________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-૧૦-૯૧ જ પરિવર્તનશીલ છે ત્યાં કોઈ સંસ્કૃતિને મહાકાળ પણ પકડી રાખી શક્યો નૂતન સમાજનું અવરોધક ગણશે. આ નવો વિચાર આક્રમક બનશે તો લોક નથી. લોકસંસ્કૃતિએ કોઈ ઉછીઉધારાની નહિ, પાશ્ચાત બીબાંઢાળ નહિ, કોઈ સાહિત્યની સંશોધન પૂરતી યે કિમત નહિ રહે. લોકસાહિત્યમાં નવાં પ્રાણ :
વ્યક્તિની મનઘડત નહિ, પણ સર્વદેશીય સંસ્કૃતિ છે. તે છતાં લોકસંસ્કૃતિ જગાડવાની વાતો વાતો જ રહી જશે. આજે વિશ્વમાં બે બળો વ્યકિત જીવનને - પ્રત્યે કોઇ અકળ કારણોસર સૂગ કેળવાયેલી રહી છે.
સમાજ જીવનને વધુધી રહ્યાં છે. એક છે સંધજીવન અને બીજું છે જીવનનો ગુજરાતી લોકસાહિત્યની સમૃદ્ધ ભૂમિ છે. ગુજરાત પાસે શાસ્ત્રીય સંગીત અસંયમી રઝળપાટ, સંઘજીવનની મર્યાદામાં માનવહૃદય જકડાઈ રહીને નવો કે શાસ્ત્રીય નૃત્યનો કોઈ આગવો ધરાનો નથી. હવેલી સંગીત બહારથી આવેલું પ્રકાશ મેળવવા મથી રહ્યું છે. ત્યારે રઝળપાટે ચડેલા અરાજક જીવનમાં છે. સુગમ સંગીત એ વર્ણસંકર કે મિશ્ર સંગીત છે. ત્યારે પોતાના સમૃદ્ધ માનવ હૃદય ભૂલું ભટક્યા કરે છે. અને ઉજજવળ લોકસાહિત્ય પર ગુજરાત જરૂર ગૌરવ અને અભિમાન લઇ . હજારો વર્ષથી માનવમન સુખના-આનંદના અદીઠ એવા શિખરની શોધમાં શકે તેમ છે. મેઘાણી, રાયચુરા, કારાણી કે દુલાભાઈ જેવા તો લોકસાહિત્યની પડયું છે. એનો તલસાટ એના કેડા, એના પુરુષાર્થના પગલાં આ લોકસાહિત્યમાં વચ્ચે જ ઉછર્યા હતાં. તે સિવાય નાનાભાઈ, ગિજુભાઈ, પન્નાલાલ, મનુભાઈ, પડ્યા છે. એમાં જ્ઞાન છે ને અજ્ઞાન પણ છે. એમાં અંધશ્રદ્ધા છે ને સમર્પણની હરિવલ્લભ ભાયાણી, અનંતરાય રાવળ, મરકંદભાઈ જેવા આપણા કેટલાય શક્તિ પણ છે. એમાં વહેમો છે ને રૂઢ મનોદશા પણ છે. સાથોસાથ અજ્ઞાન, સન્માન્ય સાહિત્યકારો અને કવિઓએ લોકસાહિત્યકે લોકજીવનમાંથી પ્રેરણાપિયુષ અંધશ્રદ્ધા, વહેમો અને જડતા તોડીને આત્મખોજ આદરવાની તાકાત પણ પ્રાપ્ત કર્યા છે.
ભરી પડી છે. ખુમારી અને પરાક્રમશીલતા લોકસંસ્કૃતિમાં ભારોભાર પડી આમ છતાં અન્ય પ્રદેશોની સરખામણીમાં ગુજરાતમાં લોકસાહિત્યનો છે. આ બે ગુણો સિવાય કોઇપણ પ્રજા પ્રાણવાન બની ન શકે. શૈક્ષણિક દૃષ્ટિએ બહુ ઓછો અભ્યાસ થયો છે. એક યા બીજા કારણોસર મેઘાણીભાઈએ કહ્યું છે તેમ લોકસાહિત્ય માત્રા ટાઢાબોળ થીજેલાં અક્ષરો ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ, યુનિવર્સિટીઓ અથવા અન્ય સંસ્થાઓ ગુજરાતના નથી. એ તો જીવાતું સાહિત્ય છે. લોકસાહિત્યના બુલંદ અવાજે સદા સચ્ચાઈની, સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક અને સાંસ્કારિક વારસાપ લોકસાહિત્યના ક્ષેત્રે પૂરતા કાર્યરત જ આરાધના કરી છે. બની શક્યા નથી તે વાસ્તવિક્તા સાહિત્યરસિકો માટે આઘાતજનક છે. ' સત બોલો ! સત બોલો ! સત બોલો !
