Book Title: Mantri Karmchandra Vanshavali Prabandh
Author(s): Jinvijay
Publisher: Bharatiya Vidya Bhavan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003400/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siMghI jainazAstra zikSApITha siMghI jaina granthamAlA-anyA~ka 72 Adi pradhAna saMpAdaka : sva. AcArya jinavijaya muni pradhAna saMpAdakaH mahAmahopAdhyAya prA. jayantakRSNa harikRSNa dA em. e., elaebI .: vidyAvAcaspati mAnAhaM niyAmaka, bhAratIya vidyA bhavana pAThaka zrI jayasoma viracita mantrikarmacandra vaMzAvalI prabandha vAcanAcArya - guNavinayakRta-vRttisahita A muni prAstAvikam mahAmahopAdhyAya prA. jayantakRSNa harikRSNa dave LONDYAT CATE AARA bhAratIya vidyA bhavana bambaI 400 007 sarvAdhikArAH surakSitAH 1980] [ mUlya ru. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svargavAsI sAdhucarita zrImAn DAlacandajI siMghI bAbU zrI bahAdurasiMhajI siMghIke puNyazloka pitA janma-vi. saM. 1921, mArga. vadi 6] [svargavAsa-vi. saM. 1984, poSa sudi 6 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnazIla sAhityarasika-saMskRtipriya zrI bahAdurasiMhajI siMghI sva. bAbU ajimagaMja- kalakattA janma- tA. 28-6-1885 ] [ svargavAsa- tA. 7-7-1944 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SINGHI JAIN SASTRA SIKSAPITHA SINGHI JAIN SERIES--72 FOUNDER GENERAL EDITOR - Late ACHARYA JINA VIJAYA MUNI GENERAL EDITOR - Mahamahopadhyaya Prof. JAYANTAKRISHNA HARIKRISHNA DAVE, M.A., LL.B., Vidyavachaspati Hon. Director, Bharatiya Vidya Bhavan MANTRI KARMACANDRA VAMSAVALI PRABANDHA OF JAYASOMA PATHAKA WITH THE COMMENTARY BY GUNAVINAYA VACAKA The Chronicles of Minister Karmacandra of Bikaner and his ancestors Critically Edited by ACHARYA JINA VIJAYA MUNI With a General Introduction by Mahamahopadhyaya Prof. J. H. DAVE CAT CAN Doc 1980 BHARATIYA VIDYA BHAVAN KULAPATI K. M. MUNSHI MARG BOMBAY-400 007 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ All Rights Reserved First Edition - 1980 Price Rs. 6 PRINTED IN INDIA By V. Varadarajan at Associated Advertisers & Printers, 50s, Tardeo Arthur Road, Bombay-400 034, and Published by S. Ramakrishnan, Executive Secretary, Bharatiya Vidya Bhavan, Kulapati K. M. Munshi Marg, Bombay-400 007. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siMghI jainazAstra zikSApITha siMghI jaina granthamAlA-granthA~ka 72 Adi pradhAna saMpAdaka : sva. AcArya jinavijaya muni pradhAna saMpAdaka : mahAmahopAdhyAya prA. jayantakRSNa harikRSNa dave em. e., elael. bI.: vidyAvAcaspati mAnArha niyAmaka, bhAratIya vidyA bhavana pAThaka zrI jayasoma viracita mantrikarmacandra vaMzAvalI prabandha vAcanAcArya - guNavinayakRta - vRttisahita savimarza saMpAdaka : AcArya jinavijaya muni prAstAvikam mahAmahopAdhyAya prA. jayantakRSNa harikRSNa dave bhAratIya vidyA bhavana bambaI 400 007 sarvAdhikArAH surakSitAH 1980] [mUlya ru. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GENERAL EDITOR'S INTRODUCTION The Bharatiya Vidya Bhavan has so far published 53 volumes in the Singhi Jain Series. When the late Muni Jinavijayaji had been to Santiniketan in December 1931 he had started the Singhi Jain Grantha-Mala with the very liberal financial assistance of late Shri Bahadursimhaji Singhi.* When the Bharatiya Vidya Bhavan was started in 1938, Shri Muniji joined the Bhavan at the special invitation of Kulapati Munshiji and entrusted the Sirghi Jain Series to the Bhavan. Since then, the Bhavan has brought out this series with meticulous care and this prestigious series has received respect of scholars and international recognition. Shri Muniji remained its General Editor till his death, which took place on June 3, 1976. Muniji was born on January 27, 1888, at Rupaheli in Mewar in Rajasthan. His parents were Vriddhisimhaji and Rajkumari. They were Rajput farmers and Muniji's original name was Kisan Singh. At a young age, he joined the sect of a Baba, then a Marwari Jain monk, and then ultimately was initiated by Muni Sundervijayaji, and given the name "Jinavijayaji." With keenness and industry, he devoted himself entirely to exploring Bhandaras for manuscripts and to reading, editirg and making research. He went to Jaisalmer, Baroda, Bombay and Poona. Gandhiji invited him to the Gujarat Vidyapith at Ahmedabad. He gave up the costume of a monk to pursue more vigorously his research plans. In 1928, he went to Germany at the invitation of Dr. Jacobi. Coming back to India he joined the Dandi March in 1932 at Gandhiji's call. Thereafter he joined Santiniketan at Gurudev Tagore's invitation and it was here, as stated above, in 1931 that this Singhi Jain Series was started. After Muniji joined the Bhavan, this series has become a very prestigious and integral part of the Bhavan. Even though he went to Jaipur as Director to serve his native place the Singhi Jain Series was purposely and continuously kept entrusted to the Bhavan by Muniji. In Jaipur, he established a Research Institute-Rajasthan Puratatya Mandir --and started another series. He then went to Chanderia near Chittor and started a Sarvodaya Sadhana Ashrama. At Udaipur, he laid the foundation of Bhamasa Bharati Mandir and Shri Haribhadra Suri Smriti Mandir. He received the co-operation of a number of learned scholars and has edited more than a hundred rare works. He delivered the Thakkar Vasanji Vyakhyanamala of the Bombay University. He was awarded the title of "Padmashri" by the Government of India. He became a member of the German Oriental Society and was also the President of the Gujarat Itihasa Parishad. He remained the Hon. Director of the Bhavan till 1954 when he formally retired to work more vigorously at Jaipur and thereafter I was asked to be the Hon. Director. As stated above, he moved from place to place, from time to time and subsequently on account of age, failing health and more particularly his failing eye-sight, the tempo of publication of the Singhi Jain Series became slow, more particularly because he was keen to write an exhaustive Introduction to each publication himself. In spite of repeated requests from me, it was not possible for him to write these Introductions in view of the aforesaid difficulties. However, the Bhavan was able to bring out two volumes in 1966 and 1967 by Dr. A. N. Upadhye and Tarunaprabhacharya's Shadavasyaka-Balavabodhavritti edited by late Dr. Prabodh Bechardas Pandit in 1976. The last mentioned work contains in detail an exhaustive Introduction by Muniji, written at my repeated special requests, and gives the history of this series. Even though it is named as Singhi Jain Series, Muniji has included in it many non-Jain works also. The series has gained international recognition and is referred to as a prestigious publication in the Report of the Sanskrit Commission appointed by the Government of India. * Regarding Muniji's life, see his Sanskrit Prasasti in Kumarapalacharitra Sangraha and other Volumes of this series, as also the article by Pandit Sukhlalji in Darsan and Chintan, pp. 94 ff. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MANTRI KARMACANDRA VAMSAVALI PRABANDHA Mantri Karmachandra Vamsavali Prabandha was written in Sanskrit by Jayasoma Pathaka, disciple of Pramoda Manikya of Kshema-Sakha in S. Y. 1650 at Lahore on the Vijaya-Dasami day. His disciple, Guna vijaya, wrote a Sanskrit commentary thereon in S. Y. 1655 and also wrote its Gujarati version in verse. Karmachandra was the descendant of Vatsaraja and was therefore called Bachchavat. He belonged to the Osval Vaisya community. In the days of Emperor Akbar, he was a Minister in Marwar, Rajasthan, at Bikaner. He was an orthodox Jain, an astute statesman and known for his numerous deeds of charity. His fame had spread throughout Rajasthan (Rajputana) and he was held in great respect throughout the Moghul empire. He belonged to a family which was noble and known for its benevolent activities. Karmachandra was raised to the status of a Minister by King Raya Kalyana of Bikaner. He had made pilgrimages to Satrunjaya, Girnar, Khambhat, Abu, etc. He got back the rulership of Jodhpur and gave it to Raya Kalyana and thus fulfilled the desire of his ancestors. When the king asked him to demand a favour, he requested that in the four months of the rainy season, pot-makers and oil-sellers might not do their work and a tax and tol on Vaishyas etc. should be abolished. He was in the good books of Emperor Akbar. He defeated the army of Ibrahim Mirza and also Mohamed Husain Mirta who had reached right upto Gujarat. He conquered Sajat, Jhalor, Abu etc. The Moghul Army had attacked Abu, but through an ordinance of Emperor Akbar, he got protected the Abu temples. Prisoners of Sivpuri and Sirohi were got released and were given food and clothing by him. He placed a golden Kalasa on the Abu temple. In the big famine which lasted for 13 months, he opened camps and gave relief to the sick and the needy. Tursamkhan had removed thousands of Jain idols from Sirohi, thinking that they would yield gold from inside, but Karmachandra got them back to Bikaner on giving an equal amount of gold. Akbar allowed the ladies of his family to put on golden ornaments on their legs, which was considered a special favour. He got released the prisoners of Gujarat and distributed gifts to Jains in many parts of the country. He got repaired and reconstructed many temples at Satrunjaya, Mathura, etc. From Jayasoma Upadhyaya, he heard the recitation of the eleven Angas of the Jain scriptures. For construction of new temples at Satrunjaya and Girnar, he donated very large amounts. He was observing the 4 parvas (8th, 14th, 15th and 30th Tithis), got them observed by artisans, got stopped the cutting of trees in Marwar and the killing of fish in three rivers. He got performed Snatra Pujas and got constructed stupas for Jinadatta Suri and Jina Kusala Suri. Finding that his ruler was getting unfavourable to him, he shifted to Medta. Akbar asked ruler Raya Simha to send Karmechandra to him. He then came to Lahore and met Akbar. The latter asked him to stay with him, honoured him with an elephant and a horse and gave him a dignified office. Akbar asked him to introduce him to some Jain Scholar and Saint and Karmachandra gave him the name of Acharya Jinachandra Suri of Kharatara Gachchha, who was his guru. The Acharya came to Lahore in the month of Falguna on the Id Day, and was greatly honoured by Akbar. The Acharya had his chaturmasa with his disciples at Lahore. Akbar had long philosophical discussions with that very learned Jain Acharya, Jinachandra Suri. The Suri requested that all temples at Dwaraka, which were demolished by Navrangkhan, should be protected; so also Jain temples at other places. The emperor ordered that all Jain temples at Satrunjaya and other places should be placed under the control of Karmachandra. This ordinance was given to Ajam Khan, which is referred to in the monthly Saraswati's number of June 1912. Akbar heard the discourses of Jinachandra Suri and for seven days he proclaimed "Amari" in the empire. The order was sent to 11 subas who also declared Amari for different periods in their regions. The Suri's disciple, Man Sinha, got saved the fish in the lakes of Kashmir. Man Sinha was made a Suri in S. Y. 1649; while two other disciples of the Suri were made Pathakas and one a Vachaka. Karmachandra got made the order of Amari on this auspicious occasion. He got the killing of animals stopped for one year at Khambhat and for one day even at Lahore. After this, Karmachandra came back to his original patron. This is a very short account of Karmachandra. A detailed account is given in the Jain Sahityano Sankshipta Itihasa, pp. 571 to 575, by Shri Mohanlal Dalichand Desai. JAYANTAKRISHNA H. DAVE Hon. Director, Bharatiya Vidya Bhavan BHARATIYA VIDYA BHAVAN and Bombay-400 