________________
તા. ૧૬-૭-૯૭
પ્રબુદ્ધ જીવન
ભારતીએ વિનમ્રપણે ના પાડી. ભારતીએ એયપુરમુ, તિરુનેલ્વલિ, જ્ઞાતિ, વર્ગ, રૂઢિ, ઉચ્ચ-નીચના તેઓ વિરોધી હતા. સ્ત્રી અને પુરુષના તિરુઅનંતપુરમ, કારાકડિ વગેરે સ્થળે પરિભ્રમણ કર્યું. બધે શાનદાર સમાન અધિકારના હિમાયતી હતા. શિક્ષણદષ્ટિ ઊંડી હતી. ભાસ્કર કે ઉષ્માભર્યું સ્વાગત થયું. આખરે મદ્રાસ પહોંચ્યા. રાજાજીએ ઉષ્માભર્યું શંકરાચાર્યનું જ્ઞાન ન આપી શકે તે શિક્ષણ એમને મન નિરર્થક હતું. અભિવાદન કર્યું. અહીં જ ગાંધીજી સાથે મેળાપ થયો..
પુનર્લગ્નના હિમાયતી હતા. અસ્પૃશ્યતામાં નહોતા માનતા. ૧૯૨૦ના નવેંબરમાં ફરી ‘સ્વદેશમિત્ર'ના ઉપતંત્રી તરીકે તેઓ હરિજનના એક છોકરાને એમણે જનોઈ પણ અપાવેલી. નિયુક્ત થયા. પ્રતિષ્ઠા, કીર્તિ સારી પણ વેતન ઓછું. પંચોતેર રૂપિયા. . ભારતીએ માત્ર કાવ્યસેવન ન કર્યું. “જ્ઞાનરથ” એમની ઉત્તમ અલબત્ત તેમના દેશનિકાલ ટાણે પણ પેન્શનરૂપે તેમને મદદ મળતી ગદ્યકૃતિ છે. એમની રચનાઓથી તમિળ સાહિત્યના વિકાસના પગરણ રહી હતી. ભારતીએ ફરી મદ્રાસમાં સભાઓ ભરી જનમતને જાગૃત મંડાયા. અર્વાચીન સમયમાં રાષ્ટ્રીય જાગૃતિની આબોહવામાં તમિળના કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો. પરંતું હવામાન બદલાઈ ચૂક્યું હતું. ક્રાન્તિની ગીતોનો ફાળો મોટો છે. ભારતી એ રાષ્ટ્રીય ગીતોના પ્રથમ ગાયક છે. વાત લોકોને જચતી ન હતી.
ઝવેરચંદ મેઘાણીની જેમ પ્રભુએ એમને મીઠો અને બુલંદ કંઠ આપ્યો ૧૯૨૦થી મદ્રાસમાં વસવાટ. સ્વભાવે ઉદાર ભારતી એશ હતો. તેઓ કાવ્યો રચતા અને ગાત. નાણાંની ખેંચમાં રહેતા. ઘરમાં ભલે ધાન ન હોય, પણ ક્યારે ભારતીની દેશગૌરવની કવિતાઓ માત્ર તત્કાલીન સમાજ પૂરતી ઉદારતામાં ઊણપ ન આવે. પત્ની ચેલમ્માને પહેરવા સાડી ન હોય, નહિ, પણ ચિરંતન પ્રેરણાદાયી રહી છે. એમનાં ભક્તિકાવ્યોમાં અને ભારતી પુસ્તકો ખરીદવામાં નાણાં વાપરતા હોય. પત્નીએ ક્યારે પરાશક્તિ કેન્દ્રસ્થાને છે. રહસ્યવાદ ગોપિત છે. સદી પછી પણ એ ' પણ રોષ કે ફરિયાદ ન કર્યો.
