________________
વર્ષ : ૨૦ અંક : ૫ - ૬૦ તા. ૧૬-૬-૧૯૯૧ Regd. No. MR. BY | South 54 Licence No. : 37
૦૦૦ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનું માસિક મુખપત્ર
0
પ્રબુદ્ધ જીવન પાક્ષિક ૧૯૩૯થી ૧૯૮૯ : ૫૦ વર્ષ ૦૦ વાર્ષિક લવાજમ રૂ. ૩૦.
તંત્રી : રમણલાલ ચી. શાહ
નેતાગીરી અને મોવડીમંડળ લોકોના નેતા બનવું અને સારા, સાચા મોટા નેતા તરીકે જીવનપર્યત નબળી વ્યક્તિ સત્તા પર આવતાં કે પરિવર્તન થતાં રાષ્ટ્રની નેતાગીરીમાં બહુમાનપૂર્વક એ સ્થાન ભોગવવું એ જેવી તેવી વાત નથી.
ભરતીઓટ થાય છે. કોઈ એક સમર્થ મોટા સત્તાધીયાના અવસાન પછી કેટલાક મહાન નેતાઓ માત્ર પોતાના જીવનકાળ દરમિયાન જ નહિ, નેતાગીરીનો થોડો વિષમ કાળ આવે છે. કેટલીક વાર લોકો લોકપ્રિયતા અને એક આખા યુગ ઉપર, એક બે સૈકાથી વધુ સમય સુધી વિભિન્ન પ્રજાઓ સામર્થ્ય વચ્ચેની ભેદરેખાને પારખી શકતા નથી. લોકપ્રિય વ્યકિતને તેઓ ઉપર છવાયેલા રહે છે. એવા યુગપ્રધાન નેતાઓની સંખ્યા અલ્પ હોય છે, સત્તાસ્થાને બેસાડે છે, પરંતુ પછી રાજય ચલાવતી વખતે એનામાં કુનેહ પરંતુ એમનું વિસ્મરણ જલદી થતું નથી. એમના વિચારો, આદર્શી, પ્રેરક અને સામર્થ્યનો અભાવ દેખાઈ આવે છે. ચલચિત્રો દ્વારા લોકપ્રિય બનેલા પ્રસંગો વર્ષો સુધી લોકો વાગોળતા રહે છે. કેટલાક સંત મહાત્માઓ, ઋષિમુનિઓ, નેતાઓ જયારે રાજકારણમાં ઝંપલાવે છે ત્યારે તેમની કસોટી થાય છે. પયગંબરો, સંબુદ્ધ પુરુષો, જગદગુરુઓ, તીર્થકરો અનેક સૈકાઓ સુધી પોતાના લોકપ્રિય હોય તે સમર્થ ન હોય એવું નથી, પણ વહીવટી સામર્થ વિનાની જીવન અને સંદેશ દ્વારા લોકોને સન્માર્ગે દોરે છે.
લોકપ્રિયતા અંતે નિષ્ફળતાને વરે છે. સામર્થ્ય અને લોકપ્રિયતા વિરલ વ્યક્તિઓને લોકશાહી હોય, સરમુખત્યારશાહી હોય, રાજાશાહી હોય, લશ્કરી શાસન સાંપડે છે. જેઓ પોતાના સામર્થ્યથી લોકપ્રિય થાય છે તેમને પણ પછી હોય કે ગમે તે પ્રકારની રાજયવ્યવસ્થા હોય, રાજદ્વારી ક્ષેત્રે નેતા બનવું જો લોકપ્રિયતાનો નશો ચડે છે તો તેની અવળી અસર તેમના સામર્થ્ય ઉપર અને પ્રજાવત્સલ નેતા તરીકે આદરપૂર્વક સ્થાન મેળવવું અને ટકાવી રાખવું પડ્યા વગર રહેતી નથી. લોકોને રાજી રાખવા જતાં તેઓ કડક નિર્ણયો એ ઘણી કઠિન વાત છે, કારણ કે કુટિલતા, અસત્ય, કાવાદાવા, વેરભાવ, લઈ શક્તા નથી. તેઓ અનિર્ણયના વમળમાં ફસાયા કરે છે. અવળો પ્રચાર, જૂઠા આક્ષેપો, દંભ, મિથ્યા વચનો, હિસક ઉશ્કેરણીઓ વગેરેનો રાજકારણમાં સાત્વિક પ્રકૃતિના નેતાઓ કરતાં રાજસી પ્રકૃતિના નેતાઓ ગંદવાડ રાજકારણમાં રહેલો હોય છે. સત્તા દ્વારા ઘણાં કાર્યો ત્વરિત થઈ વધુ ફાવી જાય છે. રાજકારણમાં સક્રિય ભાગ લેવો અને સમર્થ રાજનેતા શકે છે. એટલે સત્તાનું આકર્ષણ મહત્ત્વાકાંક્ષી લોકોને ઘણું રહે છે. પરંતુ બનવું અને છતાં સરકાર કે પક્ષમાં એક પણ હોદ્દો ધારણ ન કરવો એવી સત્તા જ માણસને ભ્રષ્ટ બનાવે છે અને સત્તાનો નશો માણસ પાસે ઘણા સર વશીલ અનાસક્તિ ગાંધીજી જેવી કોઇક મહાન વ્યક્તિઓમાં હોઇ શકે અનર્થો કરાવે છે. આથી જગતમાં થોડે થોડે સમયે જુદાં જુદાં રાષ્ટ્રોમાં છે. રાજકીય