007 General Editor, Singhi Jain Series Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAThakazrIjayasomaviracita manikarmacandravaMzAvalIprabandha / [vAcanAcAryazrIguNavinayakRtavRttisahita ] zrIphalavardhikapArzva praNamya ramyazriyaM zubhaprasavam / prasabhaM zrIjinakuzalaM kuzalaM dadataM ca bhaktAnAm // 1 *prauDhapratApatapanaM zrIjinacandraM guruM kavipraNutam / budhakRtamaGgalalIla kroDIkRtasAdhakaM dhyAtvA // 2 // zrIjinasiMhamunIndraM candrapratimaM kumudavikAsakRte / samupazlokya kRpAluM praNamadbhUpAlabhUpAlam // 3 pAThakapadapradhAnAn zrIjayasomAn gurUn manasi dhRtvA / prApya tadAdezamahaM vivRNomi vibhAvya nijbuddhyaa|| 4 khagurukRtamatrirAjazrImadaMzAvalImimAM sugamAm / api haMsagAminIvaraprasAdavikasanmatiH sarasAm // yugmam / 5 atra granthe katicillaukikarUDhyA'pi santi nAmAni / na ca tatra zabdazAstrApekSA'rthe hArdamatra kveH|| 6 lAlityaM granthakRtA bAlAnAM bodhanAya yadvidadhe / zrImatrirAjabhAvAnugAmitA heturiha tatra // iha nirvighnaM svavacanaracanAsUtrasaGgatyA cikIrSitazrImatrirAjavaMzAvalImuktAvalIsamAracanamicchamiH khacchamatibhiH zrIgurubhiH zrIjayasomopAdhyAyairAdau ziSTAcArapratipAlanAyeSTadevatAnamaskArarUpaM vAcikaM mngglmaarbhyte| tacca nidhAkAyika, vAcikaM, mAnasikaM ca / tatrA''ye phalaM prati vyabhicarataH kApi kApi pUrvagranthAdau tayoH sadbhAvo'pi samApteradarzanAt , antyasya tu namaskArasya naizcayikaphalakatvAnnyAyyaM karaNam / tathApi triveNIyogavanmAnasikanamaskArasambaddhe te dve api yathoktapUrNaphalaniSpAdake / tatrApi kAyikasya tasya granthakartRzironamanAJjalikaraNAdikAyavyApAra- 15 rUpatvena tatkSaNa eva jAtatvAnna pareSAmasannihitatvAdadhyakSeNAvagamaH / mAnasikasya tu tasya manobhavatvena nAnatizayijJAnibhiH paricchedaH kartuM zakyate / ato'tra yadvAcikanamaskAranidarzanaM tacchiSyapraziSyAnuziSyartham / tadRSTvA khavaMzyA api ziSyA granthAdau tatsamArabheraniti / zrIyugAdIzvaraM devaM taM vande mahimAdbhutam / vRSo'pi yatmabhAveNa siMhAsanamazizrayat // 1 vyAkhyA-ISTa ityevaMzIla IzvaraH / sthezabhAseti varaH / yugasya kRtayugasya Adau Izvaro yugAdIzvaraH / zriyA kevalajJAnAdilakSmyA upalakSito yugAdIzvaraH zrIyugAdIzvarastam / idaM hi yugavyavasthayA vizeSaNaM laukikakavisamayApekSayA granthakA prtypaadi| anyathA zrIjinazAsanApekSayA tvavasarpiNyAstRtIyArakaparyante zrIRSabhadevasya jAtatvAt / dIvyati krIDati paramAnandapada iti devastamAdIzvaraM vande namaskurve stavImi vA / 'vadi' abhivAdanastutyoriti dhAtunirdezAt / kimbhUtaM ! mahimAdbhutaM mahato bhAvo mahimA mAhAtmyamanubhAva ityarthastenAdbhutamAzcaryakArakam / ___ atha mahimAmeva bhagavato vyAkhyAnabhaGgayA darzayati- yatprabhAveNa yasya bhagavataH prabhAveNa mAhAtmyena vRSo'pi balIvardo'pi siMhAsanaM siMhopalakSitamAsanaM siMhAsanaM sauvarNa bhadrAsanaM siMhAsanamucyate / 'siMhAsanaM tu tadvaima' ityukteH / azizrayadabhajat / vRSabhalAJchanatvAdbhagavataH siMhAsanAzrayaNe tasyApi tadAzrayaNaM ghaTata eveti / apizabdo'tra virodhadyotakaH / 20 25 *aadity-som-mjl-budh-bRhspti-shukr-shnyH| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [2-5 sa cAyam -yo vRSo bhavati sa kathaM nAma siMharUpamAsanamAzrayati pratyuta tadbhItatvAtsa kApi tataH palAyya gacchediti / virodhaparihArastu prAgevokta iti // 1 atha zrIzAntinAthaM SoDazatIrthakaraM namaskurvannAha - zrIzAnti zAntikartAraM bhartAramanuyAyinAm / yatpratyAsattito bheje kuraGgo'pi suragatAm // 2 vyAkhyA-zrIzAnti zAntiyogAttadAtmakatvAttatkartRtvAcAyaM zAntiH / tathA garbhasthe'smin pUrvotpannAzivazAntirabhUditi zAntistaM vanda iti kriyAdhyAhAraH kAryaH / kimbhUtaM ? zAntikartAraM zAntividhAyakam / punaH kimbhUtaM ? anuyAyinAM sevakAnAM bhartAraM tatkAmitArthasampAdakatvena poSakam / 'Du,gaka poSaNe ca' caaddhaarnne| yatpratyAsattito yasya bhagavataH pratyAsati kaTyam / tataH paJcamyAstasila / kuraGgo hariNo'pi suraGgatAM zobhanavarNatAM bheje zizrAya / apizabdo virodhArthaH / yaH " kuraGgaH kutsitalauhityAdiraGgo bhavati sa suraGgaH zobhanaraGgaH kathaM syAt / raGgaH syAnattayuddhavoH, rAge' itynekaarthH| rAgo lauhilyAdistatparihArastu prAgevAdarzi // 2 atha dvAviMzaM jinaM namaskRtipathe kurvannAha - zrIyAdavakulottaMsaM naumi nemi niraJjanam / yadAzrayeNa saJjAtaH zaGkho'dyApi niraJjanaH // 3 15 vyAkhyA-evaMvidhaM nemiM dharmacakrasya nemivannemistaM naumi svImi / kimbhUtaM ! zrIyAdavakulottaMsaM zrIyAdavakulasya zrIyAdavavaMzasyottaMsa iva zekhara iva vibhUSatvAt zrIyAdavakulottaMsastam / punaH kimbhUtaM ! niraJjanaM nirgataM raJjanaM rAgAdilepo yasmAttaM niraJjanam / yadvA'JjanAnyahaGkArasthAnAni jAtilAbhAdIni nirgatAni yasmAt sa niraJjanastam / 'raMjI rAge' bhAve lyutt| yadAzrayeNa yasya bhagavata AzrayeNAGgIkaraNenAdyApyetatkAle'pi zaGka: kambuniraJjano lauhityAdirAgavagavyaraJjanAyogyaH saJjAtaH / bhagavato niraJjanatvAt , 'saMkho iva niraMjaNo' iti vacanAt / tadAzrayAcchavo'pi yadi niraJjanaH syAttadA kimatra citram / bhaktA hi khaprabhudharmAnugAmino bhavantIti / / 3 atha kalikAle'pi jAgratprabhAvaM trayoviMzaM tIrthakaraM namaskurvannAha - pArzvaH pArthyAkhyayakSeNa kRtarakSeNa sevinAm / saMstutaH saMstuteyesya nAgo nAgendratAM yayau // 4 vyAkhyA-aprato yacchabdAvekSaNAdatra tacchabda AkRSyate / sa pArthaH spRzati jJAnena sarvabhAvAniti pArzvaH / tathA 18 garbhasthe jananyA nizi zayanIyasthayA'ndhakAre sarpo dRSTa iti garbhAnubhAvo'yamiti matvA pazyatIti niruktAt pArzvaH / namya iti kriyA'dhyAhiyate / kimbhUtaH ? sevinAM sevAkaraNazIlAnAM kRtarakSeNa kRtA rakSA pratipAlanamupadravAdiparihAreNa yeneti kRtarakSastena pArthAkhyayakSeNa vaiyAvRttyakarapArthAbhidhAnadevavizeSeNa saMstutaH prnnutH| yasya pArthasya saMstuteH paricayAt parameSThimahAmantrapradAnalakSaNAnnAgaH so nAgendratAM dharaNendratvaM yayau prApa ||4 atha caramajinasya namasyatAM kathayannAha zAsanAdhIzvaro vIraH samIraH pApapAMsuSu / sevyo yatsevanAjAtaH siNho'pyssttaapdaasnH||5 vyAkhyA-sa vIro vizeSeNerayati prerayati karmANIti vIraH sevyo bhajanIyaH / kimbhUtaH ? zAsanAdhIzvaraH zAsanasya jinazAsanasyAdhIzvaro'dhikaprabhuH / punaH kimbhUtaH pApapAMsuSu enodhUliSu samIro vAyuH / yathA samIreNa pAMsurdUrIkriyate tathA yena pApaM dUrIcake / yatsevanAt - yasya bhagavataH sevanAdbhajanAt siMho'pi haryakSo'pi lAJchanatvAdaSTApadAsanaH kharNAsano Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAThakazrIjayasomaviracita jAtaH / aSTApade varNe'rthAttanmaye siMhAsana Asyate'nenetyaSTApadAsanaH / 'karaNAdhikaraNayozca' iti lyutt| apizabdo virodhadyotakaH / yaH siMho bhavati so'STApadAsanaH kathaM syAt / aSTApade zarabha Asyate'nenetyaSTApadAsanaH / pratyuta siMhopari hantumaSTApadena sthiiyte| yaduktaM kavizikSAyAm - 'siMhasya zarabho hantA' iti / virodhaparihArastu prAgevAvAdi / 'aSTApadazcandramalyA, lUtAyAM zarabhe girau / kanake zAriphalake / ' ityanekArtha iti // 5 devAn stutvA gurUn stuvannAha - jIyAgotamagotrIyo vADaveyo gnnaagrnnii| citraM gorasadAnena yaH prINAti sa mAnasam // 6 vyAkhyA-sa gotamagotrIyo gotamavaMzotpanno gaNAgraNI:-gaNaH sAdhusamudAyastasyAgraNImukhyaH zrIindrabhUtiH prathamagaNadharo jIyAt- sarvotkarSeNa vartatAm / AziSi rUpam / sarvotkRSTazca namaskArya eva / yatra sarvotkRSTatvaM tatra namaskAryatvamityavinAbhAvAdato jIyAditi padena namaskArapratipattiH / namaskAreNa ca prbndhkrtR-vyaakhyaatR-shrotRnnaamissttphlsmpttiH|" kimbhUto ? vADaveyaH- vADava ivAtRptatvAdvADavaH / vaDavA brAhmaNI tadapatyamiti vA / prasAde'pyuktam - 'apatye tu vADava' ityaNeva syAt / tasya I lakSmI yAti prApnotIti vADaveyaH / atha citratAmudbhAvayati - idaM citraM yo gotamagotrIyaH prakRSTagovaMzotpanno vADaveyo vaDavAyA vRSo vADaveyaH / 'vaDavAyA vRSe vAcye DhagvAcyaH / vRSabho gaNAgraNI!gaNamukhyaH sa kathaM gorasadAnena-goraso dugdhaM tasya dAnena vitaraNena mAnasaM prINAti pramodayati / dhenureva gorasaM snauti na vRSabha iti / 'gorasaH kSIramUdhasyaM' iti haimaH kossH| atha vAstavamarthaM samarthayati-yo bhagavAn gorasadAnena gaurvANI tasyA yo rasaH / / khAdastasya dAnena mAnasaM zrotRNAM cittaM pramodayati smeti / ata eva zrImahAvIradarzanAt palAyamAno'pi karSakaH zrIgautamena khagirA sudhAkirA pratibodhya dIkSita ityAgamaprasiddhiH // 6 kSetreSu yaH prazasyeSu sugupteSvapi sptm| saJcArayati gAM gopaH sa jIyAt paJcamo gaNI // 7 vyAkhyA-sa prasiddhamahimA gopa iva gopAla iva gopaH paJcamo gaNI-AcAryaH zrIsudharmakhAmI jIyAt / yo bhagavAn saptasu saptasaMkhyeSu, prazasyeSu prAptazlAgheSu pratipanthimathanenAnukUlAcaraNena ca, sugupteSu surakSiteSu, kSetreSu 'jiNabhavaNabiMbaputthayasaMghasarUvAi satta khittAI' iti gAthoktarUpeSu, gAM vANI saJcArayati pravartayati tadvaiyAvRttyopadezaM dadAtItyarthaH / nanu sAmprataM tasya muktatvAtkathamidaM ghaTate ? / na, tatkAlApekSayA'yaM nirdezaH / apizabdo virodhArthaH / sa cAyam -yo gopo bhavati sa kathaM prazasyeSu zasayoraikyAt pradhAnadhAnyavatsu, tathA sugupteSu vRttyAdinA surakSiteSu, kSetreSu kedAreSu, gAM ghernu, saM samyak cArayati tRNyAH khAdayati / car gatibhakSaNayoriti dhAtunirdezAt / 'gaurvANIbANabhUrazmivajravargAkSivAriSu / dizi dhenau zrutezvaryA gaNeze cApi gauH smRtaH // 7 samajani punarnavAGgo yaH zrIvAmeyasArvasAnnidhyAt / akRta ca punarnavAGgIvivRti sa mude'stvabhayadevaH // 8. vyAkhyA-yo'bhayadevaH abhayadevasUriH, zrIvAmeyasArvasAnnidhyAt zrIpArzvanAthatIrthakRtprabhAveNa, punarnavAGgaH kuSTharogeNa galitAGgo'pi punarnavazarIraH samajani / ca punaH, yaH punaH, navAGgIvivRti zrIsthAnAGgAdinavAGgavRttiM akRta vyadhatta / pUrva // hi zIlAGkAcAryeNaikAdazAjayA api vRttayo vihitA Asan / paraM tAsAM madhya AcArAGga-sUtrakRtAGgavRttI eva sthite anyA vicchedamApuriti zrUyate / ata evAsmagusvaH punariti padaM procivAMsaH / sa zrIabhayadevasUriH, mude harSAya, astu bhavatu / ayaM hi zrIkharataragacche mahAn saprabhAvo gururajanIti tavyAvarNanaM ckRvaaNsH| atrAyaM vRddhasampradAyaH-purA bhagavAn abhayadevasarirjaratrAyAM zambhANakasthAne vihRtavAn / tatra ca mahAvyAdhibanAtIvazarIrApATave sati pratyAsannanagaramAmebhyaH pAkSikapratikramaNAya samAjigamiSurvizeSeNa samAhUto mithyAduSkRtadAnAya : Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [9-11 sarvaH shraavksngghH| trayodazInizi cAbhANi zAsanadevatayA-'prabho! khapiSi ? jAgarSi vA / ' tato mandasvareNoktaM bhagavatA- 'jAgarmi / punarUce tayA- 'prabho! zIghramuttiSTha, navaitAH sUtrakukkaTikA unmohaya / bhagavAnAha - 'na zaknomi / ' devatA prAha - 'kathaM na zaknoSi! adyApi cirakAlaM vIratIrtha prabhAvayiSyasi navAGgavRttiM ca vidhAsyasi / ' bhagavAnavocatU'kathaM tAmevaMvidhazarIro vidhAsyAmi ?' devatA'vAdIt - 'stambhanakapure seDhikAnadhupakaNThe khaGkharapalAzamadhye zrIpArzvanAthaH svy| mbhUrasti / tatpuro devAn vandakha / yena khasthazarIro bhavasi / ' tataH sA tiro'bhUt / prAtaHkSaNe pratyAsatnanagaramAmebhyaH samAgatya zrAvakasaGghana vavande bhagavAn / bhaNitaM ca bhagavatA-'stambhanakapure pArzvanAthaM vandiNyAmahe / zrAddhairacinti- 'nUna kazcidupadezaH prabhUNAM yenedamAvedayanti / ' tatastairbhaNitam - 'vayamapi vandiSyAmahe / ' tato vAhanena gacchataH prabhormanAk sausthyamabhUt / tato dhavalakapurAtpAdacAreNa vihRtavAn stambhanakapuram / zrAddhAH sarvataH pArzvanAthamavalokayanto guruNA'bhihitAH- 'khaGkharapalAzamadhye vilokayata / te tathA cakruH / tatastatra na dRSTA shriipaarshvnaathprtimaa| kevalaM gopAlavacanAttatra 10 pratyahaM gaurekA samAgatya pratimAmUrdhni kSIraM kSarati / tato hRSTaiH zrAddhairyathAdRSTaM niveditaM guroH puraH / tataH zrIabhayadevasUristatra gatvA darzanamAtra eva stotuM pravavRte 'jaya tihuyaNa' ityAdibhirdvAtriMzatA tAtkAlikairnamaskAraiH / tato'ntyanamaskAradvayamatIvadevatAkRSTiparamavagamyAbhidadhe devatayA- 'bhagavan ! triMzatA'pi namaskArairadhyetRNAM bhadraM vidhAsye / ato'ntyanamaskAradvayamasmadAkRSTikaratvena naH kaSTAvahamityapasAryatAm / ' tadanurodhAttathA cakre / vidhinA caityavandanaM vidadhe saGghana saha / tatastatra kAritaM zrAvakasaGghanottaGgatoraNaM devagRham / tato rogopazamAt susthIbhUtazarIreNa prabhuNA zrIabhayadevasUriNA sthApitaH 1s zrIpArzvanAthaH / vidadhe ca pratiSThA prasiddhazca mahAtIrthamiti // 8 