________________
તા. ૧૬-૧૦-૯૧
પ્રબુદ્ધ જીવન કેટલા વાગે કે કયા સ્થળે, કેવી રીતે અપહરણ કરવું. તેમને ક્યાં લઈ જવા, પૂરી પાડે છે. કેટલાક રમૂજી સ્વભાવના માણસો આખા વિષયને રમૂજી કેવી રીતે સંતાડવા, કેવી રીતે પૈસા માટે કોની મારફત સંદેશો કહેવડાવવો, દૃષ્ટિથી જોતા હોય છે. જૂના વખતમાં જાતજાતની ચોરીઓ થતી એ વિષય કેવી રીતે અને ક્યાં અપહત વ્યક્તિને છોડી મુકવી એ બધી વિગતોનો એટલો ઉપર હળવી શૈલીથી કોઇક લેખકને લખવાનું મન થયું એટલે એણે ચૌર્યકલા' સાથે અભ્યાસ કરે છે અને પછી એવી રીતે અપહરણ કરે છે કે બિલકુલ નામનો ગ્રંથ લખ્યો હોવાનું કહેવાય છે. (મૃચ્છકટિકમાં એનો નિર્દેશ છે) એમાં પકડાયા વગર તેઓ ધ્યેયને સફળ કરે છે. એટલે અપહરણ કરાયેલી કોઇ ચોરીના વિષયમાં કલાના અંશો કેવી રીતે ઉમેરી શકાય તેનું રમૂજી નિરૂપણ વ્યક્તિ છૂટીને પાછી આવે છે ત્યારે તેનો અનુભવો જાણવા માટે સૌ ઉત્સક લેખકે કર્યું હતું. અપહરણના કિસ્સાઓમાં જાત જાતની નાટયાત્મક યુકિત રહે છે. કેટલા અપહરણના કિસ્સાઓ તો વાર્તા જેવા રસિક બની રહે છે. પ્રયુક્તિઓ યોજાવા લાગી છે. ભવિષ્યમાં કોઇક લેખક અપહરણના વિષયમાં અપહરણનું અપકૃત્ય એક કાયદેસરનો ગુનો છે અને સર્વ રીતે વખોડવા લાયક નૃત્ય-નાટક-સંગીત-વેષભૂષા વગેરેના ક્લાત્મક અંશો કેવી રીતે ઉમેરી શકાય જ છે, તેમ છતાં કોઇક વખત આયોજકોએ જે રીતે પોતાનું ભેજું દોડાવ્યું તે વિષે “ અપહરણ લા’ નામનો કોઇ ગ્રંથ લખે તો નવાઈ નહિ ! અપહરણની હોય છે અને સીફતથી આખી યોજનાને પાર પાડી હોય છે એની વિગતો વિદ્યા તે વિજ્ઞાન છે કે કલા છે, એ રાસ છે કે લઘુ ઉધોગ છે એવી ચર્ચાઓ જયારે જાણવા મળે છે ત્યારે એની બુદ્ધિમત્તા માટે કોઇકને માન થાય તો ભવિષ્યમાં યુનિવર્સિટીઓમાં થયા કરવાની. અમેરિકાની કોઇક. યુનિવર્સિટી તે સ્વાભાવિક છે.
• The Science of Kidnaping' નામનો નવો અભ્યાસક્રમ દાખલ અપહરણના કિસ્સાઓની વાતો બહાર આવે છે ત્યારે તે કેટલીક રમૂજ કરે તો પણ નવાઈ નહિ.
p રમણલાલ ચી. શાહ
મસાલા નો પરિવાર
In પ્રવીણચન્દ્ર જી. રૂપારેલ આમ તો અથાણાં બારેમાસ આપણા ભોજનમાં સ્વાદ ઉમરતાં હોય પાસેથી આવી ઇસ્લાહ લેતા હોય છે. છે; પણ એની ઘેરઘેર ઉત્સાહભેર ઊજવાતી મોસમતો મોટેભાગે માર્ચ-એપ્રિલ-મે મસલત: સારું, હંમેશા સ્વસ્થ, શાંત ને સમાધાનકારી વલણ દરમિયાન જ હોય છે.
