________________
તા. ૧૬-૭-૯૭
પ્રબુદ્ધ જીવન
:
- લાગ્યા.
સંસ્કૃત-હિન્દીનું વિશેષ અધ્યયન કર્યું. મેટ્રિકની પરીક્ષામાં પ્રથમ વર્ગમાં સુબ્રહ્મણ્યે એમની પાસે ભાષણોના સારાંશ, અનુવાદો, જાતિપ્રથા, ઉત્તીર્ણ થયા. અભ્યાસમાં જ લીન રહ્યા. અંગ્રેજી, ફ્રેન્ચ, બંગાળી, સ્ત્રીશિક્ષણ, વિધવાવિવાહ, રુઢિ વગેરે વિષયો પર લેખ લખાવા મલયાલમ, ઉર્દુ અને તેલુગુ ભાષામાં પારંગત થયા.
માંડ્યા ભારતીને એમાં રુચિ ન હતી. જી. સુબ્રહ્મણ્ય અયરની આ કાળ દરમ્યાન જ એમનું ચિંતન પકવ બન્યું. ભારતની વિચારધારા ગાંધીજીની અહિંસક વિચારધારાની સમર્થક હતી. જ્યારે આંતરસ્થિતિ, સામાજિક-રાજકીય પરિબળો, સંસ્કૃતિ, ભાષા અને ભારતી લોકમાન્ય ટિળક અને બિપિનચંદ્ર પાલની વિચારસરણીના લોકોને સમજવાની આંતરદષ્ટિ પણ ખીલી. સમાજમાં સ્ત્રીસ્વાતંત્ર હતા. “સ્વદેશમિત્ર'માં ભારતીએ અરવિંદ ઘોષ, ટિળક અને સ્વામી અને સમાનાધિકાર માટે, અંગ્રેજોની ધુરામાંથી ભારતને મુક્ત કરાવવા વિવેકાનંદના લેખોનું ભાષાંતર પણ કરેલું. પરંતુ ભિન્ન વિચારસરણીને માટેનું ચિંતન ચાલુ જ રહ્યું. આમ તેઓ ઉદ્દામવાદી મનઃસ્થિતિમાંથી કારણે ભારતીને અંગ્રેજ સરકારની રીતિનીતિ સામેના પોતાના ઉગ્ર પસાર થઇ રહ્યા હતા.
પ્રતિભાવને મુક્તપણે રજૂ કરવાની તક “સ્વદેશમિત્ર'ના પાનાં પર ન ' અભ્યાસ તો પૂરો થઈ ગયો હતો. જીવન નિર્વાહ માટે ચીલાચાલુ હતી. ભારતી ગુંગળામણ અનુભવતા હતા. એમણે “સ્વદેશમિત્ર” માર્ગ સ્વીકારવો કે સુધારાને સક્રિય કરવાનો માર્ગ અપનાવવો... આ છોડ્યું અને ઉગ્ર દેશભક્તિનાં ગીતો રચી જનસમુદાય સમક્ષ લલકારવા સંઘર્ષ ચાલુ હતો.
પિયરથી પત્ની ચેલમ્માએ પત્ર લખી વતન એટ્ટયપુરમ પાછા ૧૯૦૬માં દાદાભાઈ નવરોજીના પ્રમુખપદે કલકત્તામાં હિંદી ફરવાની વિનંતિ કરી.
