________________
પ્રશંસાદિ તુચ્છ લાભની ઇચ્છા કરવાથી ઉત્તમોત્તમ ધર્મક્રિયાની
લઘુતા થાય છે. (૨) ગરબાનુષ્ઠાન : ધર્મક્રિયાની આરાધના કરી પરલૌકિક દેવ, દેવેન્દ્ર
ચક્રવર્તી આદિની ભોગસંપદા મેળવવાનું ધ્યેય રાખવું. આનાથી કાલાંતરે પાપાનુબંધી પુણ્યના ઉદયે મળતી સંપદાઓના ઉપભોગથી
ધીમા ઝેરની માફક આત્મસ્વરૂપનો વધુ વ્યાઘાત થાય છે. (૩) અનનુષ્ઠાનઃ ધર્મની આરાધનામાં જરૂરી એવો સતત જાગૃત ઉપયોગ
ન હોવો. આનાથી મનમાં વ્યામોહ વધુ હોવાના કારણે ધર્મક્રિયાનું આસેવન ગાડરીકાપ્રવાહતુલ્ય ઘરડરૂપ થઇ જાય છે. તહેતુ અનુષ્ઠાન : કરાતી ધર્મક્રિયા પ્રત્યે આંતરિક બહુમાનપૂર્વક વિશુદ્ધ ભાવ-પરિણામની પ્રાપ્તિ થાય તે રીતે વિશુદ્ધ ધર્મક્રિયાનું આસેવન કરવું. આમાં શુભભાવનું પ્રાધાન્ય હોય છે. (અધ્યાત્મસાર પા. ૧૪૬ પરથી) તદુહેતું અનુષ્ઠાન માર્ગાનુસારી પુરુષોને સદ્ અનુષ્ઠાનની પ્રીતિ વડે કરીને હોય છે અને તે ચરમાવર્તને વિષે (ધર્મની યુવાવસ્થાનો સમય) પ્રાપ્ત થાય છે. એટલે ધર્મ ઉપરના રાગે કરીને સમગ્ર અસતક્રિયા લજજાકારક થાય છે. અસતક્રિયા એટલે અસર્વશે કહેલી તથા અવિધિએ કરાતી ક્રિયા મોક્ષના ઉપાયભૂત નહીં હોવાથી તેને લજજાને માટે થાય છે. તેથી તેવી ક્રિયા તે કરતો નથી. તેથી કરીને ચરમાવર્તને વિષે ધર્મના અનુરાગને લીધે બીજાદિકના ક્રમે કરીને યુક્ત એવું આ અનુષ્ઠાન છે. જિનશાસનને વિષે શુદ્ધ અનુષ્ઠાન(ક્રિયા)ને કરનારા મનુષ્યોને જોઇને તેના બહુમાન(અત્યંતરપ્રીતિ) અને પ્રશંસા(સ્તુતિ) તે વડે કરીને શુદ્ધ અનુષ્ઠાન કરવાના વિષયવાળી ક્રિયા કરવાની જે ઇચ્છા તે જ ‘બીજ' રૂપ છે. ધર્મરૂપી વૃક્ષનું સત્રશંસારૂપ “બીજ’ છે. તે શુદ્ધ અનુષ્ઠાન કરવાની ઇચ્છા સ્વરૂપ બીજનો જ, ‘આકાંક્ષાદિક દોષરહિત સતત મનોરથની શ્રેણીનું સહચારીપણું' એ અંકુર છે. ધર્મનું ચિંતવન એ અંકુર છે. સતુશાસ્ત્રનું શ્રવણ એ ‘અંધકાંડ છે. એટલે તે અનુષ્ઠાનની શુદ્ધિની પ્રાપ્તિના હેતુઓ કાળ, વિનય વગેરે વિકલતારહિત ઉત્પત્તિનાં સાધનોની ગવેષણા તે ‘સ્કંધરૂપ’ કહેલ છે. તેવા
