Prabuddha Jivan 2018 08

Author(s): Sejal Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 8

- રિવને વાળમાં ને મદિવનું પ્રાણ 10નહિ.'
| સિતન્નવાસલ અને ઐહોલે. આ શબ્દો આપણી ભાષાના નથી. એ પ્રદેશ પણ આપણાથી ઘણો દૂર છે. સિતન્નવાસલનો અર્થ થાય છે સિદ્ધોનો વાસ અને ઐહોલેનો અર્થ આર્યપુરા. અર્થ જાણ્યા પછી આ આપણાં તીર્થ છે એ જાણી આપણને આનંદ અને રોમાંચ થવો જોઈએ. માતાના ગર્ભમાં ઉછરતા શિશુ જેવી સમાધિ ચૈત્યના ગર્ભગૃહમાં સહસા મળતી! આજે પણ રાજસ્થાનના કોઈ અજાણ્યા તીર્થના ચૈત્યના એકાંતમાં પ્રવેશતાં આ અનુભવ જરૂર થાય, પ્રભુજીની સાથે આપણા હૃદયનો તંતુ એક થઈ જાય ‘જો ટ્રાવેલર તરીકે અનેક તીર્થના દર્શન કરી લેવાની ગણત્રી ન હોય તો.’ સિતન્નવાસલની ગુફા અને પરિસર સાદગીભર્યો છે. બાજુમાં કમળ તળાવડી છે તેમાં અસંખ્ય કમળ થતાં હશે. કમળની પ્રાધાન્યતા ભીંત પરના ચિત્રોથી કલ્પી શકાય છે.
| ૦ ૦ ૦ | આ ખાસ કલાઅંકને પાને પાને આપણી ભવ્ય વિરાસત નજરે ચડી આવે છે. આ બધું શું છે? તેમાંથી આપણે શું સંદેશ લઈશું? સિતન્નવાસલ અને ઐહોલેના જિનાલય કેવા પ્રકારનાં છે? ત્યાં પ્રવેશ કરતાં જ આપણે સીધાં ગર્ભગૃહમાં હોઈએ જેથી પ્રભુજીની નિકટ અને સમક્ષ રમમાણ થઈ રહીએ! ફક્ત ભગવાન, ભક્ત અને નીરવ શાંત આધ્યાત્મિક વાતાવરણ! તારામૈત્રક રચાય તે જ ક્ષણે એકાકાર થઈ જવાતું હશે! આજનાં ચૈત્યોમાં આ પ્રશાંત વાતાવરણ લાવી શકીએ ખરાં? કસ્તુરી મૃગ જેવા આપણે બહાર કેટલું બધું ભટકીએ છીએ? પવિત્ર ગિરિરાજની યાત્રાએ જઈએ છીએ, વારંવાર જઈએ છીએ પરંતુ સદાને માટે નવટુંકને ડિસ્કાઉટ' કરીએ છીએ! શા માટે? એક એક ટૂંકમાં ચૈત્યોની કળાની વિવિધતા અપાર છે. અરે! ત્યાંના પૂજારીઓ કોઈ આવે તો એ ચૈત્યોની વિશેષતાઓની વાતો કહેવા તત્પર હોય છે. બધા યાત્રાળુઓને ત્યાં જવાનો ઉલ્લાસ કેમ નથી આવતો?
I ૦૦૦ આવા આજના માહોલમાં, ગુરુદેવ આચાર્યશ્રી પ્રદ્યુમ્નસૂરિજીએ પ્રસ્તુત કરેલા વિચારો અહીં મુકવા ઉપયુક્ત લાગ્યા છે : શ્રીસંઘને વિશાળ એવા બે ભાગમાં વહેંચીએ તો, એક વર્ગ છે જ્ઞાનરુચિ વાળો. તેને વ્યાખ્યાન શ્રવણમાં રુચિ' રસ હોય છે. તે સાંભળવા માટે આવે છે. બોધદાયક અને વિચારપ્રેરક ઉત્તમ વચનો સાંભળવાની તે ઇચ્છા પણ રાખે છે. તેની પાસે અપેક્ષિત ઊંડો બોધ ન હોવાને પરિણામે, તેને શ્રવણક્રિયા જ થાય છે! બુદ્ધિમાં કશું ટકતું નથી. શ્રવણકળાને અંતે શ્રવણયોગ સિદ્ધ થવો જોઈએ તે થતો નથી. એક દાખલો લઈએ. પર્વાધિરાજના દિવસોમાં ગણધરવાદના વ્યાખ્યાનોમાં તે મોટી આશાએ આવે છે. શહેરોમાં તો ગણધરવાદનું વ્યાખ્યાન સાંભળવાનો મોટો ક્રેઝ હોય છે, તેથી મોટી સંખ્યામાં આવે છે. ત્રણ કલાકના શ્રવણ પછી તે શું લાભ પામે છે? જો તેની પાસે ‘આત્મા છે, તે નિત્ય છે, કર્મનો કર્તા છે, ભોક્તા છે, મોક્ષ છે, મોક્ષનો ઉપાય છે' આવા ષસ્થાન વગેરેનો અભ્યાસ હોય તો તેને જરૂર લાભ થાય. પણ તેની પાસે જ્ઞાન ખાતે સિલકમાં કશું હોતું નથી.
બીજો વર્ગ છે ક્રિયારુચિ વાળો. તે વર્ગ ક્રિયા કરતાં કરતાં તે ક્રિયાને ક્રિયાકાંડ બનાવી દે છે. ક્રિયાનું ક્રિયાયોગમાં પરિવર્તન થતું નથી. ક્રિયાવિધિમાં અપેક્ષિત બહુમાન ઔચિત્ય જોઈએ તે નથી હોતું. અરે! તે ક્રિયાઓના અર્થ ‘રહસ્ય' હેતુ સુધ્ધાં જાણવાની જિજ્ઞાસા હોતી નથી. એવા જ્ઞાનની દિશામાં પ્રયત્ન જ નથી હોતો..
વર્તમાન શ્રી સંઘમાં છેલ્લા છેલ્લા વર્ષમાં નૈમિત્તિક અનુષ્ઠાનો પૂરબહારમાં ખીલ્યાં છે. ઉપદ્યાન, સામુદાયિક ઓળી, છ'રી પાળતાં સંઘ, કંઠાભરણ તપ, શ્રેણિતપ, સિદ્ધિતપ, વગેરે નૈમિત્તિક અનુષ્ઠાનોનો શંખ ગામોગામ દર વર્ષે ફૂંકાય છે. આ
|૮| ઓગસ્ટ - ૨૦૧૮
જૈન ધર્મમાં ચિત્રકળા વૈવિધ્ય વિશેષાંક
પ્રબુદ્ધ જીવના