________________
.
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-૫-૯૭.
દરેકે ફિનોલ-બર્બિટોલ નામનું કાતિલ ઝેર એપલસોસ કે પુડિંગમાં જીવન અકળ છે. માણસ પોતાની વર્તમાન સ્થિતિથી કાં તો ભેળવીને ખાઈ લીધું. અને પછી પોઢીને સૂઇ ગયા. તરત તેઓના પ્રાણ અસંતુષ્ટ છે અથવા વર્તમાન એકધારા નીરસ જીવનમાં એને કોઈ રસ નીકળી ગયા. જ્યારે તેઓનાં શબ ગંધાવા લાગ્યા ત્યારે આ ઘટના રહ્યો નથી. કંઈક ચડિયાતા સુખનું સ્વપ્ન એના હૃદયને હલાવી નાખે છે બહાર આવી.
' અને એના ચિત્તનો કબજો લઈ લે છે. એમના જીવનમાં સંસાર માટે એપલવ્હાઈટનું પૂર્વજીવન બહુ સારું નહોતું, પરંતુ એક માંદગીમાં નર્યો નિર્વેદ ભરેલો હોય છે અને જીવનનો અંત આણવામાં કંઈક હોસ્પિટલમાં, મૃત્યુને દરવાજો ખખડાવીને પોતે આવ્યા તે વખતે પોતાને છૂટકારા જેવું તેમને લાગે છે. કેલિફોર્નિયાની ઘટનામાં જીવનનો અંત થયેલી દિવ્ય અનુભૂતિ પછી એમનું જીવન પલટાઇ ગયું હતું. આણનાર કેટલાકે પોતાની વિદાય વેળાની વિડિયો ફિલ્મ ઉતરાવી છે હોસ્પિટલની નર્સ પણ એમના અનુભવોથી અંજાઈ ગઈ હતી અને અને એમાં તેઓએ આવા ઉદગારો કાઢયા છે. એમની સાથે નવો પંથ Heaven's Gate સ્થાપવામાં અને તેનો સ્વેચ્છાએ આનંદપૂર્વક, સમજણ સાથે ઉલ્લાસથી પોતાના જીવનનું પ્રચાર કરવામાં જોડાઈ ગઈ હતી. પછી તો તેઓએ પોતાના વાસ્તવિક વિસર્જન કરવાની ઘટના જુદા જ પ્રકારની છે. એમાં પણ એ સામૂહિક નામ છોડી દઈ “દો” અને “તી’ એવાં નામ પણ ધારણ કર્યા હતાં. હોય તો વળી તેઓને માટે સવિશેષ આનંદદાયક બને છે. આવો એમની ઘણી બધી વિગતો બહાર આવી છે, પરંતુ તે અહીં પ્રસ્તુત નથી. સામૂહિક આત્મઘાત બૌદ્ધિક પ્રકારનો પણ હોઈ શકે છે અને ધાર્મિક કે
એપલવાઈટ કોઇ ચંક્રમ માણસ નહોતા. તેઓ પોતાની માન્યતા આધ્યાત્મિક પ્રકારનો પણ હોઈ શકે છે. કેટલીક વાર તે અંધશ્રદ્ધાયુક્ત પ્રમાણે અને પોતાને થયેલા અનુભવ અનુસાર પોતાની ખ્વાબી કે ગેબી હોય છે. દુનિયામાં રહેતા હતા. તેઓ પોતાને ઈશુ ખ્રિસ્તના અવતાર તરીકે
ભૂતકાળમાં રહસ્યવાદી ગુપ્ત, ગૂઢ ઘર્મપંથોમાં સામૂહિક માનતા હતા. પોતાને દિવ્ય અનુભવો થાય છે એવું તેઓ કહેતા. તેઓ
આત્મહત્યાની આવી ઘટનાઓ કેનેડા, સ્વિટ્ઝરલેન્ડ, દક્ષિણ કોરિયા પોતાના અનુયાયીઓને નિયમિત બાઇબલ વાંચવાનું, પ્રાર્થના કરવાનું
' વગેરે દેશોમાં પણ બની છે. ગયા સૈકામાં ભારતમાં જ્યોતિષીઓએ કહેતા. એમના આશ્રમના નિવાસી અનુયાયીઓ માટે દારૂ કે કેફી
અને કેટલાક ધર્મગુરુઓએ એવી જોરદાર વાત પ્રસરાવી હતી કે અમુક દવાઓ લેવા પર પ્રતિબંધ હતો. બ્રહ્મચર્યનું પાલન દરેકે ફરજિયાત
દક ફરજિયાત દિવસે પૃથ્વીનો પ્રલય થવાનો છે. એ દિવસે પોતે મૃત્યુ પામવાના છે. કરવાનું રહેતું. એકબીજાને ભાઇ કે બહેન કહીને બોલાવવાનું રહેતું.
