________________
લેશ પણ જ્ઞાન ન હોવા છતાં ગુર્વાજ્ઞાપારતંત્ર્યની પ્રચંડ તાકાત માષતુષ મુનિને શાનદશાના ઘરમાં અને છેવટે કેવળજ્ઞાન સુધી લઈ જાય છે. આ ઉપરથી “જ્ઞાની શ્વાસોચ્છ્વાસમાં કર્મ ખપાવે તેહ” એ પંક્તિમાં આવતો ‘જ્ઞાની' શબ્દ કેટલો બધો અર્થગંભી૨ અને માર્મિક છે તે કલ્પવું સરળ બને છે.
મુનિ શ્રીકુમુદચન્દ્રવિજયજીની તપસાધનાની વાત કરવા જતાં ભૂમિકારૂપે આટલું લાંબું લખવાનું એટલા માટે સમુચિત ગણાય કે તેઓ સ્વયં નોંધપાત્ર શાસ્ત્રાભ્યાસ કરી શકે તેવા સક્ષમ નહોતા. પરંતુ તેમની તપસાધનાની પશ્ચાદ્ભૂમિમાં ત્રણ વાનાં એવાં સરસ અને પ્રબળ હતાં કે સમયના વહેવા સાથે તેઓ ઘણે અંશે જ્ઞાનદશાના ઘરમાં પ્રવેશી શક્યા હતા. એ ત્રણ વાનાં તે આઃ નિર્દોષ સંયમ-આરાધના, વિવેકમંડિત સમતા અને ગુર્વાજ્ઞાપારતંત્ર્ય.
તેમના સંયમ વિશે કહેવાયું છે અને કહેવાશે. તેનો સાર એટલો કે તેઓ સંયમની દરેક ચર્યા ઉપયોગપૂર્વક તથા જયણાપૂર્વક થાય, ક્યાંય અજાણતાં પણ કોઈ દોષનું સેવન ન થઈ જાય તે માટે ખૂબ સાવધ રહેતા.
સમતા તો તેમની અજોડ. ક્રોધ અને અહંકાર આ બે ઉપ૨ તેનો જબરો કાબૂ. ગમે તેટલા ઉગ્ર તપ તપ્યાં, છતાં ક્યાંય હુંપદ કે આ આછકલાઈ ન દેખાય. કોઈ ઉત્સાહી વધુ પડતા વખાણ
કરી જાય તો તેનો આવેશ તેમનામાં ન પ્રવેશે. તેમની સ્થિતિ તો વખાણ કરો ત્યારે કે કાંઈ ન કહો તો પણ, બન્ને સમયે એક સરખી. ગુસ્સો પણ ન મળે. ક્યારેક કોઈ નાના સાધુ કે શિષ્યાદિ કે બીજા સમાન દરજ્જાના સાધુ ચીડવે, તેમની વસ્તુ આઘીપાછી કરી દે, તો પણ હસીને જ વાતને લે. ખરેખર તો વસ્તુ સંતાડનારે ડરવું પડે, તેને બદલે તેઓ કોણે લીધી હશે તેની અટકળ કરે અને તેને પૂછવા જાય ત્યારે પૂછતાં પૂછતાં ડરે કે ક્યાંક એને ખોટું તો નહિ લાગી જાય !
અને તેમણે જેટલી આરાધના કે તપશ્ચર્યા વગેરે કર્યું, તે બધું ગુરુજીના સીધા નિર્દેશતળે જ. ગુરુજીની આજ્ઞા, સૂચના, આશીષ તથા દોરવણીથી વિપરીત કે ઉપરવટ તેઓ કાંઈ ન કરતા. પોતાને કોઈ વાતમાં શંકા થાય કે તકલીફ લાગે ત્યારે સીધા ગુરુજી પાસે પહોંચી જાય; તેઓશ્રી જે નિરાકરણ આપે તે વિના દલીલે સ્વીકારી લે. પછી ગમે તે વ્યક્તિ ગમે તેમ સમજાવે, પણ તેની વાત કાને ન ધરે. ગુરુજીનું વચન એટલે આખરી વચન. મોટા ભાગે તો તેમની આરાધનાની વાતમાં ગુરુજી રાજી અને સંમત જ હોય. આશીર્વાદ હમેશાં સાંપડતા જ હોય. છતાં તેમની મંજૂરી વિના કે કાને વાત નાખ્યા વિના કોઈ તપ આદિ ન લેતા. અગાઉ કહેવાયું છે તેમ તેમણે દીક્ષા લીધી ત્યારથી આચાર્ય થયા ત્યાં સુધી પ્રાયઃ ગુરુજનોની નિશ્રા મૂકી નહોતી. જ્યારે અલગ વિહર્યા ત્યારે પણ ગુર્વાજ્ઞાને અનુસરવાનું ચૂક્યા નથી.
આ બધાં પરિબળોએ તેમનામાં એક તાકાત પ્રગટાવી : વિવેકની, સમજણની. વર્તમાન ક્ષેત્રકાળ આદિના સંદર્ભમાં આ બાબતને ‘જ્ઞાનદશા'નો અંશાવતાર ગણાવીએ તો તેમાં અત્યુક્તિ નથી લાગતી.
૪૭