અંશો શાસ્ત્રોના ૫૪ )
અનુષ્ઠાનને વિષે વિચિત્ર પ્રકારની પ્રવૃત્તિને ‘પત્રાદિક’ સદેશ તથા ગીતાર્થ ગુરુનો સમાગમ વગેરે કારણોની સમૃદ્ધિને ‘પુષ્પરૂપ’ કહેલ છે. કાળાદિક જ્ઞાનના આઠ, દર્શનના આઠ અને ચારિત્રના આઠ : એમ ચોવીશે અંગો (ઉપાયો) વિષે શ્રદ્ધા, આસેવનાદિ અનેક પ્રકારની જે પ્રવૃત્તિ તે પર્ણ, શાખા, પ્રતિશાખાદિકની તુલ્ય કહી છે. તથા ગીતાર્થ આચાર્યાદિકનો સમાગમ, શાસ્ત્રનું શ્રવણ તથા અભ્યાસ વગેરે રૂપ શુદ્ધ કારણની સંપત્તિ વડે યુક્ત એવો પુરુષ જ કાળ, વિનયાદિ અંગોનું સેવન કરવામાં સમર્થ થાય છે માટે તે રૂપ ‘પુષ્પ' ધર્મવૃક્ષનાં પુષ્પોની સમૃદ્ધિ કહી છે. સદ્ દેશનાદિકે કરીને
જે ભાવધર્મ(સમ્યકત્વ)ની પ્રાપ્તિ થાય તે જ ફળ જાણવું. (૫) અમૃતાનુષ્ઠાન : અમૃત અનુષ્ઠાન : આગમમાં કહ્યા પ્રમાણે જ કરવા
વડે કરીને અને મોક્ષની જ અભિલાષાપૂર્વક ચિત્તની શુદ્ધિ અને ઉપયોગથી જે અનુષ્ઠાન કરેલું હોય તે અમૃતાનુષ્ઠાન કહેવાય છે. સારી રીતે શુદ્ધ ભાવથી જીવાદિક પદાર્થોની નય હેતુ વગેરે વડે ચિંતનક્રિયાના વિષે મનની એકાગ્રતા હોય તથા કાળ વિનાદિ વગેરે ચોવીસ અંગો (આચારના ભેદો-ઉપાયો)-મોક્ષને વિષે જીવનાપ્રયોજકો એ સર્વનું અન્યથા આચરણ ન થાય તે અમૃતાનુષ્ઠાનનું લક્ષણ જાણવું.
પ્રત્યેક ધર્મક્રિયાના સેવન પ્રસંગે નિષ્કારણબંધુ વીતરાગપરમાત્માની નિતાંત કલ્યાણકર ઉપકારબુદ્ધિના સ્મરણપૂર્વક વિશુદ્ધ ભાવની પ્રધાનતા અને સંવેગરંગની વૃદ્ધિ સાથે અત્યુત્કટ પ્રમોદહર્ષનો અનુભવ કરવો - તે અમૃતાનુષ્ઠાનનું લક્ષણ છે. આના સેવનથી ધર્મક્રિયાનું યથાર્થ ફળ સંપૂર્ણપણે પ્રાપ્ત થાય છે.
આ અનુષ્ઠાનોમાં પ્રથમનાં ત્રણ અપ્રશસ્ત-ખરાબ છે, વર્જવાલાયક છે. તેમાં પણ પ્રથમનાં બે તો વધુ અનર્થ કરનારાં છે. ચોથું અનુષ્ઠાને ભાવની શુભતાના કારણે કાંઇક સારું છે અને પાંચમું અનુષ્ઠાન આત્માને વાસ્તવિક આરાધકભાવ પ્રાપ્ત કરાવી ક્રિયાઓનું મુખ્ય ફળ આપનારું છે.
4
અંશો શાસ્ત્રોના & પપ ?
