________________
૯૯. કાઉસ્સગ્ગના ઓગણીસ દોષ : (૧) ઘોટકદોષ : ઘોડાની પેઠે પગ ઊંચા રાખે, વાંકો પગ રાખે. (૨) લતાદોષ ઃ જેમ વાયરાથી વેલડી હાલે તેમ શરીરને ધ્રુજાવે. (૩) ખંભાદિદોષ : થાંભલા પ્રમુખને ઓઠીંગણ દઇ રહે તે. (૪) માલદોષ : ઉપર મેડી અથવા માળ હોય તેને મસ્તક ટેકાવી રહે તે. (૫) ઉધિદોષ : ગાડાની ઉધની પેઠે અંગુઠા તથા પાની મેળવીને પગ
રાખે છે. (૬) નિગડદોષ : બેડીમાં પગ નાંખ્યાની પેઠે પગ પહોળા રાખે છે. (૭) ભિલડીદોષ : ભિલડીની પેઠે ગુહ્ય સ્થાને હાથ રાખે છે. (૮) ખાલિણદોષ : ઘોડાના ચોકડાની પેઠે હાથ રજોહરણયુક્ત આગળ
રાખે છે. (૯) વધુદોષ : નવપરણીત વધૂની પેઠે માથું નીચું રાખે તે. (૧૦) લંબુત્તરદોષઃ નાભિની ઉપર અને ઢીંચણથી નીચે લાંબું વસ્ત્ર રાખે છે. (૧૧) સ્તનદોષ : ડાંસ, મચ્છરના ભયથી, અજ્ઞાનથી અથવા લજજાથી
હૃદયને આચ્છાદન કરી સ્ત્રીની પેઠે ઢાંકી રાખે તે. (૧૨) સંયતિદોષ: શીતાદિકના ભયથી સાધ્વીની જેમ બંને સ્કંધ ઢાંકી રાખે
એટલે સમગ્ર શરીર આચ્છાદિત રાખે છે. (૧૩) ભમુહંગુલિદોષ : આલાવો ગણવાને અર્થે અથવા કાયોત્સર્ગની
સંખ્યા ગણવાને માટે અંગુલી તથા પાંપણના ચાળા કરે તે. (૧૪) વાયસદોષ : કાગડાની પેરે ડોળા ફેરવે તે. (૧૫) કપિત્થદોષ : પહેરેલા વસ્ત્ર જૂ અથવા પ્રસ્વેદે કરી મલિન થવાના
ભયથી કોઠની પેઠે ગોપવી રાખે તે. (૧૬) શિરકંપદોષ : યક્ષાવેશિતની પેઠે માથું ધુણાવે તે. (૧૭) મૂકદોષ : મૂંગાની પેરે હું હું કરે તે. (૧૮) મદિરાદોષ: આલાવો ગણતા મદિરા પીધેલાની પેરે બડબડાટ કરે તે. (૧૯) પ્રેક્ષ્યદોષઃ વાનરની પેરે આસપાસ જોયા કરે, ઓષ્ટપુટ હલાવે તે.
૧૦૦.કાઉસ્સગ્નના સોળ આગાર :
(૧) અગ્નિના ઉપદ્રવથી બીજે સ્થાનકે જવું પડે તથા વીજળીના પ્રકાશથી વસ્ત્રાદિ ઓઢવાં પડે. (૨) બિલાડી, ઉંદર વગેરે આડા ઊતરતા હોય તથા પંચેન્દ્રિયજીવનું છેદન-ભેદન થતું હોય તેથી બીજા સ્થાનકે જવું પડે. (૩) અકસ્માત ચોરની ધાડ આવી પડે તેથી અથવા રાજાદિકના ભયથી બીજે જવું પડે. (૪) સિંહ વગેરે ઉપદ્રવ કરતા હોય અથવા સાદિક ડંશ કરતા હોય અથવા ભીંત પડે તેવી હોય તો તેથી બીજે જવું પડે.
આ ચાર આગાર સિવાય બીજા બાર આગાર અન્નત્થસૂત્રમાં આપેલા છે તે નીચે પ્રમાણે
(૧) શ્વાસ લેવાથી. (૨) શ્વાસ મૂકવાથી. (૩) ઉધરસ આવવાથી. (૪) છીંક આવવાથી. (૫) બગાસું આવવાથી. (૬) ઓડકાર આવવાથી. (૭) વાછૂટ થવાથી. (૮) ભ્રમરી આવવાથી. (૯) પિત્તને લીધે મૂચ્છ આવવાથી. (૧૦) શરીરનું સૂક્ષ્મ રીતે ફુરણ થવાથી. (૧૧) શરીરમાં કફ વગેરેનો સૂક્ષ્મ રીતે સંચાર થવાથી, (૧૨) સ્થિર રાખેલી દૃષ્ટિ સૂક્ષ્મ રીતે ફરકી જવાથી. (ઉપર મુજબ ચાર તથા બાર આગાર કાયોત્સર્ગના છે. આગાર એટલે છૂટ. આ સોળ આગાર સેવાઇ જાય તો કાઉસ્સગ્ન ભંગાતો નથી : એટલું જ, બાકી છૂટ લેવા માટે આ આગારો નથી – એટલું યાદ રાખવું.)
(૧)
૧૦૧. “છ” આવશ્યક ક્યાંથી ક્યાં સુધી કહેવાય ? :
સામાયિક : ઇચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવદ્ ! દેવસિઅ પડિક્કમણે ઠાઉં - એ સૂરોથી પ્રતિક્રમણની ક્રિયા શરૂ થાય છે. ત્યાંથી ‘કરેમિ ભંતેથી અતિચારની આઠ ગાથાના કાઉસ્સગ્ગ સુધી પહેલું “સામાયિક” આવશ્યક કહેવાય છે. ચઉવિસત્થોઃ અતિચારની આઠ ગાથાના કાઉસ્સગ્ન પછી જે લોગસ્સ
કહેવામાં આવે છે તે બીજું “લોગસ્સ” આવશ્યક કહેવાય છે. (૩) વાંદણાં : લોગસ્સ કહ્યા પછી મુહપત્તી પડિલેહી બે વાંદણાં દેવામાં
આવે છે તે ત્રીજું “વાંદણાં” આવશ્યક કહેવાય છે. (૪) પડિકમણું : વાંદણાં દીધા પછી ‘ઇચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવનું ! દેવસિઅં આલોઉં” કહી ત્યાંથી આયરિય ઉવજઝાય સુધી “પ્રતિક્રમણ”
વ અંશો શાસ્ત્રોના + ૫૭ ૦
4
અંશો શાસ્ત્રોના જ પ૬ p.
