________________
ઘર..
1 . જળ કવન
૭-૯ માં એવે કરાર થશે. એને કોઈ અર્થ નથી. એને અર્થ એટલો થાય છે તે પણ આત્માની ઊણપ ગણાય. દ્રુપની જગ્યાએ દયા જ થાય કે, બે કોડ માણસને બદલે દઠ કરોડ મારીશું. માનવતાની સ્થપાય કરુણા, ઊભરાય ત્યારે આત્મજ્ઞાન દીપી ઊઠે. આમ આત્માને વિડંબના છે.
ઓળખવે, ઓળખ્યા બાદ કેળવ. એ કેળવણીને અન્યમાં સંક્રાંત. પગ યુદ્ધમાં સંહાર થાય તે સમજી, આ તો કહેવાતા શક્તિના
કરવી. આવી આત્માની ઓળખાણ થયા પછી આપણને અનુભૂતિ
થવા લાગશે કે આપણો આત્મા શુદ્ધ, બુદ્ધ, નિત્ય અને મુકત. સમમાં કેટલા બધા દેશમાં આમપ્રજાની ખુવારી થાય છે, છે. ઈન્દ્રિોનું કામ આત્માને શુદ્ધ કરવાનું છે, મનનું કામ આત્માને અને યાતનાઓ ભોગવે છે.
બુદ્ધ એટલે કે જ્ઞાની કરવાનું છે. સમય, આયુષ્યનું કામ આત્માને માનવીર મૂલે સર્વથા ગુમાવી બેઠા હોઈએ તેમ લાગે. શરીરમાં સાચવવાનું છે. જ્યારે આમ થશે ત્યારે આત્મા શરીરમાં પ્રાણીસૃષ્ટિની વાત એક બાજુએ રાખીએ. મનુષ્ય જીવનની કોઈ રહીને પણ મુકિત માણતા થઈ જશે. મોક્ષ મેળવવા માટે મરી, કીંમત રહી નથી. આવા ભયંકર બનાવાથી પણ આપણે હવે એટલા જવાની કે જંગલમાં ભાગી જવાની જરૂર નથી. આપઘાત કરવાથી બધા ટેવાઈ ગયા છીએ કે દિલને કાંઈ આંચકો નથી. માનવતાની મુકિત નથી મળતી, પણ વાસનાના બંધને વધુ દઢ થાય છે. આટલી બધી એટ ઈતિહાસમાં કોઈ સમયે ન હતી એમ
એ તો એક પ્રકારનું એસ્કેપિઝમ (છટકવાદ) થયું. જોકનું એક લાગે. કોઈ ઉપાય સુઝને નથી. નિ:સહાયપણે વિનાશ તરફ
વાય છે: ચાર મ૨વા૨ મી જૈન ન જાયે તો વા ના ધસી રહ્યા હોઈએ તેમ લાગે છે.
આપઘાત કરનારાઓએ પોતાના હૃદય પાટિયાં ઉપર કોતરી રાખવા
જેવું છે. ૧૧-૭-૭૯
ચીમનલાલ ચકુભાઈ
મુકિત, એટલે ખોટા વળગાડોમાંથી મુકિત. આસકિતઓ અને
ઈચછામાંથી મુકિત. દ્રષ, ઈર્ષા અને અદેખાઈમાંથી મુકિત. બીજી - આત્માની ઓળખ છે. કઈ મુક્તિ? મરી ગયા પછી તે ‘તરત’ પાછું જન્મવાનું છે. વળી
પાછા માતાને ગર્ભ, જન્મ સમયનું રુદન, બંધ મુઠી, છલ યુવાની, આત્મા એટલે શું? કોઈવાર વિચાર કર્યો છે? કયાંથી આવ્યા પાળેલું પ્રૌઢ, અને અસહાય ઘડપણની વણઝાર. મર્યા પછી મુકિત છે હશે, કયાં જવાનું છે? શરીર - પીંજરામાં શા માટે પુરાયો હશે?
જ નહીં. જે શરીર, ઘર અને મકાન આપણું નથી, તેને વળગાડ આ આત્માની ઓળખાણ રસપ્રદ થઈ પડે તેવી છે. આ આત્માને
છોડો એટલે મુકિત મળી જશે. પત્ની, પુત્રી, જમાઈ, પુત્ર, પુત્ર
વધુ વગેરે છે એ પૂરતું છે, પણ તેને વળગાડ છે? આ માલિકીની આપણે મહાન - મહાત્મા બનાવવાનું છે. જેમાં ગાંધીજીએ બનાવ્યું.
