________________
પાત્રતાને પાયે
સમગ્ર વિશ્વ તત્વથી તીર્થ છે–એવી બુદ્ધિ થયા વિના વ્યવહારનયમાં નિષ્ણાત બની શકાતું નથી. વ્યવહારનય પરને વિષય કરે છે. પરમાં શત્રુ, મિત્ર, ઉદાસીન ત્રણે વર્ગ સમાઈ જાય છે. મેક્ષમાર્ગમાં એ ત્રણે વર્ગ ભિન્ન ભિન્ન રીતે ઉપકારક થઈ રહ્યા છે–એવી સમજણ આવે, તે જ ભવ્યત્વ વિકસે છે. | ભવ્યત્વ એટલે મુક્તિગમન યોગ્યત્વ. તેને વિકાસ તેનું જ નામ પાત્રતા છે. અર્થાત પાત્રતા એટલે કૃતજ્ઞતા અને કૃતજ્ઞતા એટલે પાત્રતા એમ પરસ્પર અવિનાભાવી છે. કૃતજ્ઞતા ગુણની ટેચને સ્પર્ધા વિના સ્વતંત્રતા પ્રાપ્ત થઈ શકતી નથી. પરને અનુગ્રહ સ્વીકાર તે કૃતજ્ઞતા છે.
કૃતન આત્માને વિસ્તાર નથી, એને અર્થ કૃતજ્ઞતા ગુણ સાધ્યા વિના કૃતનતા દેષનું નિવારણ થઈ શકતું નથી. શત્રુ, મિત્ર કે ઉદાસીન એ ત્રણે વગ વડે હિત થઈ રહ્યું છે, તેથી ત્રણ વર્ગ ઉપકારી છે, એવી બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થયા અનપેક્ષાનું અમૃત
