________________
૪ અતિશય જન્મથી - સહજાતિશય અથવા મૂલાતિશય કહેવાય. ૧૧ અતિશય કેવળજ્ઞાન થાય ત્યારે થાય તે કર્મક્ષયજાતિશય કહેવાય. ૧૯ અતિશય દેવતા કરે તે દેવકૃતાતિશય કહેવાય. આ રીતે ૩૪ અતિશય થયા.
વરસાદ થાય નહીં. (૧૦) અનાવૃષ્ટિ એટલે હદથી ઓછો વરસાદ થાય નહીં. (૧૧) દુર્મિક્ષ એટલે દુકાળ પડે નહીં. (૧૨) સ્વચક્ર, પરચક્રનો ભય હોય નહીં. (૧૩) ભગવંતની ભાષા મનુષ્ય, તિર્યંચ અને દેવતા પોતપોતાની ભાષામાં સમજે. (વાણી પાંત્રીશ ગુણવાળી હોય છે. પા.નં. ૮ માં છે.) (૧૪) ભગવંતની વાણી એક યોજન સુધી સરખી સંભળાય. (૧૫) સૂર્યથી બારગણા તેજવાળું ભામંડળ હોય છે. (આ પ થી ૧૫ અતિશયો કેવળજ્ઞાન થાય ત્યારે થાય છે તેથી તે કર્મક્ષયજ-અતિશય કહેવાય છે. ૬ થી ૧૨ સુધીમાં જણાવેલા રોગાદિક સાત ઉપદ્રવ ભગવંત વિહાર કરે ત્યારે પણ ચારે દિશાએ ફરતા પચીસ પચીસ યોજન સુધી ન હોય.) (૧૬) આકાશમાં ધર્મચક્ર હોય. (૧૭) બાર જોડી (ચોવીશ) ચામર અણવીંઝયાં વીંઝાય. (૧૮) પાદપીઠસહિત સ્ફટિકરત્નનું ઉજજવળ સિંહાસન હોય. (૧૯) ત્રણ-ત્રણ છત્ર દરેક દિશાએ હોય. (૨૦) રત્નમય ધર્મધ્વજ હોય. તેને ઇન્દ્રધ્વજ પણ કહે છે.) (૨૧) નવ સુવર્ણ કમળ ઉપર ચાલે. (બે ઉપર પગ મૂકે અને સાત પાછળ રહે. તેમાંથી વારાફરતી બેબે આગળ આવે.) (૨૨) મણિ, સુવર્ણ અને રૂપાના એ રીતે ત્રણ ગઢ હોય. (૨૩) ચાર મુખે કરી ધમદશના દે છે તેમ દેખાય. (પૂર્વદિશાએ ભગવંત બેસે. બાકીની ત્રણ દિશાએ ત્રણ પ્રતિબિંબ વ્યંતરદેવ સ્થાપે છે.) (૨૪) વશરીરથી બારગણું ઊંચું અશોકવૃક્ષ છત્ર, ઘંટ, પતાકાદિથી યુક્ત હોય છે. (૨૫) કાંટા અધોમુખ એટલે અવળા થઇ જાય. (૨૬) ચાલતી વખતે સર્વ વૃક્ષ નમી પ્રણામ કરે. (૨૭) ચાલતી વખતે આકાશમાં દુંદુભિ વાગે. (૨૮) યોજનપ્રમાણ અનુકૂળ વાયુ હોય. (૨૯) મોર વગેરે શુભ પક્ષીઓ પ્રદક્ષિણા કરતા ફરે. (૩૦) સુગંધી જળની વૃષ્ટિ થાય. (૩૧) જળ-સ્થળમાં ઊપજેલાં પંચવર્ણવાળાં ફૂલની ઢીંચણપ્રમાણ વૃષ્ટિ થાય. (૩૨) કેશ, રોમ, દાઢી, મૂછના વાળ અને નખ સંયમ લીધા પછી વધે નહીં. (૩૩) જઘન્યપણે ચારે નિકાયના ક્રોડ દેવતા પાસે રહે. (૩૪) સર્વ ઋતુઓ અનુકૂળ રહે.