dhyAtvA devAn gurUn sarvAn smRtvA zrIzrutadevatAm / sAnnidhyAjinadattasya guroH zrIkuzalasya ca // 9 bRhtkhrtrkhcchgcchshobhaavidhaayinH| ... zrIcandragacchasUrIndrajinacandragurogirA // 10 varNayAmi cturvrnnvrnnniiyyshstte|| manizrIkarmacandrasya vaMzazreNI yathAzrutam // 11 tribhirvizeSakam / __ vyAkhyA- evaM pUrvoktAn devAn - arhataH tathA sarvAn uktAnuktAn gurUn tattvopadeSTran, dhyAtvA hRdi nidhAya, tathA zrIzrutadevatAM zrutAdhiSThAtRdevIM smRtvA / tathA jinadattasya zrIjinadattasUreH tathA zrIkuzalasya zrIjinakuzalasUregurozca sAnnidhyAt prabhAvAt / tathA bRhatkharatarakhacchagacchazobhAvidhAyinaH / bRhaditi padaM laghukharataravyAvRttiparam / tatra 'kharatara' 25 iti birudaprAptAvayaM vRddhapravAdaH __vArANasIvAstavyasomadeva-zrImatIsutau zivadAsa-buddhisAgaranAmAnau dvijau dharmagaveSaNayA kirADUsthAne gatau / tatra satyakIdevatA gotrajA tAbhyAM pRSTA / tayoktamAdiviSNu-somezvarayakSau praSTavyau / tatastau saurASTreSu gatvA somezvarAgre zivadAsa AdiviSNoH puro buddhisAgaraH paJca pazcopavAsAn kRtyA sthitau / ArAdhitAbhyAM tAbhyAmevamuktam - zrIvarddhamAna sUriprokto dharmaH satyaH / tatastau zItapure samAgatau / tatra sarakhatyAM snAnaM vidhAyA''yAntau zrIvarddhamAnasUriM dRSTvA dharma * pRSTavantau / snAne ca zirasi mInadarzane pratibuddhau kalyANamatIbhaginIyutI dIkSAM jagRhatuH / tatrA''yo bhrAtA zrIjinezvarasUriH zrIaNahilavATakapattanakRtavihAraH zrIdurlabharAjasadasi 1080 tame varSe caityavAsivarga vijitya sthApitavasativAsaH kharataravirudaprAptipUrvakAvAptasuvihitAbhidhAnAbhidheyagacchanAyakatAvilAsa iti / bRhatkharataranAmA svaccho nirmalo yo gaccho gaNastasya yA zobhA zrIstAM vidhatta ityevaMzIlastasya / zrIcandragacche zrIvatrasenaziSyazrIcandrasUrivaMzasamutpannasAdhusamudAye sUraya AcAryAsteSAM madhya indra ivA'dhikamahimAnidhAnatvenendro yo jinacandraguruH 5 zrIjinacandrasUristasya girA vANyA / zrIyugapradhAnagurubhirUce zrIlAbhapure'smadguruzrIjayasomopAdhyAyAnAM yadasya jina Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12-16] pAThakazrIjayasomaviracita zAsanaprabhAvakazrIkarmacandramatrirAjasya vaMzAvalI varNanIyeti / teSAmupadezena zrImantrizrIkarmacandrasya vaMzazreNI yathAzrutaM-zrutaM zravaNaM tatparamparAvettRmukhAttadanatikramya yathAzrutaM varNayAmi guNavacanairvistArayAmi / 'varNaNa varNakriyAvistAraguNavacaneSu / ' varNakriyAvarNanaM varNakaraNaM vA / kathaM varNayati kaviH ? suvarNa varNayati / vistAre varNaneyaM guNavacanastutiH / zuklAyuktivA rAjAnamupavarNayatIti kriyaartnsmuccye| kiMviziSTasya ? caturvarNavarNanIyayazastateH catvAro varNA brAhmaNa-kSatriya-vaizya-zUdrAstaiparNanIyA stavanIyA yazastatiH kIrtivRndaM yasya tathA tasya / uktaM ca 'yadi santi guNAH puMsAM vikasanti tadA svayam / nahi kastUrikAmodaH zapathaiH pratipAdyate // 11 atha kavivarNayAmIti khagarva kharvIkurvannekAkSaramahAvidyAprabhAvamudbhAvayati vAcaspatisamAtyantavizuddhadhiSaNo janaH / vaMzaM varNayituM yasya vyaktyA zakto na yadyapi // 12 samAsena tathA'pyasya varNanA birudaanvitaa| vitanyate mayA maayaabiijmntrprbhaavtH||13 yugmam / / vyAkhyA-yasya zrImantrirAjasya vaMzamanvayaM varNayituM stotuM yadyapi vAcaspatisamAtyantavizuddhadhiSaNo vAcaspatibRhaspatistena samA sadRzI atyantamatizayena vizuddhA nirdoSA jAgratItyarthaH, dhiSaNA buddhiryasyeti, evaMvidho jano loko vyaktyA vizeSeNa pRthakpRthagguNodbhAvanena na zakto na kSamaH / tathA'pyasya zrImatrirAjavaMzasya samAsena saMkSepeNa birudAnvitA birudaH prasiddhaH pravAdastena sahitA varNanA stavanA mayA granthakA mAyAbIjamantraprabhAvato hA~kArarUpamantrazaktito vitanyate vistAryate / / iyamekAkSaramahAvidyA'lpA'pyanalpaphaladA / yaduktam 'amRtaM kanyAsUtraM carmacchatrAdicakriratnAni / vaTabIjaM bAlendubAlaharistantujantuzca / / jAtyamaNiH siddharaso rasAGgamekAkSarA mahAvidyA / upamA imA harikRte sukRte'lpe'nalpataraphalade / / ' iyameva ca zrIjinadattasUredlavidyA / tathA ca zrIjinadattasUripAdairuktam - 'varNAntaH pArzvajino rephastadadhaH sthitaH sa dharaNendraH / turyaH svaraH sabinduH sa bhavetpadmAvatIsaMjJA // tribhuvanajanamohakarI vidyeyaM praNavapUrvakanamontA / ekAkSareti saMjJA japataH phaladAyinI nityam // 13 bhUyAMsaH santi bhUmIzA bhUyAMsaH santi mtrinnH| zrIjainadharmamAhAtmyamanenAdhikamedhitam // 14 tena gIrmAmakInA'sya varNanAya pragalbhate / kamrAmrakalikAsvAdAt kokilA kiM na kUjati ? // 15 yugmam / / vyAkhyA- bhUyAMso bahavo bhUmIzA rAjAnaH santi vidyante / bhUyAMso maniNo ghIsakhAH santi / paraM zrIjainadharmamAhAtmyaM zrIjinadharmamahimA'nena zrImantrirAjenAdhikamuJcaredhitaM vRddhi prApitam / tattadAzcaryakArikRtyakaraNena zrIjinazAsanothoto vidadha ityrthH| tena hetunA mAmakInA madIyA gIrvANI, asya mantrirAjasya varNanAya stavanAya pragalbhata utsahate / etadeva dRSTAntadvAreNa dRDhayannAha-kokilA pikI kamrA rucirA yA''mrakalikA sahakArakorakastasyA AkhAdAda bhakSaNAtU kiM na kajati na virauti ! api tvAmrakalikAkhAdena kokilA madhuraM nadatyeva / evaM mantrirAjaguNAn zrutvA madIyA'pi vANI / tadguNavarNanAyotkaNThate // 15 nanu ko'sya guNavarNanAyAM phalodaya ityata Aha yogyAno kIrtanaM yena puNyavRddhividhAyakam / tena vighnAvalI nUnaM balAdU vidhvaMsameSyati // 16 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mazrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [17-21 vyAkhyA-yena kAraNena yogyAnAmaucityapravRttAnAM satpuruSANAM kIrtanaM saMzabdanaM stavanamiti yAvat puNyavRddhividhAyakaM zreyaHpallavanakArakam / tena kAraNena nUnaM nizcitaM vighnAvalI vighnazreNirbalAt prasahya vidhvaMsaM vinAzameSyati prApsyati / vighnavidhvaMse ca jAte khata eva nirvilambaM prArabdhagranthasamAptirbhavatIti dhvanitam // 16 . atha kaviH khakRtagrantha zravaNAya sakarNAnabhyarthayannAha tavaMzavarNanAM zrotuM sajjanAH santu sammukhAH / satAM saJjAyate yasmAt prItiH prgunnshruteH||17 vyAkhyA-tadvaMzavarNanAM tasya mantrirAjasya yA vaMzavarNanA'nvayastavanA tAM zrotumAkarNayituM sajjanAH satpuruSAH sammukhA abhimukhAH santu bhavantu / santastadvarNanAM sAvadhAnIbhUya zRNvantvityarthaH / yasmAtparaguNazruteH parameSAmanyeSAM mahatA ye guNA audAryadhairyazauryagAmmIryAdayasteSAM yA zrutiH zravaNamAkarNanamityarthaH / tasyAH paraguNazruteH satAM sajanAnAM prItirAnandaH* saJjAyata utpadyate // 17 ayoddiSTAmeva tAM nirdizati pRthvImaNDalavikhyAte pure devlvaattke| babhUva devddaavNshvNshmauktiksnnibhH|| 18 zrIsAgaro mahIpAlaH paalniiysuhRjjnH| bhaaryaassttkshirortnpniimaanvtiiyutH|| 19 yugmam // vyAkhyA-devalavATake pure zrIsAgaro mahIpAlo rAjA babhUva AsIt / kimbhUte tasmin pRthvImaNDale bhUmaNDale vikhyAte prasiddha / kiMviziSTaH zrIsAgaraH ? devaDAvaMzamauktikasannibho devaDAkhyavaMza evAnvaya eva vaMzastvaksArastatra mauktikasannibho muktAphalasadRzaH / mauktikaM hi vaMzAdapyutpadyate / tayonaya imAH 'ibhAhikirimatsyAnAM zIrSe muktAphalodbhavaH / tvaksArazuktizaGkhAnA garne muktAphalodbhavaH // dhArAdhareSu jAyeta mauktikaM jalabindubhiH / iti / tatrApi'vaMzajaM zazisaGkAzaM kakkolaphalasannibham / prApyate bahubhiH puNyaistadrakSyaM vedamantriNA // ' punaH kimbhUtaH ? pAlanIyo rakSaNIyaH suhRjjano mitraloko yasya sa pAlanIyasuhRjanaH / punaH kiMviziSTaH ? bhAryASTakasya zirasi maulau ratnamiva maNiriva patnI yA mAnavatI tayA yutaH sahitaH / 'jAtau jAtau yadutkRSTaM, tadranamiha bhaNyate // 19 yo'spardhata nijotkarSAnmAlavIyena saahinaa| taddezaM codasaM cakre zUrAH syuyeMdamarSiNaH // 20 vyAkhyA-yaH sAgaro mAlavIyena mAlavadezAdhIzvareNa sAhinA pAtasAhinA sAdha nijotkarSAdAtmIyaprabalabalAdhikyAdaspardhata spardhA cakAra raNaM vyadhattetyarthaH / ca punastaddezaM sAhidezamudvasaM cakre babhanetyarthaH / yadyasmAcchrarA vIrA amarSiNaH krodhanAH syurbhavanti parotkarSa na sahanta ityarthaH / krodhAjjAto jigISotsAhaguNo'marSaH praticikIrSArUpaH // 20 atha pavitrAMstatputrAnnAmato nidarzayannAha - babhUvustasya bhUbhartustrayA putrAH slkssnnaaH| lakSeSu mAnuSANAM ye lakSyatAM saMzritA guNaiH // 21 vyAkhyA-tasya zrIsAgarasya bhUbharturnRpasya trayaH putrAH sutAH salakSaNA lakSaNAni khastikacakrAdIni taiH sahitAH salakSaNA babhUvurAsan / kimbhUtAH! ye putrA mAnuSANAM manuSyANAM lakSeSu zatasahasrIrUpeSu guNairaudAryadAkSiNyAdibhiH kRtvA lakSyatAM vyaGgyatA saMzritA AzritAH / manuSyalakSeSu guNaiH kRtvA jJeyA ityrthH||21 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22-28] pAThakazrIjayasomaviracita bohittho gaGgadAsazca jayasiMhazca teSvapi / baharaGgandevI rAmA ramyA bohitthabhUpateH // 22 vyAkhyA-bohittho gaGgadAso jayasiMhazcaite trayaH putrAH / teSvapi puDheSvapi madhye bohityabhUpate|hitthanAmabhUbhat ramyA manoharA zIlAdiguNopetA baharaGgAdevI rAmA jAyA babhUveti kriyAdhyAhAraH kAryaH // 22 ... yannAmnA'dyApi tadvaMzyAH prasiddhAH santi srvtH| sudharmANo hi bohitthaharA itybhidhaantH|| 23 vyAkhyA- yannAmnA yasya bohitthasya nAmnA abhidhAnena adyApi etatkAle'pi 'bohitthaharA' ityabhidhAnato bohitthaharA ityullekhena tadvaMzyAstasya sAgarasya vaMzotpannAH sudharmANaH zobhanadharmavantaH sarvataH sarvAsu dikSu prasiddhA vikhyAtAH santi vidyante / hItyavadhAraNe // 23 aSTau putrA Sabhustasya zrIkarNaH prathamo mataH / jesAtAlhAjaganmallabhImAhvAzca tathA'pare // 24 somasI puNyapAlazca padmAhaH putrikA punH| padmeti ca samAkhyAtA zIlAdiguNazAlinI // 25 vyAkhyA-tasya bohitthasya bhUpateraSTau putrA babhuH zuzubhire / tAneva nAmataH prAha - prathama AdhaH zrIkarNaH mataH sammataH / 'mataM tu sammate'ciMte' / sammate vAcyaliGgaH / tathA apare anye jesA-tAlhA-jaganmalla-bhImAhAH somasIH / puNyapAlaH panAha: padmanAmA / putrikA sutA punaH pajheti ca samAkhyAtA kathitA / kimbhUtA ? zIlAdiguNazAlinI zIlAdigaNaiH zAlate zobhata ityevaMzIlA / athavA zIlAdiguNAn zAlate zlAghata ityevaMzIlA zIlAdiguNazAlinI / 'zAla katthane / ' yA hi zIlAdiguNopetA bhavati saiva tAn guNAn zlAghate / duHzIlA hi zIlavatIna varNayanti / uktaM ca'mUrkhANAM paNDitA dveSyA nirdhanAnAM mahAdhanAH / vratinaH pApazIlAnAmasatInAM satIjanAH // iti // 25 bohityo bhUdhavazcitrakUTAkhye ngre'nydaa| rAjazrIrAjasiMhAribhiH kRtvA mahAraNam // 26 ekaadshshtodgrviirpuurusssNyutH| prAptaH prAptajayaH kharga duSpApaM kiM mahAtmanAm ? // 27 yugmam // vyAkhyA-anyadA anyasmin kAle, bohittho bhUdhavo rAjA citrakUTAkhye nagare rAjazrIrAjasiMhAne nRpazrIrAjasiMhasya purato'ribhiH sAdha mahAraNaM mahAyuddhaM kRtvA vidhAya, ekAdazazatodanavIrapUruSasaMyutaH zatAdhikasahasrotkaTazUranarasahitaH prApta-2 jayo landhajayaH kharga murAlayaM prApta AsedivAn / yato mahAtmanAM mahApuruSANAM kiM duSprApaM durlabham ! api tu sarvamapi kAmitaM te labhanta ityrthH|| 27 tadanu zrIkarNanRpo rtnaadeviishubhaarmhissiiyuk| rAjyaM zazAsa pitryaM piteva putraM vinItAGgam // 28 vyAkhyA-tadanu bohitthanRpAtpazcAd ratnAdevIti ratnAdevyabhidhAnA zubhA kalyANakAriNI yA agramahiSI paTTarAjJI / tAM yunakti samAdhimAdadhAti / tayA saha yukto bhavatIti vA / ratnAdevIzubhAnamahiSIyuga / 'yujiM'samAdhau 'yujaMpI yoge ca / zrIkarNanRpaH / pitryaM pituridaM pitryam / 'vAyvRtupitruSaso yat' iti yat / zazAsa rarakSa pAlayAmAseti yAvat / kaH kamiva ! pitA janakaH putramiva / yathA pitA putraM vinItAGgaM vinayena namrazarIraM zAsti tathA zazAseti bhAvaH // 28 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mazrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [ 29-33 matsyendradurgamazaTho haThAt sudurga yadAdi jagrAha / rANetyabhidhA prauDhA tadAdi tenA''dade nUnam // 29 vyAkhyA-azaTha RjuH zrIkarNanRpo yadAdi yadinAdArabhya haThAd balAtkAreNa sudurgamatizayena durgamaM matsyendradurga matsyendrAbhidhako jagrAha gRhItavAn / tadAdi tadinAdArabhya / nUnaM nizcitaM tena zrIkarNena prauDhA'tizAyinI 'rANA' itya* bhidhA nAmA''dade jagRhe / rANelyAkhyayA sa khyAta ityarthaH / 'koTadurge punaH same / durga punardurgame syAt' // 29 catvArastasya sutAzcaturA vedA ivaavitthvaakyaaH| samadhara UdharaNAkhyo haridAso vIradAsazca // 30 ___ vyAkhyA-tasya zrIkarNasya catvArazcatuHsaMkhyAH sutA babhUvuriti gamyate / te ke samadhara udharaNo haridAso vIradAsazca / kimbhUtAH ? catvAro'pi caturA dvAsaptatikalAsu kuzalAH / punaH