________________
(૨) વિશેષ નિપુણમતિમાં : (૧) રૂપવાન (૨) સુદીર્ઘદર્શી (૩) વિશેષજ્ઞ (૪) કૃતજ્ઞ (૫) પરહિતાર્થકારી (૬) લબ્ધલક્ષ - આ છ ગુણો હોય. (૩) ન્યાય માર્ગરતિમાં : (૧) ભીરુ (૨) અશઠ (૩) લજ્જાળુ (૪) ગુણરાગી (૫) સત્કથી - આ પાંચ ગુણ હોય. (૪) દેઢજિનવચનસ્થિતિમાં : (૧) લોકપ્રિય (૨) સુપક્ષયુક્ત - આ બે ગુણ હોય છે.
૧૧૪.શ્રાવકનાં બાર વ્રતોનું સ્વરૂપ :
૫ અણુવ્રત, ૩ ગુણવ્રત, ૪ શિક્ષાવ્રત.
મુનિરાજનાં પાંચ મહાવ્રતથી નાનાં હોવાથી તેને અણુવ્રત કહેવાય છે. છઠ્ઠું, સાતમું અને આઠમું એ પાંચ અણુવ્રતને ગુણ(ફાયદો) કરનારા હોવાથી તેને ગુણવ્રત કહેવાય છે અને છેલ્લાં ચાર વ્રતોમાં મુનિપણાના પાલનની શિક્ષા હોવાથી શિક્ષાવ્રત કહેવાય છે.
(૧) સ્થૂલ પ્રાણાતિપાતવિરમણ વ્રત ઃ આ વ્રતમાં નિરપરાધી હાલતા ચાલતા (ત્રસ) જીવોને મારવાની બુદ્ધિથી નહીં મારવાની પ્રતિજ્ઞા કરવામાં આવે છે. આ વ્રતના પાંચ અતિચાર જાણવા, પણ આચરવા નહીં.
(૧) બંધ ઃ ગાય, બળદ પ્રમુખ જાનવરોને ગાઢ બંધનથી બાંધવાં તે. (૨) વધ : ક્રોધથી ગાય ઘોડા પ્રમુખ જાનવરોને મારવાં તે. (૩) વિચ્છેદ : બળદ વગેરેનાં નાક, કાન છેદાવવાં તે. (૪) અતિભારારોપણ : બળદ, ઘોડા પ્રમુખ જાનવર ઉપર જેટલો
બોજો તે ઊંચકી શકતા હોય તેના કરતાં વધુ ભાર ભરવો તે. (૫) ભાત-પાણીનો વિચ્છેદ : પાળેલાં જાનવરોને રોજ ખાવાનું અપાતું હોય તેના કરતાં ઓછું આપવું અગર ટાઇમથી મોડું આપવું તે.
(૨) સ્થૂલ મૃષાવાદવિરમણ વ્રત ઃ આ વ્રતમાં નીચે જણાવેલાં પાંચ મોટાં જૂઠ નહીં બોલવાની પ્રતિજ્ઞા છે.
(૧) કન્યાલીક : કન્યાસંબંધી સગપણ, વિવાહાદિમાં જૂઠું બોલવું નહીં. તેમ જ સર્વ મનુષ્યસંબંધી પણ જૂઠું બોલવું નહીં.
અંશો શાસ્ત્રોના ૬૬
(૨) ગવાલીક : ગાય પશુ વગેરે ચાર પગવાળાં જાનવર અંગે દૂધસંબંધી ખોડખાંપણસંબંધી જૂઠું બોલવું નહીં.
(૩) ભૂમ્યાલીક : ભૂમિ, ખેતર, મકાન, દુકાન અગર વાડી આદિ ભૂમિ સંબંધી જૂઠું બોલવું નહીં. બીજાની જમીન ઉપર પોતાનો ખોટો હક્ક કરીને દબાવવી નહીં.
(૪) થાપણમોસો : કોઇએ અનામત મૂકવા આપેલી થાપણ(દાગીના અથવા રોકડ રકમ વગેરે)ને ઓળવવી નહીં અર્થાત્ તે લેવા આવે ત્યારે ‘તું મને ક્યારે આપી ગયો છે ?’ એમ બોલવું નહીં.
(૫) કૂડીશાખ : હજારો રૂપિયાનો ફાયદો થતો હોય તોપણ ખોટી સાક્ષી કદી પૂરવી નહીં. (કોઇને દેહના દંડ, ફાંસીની સજા થતી હોય તે માટે અસત્ય બોલવું પડે તેની જયણા.)
(૩) સ્થૂલ અદત્તાદાનવિરમણ વ્રત ઃ આ વ્રતમાં નીચે જણાવેલ મોટી ચોરી કરવી નહીં : (૧) કોઇને ત્યાં ખાતર પાડવું નહીં તેમ જ બીજા પાસે પડાવવું નહીં. (૨) ગાંઠે બાંધેલી કોઇ અમૂલ્ય વસ્તુ લેવી નહીં. (૩) ખીસું કાતરવું નહીં. (૪) તાળુ તોડવું નહીં. (૫) લૂંટ કરવી નહીં. (૬) કોઇની પડી ગયેલી અમૂલ્ય ચીજ લેવી નહીં. ટૂંકમાં રાજ દંડે અને લોક ભાંડે એવી ચોરી પ્રાણાંત કરે પણ કદી કરવી નહીં.
♦ ત્રીજા વ્રતમાં પાંચ અતિચાર : (૧) ચોર પાસેથી ચોરાઉ વસ્તુ સસ્તી જાણી-બૂઝીને લેવી તે. (૨) ચોરને ચોરી કરવામાં મદદ કરવી તે. (૩) સારી વસ્તુમાં બીજી ખોટી વસ્તુ નાંખીને આપવી. સારી દેખાડીને ખોટી આપવી તે. (૪) રાજ્યવિરુદ્ધ સ્થાનમાં જવું અગર દાણચોરી કરવી તે. (૫) તોલ, માન, માપાં ઓછાં-વધતાં રાખવાં તે. (૪) સ્થૂલ મૈથુનવિરમણ વ્રત ઃ આ વ્રતમાં પુરુષોએ પોતાની સ્ત્રીમાં સંતોષ
રાખી પરસ્ત્રીનો ત્યાગ અને સ્ત્રીઓએ પરપુરુષનો ત્યાગ કરવાનો છે તેમ જ દેવ, દેવી અને તિર્યંચ સંબંધી મૈથુનનો પણ ત્યાગ કરવાનો છે.
♦ ચોથા વ્રતમાં પાંચ અતિચાર :
(૧) અપરિગૃહીતાગમન : કોઇએ પણ જે સ્ત્રીને ગ્રહણ કરી નથી એવી સ્ત્રી સાથે ગમન કરવું તે.
અંશો શાસ્ત્રોના ૬૭ -
