________________
તા. ૧-૧૦-૦૯
પ્રબુદ્ધ જીવન
- હૃદયને પ્રસન્ન રાખો
' આ તબક્કે એક બીજું ચિત્ર પણ જોઈએ. રાષ્ટ્ર અને રાષ્ટ્ર , આવા વિષમ વાતાવરણ વચ્ચે અકર્મણ્યતાને ખંખેરી, આપણે પતિ બને છૂટાછેડા લઈને બેઠા હોય એવું વાતાવરણે આજના ભાર- - સહુએ નવી નેતાગીરી (?) જે જન્મી રહી છે તેને નવી દિશા તીય રાજકારણમાં જોવા મળે છે, ત્યારે શ્રી જયપ્રકાશ સૂપ છે અને બતાવવાની છે; , નેતાગીરીને આપણે. જ નેતાગીરી પૂરી પાડવાની વિનોબાજી રાંજયને આશિર્વાદ આપે છે. અત્યારે જયપ્રકાશે છે અને તે માટે સજજ થવાનું છે ! વાણીને વહેતી કરવાની છે ત્યારે મૌન ધર્યું છે અને વિનોબાએ
પ્રા. બકુલ રાવળ મૌન રહેવાની જરૂર છે ત્યારે તેઓ આશિર્વાદ આપે છે. જ્યારે જીભ ખેલવાની જરૂર હતી ત્યારે, કટોકટીની પળોમાં વિનોબાજીએ મૌન ધર્યું હતું. આ બધું વિધિની વક્રતા છે કે સંકેત – કાંઈ સમજાતું નથી ! એકનું મૌન અને બીજાના સંજયને આશીર્વાદ તથા ગામડું દત્તક લેવાની સલાહ, પ્રજાને મૂંઝવે છે. સંજયને સલાહ આપવી તે તો કુપાત્રે દાન કર્યા જેવું છે. સલાહ પણ સુપાત્રને જ અપાય,
કાંઈ કરો એ બરાબર મન લગાડીને, વિવેકથી અને ગંગાજીએ અવતરવું હોય તો શિવજીની જટા જોઈએ. પટણા અને બીજાના હિતનો ખ્યાલ રાખીને કરે. નકામી વાત ન કરે. બીજાના પવનારના આ વિરોધી ચિત્રોની લિપિ કોણ ઉકેલી શકશે? શ્રીમતી
કામમાં દખલ ન કરો. પિતાના શબ્દચાતુર્યથી નિર્બળતા છુપાવવાનો ઈન્દિરા અને સંજયને વારંવાર અપાતા આશિર્વાદ આમજનતાને
પ્રયત્ન ન કરો. પોતાના હૃદયમાં વસનારા પરમાત્માની ઉપાસના કરો. ગેરમાર્ગે દોરી જાય છે; બુદ્ધિજીવીઓને વિમાસણમાં મૂકે છે; રાજ
વૈર્ય અને નીતિથી કયારેય ડગી ન જાઓ એવા બહાદુર બને. કારણના તકવાદીઓને ‘મસાલો’ પૂરું પાડે છે અને વિનોબાજીની પ્રતિમાને ઝંખી કરે છે! આ સંતે, કાં તે મેદાનમાં આવવું જોઈએ
જેમ સૈનિક કોઈ પણ વખતે હુકમ મળતાં લડાઈમાં જવા કાં તો મૌનવ્રતી બની જવું જોઈએ. વસ્તુત: રાજકારણીઓની
કટિબદ્ધ રહે છે, બરાબર એ જ રીતે મૃત્યુનું આમંત્રણ આવતાં જમાતને કોઈ સિદ્ધાંતે હોતા જ નથી. ડી. એમ. કે., ઈન્દિરાની
એ માટે તૈયાર રહો. હૃદયને સારવું અને પ્રસન્ન રાખે, બીજાને શરણાગતિ લે; મહારાષ્ટ્રની ખખડધજ નેતાગીરી પણ મોંમાં તરણું
ટેકો તમને શા માટે જોઈએ? લઈ તેની ચંપી કરે, કે પછી નવી નેતાગીરીની હોંશ લઈ ઝંપલાવવા માગનારા ‘શ્રીમતી ગાંધી કી જય” બોલે ત્યારે એટલે બધે આઘાત નથી લાગતું એટલે જ્યારે સમાજને બુદ્ધિપ્રધાન કે બુદ્ધિજીવી