kimbhUtAH ? vedA iva RgyajuHsAmAtharvaNA iva, // avitathavAkyAH satyavacanAH satyapratijJA ityarthaH / yathA vedoktaM vAkyaM na vyabhicarati / uktaM ca 'vedAH pramANaM smRtayaH pramANaM, loke purANaM ca yathA pramANam / vizuddhabodhAvyabhicArabhAvAt , tathA pramANaM zakunAgamo'yam // ' tathaite'pi satyagira ityarthaH // 30 mArgAgacchadatucchadraviNagrahaNAt smutthitaamrssH| gorIsAhiH senAM meSitavAnanyadA tatra // 31 vyAkhyA- anyadA'nyasmin kAle / 'sarvaikAnyakiyattadaH kAle dA' iti dApratyayaH / tatra matsyendradurgamArge pathi AgacchanmAlavadezaM prati AyAt / yat , atucchaM bahulaM draviNaM dravyaM kanakAdiH tasya yadrahaNaM balAttannetRna jitvA hatvA ca khIkaraNaM tasmAt samutthita udayaM prApto'marSoM yasyetyevaMvidho gorisAhiH senAM sainyaM preSitavAn mumoca / krodhAjjAto jigISotsAhayukto gunno'mrssH| ayaM bhAvaH-anyadA mArga AgacchatsAhaH khajAnakaM zrIkarNasainikairjagRhe / tataH sAhisainya " tamupadrotumupAgamaditi // 31 veSTitamavekSya nagaraM saptazatakhajanasaGgataH khAmI / sammukhamagAnmahAnto mAnadhanAH syuryato loke // 32 vyAkhyA- tannagaraM sAhisainikairveSTitaM parita AkrAntamavekSya vilokya saptazatakhajanasaMyutaH saptazatabandhusahitaH khAmI zrIkarNaH sammukhaM sAhisenAyA abhimukhaM agAda yyau| yato yasmAddhetormahAnto mahApuruSA loke vizve mAnadhanA mAna"zcittonnatiH sa eva dhanaM dravyaM yeSAM te mAnadhanAH syubhavanti / uktaM ca'adhamA dhanamicchanti dhanamAnau hi madhyamAH / uttamA mAnamicchanti mAno hi mahatAM dhanam // 32 yataH- kastairjAtarjAtarbhavati guNo nAma yeSu jIvatsu / ciramupabhuktA vasudhopabhujyate vairibhirvibhayaiH // 33 vyAkhyA- yato yasmAttairjAtairutpannairjAtaiH putraiH ko guNaH ka utkarSaH / nAmeti vismaye / yeSu putreSu jIvatsu "jIvitaM bibhratsu ciraM bahukAlamupabhuktA pAlitA vasudhA bhUrvibhaurbhayarahitairibhiH zatrubhirupabhujyate tadasAkhAdo gRhyate / 'bhuj pAlanAbhyavahArayoH / 'atho, guNo jyAsUdatantuSu / rajjau sattvAdau sandhyAdau zauryAdau mIma indriye / rUpAdAvapradhAne ca doSAnyasmin vizeSaNe // ityanekArthaH / 'doSAnyasminnutkarSa' iti tadvRttyekadezaH // 33 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34-39] pAThakazrIjayasImaviracita khAmini paralokaMgate na doSado'syAH paropabhogo'pi / sUrye'stAdrimupeyuSi tamobhirAkramyate prAcI // 34 vyAkhyA-khAmini prabhau, paralokagate paralokaM prApte, asyA bhuvaH, paropabhogo'pi pUrvasvAmino'nyaH parastena ya upabhogaH sevanaM so'pi, na doSado na doSAvahaH / yadA khapramuyuddhA khaHprApto bhavati tadeyaM bhUranyena cedbhujyate tadA na ko'pi doSaH / yasmAt sUrye raSau, astAdimastAcalamupeyuSi prApte, prAcI pUrvA dik, tamomirandhakArairAkramyate'bhibhUyate / / atra ko doSaH / yataH___'pAtaH pUSNo bhavati mahatAM nopatApAya yasmAt , kAlenAstaM ka iha na gatAH ke na yAsyanti cAnye / etAvattu vyathayati purA lokabADaistamobhistasminneva prakRtimahati vyomni labdho'vakAzaH // 1 tathA'trApi // 34 tatsubhaTAH sutavanitAdAsIdAsAdikaM nijaM nikhilam / bAlamabAlamamalasAt kRtvA'muste'bhyamitrINAH / / 35 . vyAkhyA-te tatsubhaTAstasya zrIkarNasya subhaTA yodhAH, sutavanitAdAsIdAsAdikaM nijamAtmIyaM, nikhilaM samastaM bAlamarbhakam, abAlaM vRddham , analasAdagyAyattaM kRtvA, abhyamitrINAM abhyamitrIyA abhurdIpyante sma / lokarUDhyA 'ju hare vidhAya rnnaayoptsthire| 'abhyamitryo'bhyamitrIyo'bhyamitrINo'bhyariM vajan / AbhimukhyenAmitrAnalaMgAmI abhyamitrINaH // 35 // raNarasiko raNakeliM vidhAya dhairya nidhAya nijacitte / khAmI hastyArUDho voDhA khargazriyaH samabhUt / / 36 vyAkhyA-raNarasiko raNakutukIM; svAmI zrIkarNo, nijavite khaddadi, dhairya sthiratA, nidhAya sthApayitvA, raNakeliM raNakrIDA, vidhAya kRtvA, hatyArUDho gajArUDhaH san , khargazriyaH khargalakSmyA, voDhA dhArakaH samabhUjAtaH / 'dadhate dadhAti dharati ca dhArayati vahati kalayati ca' iti kriyaaklaape| raNa rasoM rAgo'syA'stIti raNarasI / sAthai kapratyaye raNarasika iti / / 36 tadavasare kulagehe khasutacatuSTayayutA gatA ptnii| prAgeva Se(khe)Dinagare gatavidhure nijajanAhUtA // 37 vyAkhyA-tadavasare tasmin samaye 'juhara prastAve, prAgeva sAhisainyAgamanAt pUrvameva, gatavidhure vilIneSTavastuviyoge, Se(kha)Dinagare mahevAbhidhapuropakaNThapure, nijajanAhUtA khakulagRhakhajanajanAkAritA, khasutacatuSTayayutA AtmIyasamadharA- 22 diputracatuSTayasametA, panI ratnAdevI, kulagehe mAtApitagRhe, gatA'bhUditi gamyate / vidhuraM syAt pravizleSe vikale ityanekArthaH / pravizleSa iSTavastuviyogaH // 37 durgamapi tadanu jagRhe durga zrIsAhisenayA ghena / dhanikaviyuktaM sthAnaM khalpabalenApi saMsAdhyam // 38 vyAkhyA- tadanu pazcAt zrIkarNasya vargArohAmantaram, zrIsAhisenayA zrIgoripAtasAhisainyena, durgamapi " durgamamapi durga koTTo jagRhe gRhItaM svIkRtam / khAjJA tatra pravartitetyarthaH / etadeva vacanabhAyA spaSTayati- yena kAraNena, dhanikaviyuktaM khAmivirahitaM, sthAna kodvAdisannivezaH, khalpabalenApyalpasainyenApyalpasAmarthyenApi vA saMsAdhyaM prAhyam / ayaM hi mahAbalasAhistatra kiM vAcyam // 38 atha tantra sutaiH sahitA sasukhaM tasthau piturguhe rAzI / . putrAzcatvAro'pi hi kramato vRddhiM para prApuH // 39 ma. ka.0pra02 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [40-44 vyAkhyA-atheti maGgalArtho'nantarArtho vA / 'atha samucchaye, maGgale saMzayArambhAdhikArAnantareSu ca / ' itynekaarthH| tatra (kha)Dinagare, rAjJI ratnAvatI, sutaiH samadharAdibhizcaturbhiH putraiH sahitA, sasukhaM yathA samAdhAnaM, piturgRhe kulagRhe, tasthau sthitvtii| hi vishesse| vizeSeNa catvAro'pi putrAH, kramataH krameNa vayAkalAdiparipATyA, parAmatizAyinI vRddhi vardhanaM prApurAsedivAMsaH / 'hi hetAvavadhAraNe vizeSe pAdapUrtI ca' iti / 5 'vRddhiH kalAntare harSe, vardhane bheSajAntare / zraddhA''stikye'bhilASe ca' iti // 39 kharatarasUrijinezvaraguravo bahusAdhuvandhurAstatra / samavasRtAH puNyavazAt pavitrayanto dharApITham // 40 vyAkhyA-tatra (kha)Dinagare, puNyavazAt pUrvakRtasukRtavazAd , bahusAdhubandhurA yatisamudAyasundarAH, kharatarasUrijinezvaraguravaH zrIkharataragacchAdhIzvarazrIjinezvarAcAryAH, dharApIThaM mahImaNDalaM, pavitrayantaH zucIkurvantaH, samavasRtAH prAptAH // 40 zubhazakunarAzisUcitabhAvimahAlAbhanizcayAH tatra] / vijihIrSavo'pyakAryurvarSAvAsaM khataste'pi // 41 vyAkhyA-te zrIjinezvarasUrayastatra (khe)Dinagare, zubhazakunarAzinA pravezArhazakunasamUhena, sUcito darzito, bhAvimahAlAbhanizcayo bhaviSyatkumArapratibodhAdimahAlAbhanirNayo yeSAM te zubhazakunarAzisUcitamAvimahAlAbhanizcayAH, vijihIrSavo'pyanyatra vihAraM kartumicchavo'pi, khato'pi na kevalaM zrAddhAgraheNaiva kintu kharasenA'pi, varSAvAsaM varSAsu prAvRSi vAso " varSAvAsastaM varSAcaturmAsyavasthAnamakArSurvidadhire // 11 ziSTajanaH santuSTaH puSTaH samabhUdine dine dhrmH| zAsanasurI nizAyAmathAnyadA'khyAd guroH svame // 42 vyAkhyA-tatra gurUNAM vyAkhyAnazravaNasamyagAcaraNadarzanAdinA ziSTajanaH sAdhulokaH, santuSTaH samyagjaharSa / tathA dine dine pratidinaM, dharmo'rhatpraNItaH zrAddha-sAdhvAcAraH, puSTo vidhimArgoddIpanenApuSyat / athAnantaramanyadA'nyasmin kAle, 7 zAsanasurI jinazAsanadevatA, nizAyAM rAtrau, khame suptajJAne, guroH zrIjinezvarAcAryasya, vakSyamANamidamAkhyAt kathayAmAsa / 'khAmaH khApe suptajJAne' ityanekArthaH / suptasya jJAnaM bodho darzanaM vA suptajJAnaM tatreti tadvRttau // 42 atha zAsanadevatoktamAha - yuSmAkamavasthAnaM sthAne'smin dharmalAbhataH sthAne / dhanavidyAgasukhAnAM lAbhAbhAve na tatkAryam // 43 vyAkhyA-he guravo ! yuSmAkamasmin sthAne sanniveze, dharmalAbhato dharmaprApteH, avasthAnamavasthitiH, sthAne yuktam / yato dhanavidyAGgasukhAnAM dravyavidyAzarIrasamAdhInAM, lAbhAbhAve prAptyabhAve, tadavasthAnaM na kArya na karaNIyam / uktaM ca 'yatra vidyAgamo nAsti yatra nAsti dhanAgamaH / zarIre ca sukhaM nAsti na tatra divasaM vaset // 1 guNinaH sUnRtaM zaucaM pratiSThA guNagauravam / apUrvajJAnalAbhazca yatra tatra vaset sudhIH / / 2 / iti / 'sthAne tu kAraNe yukta sAmye'pi' ityanekArthaH // 43 pratibodhamavApsyanti zrImajinazAsanonnatipravaNAH / nUnaM rAjakumArA yuSmanmukhadezanAzravaNAt // 44 . vyAkhyA- nUnaM nizcitaM, he guravo ! yuSmanmukhadezanAzravaNAdhuSmadvadanAravindavinirgatavyAkhyAnazravaNAt , zrImajjinazAsanonnatipravaNAH zrImajjinazAsanasya yonnatirudaya udbhAsanamityarthastatpravaNAstatparAyaNAH, rAjakumArAH samadharAyAH, pratibodha samyaktvAdilAbham , avApsyanti lapsyante / rAjakumArAH pratibhotsyanta ityrthH||44 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45-50 ] pAThaka zrIjayasomaviracita zrIkarNasutA jananIyutA gurUpAntamAgatAH prAtaH / zrutahita gurUpadezAH pratibodhaM prApuraparedyuH // 45 vyAkhyA- - aparedyuH aparasminnahani, zrIkarNasutAH samadharAdyAH, jananIyutAH ratnAdevIsametAH, gurUpAntaM zrIjinezvarAcAryasamIpamAgatAH praaptaaH| zrutahitagurUpadezAH - zrutaH zravaNAtithIkRto hitaH pathyo gurUpadezo yaista evaMvidhAH, pratibodha prApuH pratibuddhAH // 45 kRtasamyaktvoccArA jinagRhajinabimbapUjanAdhArAH / uddhRtasudharmabhArAH saJjAtA modasambhAsaH // 46 zrIzatruJjayaraivatagirizRGge vihita bhavyajanaraGge / yAtrAM gurUpadezAt krameNa cakruH sadAcArAH // 47 yugmam // vyAkhyA - te krameNa gurUpadezAcchrIjinezvarAcAryavyAkhyAna zravaNAd, vihitabhavyajanaraGge vihitaH kRto bhavyajanAnAM // 7 jinadarzanodbhUtaharSotkarSAnnartanAya raGgo nRttabhUmiryasminnevaMvidhe, zrIzatruJjaya- raivatagirizRGge zrIpuNDarIkojayantAdrizikhare, yAtrAM zrIjinezvarArcanotsavaM cakrurakArSuH / 'yAtrotsave gatau vRttau ' ityanekArthaH / utsave yathA - 'yAtrA hi caitre tridazezvarANAM iti tadvRttau / atha tadvizeSaNAnyAha - kimbhUtAste ! kRtaH zrImadgurumukhAdaGgIkRtaH samyaktvoccAraH samyaktvAlApakapATho yaiste kRtasamyaktvoccArAH / punaH kimbhUtAH ? jinagRhe jinabimbAnAmatpratimAnAM yatpUjanaM kusumAdibhirabhyarcanaM tasyAdhArA AzrayAH pratyahaM trisandhyaM jinapUjAM vidadhAnA ityarthaH / punaH kiMviziSTAH saJjAtaH prApta AmodasambhAraH pramodasamUho yeSAM te 13 saJjAtAmodasambhArAH / punaH kimbhUtAH ! sadAcArAH zobhana zrAddhadharmAnuSThAnAH / 'raGgaH syAnnattayuddhavAH, rAgaH' ityanekArthaH // 47 mArgagRhItasamujvalapUgaphalasthAladAnato'nugRham / jAnapadairAkhyAtAH phophaliyetyAkhyayA te'pi // 48 vyAkhyA - te samadharAcAzcatvAro'pi, anugRhaM gRhasya gRhasya pazcAt pratigRhamityarthaH / mArge zrItIrtharAjavartmani, gRhItAni dravyavyayena svIkRtAni, samujvalAni dhavalAni yAni pUgaphalAni kramukataruphalAni, tairbhUtaM yatsthAlaM bhAjanavizeSastasya dAnato vitaraNAt, jAnapadairjanapadavAsibhirleaukaiH, 'phophaliyA' ilmAkhyayA nAmnA AkhyAtAH kathitAH / tata Urdhva gUrjara dezaprasiddha phophaladAnAt 'phophaliyA' iti tAn sarve'pi kathayanti smeti bhAvaH / 'pUgaH kramukasaGghayoH / ' 'anu lakSaNavIpsetthambhUtabhAgeSu sannidhau / sAdRzyAyAmahIneSu pazcAdarthasahArthayoH // ' iti // 48 saGghapatayo'tha sarve saJjAtAsteSu samadharo bhrAtA / jaitIbhAryAnugataH sukhena dharmma dadhAti sma // 49 sma babhAra // 49 vyAkhyA - atha zrIzatruJjayAdiyAtrA karaNAnantaraM sarve samadharAyAH saGghapatayaH parihitendramAlAH saJjAtAH / teSu caturSu bhrAtRSu madhye samadharo bhrAtA jaitItyabhidhayA yA bhAryA tayA'nugataH sahitaH, sukhena dharmaM zrIjinoditAnuSThAnaM dadhAti - 11 atha trIn bhrAtRnupekSya prakRtavaMzopayogi zrIsamadharasya sutapAramparya kathayannAha - tasya suto'bhUddhanyo mAnyaH zrItejapAla iti nAmnA / nAriGgayAkhyA putrI tau vRddhiM prApatuH puNyaiH // 50 vyAkhyA - tasya samadharasya sutaH putro dhanyaH puNyayutaH / 'dhanyaH puNyayute' ityanekArthaH / mAnyo mAnanIyaH -satkArArha ityarthaH / zrItejapAla iti nAmnA'bhUd babhUva / tathA nAriSAkhyA nAriGgIvyabhidhAnA putryabhUt / tau saca sA catau strIpuMsayoH saha vacane pulliGgaM bhavati / sA ca paTazca tau, sa ca zATI ca tAvityAdivat / tejapAla - nAriyau puNyaiH pUrvakRtasukRtairvRddhiM prApaturvarddhanaM lebhAte // 50 25 33 33 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 vyAkhyA - tasya zrItejapAlasya tArAdevIti nAmikA jAyA kalatramajAyata jAtA / kimbhUtA ! kalpalateva kalpavallIvodArA udAttA manobhilaSitArthadAtrItyarthaH / tathA sArA zreSThA, tathA vizuddho nirdoSa AcAraH