ભક્તિગીતો લોકપ્રિય છે. ઘેર ઘેર ગવાય છે. કાવ્યોમાં પ્રકૃતિ, પ્રેમ અને શરીર પ્રતિદિન નબળું પડતું હતું. મદ્રાસમાં ટ્રિપલિકેનમાં ટી.પી. અતગત 30
2 ક ળ અંતર્ગત ઊર્મિના આવિષ્કાર છે. એમની કવિતાનું અધ્યયન તમિળ અને કોવિલ સ્ટ્રીટમાં નિવાસસ્થાન. નજીકમાં જ પાર્થસારથિ સ્વામીનું મંદિર અ”
, અંગ્રેજી ભાષામાં ખૂબ થયું છે. બાળકાવ્યો પણ એમણે રચ્યાં છે. હતું. ભારતીય રોજ મંદિરે જતા. પોંડિચેરીના વસવાટ પછી ભક્તિ તરફ મુખ્યત્વે ઊર્મિકવિ ભારતીની કવિતા ચાર વિભાગમાં વહેંચી ઝૂક્યા હતા. ક્યારેક ભજનમંડળીમાં ભજન કરતાં કરતાં શેરીઓમાં શકાય. ૧. સ્વદેશભક્તિની કવિતા, ૨. પ્રભુભક્તિની કવિતા, ૩. નીકળી પડતા. ઉત્સવ પ્રસંગે મૂર્તિને ખભે ઊંચકી જનસમૂહમાં સાથે પ્રકીર્ણ કાવ્યો, ૪. કાવ્ય-ત્રિપુટી. એમનાં કાવ્યો એક અર્થમાં યુગસાપેક્ષ ચાલતા. સ્વદેશચિંતન અને પ્રભુચિતનમાં સમય વ્યતીત થતો. છે. તેમજ યુગનિરપેક્ષતાની કસોટીમાં પણ ટકી રહે છે. તે
પાર્થસારથિ સ્વામીના મંદિરના પ્રાંગણમાં એક હાથી હતો. લોકહૃદયના સ્વામી ભારતીની સ્મૃતિમાં સ્મારક ૨ચવા કલ્કીના ભારતીને એ હાથી પર અનહદ પ્રેમ હતો. ભારતી રોજ દર્શને જાય અને તંત્રીએ પાંચ હજાર રૂપિયાની ટહેલ નાખેલી, ત્યારે જોતજોતામાં રૂા. રોજ હાથીને નાળિયેર, કેળાં કે અન્ય ફળો ખવડાવતા. આ રોજનો ૫૦,૦૦૦ એકઠા થઈ ગયા. વહેતા નાણા--પ્રવાહને ખાળવા “કલી'એ નિયમ. ૧૯૨૧ના જૂનમાં (કે સંભવતુ સપ્ટેમ્બરમાં) એક દિવસ જાહેર સૂચના પ્રગટ કરવી પડી. એમની યાદમાં એમના વતન હાથીને ફળ ખવડાવવા ભારતી હાથીની નજીક પહોંચ્યા ત્યાં જ દુર્ઘટના એટ્ટીયપુરમાં એક ભવ્ય સ્મારક રચાયું છે. બની. હાથીએ ભારતીને સુંઢમાં ઉપાડીને જ ભોંય પર પટકી દીધા. દક્ષિણની મીરાં કોકિલકંઠી ભક્ત-ગાયિકા શ્રીમતી એમ. એસ. હાથીના ડરથી કોઈ આગળ આવ્યા નહિ ત્યારે પોંડિચેરીમાં જેમની ગાઢ શુભલક્ષ્મીએ એક ખાસ સંગીતનો કાર્યક્રમ યોજ્યો. એ કાર્યક્રમમાંથી મૈત્રી બંધાઇ હતી. તે મિત્ર કણનુ ધસી આવ્યા અને હાથીના પગ મળેલી રકમથી, સુબ્રહ્મણ્ય ભારતી બ્રિટિશ હિંદ છોડી ફ્રેન્ચ હકુમત પાસેથી સુબ્રહ્મણ્યને દૂર ખેંચી લીધા. તરત નજીક આવેલી રોયપેટ્ટા પોંડિચેરીમાં જ્યાં રહેલા, તે મકાન ખરીદી લઈ રાષ્ટ્રને ભેટ આપ્યું, જે હોસ્પિટલમાં લઈ ગયા. ધીરે ધીરે સાજા થતા જાય છે એવું લાગ્યું.... મકાન સ્મારક તરીકે રચાયું.
