________________
“કુલટાનો દેખીતો સદાચાર પણ તેના દુરાચારનો પોષક જ બને, અને દંભીનું વ્રતપાલન વાસ્તવમાં તેના વ્રતખંડનનું જ નિદાન ગણાય.” “પોતાના દોષ ઢંકાય, લોકોમાં માનપાન મળે, ગૌરવ વધે – આટલા અમથા પ્રલોભનથી બિચારા જીવો (ધર્મનો) દંભ કરવામાંથી ઊંચા આવતા નથી, એ કેવી કદર્થના !” “જે કાળે જે ઉચિત હોય તેવી જણયાનું સમ્યફ પાલન કરવાની પણ જેમને તમા ન હોય, તેવા લોકોએ “સાધુ' નામ ધરાવીને જગતને છેતરવાનો જ ઉપક્રમ રચ્યો ગણાય.” “દંભી લોકો સતત પોતાનો ઉત્કર્ષ (અમે જ ઉત્કૃષ્ટ સાધુ છીએ) અને બીજાઓનો અપવાદ (બીજા બધા કુસાધુ છે)ગાતા રહે છે, અને તેના લીધે ભવાંતરમાં ધર્મ અને સંયમની પ્રાપ્તિ થવામાં બાધક બને તેવાં કઠણ મોહકર્મો તેઓ બાંધતાં રહે છે.”
ઉપર જેમનાં વચનો ટાક્યાં છે તે મહોપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજીએ એક માર્મિક પદાર્થ પીરસ્યો છે: જ્ઞાન અને ક્રિયા-બન્ને તત્ત્વોનો સુયોગ સધાય ત્યારે પ્રગટતી સ્થિતિને જ “અધ્યાત્મ કહી શકાય; પણ તે અધ્યાત્મ ટકાઉ ત્યારે જ બને છે, જ્યારે સદાચાર દંભમુક્ત હોય.” તપસ્વીજી મહારાજનું જીવન તપાસીએ તો આ “અધ્યાત્મ-પદાર્થ સદેહે અનુભવવા મળે. ન દંભ નું પ્રપંચ, ન ખટપટ ન કાવાદાવા. નિછલ, સરળ અને નિર્મળ જીવ એટલે તપસ્વીજી મહારાજ. સદાચાર - સચ્ચારિત્રથી મઘમઘતું જીવન ખરું, છતાં ક્યાંય તેનો ડોળ કે આડંબર ન મળે. દંભીનું એક લક્ષણ નોંધી લેવા જેવું છે : આડંબર. દંભી વ્યક્તિ ધર્મ અને વ્રત - તપનું પાલન કરતી રહે, પણ તેની એક ખેવના સતત હોવાની કે કેમ વધુ ને વધુ લોકો મારી આ વાતો જાણે. આ ખેવનાની પૂર્તિ માટે તેની પાસે કેટલાક ખાસ કીમિયા પણ હોય છે. સૌ પ્રથમ તો આવા લોકો પોતાના ખાસ માણસોની નિમણૂક કરે છે. એ માણસોને એજન્ટ કે મુજાવર ગણાવી શકાય. એ એજન્ટોનું એક જ કામ : કશલ સેલ્સમેનની અદાથી પેલા લોકોનો પ્રચાર કરવાનો અને પોતે તેમનાથી કેવા પ્રભાવિત છે તે દેખાડતાં જઈને પાછું “એમને તો પોતાની આવી વાહ વાહ ગમતી જ નથી' એવો આભાસ ઊભો કરી દેવાનો. આ પદ્ધતિમાં, પ્રચારતંત્રમાં અને ચમચાગીરીમાં જેટલાં દૂષણો હોય તે બધાં ઉમેરાતાં – ભળતાં જાય તે તદન સહજ છે. પણ આથી પેલા દંભી લોકોની મહત્તા તો લોકહૃદયમાં જડબેસલાક વસી જ જાય. તપસ્વીજી મહારાજ આવા આડંબરથી લાખ જોજન છેટા હતા. એક વાતમાં તેઓ સ્વયંસ્પષ્ટ હતા : હું મારા આત્મા માટે આ બધું કરું છું. કોઈને દેખાડવા કે બીજી કોઈ હેતુ માટે નથી કરતો.
૫૮