ભાવનાએ જ નખ્ખોદ વાળ્યું છે. આપણા સૌને માલિક કેવળ પણ એ શી રીતે બને? તો કે સૌથી પહેલાં તે આપણે આપણા ઈશ્વર અને ઈશ્વરેચ્છા જ હોઈ શકે. હું અને મારું ભૂલવાથી આત્માને જ ઓળખતાં શીખવું જોઇએ. હું વિચારમાં ચાલ્યો જાઉં મોક્ષ - મુકિત મળે. છું. ચાલતાં ચાલતાં મને દેસ લાગી. અંગૂઠા પાસેની આંગળીને નખ હવે, આ આત્માને ઓળખવાની ક્રિયા જેટલી વહેલી પૂરી નીકળી ગયો. આંગળી હીલુહાણ થઈ ગઈ. મને દુ:ખ થયું.
થાય, તેટલું સારુ. કેમકે, આપણા મનુષ્યને તે મર્યાદા છે ઓળખાયેલા પણ, હું એટલે કોણ? આ દુ:ખ કોને થયું? ‘મારા આત્માને આમ
આત્માને મહાત્મા બનાવવાનું કાર્ય તે હજી બાકી છે. અલબત્ત,
સતત જાગૃતિ દ્વારા આ બંને બાબતે એકી સાથે પણ થઈ શકે છે. સુખદુ:ખ આત્માને થાય છે. મારા વિચારો, મન, બુદ્ધિ, જવાનું
ગાંધીજી જેવી વિભૂતિ બાળપણમાં જ પોતાને આત્મા ઓળખી સ્થળ, હેતુ, બધું એક બાજ રહી ગયું. અને મારું સમગ્ર વ્યકિતત્વ, શકી હતી. તેથી તેણે વિદેશમાં વિદેશી સત્તા સામે પણ પિતાનું પેલી ઘવાયેલી આંગળીમાં જે કેન્દ્ર થયું. તે આત્મદુ:ખ હતું.
ઉન્નત મસ્તક ધરવાને પ્રયત્ન કર્યો. બુદ્ધ, મહાવીર કે
શંકરાચાર્યના દષ્ટાંતો પણ લઈ શકાય. શ્રીમદ્ રામચંદ્રને મહર્ષિ ગૌતમષિએ કહયું છે, તેમ આત્માને ઓળખવા માટે
આત્મા શરૂઆતથી જ પ્રબુદ્ધ હતા. કવિ કલાપીએ ફકત ઈચ્છા, દ્રષ, પ્રયત્ન સુખ, દુ:ખ અને શાન, કોને અને શાથી થાય છવ્વીસ વર્ષના આયુમાં કેવું કેટલું લખ્યું? આ અર્થમાં આત્મતેજ છે તે જાણવાને યથાશકિત, યથામતિ અને યથાભકિત પ્રયત્ન
એક યા બીજી રીતે વ્યકત થતું જ રહે છે. રમણ મહર્ષિ કદી પિતાને
આશ્રમ છોડીને કયાંય બહાર નહોતા ગયા, છતાં તેમનું આત્મતેજ કરવો જોઈએ. ઈચ્છા કોને થાય છે? ‘આત્મા ને કઈ, શેની ઈચ્છા
વિસ્તરી શકયું હતું. સાત્ત્વિકતાનું લક્ષણ જ એ છે કે તેમાં સ્થિરકરવી અને શેની ઈછા ન કરવી? એ કોણ નક્કી કરશે? તે કે રતા આવે અને ચંચળતાનો નાશ થાય. જે વ્યકિત આત્માને બુદ્ધિદ્રારા આત્મા તે નક્કી કરશે, વળી તે ઈછા મારી મર્યાદામાં ઓળખતી થઈ જાય છે તેમાં પછી ઑટો અભરખે, કોઈ મહત્ત્વાહશે તે સંતોષાશે, અમર્યાદ હશે તો નહીં સંતોષાય, મર્યાદિત ઈચ્છામાં
કાંક્ષા કે ચંચળતા રહેતાં નથી. બાહ્ય પ્રવૃત્તિઓ જ્યારે ખરી પડે છે,
