________________
તા. ૧૬-૧૧-૯૧
પ્રબુદ્ધ જીવન
'
સામ્રાજયો ફેલાવવાનો હતો. અને એ રીતે નાના મોટા ઘણા દેશ-પરદેશોને પયગંબરની ભાષા હતી, એટલે કે તે ઈસ્લામ ધર્મની ભાષા હતી, અને ધાર્મિક પોતાની સત્તા નીચે આપ્યા હતા. એક પ્રજા તરીકે આરબ પ્રજાની સંસ્કૃનિ, ગ્રંથો અરબીભાષામાં લખાતા હતા. વિદ્યાપ્રેમ અને વિજ્ઞાન પ્રત્યેની અભિરુચીની ઉપેક્ષા થઈ શકે નહિં. જૂની ખલિફા સલ્તનતના દુન્યવી સુલતાન હતા. તો ઈસ્લામના ધાર્મિક વડા દુનિયાના હિંદી મહાસાગર અને દક્ષિણપૂર્વમાં ઈન્ડોનેશિયાના સાગર મહાસાગર પણ હતા. ખિલાફતની ગાદી તૂર્કોની સાથે બગદાદથી કોસ્ટેટીનોપલ ગઈ. ખેડવામાં ભારતીય વહાણવટીઓ અને ઈસ્લામ પહેલાના આરબો ભાગીદાર
આરબોએ વિદ્યા અને સંસ્કૃતિના કોને જે નામના મેળવી હતી, તે તૂર્કીએ. હતા. આપણા દેશી વહાણવટામાં આરબ શબ્દો છે અને કેટલાક ભૌગોલિક
નહોતી મેળવી. તૂ પ્રજામાં મોંગોલ નૃવંશની કેટલીયે જાતિઓ સમાઈ જતી નામો સંસ્કૃત છે. દા.ત. ગુજરાતથી કે મલબારથી સઢવાળા વહાણો જયારે એક
હતી. તેમના ધાડાં રશિયામાં મસ્કો સુધી અને મધ્યયુરોપમાં હંગેરી સુધી ફરી અઠવાડિયા કે વધુ દિવસો સુધી આજના અરબી સમુદ્ર અને હિંદી મહાસાગર
વળ્યા હતા, જેના પરિણામે ખ્રિસ્તી યુરોપીઓ અને મુસ્લિમ તૂર્કી તથા આરબો ઓળંગે ત્યાં સુધી ઉપર આભ અને નીચે પાણી સિવાય બીજું કશું દેખાય
વચ્ચે લાંબા વિગ્રહોની પરંપરા શરૂ થઈ. નહિં, સિવાય કે ઘણીવાર હવામાનના અને સમુદ્રના બિહામણા તોફાનો તેથી
આ પરિસ્થિતિમાં હિંદુસ્તાનમાં દરિયાઈ માર્ગે પહોંચવાની જરૂરિયાત ઘણી એડનના અખાતમાં પહોંચતી વખતે પહેલીવાર હરિયાળી ધરા નિહાળીને વહાણવટીઓ સુખ અનુભવે તે ધરતીનું નામ સુખધા આપવામાં આવ્યું તે
- વધી ગઈ. તે વખતે યુરોપના દેશો ખ્રિસ્તી બની ગયા હતા. તેમનો સંપ્રદાય કેટલું યોગ્ય છે ! આ ટાપુ આજે પણ સુખધરા જ છે. પરંતુ પોર્ટુગીઝોએ અને મહદ્ અંશે રોમન કેથોલિક હતો. પોપને તેઓ પોતાના સર્વોપરિ ધાર્મિક નેતા અંગ્રેજોએ તેનું અપભ્રંશ કરીને નકશામાં સોકોના છાપ્યું છે. સિંધુ સંસ્કૃતિથી તરીકે સ્વીકારતા હતા. અને તેમાં પણ સ્પેન અને પોર્ટુગલ પોપના પરમભક્ત માંડીને ઈસુની કેટલીક સદી સુધીનો સમય ભારતના વહાણવટાનો સુવર્ણયુગ હતા. તેમને દુનિયા કેવી છે તેના આકાર અને પ્રકારનો ખ્યાલ ન હતો. તેઓ હતો.
