________________
તા. ૧૬-૮-૯૧
પ્રબુદ્ધ જીવન
પિતા નાનો સાથ ના આ પરમ પત્ની પણ over C
- નાની વસ્તુઓ
- a “સત્સંગી બર્નાર્ડ શંનું એક મજાનું નાટક છે * You Never con Tell સર જ્હી સલામ ભરવાનું સૂચન હોય. .- તમે દી કહી ન શકો. ' આ નાટકમાં પત્ની પતિના વધુ પડતા ગુસ્સાને જીવનના ગંભીર પ્રશ્નોની સરખામણીએ આ બધી નાની વસ્તુઓ છે. લીધે ત્રણ સંતાનો હોવા છતાં પતિથી અલગ બને છે. અઢાર વર્ષ પછી પરંતુ માણસને આ નાની વસ્તુઓ પ્રત્યેના ગમાઅણગમાં એવા દૃઢ થઈ ત્રણે સંતાનો સાથે તે લંડન આવે છે. આકસ્મિક રીતે જ સંતાનો તેમના ગયા હોય છે કે તે તેમનો બીજો સ્વભાવ બની જાય છે. પ્રખ્યાત અંગ્રેજ પિતાને ભોજન માટે મહેમાન તરીકે આમંત્રે છે. પછી તે તેમનો પિતા છેસાહિત્યકાર સેમરસેટ મોમની એક મજાની ટૂંકી વાર્તા • Kite * છે, આમાં એની સંતાનોને ખબર પડે છે. પતિ તથા પત્ની બંનેનો એક મિત્ર વકીલ નાયકને પતંગ ચગાવવાનો શોખ હોય છે અને તેની માતા આ અંગે તેને પાસેથી સલાહ લઈને મૈત્રીભર્યું સમાધાન થાય એવું ગોધે છે, એ જ હોટેલમાં ખૂબ ઉત્તેજન આપે છે. નાયકની પત્નીને આ વાતની ખબર પડે છે, ત્યારે બેઠક યોજાય છે. પતિનું નામ કેપ્ટન છે, જ્યારે પત્નીએ કલેન્ડન નામ તેને તેના પતિની બાલિશતા લાગે છે. જુદો રહેવા ગયેલો પત્ર પતંગના રાખ્યું છે. તેથી વકીલ શ્રીમતી ક્લેન્ડનને કહે છે, “સામાજિક સગવડ અને નિમિત્તે જ પાછો માતા પાસે આવતો થાય છે. તેની પત્ની તેને પતંગ યોગ્યતા ખાતર તમારે કેપ્ટન નામ રાખવું જોઇએ અથવા તમારા પતિએ ચગાવવાને મહત્વનું ન ગણવા ખૂબ આગ્રહ રાખે છે. એક વાર પતિનો સુંદર ક્લન્ડન નામ રાખવું જોઇએ.' પતિપત્ની બંને કઈ ફેરફાર ન કરવા માટે પતંગ પત્ની તોડીફોડી નાખે છે. તેના પતિને ખબર પડે છે. આ વાત પર કતનિશ્ચયી હોય છે. તેથી હિતેચ્છ મિત્ર કહે છે, “આપણે પહેલાં અગત્યની તે છૂટાછેડા લે છે. પરંતુ કોર્ટના ચુકાદા પ્રમાણે તેણે પત્નીને દર મહિને બાબતોનું સમાધાન કરીએ તો વધારે સારું.’ એટલે વકીલ કહે છે, “There ખર્ચ આપવું જોઇએ. તે તેને એક પેન્સ આપવા તૈયાર નથી એવું તે રોષભરી will be no difficulty about the important question. રીતે બોલે છે. તેને કોર્ટ તરફથી જેલમાં જવાની ધમકી મળે છે, તો તે There never is. It is the trifles that will wreck you એક્તો બે થતો નથી. જેલમાં જવા તે તૈયારી દાખવે છે, પરંતુ તેની પત્નીને of the harbor mouth. અર્થાત અગત્યના પ્રશ્નો અંગે કદી મુશ્કેલી કોર્ટના ચુકાદા પ્રમાણે તે કશું આપવા તૈયાર નથી એવો અકથ્ય રોષ તેની થતી હોતી નથી. નાની-નજીવી વસ્તુઓ જ તમને સલામતીના સ્થળે જ પત્ની પ્રત્યે તેને હોય છે. પતંગની બાબત જીવનમરણનો પ્રશ્ન શી રીતે પછાડે છે - ભાંગી નાખે છે. "