આ છેલ્લા ૧૬ થી ૩૪ સુધીના ઓગણીશ અતિશયો દેવતા કરે છે તેથી તે દેવકૃતાતિશય કહેવાય છે. આ ચોત્રીશ અતિશયનો જે ચાર અતિશયમાં સમાવેશ થાય છે તે અરિહંતના ગુણનું વર્ણન કરતાં અગાઉ જણાવ્યું છે.
G° અંશો શાસ્ત્રોના ૧૦ .
૧૬. લોગુત્તમાર્ણ આદિ પાંચ વિશેષણનો અર્થ : (૧) લાગુત્તરમાણે : જેઓ લોકમાં ઉત્તમ છે તેઓને, અહીં ‘લોક'થી સર્વ
ભવ્ય પ્રાણીઓ લેવા. લોગનાહાણ : લોકને યોગ અને ક્ષેમને કરનારાને (૧) અપ્રાપ્ત વસ્તુને પ્રાપ્ત કરાવવી તે યોગ અને (૨) પ્રાપ્ત વસ્તુનું રક્ષણ કરવું તે ક્ષેમ કહેવાય છે. એ યોગ અને ક્ષેમને કરનારા હોવાથી તેઓ નાથ કહેવાય છે. અહીંયાં ‘લોકથી બધા ભવ્યો નહીં પણ વિશિષ્ટ ભવ્યો લેવા. ધર્મના બીજનું આધાન-સ્થાપન. ધર્મરૂપ અંકુરાનો પ્રાદુર્ભાવ અને તેનું પોષણ વગેરે કરનાર હોવાથી યોગને કરનારા છે તથા તેનું રાગદ્વેષાદિ આંતરશત્રુઓના ઉપદ્રવોથી રક્ષણ કરનારા હોવાથી ક્ષેમને કરનારા છે એટલે એવા વિશિષ્ટ ભવ્ય પ્રાણીરૂપ
લોકના તેઓ નાથ છે. તે લોકના નાથને. (૩) લોહિયાણં : લોકનું હિત કરનારાને. અહીં ‘લોક' શબ્દથી
ચૌદરાજ લોકવર્તી એકેન્દ્રિયથી માંડી પંચેન્દ્રિય સુધીના સર્વે વ્યવહારરાશિના જીવોનું ગ્રહણ કરવું, તેમનું હિત કરનારા. લોગપઇવાણું : વિશિષ્ટ સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવોરૂપ લોકને પ્રકાશ કરનારા. કારણ કે વિશિષ્ટ સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવોમાં તે તે પ્રકારની દેશનારૂપી જ્ઞાનનાં કિરણો વડે મિથ્યાત્વરૂપ અંધકારનો નાશ કરીને યથાયોગ્ય શેય ભાવોનો પ્રકાશ કરે છે. સમવસરણમાં સર્વને પ્રતિબોધ થતો નથી માટે વિશિષ્ટ સંજ્ઞી પ્રાણીઓ રૂપ લોકમાં પ્રદીપ સમાન હોવાથી ‘લોક” શબ્દથી તેમનું ગ્રહણ કર્યું છે. લોગપજ્જો અગરાણું લોકને સૂર્યવત્ પ્રદ્યોત કરનારા. અહીં ‘લોક' શબ્દથી ચૌદ પૂર્વના જ્ઞાનવાળા વિશિષ્ટ મુનિઓ સમજવા. કારણ કે તેઓમાં જ નિશ્ચય સમકિત હોવાથી તેઓને તત્ત્વનો પ્રકાશ કરનારા ભગવંત છે. અહીં પ્રકાશ કરવા યોગ્ય જીવાદિ નવતત્ત્વ
વ અંશો શાસ્ત્રોના ૧ ૧૧ )
