________________
(૨)
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-૫-૯૧ અને તા. ૧૬-૬-૯૧
સ્વ. કોરા સાહેબ | રમણલાલ ચી. શાહ
જૈન સમાજની ખ્યાતનામ સંસ્થા શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયના ભૂતપૂર્વ ઘણી ઓછી હતી અને પ્રત્યેક વર્ષના વિદ્યાર્થીઓનો સૂપ ફોઢે ઇતિહાસના મહામાત્ર શ્રી કાન્તિલાલ ડાહ્યાભાઈ કોરાનું તા. ર૧ મી મેના રોજ મુંબઈમાં વિભાગમાં ટાંગવામાં આવતો. હું પણ ઝેવિયર્સ કોલેજના વિદ્યાર્થી હતો એટલે અવસાન થતાં વિદ્યાલયે પોતાનો એક આધારસ્તંભ અને જૈન સમાજે એક એ ફોટાઓ મેં નજરે જોયેલા છે. એ વખતે એ ફોટામાં વર્ગના તમામ વિશિષ્ટ સંનિષ્ઠ કાર્યકર ગુમાવ્યો છે. જીવનના પાંચ દાયકાથી વધુ સમય વિદ્યાર્થીઓ કોટ-પાટલુન પહેરેલા જોવા મળતા ત્યારે એક માત્ર કોરા સાહેબનો એક જ સંસ્થાના વિકાસમાં પોતાનો સમય અને શકિત આપવા એ વિરલ ફોટો ધોતીયું, ખમીસ અને કોટ પહેરેલો જોવા મળતો. વસની આ સાદાઈ ઘટના છે, વળી પાંચ દાયકા સુધી કામ કરવાની શકિત ટકી રહેવી એ પણ એમના જીવનમાં આરંભથી જ સારી રીતે વણાઈ ગઈ હતી. સદ્ભાગ્યની વાત છે.
આરંભના વર્ષોમાં તો કોરા સાહેબ ગૃહપતિ તરીકે વિદ્યાલયના one . કોરા સાહેબનો મારા પ્રત્યેનો પ્રેમ એક વત્સલ પિતા જેવો હતો. in all જેવા હતા. અલબત્ત, ત્યારે ફકત ગોવાલિયા ટેન્કની શાખા જ હતી. ૧૪૪ માં વિદ્યાલયમાં હું વિદ્યાર્થી તરીકે જોડાયો ત્યારથી અમારો નેહસંબંધ અને વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યા પણ ઓછી હતી. પરંતુ કેરા સાહેબ વિદ્યાર્થીઓનાં ઉત્તરોત્તરે ગાઢ થતો રહ્યો હતો. અમારા રસના વિષયો જૈન સાહિત્ય અને એડમીશનનું કાર્ય સંભાળે, કોલેજો સાથે પત્ર વ્યવહાર કરે, વિદ્યાર્થીની કોલેજમાં ઇતિહાસના સમાન હતા એથી પણ પરસ્પર આત્મીયતા વધતી રહી હતી. હાજરી, તેમનાં પરિણામો વગેરેની ફાઈલોની દેખરેખ રાખે. રોજ રાત્રે નવ
વિદ્યાલયના મંત્રી તરીકે બે વર્ષ મેં કાર્ય કર્યું ત્યારે કોરા સાહેબને ફોનથી વાગે રોલકોલ લેવા આવે. બપોરે ત્રણથી પાંચ લાઈબ્રેરીમાં બેસીને પુસ્તકો અથવા રૂબરૂ અઠવાડિયામાં ત્રણચાર વાર મળવાનું થતું. મારાં સમય અને વિદ્યાર્થીઓને આપે. કોઈ કોઈ દિવસ રાતના અગિયાર-બાર વાગે surprize શક્તિ નાનાં નાનાં વહીવટી કાર્યોમાં વપરાઈ જાય છે તેને બદલે લેખન-અધ્યયનમાં visit તરીકે વિદ્યાર્થીઓની રૂમમાં અચાનક આંટો મારવા આવી જાય. રસોડામાં વપરાય તો સારું એ પ્રત્યે તેઓ વારંવાર મારું ધ્યાન દોરતા અને તેથી ધ્યાન રાખે. હિસાબો સંભાળે. એનું કામકાજ સંભાળે. અને લગભગ રોજ જ એ વહીવટી જવાબદારીમાંથી હું વેળાસર મુકત થઈ શક્યો હતો. એક કલાક બધો અહેવાલ આપવા મંત્રી શ્રી મોતીચંદભાઈ કાપડિયા અથવા
