________________
આથી ગોંડલ રાજ્યની ચોતરફ ભારે ટીકા થઈ. એટલું જ નહિ, પણ ગોંડલનાં જૈન - અજૈન --ખાસ કરીને વહોરા – મહાજનો વગેરેની લાગણી દૂભાઈ કે સંઘ જેવો સંઘ, રાણાશ્રીની અકડાઈને કારણે, આપણા શહેરને ટાળીને જાય, તે ઉચિત નથી થતું. આ લોકલાગણી ગોંડલનાં મહારાણી સુધી પહોંચી. તેમનો ધર્મપરાયણ જીવ પણ આ બધું જાણતાં દૂભાયો. એટલે તેમણે રાજ સામે સત્યાગ્રહ જાહેર કર્યો કે સંઘ ગોંડલમાં ન આવે ત્યાં સુધી મારે અન્ન-જળ-ત્યાગ. ગોંડલના રાણા શ્રીભગવતસિંહજી તો ચોંકી જ ગયા, આ સાંભળીને. પ્રજાની તથા પોતાના ઘરની લાગણી તેમને સમજાઈ. તેમણે તત્કાળ સંઘને માટે જકાતમાફી સહિતનાં સઘળાં પગલાં જાહેર કરી મહાજનોને સંઘ પાસે મોકલ્યાં. પણ સંઘે તો ચક્રાવો લઈ લીધેલો, તેથી પાછો કેમ વળે? છેવટે રાણાશ્રી પોતે સંઘને વિનંતિ કરવા આવ્યા; સંઘને થનારી નુકસાનીનું ખર્ચ રાજ તરફથી સંઘ સ્વીકારે તેવી માગણી કરી; અને વધુમાં, સંઘનું લાલ જાજમ બિછાવીને, ગવર્નર જનરલનું જ થાય તે પ્રકારનું, વિશિષ્ટ સ્વાગત રાજ્ય તરફથી કરવાનું ઠરાવ્યું. મહારાણીનો સત્યાગ્રહ, રાજની આવી ભાવના અને લાભાલાભ એ બધાનો વિચાર કરી સંઘે ગોંડલ જવાનું સ્વીકાર્યું, તે પછી જ રાણીજીએ પારણાં કર્યા. આ પ્રસંગની ટૂંક નોંધ છગનભાઈને આ શબ્દોમાં કરી છે : “ગોંડલ નહીં જવા માટે ચક્રાવો લેવો પડ્યો હતો, તે પાછળથી ગોંડલના રાજના બહુ આગ્રહથી સંઘ ગયો હતો.” જૂનાગઢમાં મહા શુદિ એકમે સંઘે યાત્રા કરી, અને પાંચમે પાલીતાણા માટે પ્રયાણ આરંભ્ય. મહા વદિ એકમે સંઘ ઘેટી પહોંચ્યો. છગનભાઈ તથા ગજરાબહેન પૂનમની રાતે જ ઘેટી પહોંચી ગયેલાં, અને વદ એકમે ગિરિરાજ પર ચડી દાદાની પૂજા કરી પાછા ઘેટી ઊતરી સંઘમાં મળી ગયેલાં. વદ ત્રીજે સંઘે પાલીતાણા પ્રવેશ કર્યો. વદ પાંચમે સંઘવીએ તીર્થમાળા પહેરી, શેત્રુંજી નદીની તથા ડુંગરની પૂજા પણ કરી. મહા વદિ છઠે સંઘે બાર ગાઉની પ્રદક્ષિણા શરૂ કરી, તેમાં છઠે કદંબગિરિ અને સાતમે હસ્તગિરિની સ્પર્શના કરી. આઠમે ચોક થઈ પાલીતાણા પાછા આવ્યા. હવે સંઘનું વિસર્જન થઈ જવાનું હતું. યાત્રાળુઓને અમદાવાદ સુધી પહોંચાડવા માટે સંઘવી તરફથી ખાસ ટ્રેઈન મૂકાવવામાં આવી હતી. છગનભાઈ અને ગજરાબહેન, તેમની પદ્ધતિ પ્રમાણે કદાચ પાલીતાણા થોડો વખત રોકાયાં હોત, અને યાત્રાઓ કરી હોત, તેમ અનુમાન કરી શકાય. પરંતુ એક કમનસીબ બનાવ એવો બન્યો હતો કે તેઓને ઘેર પહોંચવાની ફરજ . પડી ગઈ. બન્યું એવું કે છગનભાઈના પિતાતુલ્ય વડીલ ભાઈ નાનચંદભાઈનું સૂરતમાં મહા શુદિ પૂનમે દુઃખદ અવસાન થઈ ગયું. તેના સમાચાર આપતો કાગળ બરાબર મહા વદિ નોમને દહાડે જ છગનભાઈને મળ્યો. યોગાનુયોગ તો જુઓ! પત્ર વહેલો મળ્યો હોત તો આખાયે સંઘ દરમ્યાન કરેલી આરાધનાની લહેર અધવચ્ચે તૂટી જાત, અને છેલ્લા દિવસોમાં તેમને બધું મૂકીને નાસભાગ કરવી પડત. પણ આ તો બધો જ કાર્યક્રમ પતી ગયો પછી જ પત્ર પહોંચ્યો !