હજી એમ માની કેટલાયે અંધશ્રદ્ધાળુ લોકોએ એ માટે પૂરી તૈયારી કરી લીધી ટી.વી. પર તેઓને ફક્ત સમાચાર જોવા દેવામાં આવતા.
હતી. કેટલાંક વર્ષ પહેલાં અષ્ટગ્રહયુતિ વખતે પણ આવી અંધશ્રદ્ધા છાપાંઓમાંથી વાંચવા જેવાં અમુક જપાનાં તેઓને આપવામાં આવતાં.
પ્રસરી હતી, પણ કશું થયું નહોતું. દરેકે ગુરુની આજ્ઞાનું પૂરેપૂરું પાલન કરવાનું રહેતું. જેનાથી આજ્ઞાનું પાલનન થાય તે સ્વેચ્છાએ તરત છૂટા થઈ શકતા. દરેકે રોજેરોજ અમુક
- સામુદાયિક આપઘાત માત્ર ધર્મના ક્ષેત્રે જ થાય છે એવું નથી. જ પ્રકારનો પહેરવેશ પહેરવાનો રહેતો. હાથનાં મોજાં ચોવીસ કલાક
સામાજિક અને અન્ય ક્ષેત્રમાં પણ એવી ઘટનાઓ બને છે. અલબત્ત, પહેરેલાં રાખવાં પડતાં. આમ છતાં આબધા અનુયાયીઓ કોઈ અભણ,
એમાં સંખ્યા ઘણી ઓછી હોય છે. ગરીબ, અંધશ્રદ્ધાળુ નહોતા. બધા યુવાન, સુશિક્ષિત, સંપન્ન, કોમ્યુટર
પોતાના જીવનનો અંત લાવવો એ મુખ્યત્વે પોતાની અંગત બાબત પર કામ કરનાર અને બુદ્ધિશાળી હતા. એમાં કેટલીક મહિલાઓ પણ છે. સામાન્ય રીતે આપઘાત કરનારા પોતાની વાતને ગુપ્ત રાખે છે. પણ હતી. એ. દરેકે સ્વેચ્છાપૂર્વક, સમજણપૂર્વક, પૂરી તૈયારી સાથે, કેટલાક એવા સંજોગોમાં માણસ પોતાના જેવા બીજા દુઃખી માણસને ઉલ્સાથી, દિવ્ય જીવન માટેની આશા અને શ્રદ્ધા સહિત, ગુરના પણ આપઘાત કરવા પ્રેરે છે. પ્રેમમાં નિષ્ફળ નીવડેલાં યુવકયુવતી સાથે આદેશાનુસાર નિશ્ચિત સમયે પોતાના પ્રાણ ત્યજી દીધા. સામહિક આપઘાત કરવાનો વિચાર સેવે છે. સમાન આપત્તિ કે બીજી કોઈ સમાન જીવનવિસર્જનની એક વિલક્ષણ કહેવાય તેવી ઘટના બની ગઇ. દુ:ખની સ્થિતિ હોય ત્યારે એક કરતાં વધારે વ્યક્તિ સાથે આપઘાત
આવી જ એક ઘટના કેટલાંક વર્ષ પહેલાં પણ બની હતી. કરવાનો વિચાર કરે છે. ૧૯૭૮માં લેટિન અમેરિકાના ગુયાના રાજ્યના જોન્સ ટાઉન નામના મૃત્યુને ભેટવા માટેનો ભાવ ક્યારેક એકાધિક વ્યક્તિને એક સાથે નગરમાં Peoples Temple નામનો ઘાર્મિક રહસ્યવાદી, પંથ હુરે અને ક્યારેક એકને ફરેલો વિચાર બીજી વ્યક્તિ સહજ રીતે ચલાવનાર જીમ જોન્સ નામના પંથમવતક પોતાના અનુયાયીઓને સ્વયમેવ ઝીલી લે એમ પણ બને અથવા બીજાને પણ તેમ કરવા પ્રેરણા જીવનનો અંત આણવા માટે આજ્ઞા કરી હતી અને