લોકસાહિત્યના સંશોધન, સંગ્રહ અને સમીક્ષાનું કામ પશ્ચિમના દેશોમાં સતો બોલ રે ! નઈ તો મત બોલો રે ! વિશાળ પાયા ઉપર અને વૈજ્ઞાનિક ઢબે થયું છે અને થાય છે. પશ્ચિમના
મત બોલો રે ! સંશોધકો આપણે ત્યાં આવીને દરિયાકાંઠે, આદિવાસીઓમાં, કાઠી–મેર જેવી (રાજકોટમાં તા. ૧૭–૪–૧ ના રોજ યોજાયેલા લોકસાહિત્ય સંમેલનનું પ્રજા વચ્ચે, ગ્રામવિસ્તારોમાં ઘુમે છે. તેમના ઉપર સંશોધનો કરે છે. પાળિ ઉદ્દઘાટન પ્રવચન.)
[ 1 ] યાઓની પરિભાષા ઉકેલે છે, ત્યારે આપણે ત્યાં હજી પભિાષા પણ મજબૂતપણે નકકી કરી શક્યા નથી. જે શબ્દો અંગ્રેજીમાં નિયત થયા છે એનું જ હિન્દી
સાભાર સ્વીકાર ' અને ગુજરાતી કરવામાં આપણે ગોથાં ખાધાં કર્યા છે. - પશ્ચિમનાં સંશોધકો અને અભ્યાસીઓની ભૂમિકા ઉપર આપણી લોકસંસ્કૃતિ કે લોકસાહિત્યને ન મલવી શકાય. ભારતમાં પાગ એકાદેશના લોહિત્ય ' u સામાયિક વ્રત લે. તારાબહેન ૨. શાહ મ પુષ્ઠ - ૬૪ ઉપરથી કોઇપણ પ્રદેશનાં કોઇપણ પ્રકારના વિધાનો સ્વીકારતાં પહેલાં પોતાના
ધાને વીકાસ થયો વાલા
'
* મૂલ્ય રૂ. ૭/- પ્રકાશક :- શ્રી જયભિખ્ય સાહિત્ય ટ્રસ્ટ, ૧૩/બી, પ્રદરાના લોકસાહિત્યનો ઠીક ઠીક પ્રમાણમાં સંગ્રહ થઈ જવો જોઈએ. એ ચદ્રનગર, જયભિખ્ખું માર્ગ, પાલડી, અમદાવાદ - ૩૮૦ ૦૦૭. સંગ્રહની સંશુદ્ધિ થવી જોઈએ ને ત્યારબાદ એની નીતિરીતિ અને અભિવ્યક્તિના
કલ્યાણ યાત્રા : લે. પં. શ્રી પૂર્ણચંદ્રવિજયજી ગણિવર . નિર્ણયો લેવાવા જોઇએ. દંતકથા સમી કે ઉપજાવી કાઢેલી ઐતિહાસિક વાતોના પૃષ્ઠ - ૧૧૧ - મૂલ્ય રૂ. ૧૦–00 પ્રકાશક :- સંસ્કૃતિ પ્રકાશન, શ્રી ટુકડાઓના સંગ્રહોને તારવી લેતાં શુદ્ધ લોક્વારતાઓ આપણે ત્યાં ઓછી
રંગ એપાર્ટમેન્ટ, ૧લા માળે, કાજીનું મેદાન, ગોપીપુરા, સુરત – ૩૯૫૦૦૨. ગ્રંથસ્થ થઈ છે. લોકગીતોના ઢગલાબંધ સંગ્રહો પ્રગટ થયા છે. પણ તે
સમરાદિત્ય મહાકથા ભા. ૧/૨/૩ લે. શ્રી પ્રિયદર્શન * સંશઓિ માંગે છે. એમાં ખૂબ પૂનરકિતઓ થઇ છે, કેટલાંક લોકગીતો નથી ત્રણે ભાગનું મૂલ્ય રૂ. ૨૦/- પ્રકાશક :- શ્રી વિશ્વલ્યાણ પ્રકાશન , એવાં સંઘરાયાં છે.