વનમાં તમને કઈ વસ્તુથી સાચે લાભ થાય છે? ન્યાય, વર્ગ'. પણ તેમાં ભળીને “લોલમ લોલ' કરે છે! ‘કટોકટી સારી સત્ય સ્ફટિક જેવી નિર્મળ બુદ્ધિ અને ધીરજ-આ સિવાય બીજું હતી એવું કહેનારે ભણેલે – ગણેલે વર્ગ જયારે સાંભળવા મળે
શું જોઈએ? પોતાના મનને સ્વચ્છ રાખવાથી માણસે બુદ્ધિમાન છે અથવા જોવા મળે છે ત્યારે ઈશ્વરને કહેવાનું મન થઈ જાય
થાય છે. બુદ્ધિમાન બનવું એ દરેક માણસના હાથની વાત છે. ભાગ્ય3-'Father forgive them, for they knew not what ના લેખને કદાચ તમે બદલી શકો નહીં; પરંતુ ઈષ્ટ અને અનિષ્ટને they do.” ના, પણ આટલું જ કહીને મન વાળવાનું નથી સમાનભાવે જોવું એ તમારા હાથની વાત છે. સુખી થવાને બીજો બુદ્ધિજીવી વર્ગ પણ જો ગેરરસ્તે દોરવા હોય તે તેની શાન
કોઈ ઈલાજ તમને સૂઝે, તો જરૂર એ અજમાવો. ઠેકાણે લાવવાને આપણે ધર્મ છે. જોકે આની સાથે સાથે એ પણ આધ્યાત્મિક તત્ત્વ જ સૌથી શ્રેષ્ઠ છે. વિચારો ઉપર કાબૂ અવશ્ય વિચારવાનું છે કે આમ થવાનું કારણ શું? બુદ્ધિશાળી વર્ગને
રાખે. ઇન્દ્રિયોને વશ કરે. ભગવાન પર શ્રદ્ધા રાખે. સદા પરહિતમાં વિશ્વાસ લેકશાહીમાંથી ઊઠો જાય છે એનાં કારણે આ તે નથી
જ ખુશ રહો. બીજા બધા વિષયોને તુચ્છ માને. મનને આમતેમ
ભટકવા ન દે, નહીં તે પાછળથી એના વેગને રોકવાનું અશકય (૧) કે, લોકશાહી માટે આપણે લાયક નથી કર્યા?
બનશે. બધાં દુ:ખનું નિવારણ એમાં જ છે. ધનદોલત, કીતિ બધું (૨) કે, લોકશાહી જ નિષ્ફળ ગઈ છે.?
મિથ્યા છે. (૩) કે, આપણા સુકાનીઓ વામણા નીવડયા? '
તમે વિચારી શકો છે કે, “સુખ ભોગવવાની ઈચ્છા તો મને છે ? (૪) કે, આપણે દંડા રાજને જ પાત્ર છીએ?
છે જ, પણ એ ઈચ્છાને મારા ઉપર કશો અધિકાર નથી.” સુખ - હું અંગત રીતે આવા પ્રશ્નોની અશ્રદ્ધામાં સરી પડવામાં ભોગવવાની ઈચ્છા રાખ્યા કરીએ છતાં આત્માને બચાવી શકાય માનતો નથી. ગ્રહણને સમય થોડો હોય છે; પછીથી તો સૂર્ય ઝળ- એ વાત જ ખાટી છે એવું વિચારવામાં તમે ભૂલ ખાઈ જશે. હળે જ છે. આપણે નિરાશ થઈને શું હીટલર, મુલિની; યાહ્યાખાન કે થોડા વખત સુધી વિષય વાસનાઓ તમને એવા ભ્રમમાં રાખશે ઈન્દિરાને પાછા લાવવા માગીએ છીએ? શું આપણે ઉપવનની કે જાણે એ તમને અધીન છે, પણ છેવટે તમને પછાડશે. એને શાંતિને બદલે કબ્રસ્તાનની શાંતિ ઝંખીએ છીએ? શું આપણે માનવ - સામને તમે નહીં કરી શકો. એટલા માટે શરૂઆતથી જ મનને શુદ્ધ અધિકારોને જતા કરવા ઈચ્છીએ છીએ? શું આપણે પિજરાનાં અને દઢ રાખો. સત્યનું અનુસરણ કરો એ જ સાધના છે. પંખી બનીને જીવવા માગીએ છીએ ? આપણે બુદ્ધિને ગીરવે
