________________
અફસોસ દબાઈ જતો; અને પોતાને ન આવડ્યું તે સામાને આવડ્યું તેથી તે રીતે પણ પોતાની તે માટેની ઊંડી અપેક્ષા સામા દ્વારા સંતોષાઈ, તેનો પરિતોષ છલકાતો રહેતો. અને એટલે જ, કોઈ ભણી શકે તેવા સાધુ હોય છતાં તે ભણવામાં આવશે કે કંટાળે, તો સામાન્ય રીતે ચોવીસ કલાકમાં કે દિવસો સુધી કોઈની સાથે એક શબ્દ પણ નહિ બોલનારા તેઓ, તે સાધુને બોલાવતા, પાસે બેસાડતા, અને પ્રેમપૂર્વક ભણવા માટે સમજાવતા. ભણવાથી કેવા લાભ થાય અને પ્રમાદથી કેટલી હાનિ થાય તેનો બાળસુલભ જબાનમાં એવો તો બોધ પેલાના મગજમાં સારવતા કે પેલો વગર ઠપકાએ શરમિંદો બનતો અને ભણવામાં લાગી જતો. આથીયે આગળ વધીને, તેઓ અનેક નાના મુનિઓએ અધ્યયનમાં તથા સ્વાધ્યાયમાં મોઘેરી સહાય કરતા. નાના મુનિઓને પાઠ કે ગાથા આપવા - લેવામાં, કલાકો સુધી તેમનો સ્વાધ્યાય સાંભળવામાં તેઓ કદી ન કંટાળતા. બલ્ક પોતાનો જાપ કે સ્વાધ્યાય પડતો મૂકીને પણ તેને સહાય કરતા, અને અવસરે કડક થઈને ટપારતા પણ ખરા. એ ક્ષણોની એમની કડકાઈમાં પણ જ્ઞાન પ્રત્યેની ઊંડી રુચિ અને ભણનાર માટેનો માતૃત્વમૂલક પ્રેમ જ ડોકાતો. આચાર્ય શ્રીવિજયસૂર્યોદયસૂરિજી મહારાજ તો કહે છે કે “જો તપસ્વી મહારાજે મારી પાછળ પડીને મહેનત ન કરી હોત તો કદાચ મારે વ્યાકરણનું અધ્યયન ન થયું હોત.” પાછલી ઉંમરે ક્યારેક શારીરિક સ્થિતિને અંગે કોઈ સાધુનું અનિવાર્ય પ્રયોજન તેમને ઉપસ્થિત થતું, ત્યારે પણ જો તે સાધુ ભણતો કે સ્વાધ્યાય કરતો હોવાનું તેમના ધ્યાનમાં આવે તો તેઓ પોતાની વાત કે જરૂરિયાત મનમાં જ દબાવી દેતા. એ સાધુ સ્વયમેવ પઠન-પાઠન પૂર્ણ કરીને આવે ત્યાં સુધી રાહ જોતા. પણ પોતાના કારણે ભણનારને અંતરાય ન પડે તેની પૂરી ચીવટ તેઓ રાખતા. કદીક ત્રીજી વ્યક્તિના ધ્યાનમાં તેઓની આવશ્યક્તા આવી જાય એ તેઓને પૂછ્યા વિના તે વ્યક્તિ પેલા સાધુને બોલાવી લાવે, તો તે વખતે તેમનો પુણ્યપ્રકોપ છાનો ન રહેતો. તેઓ તરત પેલી વ્યક્તિને ઠપકારતા અને પોતાનો અણગમો પ્રગટ કરી દેતા. આ આખીયે વાતનો સાર એટલો જ કે અભણ અથવા ઓછું ભણેલા માણસને જ્ઞાન પ્રતિ જેટલું બહુમાન હોય છે, તેટલું બહુમાન ઘણીવાર ભણેલા કે ભણી શકે તેવા મનુષ્યને નથી હોતું.
(૧૬) ચારિત્ર્ય ઘડત૨ : મુકામ બીજો
હળુકર્મી જીવની સાદી ઓળખ શી? શાસ્ત્રોમાં તો ઘણી બધી કસોટીઓ મળે, પણ શાસ્ત્રોની આમન્યા તટે નહિ અને છતાં શાસ્ત્રોની ગહનતાથી મક્ત હોય એવી, હળકર્મીને ઓળખવાની નિશાની કઈ ? આનો તત્કણ જડતો જવાબ આવો છે. પોતાની વ્રતનિષ્ઠામાં અડગ હોય અને
૪૨
