________________
૨૦ ,
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૨-૯-૯૧ (૯) તાઓ એટલે રાબ્દ..
એ મહાન છે માટે જ અગમ્ય છે. એ જે બધાને ગમ્ય હોત, તો તે ક્યારનો (૧૦) તા એટલે પાણી' (એટલે કે પાણી જેવો સર્વશ્રેષ્ઠ ધર્મ). નકામો થઈ ગયો હોત. (૧૧) તાઓ એટલે પરમતત્વ, પરબ્રહ્મ, પરમગૂઢ તત્વ.
(૧૨) જયારે વિશ્વ માર્ગ ઉપર હોય છે ત્યારે ઘોડાઓની લાદ પણ કામમાં (૧૨) નાઓ એટલે વિશ્વનું મૂળ. ,
લેવાય છે. જયારે વિશ્વ માર્ગથી રહિત હોય છે ત્યારે યુદ્ધના ઘોડાઓ પણ નગર (૧૩) તાઓ એટલે “સ્વયંસિદ્ધ સ્વરૂ૫.'
બહાર ઉપવનોમાં રખડતા હોય છે. (૧૪) નાઓ એટલે બધામાં વ્યાપી રહેલું અપરિમિત તત્વ.
. (૧૩) માર્ગ વાળેલા ધનુષ્ય જેવો છે. ધનુષ્યનો જે છેડો ઊંચે છે તે નીચે . (૧૫) તાઓ એટલે બધી વસ્તુઓમાં નિહિત રહેલી પ્રભાવક શક્તિ. આવે છે; ધનુષની પણ છે દારી) વધારે લાંબી હોય તો તેને ટૂંકી કરવામાં આવે ' (૧૬) તાઓ એટલે સહજ પ્રકારની અભિવ્યક્તિનો નૈસર્ગિક અનાયાસ છે. જો ટૂંકી હોય તો તેને લાંબી કરવામાં આવે છે. માર્ગ,
(૧૪)જેઓ માર્ગનો આશ્રય લે છે, તેની પાસે બધા આવીને
મળ '' “તાઓની આવી જુદી જુદી વ્યાખ્યાઓમાં કેટલુંક સમાન તત્વ રહેલું દેખાશે.. - છે. જેઓ એને ભજે છે તેમની કશી હાનિ થતી નથી. તેઓને સુખશાંતિ અને
લાઓસેએ પોતાના ગ્રંથમાં સ્થળે સ્થળે “તાઓની, એટલે કે માર્ગની, સંવાદિતા સાંપડી રહે છે. લાક્ષણિક્તાઓ દર્શાવી છે. એ સમજવાથી “તાઓના સ્વરૂપનો આપણને વિશેષ (૧૫) માર્ગને સાચી રીતે અનુસરનારાઓ સફળતાને વરે છે, પણ બડાસા
પરિચય મળી રહેશે. તેમાંથી નમૂનારૂપ અહીં આપેલાં કેટલાંક વચનો જુઓ : મારતા નથી. .. | (૧) સ્વર્ગ અને પૃથ્વીના જન્મ પહેલાં પણ કશુંક તત્વ હતું. એ પછી તેઓ સફળતાને વરે છે, પણ તેનો દાવો કરતા નથી - પણ તે રહેશે.
તેઓ સફળતાને વરે છે, પણ અભિમાન કરતા નથી. તે શાંત છે, તે અનાદિ છે અને અનંત છે. તે અદ્વિતીય છે અને અપરિવર્તનશીલ તેઓ સફળતાને વરે છે, પણ તેમાં રાચતા નથી. છે. તે બધામાં રહેલું છે. બધા માટે તે પ્રેરક છે, તે તત્વને વિસ્વની માતા તરીકે તેઓ સફળતાને વરે છે, પણ હિંસા આચરતા નથી. ૬ ઓળખાવી શકાય.
(૧૬) આ પ્રાચીન માર્ગને તમે બરાબર પકડી રાખો, જેથી આજની વાસ્તવિકતાને તે તેને શું નામ આપવું તેની મને ખબર નથી; તો હું તેને “તાઓ-માર્ગ તમે બરાબર વશ રાખી શકો. પ્રાચીન માર્ગના આરંભને
, ઓળ, તરીકે ઓળખાવે છે. તેનું વર્ણન કરવું હોય તો હું તેને “મહાન” તરીકે ઓળખવાની શક્તિ તે આ માર્ગનું સારતત્વ છે. ખાવું. ..
(૧૭) માર્ગને તમારા જીવનમાં ઉતારશે તો તેના સદગુણ તમે પામશો. તમારા • મહાન એટલે સવિસ્તર. સવિસ્તર એટલે દૂરગામી.
