________________
૧૫૯. સમકિતના ત્રણ પ્રકાર : (૧) રોચક સમકિત : સિદ્ધાંતને વિષે કહેલાં તત્ત્વો ઉપર હેતુ તથા
ઉદાહરણ વિના જે દેઢ આસ્થા થાય તે રોચક સમકિત છે. તે ઉપર કૃષ્ણનું દૃષ્ટાંત - કોઇનો દીક્ષા મહોત્સવ વગેરે. કારક સમકિત: જે પ્રમાણે સિદ્ધાંતથી સાંભળ્યું હોય તે પ્રમાણે ગુરુનું વાક્ય અંગીકાર કરવું તે કારક સમકિત કહેવાય. તેના ઉપર કાકજંઘ અને કોકસની કથા. દીપક સમકિતઃ મિથ્યાદેષ્ટિ કે અભવ્ય પોતે ધર્મકથાદિક કરી બીજાને બોધ પમાડે તે મિથ્યાષ્ટિને દીપક સમકિત કહેવાય. રૂદ્રાચાર્યનું (અંગારમર્દક) દૃષ્ટાંત. (ઉપદેશ ભાષાંતર ભાગ-૧ માંથી લીધા છે)
વખતે કંઠમાં રહેલી અલંબુશા નાડીમાં, બહાર અનુભવેલા પદાર્થો જોવામાં અને અનુભવવામાં આવે છે. આ ઊંઘના અંતર્ગતની જે દશા તે બીજી સ્વપ્રદશા કહે છે. આ બંને દશા અજ્ઞાનરૂપ છે. ત્યાર પછીની ત્રીજી જાગર દશા કહે છે. જેમાં આત્મામાં પોતાનું જ્ઞાન હોય છે. તેરમે ગુણસ્થાનકે આ દશા સંપૂર્ણ પ્રાપ્ત થાય છે. ત્યાર પછી ચૌદમા ગુણસ્થાનકના અંતથી સિદ્ધપણામાં હંમેશાં ઉજાગર દશા હોય છે. આ દિશામાં આત્મામાં અખંડ ચૈતન્યપણું અને સંપૂર્ણ જ્ઞાયકપણું હોય છે. આ તુર્યાવસ્થા સમાધિ નામની ચોથી દશા છે. ઉજાગરતા=વિશેષ જાગૃતદશા - સમાધિ નામની ચોથી દશા. (વધુ માટે આનંદઘનજીના ૧૯માં સ્તવનની ૩જી ગાથાના અર્થમાં)
૧૬૦. સમ્યકત્વ તથા શ્રેણી કેટલીવાર પામે ? :
(શ્રી આત્મબોધસંગ્રહ પા.૨૧૩)
મોક્ષ ન પામે ત્યાં સુધી સંસારમાં ભમતાં જીવ સાસ્વાદન તથા ઉપથમિક સમ્યક્ત્વ ઉત્કૃષ્ટથી પાંચ વાર પામે. તેમાં એક તો પ્રથમસમ્યક્ત્વલાભ કાળે અંતરકરણગત ઉપથમિક હોય અને ઉપશમશ્રેણી ચાર વખત પામે. તે વખતે ઉપરામિક સમ્યકત્વ હોય એમ પાંચ વાર ઉપરામિક સમ્યક્ત્વપામે.
વેદક સમ્યકત્વ અને ક્ષાયિક સમકિત એ બે એક જ વાર પામે. ક્ષયોપશમ સમકિત મોક્ષાવધિ સંસાર ભમતાં અસંખ્યાતીવાર પામે.
જે પ્રાણી તદ્દભવમોક્ષગામી હોય તે એક જ વાર ઉપશમશ્રેણી માંડે. ઉપશમથી ઊતરી ક્ષપકશ્રેણીએ ચઢે અને જે તદ્દભવમોક્ષગામી ન હોય તે એક ભવમાં બે વાર પણ કોઇક જીવ શ્રેણી કરે પણ તે જ ભવે સિદ્ધિ વરે નહીં.
આ સંસારમાં રહેતો થકો જીવ મોક્ષ ન પામે ત્યાં સુધી ચાર વખત ઉપશમશ્રેણી કરે તે વળી એક ભવમાં બે વાર કરે અને ક્ષપકશ્રેણી તો આખા સંસારમાં એક જ વાર કરે. (પા.૨૦૭-૨૦૮માં)
૧૬૨.ઉજાગર દશા :
न सुषुप्तिरमोहत्वान्नापि च स्वापजागरौ । कल्पनाशिल्पविश्रान्तेस्तुर्या च अनुभवदशा ॥
દશા ચાર હોય છે. પહેલી સુષુપ્તિ(અતિશયન)દશા એ મિથ્યાત્વીઓને હોય છે, બીજી સ્વપ્રદશા સમ્યગુદૃષ્ટિ જીવને હોય છે, ત્રીજી જાગૃતદશા અપ્રમત્ત મુનિઓને હોય છે અને ચોથી ઉજાગરદશા ઉત્તરોત્તર (આઠમા ગુણઠાણાથી) સયોગી કેવળી પર્યત હોય છે. આત્માનુભવ અવસ્થામાં યોગીઓને મોહ નાશ થવાથી ચોથી દશા છે. કારણ કે અનુભવી મોહથી વર્જિત છે. તેથી તેને પ્રથમ અતીવ નિદ્રાવાળી સુષુપ્તિ દશા ન હોય, તેવી જ રીતે સ્વપ્ર તથા જાગરદશા કલ્પનાયુક્ત (સંકલ્પ-વિકલ્પવાળી) હોય છે જ્યારે અનુભવમાં કલ્પનાનો અભાવ હોય છે. તેથી માત્ર તેને ચોથી ઉજાગર દશા હોય છે.
શલાકાપુરુષ સંબંધી
૧૬૩ ત્રેસઠ શલાકા પુરુષ :
ચોવીસ તીર્થંકર, બાર ચક્રવર્તી, નવે વાસુદેવ, નવ પ્રતિવાસુદેવ, નવ બળદેવ.
૧૬૧. ઉજાગર દશા :
ચાર દશાઓ (અવસ્થા) છે. તેમાં દર્શનાવરણી કર્મથી જે અજ્ઞાનતારૂપ ઊંઘ આવે છે તે ઊંઘવાની સ્થિતિ તે નિદ્રા દશા. (૧) ઊંઘ આવી હોય તે
૧ અંશો શાસ્ત્રોના ૧૦૬ )
વે અંશો શાસ્ત્રોના ૧ ૧૦૭
