________________ 158 પ્રબુદ્ધ જીવન ત, જ ન્મ- મ ર ણ ' કહેવાય છે, કે જન્મ અને મરણ શરૂઆત અને અંત ઈશ્વરે અમે આનંદથી રહીએ છીએ, સુખી છીએ તે રીતે જોવા જાઓ એના હાથમાં રાખ્યા છે. જન્મ પર આપણે અધિકાર નથી, નથી તો ! પરનું હવે મારો હંસલો આ જનું દેવળ તજી દેવા માગે છે. મૃત્યુ પર; એને અટકાવી શકતા નથી, અને કયારે મૃત્યુ આવશે મારી રીતે, મારી સગવડતાએ. લાચારીથી નહિ, પસંદગીથી અને અને કઈ રીતે, એની આપણને જાણ નથી. હું મૃત્યુ પામું ત્યારે ડોકટર ડેથ સર્ટિફિકેટ આપે, ઍમ્યુલન્સ મંગાવે ને મારું મૃત શરીર હોસ્પિટલને સ્વાધીન કરે, તે ઈરછા છે. જાતે જ આ વાત અમુક અંશે ખરી છે, પરંતુ વિજ્ઞાને આજે જન્મ મૃત્યુને નોતરવાની વાત ઘણા સાથે કરી, પંડિતો સાથે પણ કરી, બધા પર કાબૂ મેળવ્યો છે, અને મૃત્યુને દૂર કરી શકયું છે, આયુષ્યને દોર એક જ વાત કરે છે અને તે એ કે આપઘાત કરવાની વાત ધર્મની લંબાવ્યો છે, પરંતુ એ લંબાવેલે દર સદાયે સુખમય લાગતો નથી દષ્ટિએ અને કાયદાની દષ્ટિએ ખોટી છે, અને હું પૂછું છું કે કઈ રીતે એની પ્રતીતિ ઘણાને થઈ છે, અને જે ખૂબ ઉમ્મર હોય, અને જીવન એ ખાટી છે? ખરું પૂછો તે કાયદો બદલવાની જરૂર છે, મારો ભારરૂપ લાગતું હોય તો? વિચાર નહિ. મને કહેવામાં આવે છે કે કાયદાથી આવી છુટ અપાય તો શું? આપઘાત, હાથે કરીને મોતને ભેટવાનું ! આ વાત તે એ છુટને દુરૂપયોગ થવાની શકયતા છે, તે મારો જવાબ છે કે ધર્મને માન્ય નથી અને નથી કાયદાને પણ માન્ય, તે કરવું શું? જાતજાતની નવી શોધ થઈ રહી છે, તેને દુરૂપયોગ થવાની શક્યતા શું નથી? છતાં એ દિશામાં શોધ અટકી છે ખરી? છરી, છરા, ચપુ, આ પ્રશ્ન પૂછે છે, એક વિદ્વાન. જેની ઉમ્મર આજે 87 વર્ષની થઈ છે, એમનું નામ મંડલીક છે. “સન્ડે સ્ટેન્ડમાં આ મુલાકાત રીવોલ્વર, મશીનગન અને એટેમીક બૉમ્બ, હાઈડ્રોજન બૉમ્બ, પ્રગટ થઈ છે, મંડલીકની મુલાકાત લેનાર છે, રવીન્દ્ર જાગીરદાર: વગેરેની શોધ અટકી છે? એને દુરૂપયોગ થવાની પૂરી શક્યતા છે રવીન્દ્ર જાગીરદારને મંડલીક આ પ્રમાણે કહે છે, છતાં હા, એને વપરાશ કરનારે વિચારપૂર્વક કરવું જોઈએ એ ખરું. જ્યાં સુધી આવો કાયદો છે ત્યાં સુધી જ આ જનું જર્જરીત, “મારું નામ એસ. જી. મડલીક છે, હું આ દેશને નાગરીક છું, પિંજરું ઈચ્છાપૂર્વક છોડી શકવું અશક્ય છે, કારણ એની પાછળ કાયદાને જીવનભર માન આપીને ચાલ્યો છું, હું ઈલેકિટ્રકલ એન્જિ કાયદાને ડર છે, મર્યા તે તો વાંધો નહિ, પરતું મરવાનો પ્રયત્ન કર્યો. નીયર છું આજે