ધરાવતું હોય છે. કંઈ સારું કરવા, એનું સારું પરિણામ આણવા, મતભેદ પણ આ અથાણાં માટે આથીયે વહેલી ને પહેલી આવશ્યકતા હોય – વિચારભેદ નિવારવા – દૂર કરવા, સમજી – વિચારીને એ વિશે સમાધાન છે એ માટેના વિવિધ મસાલાની ! – ને એની મોસમ તો પેલી મોસમ સાધવા – એટલે કે યોગ્ય પરિસ્થિતિ નિર્માણ કરવા, બે કે વધુ વ્યક્તિઓ પહેલાં ક્યાંય વહેલી બેસી જાય છે, અને ત્યારે મસાલા-તેજાનાના ગરમ સાથે મળીને વિચાર વિનિમય કરે, અભિપ્રાયોની આપ-લે કરે, પરસ્પરનાં કે બજારો-“સેલની શીતળતાની જાહેરાતો છતાં - ગરમ થતાં જ રહે છે. સૂચનો વિચારે, તે આ પરથી “મસ્તહત’ કહેવાયું. આ મસ્તહત રાબે
આ દરમિયાન મસાલા અંગેની મસલતો આગળથી જ શરૂ થઈ જાય આપણે ત્યાં ને મરાઠી-હિન્દીમાં પણ મસલત રૂપ ધારણ કર્યું છે. ' છે ને વડીલો–અનુભવીઓની સલાહ પણ લેવાતી રહે છે; ને એમ પછી 1 સુલેહ : કોઇવાર મતભેદ થાય, વૈમનસ્ય વધે, કયારેક્ય એ ઉઝ મસાલા ખરીદાય છે, ખંડાય છે ને છેવટે અથાણાંના શિખરો સર કરી, ધીમે કક્ષાએ પણ પહોંચે ને ક્યારેક ઝગડા કે લડાઈમાં પરિણમે, એવું યે બને, ધીમે વરસના વપરાશની વાતોમાંએ મસલતો વિલાઇ જાય છે. - પણ એ યોગ્ય તો ન જ હોય ને ! એટલે આવી પરિસ્થિતિમાંથી યોગ્ય
આ મસાલા એટલે શું? સામાન્ય રીતે અથાણાંમાં વપરાતાં મરચાં, સમજણપૂર્વકની – એટલે કે સમાધાનપૂર્વકની પરિસ્થિતિ નિર્માણ કરવી તે, હળદર, રાઈ, મેથી, હિંગ, જીરુ વગેરેને આપણે મસાલો કહીએ છીએ.. જો આ “સ-લ-હ' પરથી “સુલેહ* કહેવાઈ. અલબત્ત આવી સુલેહ સાધવા કે અથાણામાં તો આ ઉપરાંત પણ વિવિધ વસ્તુઓ વપરાય છે. સમગ્ર ઘણીવાર મસલતો યે થાય – કરવી એ પડે ! રીતે એ બધાને “ મસાલા ' શબ્દમાં આવરી લેવાય ! બીજે પશે, અન્ય 1 મસાલા : આપણે ફરી મસલત' શબ્દ લઈ આગળ વધીએ. મસાલા પણ હોય છે - જેમ કે ચાહનો મસાલો, દૂધનો મસાલો વગેરે ! એનું મૂળ રૂપ છે - “મસ્તહેત” – એટલે ઉચિત, સારા માટે, હિત માટે, પણ આ બધામાં કંઈ હળદર-મરચાં વગેરે નથી હોતા ! આમ, આ “મસાલો ભલાઈ માટે એકઠા મળીને વિચાર કરવો–પરામર્શ કરવો. આ મસ્લહત શબ્દ આપણે ધારીએ તે કરતાં ઘણો વધુ વ્યાપક અર્થ ધરાવે છે. રૂપનું બહુવચનનું રૂપ છે - “મસાલેહ કે મસાલિહ) – એટલે, શબ્દાર્થમાં,
આ સમજવા માટે આપણે “મસાલો’ શબ્દના ઘડતરના મૂળ સુધી હિતો, ભલાઈઓ વગેરે આ બહુવચન રૂપ ફારસી ભાષામાં એક્વચન રૂપે પહોંચવું પડશે.