, ' રાષ્ટ્રીય મહાસભાના અધિવેશનમાં ભારતીએ ભાગ લીધો. ત્યાંથી એક ઉલ્લેખ મુજબ રાણી વિક્ટોરિયાના નિધન પછી એડવર્ડ માસ"
, મદ્રાસ પાછા ફરતાં ભગિની નિવેદિતાની મુલાકાત લીધી જે ભારતીના સાતમાનાં રાજ્યારોહણ પ્રસંગને અનુલક્ષીને કલકત્તામાં મોટો સમારંભ જીવનના મહત્વની ઘટના છે. ગમે તે વંશ, ધર્મ, જાતિ, જ્ઞાતિમાં યોજાયો, જેમાં તમામ રાજરજવાડા, નવાબો-દીવાનો વગેરેએ હાજરી
52) ખી જન્મેલાં સૌ મનુષ્યો સરખાં છે. સ્ત્રી-પુરુષ વચ્ચે કોઈ ભેદભાવ ન હોવો આપી ભક્તિ પ્રદર્શિત કરી, તેમાં એટ્ટયમપુરમના ‘રાજા' પણ હતા,
જોઈએ. દેશની આઝાદી માટે નારીશક્તિને જાગૃત કરવી જોઈએ વગેરે જેઓ કલકત્તાથી પાછા ફરતાં આવેલા. જે હોય તે, પણ “રાજાએ નવા
SS નિવેદિતાનાં વિચારોનો ભારતી પર જબ્બર પ્રભાવ પડ્યો. ભારતીને ભારતીને પોતાના ખર્ચે કાશીથી વતન બોલાવ્યા. રાજદરબારમાં રાખી
ભગિની નિવેદિતામાં કોઈ દિવ્ય “શક્તિ સ્વરૂપનાં દર્શન થયાં. લીધા. કામ હતું રાજા સમક્ષ દૈનિક પત્રોનું વાંચન કરવું. અંગ્રેજી ગ્રંથોનું
ભગિની નિવેદિતાએ હિમાલયયાત્રાથી પાછા ફરતાં કોઈ વૃક્ષનું એક વાંચન-વિવરણ અને ચર્ચાસભાઓમાં વિદ્વાનો સાથે શાસ્ત્રાર્થ, વેદાંત
પાંદડું સાચવી રાખેલું, તે ભારતને ભેટ આપ્યું. ભારતીએ એ પર્ણ પર વાદવિવાદ વગેરે. મહેનતાણું પ્રતિ માસ રૂપિયા બાર.
પ્રસાદરૂપ ગણી આજીવન પોતાની પાસે રાખેલું. રાજાની વિલાસિતા અને કારભારીઓની ઈર્ષ્યાથી ભારતીન હૈયું ૧૯૦૮માં પ્રગટ થયેલા સ્વદેશ પ્રેમના ગીતસંગ્રહને ભગિનીને સુબ્ધ થઇ જતું. ભારતી સ્પષ્ટવક્તા હતા. હજુરીયાગીરી એમની "
Aી અર્પણ કરતાં ભારતીએ લખ્યું, “જે રીતે શ્રીકૃષ્ણ અર્જુનને દિવ્યરૂપનું પ્રકૃતિમાં ન હતી. છેવટે ૧૯૦૪માં દરબારની નોકરી છોડી દીધી અને દાન
5 દર્શન કરાવી આત્મજ્ઞાન આપ્યું હતું, તે જ રીતે ભારતમાતાના સંપૂર્ણ મદુરા પહોંચ્યા. સેતુપતિ હાઈસ્કૂલમાં તમિળ ભાષાના શિક્ષક તરીકે
સ્વરૂપનો સાક્ષાત્કાર કરાવી જે ગુરુએ દેશભક્તિનો બોધ આપ્યો તેમનાં જોડાયા. અનેક ભાષાઓના જ્ઞાતા હતા. સારું સન્માન પામતા. સર્જન
ચરણોમાં આ લઘુ પુસ્તિકા સમર્પિત છે.” વળી ૧૯૦૯માં પ્રગટ થયેલાં તો એમની નસેનસમાં હતું. મદુરાથી પ્રગટ થતા સાહિત્યિક સામયિક
પોતાના પુસ્તક “જન્મભૂમિ'નું અર્પણ ભગિની નિવેદિતાને કરતાં વિવેકભાનુ'માં ભારતીની ચૌદ પંક્તિની કવિતા પ્રથમવાર પ્રગટ થઈ.
ભારતીએ લખ્યું: “જેમણે શબ્દપ્રયોગ કર્યા વગર જ ક્ષણમાત્રમાં સેવા એ કવિતા એટલી અર્થગંભીર હતી કે સંપાદકે ખાસ પાદટીપ મૂકીને તેનું
અને ત્યાગનો મહિમા તથા સાચી સેવાની પ્રવૃત્તિનું શિક્ષણ આપ્યું તે વિશ્લેષણ કરેલું. સત્યદર્શન અને સત્યનો આવિષ્કાર થતાં એમની
૧ભગવાન વિવેકાનંદના ધર્મપુત્રી શ્રીમતી નિવેદિતાને આ ગ્રંથ સમર્પિત
આ વિચારધારા સામાજિક બંધનો સામે વિદ્રોહ કરતી થઇ ગઇ. ક્રમે ક્રમે છે.'