ત્યારે જ આંતરિક પ્રવૃત્તિઓ શરૂ થાય છે, કેમકે બાહ્ય પ્રવૃત્તિમાં તૃપ્તિને આનંદ છે. જયારે અમર્યાદિત ઈચ્છામાં અનુપ્તિનો
રજસ છે, જ્યારે આંતરિકમાં સત્ત્વ. આ અર્થમાં સાત્ત્વિકતા : સ્વ ક્રોધ, - અસંયમને દુર્ગુણ. કઈ અને શી ઈચ્છા કરવાથી, મારે
પ્રકાશિત છે. પછી ભલે તેનું સ્વરૂપ કેડિયાનું હોય, કે સૂર્યનું. સત્તા, આત્મા પુષ્ટ - તું અને સંતુષ્ટ થશે તે હું નક્કી કરીશ. મન,
સંપત્તિ કે કીર્તિ જેવા બાહ્ય વળગાડોને વળગવા કરતાં સતત જાગૃતિ-. બુદ્ધિ, અનુભવને કામે લગાડીશ. સૌથી પહેલાં તે જે મારે આત્મા
પૂર્વક નિરંતર આત્મ શોધમાં રત રહેવાથી શાંતિ મળશે. એ શાંતિ કેળવાયેલે હશે તેને હું ગમે તેની’ ઈચ્છા કરતાં રોકીશ, ટેકીશ
સ્મશાનની નહીં, પણ સમાજની હશે !' કાર્ય પછીના આરામ જેવી. ગમે ત્યારે, ગમે તેની ઈચ્છા થતી રોકવા માટે કેળવવી પડતી ઈન્દ્રિ
ક ત્વને અંતે મળતી શાંતિ આસ્વાદ્ય હોય છે. જ્ઞાનવૃક્ષની શાંતિ થોને સંયમમાં રાખવી પડે છે. આંખ, નાક, કાન, જીભ અને
વૃદ્ધની શાંતિ કરતાં વધુ મીઠી હોય છે. આ છે ચામડીએ શું કરવું અને શું ન કરવું? ક્યારે અને કયાં શું કરવું કે, શું ન કરવું? એની તાલીમ આપવી એ થઈ આત્માની કેળવણી,
આ થઈ આત્માની ઓળખ. કેવળ માનવા... નહીં, આત્માની ઓળખાણ. એનો અર્થ એ થયો કે, મારે શું કરવું અને શું
પશુ પક્ષી, જીવ જંતુ. જ્યાં જયાં ચેતન છે, ત્યાં ત્યાં આત્મા ન કરવું, તેનું મને જ્ઞાન હોવું જોઈએ. એ થયું, આત્મજ્ઞાન. વળી
છે. એ આત્મા આપણે જ અંશ છે, આપણા જ વંશ છે. તેને આત્મજ્ઞાન થયા પછી હું હાથ જોડીને બેસી રહું એ કંઈ પૂરતું
સારી રીતે ઓળખીયે અને તૃપ્ત થઈએ. જીવનને સર્વશ્રેષ્ઠ નથી.. આત્મજ્ઞાન મને થયું. તેનું બીજાને થાય. એ માટે હું પ્રયત્ન
આનંદ આત્માની ઓળખમાં સમાયેલું છે. આત્માને મહાત્મા કે
પરમાત્મા બનાવવાની ચાવી પણ આ ઓળખાણ પાસે પડી છે. શીલ રહું. આત્માને એક ગુણ છે. પ્રયત્ન એક આત્મા, એક કદી સુખી કે, દુ:ખી થઈ શકતો નથી. તેને હંમેશા Company
તેને લઈ લે અને હદયનું તાળું ખોલી નાખે. ઊંડા ઊતરો અને જોઈએ છીએ તો પ્રયત્નોની પ્રક્રિયામાં શાળા, મહાશાળે. ધ. જુઓ કે ત્યાં શું નથી ? ! ' શાળા ઈત્યાદ્ધિ સમાઈ જાય છે. વળી શાનને અજ્ઞાની પ્રત્યે દ્ર
: -હેરજીવન થાનકી
