________________
સપુરુષની કૃતિ અને સત્કર્મ જ શાસનની પ્રભાવના બની રહે. એ માટે છાપામાં છપાવવાની કે ઢોલ ટીપીને હું શાસનની પ્રભાવના કરું છું, એવો તમાશો કરવાની શી જરુર? આવું તેઓ વિચારતા. અલબત્ત, પોતે આવી સ્પષ્ટતાથી શાબ્દિક રજૂઆત ન કરી શકતા, પણ તેઓ જે ઈચ્છતા અને કહેતા, તેઓ સાર એવો જ રહેતો. એમના શિષ્યો સબળ થયા પછી તેમણે એમની થોડીક પ્રસિદ્ધિ જરૂર કરી. જો કે તેમાં પણ દંભની વાતો તો નહિ જ. પરંતુ તપસ્વી મહારાજે પોતે પોતાના સમગ્ર જીવનમાં ક્યારેય “હું આપો તપસ્વી છું, સમાજમાં મારા જેવું કોઈ નથી, મારા માટે આવું બોલો અને લખાવો” - આવી વાત કે ઈશારો છાને છપને પણ કર્યો નથી. અરે, એમના અંતરમાં આવો વિચાર ઉદ્ભવે એ જ અસંભવિત વાત હતી. તે જ રીતે, બીજા કોઈને ઊતારી પાડવા માટે કે બીજો પોતાના કરતાં વધી ન જાય તે માટે તેમણે કદી કોઈ ખટપટ આદરી નથી. એવી આવડત જ તેમનામાં નહોતી, એમ કહેવું વધુ યોગ્ય ગણાય. તપસ્વી મહારાજના સમકાલીન કહી શકાય તેવા કેટલાક આત્માઓ તપસ્યા અને આચરણની દષ્ટિએ આગલી હરોળમાં શોભે તેવા હોવા વિશે સંદેહન સેવીએ, તો માયા અને પ્રપંચ કરવા - કરાવવાની ફાવટમાં પણ તે આત્માઓ આગલી હરોળમાં જ શોભી શકે,- એ બાબત પણ શંકાથી પર જ ગણાય. “આપ પ્રશંસે રે પરગુણ ઓળવે”ની સંપૂર્ણ ક્ષમતા ધરાવનારા આવા આત્માઓ પોતાનો ઉત્કર્ષ અને અન્યોના છિદ્રાન્વેષણની કળામાં નિષ્ણાત ગણાય તેવા હતા. સુસાધુ અને મુસાધુની શાસ્ત્રીય ઓળખનો પોતાની તરફેણમાં અને અન્યોના વિરોધમાં ભરપૂર ઉપયોગ કરી “ગૃહ્યસ્તે માનવાશ્ચ દર્ભન” એ નીતિસૂત્રનું અનુકરણ કરવામાં એ લોકોએ નક્કર સફળતા હાંસલ કરી હતી. આપણા તપસ્વીજી મહારાજ આ બધી કળા તથા ક્ષમતાઓથી તદન પર અને અનભિજ્ઞ હતા. તેઓની એક જ રીત હતી : આત્માનું સાધવાની, અને એ માટે જે કાંઈ પણ વહોરવું - વેઠવું પડે તે માટેની તત્પરતાની. જેમ દંભથી તેઓ દૂર હતા, તેમ દંભની જ પેદાશ જેવી સ્વચ્છંદતાથી પણ તેઓં સદંતર અલિપ્ત હતા. ઘણીવાર કોઈક વિશિષ્ટતાનું વધી ગયેલું પ્રમાણ અથવા વધુ પડતી મળતી પ્રસિદ્ધિને લીધે ભલભલો આરાધક આત્મા પણ, યથેચ્છ વર્તવું તે હવે પોતાનો અધિકાર હોય તેમ વર્તવા માંડે છે. તે એમ માની લે છે કે “હું આટલો મોટો, આટલો બધો પ્રસિદ્ધ, આવો તપસ્વી, હું ગમે તેમ વર્તન કરું તોય મને પૂછનાર - કહેનાર કોણ ? પહેલાં મારા જેટલું તપ વગેરે કરી તો જુએ, પછી કહેવા આવે !” મૂળે પડતો કાળ, એમાં કોઈ ઓછો જીવ હોય તો તેની આવી દશા અવશ્ય થાય. પણ તપસ્વીજી મહારાજ આવા ઓછાં પાત્ર ન હતા, તે તો “સર્વ સમય સાવધાન' એવા આત્મસાધક સાધુ હતા. પોતે દીક્ષા લીધી તે ક્ષણે આત્મસાધનાનો જે થનગનાટ હતો, તે જ થનગનાટ આચાર્ય બન્યા પછી પણ, અને જીવનના અંતિમ દિવસે પણ તેમણે જાળવી રાખ્યો
૫૯