ગામમાં માર્ગને સાચવશો તો સદ્દગુણો તમારા ગામમાં ટકી રહેશે. તમારા રાજયમાં . (૨) માર્ગની કોઇ વ્યાખ્યા નથી. માર્ગનું કોઈ નામ નથી. એમાં અપાર સરળ માર્ગને અપનાવશો તો તમારું રાજય સમૃદ્ધ બનશે. આખું વિશ્વ જો માર્ગ ઉપર , તા છે, છતાં તેને પામવાનું સહેલું નથી. હું
ચાલશે તો એના સદ્ગુણો વિશ્વવ્યાપી બની જવો.. ' () માર્ગ અમૂર્ત અને અવર્ણનીય છે. -
તાઓના ઉપદેશમાં રહેલાં કેટલાંક લક્ષણો નીચે પ્રમાણે છે, જે સુખી થવા અમૂર્ત અને અવર્ણનીય હોવા છતાં એના કેન્દ્રમાં પ્રતિમા છે. માટે વ્યકિતએ અને સમાજે અપનાવવાં જોઇએ : "
અમૂર્ત અને અવર્ણનીય હોવા છતાં એમાં પ્રકૃતિનો નિયમ રહેલો છે. ગૂઢ ૧. નિવૃત્તિ૨. વૈયક્તિક સદાચાર૩. કુદરતમય જીવન ૪. સાદાઈ, સરળ અને રહસ્યમય હોવા છતાં એમાં જીવનતત્વ રહેલું છે.
તા અને નિરાડેબરતા ૫. સંતોષ, નિલભીપણું ૬. ત્યાણ ૭. કરકસર ૮. નિર્ભયતા (૪) બધી વસ્તુઓ માર્ગમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે. તેની શક્તિ તેમને પોષે ૯, અહંકારનું વિસર્જન અને નમતા ૧૦, આત્માનુશાસન ૧૧. વૈશ્વિક ચેતનામાં છે. તેઓ વિકસે છે, તેમની સંભાળ લેવાય છે. તેમને આશ્રય અપાય છે. તેમનું અવગાહન ૧૨. વિશ્ર્વ સાથે સુસંવાદી જીવન ૧૩. સાક્ષીભાવ ૧૪. કુદરતના કમમાં . રક્ષણ થાય છે..
હસ્તક્ષેપનો અભાવ ૧૫. શાંતિ અને પવિત્રતા. * માર્ગ તેઓને ઉત્પન્ન કરે છે, પણ તેમના ઉપર ક્બજો જમાવતો નથી. આમ, તાઓનું પાલન કરનાર વ્યક્તિ ઋજુ પ્રકૃતિની હોય છે. એને ધન,
તેઓ કાર્ય કરે છે, પણ કોઈ અપેક્ષા રાખતા નથી. તેઓને વિકસાવે છે, પદ, પ્રતિષ્ઠા, પ્રસિદ્ધિ, સત્તા, વૈભવ, સન્માન ઈત્યાદિની ખેવના નથી હોતી. તાઓને પણ તેમાં દખલગીરી કરતા નથી.
અનુસરનાર વ્યક્તિ બાળક જેવી નિર્દોષ હોય છે. સાપ, વીંછી, હિંસક પશુઓ કે આ માર્ગ ઉપર ચાલવું એનું નામ જીવન. એનાથી વિપરીત ચાલવું એનું નામ પક્ષીઓનો પણ તેને ડર નથી હોતો. તેઓ પણ તેને સતાવતાં નથી.
તાઓને અનુસરનાર સંતપુરષો જેમાં કશો કર્તુત્વનો દાવો કરવાનો ન હોય | (૫) માર્ગ કશું કરતો નથી, છતાં તે નિક્યિ નથી. માર્ગને અનુસરવામાં તેવું કાર્ય કરે છે. અને મૌનનો બોધ આપે છે. તેઓ બીજાને જીવન અર્પે છે, આવે તો આખા વિશ્વમાં સ્વાભાવિક શાંતિ અને વ્યવસ્થિતતા સ્થપાય. માર્ગની પણ કોઈ માલિકીનો દાવો કરતા નથી. તેઓ કામ કરે છે, પણ કોઈ યશની કે ગતિ મૂળ તરફ પાછા ફરવાની છે, સ્વીકાર એ માર્ગની રીત છે.