રીટાયર્ડ છું, અને પુનામાં રહું છું. અને જો જીવી ગયા તો ? તે ગુનેગાર જ ગણાઉં ને? - મારી ઉમ્મર 80 વર્ષની આજે છે, આ ઉમ્મરે હું કોઈ ખાસ ઉપરાંત મરવા માટે જોઈતી ગોળીઓ, એવો જ કોઈ પદાર્થ ઉપયોગી કાર્ય કરી શકું એમ નથી, હું આંખને કારણે નથી વાંચી ક્યાંથી ને કેમ મેળવવા! ડોકટરની ચીઠ્ઠી જોઈએ ને? ને ડોક્ટરને શકતા, નથી કંઈ લખી શકતો, કાર તો ચલાવી શકું જ કઈ રીતે? ખરું કારણ આપ્યું એ પ્રીસ્ક્રિપ્શન ન જ આપે, કારણકે કાયદો અને પગે પણ ચાલીને ખાસ દૂર જઈ શકતો નથી અર્થાત મારી અને ડોક્ટરી ફરજ બન્ને એને એમ કરતાં રોકે છે, એને ધર્મ તો બધી જ ઈન્દ્રીય શિથિલ થઈ ગઈ છે, પરિણામે ઘર છોડીને કયાંય ગમે તે રીતે દરદીને-માનવીને બચાવવાને છે, ભલેને બચાવવા બહાર જઈ શકતો નથી, કદાચ ના છૂટકે જવું પડે તે અનહદ મુશ્કે- જતાં દરદી અનહદ ત્રાસ ભોગવતે હોય તો યે. લીએ જાઉં છું. હું આજે મારા જીવનને પૂર્ણ કરવાનો હક માગું છું, એ હક મારી પત્ની, ત્રણ વર્ષ પહેલાં ગુજરી ગઈ છે, 74 વર્ષની ઉમ્મરે, આજે કાયદો નથી આપતે, તેથી જ કાયદામાં ફેરફાર કરે એમ ઈચ્છું છું. મૃત્યુ પહેલાં એટલે કે એના જીવનના છેલ્લાં 25 વર્ષ તો એ પક્ષઘાતથી પીડાતી હતી, અમારે બે બાળકો હતાં, પરનું એ મોરારજી દેસાઈ જયારે વડા પ્રધાન હતા ત્યારે એકવાર એમણે જ કહ્યું હતું કે જયારે ચારે તરફથી હું ઘેરાઈ જાઉં બન્ને લાંબું જીવ્યા નહિ. છું ત્યારે ગીતાના આકાયે જાઉં છું, અને મેં પણ એમ જ કર્યું. આજ સુધી મેં જીવન સાધારણ રીતે સુખમાં વીતાવ્યું છે, અને બીજા અધ્યાયને બાવીસમે શ્લેક કહે છે કે જેમ માનવી ખાસ માંદગી ભેગવી નથી, અને કોઈ જાતના દુર્ગુણો પણ સેવ્યા એના જુના જીર્ણ થયેલાં કપડાંને દૂર કરીને નવાં ધારણ કરે છે તેમ નથી, મને કોઈ જાતને અસંતોષ નથી અને મેં કદી અનીતિ આત્માનું છે, જીર્ણ થયેલ શરીરને છોડીને નવું ધારણ કરે છે, અને આચરી નથી કે કદી જાણી પેખીને કોઈ કાયદા કાનૂન ભંગ પણ મારે સ્વેચ્છાએ એમ કરવું છે. કર્યો નથી. ગયા વર્ષે મેં મારી આ વાત અને વિચાર શ્રી જયપ્રકાશજીને મને હવે લાગે છે, કે એવી ક્ષણ ગમે ત્યારે આવી પડશે જ કે પણ લખી હતી, અન્યને પણ લખી હતી, દરેકને એ જ વિનંતિ કરી જયારે હું મારું પોતાનું કાર્ય પણ કરી શકીશ નહિ, અને તે હું અન્યને હતી કે કાયદામાં સુધારો કરે. એમને પત્ર મળ્યા છે તે જવાબ બોજારૂપ જ થવાને, અને એવું થાય તે પહેલાં આ પિંજર જે એમના સેક્રેટરીએ આપ્યો છે, પરનું એમણે કોઈએ જવાબ જનું થયું છે તેને