kriyAvyApAro yasyAH sA ' vizuddhAcArA / tathA san zobhana AkAra AkRtiryasyAH sA sadAkArA // 51 20 manikarmacandravaMzAvalI prabandha / kalpalatevodArA tArAdevIti nAmikA sArA / tasya vizuddhAcArA AyA'jAyata sadAkArA / / 51 gaurjaradezAdhipaterupadAM dattvA'nyadA sa turagAdim / prAptAdhikaprasAdo dezaM jagrAha mUlyena // 51 - vyAkhyA - anyadA'nyasmin kAle gaurjaradezAdhipatergaurjarAdhIzasya, sa turagAdiM turaGgagajakharNAdisahitAmupadAmupAyanaM dattvA prAkSo labdho'dhikaH prasAdo'nudo yAt sa prAptAdhikaprasAdaH, mUlyena vetanena, lokarUDhyA 'mukAtena' 1" dezaM gUrjaradezaM jagrAha gRhItavAn // 52 aNahilapattanazAstA samabhUcchrItejapAla saGghapatiH / patriMzadrAjakulI jJAtInAM nyAyakaraNena // 53 25 vyAkhyA - zrI tejapAlasaGghapatiH SaTtriMzadvAjakulInAM jJAtInAM ca lokaprasiddhAnAM nyAyakaraNena satyAsatyAdinItikaraNena aNahilaSattanasya zAstA pAlakaH samabhUjjAtaH / tatra SaTtriMzadrAjakulya imAH - ikSvAkuvaMza 1 sUryavaMza ra sonama 3 15 yAdavaH 4 pasmAra 5 cAhamAna 6 caulukya 7 chindaka 8 siThAre 9 saindhava 10 cApotkaTa 11 pratIhAra 12 kanduka 13 rA 14 kUTa: 15 zaku 16 karaka 17 pIcha 18 19 20 21 guhilaputra 22 paulika 23 morika 24 maGkayANakara 25 dhAnyapAlaka 26 rAjapAlaka 27 amaGga 28 nikumbha 29 dadhilakSa 30 kurudalika 31 hUNa 32 hariyaDa 33 naTa 34 mASa 35 khokhara 36 rUpA iti / jJAtayaH sArddhA zAdaza prasiddhA eva // 53 tasyAbhUt sutaranaM vIlhAnAnnA mahottamaM saguNam / tArAdevIsadudarasaroruhe rAjahaMsasamam // 54 vyAkhyA- tasya zrItaijapAlasya vIlhAnAcA surtarane putraratamabhUt / utkRSTasUnurvabhUvetyarthaH / kimbhUtaM ! nareSvaudAryadhairyAdibhirguNairuttamaM mukhyam / punaH kimbhUtaM ! guNAH sasvAdayastaiH sahitaM saguNam / punaH kimbhUtaM ? tArAdevyA yatsadudaraM zobhanakukSistadeva saseruhaM para satra rAjahaMsasamaM titopamam // 54 guruvacanAdatha zatruJjaya-raivatatIrthayorvyadhAyAtrAm / zrIsana sanAtha muktaM kRtvA sa tIrthezam // 55 [51-57 vyAkhyA - athAnantaraM guruvacanA gurUpadezataH, sa tejapAla saGghapatiH, zrIsacena sAdhu-zrAddhAdisamudAyena, sanAthaH sahitastIrthezaM muktaM kRtvA / lokarUDyA 'bhugatau' iti vidhAya / zatruJjaya raivatatIrthayoH puNDarIka-ujjayantAkhyapuNyakSetrayoH, yAtrAM jinArcanotsavaM vyadhAJcakAra / 'tIrthaM zAstre gurau yajJe, puNyakSetrAvatArayoH / ityAdi // 55 pratisAdharmikagehaM tadeze hemamudrayA yuktam / sasthAlamadAnmodakamekaikaM paJcaseramitam // 56 vyAkhyA - sa zrItejapAlaH sAdhipatiH, tadeze gUrjara saurASTradeze pratisAdharmikagehaM sakalasAdharmikagRheSu, hemamudrayA sauvarNanANakena yuktamekaikaM paJcaseramitaM paJcaserapramANaM, sasthAlaM bhAjana vizeSasahitaM modakaM laDDukam, adAd dadau / 'samitAkhaNDAjyakRto, modako laDDukazca saH / iti zeSaH // 56 zrIjinakuzalagurUNAM sUripadasthApanAM vyadhAt samaham / rAjendracandrasUreH karAmbujAt pattane nagare // 57 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58-63] pAThakazrIjayasomaviracita vyAkhyA- ya iti padamadhyAhiyate / yaH zrIvejapAlaH samaI soddharSa sotsavamiti yAvada, zrIjinakuzalagurUNAM sUripadasthApanAmAcAryapadavIpratiSThAM, pattane nagare, rAjendracandrasUreH karAmbujA pANipAt, vyadhAdakArSIt / zrIjinakuzalasUrINAmAcAryapadaM nandImahapUrvakaM dApayati smeti bhAvaH // 57 zrIsammetazilocyayAtrA kartuM tataH pravRtte'smin / mArga mlecchA rurudhuvyaM gRhayAlavo bAlAH // 58 vyAkhyA-tataH zrIzatrukSayAdiyAtrAkaraNAdUrdhvamasmin zrItejapAle, zrIsammetazilocayasya zrIsammetAdreryAtrAM katuM vidhAtuM pravRtte sati, dravyaM draviNaM gRhayAlayo grahItAro bAlA vivekavikalA mlecchAH zabarAH mArga panthAnaM rurudhuH / mArga ruddhA tasthurityarthaH // 58 saGghapatirnijasubhaTAn sajjIkRtyAbhavad raNe sjjH| mlecchAnAmapi senA naMSTravA'gAt kAndizIkA'tha // 59 vyAkhyA-atha mleccharodhAnantaraM sApati zrI tejapAko, nijasubhayanAtmIyayodhAna, sannIkRtya sannaddhAn vidhAya, raNe taiH saha saGgrAme sajaH praguNo'bhavat / raNe pravRtte sati mlecchAnAmapi senA sainyaM, kAndizIkA kA dizaM bajAmIlyA- ' kulA satI, naMSTvA palAyya, agAjamAma / mlecchasainyaM nanAzeyarthaH / 'sajjau sannaddhasambhRtau / ' sambhRtaH paripUrNaH praguNa iti yAvaditi tadvattau // 59 labdhajayojya kyAmayahRdayaH zrIjainadharmamAhAtmyAt / viMzatihimazikhabhAlI tayAtrobhUnmubAM pAtram // 60 vyAkhyA-ayopasthitamlecchajayAnantaraM, labdhajayaH prAptavijayo, dayAmayahRdayaH sahapavika zrItejapAla, zrIjainadharmamAhAtmyATrIAItadharmaprabhAvAd, viMzatijinAnAM zrIRSabhavAsupUjyAriSTanemivIrakhyatiriktaviMzatitIrthakRtAM, zivabhUmau mokSaprAptisthAne, kRtayAtro vihitotsavo, mudA harSANAM, pAnaM bhAjanam abhUbhUka 6. evaM vidhAya yAtrAM dInArayutAcchamodakaM vipulam / sasthAlaM pratibhavane mobAna kvAnoM vyAkhyA-evaM pUrvoktaprakAreA, yAtrAM vidhAya kRtvA, zrItejapAlo mArge pathi, zrAddhAnAM zrAvakANAM, pratibhavanaM pratigRhaM, vipulaM mahatsasthAlaM bhAjanavizeSayutaM, dInAreNa sauvarNanANaketa, putaH sahitA, accho'malo yo modako kAlaM, dattavAn dadau // 61 kRtavAMzca satrazAlA diinaanaathaarthiloksntussttii| evaM zrIjinazAsanasamunnati yo vidhatte sma // 62 vyAkhyA-ca punIMnA dainyabhAjaH kRpaNA ityarthaH / anAthA anAmikAH, arthilokA yAcakalokAsteSAM santuSTayai santoSAya cetaHsamAdhAnAya, satrazAlA dAnazAlA, kRtaaNshcke| 'satramAcchAdane Rtau, sadA dAne vane damme / itynekaa| evamamunA prakAreNa yaH zrItejapAla: zrIjinazAsanasya samunnatimudrayaM vidhatte sma cakAra / yataH- . 'jiNabhavaNaM jiNabiMba bhatto rAyA susAko maMtI / aisesA AyariyA paMcujoyA jiNamayammi // ' 62 kRtvA'nazanaM vidhinA shriimjinsngghpuujnaabhirtH| svagarga jagAma saGghAdhipatiH shriitejpaalaakhyH|| 63 vyAkhyA-zrItejapAlAlyaH zrItejapAlanAmA saGghAdhipatiH, zrImajinasaGghapUjanAbhiratA zrImattIrghakRtsAdhuzrAddhAdi-- samudAyArcanAsaktaH san, vidhinA''gamoktAnuSThAnapUrvakam, anazanamAhArasaMnyAsaM kRtvA, svarga surAlaya jagAma // 63 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 35 'manikarma candravaMzAvalI prabandha / tatputraH saGghapatirvIlhAkhyo'bhUt prabhUtasampattiH / vInAdevI nAmnA patnI tasyAbhavaddhanyA // 64 vyAkhyA - tatputrastasya zrItejapAlasya putraH sUnuH, saGghapatiH saGghAdhIzo'bhUjjajJe / kimbhUtaH ? prabhUtA bahI sampattiH sampadyasya sa prabhUtasampattiH / tasya vIlhAkhyasya saGghapatevanAdevIti nAmnA, patnI jAyA, dhanyA puNyayutA'bhavad babhUva // 64 kaDuA-dharaNA-nandAbhidhAnaputratrayAnvitaH prayataH / nijakadhanaM satkSetre niyojayan yo'jayanmudiram // 65 vyAkhyA - yaH prayataH prayatnavAn dharmakarmaNi sodyogaH san, nijakadhanamAtmIyadraviNaM, satkSetre jinabhavanAdau, niyoja - yan vyApArayan dadAna ityarthaH / mudiraM ghanAghanam, ajayajjigAya / dAnena meghamadhazcakAra / dAnazauNDa ityarthaH / kimbhUtaH ? kaDuA - dharaNA-nandAbhidhAnaM yatputratrayaM tenAnvito yuktaH // 65 14 zatruJjayojjayantAbhidhAnajainAnavadyatIrtheSu / yaH saGghayuto yAtrAM cakre saGgha ca saccakre // 66 vyAkhyA - yo vIlhAkhyaH saGghAdhipatiH, zatruJjayojjayantAbhidhAnAni yAni jainAni jinasatkAni, anavadyatIrthAni niSpApapuNyakSetrANi, teSu saGghayutaH sAdhuzrAddhAdipUgasametaH, yAtrAM cakre / ca punaH saGgha saccakre / vastrAnnapAnAdidAnena satkRtavAn / saGghapUjAM vyadhattetyarthaH // 66 yAvajjIvaM pradade pAraNakaM parvapauSadhasthAnAm / zrAddhAnAM vividhAnnapradhAnapakkAnnapAnAdyaiH // 67 vyAkhyA - ya iti gamyate / yo vIlhAkhyaH sadezo yAvajjIvaM yAvadAyuH, parvapauSadhasthAnAM parvANyaSTamyAditithayastatra yatpauSadhaM trividhacaturvidhAhAraparityAgarUpo vratavizeSastatra tiSThantIti parvapauSadhasthAsteSAM zrAddhAnAM vividhAnairnAnAvidhazAlidAlirUpabhaktaiH pradhAnA ye pakkAnnapAnAdyAH siMhakesara- jayalabdhikA lapanazrI -ghRtapUra- zarkarA - drAkSAdipAnaprabhRtayaH / Athagra20 haNAttAmbUlAdayaH / taiH kRtvA pAraNakaM pAraNAM pradade / upoSitasya bhojanaM pAraNA // 67 [ 64-70 suyazorAzinidAnaM dAnaM dattvA'rthidInahIneSu / sumanAH sumanAH samabhUd yaH svIkRtasukRtapAtheyaH // 68 vyAkhyA - yaH zrIvIlhAkhyaH sadezaH sumanAH prAjJaH, arthino yAcakAH, dInAH kRpaNAH, hInA: vikalAGgAsteSu, suyazorAzinidAnaM zobhanakIrtizreNikAraNaM, dAnaM dIyata iti dAnaM dhanaM dattvA, svIkRtamaGgIkRtaM sukRtameva puNyameva pAtheyaM * zambalaM yena sa svIkRtasukRtapAtheyaH, sumanA devaH samabhUt / 'sumanAH prAjJadevayoH, jAtyAM puSpe / ' ityanekArthaH // 68 - tadanu kaDuAbhidhAnaH saGghapatiH saGghabhAradhaureyaH / smRtvA pUrvaja bhUmiM deze'gAnmedapATAhne // 69 vyAkhyA - tadanu vIlhAkhargArohAnantaraM, kaDuAbhidhAnaH kaDuAnAmA / 'grAmanAmnorna saMskAraH' iti / saGghapatiH, pUrvaja bhUmiM pUrvajAnAM pUrvavaMzyAnAM yA bhUmiravasthAnakSetraM tAM smRtvA, medapATAde lokarUDhyA 'mevADa' iti nAmni deze, agAjjagAma / 30 kimbhUtaH ? saGghabhArasya vahane dhaureya iva dhurandhara iva saGghabhAradhaureyaH / zAkapArthivAditvAnmadhyapadalopI samAsaH // 69 vasati sma citrakUTe vicitrakUTe sa rAjasammAnyaH / samabhUttasya viziSTA jane pratiSThA'tibhUyiSThA // 70 vyAkhyA - sa kaDuAbhidhaH saGghapatiH, vicitrANi vividhAni kUTAni zikharANi yasminnevaMvidhe citrakUTe, rAjasammAnyacitrakUTAdhIzasatkArAIH san vasati sma avAtsIt / tathA tasya kaDuAkasya, jane loke, atibhUyiSThA ghanA viziSTA zreSThA, OM pratiSThA gauravaM samabhUt / sakalalokopAdeya vAkyo'bhUditi bhAvaH // 70 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAThaka zrIjaya somaviracita: mAlavakapAtisAheH samAgamaM samavagamya yo'nyedyuH / rANAke janAnAM rakSAyai baddhakakSeNa // 71 muktaH pradhAnavRttyA sandhiM kartuM sulabdhalakSyeNa / sandhi vidhAya sAhernyavartayat tatkSaNAt sainyam // 72 yugmam // vyAkhyA - yaH kaDuAko'nyedyuranyasmin kAle, rANAkena citrakUTaprabhuNA, mAlavapAtisAheH samAgamamAgamanaM, s samavagamya jJAtvA, sandhi sandhAnamekatvaM kartuM, pradhAnavRttyA lokaprasiddhayA muktaH preSitaH / kimbhUtena rANAkena ? janAnAM khanagaranivAsilokAnAM rakSAyai pAlanAya, baddhakakSeNa baddhA kakSA yeneti / 'antarIyapazcimAJcale kakSA, pratijJAyAmapi' iti maGkhaH / punaH kimbhUtena ? labdhalakSyeNa zobhano labdha iva prApta iva lakSyo lakSaNIyo nyAyavyavahAro yena sa sulabdhalakSyastena, sandhi sAhinA saha sandhAnaM vidhAya tatkSaNAttatsamaya eva, sadya ityarthaH / sAheH sainyaM nyavartayannivartayAmAsa / pazcAdvAlitavAnityarthaH // 72 71 - 76 ] 15. sarvo'pi nagara lokastasya prazazaMsa buddhimAhAtmyam / yasmAtsa eva mAnyo, yo lokaM pAlayedazivAt // 73 vyAkhyA - tasya kaDuAkasya, sarvo'pi samasto'pi, nagaralokaH purIjano, buddhimAhAtmyaM dhiSaNAmahimAnaM, prazazaMsa stauti sma / yasmAddhetoH sa eva pumAn mAnyaH pUjanIyo yo lokamazivAdupadravAt pAlayedrakSet / 'mAnaN pUjAyAm / ' anenApi sAhisenopadravavAraNena jano rakSita iti // 73 tadanu bhaTairiha nikhilairnAgarikairapi sa mantrirAja iti / prokto manavidhAnAd yato janAH kRtyavaktAraH // 74 vyAkhyA - tadanu evaMvidhaparAzakyakRtyakaraNAnantaraM, iha citrakUTe, bhaTairyodhairnikhilairapi samastairapi nAgarikaiH paiauraiH, sa kaDuAko, mantravidhAnAd rahasyAlocanaM mantrastasya vidhAnAt karaNAt, 'mantrirAja' iti proktaH kathitaH / manaH kartavyAvadhAraNamastyasya mantrI, teSAM rAjA'dhipatirmantrirAja iti / yato yasmAt kAraNAjjanA lokAH kRtyavaktAro vihitakarmAbhidhAyakAH, yena 20 yAdRkkarma vidhIyate tasya vaktAro lokAH syuH / anena sAhisenAnivRttyai mantro vihita iti mantrirAja ukta iti // 74 lokoktaM birudAkhyAnaM cirasthAyi prazasyaM ca na bhavatIti rAjapratipAditaM tadAha rAjJA'tha saprasAdaM sarvAGgINAdbhutAbharaNadAnAt / sammAnito dade'mai sacivAdhIzatvamapi harSAt // 75 vyAkhyA - atha sandhikaraNAnantaraM, saprasAdaM sAnugrahaM, rAjJA rANAkena, sarvAGgAni vyApnuvanti sarvAGgINAni yAnya- 25dbhutAbharaNAnyAzcaryakAribhUSaNAni teSAM dAnAdvitaraNAt, sammAnitaH satkRtaH / tathA'smai kaDu AkhyasaGghAdhIzAya, harSAt pramodAta, sacivAdhIzatvaM mannIzvaratvamapi dade pradattam / 'tatsarvAdeH pathyaGgakarmapatrapAtraM vyApnotIti khaH / ' pUrvapadasthanimittAduttarapadataddhitasthanakArasya NatvamiSyate sarvAGgINa iti prakriyAkaumudyAm // 75 10 tadanu khagotrajAnAM kRtavAn karamokSaNaM prayatnena / prAptodayo'tra raviriva zUrANAM vRttiriyameva // 76 vyAkhyA - tadanu mantripadasampadavAptyanantaraM, atra