કદાચ કોઈ એવી ચર્ચા ઉઠાવી શકે કે, સુખપ્રદ વસ્તુઓથી મૂકવી છે? છતી આંખે અંધાપે વેઠવો છે? કપાયેલી પાંખે જીવવું છે? - જો આ અને આવા બીજા પ્રશ્નના જવાબે ‘હા’ માં આપ
દૂર રહેવાની શી જરૂર છે? એ ખરેખર, વિચારવા જેવી વાત છે. વાના છે તે, બુદ્ધિ જીવીઓની બુદ્ધિ ઉપર શંકા લાવી, તેમની
પણ પાશવિક સુખેને આપણે સાચું સુખ કેમ માની શકીએ? માણમાત્ર દયા જ ખાવી રહી !' આમ કહીને આજે અત્રેથી હું કોઈ
સને બુદ્ધિ મળેલી છે. બુદ્ધિપૂર્વક વિચાર કરતાં જે સુખ ઊંચા
પ્રકારનું જણાય એ જ સાચું સુખ છે. જેનાથી માત્ર શરીરને સુખ સરકારની તરફદારી નથી કરતા, પણ એટલું જ અવશ્ય કહીશ કે
મળે છે એ કદીય સાચું સુખ હોઈ શકે નહીં. દઢતાથી એવા સુખની બે ખરાબ અનિષ્ટોમાંથી ઓછા અનિષ્ટને વરવામાં શ્રેય છે.! -
ઈચ્છાને દૂર રાખે, પરંતુ વિનયથી અહંકાર અને ઘમંડથી દૂર રહે. " "જનતા સરકારની મર્યાદાને પાર નથી. તેના ખાતામાં
સત્યને દૂર રાખીને મેળવેલી વસ્તુથી આનંદ થશે નહિ. ઉધારી આંકડા વધારે છે. એની મોટામાં મોટી નબળાઈઓ હોય તો તે આટલી છે:
જે વસ્તુથી તમારા ગૌરવને બટ્ટો લાગે એથી દૂર રહે. તિરસ્કાર,
વિરોધભાવ, ઢોંગ વગેરે છોડે. એની શોધમાં ન પડે. બીજાઓથી (૧) અમલ દરમિયાન ઈન્દિરા ગાંધી સામે પગલાં ન
છુપાઈને દીવાલ અથવા પડદાની પાછળ તમે જે ભેગ. ભગવો ભર્યા.
છે, એનાથી સાચે આનંદ કેવી રીતે મળી શકે? " (૨) પ્રજા તથા પક્ષમાં નેતાઓ સારી છાપ ઉપસાવી ન
હૃદયમાં વસતા ભગવાન જેને માટે સંમતિ આપે એ જ રોક્યા.
ધર્મના અનુયાયી બને. એ સત્ય માર્ગ ઉપર ચાલનારને કયારેય - ' (૩) પક્ષમાં જ પડેલી ફાટફ ટ.' . . .
ગ્લાનિ થતી નથી. સંન્યાસ લઈને વનમાં જવાની એને જરૂર નથી. . . ' આ બધાને લાભ વિરોધીઓને મળી ગયા અને તેમણે એ હર્ષ-શોક, ઈછા-દ્વેષથી મુકત અને નિશ્ચિત રહે છે. જ્ઞાની જનસંઘ અને આર. એસ. એસ. ને બદનામ કરવાના પ્રયાસ કર્યો. માણસ કાળથી પણ ડરતો નથી. પ્રાણની એને પરવા હોતી નથી. વિરોધી પક્ષાએ જ કોમવાદી : પક્ષે સાથે હાથ મિલાવ્યા છે. શરીરધર્મનું પાલન કરતાં કરતાં જેમ એ મળત્યાગ કરે છે, એવી જ ત્યારે જનસંઘને કોમવાદી ગણાવી તેનું જ પુનુ ચારણ કરવું તે રીતે આનંદથી એ, પ્રાણ છોડે છે. ' ' તાં શયતાન બાઈબલ ટાંકે છે તેવું થયું !
માર્કસ એરેલિયસ