છોડી દેવા માગું છું, અને એ રીતે અંદરને આપ્યો નથી. દિલ્હીમાં સત્તાસ્થાને બેઠેલા અને હવે બેસશે તે સૌ હંસલો મુકત કરીને પાછળ પડી રહેલ પિજરને હું સાસુને જનરલ મારી આ વિનંતિને ધ્યાનમાં લઈને આ કાયદામાં ફેરફાર કરવાનું હોસ્પિટલને સુપ્રત કરવા માંગું છું અને મારી આંખ તથા અન્ય બિલ રજુ કરશે ખરા? મારા જેવાને જીર્ણ કાયામાંથી મુકત થવા કોઈ અવયવ કામ આવે તેવા જનહિતાર્થે આપી જવા માગું છું. માટે મુકિત મળે તે કાયદો કરશે ખરા? મારી અંતઘડી હોસ્પિટલમાં જાય તે દશા હું ટાળવા માગું - રંભાબેન ગાંધી છું, જીવનભર હું ઉદ્યમી રહ્યો છું અને અંતની ઘડી આવે, હોસ્પિ- તંત્રીનોંધ: ટલમાં રીબાઈને મરવું પડે તે ટાળવા માગું છું, અર્થાત શરીરને કોઈ 'મિ. મંડલિકને જે પ્રશ્ન મુંઝવે છે તેનો ઉપાય જેન ધમે જ ઉપયોગ ન થાય તેવો સમય આવે તે પહેલાં આ શરીર છોડી બતાવ્યું છે મિ. મંડલિક આપઘાતને વિચાર કરે છે. આપઘાત, દેવા માગું છું. નિરાશા, આવેશ કે ક્રોધનું પરિણામ છે. આપઘાત, કાયદા પ્રમાણે 1961 માં પાનશેત ડેમ તૂટે ત્યારથી એક યુવાન અને તેનું ગુને છે, ધાર્મિક દ્રષ્ટિએ પાપ છે, કારણકે કષાયનું પરિણામ છે. કુટુંબ મારા ઘરમાં આવીને વસ્યું છે. ધીરે ધીરે પરિચય વધતાં પ્રેમ અનશન અથવા સંલેખના. જેને દેહાધ્યાસ સંપૂર્ણપણે છુટી ગયો - વધ્યો ને આજે અમે એક જ કુટુંબના હોઈએ એમ રહીએ છીએ, હોય, તેવી વ્યકિત, સ્વેચ્છાએ, દેહનો ત્યાગ કરે. અન્નજળને ત્યાગ એના માતપિતા સગાંવહાલાં પણ અવારનવાર આવે છે, સૌ સૌને કરી. સમાધિમરણ પામે. અનશન કે સંલેખનામાં નિરાશા, આવેશ, ખર્ચ વહેચી લઈએ છીએ અને કોઈ પર કોઈ ઉપકાર કરે છે કે ક્રોધને અવકાશ નથી. દેહને મેહ છુટી ગયો હોય ત્યારે, સાપ કાંચળી તે ભાવના મુદ્દલ રહી નથી. તજી દે તેમ આત્મા દેહને છોડી દે છે. આ વ્રત અતિ ધીરે ધીરે હું એને મારું કુટુંબ જ ગણવા લાગ્યો અને તેથી જ કઠિન છે. દેખીતી રીતે આપઘાત જેવું લાગે, ખરી રીતે અંતિમ મારી પત્ની ગુજરી ગઈ પછી મારી બધી જ મિલકતને વારસદાર કોટિના ત્યાગ અને તપશ્ચર્યા છે. જીવનની આ આખરી અવસ્થા છે. મેં એને બનાવ્યો છે તે એક શરતે જ કે જીવનના અંત લગી તે વિરલ વ્યકિતઓ આચરણમાં મૂકી શકે. મારી સારસંભાળ લે. 23-11-79 - ચીમનલાલ ચકુભાઈ માલિક શી મુંબઇ જન મુવક સંઘ, મુદ્રક અને પ્રકાશક : શ્રી ચીમનલાલ જે. શાહ, પ્રકાશન સ્થળ : 385, સરદાર વી. પી. રોડ મુંબઇ-૪૦૦ 04 ટે. નં. 350298 મુદ્રણસ્થાન : ધી સ્ટેટસ પીપલ્સ પ્રેમ, કોટ, મુંબઇ 400 001