citrakUTe, sa ityAkRSyate / sa kaDuAkhyo mantrI, prAptodayo labdhonnatiH, svagotrajAnAM svAnvayotpannAnAM puMsAM, karamokSaNaM karo rAjagrAhyabhAgastasya mokSaNaM mocanaM, prayatnena mahodyamena kRtavAn / ka iva ? raviriva zrIsUrya iva / so'pyudayAdrau prAptodayaH, karamokSaNaM karA razmayasteSAM mokSaNaM sarvAsu dikSu pravartanaM tatkarotyeva / yataH zUrANAM vIrANAmiyameva vRttirvartanaM, yacchUrA labdhodayAH karamokSaNaM vidadhatIti / zUraH sUryo'pyucyate / 'zUraH sUrazca taraNau' iti zabdaprabhede / 'karaH pratyAyazuNDayoH, razmau varSopale pANau' ityanekArthaH / pratyAyo rAjagrAhya 35 iti tadvRttau // 76 15 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / pattananagaraM prAptaH punarapi mantrI guNAdhikatvena / dugdhe labdhAsvAdaH karoti kaH kAjhike prItim // 77 vyAkhyA-mantrI kaDaAkhyaH, punarapi citrakaTAda, guNAdhikatvenAnAyAsa sakalavastuprApteradhikaguNatvena, pattananagaraM praaptH| 'pattanaM ratnayoniH ityukteH pattanasya guNAdhikatvam / citrakUTaM parityajya guNAdhikatvaM pAttanIyamadhigamya pattanaM prAptaH / / yato dugdhe gopayasi, labdha AkhAdo raso yena sa labdhAvAdaH, kaH pumAn , kAJjike AranAle, prItimAnandaM karoti / ayamarthaH-yena gopayaH pItaM bhavati tasya kila kAJjikaM na khadate, tathA yena pattananivAsaH kRto bhavati sa kilAnyatra vasanna prItimAdadhAtIti punarapi pattanamAyayAviti // 77 rAjJA'pi sasammAnaM dattA tasyaiva pttnaadhiptaa| guNavati pAtre labdhe kA suvivekI na rajyeta // 78 vyAkhyA-rAjJA'pi pattanAdhIzvareNApi, tasyaiva kaDuAkhyamantriNa eva, sasammAnaM satkArapUrvakaM, pattanAdhipatA aNahilapattanaizvaryaM dattA / yato guNavati saguNe, pAtre yogye nRpatimaliNi vA, kaH suvivekI suSTu vivekavAn sadasadvivecako, na rajyenna rAgaM vidadhIta ! / 'pAtraM tu kUlayormadhye, parNe nRpatimanniNi / yogyabhAjanayoH' ityAdi / 'rakhya raJja mauja rAge' iti kavikalpadrume / ata eva guNavattA tasya jJAtyA pattanAdhipatyaM prAdAyItyarthaH // 78 ..... zrIjinavimba vidhinA vidhApya vittavyayena kila bhunaa| narakaraniSedhapUrva sarve santoSitAH svjnaaH||79 vyAkhyA-kileti vArtAyAm / AptA evaM vArtayanti / yeneti gamyate / yena kaDuAkhyena mantriNA, bahunA bhUyasA vittavyayena draviNasamutsargeNa, zrIjinabimbam, jAtyekavacana-jinabimbAni, vidhApya kArayitvA, narANAM nRNAM, yaH karo rAjagrAhyo bhAgastanniSedhapUrva, svajanA bAndhavAH, santoSitAH santoSa praapitaaH| 'vyayaNa vittasamutsarge tyAge / kileti 'vArtA rucinyakkaraNasambhAvyahetvalIkeSu' iti // 79 . zrIjinarAjagurUNAM lokahitAcAryavaryakaramUle / sUripadaM kRtanandImahotsavo dApayAmAsa // 80 vyAkhyA-ya ityadhyAhiyate / yaH kahuAkhyo mantrI, kRto vihito nandImahotsavo jinAgamaprasiddha utsavavizeSo yena sa kRtanandImahotsavaH, zrIjinarAjagurUNAM lokahitAcAryANAM, yadvayaM mukhyaM, karamUlaM pANipAca tasmin , sUripadamAcAryapadavI, dApayAmAsa adIdapat / 'mUlaM pArthAcaporuDau nikuJjaziphayoH' itynekaarthH| zrIjinarAjasUriNAmAcAryapadaM yena dApitamityarthaH // 80 . sUripadotsavadarzanasamutsukAyAtajAnapadalokAn / vastrAdidAnapUrva tutoSa yo dosskRtmossH|| 81 vyAkhyA- yaH kaDuAbhidho mantrI, sUripade zrIjinarAjasUrINAmAcAryapadadAne ya utsavo mahastasya darzanAyA'valokanAya samutsukA utkaNThitA AyAtAH prAptA ye jAnapadalokA dezIyajanAstAn, vastrAdidAnapUrvam , AdigrahaNAttAmbUlAdikhIkAraH, tutoSa santoSayAmAsa / prINayati smeti bhaavH| kimbhUtaH! doSANAM kArpaNya-kAtarya-kuzIlavAdyaguNAnAM kRto vihito moSo'panayanaM yena sa doSakRtamoSaH // 81 . gaurjaraviSaye sakale kAritavAn yo vivekpriklitH| jIvavadhavyAvRttiM kumArabhUpAla iva sdyH|| 82 vyAkhyA- yaH kaDuAkhyo mantrI, sadayaH kRpAlaH, vivekaparikalitaH sadasadvivecanaM vivekastena parikalitaH sahitaH - san , sakale samaste, gaurjaraviSaye gaurjaradeze, kumArabhUpAla iva kumAranRpatiriva, jIvavadhavyAvRttiM hiMsAparihAraM, kAritavAn kArayAmAsa / gaurjaradeze'mAyuddhoSaNAmakArSIditi bhAvaH // 82 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83-88] pAThakazrIjayasomaviracita zrIsaGghayutaH kRtavAn sukRtI zrItIrtharAjayAtrAM yH| evaM puNyabharAkhyo jagAma taviSaM viSayavimukhaH // 83 vyAkhyA- yaH sukRtI puNyavAn , zrIkaDuAkhyo mantrI, zrIsaGghayutaH zrIsaGghayuktaH san , zrItIrtharAjayAtrAM zrIpuNDarIkagiriyAtrAM kRtavAMzcakAra / evaM pUrvoktaprakAreNa, viSayavimukho viSayAH zabdAdayastebhyo vimukho vyAvRttaH san , puNyabhareNa sukRtasambhAreNA''nyaH samRddhaH paripUrNaH puNyabharADyaH, taviSaM svarga jagAma // 83 tatputro merAkhyo harSamadevI babhUva tatpatnI / nijapaticetonugatA sadanumatA zIlaguNakalitA // 84 vyAkhyA-tasya kaDuAkhyamantriNaH putrastatputro merAkhyo merAbhidho mantrI babhUva / tasya merAkasya patnI bhAryA harSamadevItyabhidhAnA babhUva / kimbhUtA ? nijapaterAtmIyabhartuzceto'nugatA cittAnugAminI bhatranukUlelyarthaH / yaduktam - 'prINAti yaH sucaritaiH pitaraM sa putro, yadbhartureva hitamicchati tatkalatram / tanmitramApadi sukhe ca samakriyaM yadetatrayaM jagati puNyakRto labhante // 1 . punaH kimbhUtA! sadanumatA satAM satpuruSANAmanumatA sammatA, sarveSAmapyaucityavyavahAraM nA'tikrAmatItyarthaH / punaH kiMviziSTA ? zIlaguNakalitA zIlaguNena kalitA shitaa| - yataH-'zIlameva kulastrINAmihAmutra ca jIvitam / zIle naSTe punaH prANI jIvannapi mRtopamaH // iti // 84 . saptakSetryAM nijakaM dhanabIjaM yaH sadA'pi vapati sma / vismayakArI jAto janeSu vinyopcaaraacaiH||85 vyAkhyA-yo merAko mantrI saptAnAM kSetrANAM jinabhavanAdirUpakedArANAM samAhAraH saptakSetrI tasyAM, nijakaM, khArthe , AtmIyaM dhanameva bIjamaGkarakAraNaM kpati sma, uvApa niyojyaamaasetyrthH| cetyaakRssyte| ca punaryo janeSu, vinayopacArAyaH . vinayo namratA, upacAro yathAyogyamArAdhanA, tAvAdyau yeSAM zauryadhairyaudAryANAM tairvismayakAryAzcaryajanako jAtaH samabhUt // 85 cakre kramAt sa vikrmbhuupaalsmaanvikrmaakraantH| zrIvimalAcalaraivatanagArbudAdiSu parAM yAtrAm // 86 vyAkhyA-kramAt krameNa, sa merAko mantrI, zrIvimalAcala-raivatanagArbudAdiSu zrIvimalAcalaH zatruJjayaH, raivatanagaH ujjayantAdriH, arbudo'rbudAcalaH, ta Adau yeSAM stambhanakAdInAM teSu tIrtheSu, parAM pradhAnAM, yAtrAmutsavaM, cakre vidadhau / kimbhUtaH ? vikramabhUpAlasya vikramAdityarAjasya samAnaH sadRzo yo vikramaH zauNDIyaM tenA''krAnta Azrito vikramabhUpAlasamAnavikramAkrAntaH // 86 mantrIzastIrthakaraM mumoca na mumoca jAtu tIrthakaram / . pradade suguptadAnaM vidadhe svAgamasudhApAnam // 87 vyAkhyA- mantrIzo merAkhyaH, tIrthasya zatruJjayAdipuNyakSetrasya, karaM rAjagrAhyabhAga, mumoca - amuJcat / jAtu kadAcidapi, tIrthakaramahantaM na mumoca / sarvadA'rhatsmaraNaM vidadhAna ityarthaH / yo mantrI suguptadAnaM parAlakSyadravyaM, pradade dadau / dIyata iti dAnaM devadravyamatra gRhyate / tathA suSThAgamA jinoktasiddhAntA eva sudhA'mRtaM tasyAH pAnamatyAdareNa zravaNaM pAnamucyate / tadvi- a dadhe cakAra // 87 evaM pUrNamanorathamAlaH shubhbhaagyklitvrbhaalH| avamAnitakalikAlaH suro'bhavat scivsursaalH||88 vyAkhyA- evamamunA prakAreNa, pUrNA samAptimAptA manorathamAlA tIrthayAtrAkaraNAghabhilASazreNiyasya sa pUrNamanorathamAlaH, sacivasurasAlo mantri kalpavRkSo merAkhyaH , suro devo'bhavat / kimbhUtaH ? zubhabhAgyena zobhanabhAgadheyena, kalitaM sahitaM, varabhAlaM 35 ma. ka. vaM0 pra03 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 [S 20 18 mantrikarmacandra vaMzAvalI prabandha | [ 89-94 pradhAna lalATaM yasya sa zubhabhAgyakalitavarabhAlaH / punaH kimbhUtaH ? avamAnito'vagaNitaH kalikAlo yena so'vamAnitakalikAlaH / kalAvapyarthina AhUya dravyadAnAt kRtayuga yogyakarmakartetyarthaH / yataH - 'AhUya ca kRte dAnaM tretAyAM gRhamAgate / dvApare yAcanAdAnaM sevAdAnaM kalau yuge // 88 tatputro guNapAtraM mANDaNanAmA samasti janamAnyaH / mahimAdevInAmnI rAmA tasyAbhirAmA'bhUt // 89 vyAkhyA - tasya merAkasya putro mANDaNanAmA samasti babhUva / astIti tiGantapratirUpakamavyayam / kimbhUtaH ? guNAnAmaudAryAdInAM pAtraM bhAjanam / punaH kimbhUtaH ! janAnAM mAnyaH satkArArho janamAnyaH / tasya mANDaNasya mahimAdevInAnyabhirAmA ramaNIyA rAmA pramadA'bhUt // 89 zrIjinadharmaparAyaNamatiramitaguNaH sa tIrthakRtayAtraH / jIvadayAmRtapAtraM yAcakadAridryatRNadAtram // 90 vyAkhyA - sa mANDaNaH, zrIjinadharme zrIjinadharmaviSaye, parAyaNA pravaNA matirbuddhiryasya sa zrIjinadharmaparAyaNamatirbabhUveti gamyate / kimbhUtaH ? amitA iyattayA gaNitA guNA vinayAdayo yasya so'mitaguNaH / tathA tIrtheSu zatruJjayAdipuNyakSetreSu, kRtA yAtrA utsavo yena sa tIrthakRtayAtraH / tathA jIvadayaivAmRtaM pIyUSaM tasya pAtraM bhAjanam, tathA yAcakAnAmarthinAM dAridryameva tRNaM, tatra dAtraM lavitraM, yAcakadAridryatRNadAtram / yathA dAtreNa tRNaM lUyate tathA yena dAnena yAcakadAridryaM lUnamityarthaH // 90 saMsmRtapUrvaja bhUmistyaktvA yo gaurjarAvaniM mAnI / vIramapure nivAsaM cakAra dhRtasAraparivAraH // 91 vyAkhyA - yo mANDaNaH, saMsmRtA smRtigocaramAgatA pUrvajAnAM samadharAdInAM bhUmiravasthAnakSetraM yasya sa saMsmRtapUrvajabhUmiH, gaurjarAvaniM gaurjarabhUmiM tyaktvA parityajya, dhRtaH svIkRtaH sAraH prakRSTaH parivAro bandhvAdiparicchado yenaivaMvidhaH san, vIramapure mahevAparanAmanagare, nivAsamavasthAnaM cakre vyadhAt / kimbhUto ? mAnI mAnazcittonnatirasyAstIti mAnI // 91 jinapUjanasAmAyikapauSadhakRtyairvizuddhacetaskaH / dAnaprINitalokaH samabhUt samprAptasuralokaH // 92 vyAkhyA - sa iti gamyate, sa mANDaNo jinAnAM yatpUjanakRtyaM sAmAyikakRtyaM pauSadhakRtyaM ca, dvandvAnte zrUyamANaH kRtyazabdaH sarvatra yojyate / taiH kRtvA, vizuddhaM vimalaM cetazcittaM yasya sa vizuddhacetaskaH, samprApto labdhaH suralokaH khargo yenetyevaMvidhaH samabhUjjAtaH / svaryayAvityarthaH / kimbhUtaH ? dAnena vitaraNena prINitaH pramodito loko yAcakajano yena sa * dAnaprINitalokaH // 92 I tasya suto'bhUt pUtaH sadvaMzasamudbhavairnarairbhUtaH / UdAhnaH suvivekI guruvacanAmbhodavarakekI // 93 vyAkhyA - tasya mANDaNasyodAha UdAkhyaH suto'bhUt / kimbhUtaH ? pUtaH pavitraH / punaH kimbhUtaH ? sadvaMze zobhanA nvaye samudbhavA jAtAH sadvaMzasamudbhavAH, tairnaraiH puruSairbhUtaH stutaH / NUt stavane / punaH kimbhUtaH ! suvivekI zobhanavivekavAn / 30 punaH kimbhUtaH ? guruvacanamevA'mbhodo meghastatra varakekIva pradhAnabahava guruvacanAmbhodavarakekI / yathA kekI ghanadhvaniM zrutvA hRSyati tathA guruvacanazravaNAt tuSyatIti / yataH - 'striyastuSyanti jAreNa pAMsunAnena kuJjarAH / gAvo dUrapracAreNa mayUrA ghanagarjitaiH // 93 guNaraJjitabhUvalayA satkalayA'laGkRtA kRpAnilayA / nimnIkRtaratirUpA nAmnA ucharaGgadevIti // 94 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95-100] pAThakazrIjayaMsomaviracita 19 - vyAkhyA-tasyeti gamyate / tasya udAkasya ucharaGgAdevIti nAmnA rAmA'bhUdityadhyAhiyate / kimbhUtA ! guNaiH suzIlatvAdimI raJjitamAvarjitaM bhUvalayaM dharAmaNDalaM yayA sA gunnrnyjitbhuuvlyaa| tathA satyA zobhanayA kalayA vijJAnenA'laGkatA vibhUSitA / tathA nimnIkRtamadharIkRtaM, nijarUpeNa rateH kAmakAntAyA, rUpaM saundarya yayA sA nimnIkRtaratirUpA // 94 samabhUtAM tattanayau sanayau nrpaal-naagdevaakhyau| ___ upagurugRhItavidyau sadyaHsatrAsitAvadyau // 95 vyAkhyA-tasya udAkhyasya mantriNastanayau putrau tattanayau, narapAla-nAgadevAkhyau narapAla-nAgadevanAmAnau, samabhUtAmabhavatAm / kimbhUtau ? sanayau nayo nItistatsahitau sanayau / tathopaguruH guroH samIpe, gRhItA svIkRtA, vidyA mAtRkAdipATho, yAbhyAM tau / guruM vinA'dhItA hi vidyA na yazaskarI bhavati / yataH - 'nahi bhavati nirvigopakamanupAsitagurukulasya vijJAnam / prakaTitapazcAdbhAgaM pazyata nRtyaM mayUrasya / ' tathA sadyastatkSaNAt , santrAsitaM dUrIkRtamavadyaM dRSyaM pApaM yAbhyAM tau santrAsitAvadyau / 'avadhapaNyavaryagaryapaNitavyA / nirodheSu' ityete yadantA nipAtyate gAdyarthe / avadyamaniSTam / narapAlAdiyaM jANANI zAkhA samabhUditi zrutiH // 95 iha nAgadevapatnI navaraM navaraGgadA sadA ptyau| sadapatyA dhRtasatyA babhUva nAriGadevIti // 96 vyAkhyA -iha vaMze nAgadevasya patnI nAriGgandevIti babhUva / navaraM kevalaM, sadA patyau bhartari, navaM raGgaM nRtyabhUmi dadAtIti navaraGgadA prmodaadvaitniketyrthH| 'raGgaH syAnattayuddhavoH, rAge' iti / punaH