________________
મને નિગ્રહ
(૨૫)
મનન, ચિંતન, ભાવના અને સ્વાધ્યાય આદિમાં મનની પ્રધાનતા છે. ઉઠવું, બેસવું, જવું, આવવું, બેલવું, ચાલવું, ખાવું, પીવું, દેખવું, સાંભળવું એ ક્રિયાઓમાં ઈન્દ્રિયની સહાયની મુખ્યતા છે. મનને યથેચ્છ વર્તવા દેવું અને ઈન્દ્રિય પર કાબૂ રહે એ અશક્ય છે.
બધા ઉપદ્રવોનું મૂળ નિરંકુશ મન છે. વૃક્ષની ડાળી તેડવાથી વૃક્ષ નષ્ટ નથી થતું પણ તેના મૂળને નષ્ટ કરવાથી વૃક્ષ આપ આપ નષ્ટ થતું જાય છે. રાજા વશમાં આવ્યા પછી તેની સેના આખેઆપ વશ થઈ જાય છે, તેના માટે સ્વતંત્ર પ્રયત્નની આવશ્યકતા રહેતી નથી. તેજ રીતે મનને વશ કરવાથી ઇન્દ્રિય આપે આપ કાબૂમાં આવી જાય
છે.
મનુષ્યમાં બે પ્રકારની શક્તિ છે. એક ઉન્નતિના શિખર પર લઈ જાય છે, બીજી અવનતિની ખીણમાં નાંખી
અનુપેક્ષાનું અમૃત
