________________
તમામ લાયકાતો છગનભાઈમાં હતી, એમ કહેવું વધુ યોગ્ય ગણાશે. પોતે મોટા, પત્ની નાનાં; પોતે ભણેલાં, પત્ની અભણ; એમાં વળી સતત ઝલવો પડતો જીવનસંઘર્ષ અને સપ્ત પરિશ્રમવાળું તદન સાદું જીવન;- આટલી બાબતો એવી હતી કે જે પતિ-પત્નીના જોડાને કાં તો કજોડામાં પલટી આપે અને કાં તો ઘરમાં ક્લેશ કંકાસનો રોગચાળો લાવે. પરંતુ, છગનભાઈ અને ગજરાબહેન બન્ને નોખી માટીનાં પિંડ હતાં. એમના જીવનમાં આવું નહિ બન્યું હોય અથવા નથી જ બન્યું, એમ માનવાને પૂરતાં અને વાજબી કારણો છે. પરસ્પર સમજૂતીનો અભાવ, સહનશક્તિની ન્યૂનતા, અધિકારનો ભાવ અને જિદ્દી વલણ, પરિસ્થિતિને અનુકૂળ થવાની સજ્જતાની ગેરહાજરી તથા ઓછામાં ચલાવી લેવાની અક્ષમતા; સુખી ઘરસંસારમાં પણ ક્લેશનો પલીતો ચાંપે તેવાં આ સામાન્ય તત્ત્વો છે. પાછળથી સાધુજીવનમાં જોવા મળેલા, છગનભાઈ અને ગજરાબહેનના અનાસક્ત તથા નિષ્પાપ વર્તાવના આધારે, તેમના પૂર્વજીવનના પારસ્પરિક વ્યવહારોનું તથા તેમના સ્વભાવનું પૃથક્કરણ કરતાં, ઉપર જણાવ્યા તે તમામ ફ્લેશકારક તત્ત્વો તેમના જીવનમાં પ્રવેશી શક્યાં નહોતાં, એવા તારણ પર આવવામાં અતિશયોક્તિ નથી. છગનભાઈનો સ્વભાવ અત્યંત કરકસરિયો અને તેથી વધુ પડતી ચોકસાઈવાળો જરૂર; અને આ કારણોસર કાંઈક અંશે જિદ પણ ખરી; પરંતુ પત્ની પ્રત્યે તુચ્છ અને ઉપેક્ષાત્મક વ્યવહાર કે માલિકીનો ભાવ નહીં જ. એની સામે ગજરાબહેનમાં પણ તે સમયની લાજમલાજા પાળતી ખાનદાન સ્ત્રીનેને શોભે તેવી સહનવૃત્તિ, ન્યૂનતામાં પણ ઓછું ન આણતાં પ્રસન્નતાથી જે હોય તેથી નિભાવી લેવાની તંદુરસ્ત મનોદશા જેવાં સત્ તત્ત્વો ભરપૂર. ફલસ્વરૂપે, બન્નેનો સંસાર સદ્ગૃહસ્થને છાજે તેવો અને વળી ભીંત-કમાડના જડ મકાનને “ઘર' બનાવી મૂકે તેવો. બેઉ એકમેકને પ્રેરક, પૂરક, સહાયક. અભણ ગજરાબહેનને છગનભાઈ અપાર ધીરજથી અને અખૂટ ખંતથી ભણાવે; તેમનામાં સંસ્કારોનું વાવેતર કરે; તો ગજરાબહેન પણ, ધનમિલ્કત ને દાગીનાના સ્ત્રીસુલભ મોહથી પર બનીને રહેવું, ગમે તેવા પલટાતા અને સમવિષમ સંયોગોને પણ હસતે હૈયે જીરવી જવા, અને એવી વેળાએ પતિ તથા પરિવારના પડખે ઊભાં રહી તે સંયોગોને હળવા-સહ્ય બનાવવામાં સાથ આપવો, એવી એવી સમજ ભરેલી વર્તણૂક દ્વારા સંસારને સલૂણો બનાવવામાં પૂરી હૈયાઉકલત બતાવે. બીજી એક બન્નેમાં સમાન વિશેષતા એ હતી કે બન્નેમાં લોભવૃત્તિ અતિ અલ્પ હતી. વધુ કમાઈ લેવાની કે ભેગું કરી લેવાની વૃત્તિ બેમાંથી એકેયમાં ન મળે. જે મળે તેમાં સંતોષી. એટલું જ નહિ, પણ જે મળે તે પણ અપ્રમાણિકતાનું કે અણહકનું તો નહિ જ ખપે-એ ટેકમાં એ બન્ને એકસરખાં સ્પષ્ટ અને મક્કમ હતાં. આવું હોય ત્યાં ક્લેશ કેમ આવે? આવાં પાત્રો વચ્ચે સુમેળ હોય તેમાં નવાઈ પણ શી?
૧ ૨
