________________
વિશદાર્થ સહિત-ક ૧૧ ચક્ષુરિન્દ્રિયનિરોધ [ ૩૭ ] રળિયામણું દૃશ્ય જોઈને જે તેમાં વિવેક રાખવામાં ન આવે તો મહા અનર્થ થાય છે. ઇન્દ્રિયોને પ્રાણી કહી છે તે યથાર્થ છે, તે દ્વારા જ્ઞાન મનમાં પહોંચે છે. એમાં પણ વિશેષ બાહ્ય જગતનાં ચિત્રો મન દ્વારા ખેંચાય છે, અને મનમાં તેની છાપ ઉપસે છે. તેમાં કેટલાયે હિતકારી હોય છે અને કેટલાયે ખૂબ જ અહિતકારી હોય છે. એટલે જોવામાં વિવેકની ખૂબ જરૂર છે.
પતંગને તે જાણે છે ને? પતંગિયું તેનું મરણું કઈ સ્થિતિમાં શું પ્રાપ્ત કરતા થાય છે ? તેનું મરણ કદી જોયું છે?તેમાંથી બે લીધે છે? લેવા જેવો છે હો. તેને રૂપ અત્યન્ત પ્રિય છે. તે રૂપને સદા ખેળતા રહે છે. અત્યન્ત તેજસ્વી પદાર્થ છે પ્રદીપ, તે તેને જુએ છે અને તેને ઘણે આનંદ થાય છે. ત્યાં જ તે વિવેકને ગિરે મૂકીને ઝંપલાવે છે. દીવામાં તરત જ પંચત્વ (મૃત્યુ) પામે છે. અહિંયાં પતંગિયું દીવામાં પડતી વખતે વિચાર કરે કે મારું હિત શેમાં? ઉજળું હોય પણ અહિતકારી હોય તો તે શા કામનું ? એમ આપણે પણ આપણા નેત્રથી સર્વ પદાર્થોને નિરખીએ છીએ. તેમાં બધાજ પદાર્થો કંઈ જેવા ગ્ય હેતા નથી. ઇન્દ્રિય દ્વારા કઈ વસ્તુ અને ક્યા ભાવ, મનમાં જવા દેવા અને કયા ન જવા દેવા તે ખૂબ વિચાર કરવા જેવું છે. આખરે વિચાર ન કરવાથી પતંગિયું દીવામાં ઝંપલાવે છે, પંચત્વ પામે છે. આપણે પણ ચક્ષુરિન્દ્રિયના વિષયે જતાં ખૂબ વિચાર કરો કે આ જેવાથી આપણા આત્માનું આમાં કાંઈ અહિત તે થતું નથી ને? એને બદલે પરમાત્માને પરમ પવિત્ર પરમાણુપુંજ