કોરાસાહેબે યુવાન વયે ઈ.સ. ૧૯૩૭ માં શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયમાં શ્રી ચંદુલાલ સારાભાઈ મોદીની ઓફિસે એકાદ કલાક મળી આવે. એમની ગૃહપતિની જવાબદારી સ્વીકારી હતી. વિદ્યાલયના આદ્યમંત્રી અને પ્રાણસમાં નોકરી એટલે ચોવીસ કલાકની નોકરી ગણાતી. વિદ્યાલયનાં બધાં જ કાર્ય શ્રી મોતીચંદભાઈ કાપડિયાએ કોરાસાહેબની શકિતને સારી રીતે પિછાણી તેઓ હોદાપૂર્વક અને કાર્યદક્ષતાપૂર્વક કરતા. હતી અને તેથી જ તેઓ કોરા સાહેબને વિદ્યાલયમાંથી ખસવા દેતા નહોતા. સમય જતાં વિદ્યાલયની શાખાઓ અમદાવાદ, વડોદરા, પૂના, વિદ્યાનગર, મોતીચંદભાઈ દ્વારા કોરા સાહેબ પ. પૂ. શ્રી વલ્લભસૂરિના પરિચયમાં આવ્યા ભાવનગર, અંધેરી વગેરે સ્થળે સ્થપાઈ તેમાં પણ તેમનું યોગદાન ઘણું હતા અને એમણે કોરા સાહેબને જીવનપર્યત વિદ્યાલયની સેવા કરવાની આશિષ મોટું રહ્યું છે. સાત શાખાઓના કેન્દ્રિય વહીવટની જવાબદારી મુખ્ય સૂત્રધાર આપી હતી. આથી વિદ્યાલય એ કોરા સાહેબનું જીવનક્ષેત્ર બની ગયું હતું. તરીકે તેઓ ઘણી સારી રીતે વહન કરતા. વખતોવખત સમિતિના સભ્યો પાંચ દાયકામાં હજારો વિદ્યાર્થીઓના સંપર્કમાં તેઓ આવ્યા અને તેમના અને હોદેદારોમાં ફેરફારો થયા ક્ય, પણ મુખ્ય સૂત્રધાર તરીકે તો પૂરા માર્ગદર્શક બન્યા. વકીલો, દાક્તરો, ઇજનેરો, ચાર્ટર્ડ એકાઉન્ટન્ટે, અધ્યાપક, પાંચ દાયકા સુધી કોરા સાહેબ જ રહ્યા. આવી એકધારી સેવા વિદ્યાલયના ' વગેરે જૈન સમાજના ઉચ્ચતર સ્તરની અનેક નામાંકિત વ્યક્તિઓ દેશ વિદેશમાં વિકાસના ઇતિહાસમાં અજોડ રહેજો. કોરા સાહેબને પ્રેમથી આજે પણ સંભારે છે.
કોરા સાહેબ નિષ્ઠાવાન હતા. પોતાને સોંપેલી જવાબદારી સારી રીતે - ઇ. સ. ૧૯૪૪ માં મેટ્રિકની પરીક્ષા પાસ કરીને હું શ્રી મહાવીર જૈન વહન કરતા. વિદ્યાર્થીઓની આવી સંસ્થાઓમાં રજિસ્ટ્રાર, કે ડાયરેકટર તરીકે વિદ્યાલયમાં દાખલ થયો ત્યારે ૫, કોરા સાહેબનો પહેલો વહેલો પરિચય થયો. સત્તા ભોગવતી વ્યકિત પાસે પૈસા કે ચીજવસ્તુનાં કેટલાય પ્રલોભનો ઊભા મારો પહેલો જ અનુભવ કંઈક વિલક્ષણ હતો. વિદ્યાલયમાં પ્રવેશ મળ્યાનો થાય. પૂરેપૂરી નીતિમત્તા સાચવાનું સહેલું નથી. પરંતુ કોરા સાહેબ એ બાબતમાં પત્ર લઈને દાખલ થવા માટે હું ઓફિસમાં ગયો ત્યારે એક મુખ્ય મોટા આરંભથી જ અત્યંત સાવધ હતા. વિદ્યાલયના રસોડેથી કોઈ વસ્તુ કે વાનગી ટેબલ પાસે બેઠેલો વડીલ સજજન તે ગૃહપતિ હરો એમ માનીને મેં એમને કોરા સાહેબના ઘરે ગઈ હોય એવું બને જ નહિ. આટલી બધી ખરીદી પત્ર આપ્યો. ત્યારે એમણે કહ્યું, “ આ પત્ર મને નહિ, સાહેબને આપો.થાય અને આટલો મોટા વહીવટ હોય છતાં કોર સાહેબના હાથ કયારેય
એક નાના ટેબલ પાસે કોરા સાહેબ બેઠેલા હતા. મેં પત્ર તેમને આપ્યો. કાળા ન થાય. તેઓ એટલા બધા ચુસ્ત હતા કે મને યાદ છે કે એક - પણ હું મૂંઝવણમાં પડયો કે ઓફિસમાં વરિષ્ઠ અધિકારી જેવા સાહેબનું વખત વિદ્યાલયના કાર્યક્રમ માટે બહારગામ જવાનું હતું અને કોરા સાહેબનું ટેબલ આટલું નાનું અને બીજા કર્મચારીનું ટેબલ આટલું મોટું એવું કેમ આવવાનું પાછળથી નકકી થયું ત્યારે કોઇકની વહેલી ટિકિટ કોરા સાહેબને હશે ? પણ પછીથી ખબર પડી કે ખુદ કોરા સાહેબ પોતે જ પોતાનું નાનું આપવામાં આવી ત્યારે એમણે કહ્યું કે બીજાના નામની ટિકિટ ઉપર હું પ્રવાસ ટેબલ રાખીને કામ કરવામાં રાજી હતા. પછીનાં વર્ષોમાં તો કેરા સાહેબ કરતો નથી. અને એટલા માટે આ પ્રવાસમાં તેઓ જોડાયા નહોતા.
