________________
દે છે. કાર્ચ પાસે નુકશાન કરે પણ શુદ્ધ થયેલ હોય તે રસાયણ બને છે. ઘેડે અસવારના કાબૂમાં હોય તે ઈષ્ટ સ્થળે પહોંચાડે છે. ઘોડાના કાબૂમાં અસ્વાર હોય તે ખાડામાં પટકાય છે. નિરંકુશ મન બે લગામ ઘેડાની જેમ જીવને જ્યાં-ત્યાં ભટકાવી દે છે.
મનને અંકુશમાં લેવા માટે પ્રારંભથી જ પ્રયત્ન જરૂરી છે. પ્રયત્નથી જે મન મિત્ર બની શકે છે, તે જ મન પ્રમાદથી શત્રુ બને છે. વિદ્યુતની ગતિથી પણ શીવ્ર ગતિવાળા મનને અંકુશમાં લાવવા માટે સૌથી અધિક પ્રયત્નની આવ.' શ્યક્તા છે. એ પ્રયત્ન તે ગ યુક્તિ છે.
ભયંકર જંગલી પશુઓને વશ કરવાની જેટલી આવશ્યકતા છે, તેના કરતાં અધિક આવશ્યક્તા જ્યાં-ત્યાં વિનાશ વેરતા સ્વચ્છંદી મનને વશ કરવાની છે. વિષયેના ચિંતનથી પહેલાં તેને વિરત કરવું જોઈએ અને શુભચિંતનમાં રેડવું જોઈએ. તત્વ વિચારરૂપી થડ સાથે તેને બાંધી બુદ્ધિરૂપી અંકુશ દ્વારા તેને વશ કરવું જોઈએ.
અભ્યાસ દ્વારા મન વશ થાય છે અને વૈરાગ્યદ્વારા તે શાન્ત, સ્વચ્છ અને નિર્મળ થાય છે. ત્યાગ ઈન્દ્રિ દ્વારા થાય છે અને વૈરાગ્ય મન દ્વારા થાય છે. મન, બુદ્ધિ, હૃદય અને તે દ્વારા થતી સમજશક્તિ એ મનુષ્યની બહુ મૂલ્ય મુડી છે. તેને ઉપગ ત્યાગ અને વૈરાગ્ય માટે કર જોઈએ.
અનપેક્ષાનું અમૃત