“વપરાયું. સલાહ - સાલેહ : આ મસાલો રાબ્દનાં મૂળમાં છે અરબી સાર, યોગ્ય વિચારોને અભિપ્રાયોના મેળ” થી - મસ્તહત” થી ધાતુ “સ-લ-હ – એટલે યોગ્ય, ઉચિત, બરાબર. આ પરથી, જેમાં ભલાઈ, જેમ સારું પરિણામ લાવી શકાય, તેમ જે ચીજો, વસ્તુઓ, સામગ્રીના ઉચિત હિત વગેરે સમાયાં હોય એવું ઉચિત, યોગ્ય તે “સલાહ ! – જેથી, સારું મેળ' થી કઈ વસ્ત, વાની, સારી બને, સુધરે, તે ચીજ-સામગ્રી પણ થાય, ભલું થાય, યોગ્ય થાય, હિત સધાય, એવી વાત, એવું માર્ગદર્શન, આવા સાદાયથી મસાલેહ કહેવાઈ. ફારસી ભાષામાં "મસાલેહ શાબ્દ આવા એવે માર્ગે દોરવા પરતો અભિપ્રાય, તે “સલાહ ! આપણે પણ આ શબ્દ અર્થમાં વપરાયો છે.– જેનું ઉર્દુમાં મસાલહ રૂપ થયું છે ને તે સામગ્રીના આવા જ અર્થમાં વાપરીએ છીએ. મરાઠીમાં એ “સલા ને “સલ્લા' રૂપે અર્થમાં વપરાયું છે. વપરાય છે.
- અથાણાં સ્વાદિષ્ટ બનાવવા માટે વપરાતી “સામગ્રી આમ મસાલહ - આપણા વોરા-ખોજા ભાઇઓમાં એક સારું એવું પ્રચલિત નામ છે પરથી મસાલા” બની, મસાલો' કહેવાય છે. રસોઇ બનાવવા માટે વપરાતી - “સાલેહભાઈ '; આમાં “સાલેહ કે “સાલિહ”) એટલે સારો, ભલો સામગ્રી, ધાણાજીરું, રાઈ, મેથી કોથમરી, આદુ, મરચું વગેરે પણ આ જ યોગ્ય વગેરે. આમ “સાલેહભાઇ એટલે આપણી રીતે “સારાભાઈ એમ- રીતે “મસાલો' કહેવાઈ છે. ચહા, દૂધના મસાલા પણ આવો જ “સામગ્રી : થાય ! – “ભલાભાઈ પણ કહી શકાય.
નો અર્થ ધરાવે છે. | ઇસ્લાહ: શાયરોની ભાષામાં ઘણીવાર “ઇસ્લાહ' શબ્દ વપરાતો આ અર્થ વિસ્તારમાં, ઈમારત બાંધવાની સામગ્રી પણ સમાય છે : હોય છે- આવો ઉલ્લેખ ખાસ તો “ઉસ્તાદ’ અને ‘શાગિર્દ (ગ૨-ચેલો) ઇટ, ચૂનો, ખડી વગેરે પણ એ માટેનો મસાલો કહેવાય છે. વસો વધુ સુંદર ના સંબંધના સંદર્ભમાં થતો હોય છે.
- આકર્ષક દેખાય તે માટે વપરાતી સોનેરી રૂપેરી લેસ, ક્લિાર–કેર પણ આ “ઇસ્લાહ પણ “સ-લ-હે' પરથી જ બન્યો છે. ઇસ્લાહ” એટલે ઉર્દૂમાં આવા અર્થમાં વસ્ત્રોનો મસાલો કહેવાય છે. મઠારવું, સુધારવું, ત્રુટિઓ દૂર કરવી – એટલે કે – મૂળ રચનાના સંદર્ભમાં, ટૂંકમાં, જે ઉમેરવાથી, ભેળવવાથી, જેના મેળથી, કોઈ વસ્તુ વધુ સારી સુધારી, મઠારી, એને - યોગ્ય, ઉચિત, સારું લાગે એવું કરવું. એ રીતે થાય, તે બધી જ સામગ્રી તે તે વસ્તુના સંદર્ભમાં અસલાહ' એટલે કે સલાહને સક્રિય રૂપ આપવું. નવકવિઓ-ઊગતા શાયરો, ઉસ્તાદ ને જાણકાર મસાલો • છે.
- D D