એટલું સમજતા હતા કે પૃથ્વી ગોળ છે. તેથી પૂર્વમાં આવેલ ભારત પહોંચવાનો ઈસ્લામના આક્રમણના મોજાં અરબસ્તાનમાં ઈસ્લામના પ્રાગટય સાથે દરિયાઈ માર્ગ એ દિશામાં ન મળે તો પશ્ચિમ દિશામાં હંકારવું, જેથી ભારત શરૂ થયા. પરંતુ ઈસ્લામને કેવળ આક્રમક, મૂર્તિભંજક અને અસહિષ્ણુ ધર્મ જવાનો દરિયાઈ માર્ગ મળી રહે. સ્પેનિયાર્ડોએ અને પોર્ટુગીઝોએ વધુ ને વધુ તરીકે જેવો તે યોગ્ય નથી. આરબ જગતનો સુવર્ણયુગ બગદાદના ખલિફ આગળ જઈને શોધખોળ શરૂ કરી દીધી હતી. તેમની વચ્ચે વિવાદ ન થાય તે હારૂન -અલ-રસિદના શાસનમાં હતો, ઈ.સ. ૭૮૬ થી ૮૦૯. ત્યારે વિદ્યા, માટે પોપે પૂર્વ ગોળાર્ધ અને પશ્ચિમ ગોળાર્ધના અક્ષાંશ-રેખાંશ અંદાજીને આ વ્યાપાર, કળા, વિજ્ઞાન ખગોળ વગેરે ક્ષેત્રોમાં આરબોએ ઘણી શોધો કરી હતી. બે શિષ્યો વચ્ચે દુનિયા વહેંચી દીધી. અને તે દેશો જે દેશ પરદેશો નવા શોધ અને બગદાદ તેમનું આંતરરાષ્ટ્રીય વિદ્યાધામ હતું. અહીં વિધર્મી વિદ્વાનોને પણ અને જીતે તેમને ખ્રિસ્તી બનાવી સ્વર્ગના અધિકારી બનવાનો હક પણ કરી આમંત્રવામાં આવતા હતા અને તેમના ગ્રંથોનું ભાષાંતર પણ થતું હતું. ચીનની આખો ! વૈજ્ઞાનિક શોધો આરબોએ યુરોપીય પ્રજાને પહોંચાડી હતી. ગણિત અને રસાયણ દરમ્યાન પોર્ટુગીઝ વહાણો વિષુવવૃત્ત ઓળંગી ગયા અને ખાત્રી કરી વિજ્ઞાનમાં આરબો કુશળ હતા. વહાણવટા માટે ખગોળ અને ભૂગોળનું જ્ઞાન લીધી કે અહીં સમુદ્રનું પાણી ઉકળતું નથી અને સૂર્યના કિરણો માણસોને હોવું જરૂરી છે. હિંદી મહાસાગરમાં મસ્કત, (અરબાસ્તાનના દ્વિપકલ્પ કાંઠે) બાળી નાખતા નથી. આખરે દક્ષિણનો માર્ગ દક્ષિણ આફ્રિકાના કાંઠા પાસે, અરબી સમુદ્રમાં ભારતના પૂર્વ કાંઠાના બંદરો અને પૂર્વ આફ્રિકામાં પૂર્વમાં વળ્યો અને ત્યાંથી ઉત્તરપૂર્વમાં વળાંક લીધો ત્યારે પોર્ટુગીઝો આનંદમાં જંગબાર-ઝાંજીબાર, આ બે પ્રજાના વ્યાપાર, વાણિજય અને વહાણવટાના આવી ગયાએ સમુદ્ર પૂર્વઆફ્રિકાના કાંઠાને ગજાવતો હિંદી મહાસાગર હતો. ત્રિકોણરૂપે હતા. અરબસ્તાનના દ્વિપકલ્પવાળા રાતા સમુદ્રમાં આ વહાણો યુરોપ અને આરબ તથા હિંદી વહાણવટાની પ્રવૃત્તિથી ગાજતો હતો. આખરે ગુજરાતી માટે ભારતનો વ્યાપારી માલ લઈને જતા હતા, અને ઈરાની અખાતમાં યુટિશ વહાણવટીઓના માર્ગદર્શનથી વાસ્કો-દ-ગામાએ કલિકટ (કોઝિકોડે)ના ભવ્ય તથા ટિગિસ નદીઓના સંગમમાં બસરાના આંતરરાષ્ટ્રીય બંદર સુધી અને આંતરરાષ્ટ્રીય બંદરનો માર્ગ શોધી કાઢયો. ત્યાંથી બગદાદ સુધી પણ પહોંચતા હતા. પરંતુ મધ્ય એશિયામાંથી આવેલા ઈ.