________________
અનુરાગ વિનાની ઉપેક્ષા વૃત્તિનું નામ વૈરાગ્ય છે. તૃષ્ણ કદી તૃપ્ત થતી નથી. તેને જેટલી સંતેષો તેટલી વધુ પ્રદીપ્ત બને છે.
વિષને આધીન તે સાધક નહિં, પણ વિષયે ઉપર જેનું વર્ચસ્વ છે, તે સાધક. ઈન્દ્રિય વિષય તરફ દેડે નહિ, તે માટે મૈત્રી, મુદિતા, કરૂણા, સદ્ભાવના આદિના અભ્યાસની જરૂર છે.
પુરુષના જ્ઞાન વડે પ્રકૃત્તિ ગુણમાં અભાવની સ્થિતિ તે પર–વૈરાગ્ય છે. આમાનું તાવિક જ્ઞાન થાય ત્યારે ત્રણે ગુણે પરત્વે વિતૃણું જાગે છે. તે વખતે એક આત્મા જ રહે છે. ત્રણે ગુણે એટલે ત્રણ જાતની શક્તિઓ.
સાધક જ્યારે પિતાના આત્મસ્વરૂપમાં વિરામ પામે છે, ત્યારે પરમ પ્રસન્ન સ્થિતિ પ્રાપ્ત થાય છે. એને જ કૃતકૃત્યતા કહેવાય છે.
અભ્યાસ અને વૈરાગ્ય દ્વારા ચિત્તની જે સાત્વિક એકાગ્ર ધ્યેયાકાર વૃત્તિ તેનું નામ ગાભ્યાસ ને પ્રધાન વિષય આત્મસાક્ષાત્કાર છે.
આત્મા સૂક્ષ્મતમ છે. તેથી સ્કૂલમાંથી સૂક્ષ્મમાં અને તેમાંથી સૂક્ષ્મતરમાં થઈને સૂક્ષ્મતમમાં જવાય છે, તેને જ આનંદ કહે છે. આ આનંદ આવ્યા પછી મેલસુખ દૂર નથી.
-અનુપેક્ષાનું અમૃત