પરંતુ થોડા જ સમયમાં મરડાનો વ્યાધિ લાગુ પડ્યો. શરીર તો તમિળ દેશમાં આજે પણ ૧૧મી સપ્ટેમ્બર “ભારતી દિન' તરીકે નંખાયેલું જ હતું. અફીણનું વ્યસન ચાલુ જ હતું, જેથી તબિયત કથડેલી ઉજવાય છે. ભારતીને હંમેશાં ‘અમર ભારતી' તરીકે સંબોધાય છે. જ હતી. વધારામાં હાથીએ ખવડાવેલી પછડાટનો મૂઢમાર પજવતો એમની તિથિ નિમિત્તે કાવ્ય-સંગીતના કાર્યક્રમો-સ્પર્ધાઓ થાય છે. હતો. બધાં સમવાય ભેગા થયા હતાં. ભારતી મૃત્યુ ભણી જઈ રહ્યા ઇનામો અપાય છે. હતા. તેમાં ભારતીએ કોઇ દવા લેવાનો ઈન્કાર કરી દીધો હતો. આખરે
- તમિળ દેશમાં એક ઉક્તિ ખૂબ પ્રચલિત છે ભારતી વિષે. એની પણ અવધિ આવી. ૧૯૨૧ની સપ્ટેમ્બરની ૧૧મી તારીખે રાત્રે દોઢ વાગે -૧૨મીની વહેલી સવારે મહાન કવિએ છેલ્લા શ્વાસ લીધા..
'Fighting for Freedom with Poems.' $141 Uzziell
આઝાદીનો જંગ. ગાંધીજીએ અહિંસાનું શસ્ત્ર વાપર્યું. ભારતીએ ઊંડી દેશભક્તિભરી રાષ્ટ્રીયતા અને ક્રાંતિકારી વિચારો ધરાવનાર કાવ્યના છાસ્ત્રનો વિનિયોગ કર્યો તમિળના એ સમાજસુધારક ઊર્મિકવિએ જીવનમાં વિતાવેલાં કપરાં
એક કાળે જેમ ભારતી પર રાજદ્રોહનો આરોપ મૂકવામાં આવ્યો દિવસોમાં પણ પોતાની જાતથી પણ વિશેષ દેશને ચાહ્યો. ભારતીના પત્ની ચેલમ્માનું ૧૯૫૫માં મૃત્યુ થયું. પરંતુ પત્નીએ પતિની ભાવનાને
હતો, તેમ એમનાં અવસાન બાદ સરકારી તંત્ર ભારતીની કવિતાને પણ સાકાર થયેલી જોઇને જરૂર સંતોષ માન્યો હશે. કવિએ ચેલમ્માની આંખે
રાજદ્રોહ’ ગણી હતી. ભારતીની કવિતાના પ્રકાશનો માટે એમનાં
વંશવારસોની પણ સરકારે સતામણી કરી. એક વખત ભારતીની આઝાદ ભારતનાં દર્શન કર્યા હશે જ.
રાજદ્રોહી” કવિતાની ૨૦૦૦ મત મદ્રાસ સરકારે જપ્ત કરી. સરસ્કારના અર્વાચીન તમિળ કવિતાના આદ્યકવિ ઉપરાંત એથી યે વિશેષ એ તમિળ સંસ્કૃતિના ગાયક-નાયક હતા. એમની કવિતા સાંસ્કૃતિક
આવા બેહૂદા વલણ સામે દેશભક્તોએ અવાજ ઉઠાવ્યો, આક્રોશ પ્રવાહની કવિતા છે. ભારતીની પ્રતિભાના વિકાસ સાથે તમિળની વાત સાંસ્કૃતિક વૃદ્ધિ થઈ. તેમામ પ્રાદેશિકતા-સાંપ્રદાયિકતા કે ૧૯૨૮માં મદ્રાસ ધારાસભામાં એસ. સત્યમૂર્તિએ ભારતીના અભિનિવેશથી પર એમની વિચારધારાનું મૂળ છે ભારતીયતા. જાતિ- ગીતોનો આવેશ બચાવ કરતાં પ્રવચનમાં કહ્યું :