મહત્વાકાંક્ષા વગર રાજકારણમાં ઝંપલાવવું સરળ નથી. એવા તેની રાજકીય નેતાગીરીમાં ભરતીઓટ આવ્યા કરે છે. એક મહત્વની ઘટના સાત્વિક નિ:સ્પૃહ રાજનેતાઓનો સત્તાધીશો ઉપર ઘણો પ્રભાવ પડતો હોય બનતાં રાષ્ટ્રના નેતાના મૂલ્યાંકનમાં ફરક પડવા લાગે છે. રાજકીય નેતાગીરીમાં છે. સત્તાધીશો એમની અવગણના કરવાનું સાહસ કરતા નથી. અને જે ઉદયાત આમ વારંવાર જોવા મળે છે. તાજેતરના જ અનુભવ ટાંક્યા હોય કરે તો વિપરીત પરિણામ આવવાનો સંભવ રહે છે. તો જયારે ઇરાક ઉપર બહુરાષ્ટ્રીય દળો સાથે આક્રમણ કરવાનો વિચાર પ્રમુખ નેતા થવાના કોડ તો ઘણા માણસોને હોય, પણ શક્તિ–પ્રતિભા વિના જયોર્જ બુશે દર્શાવ્યો ત્યારે અમેરિકાની પ્રજામાં તેનો વિરોધ થયો, પરંતુ સારા નેતા થઈ શકાતું નથી. જે વ્યક્તિમાં દઢ આત્મવિશ્વાસ હોય, ઊંડો યુદ્ધ કર્યા પછી વિજય મેળવ્યો ત્યારે બુરાની પ્રતિભા ત્યાં ઘણી પ્રશંસાપાત્ર અનુભવ હોય, પરાસ્ત ડહાપણ હોય, બીજાઓ સાથે સહકારથી કામ કરવાની બની ગઈ. ઇરાકે ઈશન જેવા મોટા રાષ્ટ્રને આઠ વર્ષ સુધી યુદ્ધમાં હંફાવી કુનેહ હોય, સારી સમજદારી અને ગ્રહણશક્તિ હોય, ત્વરિત નિર્ણય લેવાની નાખ્યું અને કુવૈત ઉપર પણ આક્રમણ કરી વિજય મેળવ્યો ત્યારે ખુશ થયેલી અને સમયને અને માણસને પારખવાની પરિપક્વ બુદ્ધિ હોય, પ્રામાણિક્તા ઇસકી પ્રજામાં પ્રમુખ સાદામ હુસૈનની પ્રતિભા ઘણી માનભરી બની ગઈ, અને પરગજુપણું હોય, બીજા માટે કષ્ટ વેઠવાની ઉદારતા હોય, વૈચારિક પરંત ખાડીના યુદ્ધમાં પરાજય સાંપડ્યો અને વિનાશ સર્જાયો ત્યારે અનેક સહિષ્ણુતા હોય, સત્તાલોલુપતા કે કીર્તિકામના ઓછી હોય, તે વ્યકિત સારા. ઇરાકીઓ સાદામ હુસૈનને ધિકકારતા થયા. સોવિયેટ યુનિયનમાં અને અન્ય નેતા થઈ શકે છે. ઊંચી નેતાગીરી પ્રાપ્ત થયા પછી પક્ષપાત રહિત, સામ્યવાદી દેશોમાં ગોર્બીચેવે પેરેસ્ટ્રાઈકા અને ગ્લાસનોસ્ત (મુકત વાતાવરણ) ન્યાયબુદ્ધિવાળા, પ્રલોભનોથી પર અને ઉદાત મનના રહેવું સરળ નથી. ની હવા ફેલાવી. એથી કરોડો લોકો એમને મહામાનવ ગણવા લાગ્યા. શાંતિ રાજકીય, સામાજિક વગેરે પ્રકારની નેતાગીરીમાં બુદ્ધિપ્રતિભા ઉપરાંત માટે એમને નોબેલ પારિતોષિક અપાયું. એ જ સોવિયેટ યુનિયનમાં હવે પ્રભાવશાળી વ્યકિત્વની છાપ અને પ્રભાવશાળી વકતૃત્વ પણ વધુ સહાયક આર્થિક સમસ્યાઓ અને આનુવંશિક સંધર્ષો ઊભા થયા એટલે લાખો માણસો બને છે. ગોર્બીચેવના વિરોધી થઈ ગયા. ભારતના કેટકેટલા સારા રાજદ્વારી નેતાઓની નેતા શબ્દ સંસ્કૃત ની ધાતુ ઉપરથી આવ્યો છે. એનો અર્થ થાય પ્રતિભા ઝાંખી થતી આપણે જોઈ છે !
છે બીજાને દોરી જવું. જેનામાં બીજાને ઘેરવાની શકિત હોય તે નેતા બની રાજકારણમાં જયાં બંધારણીય સમયમર્યાદા હોય છે ત્યાં સત્તા પર શકે, જેનામાં અનુસરવાનો સંનિષ્ઠ અનુભવ ન હોય તે સારી રીતે બીજાને આવેલી વ્યક્તિ લોકોની નજરમાં મોટા નેતા તરીકે ઉપસી આવે છે, પરંતુ દરી ન શકે. યુવાન નેતાઓમાં પોતાના વડીલ નેતાઓને સારી રીતે અનુસરવાની સત્તા ઉપરથી ઊતરી જતાં તેનું તેજ ઝાંખું થઈ જાય છે. સમર્થ કે વૃત્તિ ન હોય તો તેઓ પોતાના જૂથને સારી રીતે દોરી ન શકે. અનુભવથી
