________________
મહારાજના જીવનનો છેલ્લો દાયકો સૂરત - નવસારી અને મુખ્યત્વે બનાસકાંઠાનાં ક્ષેત્રોમાં પસાર થયો. આ પ્રદેશમાં તેઓ ખૂબ વિચર્યા. પગે વાની તકલીફને કારણે ૯૦મા વર્ષે જ્યારે પોતે ચાલવાને અશક્ત બન્યા, ત્યારે ડોળીનો ઉપયોગ પણ તેમણે અહીં જ સ્વીકાર્યો. જો કે ડોળી માટે પોતાનું જરા પણ મન નહિ. પરંતુ તેમણે પાછલાં વર્ષોમાં પોતાનું મન મહદંશે સંકેલી લીધું હતું, અને પોતાના શિષ્ય આ. શ્રીપ્રબોધચન્દ્રસૂરિજી નક્કી કરે તે રીતે પ્રેમપૂર્વક વર્તવાનું તેમણે સ્વીકાર્યું હતું. આથી તેમનો આગ્રહ વિશેષ થવાથી તેમણે ડોળીનો ઉપયોગ સ્વીકાર્યો અને ધર્મકાર્યોમાં લોકોને લાભ આપ્યો. તેમના જીવનની આ એક નોંધપાત્ર વિશેષતા હતી. ક્યાંય કદી પોતાનો આગ્રહ કે મમત નહિ, ક્યાંય જીભાજોડી નહિ. પોતાના મનને પ્રતિકૂળ લાગતી વાત પણ મૌનભાવે તથા કોઈ જાતના ક્લેશ વિના સ્વીકારવી, અને જે સ્થિતિ આવે તેમાં સંતોષ માનવો. એકજ વાતમાં તેઓને બાંધછોડ ન પાલવતી પોતાના તપ-જપ- ક્રિયા-સંયમની સાધનામાં.. એમાં ગરબડ કે ફેરફાર થાય તો તેઓ ચાલવી ન લેતા. બાકી બધું ઉંમર તથા દેશ-કાળને આધીન યોગ્યાયોગ્યનો વિવેક કરી સ્વીકારવામાં તેઓ નાનમ ન અનુભવતા.
(૨3) નિરપાધિક જીવનનો સમાધિંમય અંત
જીવન મરણધર્યા છે. શરીર ક્ષણભંગુર છે. આયુષ્યના પડિયામાં કઈ ક્ષણે કાણું પડશે તે અકળ છે. પ્રત્યેક નામદાર છેવટે તો નાદાર જ થવાનો. આ સનાતન સત્યનું પ્રતિપાદન શ્રીહેમચન્દ્રાચાર્યે પોતાની આગવી અને મર્મસ્પર્શી શૈલીમાં આ રીતે કર્યું છે.
यत् प्रातस्तन्न मध्याह्ने यन्मध्याह्ने न तन्निशि ।
निरीक्ष्यते भवेऽत्रैव, पदार्थानामनित्यता । । અર્થાત - “જે સવારે તે ન સાંજે, જે સાંજે તે ન રાત્રિએ,
દીસંતું જગમાં સંધું, રે ! કેવું છે અનિત્ય આ !” અને બધું જ - જીવન પણ – અનિત્ય છે, ક્ષણિક છે, નાશવંત છે, તેથી જ વિવેકી જીવ પોતાનું જીવન, પોતાના મૃત્યુને સમાધિમય બનાવે તેવું - સમાધિપૂર્ણ - જીવવાનો સતત સભાન ઉદ્યમ કરતો રહે છે. વિજ્ઞાન અથવા સાહિત્ય અથવા દુન્યવી વ્યવહારમાં જીવનનું મૂલ્ય ભલે મોટું અંકાતું હોય પણ - તત્ત્વજ્ઞાન અને ધર્મના ક્ષેત્રમાં તો મૃત્યુની જ કિંમત અદકેરી આંકવામાં આવે છે. જો મૃત્યુ ?
