________________
આસવ એ સંસારને હેતુ છે અને સંવર એ મોક્ષને હેતુ છે–તેમ વિચારવું, તે અપાયરિચય અને વિપાકવિચય ધર્મધ્યાન છે.
આજ્ઞાની આરાધના એ મોક્ષને હેતુ છે અને વિરાધના સંસારને હેતુ છે, એ ચિંતન વિપાક વિચય ધર્મસ્થાન છે. વચનની વિચારણામાં શ્રત ધર્મ અને ચાન્નિધર્મ બંને સમાઈ જાય છે.
ચારિત્રધર્મ આસવની હેયતા અને સંવરની ઉપાદેયતા સ્વરૂપ છે અને મૃતધર્મ એ વસ્તુ માત્ર ઉત્પાદ વ્યય ધૌવ્ય રસ્વરુપ-છે એ પ્રકારના ચિંતન સ્વરૂપ છે.
ચૌદ રાજલક પંચાસ્તિકાયથી ભરેલો છે-એ જાતિનું ચિંતન, તે સંસ્થાના વિચય ધર્મધ્યાન છે.
વક્તાની વિચારણું અને ધ્યાન તે પિંડસ્થાદિ ધ્યાનના પ્રકારે છે અને વચનની વિચારણું અને ધ્યાન તે આજ્ઞાવિચયાદિ ધર્મધ્યાન છે. ઉભય પ્રકારના ધ્યાન એ સાધન
સ્વરૂપ છે. તેનું મૂળ મૈથ્યાદિ અને ફળ ક્ષાત્યાદિ છે. એ રીતે વિચારણા કરવામાં આરાધનાના બધા અંગે આવી જાય છે.
અનપેક્ષાનું અમૃત
- ૧૮
