________________
ક્ષય ન હોત તો તત્ત્વજ્ઞાન કે અધ્યાત્મનો આવિર્ભાવ જ જગતમાં ન થયો હોત, એમ કહી - શકાય. “એક મનુષ્યની મૃત્યુષણ કેવી હતી તે મને કહો, તો હું તેનું જીવન કેવું હશે તેનો નકશો દોરી આપું.” - એવું કોઈ કહે તો તેમાં તે અત્યુક્તિ નથી કરતો હતો. શાંત જીવન, તો મૃત્યુ સમાધિમય; ઉપાધિઘેર્યું જીવન, તો મૃત્યુ પીડામયઃ - આ સાવ સાદું ગણિત જેને પાકે આવડી ગયું છે, તે વ્યક્તિની એક જ જીવન - ઝંખના હોવાની : સમાધિ મૃત્યુની. જૈન દર્શનમાં આ ગણિત શીખવાની અને પાકું કરવાની મજાની સગવડ છે. અહીં પ્રત્યેક જૈને ભગવાન સમક્ષ કરવાની પ્રાર્થનામાં બે વસ્તુની યાચના કરવાનું ખાસ શીખવવામાં આવે છે : સમાધિ અને સમાધિમરણ. અર્થાત્ “ભગવંત ! તારી કરુણા મારા પર અવતરો, જેથી મને (જીવનભર) સમાધિ અને અંત સમયે સમાધિમય મૃત્યુ પણ મળે !” પોતાના ઇષ્ટદેવ પાસે બીજું ઘણું બધું માગવાની વાત તો બધે જ આવે છે, પણ “મૃત્યુની માગણી કરવાની વાત એ જૈન દર્શનની આગવી લાક્ષણિક્તા છે. આ દર્શનના તત્ત્વજ્ઞોનો સ્પષ્ટ ખ્યાલ છે કે જીવન - શુદ્ધિ જાળવી જેણે તેને જ મંગલ મૃત્યુ મળે. અને મંગલ મૃત્યુ મળે તેનું આગામી જીવન શુદ્ધ અને ઉન્નત જ હોય. આપણા ચરિત્રનાયક શ્રીતપસ્વીજી મહારાજ સમાધિમય જીવન અને સમાધિમય મૃત્યુની પ્રાર્થના પરંપરાગત રીતે તથા શબ્દોમાં તો હમેશાં કરતા હતા. પરંતુ તેથી એક ડગલું આગળ, પોતાની પૂર્વાવસ્થામાં તેઓ છગનભાઈ હતા ત્યારે, એક મુનિરાજે એક અપૂર્વ આરાધના કરાવેલી : સમાધિમરણના અઢમની. ઘણું કરીને વિ. સં. ૧૯૮૯ના ચાતુર્માસમાં, સૂરતમાં બિરાજમાન શ્રીજયાનંદ વિજયજી મહારાજે સંઘમાં સામુદાયિક રૂપે આ આરાધના કરાવી હતી. એ આરાધના કરનારે માત્ર એકજ મનોરથ કેળવવાનો હતો કે જ્યારે પણ મૃત્યુની વેળા આવે ત્યારે મને સમાધિમૃત્યુ મળે. એમાં અટ્ટમ કરીને ત્રણ દિવસ દરમ્યાન શ્રીજિનમંદિરમાં અમુક ચોક્કસ પદનો ચોક્કસ સંખ્યામાં જપ કરવાનો હોય છે. આ અટ્ટમની આરાધનામાં છગનભાઈ સમાધિમરણની ઉત્કટ પરિણતિ સાથે જોડાયેલા, તેવી તેમની નોંધ મળે છે. સમાધિમૃત્યુની ‘એક ખૂબી એ છે કે સમ્યત્વવંત અને હળુકર્મી આત્માને જ મળે, અન્યને નહિ. હવે જો આ રીતે ઉત્કટ મનોરથ અને ભાવોલ્લાસ સાથે અટ્ટમની ક્રિયા કરવાથી સમાધિમૃત્યુ જ નહિ, પણ તેની સાથે સાથે સમ્યક્ત્વની છાપ પણ મળી જતી હોય તો તે મેળવવાનો અવસર છગનભાઈ જેવા સુપાત્ર આત્મા કેમ ચૂકે? એમણે એ આરાધના ખૂબ હોંશભેર કરી, અને પોતાનું સમાધિમૃત્યુ જાણે કે રિઝર્વ કે એડવાન્સ બુક કરાવી લીધું! અઠ્ઠાવન વર્ષ અગાઉ કરેલી આ આરાધના ફળીભૂત થવાનો અવસર હવે નજીક આવી રહ્યો હતો. જીવનસંધ્યાના આંગણે આવી ઊભેલા ૯૨ વર્ષના તપસ્વીજી મહારાજની તપઃપૂત કાયા હવે પોતાના સડન- પડન - વિધ્વંસન સ્વભાવને પુરવાર કરવા માટે જ હોય તેમ ખખડવા લાગી હતી. આમ તો એક જ વાર આહાર ને એક વાર નીહાર, આ નિયમ વર્ષોનો અખંડ હતો. એથી આહાર - વિહારની અનિયમિતતાને કારણે થાય તેવા કોઈ દોષને અહીં અવકાશ જ નહોતો. હવે તો આયુષ્ય-કર્મની અપેક્ષાએ કર્મોના નિયમને આધીન જે કાંઈ ગરબડ થવાની હોય તેટલો જ અવકાશ રહેલો. અને કર્મ તથા કાળ કોની શરમ ભરે છે?
૬૮
