________________
કુટુંબકથા ૦ ૫ ભરવાડણે વાપરેલો ધાકડ’ શબ્દ ધાડપાડુ કે ઉઠાવગીર અર્થનો સૂચક છે. હું નાની ઉંમરથી પિતાજી વગેરે વડે કરાતા આ ખુલાસાને કાંઈક કુતૂહલથી અને કાંઈક શ્રદ્ધાથી સાંભળતો આવેલો, પણ ઉંમર, અવલોકન અને અનુભવ વધતાં મને લાગ્યું કે એ ખુલાસો તદ્દન મન:કલ્પિત હતો.
ખરો ઇતિહાસ એવો છે કે ધાકડ એક વંશ છે. તે કોઈ ગામના નામ ઉપરથી કે બીજા કારણથી પ્રસિદ્ધ થયેલો એ નિઃશંક છે. ધાકડ વંશના ઘણા લોકો મારવાડમાં જ્યાં ત્યાં અત્યારે પણ છે. મને એમ પણ લાગે છે કે ધાકડ એ ધર્કટનો જ પર્યાય છે. ધર્કટ વંશ ઇતિહાસમાં બહુ પ્રસિદ્ધ છે અને તે બહુ જૂનો પણ છે. ધર્મટ વંશમાં અનેક પરાક્રમી અને ઉદાર વ્યક્તિઓ થયેલી છે, જેના ઉલ્લેખો અનેક જૂના ગ્રંથોની પ્રશસ્તિઓમાં મળે છે. ધર્કટ વંશ ઓસવાલ અને પોરવાડ વંશથી પણ જૂનો છે અને ધનપાલ જેવા વિદ્વાન લેખકો પણ એ વંશમાં થયા છે.
૧
જન્મભૂમિ
મારી જન્મભૂમિ ઝાલાવાડ છે. જન્મસ્થાન વિષે મને કશી જાણ નથી. એની ચોક્કસ જાણ ધરાવનાર કોઈ હયાત હોય એમ અત્યારે જણાતું નથી છતાં વધારે સંભવ એવો છે કે મારો જન્મ કાં તો મોસાળ પક્ષે કોંઢ (હળવદ પાસે. ધ્રાંગધ્રા સ્ટેટ) ગામમાં અગર તો મારી પિતૃભૂમિ લીમલી ગામમાં થયો હશે.
લીમલી ગામનો પિરચય જીવનઘટનાની દૃષ્ટિએ આપવો જરૂરી છે. લીમલી એક નાનું ગામડું છે. મારા નિવાસ દરમિયાન એની વસ્તી હજાર માણસ સુધી ભાગ્યે જ પહોંચી હશે. એમાં ચારે વર્ણના લોકો રહે છે. એ મૂળી સ્ટેટ (પ૨મા૨ની ચોવીશી) તાબાનું એક ભાયાતી ગામ છે. એમાં નાના-મોટા પરમાર ભાયાતોના સેંકડો ભાગ પડે છે. એ દૃષ્ટિએ તે ગરાસિયાઓની પ્રધાનતાવાળું જ ગામડું છે. એના કેટલાક ભાગીદાર ગરાસિયાઓ ત્યાં પણ વસે છે અને મૂળી સ્ટેટમાંનાં બીજા ગામોમાં પણ વસે છે. માલિકીની દૃષ્ટિએ ગરાસિયાઓની પ્રધાનતા ખરી, પણ ગામનો ખરો મોભો તો વ્યાપારી વર્ગને લીધે જ લેખાતો. બ્રાહ્મણોની પેઢે વ્યાપારી વૈશ્યોનાં પણ પંદરેક ઘર હતાં. ચતુઃસીમા
લીમલી ગામની ચતુઃસીમાનું તાદશ સ્મરણ મને આજે પણ છે; કા૨ણ કે હું દેખતો ત્યારે એની બધી દિશાઓમાં ખૂબ ફરેલો. એની પૂર્વે પાંચેક ગાઉ ઉપર વઢવાણ શહેર આવેલું છે. પશ્ચિમે એટલે અંતરે મૂળી શહેર છે, જે ચોવીશીની દીવાની ફોજદારીનું સ્થાન છે. ઉત્તરે અને દક્ષિણે એટલે અંતરે એવું કોઈ શહેર નથી, પણ નાનાં નાનાં ગામડાં છે. લીમલીની ચોમેર દિશા-વિદિશાઓમાં લીમલીથી ગાઉ-બે ગાઉને અંતરે દશેક ગામડાં આવેલાં છે, જે પાખોળમાં ગણાય છે. કોઈ વણિક ડોસા-ડોસીનું કારજ કરે ૧. નાથુરામ પ્રેમી : જૈનસાહિત્ય ઔર ઇતિહાસ પૃ. ૪૬થી
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