છે. આમ ભગિની નિવેદિતાએ ભારતીની સ્વદેશપ્રિતીની ભાવનાને ભારતીની કવિતામાં વિદ્રોહની છાયા સ્પષ્ટ થતી ગઈ.
ગાંધી વિચારધારા પર ચાલતા તમિળ ભાષાના દૈનિક ભગિની નિવેદિતાની મુલાકાત લઈ ભારતી મદ્રાસ પાછા ફર્યા. સ્વદેશમિત્ર'ના સુપ્રસિદ્ધ તંત્રી જી. સુબ્રહ્મણ્ય અય્યરે ભારતીની સ્વદેશી આંદોલન જોર પકડતું હતું. પરદેશી માલના ત્યાગ સામે સ્વદેશી લેખનશૈલીથી પ્રભાવિત થઈ ભારતીને નિમંત્રણ આપ્યું. દૈનિકનું ચીજ વસ્તુઓના વ્યાપાર માટે “ભારત ભંડાર'ની સ્થાપના થઈ. આ ઉપતંત્રીપદ સોંપ્યું. ભારતીએ શાળાના શિક્ષકપદેથી રાજીનામું આપ્યું. ભંડારની વ્યવસ્થા ભારતીને સોંપાઈ. આ વ્યવસ્થા અંતર્ગત બે એ વ્યવસાયમાં એમની રુચિ પૂર્ણતઃ વિકસી નહિ. એ જ અરસામાં વર્તમાનપત્રો શરૂ થયાં. અંગ્રેજીમાં “બાલ ભારત” અને તમિળમાં ભારતીએ “શેલીદાસનુ’ જેવું ઉપનામ અપનાવેલું. | ‘ઇન્ડિયા' જેમાં onrecord તંત્રી તરીકે શ્રીનિવાસન' નામના સર્જન જી. સુબ્રહ્મણ્ય અમર પણ આધુનિક ભારતના મહામાનવ હતા.
તા હતા. જ્યારે વાસ્તવમાં ડિ-ફેક્ટો તંત્રી ભારતી હતા. ૧૯૦૬ની સાલ.
- તમિળ અને અંગ્રેજી પત્રકારત્વના આદ્ય સ્થાપક હતા. “સ્વદેશમિત્ર'ના બન્ને પત્રોના તંત્રી તરીકે ભારતને મોકળું મેદાન મળ્યું. સ્વતંત્ર સ્થાપક ઉપરાંત વિખ્યાત પત્ર ‘હિંદુ’ના સ્થાપકો પૈકી એક હતા. એમણે પત્રકાર તરીકે પોતાની પૂરી તાકાત અને તમન્ના કામે લગાડી દીધી. અનેક લેખકોને પ્રોત્સાહિત કરીને ભારતીય પત્રકારત્વનું આગવું ઘડતર પ્રજાને ઉત્તેજે-ચેતના રેડે એવા ઉગ્ર લખાણો પ્રગટથવા લાગ્યાં.Fierce કરેલું. બાહોશ તંત્રી હતા.
Writer તરીકે તેઓ ખ્યાતિ પામ્યા. તમિળ દેશમાં નવયુગ અને ભારતીને અહીં રાત-દિવસ કામ કરવું પડતું, દેશ-વિદેશના નવજાગૃતિના પડઘમ વાગ્યા. મવાળવાદી દેશ સેવકોની એમાં આકરી સમાચારો તમિળ ભાષામાં મૂકવા પડતા. રાજનીતિ પરના લેખો અત્યંત ટીકા આવતી. એવા એક મદ્રાસન. વી. કૃણાસ્વામી અય્યરની આકરી વિવાદાસ્પદ બનતા. ભાષા અત્યંત કડક હતી. આથી ક્રમશ: જી. આલોચના ભારતીએ કરેલી. છતાં ભારતીની દેશભક્તિના કાવ્યોથી
પુષ્ટ કરેલી.
