________________
સમતાનો અહીં ભારે મહિમા છે. આ મારો અને આ પરાયો- એવા ભેદ ગળવા માંડે ત્યારે • સમજવું કે સમતાનો ઉદય થઈ રહ્યો છે. આ ભાવે છે ને આ નથી ભાવતું, આ ફાવે ને આ ન ફાવે, આ ગમે ને આ ન ગમે – આવા પ્રત્યેક દ્વન્દ્વની પાછળ વિષમતાનું ચક્કર કામ કરતું હોય છે. વિષમતાનું સહેલું નામ મમતા. આ મમતા સીધી રીતે નષ્ટ નથી થતી, તેને ટાળવી પડે છે. સમતા પણ આપોઆપ ઉગતી નથી, એને પ્રયત્નપૂર્વક સાધવી પડે છે.
સમતાને સાધવાનો પ્રયત્ન એટલે ગમતી કે ન ગમતી કોઈ પણ વાત, પરિસ્થિતિ, વસ્તુ } વ્યક્તિને ચલાવી લેવાની, સહી લેવાની અને દરગુજર કરવાની મનોવૃત્તિની કેળવણી. સામાન્યતઃ નિતાંત અશક્ય જણાતી આ બાબત સાધકને માટે અનિવાર્ય આવશ્યકતા સમી છે. અશક્યને શક્ય બનાવવા મથવું તે જ તો સાધના છે.
આવી સાધના કરનારને સાધના કરતાં કરતાં અડચણો અનેક આવે, કસોટીઓ પણ પાર વિનાની થાય. સાધનાના નામે ચરી ખાવામાં રસ હોય તેવા ઢોંગી કે અસહિષ્ણુ જણ આવી અડચણો સામે ભાગ્યે જ ટકી શકે છે. કોઈક વીરલો સાધક જ આવી કસોટીઓ સામે ટક્કર ઝીલી શકે છે. એના અંતરની દઢતા એનામાં પ્રાણશક્તિ પૂરે છે, અને એના સહારે એ આગેકૂચ કરતો જાય છે. જાત તરફ નિર્મમ બને અને બીજાઓ પરત્વે સમ બને, એ વ્યક્તિ જ આવી દૃઢતા હાંસલ કરી શકે છે.
સદ્ભાગ્યે, આપણા તપસ્વી મુનિરાજ આવી દઢતા સુપેરે હાંસલ કરી શક્યા હતા. વર્ષોના વીતવા સાથે તેઓ અલ્પકષાયી અને સહિષ્ણુ બનવામાં સફળ થયા હતા. આરંભના દિવસોનો તેમનો આગ્રહી સ્વભાવ જતે દહાડે દૃઢ સંકલ્પબળમાં રૂપાંતર પામ્યો હતો, જેને લીધે તપસ્યા આદિ કરવા આડે આવતાં કોઈ પણ વિઘ્નો તેઓ હસતે મુખે ઝીલી શકતા, અને તેનો એવો તો પ્રતિકાર કરતા કે વિઘ્નોને હાર માન્યે જ છૂટકો થતો. થોડાંક ઉદાહરણો જોઈએ :
૧. દીક્ષા પછીનું પહેલું ચોમાસું તેમનું વલસાડમાં થયું. વલસાડમાં સંઘમાં વિખવાદ થતાં બે 'તડા પડેલા, તેથી વર્ષોથી કોઈ મુનિરાજનું ચોમાસું થતું નહોતું. પૂજ્યપાદ આચાર્ય શ્રીવિજયવિજ્ઞાનસૂરીશ્વરજી મહારાજ ત્યાં પધાર્યા, અને પોતાની કુનેહથી સંઘમાં વ્યાપેલા કુસંપનું ઉપશમન કરી સમાધાન કરાવ્યું. પરિણામે સંઘે તેઓશ્રીને જ આગ્રહ કરી ચોમાસું કરાવ્યું. ત્યારે તપસ્વીજી મહારાજ નૂતન દીક્ષિત તરીકે સાથે જ હતા.
એ ચોમાસામાં એકવાર તેમને માથાનો દુખાવો થઈ આવતાં બામ લગાવ્યો. ભૂલમાં બામ આંખમાં જતો રહ્યો. આંખ ફૂલીને દડો ! કાળી બળતરા ઉપડી. ગુરુભગવંતો તથા સંઘને ચિંતા પેઠી. તેમણે તુરત દવાખાને લઈ જવા તથા ઉપચાર કરાવવા ઠરાવ્યું, આંખ જતી રહેવાની ધાસ્તીથીજ તો. પણ આ સાંભળતાં જ નવદીક્ષિત કુમુદચન્દ્રવિજયજીએ દઢ સંકલ્પ જાહેર કર્યો કે જે થવું હશે તે થશે, પણ મારે દવાખાને જવું નથી અને ડોક્ટરનો ઉપચાર લેવો નથી. વિરાધના ન જોઈએ. છેવટે ગુરુપસાયે ઘરગથ્થુ ઉપચારોથી જ તેમને એ પીડા મટી ગયેલી. જાત પ્રત્યે નિર્મમ બનવાની દિશામાં તેમનું આ પ્રથમ ડગલું હતું, કદાચ.
૫૨