રા. ૧૪૯૮માં વાસ્કો-દ-ગામાનો કાફલો કલિકટ બંદરે પહોંચ્યો ત્યારે મુસ્લિમ તુર્કો જયારે ખ્રિસ્તી રોમન સામ્રાજયના પાટનગર કોન્ટેટીનોપલ ભરતખંડના સુભાગ્ય-દુર્ભાગ્યના ઈતિહાસનો નવો ખંડ શરૂ થયો. જીતી લઈને પશ્ચિમ એશિયા પર ફરી વળ્યા ત્યારે, ઈજીકથી તૂર્ક સુધી ફેલાયેલા હવે મુસ્લિમ અને બિનમુસ્લિમ જગત વચ્ચે જે સંઘર્ષ ભાગી રહ્યો છે અને સમુદ્ર ઓળંગ્યા પછી વણજારો દ્વારા ભૂમધ્યને માર્ગે ભારતનો માલ તેનું સ્વરૂપ ભૂતકાળના ધર્મયુદ્ધ - (કુઝેડ) થી કાંઈક નિરાળું છે. મુસ્લિમ પહોંચાડનારા આપણા વ્યાપારી માર્ગો બંધ થઈ ગયા. ભારતીય માલમાં મુખ્યત્વે જગતમાં ઈસ્લામના રૂઢીચુસ્ત સ્વરૂપ - FUNDAMENTALISM - ના - તેજાના અને મુલાયમ સુતરાઉ કાપડ હતા. માંસાહારી યુરોપની પ્રજાને, ભારતીય ધોરણે અને નાણા તથા શસ્ત્રોના બળે બિનમુસ્લિમો પર આક્રમણ થઈ રહેલ મસાલા વિના ખોરાક સ્વાદિષ્ટ ન લાગે અને દક્ષિણ યુરોપના દેશોમાં ઉનાળો છે, જે આપણને પણ જન્મી બનાવે છે, અને આપણી રાષ્ટ્રીય એકતાને ગરમ હોવાથી ગરમ કપડા ગમે નહિ, પરંતુ કૅન્સ્ટોટીનોપલ (હવે ઈસ્તંબુલ) સ્વતંત્રતા જોખમમાં મૂકાઈ ગઈ છે. વિધર્મી અને લડાયક તૂર્કોના હાથમાં જવાથી યુરોપી પ્રજાને આંચકો લાગ્યો અને જેઓ પશ્ચિમ એશિયા અને ઈજી મને માર્ગે સમુદ્રવાટે પૂર્વમાં ન જઈ શકે તો બીજે ક્યાંક સમુદ્ર માર્ગે ભારત પહોંચવાનો માર્ગ હોવો જોઈએ, એમ માનીને
વાર્ષિક સ્નેહ મિલન યુરોપી વહાણવટીઓ ભારત જવાનો સમુદ્રમાર્ગ શોધવા લાગ્યા. બાઈઝેનટાઈન || અથવા પવિત્ર રોમન સામ્રાજયના પાટનગર તરીકે કસ્ટંટીનોપલનું સૌન્દર્ય
શ્રીમતી વિદ્યાબહેન મહાસુખભાઈ ખંભાતવાલાના અપ્રતિમ હતું. પરંતુ ઈ.સ. ૧૪૫૩માં ત્રીજા આક્રમણમાં સુલતાન મહંમદ
| આર્થિક સહયોગથી સંઘના સર્વ સભ્યોનું વાર્ષિક સ્નેહમિલન રવિવાર, બીજાએ તેને જીતી લઈને અભૂતપૂર્વ વિનાશ કર્યો તૂર્કોએ આરબોને હરાવ્યા અને પૂર્વમાં સિંધથી પશ્ચિમમાં પોર્ટુગલ સુધી ફેલાયેલું આરબ સામ્રાજય ધીમેધીમે
તા. ૫મી જાન્યુઆરી, ૧૯૯૨ના રોજ સવારે સાડા નવ વાગે બિરલા, સૂર્ય સામ્રાજ્યમાં લીન થવા લાગ્યું. મુસ્લિમ જગતના આગેવાન તરીકે આરબ
| દડા કેન્દ્ર, ચોપાટી, મુંબઈ - ૪૦૦ ૦૦૭ ખાતે રાખવામાં આવ્યું છે. સામ્રાજયનું સ્થાન તૂર્કી સામ્રાજ્ય લીધું. ખલિફની ગાદી કોન્સ્ટટીનોપલમાં
એનો સવિગત કાર્યક્રમ હવે પછી જણાવવામાં આવશે. આવી, પરંતુ આરબ જગત ભૂંસાઈ ગયું નહિ. સિંધથી જીબ્રાલ્ટર સુધી કોઈને કોઈ ભાંગેલા સ્વરૂપે, અરબી ભાષા પ્રચલિત રહી, કારણ કે તે હઝરત મહંમદ
10 મંત્રીઓ
1 Sછી
મો.