ગણાય ? તેમ છતાં, દામ્પત્યજીવન શૂન્યવત બને છે - શંનું આ જીવનદર્શન રમૂજ ઉત્પન્ન કરવા માટેનું નથી, પરંત અર્થસભર રોજબરોજનાં જીવનમાં નાની નાની વસ્તુઓ મહત્વનો ભાગ ભજવતી છે. કેટલીક વાર માણસ નાની ગણાતી બાબત કે બાબતોની ફરિયાદ કરતો હોય છે. નાની ' વસ્તુઓ પ્રત્યે ધ્યાન આપવાથી કામ થતું હોય છે અને ' હોય છે ત્યારે તેને આવી સલાહ આપવામાં આવે છે, કે એમાં શું ?તારે તેમને અવગણવાથી પરેશાની થતી હોય છે. અંગ્રેજ નિબંધકાર એ. જી. ગુજરાન સારું ચાલે છે, પછી શું ? એ કંઈ મોટી બાબત નથી. તો પણ ગાર્ડિનર “ In Soying Please' નામના નિબંધમાં બતાવે છે કે લિફટમેને તેનું સમાધાન નથી થતું એમ જુએ ત્યારે સલાહ આપનાર જરા ભારપૂર્વક આવેલા માણસને “ Top please " કહેવાનું ક્યાં, પણ માણસે તેમ કહે છે, “ એ કંઈ જીવનમરણનો પ્રશ્ન થોડો છે ? નાની બાબતોને મહત્ત્વ કહેવાની ના પાડી, તેથી લિફટમેને તે માણસને લિફટથી બહાર ફેંકી દીધો. અપાય તો જીવન કેમ ચાલે ? પ્રગતિ શી રીતે થાય ? રાઈનો પર્વત કરવાનું એક વાર બસમાં લેખકના પગ પર ન્ડકટરના ભારે જોડાવાળો પગ આવ્યો. વલણ તારે છેડવું જ ઘટે. આવી દલીલોથી નાની વસ્તુઓની પીડા અનુભવતી લેખક સમસમી રહ્યા. પરંતુ કન્ડકટરે * Sorry, sir ' કહીને એવી સરસ વ્યક્તિ સાંત્વન પામી શક્તી નથી.
રીતે વાત કરી કે લેખકે તેને ખાતરીપૂર્વક % કે તેમને ઇજા થઇ નથી. વ્યકિતને બગિમ્ય દલીલો કેમ સમાધાન આપતી નથી ? માણસ મહાન રશિયન સાહિત્યકાર તોલ્સતોયની વાર્તા “A spark Neglected વિચારશીલ પ્રાણી છે, તેથી તેને વિચારપૂર્વક મંતવ્યો દ્વારા પોતાના પ્રશ્નોનો Burns the House ' માં પડોશમાં રહેતાં બે કુટુંબોને સારો મેળ હોય ઉકેલ હાથ આવવો જોઈએ એ સાચું. પરંતુ માણસમાં લાગણીનું તત્વ રહેલું છે. પરંતુ જયારે બંને કુટુંબોમાં પુત્રોએ મુખ્ય વ્યક્તિનું સ્થાન લીધું ત્યારે છે એ ભૂલી જવાય છે, માણસ પુખ્ત બને, પીઢ બને ત્યાં સુધીમાં ઉછેર, પરિસ્થિતિ બદલાઈ જાય છે. એક વખત એક કુટુંબની મરધી બાળકોથી ઘડતર, વિવિધ અનુભવો વગેરે દરમ્યાન આ લાગણીનું તત્વ તેનાં માનસિક ગભરાઈને પડોશીના વાડામાં ઊડી જાય છે અને ત્યાં ઈડુ મૂકે છે. તે કુટુંબની જીવનમાં અસરકારક રહેતું હોય છે. દરેક માણસને પોતાના ગમાઅણગમા સ્ત્રીને ખબર પડે છે એટલે તે પડોશમાં પૂછવા જાય છે. પરંતુ તે ઘરની બંધાયા હોય છે અને પરિણામે કેટલીક ટેવ પડી હોય છે. પોતાનો અહમ સ્ત્રી કર્કરાતાથી જવાબ આપે છે. પૂછવા આવેલી સ્ત્રીને માઠું લાગે છે, તેથી બંધાયો હોય છે, ભયની ગ્રંથિ પણ અમુક રીતે કામ કરતી હોય છે. પરિસ્થિતિ તે પણ બોલવા લાગે છે. થોડી જ વારમાં ગાળાગાળી પર વાત આવે . પ્રત્યેનો દરેક વ્યક્તિનો પ્રત્યાઘાત આગવો હોય છે. કોઈ યુવતી પોતાના પતિને છે. પછી તો મહાભારત રચાય છે. અને ધાર્મિક વિચાસ્સરાણીથી સમાધાન અનિયમિત જીવન સહન કરી લે, પણ પોતાના પોષાકમાં મેચિંગ ન હોય અને મૈત્રી થાય છે. તો ન ચાલે. જે માણસને સિગારેટનું વ્યસન હોય તે પોતાની પત્નીની સ્વાદરહિત ' Thank you ', ' Sorry', ' Please' વગેરે એવા ભાવવાહી રસોઈ ચલાવી લે, પરંતુ અર્ધી રાતે પણ સિગારેટની તલપ લાગે ત્યારે તે શબ્દો છે કે તે પરિસ્થિતિને યોગ્ય બનાવે છે. તેવી જ રીતે વિભર્યો મીઠો સિગારેટ વિના ચલાવી ન લે. કોઈ ભાઈને તેના સહકાર્યકર સાથે મન ભળ્યું જવાબ આપવાથી પરિસ્થિતિ યોગ્ય રીતે હલ થાય છે, પરંતુ તોછડા જવાબથી હોય. પછી તે ભાઈ કોઈ વાર રજા પર હોય તો આ ભાઈને ચેન ન પડે. વૈમનસ્ય નિર્માણ થતાં વાર લાગતી નથી. કોઈ વ્યક્તિ જે નાની વસ્તથી
આવી નાની વસ્તુઓ પ્રત્યેની માણસની આસક્તિ તેનો મૂડ – મિજાજ ખુશ થતી હોય તે અજમાવો અને તમારું કામ થઈ પણ જાય અથવા તમને નિર્માણ કરતી હોય છે, કે કેમ ભાઈ, આજે કંઈ લહેરમાં દેખાઓ છે ? સારો પ્રત્યુત્તર અવશ્ય મળે. જે નાની વસ્તુથી તે ચિડાય એવું આચરણ લહેરમાં કેમ ન હોઇએ ? આજે શ્રીમતીજીએ કેટલાંનું શાક ઘણે વખતે કરો અને વાત બગડી જશે. ઘડીભર અજાણપણે તમે તેવું વર્તન કરો તો ખવડાવ્યું છે, ભાઈ. ' “ મનસુખરામ, આજે તમે વહેલા બહાર જાઓ પણ સામી વ્યકિતને તમારો અવિવેક લાગે; તેથી તમને જેની સાથે તમારી છો, ખરુંને ? • ત્યાં ગંભીર અને જરા કડક મુખમુદ્રાથી જવાબ મળે, વાત કરતાં પરેશાની થાય. જે નાની બાબતો ગણાય તેવી વ્યકિતની ખાસિયતો * મારું નામ મનસુખરામ નથી, પણ મનઃસુખરામ છે. આમાં મન પછી તે વ્યક્તિને પણ હાનિરૂપ થઈ પડતી હોય છે, પરંતુ તે તેનાં માનેસમાં વિસર્ગનો સ્પષ્ટ ઉચ્ચાર હોય. તમે તો તમારા મામાને ત્યાં રોકાવાના એવી જડાઈ ગઈ હોય છે કે તેમાંથી મુક્ત થવું તેને માટે લગભગ અશકય હતાને 1 ” “ હા, રોકાવું તો હતું પરંતુ બંને વખત મારે તેમની સાથે બની ગયું હોય છે. આવી ખાસિયતોમાં વ્યક્તિના ગમા અણગમા, માનાપમાન, જ જમવા બેસવું એવો મારા મામાનો વધુ પડતો આગ્રહ મને ન ગમ્યો. સભ્યતા, વિવેક વગેરેના ખ્યાલો પોતાના હોય છે. પરિણામે, આવી વ્યકિતઓના ” “ હું આપને મળવા આવ્યો હતો, પણ આપ કામમાં હતા. ” “ સારું, અન્ય લોકો સાથે સંબંધો ટકી રાતા નથી અને ટકે તો સંબંધો સુખદ રહેતા પણ બોલવામાં થોડા વિવેક શીખો.. " અહી ગુડ મોર્નિગ કે ગુડ ઇવનિંગ, હોતા નથી. સામાજિક સંબંધો બગડતા રહે કે સુખદ ન રહે તો તે દુઃખ
