________________
જોનારના માનસમાં અનાયાસ અંકાઈ જતો. દક્ષિણ ગુજરાત એટલે દેસાઈ અને દૂબળા લોકોનું ઘર; તો પરદેશથી સૈકાઓ અગાઉ આવેલા પારસી બાવાઓ અને પાછળથી આવેલા મારવાડી પરિવારોનું નવું ઘર. વીતેલા સૈકામાં સેંકડો મારવાડી પરિવારો ધંધાર્થે આ પ્રદેશમાં ઊતરી આવ્યા, અને આ પ્રદેશને જ પોતાનું વતન બનાવી, પારસીઓની જેમ જ, આ ધરતીની ધૂળ સાથે એકરસ બની ગયા. આજે પણ આ પ્રદેશનાં ગામોમાં, આ પ્રદેશની બોલચાલમાં જીવતાં હોવા છતાં, મૂળ મારવાડી કહી શકાય તેવી અમુક રહેણી કરણીને સાચવીને બેઠેલા વણિક પરિવારો જોવા મળે. ભાષા દક્ષિણ ગુજરાતની બોલે, પણ એમની જબાનમાં હજીયે પરંપરાગત રાજસ્થાની બોલીની છાંટ કળાઈ આવે. તવડી ગામ મુખ્યત્વે કોળી લોકોનું. ખેતી ઉપર નભનારી એ કોમ. એકાદ-બે પારસી પરિવારો અને થોડાંક વણિક કુટુંબો પણ ખરાં. ગામનો વ્યાપાર વણિકોના હાથમાં. ગામડાંની દુકાન એટલે અપના બજારની ગામઠી આવૃત્તિ. ગ્રામીણ જરૂરિયાતની સઘળી ચીજો ત્યાં મળે. વધુમાં વ્યાજ વટાવનું કામ પણ ખરું જ. આપણે જેમના જીવનનો પરિચય પામવો છે તે તપસ્વીજી મહારાજના મોસાળનું ગામ પણ આ જ. અહીં રહેતા શા. પ્રેમાજી નામે વણિક ગૃહસ્થ અને તેમનાં પત્ની ભૂલીબહેન (નાનાનાની) ના ઘરે, આજથી ૯૪ વર્ષો પહેલાં, વિ.સં. ૧૯૫૫ના માગસર વદિ ૧ને બુધવારે તેમનો જન્મ થયેલો. નામ છગનભાઈ. માતાનું નામ મંછાબહેન, પિતાનું નામ ફકીરચંદ ઓખાજી. તેમનો વસવાટ “સરભોણમાં હતો. “હર હર લોટો સરભણ ગામ, બત્રીશ પીપળા એક જ પાન” જેવા ઊખાણા દ્વારા લોકજીભે ચલણી બનેલા સરભોણનું સંસ્કૃત મૂળ શોધવું હોય તો “શ્રી ભુવન’ સુધી અવશ્ય પહોંચી શકાય. પણ દેસાઈભાઈ બરછટ જબાન માટે તો સરભોણ જ માફક આવે. બારડોલી એ દક્ષિણ ગુજરાતનો એક સમૃદ્ધ તાલુકો. એ તાલુકાનો
એક રળિયામણો કો તે સરભોણ, અને એજ છગનભાઈ એટલે કે તપસ્વી મહારાજનું મૂળ • 'વતન.' પ્રારંભિક બચપણ તવડી અને સરભોણ વચ્ચે વહ્યું. તેમના પિતાને તેમના સિવાય ચાર સંતાન. બે પુત્રો : નાનચંદ અને હીરાલાલ; બે પુત્રીઓઃ દેવીબહેન અને જમનાબહેન. છગનભાઈ સૌમાં નાના. પિતા ફકીરચંદ સામાન્ય મધ્યમ વર્ગના બરવાળ ગૃહસ્થ. દુઃખી નહિ, તેમ ખાસ સુખી પણ નહિ. સ્વમાનભેર ગુજરાન ચલાવે. મોટો દીકરો નાનચંદ ઠીક ઠીક સમજુ, તૈયાર. પિતાને વ્યાપાર-વ્યવહારમાં સહાયક. પિતા પણ તેમને સમજપૂર્વક પળોટવા માંડેલા. તે સમયના રિવાજ મુજબ તેમનાં લગ્ન પણ નાની વયે થઈ ગયેલાં. તેમનાં પત્નીનું નામ ધનીબહેન. પ્રત્યેક ગૃહસ્થને મન પોતાની ગૃહસ્થીમાં જ પોતાનું વિશ્વ સમાઈ ગયું હોય છે. અને એ વિશ્વનું સંચાલન તે પોતે જ કરે છે એવી પાકી સમજણ જ તેના સંસારની આધારશિલા બની જતી હોય છે. જો કે કાળસત્તાની એક જ થપાટ તેની આ સમજણને કઈ ક્ષણે અને કેવી રીતે