ટ્રસ્ટ, કંબોઈ નગર પાસે, મહેસાણા - ૩૮૪૦૨. લોકસાહિત્યના ક્ષેત્ર તો અઢળક કામ કરવાનું બાકી પડયું છે. એકલો મંડલાચાર્ય શ્રી કુશલચંદ્રજી ગણિવર લે. મુનિશ્રી ભુવનચંદ્રજી આપણો દરિયાકાંઠો જ જીવનભરનું ભાથું પૂરું પાડી શકે તેમ છે. આપણી * પૃષ્ઠ – ૧૬૬ * પ્રકાશક :- શ્રી કચ્છ પ્રદેશ પાર્લૅચંદ્રગચ્છ જૈન ભૂમિને કોઇ સંશોધનના મોહરનો સ્નેહશીતલ સ્પર્શ મળી જાય તો આપણા સંઘ C/o શાહ જખુભાઈ ગેલાભાઈ, બિદડા (કચ્છ) ૩૭૦૪૩૫. ભૂતકાળને અધૂરો પડેલો ઈતિહાસ એક શૂરવીર વાણી સમૃદ્ધિથી છલકાઈ [ સો સલામ સંસ્કૃતિને લે. પં. શ્રી પૂર્ણચંદ્રવિજયજી ગણિવર ઊઠે. '
* પૃષ્ઠ – ૧૮ * મૂલ્ય રૂા. ૧૦/- પ્રકાશક :- સંસ્કૃતિ પ્રકાશન, શ્રીરંગ લોક્સાહિત્ય એ જેમ કેવળ મનોરંજન નથી, તેમ કેવળ કળાઓની એપાર્ટમેન્ટ, ૧લા માળે, કાજીનું મેદાન, ગોપીપુરા, સુરત – ૩૯૫૦૦૨. અદભુતતાઓ પણ નથી. હજારો વર્ષના લોકજીવનના રસાયણમાંથી પ્રાપ્ત વિકાસ કે સર્વનાશ? લે. મુનિશ્રી રત્નસુંદર વિજયજી * થયેલ સંજીવની છે. લોકજીવનની આધારશીલા આજે ય એની સંસ્કૃતિ જ પૃષ્ઠ – ૯૦ * મૂલ્ય રૂા. ૧૨/- પ્રકાશક :- રત્નત્રયી ટ્રસ્ટ cl૦ શ્રી છે. એ સંસ્કૃતિની વિકૃતિથી આપણું લોકજીવન વિકૃત બનતું જશે. વિશ્વની કલ્પેશ વી. શાહ ૩૬, હસમુખ કોલોની, વિજયનગર રોડ, નારણપુરા, અમદાવાદ પ્રજાઓ જયારે બરબાદ બની છે, ત્યારે પ્રથમ એમણે પોતાની સંસ્કૃતિની - ૩૮૦૦૧૩ બરબાદી નોતરી છે. ને સંસ્કૃતિની બરબાદીથી સર્વનાશ નોતર્યા છે. 1 ચિંતન અને ચિનગારી લે. પં. શ્રી પૂર્ણચદ્રવિજયજી ગણિવર
લોકસંસ્કતિ અને લોકસાહિત્ય દ્વારા આધુનિક યુગના સંદર્ભમાં લોક પુષ્ઠ – ૧૧ મૂલ્ય રૂ. ૧૦/- બે પ્રકાશક – સંસ્કૃતિ પ્રકાશન, મારગ નહિ જાગે તો લોકસાહિત્ય ફેંકાઈ જશે. યુગની માગ લોકસાહિત્ય થકી એપાર્ટમેન્ટ , ૧લા માળે, કાજીનું મેદાન, ગોપીપુરા, સુરત – ૩૯૫૦૦૨. મળતા મનોરંજન અથવા એના વાર્તા–સાહિત્યમાં નથી પડી. પણ માનવામાં g સંસ્કૃત સાહિત્ય દર્શન લે. જ્યાનંદ લ. દવે * પૃષ્ઠ – રહેલી બંધુતાની, સમાનતાની, ન્યાયની ને સર્વાગી ઉન્નતિમાં પડી છે.
૧૯૯ * મૂલ્ય રૂા. ૬૦/- * પ્રકાશક – પ્રવીણ પુસ્તક ભંડાર, લાભ જો લોકસાહિત્ય કે લોકસંસ્કૃતિ નવા યુગની માગને નહિ સંતોષી શકે ચેમ્બર્સ મ કો સામે રાજકોટ - ૩૮૦૦૦૧ તો આવી રહેલો નવો વિચાર જૂની સંસ્કૃતિને નવાં માનવ ઘડતરનું અને
