________________
(૨) સૂમ ઉદ્ધાર પલ્યોપમ : સંખ્યાત ક્રોડ વરસ. વાલાઝના પૃથ્વીકાય
જીવના શરીર જેવડા અસંખ્યાત ખંડ કલ્પવા. સમયે સમયે કાઢવા.
દ્વીપ સમુદ્ર મપાય. (૩) બાદર અદ્ધા પલ્યોપમ : સંખ્યાતા કોડાકોડી વરસ. કહેવામાત્ર,
કામના નહીં. વાલાઝના એકેક ખંડ સો સો વરસે કાઢવા. (૪) સૂક્ષ્મ અદ્ધા પલ્યોપમ : અસંખ્યાત કોડાકોડી વરસ. વાલાઝના
અસંખ્યાત ખંડ સો સો વરસે એકેક કાઢવા. જીવના આયુષ્ય
કાયસ્થિતિ-કર્મસ્થિતિ અને પુદ્ગલસ્થિતિ માપવા. (૫) બાદરક્ષેત્ર પલ્યોપમ : અસંખ્યાત ઉત્સર્પિણી-અવસર્પિણી પ્રમાણ.
વાળના વાલાઝે પૃષ્ટ જે આકાશપ્રદેશ સમયે સમયે અપહરતા.
કહેવામાત્ર, કામના નહીં. (૬) સૂક્ષ્મ ક્ષેત્રપલ્યોપમ : બાદ કરતા અસંખ્યાત પ્યાલાને વાલાઝે ફરસ્યા
અને અણ ફરસ્યા. સર્વ આકાશપ્રદેશને સમયે સમયે અપહરે તે પૃથ્વી, અપૂ, તેઉ, વાયુ, વનસ્પતિ અને ત્રસકાયના જીવનું પ્રમાણ મપાય.
૨૪૬. સોપક્રમ-નિરુપક્રમ આયુષ્ય :
આયુષ્યના ઉપક્રમના સાત પ્રકાર - (૧) અધ્યવસાય (૨) નિમિત્ત (૩) આહાર (૪) વેદના (૫) પરાઘાત (૬) સ્પર્શ (૭) શ્વાસોશ્વાસ – એ સાત પ્રકારે આયુષ્યનો ક્ષય થાય છે.
અજ્જવસાણ નિમિત્તે, આહારે વેયણા પરાઘાએ,
ફાસે આણાપાણુ, સત્તવિહં ઝિએ આઉ I II. (૧) અધ્યવસાય :
સ્ત્રી, પુરુષના રૂપ જોવાથી રાગ થાય અને તે રાગથી મૃત્યુ થાય તે રાગ અધ્યવસાય. જે કોઇ ભય પેદા થાય અને તેથી મૃત્યુ થાય તે ભય અધ્યવસાય. ૪ કોઇના પર સ્નેહ હોય અને તેનો વિયોગ સાંભળી મૃત્યુ થાય તે સ્નેહ અધ્યવસાય.
રાગ અને સ્નેહમાં ફે૨ શો ? રૂપાદિક જોવાથી જે પ્રીતિ થાય તે રાગ અને સામાન્ય રીતે સ્ત્રી, પુત્રાદિક ઉપર પ્રીતિ થાય તે
સ્નેહરાગ કહેવાય. (૨) નિમિત્ત : દંડ, શસ, રજજુ, અગ્નિ, જળમાં પતન, મૂત્ર, પુરીષનો
રોધ, વિષનું ભક્ષણ વગેરે કારણથી આયુષ્યનો ક્ષય થાય તે. આહાર : ઘણું ખાવાથી, થોડું ખાવાથી, બિલકુલ નહીં ખાવાથી આયુષ્યનો ક્ષય થાય તે. વેદના : શૂળ વગેરે અથવા નેત્રાદિકના વ્યાધિથી આયુષ્યનો ક્ષય થાય તે. પરાઘાત : ભીંત, ભેખડ વગેરે પડવાથી અથવા વીજળી વગેરે પડવાથી આયુષ્યનો ક્ષય થાય તે. સ્પર્શ : વિષાદિના સમુદ્રઘાતથી તથા સર્પ વગેરેના સ્પર્શ(દંશ)થી આયુષ્યનો ક્ષય થાય છે. જેમ કે બ્રહ્મદત્ત ચક્રવર્તીના મૃત્યુ પછી તેના પુત્રે સ્ત્રીરત્નને કહ્યું કે, મારી સાથે વિલાસ કરો ત્યારે સ્ત્રીરને કહ્યું કે– મારો સ્પર્શ તું કરી શકીશ નહીં, તે વાત તેણે સાચી માની નહીં ત્યારે સ્ત્રીરત્ન એક અશ્વને તેના પૃષ્ટથી કટિ સુધી સ્પર્શ કર્યો એટલે
વ અંશો શાસ્ત્રોના જ ૧૪૭ )
૨૪૫. સંખ્યાત-અસંખ્યાત કાળ :
સિદ્ધાંતમાં સર્વત્ર પૂર્વકોટિથી આગળ અધિક સ્થિતિ ધરાવનારા મનુષ્ય અને તિર્યંચોને સંખ્યાના આયુષ્યવાળા તરીકે વ્યવહાર કરેલો જ નથી. તેને માટે આ પ્રમાણે કહ્યું છે કે અહીં અસંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળામાં જે જઘન્ય સ્થિતિવાળો કહેલ છે, તે સાતિરેક કોડ પૂર્વના આયુષ્યવાળો સમજવો. કેમ કે તે જ પ્રમાણે (શ્રી ભગવતીસૂત્રના ચોવીશમાં શતકમાં ત્રીજા ઉદ્દેશામાં કહ્યું છે) આગમમાં વ્યવહાર કરેલો છે. આ કારણથી જ કોડ પૂર્વથી અધિક આયુષ્યવાળાને ચારિત્રની પ્રાપ્તિ અને મુક્તિગમનાદિકનો નિષેધ કહેલો છે. જંબુદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિમાં કહ્યું છે કે ચાર પ્યાલાની પ્રરૂપણાનો જે કાળ તેને પણ સંખ્યાત કહેવાય. (શ્રી કાલલોકપ્રકાશ સર્ગ.૨૯)
એક સમયથી આરંભીને શીર્ષપ્રહેલિકા સુધીનો કાળ સંખ્યાત કાળ કહેવાય છે. પલ્યોપમ વગેરે અસંખ્યાતકાળ કહેવાય છે અને પુગલપરાવર્તાદિક અનંતકાળ કહેવાય છે. (શ્રી કાલલોકપ્રકાશ સર્ગ. ૨૮ પૃ.૨૭)
4 અંશો શાસ્ત્રોના ૧ ૧૪૬ )
