________________
ત્યાંથી મનસુખલાલ સાથે પગે ચાલીને “શ્રી સીદ્ધક્ષેત્ર પાલીતાણા’’ ની જાત્રા છગનલાલ ગયાં ત્યારે રસ્તાના મુકામની નોંધ.’
આ નોંધમાં તેમણે તિથિ, ગામ, બપોરે કે રાતે રહ્યા તે, દેરાસર, ઉપાશ્રય, તથા મૂળનાયક ભગવાનનાં નામ, ત્યાંના મુખ્ય કાર્યકર્તા ગૃહસ્થનાં નામ, રિમાર્ક-આટલા કોંઇક નોંધ્યા છે. ક્યાંક અર્ધો તો ક્યાંક એક દિવસ તેઓ રહ્યા છે.
નવસારીથી ચૈત્ર વિદ તેરસે ટ્રેન દ્વારા નીકળ્યા. રાત્રે ભરૂચ પહોંચ્યા. ત્યાં ત્યાંના સંગાથી મિત્ર ગૃહસ્થ મનસુખલાલ ધરમચંદને ત્યાં ઊતર્યા.
ચૈત્ર વદિ ચૌદશની સવારે તે બન્ને મિત્રોએ પ્રસ્થાન કરી દીધું. તે વર્ષે વૈશાખ બે હતા. પ્રથમ વૈ. શુ. ત્રીજે કાવી પહોંચ્યા. શુદ ૪ના તેઓ કાવી દરીઆના ઓવારે આવી ત્યાં સૂઇ રહ્યા, તેની નોંધ પ્રમાણે-‘દ૨ીઆમાં સૂઇ રહેલા. બીજી ચોથે સવારે હોડીમાં બેઠા, અને ધોવારણ ૧૦ વાગે ઊતરી, ત્યાંથી ચાલતાં બપોરે ત્રણ વાગે રાળજ પહોંચ્યા’. “રાળજનો રસ્તો ખારવાળો . ભેંકાર ઝાડ વસ્તી વગરનો” એમ તેઓ નોંધે છે. ત્યાં દર્શન કરી સાંજે શકરપર થઇ રાતે ખંભાત પહોંચી ગયા. ત્યાં ‘વર્ધમાન ખાતા’ માં મુકામ કર્યો. ત્યાં ૭૫ દેહરાં હોવાનું તેઓ નોંધે છે.
ખંભાતથી તેઓ ભાલના માર્ગે આગળ વધ્યા. ભાલના મુલક માટે તેમણે લખ્યું છે કે “અહીંથી ભાલનો મુલક. દરીઆનો બહોળો રસ્તો. પાણી સાથે રાખવાની જરૂર. ઝાડ બીડ માણસ કોઇ મળે નહી તેવો ભેંકા૨ રસ્તો. રેતાળ મેદાન.’ આ મુલકમાં અમુક ગામોમાં ઘર દેરાસર, તો ક્યાંક ઉપાશ્રયમાં સિદ્ધચક્રના ગટા કે ફોટા હોવાનું તેમણે નોંધ્યું છે.
પ્ર. વૈ. શુ. ૧૨ના બપોરે તેઓ ઈટારીઆ પહોંચ્યા. ત્યાંથી સાંજવેળાએ સિદ્ધગિરિનાં દર્શન તેમણે કર્યા. પછી વળા ગયા અને ત્યાંથી ઉમરાળાવાળો રસ્તો લીધો. રસ્તામાં આવતાં ગામોમાં જ્યાં જ્યાં દેરાસર હોય ત્યાં ત્યાં દર્શન માટે અટકવાનો તેમનો નિશ્ચય હશે અને તેનો પાકો અમલ કર્યો હશે, તેમ નોંધ પરથી સમજાય છે. પ્ર. વૈ.શુ. ૧૪ના રોજ સવારે ઉમરાળાથી નીકળી, વાટમાં આવતાં નવ ગામો ખુંદીને તે જ દિનની રાત્રે ૯ વાગે તેઓ પાલીતાણા પહોંચી ગયા.ત્યાં પ્રથમ વીરજી દેવજીની ધર્મશાળામાં રાત રહી,પછી કુકસીવાલા ચંપાલાલની ધર્મશાળામાં મુકામ કર્યો.
આનો મતલબ એ કે ચૈત્ર વદિ ૧૪થી પ્રથમ વૈશાખ શુદિ ૧૪ એમ ફક્ત પંદર જ દિવસમાં તેઓ ભરુચથી પાલીતાણા પગપાળા પહોંચ્યા હતા. બે જણ એકલા, અજાણ્યા, અને વળી તે કાળે આજના જેવા પાકા રસ્તા તથા વાહનવ્યવહાર વગેરેની સુવિધા પણ નહિ; આ બધું લક્ષ્યમાં લેતાં તેમનું આ પ્રવાસ- સાહસ આપણને એકબાજુ હેરત પમાડી જાય છે, તો બીજી બાજુ તેમના આંતરિક ભાવોના પ્રવાહની દિશાનો કાંઈક અણસારો પણ આપી જાય છે. આગળ વધીએ. પાલીતાણા પહોંચીને બે-ચાર દહાડા વીસામો લેવાની તો વાત જ તેમના મગજમાં નહિ ઉગી હોય. કેમ કે પૂનમના દિવસે જ તેમણે ગિરિરાજની યાત્રા કરી. ખરેખર
૧૯