ઓફિસમાં એક ખૂણામાં બારી પાસે પોતાનું નાનું ટેબલ રાખીને કામ કરતા. કોરા સાહેબની વહીવટી શકિત અદ્દભુત હતી. નાનામાં નાના કામથી તેઓ પોતાના ટેબલ ઉપર ટેલિફોન કયારેય રાખતા નહિ. પોતાનો ટેલિફોન માંડીને મોટામાં મોટાં કામ તેઓ જાતે કરતા. અમે વિદ્યાલયમાં હતા ત્યારે હોય તો ઊભા થઈને લેતા અથવા ખૂન એમને રિસિવર પહોંચાડતો. વિદ્યાર્થીઓની આવેલી ટપાલની યાદી પોતે રોજેરોજ હાથે લખીને બોર્ડ પર | કોરા સાહેબનો પહેરવેશ અત્યંત સાદો હતો. તેઓ ખમીસ, ધોતીયું મૂકતા. રોજ કેટલાય કાગળોના સરનામાં પોતાના હાથે કરતા. બીજી બાજુ અને કોટ પહેરતા. ધોતીયું તેઓ દક્ષિણી ઢબથી બેય બાજુ કાછડી વ્યવસ્થાપક સમિતિની સભાની મિનિટસ તૈયાર કરવી. બંધારણમાં ફેરફારો વાળીને પહેરતા. તેમનો કોટ હંમેશા કીમ ક્લરનો કે’ આછા બદામી રંગનો કરવાને લગતી કાર્યવાહી કરવી, ચેરિટી કમિશનર કે કોલેજના પ્રિન્સિપાલો સાથે રહેતો. ચંપલ પણ ઘણું ખરું ખાદી ભંડારના એક જ સ્ટાઇલના પહેરતા. કે યુનિવર્સિટીના વાઈસ ચાન્સેલરો સાથે અંગ્રેજીમાં પત્ર વ્યવહાર કરવો આવાં કોલેજમાં તેઓ અભ્યાસ કરતા હતા ત્યારથી તે વિદ્યાલયમાં જોડાયા અને બધાં મહત્વનાં કામ પણ તેઓ કરતા. કોરા સાહેબ અત્યંત ચીવટવાળા
ત્યાર પછી જીવનના અંત સુધી આ એક જ પ્રકારને પહેરવેશ એમણે ચાલુ અને સારી યાદશક્તિ ધરાવનારા હતા. એમને સોંપેલું કામ અચૂક થયું જ રાખ્યો હતો. કોરા સાહેબે M. A. નો અભ્યાસ ઝેવિયર્સ કોલેજમાંથી ઇતિહાસ હોય. કોઈ પણ કામમાં કોરા સાહેબને મારે બીજીવાર યાદ દેવરાવવું પડયું
સંસ્કૃતિના વિષય સાથે કરેલો. એ વખતે વિઘાથીઓની સંખ્યા : (વધુ માટે જુઓ પૃષ્ઠ ૧૧ )
થાય અને આટલો શો.
ટેબલ
વણમાં પડયો કે ઓફિસમાં હતા. મેં પત્ર તેમને આણી
૧૨ ઉપર હું પ્રવાસ
માટે આ પ્રવાસમાં તે
કોરા સાહેબની
કોડ થઇને લેવા અથવા ઇલાખના નહિ. પોતાનો
અત્યંત
પછી બેય બાજુ કાછડી
વ્યવસ્થા
પર્યવાહી કરવી, ચેરિટી કમિશનર કે કાલ
- :
, . માલિક : શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ, મુદ્રક, પ્રકાશક : શ્રી ચીમનલાલ જે. શાહ સ્થળ : ૪૫, સરદાર વી.પી. રોડ, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૪.
* * * મા ટે.ન. ૩પ૦ર૬.' મુદ્રણસ્થાન : ટેન્દ્ર પ્રિન્ટર્સ, જગન્નાથ શંકર રોડ રોડ, ગિરગામ, મુંબઈ - ૪૦૦ ૦૪. એ.’
* *