ઋણસ્વીકારની અપેક્ષા રાખતા નથી. . (૬) મહાન માર્ગ સરળ છે, પરંતુ લોકો અવળે રસ્તે જવાનું પસંદ કરે છે. ' લાઓત્સ કહે છે :
માર્ગમાં જેનાં મૂળ ઊંડા છે તેને કોઈ ઉખેડી શક્યું નથી. જે માર્ગને દેઢતાથી (૧) સંતપુરષ પોતાની જાતને છેલ્લી રાખે છે, પરંતુ તે પહેલી થઈ જાય વળગી રહે છે તેને અવળે રસ્તે કોઈ દોરી શકતું નથી.
(૭) માર્ગ ખાલી છે, પરંતુ તે ઉપયોગી છે; તે સઘન અને ગહન છે. અનેક (૨) તેઓ પોતાની ઇચ્છાઓને વ્યકત કરતા નથી, પરંતુ એટલા માટે જ વસ્તઓના મોત જેવો તે અતલ છે.
તેઓ પોતાની ઈચ્છા પ્રમાણે પામે છે. કે તમે સામેથી જોશો તો તેનો આરંભ નહિ દેખાય. તમે પાછળ જઈને જોશો (૩) તેઓ બધા માણસો સાથે નિષ્પક્ષ વ્યવહાર રાખે છે. તેઓ બધાંની તો એનો અંત. નહિ દેખાય.
સાથે ભળે છે અને બધાંનું ભલું ચાહે છે. (૮) માર્ગ પ્રકાશિત હોય છે, પણ અંધકારમય દેખાય છે. માર્ગ પ્રગતિશીલ (૪) તેઓ બાહ્ય વસ્તુને છોડી તેના તત્વને ગ્રહણ કરે છે. હોય છે, પણ પીછેહઠ કરતો લાગે છે. માર્ગ સમથળ હોય છે, પણ ખાડા ટેકરાવાળ આમ, તાઓ દન મનુષ્યમાં રહેલા શ્રેષ્ઠ અત્યંતર સગુણો ખીલવવાનો લાગે છે.
બોધ આપે છે. કુટુંબ, સમાજ અને રાષ્ટ્રની કક્ષાએ સરળતા, સાહજિકતા અને (૯) માર્ગ જમણી બાજુ પણ વહે છે અને ડાબી બાજુ પણ વહે છે. અનેક સાચાં સુખશાંતિ તાઓને અપનાવવાથી પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. વિશ્વશાંતિનો ઉપાય વસ્તુઓનો વિકાસ માર્ગ ઉપર અવલંબે છે. એ તેમને ક્યારેય ના પાડતો નથી. તાઓ પાસે છે. ભૌતિક સમૃદ્ધિ પાછળ દોટ મેલનાર માનવી શું શું ગુમાવે છે તે પોતાનું કાર્ય પાર પાડે છે; છતાં તેના કર્તુત્વનો દાવો કરતો નથી. તે અનેક અને કેવી કેવી આપત્તિ નોંતરે છે, એ તો પાછું વળીને તાઓને જાણવા-સમજવાનો વસ્તઓને પોષણ આપે છે. ક્યાં તેમનો સ્વામી થઈને વર્તતો નથી.
અને જીવનમાં ઉતરવાનો પ્રયાસ કરે તો જ સમજી શકે. (૧૦) જેઓ આ, માર્ગને અનુસરે છે તેઓ પૂર્ણ થવા નથી ઇચ્છતાપૂર્ણ તાઓ દનને સમજવા માટે “તાઓ-તે-ચિંગ કૃતિનું સૂક્ષ્મ અધ્યયન આવાયક થવા ઈચ્છતા નથી માટે જ તેઓને કોઇ ઘસારો લાગતો નથી. માટે જ તેઓ છે. પૂરમાં તણાઈ જતાં નથી.
લેખકના તાજેતરમાં પ્રગટ થયેલા (૧૧) દુનિયામાં બધા કહે છે માર્ગ મહાન છે, છતાં તે અગમ્ય છે. અલબત્ત,
ગ્રંથ “તાઓ તત્વદર્શન માંથી)
55
મા , બી પંબઈ જન યવક
સં
પ્રકાશક : શ્રી ચીમનલાલ જે. શાહ, મળ ; ૮૫, સરદાર વી.પી. રોડ, મુંબઈ - ૪૦૦૦૦૧ Iધીન ; પત્રક મુદ્રણામાન : રિલાયન્સ ઓફસેટ પ્રિન્ટર્સ, ૧૯, ખાંડિયા ભટ્રીટ, મુંબઈ-૪૦૦૦૮. ફોટોટાઇપસેટિંગ : મુદ્રાંકન, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૯૨
હિ:
:
:
