________________
૨૩૧.કયા જીવને કેટલા સંઘયણ હોય ? છે ગર્ભજ મનુષ્યને છ સંઘયણ .
ગર્ભજ તિર્યંચને છે સંઘયણ. ૪ સંમૂર્છાિમ પંચેન્દ્રિય મનુષ્ય, સંમૂર્છાિમ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ,
વિકસેન્દ્રિયને સેવાર્ત. દેવતા, નારકી અને એકેન્દ્રિયને સંઘયણ નથી.
૨૩૨. “છ” સંસ્થાન : કોને કેટલા હોય? :
(૧) સમચતુરગ્ન (૨) ચોધ (૩) સાદિ (૪) કૂબડો (૫) વામન (૬) હુંડક. છે ગર્ભજ મનુષ્યને છ સંસ્થાન. છે ગર્ભજ તિર્યંચને છ સંસ્થાન. જે દેવોને પહેલું સંસ્થાન. » વિકસેન્દ્રિય, નારકી અને એકેન્દ્રિયને હુંડક સંસ્થાન.
૨૩૩.પાંચમા આરામાં સંઘયણ અને સંસ્થાન કેટલા હોય ? :
આ આરાના આદિમાં સંવનન (સંઘયણ) અને સંસ્થાન છયે છ હોય છે. પરંતુ સંઘયણમાં ક્રમથી વિચ્છેદ થતાં છેવટે ‘સેવાર્ત’ રહે છે. તે આવી રીતે–
આ અવસર્પિણીમાં શ્રી સ્થૂલભદ્ર સ્વર્ગવાસી થયા પછી પહેલું સંઘયણ વિચ્છેદ પામ્યું અને શ્રી વજસ્વામીના સ્વર્ગવાસ પછી ચાર સંઘયણ વિચ્છેદ પામ્યા. ચોથા આરામાં જન્મેલાનો આ પાંચમા આરામાં મોક્ષ સંભવે છે પણ આ પાંચમા આરામાં જન્મેલાને મોક્ષની પ્રાપ્તિ થતી નથી. (કાલલોકપ્રકાશ પા. પ૯૨)
શ્રી સ્થૂલભદ્રના સ્વર્ગવાસ પછી પહેલું સંઘયણ તથા પહેલું સંસ્થાન વિચ્છેદ ગયું. (પ્રકરણરત્નસંગ્રહભા.૧લો, કાલસપ્તતિકા પ્રકરણમાં પા. ૪૧માં)
અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મની ભેગી તથા સૂક્ષ્મબાદર નિગોદની ભેગી) સ્વકાસ્થિતિ જઘન્યથી અને ઉત્કૃષ્ટથી એમ બંને રીતે અંતર્મુહૂર્ત પ્રમાણ છે. (ગા.૪૯)
સામાન્યથી સર્વ બાદરની તેમ જ સર્વ બાદર વનસ્પતિકાયની સ્વકાસ્થિતિ ઉત્કૃષ્ટથી અસંખ્યાતી ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણી પ્રમાણ અને ક્ષેત્રથી અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ અસંખ્ય આકાશપ્રદેશતુલ્ય સમય પ્રમાણ અને જઘન્યથી અંતર્મુહૂર્ત પ્રમાણ. (કોઇ જીવ ઉપરાઉપરી બાદરના ભવો કરે, સૂક્ષ્મ ન થાય તો.) (ગા. પ૦)
સામાન્યથી બાદર પૃથ્વીકાયાદિની (અપૂ, તેલ, વાયુ, પ્રત્યેક, બાદર સાધારણ વનસ્પતિકાયની) પ્રત્યેકની અલગ અલગ ઉત્કૃષ્ટસ્વકાસ્થિતિ સિત્તેર કોટાકોટી સાગરોપમ પ્રમાણ અને જધન્યથી અંતમુહૂર્ત પ્રમાણ છે. (ગા.૫૧)
- સૂક્ષ્મ પૃથ્વી કાયાદિ ચારની અને સૂક્ષ્મ સાધારણ વનસ્પતિકાયની દરેકની જુદી જુદી સ્વકાસ્થિતિ ઉત્કૃષ્ટથી અસંખ્ય લોકાકાશ પ્રમાણ અસંખ્ય ઉત્સર્પિણી-અવસર્પિણી અને જઘન્યથી અંતર્મુહૂર્ત પ્રમાણ છે.
સામાન્યથી સાધારણ વનસ્પતિકાયમાત્રની ઉત્કૃષ્ટ સ્વકાસ્થિતિ અઢી પુદ્ગલપરાવર્તનકાળ પ્રમાણે અને જઘન્યથી અંતમુહૂર્ત પ્રમાણ છે.
- જો પર્યાપ્ત-અપર્યાપ્તરૂપ વિશેષણની અપેક્ષા કર્યા વિના સામાન્યથી સૂક્ષ્મનો કાયસ્થિતિકાળ ઉત્કૃષ્ટથી અસંખ્યાતી ઉત્સર્પિણી, અવસર્પિણી અને જઘન્યથી અંતર્મુહૂર્ત પ્રમાણ છે.
સૂક્ષ્મ બાદર પર્યાપ્ત કે અપર્યાપ્ત એ કોઇ પણ વિશેષણ વિનાના સામાન્યથી નિગોદ (સાધારણવનસ્પતિકાય) જીવ વારંવાર નિગોદમાં ઉત્પન્ન થાય છે. તેની કાયસ્થિતિ જઘન્યથી અંતર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટથી કાળને આશ્રયીને અનંત ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણી પ્રમાણ અનંતકાળ અને ક્ષેત્રથી અઢી પુદ્ગલ પરાવર્તનકાળ છે. આ સાંવ્યવહારિક જીવોને આશ્રયીને છે. કારણ કે અસાંવ્યવહારિક જીવોની કાયસ્થિતિ તો અનાદિની છે.
પંચસંગ્રહ ભા.માં પા.૨૮૧ પ્રશ્નોત્તરીમાં પ્ર.૪૨ના જવાબમાં સામાન્યથી નિગોદની અઢી પુદ્ગલ પરાવર્તન (અનંત ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણી) બાદર નિગોદની સિત્તેર કોટાકોટી સાગરોપમ, સૂક્ષ્મ નિગોદની અસંખ્ય ઉત્સર્પિણી અને અવસર્પિણી અને પર્યાપ્ત નિગોદ તથા અપર્યાપ્ત નિગોદની
વ અંશો શાસ્ત્રોના જ ૧૪૧ )
૨૩૪.સ્વકાસ્થિતિ :
(પંચસંગ્રહમાંથી).
સર્વ અપર્યાપ્ત, પર્યાપ્ત-અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયાદિ ચાર તથા સૂક્ષ્મબાદર સાધારણ વનસ્પતિકાય એ દરેકની અલગ અલગ (પર્યાપ્ત
૧ અંશો શાસ્ત્રોના ૧ ૧૪૦ )