અંધશ્રદ્ધાળ એવા કે દબાણ કરાય. જ્યારે એક કરતાં વધારે વ્યક્તિ મૃત્યુને એક જ સમયે ૯૦૦ થી વધુ સ્ત્રીપુરુષોએ એક સાથે આત્મઘાત કર્યો હતો. આ ભેટવા માટે પ્રયાસ કરે ત્યારે એવું નથી કે તે વખતે બધા સાથે જ મૃત્યુ પૃથ્વીનો અંત આવવાનો છે અને આપણાં સર્જનહારે આપણને પાછા પામે. કોઈ વખત એવા સમુદાયમાંથી એક કે વધુ વ્યક્તિ જીવતી રહી બોલાવ્યા છે એવી માન્યતાના ભોગ આવા ભોળા, ઘણાખરા ગરીબ જાય છે અને પછી એમને જીવવું ગમે છે. આપઘાત માટેનાં પહેલાંનાં લોકો બન્યા હતા.
કારણો હોવા છતાં તેઓ આપઘાત કરવાનું માંડી વાળે છે. આવા પથપ્રવર્તકો પોતે પોતાની માન્યતાને વફાદાર હોય છે. એવું પ્રેમમાં પડેલા યુવકયુવતી ઝેર પી ને, પાણીમાં પડતું મૂકીને કે અન્ય નથી કે લોકોનો ગેરલાભ ઉઠાવવા માટે તેઓ ખોટી માન્યતાનો પ્રચાર
કોઈ રીતે સાથે આપઘાત કરવા કોશિષ કરે, પરંતુ તેમાંથી એક બચી કરે છે. તેમનું વ્યક્તિત્વ મોહક અને પ્રભાવશાળી હોય છે. તેમની જાય કે તેને બચાવવામાં આવે, તો ત્યાર પછી તે વ્યક્તિ બીજી વાર વાણીમાં કંઇક જાદુ હોય છે. બેચાર માણસો ખોટી રીતે ફસાય. પણ આપઘાત માટે કોશિષ કરે જ એવું નથી. બચી ગયેલ યુવક કે યુવતીએ બસો પાંચસો કે બે પાંચ હજાર માણસો એમની પાછળ ગાંડા થાય અને ત્યાર પછી કેટલાક સમયે બીજા કોઈ પાત્ર સાથે લગ્ન કરી લીધાં હોય એમનો બોલ ઝીલવા તત્પર હોય તે બાબતને છેતરપિંડી તરીકે લેખી ન એવી ઘટના પણ બને છે. સારું થયું કે મારું મૃત્યુ ન થયું” એવો ભાવ શકાય. રશિયામાં સાઇબિરિયામાં આપઘાત કરવામાં કોઈ પાપ નથી પણ પછીથી એના મનમાં રમી જાય છે. ' એવો બોધ આપનાર આવા એક પંથપ્રવર્તકના પાંચ હજારથી વધુ વ્યક્તિગત દુઃખ ન હોય પણ પોતાને અન્યાય થાય છે અથવા અનુયાયીઓ અત્યારે છે. આવા પંથો એક બે વરસ નહિ, બેપાંચ દાયકા પોતાની જાતિ, ધર્મ, વર્ણ, ભાષા ઈત્યાદિને અન્યાય થાય છે. માટે એ સુધી ચાલતા હોય છે. સવાલ એ છે કે આટલા બધા માણસો એની અન્યાયના પ્રતિકારરૂપે સામૂહિક આત્મઘાતની ધમકી ઘણીવાર પાછળ કેમ ખેંચાતા હશે? અને આત્મસમર્પણ કરવા કેમ તૈયાર થઈ આપવા ખાતર અપાય છે. કેટલીક વાર પોતાને ન્યાય ન મળતાં ધમકી જતા હશે?
પ્રમાણે સામૂહિક આત્મઘાત થાય છે. અન્યાય કરનાર દરેક વખતે કોઈ