kimbhUtA! sadapalyA sacchobhanamapatyaM 15 santAno yasyAH sA sadapatyA / tathA dhRtaM satyaM sadbhUtaM yayA sA dhRtasalyA styvcnvaadiniityrthH| 'NavaraM kevale' kevale'rthe Navaramiti prayoktavyam / prAkRte'vyayAdhikAre / navaramiti saMskRte jainAgamaprasiddham // 96 putrau jesala-cIramanAmAnau tasya bhaagysaubhaagye| manye mUrtimatI iva saJjAtau jAtucidaviyutau // 97 vyAkhyA-tasya nAgadevasya, jesala-cIramanAmAnau putrau sAtAvutpannau / manye zakke, mUrtimatI mUrte bhAgyasaubhAgye 30 bhAgyaM ca bhAgadheyaM, saubhAgyaM ca cakSuSyatA subhagatA te iva / etatputradvayavyAjena mUrte bhAgyasaubhAgye staH / kimbhUtau ? jAtucit kadAcidapi, aviyutau na viyuktau / jAtviti kadAcidarthe / tayormadhye vIramAt 'DuGgarANI' zAkhA pravRtteti pravAdaH // 97 jesalabhAyaudAryAt klpltevaa'bhvnmhiivlye| jasamAdevItyabhidhA vizuddhakulajAtisambhUtA // 98 vyAkhyA-tatra jesalasya bhAryA vadhUrjasamAdevItyabhidhA'bhavat / kimbhUtA ? mahIvalaye bhUmaNDala audAryAdudAttatayA 25 kalpalateva kalpavallIva / punaH kimbhUtA ! vizuddhaM vimalaM yatkulaM pitRsamutthaM jaatirmaatRkpkssH| 'RtaSThaJ' sUvuJo'pavAdo hautRkaM mAtRkaM paitRkam / tatra sambhUtA jAtA / tajjAtA hi santatiH pratipannanirvAhikA bhavatIti kulajAtivizuddherbhaNanam // 98 tatputrAH supavitrAstrayo'bhavaMsteSu vtsraajaakhyH| prathamo'tha devarAjo guNAdvitIyo dvitIyo'bhUt // 99 vyAkhyA- tasya jesalasya putrAstatputrAH, supavitrA atizayena pAvanAH, trayo'bhavan babhUvuH / teSu putreSu madhye . vatsarAjAkhyo vatsarAjanAmA putraH prathamo'bhUt / atheti maGgalArthaH / dvitIyo devarAjo'bhUt / kimbhUtaH ? guNairadvitIyo'samo'nanyasAdhAraNaguNavAnityarthaH // 99 putro'tha haMsarAjo virAjito rAjahaMsa iva nvyH| bhavyastRtIya evaM trayo'pi vargA iva prathitAH // 100 For Private & Personal use only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [101-106 vyAkhyA- atheti samuccaye, rAjahaMsa iva virAjito virAjamAno, haMsarAjastRtIyaH putro'bhUt / kimbhUtaH ? navyaH stavanIyaH, tathA bhavyo yogyaH / evamamunA prakAreNa trayo'pi putrAH, vargA dharmArthakAmA iva prathitA vizrutAH / 'bhavyaM phale yogye zubhe' ityAdyanekArthaH // 100 / puNyena varddhamAnAH sadAsamAnA gunnairsNkhyeyaiH| lokatraye'pi citraM citramakArSIt tdnytrH||101 vyAkhyA-te trayo'pi putrAH, puNyena pUrvasukRtena varddhamAnA vRddhimAsAdayantaH, sadA nityamasaMkhyeyairagaNyairguNairdAkSiNyanaipaNyAdibhiH. asamAnA apareSAmasadRzAH, rejuriti gamyate / citramadbhutametadyat tadanyataro'pi teSAM trayANAmapi madhye'nyatarA'pyeko'pi lokatraye svargamartyapAtAleSu, citramAzcaryakAri karmAkArSIccakAra / trayazcetrilokyAM citraM yadi kuryustadA kimapi na citraM paraM teSAM madhye'nyataro'pyevaM lokatraye citramakArSIdetaccitram / 'citraM khe tilake'dbhute, Alekhye karbure' iti // 101 mantrIzavatsarAjaH sabAndhavo vatsarAja iva nvyH| subhaTapure riNamallasvAmisamIpe nivasati sma // 102 vyAkhyA-mantrIzavatsarAjA, sabAndhavaH khajanaparikalitaH, subhaTapure yodhapure, riNamallakhAmisamIpe riNamallarAjasavidhe, nivasati sma nivAsamakArSIt / kimbhUtaH ? navyo navIno vatsarAja iva vatsarAjo lokaprasiddhaH, tadvattathAvidhakarmanirvAhakatvAd vatsarAjopamAnamasya bhaNitam // 102 citrakUTe'nyadA hRdyakUTaH sevaacikiirgtH| riNamallo hatastatra rAjJA kumbhena kaitavAt // 103 vyAkhyA- anyadA'nyasmin kAle, hRdi hRdaye'kUTo nirdambhaH, sevAcikIH sevAM kumbhasya prasAdanA, cikIrSatIti sevAcikIH sevAM kartukAmo, riNamallo nRpazcitrakUTe gataH / tatra citrakUTe, rAjJA kumbhena, kaitavAt kapaTAddhato mAritaH / kizcinmiSaM vidhAya tato bhayamAzaGkaya nizyeva suptaM riNamallaM ghAtayAmAselyarthaH // 103 hate rAjJi nije deze jJAtvA yodhAdhipo bhayam / avarodhAdikaM lAtvA sasainyo jaGgale'gamat // 104 - vyAkhyA-rAjJi riNamallanRpe hate nihate sati, yodhAdhipo yodhAkhyo bhUpaH, antarAgatadurvAravairivAramapAsya samAgataH san nije deze, bhayaM pazcAdAgatakumbhasenAyA bhIti, jJAtvA'vagamya, avarodhAdikamantaHpurAdyam , AdigrahaNAt kozAdikaM lAtvA gRhItvA, sasainyaH sabalo jaGgale nirjaladeze'gamajjagAma // 104 tatra rAjanyakAryANi vatsarAjo'khilAnyapi / vidhAya mAnasaM rAjJo vazIcakre tadA vazI // 105 vyAkhyA-tatra jaGgale vatsarAjo mantrI, akhilAnyapi samastAnyapi, rAjanyakAryANi rAjanyasya riNamallAkhyakSatriyasya yAni kAryANi deyadAnAdikarmANi, vidhAya kRtvA, rAjJo yodhAhanRpatermAnasaM cetastadA tasmin prastAve, vazIcakre khAdhInaM ckaar| Atmavazo vihita ityarthaH / kimbhUtaH ? vatsarAjo kzI jitendriyaH / rAjJo jAtyapatyaM rAjanyaH / 'rAjJo jAtau yat // 105 punaryodhAdhipaH senAM sjiikRtyaatisaahsii| vairirandhrAvalokitvAcitrakUTaM gato'nyadA // 106 vyAkhyA-punarbhUyo yodhAdhipo nRpaH, senAM sainyaM, sajjIkRtya sannaddhAM vidhAya, anyadA'nyasmin kAle, atisAhasI sAhasaM duSkarakarma dhAyaM vA, atizAyi sAhasaM yasyAsAvatisAhasI, evaMvidhaH san , citrakUTaM gataH prAptaH / kasmAd ! vairirandhrAvalokitvAda vairiNAM yad randhra chidraM tadvighAtAvasara ityarthaH, tadavalokata ityevaMzIlo vairirandhrAvalokI tadbhAvastattvaM tasmAt / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107-113 ] pAThaka zrIjayasomaviracita khaprabalabalamupAdAya, vairiniryAtanAya chalamavalokya, yodhAdhIzazcitrakUTe gata ityarthaH / 'sAhasaM tu dame duSkarakarmaNi, avimRzya kRtau dhArye' ityanekArthaH // 106 vijitya rAnakAdhIzaM medapATaM nihatya ca / jayamAsAdya sodho yodho yodhapure yayau // 107 vyAkhyA - yodho yodhAkhyo nRpo, rAnakAdhIzaM kumbhaM vijitya ca punarbhedapATaM medapATAkhyadezaM nihatya hatvA jayaM vijayamAsAdya prApya, sabodhaH satsubhaTaparivRto yodhapure yayau jagAma // 107 tAM bhUmiM samAsAdya mudito medinIpatiH / anInayat purA muktAvarodhaM jaGgalAdasau // 108 21 vyAkhyA - asau medinIpatirnRpo yodho, gatAM vairikaraprAptAM bhUmiM samAsAdya labdhvA, mudito hRSTo, jaGgalAt purA pUrvaM muktaH preSito jaGgalaM prati yo'varodho'ntaHpuraM tamanInayadAnAyayati sma // 108 vikrama-vIdAnAmakajAtayutA sAGkhalAhagotrIyA / navaraGgade'bhidhAnA jajJe rAjJaH purA patnI // 109 vyAkhyA - rAjJo yodhasya, navaraGgade'bhidhAnA navaraGgadenAmnI patnI bhAryA, purA pUrvaM jajJe babhUva / kimbhUtA ? vikramaarrant yau jAtau putrau tAbhyAM yutA sahitA / punaH kimbhUtA ? sAGkhalAhagotrIyA sAGkhalAkhyagotrotpannA // 109 nImbA- sUjA-sAtalanAmasutatrayayutA mahArAjJI / jasamAdevInAmnI rAjJo jIvasya sarvasvam // 110 nImbAkhye saJjAte daivaniyogAt sute kathAzeSe / jAtisvabhAvadoSAjjAtAmarSA sapatnISu // 111 vikramanAni sapatnIsute sati khAtmaje kathaM rAjyam / bhAvIti vibhAvyA''tmani vijane rAjAnamAcaSTa // 112 - tribhirvizeSakam / 20 vyAkhyA - rAjJo yodhasya, jasamAdevInAmnI hADIgotrIyA mahArAjJI / vijane rahasi iti vakSyamANamAtmani hRda vibhAvya vicArya, rAjAnaM yodhamAcaSTa kathayAmAsa / itIti kiM ? vikramanAmni sapaDhyA navaraGgadenAnyAH sute sati kathaM khAtmaje khaputraM rAjyaM bhAvi ? | kimbhUtA ? jIvasya nRpAtmanaH sarvakhaM sarvadhanaM, tasya tadadhikaM na kimapyastItyarthaH / punaH kimbhUtA ? nImbA- sUjA-sAtalanAmayut sutatrayaM tena yutA'nvitA / punaH kimbhUtA ? daivaniyogAd vidhervazAt, nImbAkhye sute kumAre, kathAzeSe nAmazeSe saJjAte sati, mRte satItyarthaH / jAteH strIjAteryaH svabhAva AtmIyA prakRtiryadanyasyA asahanaM sa eva doSo- 25 'guNastasmAjjAtisvabhAvadoSAt / sapatnISu pateranyAsu strISu jAto'marSo yasyAH sA jAtAmarSA / sapatnI chidrAnveSaNaparetyarthaH / yataH - varaM raGkakalatratvaM varaM vaidhavyavedanA / varamaraNyavAso vA mA sapatnyAH parAbhavaH // 1 varaM gehatyAgo varamuruvirAgo bhavasukhe, varaM kSveDagrAso varamabhinivAso vanabhuvi / varaM kaNThe pAzo varamakhilanAzo mRgadRzAM, na tu preyAn dRSTaH kathamapi sapatnIparavazaH // 2 bhaume maGgalanAma viSTikaraNe bhadrA kaNAnAM kSaye, vRddhiH zItalikA'titIvrapiTake rAjA rajaHparvaNi / miSTAkhyA lavaNe viSe madhuratA jAmiH sapatnyAM punaH, pAtratvaM ca paNAGganAsu viditaM nAmnA paraM nA'rthataH // 3 krodhAjjAto jigISotsAhayukto guNo'marSaH // 112 tato nijAtmajaM jAyAmAyayA mohito'dhipaH / vikramaM jaGgale moktuM samAhUyedamuktavAn // 113 10 33 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 mazrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [ 114 - 120 vyAkhyA-tato'nantaramadhipo yodhanRpo, jAyAyA jasamAdevInAmabhAryAyA mAyayA zaThatayA, mohito moho mauDhyaM jAto'syeti mohito jAyAmAyAmohitaH san , nijAtmajaM khasUnuM vikramaM jaGgale jaGgaladeze, moktuM preSituM samAhUyA''kAryedaM vakSyamANamuktavAnacIkathat // 113 atha tadevA''ha - bhunakti yaH pitU rAjyaM kiM citraM tatra nndn!| navaM rAjyaM ya Adatte sa dhatte sutadhuryatAm // 114 vyAkhyA-he nandana ! putra ! yaH sutaH piturjanakasya rAjyaM bhunakti pAlayati, 'bhujo'navane' iti parasmaipadam , tatra pitRrAjyabhoge kiM citramAzcaryam / yaH putro navaM rAjyamAdatte gRhNAti, sa putraH suteSu dhuryatA dhaureyatA tAM dhatte dhArayati // 114 tena dezo'sti duHsAdhyo jaGgalo jgtiitle| tvaM sAhasIti kRtye'smin niyukto'si mayA'dhunA // 115 " vyAkhyA-he suta ! tena kAraNena, itihetoH asmin jaGgalagrahaNarUpe kRtye kArye, tvamadhunA sAmprataM, niyukto'si nyasto'si / itIti kiM ? jaGgalo dezo jagatItale duHsAdhyo'sti sAdhayituM grahItumazakyo'sti / tvaM ca sAhasI sAhasavAn / yo hi sAhasiko bhavati sa kila duHsAdhyakRtyAni kartuM prabhavati // 115 rAjyazrI pitRbhuktA jananI putrasya taatsnyjnitaa| sA bhaginIti viditvA piturAjJA'GgIkRtAnena // 116 15 vyAkhyA-anena vikramakumAraNa, iti vakSyamANaM viditvA jJAtvA, pituryodhanRpasya AjJA Adezo'GgIkRtA khiickre| itIti kiM ? pitRbhuktA janakasevitA rAjyazrI rAjyalakSmIH putrasya jananI mAteva / tAtasaJjanitA pitrutpAditA sA rAjyazrIbhaginI sodarI // 116 vatsarAjo mayA mantrI preSito'sti tvayA sh|, . na matriNaM vinA rAjyaM yato vRddhimavApnuyAt // 11 vyAkhyA-he kumAra ! tvayA samaM mayA vatsarAjo mantrI sacivaH, preSito'sti mukto'sti / yato yasmAnmantriNaM vinA rAjyaM na vRddhiM varddhanamavApnuyAt prAmuyAt / mantriNaM vinA na rAjyaM varddhata ityarthaH / yataH 'dRSyadbhujAH kSitibhujaH zriyamarjayanti, nItyA samunnayati mantrijanaH punastAm / ratnAvalI jaladhayo janayanti kintu, saMskAramatra maNikAragaNaH karoti // 117 ApAtakaTukA'pyasya zikSA''yatiguNAvahA / tvayA'GgIkaraNIyaiva rogiNeva pratikriyA // 118 vyAkhyA-he kumAra! tvayA'sya mantriNaH, zikSA hitopadezaH, ApAte mukhe kaTukA'pi virasA'pi, AyatAvAgAmini kAle, guNAnAvahati dhatta ityAyatiguNAvahA, aGgIkaraNIyaiva svIkAryaiva / kena keva? rogiNA sAmayena pratikriyeva cikitseva / yathA rogiNA cikitsA kaTukapAnAdirUpA mukhe vikhAdA'pi bhaviSyatkAle guNakAriNIti khIkriyate tathA tvayA'pi khIkaraNIyeti // 118 vatsarAjamiti proce tvadake nihito myaa| kumAro vikramAkhyo'yaM varddhanIyo vishesstH|| 119 vyAkhyA-yodhanRpeNa vatsarAja mantriNamiti proce'bhANi / itIti kiM ? he mantrin ! mayA'yaM vikramAkhyaH kumArastvadathe tvadutsaGge nihitaH sthApitaH / paraM tvayA vizeSato vizeSeNa rAjyAdisampattyA varddhanIya AdhikyaM netavyaH // 119 iti zikSA piturdhatvA pratasthe rAjasUstataH / prazastadivase'nyeyuH sasenaH zakunaiH zubhaiH // 120 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121-125] pAThakazrIjayasomaviracita : vyAkhyA- iti pUrvoktaprakAreNa, pituryodhabhUdhavasya zikSA dhRtvA, zirasi zeSAmiva nidhAya, rAjasUrnupaputro vikramastato yodhapurAdanyedhuranyasmin kAle, prazastadivase paJcamyAdipUrNatithau, zubhairvijayakAribhiH zakunaiH, sasenaH senAsahitaH, pratasthe cacAla / 'zakunaM syAdevazaMsinimitte zakunaH khge|' ityanekArthaH // 120 vatsarAjakRtotsAho hitvA pitRdharAM kramAt / kAhUnIsthAnamadhyAsta kumAro vikramAdhikaH // 121 vyAkhyA-kumAro vikramo, vatsarAjena mantriNA kRta utsAho navyadharAkhIkaraNodyamo yasmin sa vatsarAjakRtotsAho navyadharAM gRhItuM vatsarAjoktyA dhRtodyama ityarthaH / pitRdharAM yodhanRpabhUmiM hitvA tyaktvA, kramAd gamanaparipATyA kAhunIsthAnamadhyAsta adhivasati sma adhitaSThau / kimbhUtaH ? vikrameNa parAkrameNA'dhiko'tizAyI kumAro yuvarAjaH / 'kumaaro'shvaanucaarke| yuvarAje zizau skande zuke varuNapAdape' itynekaarthH| kAhunIsthAnamadhyAstetyatra 'adhizIsthAsAM karma' ityAdhArasya karmatA / adhizete'dhitiSThatyadhyAste vA vaikuNThaM hariritivat // 121 kimasAdhyaM samarthAnAmiti satyA jnoktyH| kRtA yena parAM bhUmiM gacchatA sattvazAlinA // 122 vyAkhyA-yena vikrameNa parAM svapitRbhUmeranyAM bhUmiM gacchatA satA, samarthAnAM zaktimatAM kimasAdhyaM kiM sAdhayitumazakyaM kimagrAhya ? iti yAvat iti janoktayo lokoktayaH, satyA avitathAH kRtAH / anenApyasAdhyadezasAdhanaM vidadhe / tenemAni janavacAMsi satyIkRtAnIti bhAvaH / kimbhUtena ? sattvazAlinA sattvaM vyavasAyo'tizayavadvIryamavaSTambha iti yAvat , tacchAlate 15 zlAghata ityevaMzIlaH sattvazAlI tena / 'sattvaM dravye guNe citte, vyavasAyasvabhAvayoH' ityAdi // 122 vatsarAjo'pi dhuryo'bhUdU vikramAzrayaNAdiha / taddezamAtmasAcakre satyasandhaH kramAdasau // 123 vyAkhyA- iha jaGgale vikramAzrayaNAd vikramo vikramakumAraH, pakSe vikramaH parAkramastadAzrayaNAt tadaGgIkArAd vatsarAjo'pi, dhuryo dhaureyaH pratipanna nirvAhako'bhUd babhUva / dhuraM vahati dhuryaH / 'dhuro yaDakau' iti yat / kramAt krameNA'sau 20 vatsarAjastaddezaM jaGgaladezamAtmasAt khAyattaM cakre cakAra / kimbhUtaH ? satyasandhaH satyA avitathA sandhA pratijJA yasya sa satyasandhaH / 'sandhA sthitipratijJayoH' ityanekArthaH // 123 durdAntamaulabhUmIzAn nirvAsya sa tato'khilAn / gajAzvAdibalaM dezAt sajjIcakre balAbalI // 124 vyAkhyA- tatastasmAddezAjjaGgaladezAt sa vatsarAjo, balAddhaThAda, durdAntA duHkhena damanIyA atyugrA ityarthaH / ye 25 maulabhUmIzAstaddezanivAsinRpAstAnnisya niSkAsya, gajAzvAdibalaM gajavAjipramukhasainyaM sajIcakre sAvadhAnIcakAra / kimbhUtaH? balI balaM sthAma asyA astIti balI / 'balaM rUpe sthAmani sthaulyasainyayoH' ityAdi // 124 zaramaNDalasamparkAd rAjevAyaM suraajsuuH| dine dine parAM prAponnati prApto parAM dizam // 125 vyAkhyA- ayaM surAjasUH zobhano rAjA surAjo yodhAbhidho bhUdhavaH sa sUte yaM sa surAjasUH / 'satsUdviSeti 30 kkie / vikramaH zUramaNDalasamparkAt zUrANAM vIrANAM yanmaNDalaM samUhastasya samparkAt saMyogAt, dine dine'parAM dakSiNadizo'nyAM dizamudIcI prAptaH san parAmutkRSTAmunnatimudayaM prApa / ka iva ? rAjeva candra iva / yathA rAjA zUramaNDalasamparkAtU sUryamaNDalasaMyogato'parAM pazcimAM dizaM prAptaH san dine dine parAmunnatiM prApnoti / candro hi darze raviNA saMyujyate, tatra kavikalpaneyam - candraH kalAvikalaH sannamAvAsyAyAM ravimupasasarpa / proktaM candreNa he ve! tvaM sahasrakaro'si mAM duHsthamanugRhANa / tato raviNA khagRhAgataM kSINakalaM zazinaM vilokyopakRtaye khaghRNirdade, tataH zukladvitIyAdiSu didIpe candraH // 125 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 mazrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [126 -132 rohiNIvA'bhavad rAjJo raGgAdevIti sundrii| citraM nakSatravaMzyA sAkSatravaMzyeyamadbhatA // 126 vyAkhyA-rAjJo vikramasya raGgAdevIti sundarI rAmA abhavat / keva ? rohiNIva / yathA rohiNI brAhmI rAjJazcandrasya sundrii| citramAzcaryaM yat sA rohiNI nakSatravazyA nakSatravaMzotpannA,iyaM raGgAdevI adbhutA AzcaryakAriNI kSatravaMzyA ksstrvNshotpnnaa| Azcaryollekhastvayam - iyamapi rAjapatnI rohiNyapi rAjapatnI paramiyaM kSatravaMzyA sA nakSatravaMzyA / vastutastu nakSatraM tArA tadvaMzyA / vaMze sAdhurbhavo vA vaMzyaH // 126 tasyAbhUvan jagatkhyAtAH sutA shuurtvshaalinH| lUNakarNo naro rAjA ghaDasI vIsalAdayaH // 127 vyAkhyA- tasya vikramabhUpaterjagati viSTape, khyAtAH vizrutAH, sutAH putrA vakSyamANA abhUvan / kimbhUtAH ? zUratvaM // zaurya zAlante zlAghanta ityevaMzIlAH zUratvazAlinaH / tAnevA''ha - lUNakarNo naro rAjA ghaDasI viislaadyH| AdizabdAnmegha-kelhaNau // 127 nivAsArtha nRpasyA'tha kAritaM shubhvaasre| durga daurAtmyadurvAravairivAranivArakam // 128 vyAkhyA-athA'nantaraM nRpasya vikramasya nivAsArtha nivAsakRte, zazijalarAzizaraccandra 1541 pramitavatsare, / vatsarAjena zubhavAsare zubhAhe durga koTTaH kAritam / punaH kimbhUtaM ! daurAtmyena dauSTyena durvAraM vArayitumazakyaM yadvairivAraM zatruvRndaM tannivArakaM tanniSeddhR daurAtmyadurvAravairivAranivArakam // 128 nagaraM vAsayAzcakre paritastasya pAvanam / mantrisAmantasabIralokamandirasundaram // 129 sauraajyrnyjitaamitvnnigjnaaniitpnnysmbhaaraiH| paripUrNAbhiH satataM vipaNazreNIbhirAkIrNam // 130 koDimadesarakoDimadesara iti nAmataH samAkhyAtama / vilasadvibudhavirAjitamahadbhavanazriyA khyAtam // 131 - tribhirvizeSakam // vyAkhyA- tasya koTTasya, paritaH sarvataH, pAvanaM pavitraM pavitrajanasaMvAsAnnagarasyA'pi pAvitryaM, koDimadesara koDimadesara iti nAmataH samAkhyAtaM kathitaM nagaraM vAsayAJcakre / koTTasya parito ngrniveshshckre| kimbhUtaM ? mantriNo dhIsakhAH, 26 sAmantAstricaturadezAdhipatayaH, sadvIrAH zobhanazUrAH lokAH sAmAnyajanAsteSAM yAni mandirANi sadanAni taiH sundaraM cAru / punaH kimbhUtaM ? saurAjyena zobhanarAjatayA, raJjitA AvarjitA amitA iyattayA'paricchedyA gaNanAtItA iti yAvat , ye vaNigjanAH, tairAnItAni dezAntarADDaukitAni, yAni paNyAni vikreyavastUni teSAM ye sambhArAH samUhAstaiH paripUrNAbhirbhUtAbhirvipaNizreNIbhiTTarAjibhiH, satataM nityamAkINaM vyAptam / punaH kimbhUtaM ? vilasanto vidyayA virAjamAnA ye vibudhAH paNDitAstairvirAjitaM zobhitam / tathA arhadbhavanazriyA jinacaityalakSmyA khyAtaM vizrutam , yatra bahUni jinacaityAni sntiityrthH||129 - 131 vibudhaguroH sAnnidhyAnmAhAtmyaM mantriNo mahajjajJe / vivudhaguroH sAnnidhyAllagnasyevAtizuddhasya // 132 vyAkhyA- mantriNo vatsarAjasya, vibudhaguroH paNDitaguroH zrIsomasundaravAcakasya, sAnnidhyAt prabhAvAt , mahadadhikaM mAhAtmyaM mahimA jajJe babhUva / tena guruNA yavadasmai mantriNe proktaM tattat samAcarannasau parAM prauDhiM prAptavAniti bhAvaH / kasya kasmAdiva ? vibudhaguroH sAnnidhyAdativizuddhasya lagnadoSarahitasya lagnasyeva / rAzInAmudayo lagnam / yathA ativizuddhasya lagnasya Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 - 137 ] pAThaka zrIjaya somaviracita viziSTabudhena sahito yo gururbRhaspatistasya / zAkapArthivAditvAnmadhyapadalopI samAsaH / yadvA vibudhA devAsteSAM gururAcAryo bRhaspatistasya sAnnidhyAt / kendre sannidhAnAnmahanmAhAtmyaM doSakSayalakSaNaM bhavati / yaduktaM ratnamAlAyAm - 'doSANAM zatamapahanti somaputraH, kendrastho dhUnamapahAya dRzyamUrtiH / daityo jyAdviguNamidaM balIyAnAcAryaH zamayati lakSamapyavazyam // ' budhaH saptamaM parityajya anyakendrastho doSANAM lattApAtavedhavarjamanyeSAM zataM hanti / zatazabdo bahutvavAcakaH / zukraH punaH saptamavarjaM kendrastho budhAd dviguNaphalaH / gurustu saptamavarja budha-zukrAbhyAM sahasrabalaH / eteSu kendrastheSu vivAhaH zreSTha iti tadvRttau // 132 rAjadvAre vavRdhe saguNaM tejo'sya puNyayogena / dinavRddhiyutaM savitusteja iva prApya sadudIcIm // 133 vyAkhyA - asya vatsarAjasya rAjadvAre vikramanRpasadasi, puNyayogena pUrvakRtasukRtasaMyogena, saguNaM guNairaudAryadhairyazauryAdibhiH sahitaM, tejaH pratApo, vavRdhe vRddhimApa / guNA avardhanta / tejo'pyavardhata / kAM prApya kasya kimiva ? - udIcImuttarAM prApya, dinavRddhiyutaM, savituH sUryasya, satpradhAnaM teja iva dhAmeva / yathodIcIM prApyottarAyaNe dinavRddhyA yutamanvitaM khestejo vrdhte| uttarAyaNe himakarAdito dinAnyapi vardhante ravestejo'pi vardhate / 'tejasviDUretasorbale, navanIte prabhAve'gnau' - prabhAvaH pratApa iti // 133 1 - vizvAsAspadamabhavad mativibhavAd rAjyakAryakAritvAt / sacivastadeva vastUcyate budhairyat svakAryakaram // 1.34 vyAkhyA - sacivo vatsarAjamantrI, mativibhavAd buddhidhanAt, rAjyakAryANi karotyevaMzIlo rAjyakAryakArI tadbhAvo rAjyakAryakAritvaM tasmAt / vizvAsAspadaM rAjJo vizvambhAzrayo'bhavat / yad yasmAttadeva, budhaiH paNDitairvastUcyate kathyate / yat svakAryakaraM khakAryakartR / 'yadeva kAryakAri tadeva paramArthasad' ityukteH // 134 1 25 praSTavyo bhUbharturmatreSu vicitravastuviSayeSu / mIzvaro vicAre caturo'bhUd vatsarAjo'tra // 135 vyAkhyA - 'rahasyAlocanaM mantraH' atra koDimadesarasi, manIzvaro vatsarAjo, bhUbharturvikramasya, vicitravastuviSayeSu nAnAvidharAjakAryagocareSu mantreSu, praSTavyo'nuyoktavyo'bhUt / kimbhUtaH ! vicAre sadasadvimarzo vicArastasmin caturaH kuzalaH // 135 vidhivaccatura upAyAn sAmAdIn yo vidhAya matikalitaH / upadhAzuddho rAjyaM zazAsa sumanomano'bhimataH // 136 vyAkhyA - - yo vatsarAjaH, caturazcatuH saMkhyAn, sAmAdIn sAmadAnabhedadaNDarUpAn, upAyA dravyopArjana hetavastAn, vidhivad yathoktavidhinA, vidhAya kRtvA, rAjyaM zazAsa pAlayati sma / kimbhUtaH ! matikalitaH saddhiSaNaH / punaH kimbhUtaH ? upadhAzuddhaH - bhiyA dharmArthakAmaizca yA'mAtyAnAM parIkSA sopavetyucyate tayA zuddho nirdoSaH / zuddhavarNavatparIkSA prApta ityarthaH / tathA sumanasAM prAjJAnAM manasyabhimato'bhISTaH / sAma sAntvanaM dAnaM vitaraNamupajApaH punarbhedo daNDaH syAt sAhasaM vidhivaditi vidhimarhatItyarhArthe vatiH // 136 parabhUmIpazcAnanabirudaM samprAptavAn sa bhAgyena kRtasaGghaH zatruJjayazailAdiSu saMvyadhAd yAtrAm // 137 vyAkhyA - sa vatsarAjaH, 'para bhUmI paJcA na ne'ti birudaM lokaprasiddhaM pravAda, bhAgyena bhAgadheyena, samprAptavAn / tathA kRtaH saGgho lokaprasiddho yena sa kRtasaGghaH, zatruJjayazailAdiSu vimalAcalaprabhRtitIrtheSu, yAtrAM saMvyadhAccakAra // 137 ma0 ka0 naM0 pra0 4 10 15 20 25 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [138-146 zrIdevarAjanagare yaH stUpe kuzalasUrisugurUNAm / vikramapurato yAtrAM vidadhe privaarprikritH||138 vyAkhyA-yo vatsarAjaH, parivAraparikaritaH paricchadasahitaH san , zrIdevarAjanagare kuzalasUrigurUNAM zrIjinakuzalasUrINAM stUpe yAtrAM vidadhe cakAra / 'ucchrito mRdAdivikAraH stUpaH' // 138 bahumAnito'dhikaM yo maulatrANAdhipena bahuvArAn / saturagavarapazcAGgaprasAdadAnena tuSTena // 139 vyAkhyA-yo vatsarAjaH, maulatrANAdhipena maulavANakhAminA sAhinA, tuSTena hRSTena satA, saturagavaraM pradhAnAzvasahitaM yat paJcAGgaprasAdadAnaM lokaprasiddhaM tena, bahuvArAn bahIvelA, adhikamatizayena, bahumAnitaH satkRtaH // 139 AtapatraM samAsAdya tsmaadevaavniipteH| nijezasya mudA prAdAda, rAjyacihnamanuttaram // 140 vyAkhyA-tasmAdeva maulatrANAdhipatereva, AtapatraM chatraM, samAsAdya prApya, nijezasya AtmIyakhAmino vikramabhUpateH, mudA harSeNa, anuttaramutkRSTaM, rAjyacihaM rAjyalakSma, prAdAd dadau // 140 dasU-tejAbhidhau bhuMNAnAmakazca sutaatryH| devarAjasya haMsastu haMsavad vArigo'bhavat // 141 // vyAkhyA-devarAjasya devarAjamantriNo, dasU-tejAbhidhau dasU-tejAnAmako, bhuMNAnAmakazca trayaH sutAH / haMsastu haMsarAjastu, haMsavad rAjahaMsavad, vArigo vAriNi pAnIye gacchatIti vArigo'bhavat / rAjahaMso'pi vAriMgaH syAdasAvapi vArigo jAtaH, laghuvayA eva jale mamajjetyarthaH // 141 nImbA-jogA-rUpAH karNazcetyAdayo dsuuputraaH| nImbAsuto vivekI saJjAtaH khetasInAmA // 142 vyAkhyA-sugamA // 142 paJcAnana-zivarAjapramukhA jogAsutAstataH pazca / yairavApyAdimajinacaitye kriyate dhvjaaropH||143 vyAkhyA- spaSTA / navaraM yoMgAsutairavApyAdimajinacaitye zrIAdIzvaravihAre, dhvajAropazcaityazirasi patAkAropaH kriyate // 143 zrIvanto jayavantazca mntriruupaatnuuruho| zrIpAlaH karNasUrjajJe zrIpAlasya sutAH punH||144 vyAkhyA- mantrirUpAtanUruhau matrirUpAputrau, zrIvanto jayavantazca jAtau / karNasUH karNaputraH zrIpAlo jajJe babhUva / zrIpAlasya punaH sutA amI // 144 raaymll-sdaarnggaadystejaasutaastryH| mRtAH zrIvantasambhUtAH padmasI udayAdayaH // 145 vyAkhyA-AdizabdAt siMho riNamallazca, tejAsutAstrayo'mI hemarAja-dhanarAja-mANDaNAkhyAH, antyAdizabdAnmAnAkhyo grAhyaH / sandhyakaraNaM tu vakturvivakSAyA abhAvAd / vivakSito hi sandhirbhavatItyukteH // 145 vatsaputrAH pavitrAGgA vAlhAdevItanUruhAH / catvArazcaturAzcazcadvicArAcArabandhurAH // 146 Jain Education Intemational Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140-154 ] pAThakazrIjayasomaviracita vyAkhyA-vatsaputrA vatsarAjasutAH, vAlhAdevItanUhA vAlhAdevIkukSisambhUtAzcatvAro'bhUvanniti gamyate / kimbhUtAH ! pavitraM pAvanamahaM zarIraM yeSAM te pavitrAGgAH / punaH kimbhUtAH! caturAH kuzalAH, tathA caJcan dedIpyamAno yo vicAro vimarzaH, AcAraH khadharmAnuSThAnaM, tAbhyAM bandhurA abhirAmAH // 146 teSvAthaH karmasiMhAkhyo vrsiNhstthaa'prH| narasiMho nRNAM ranaM ranasiMho'paraH punaH // 147 vyAkhyA-teSu vatsarAjaputreSu madhye Ayo jyeSThaH, karmasiMhAkhyaH sutaH, tathA'paro dvitIyo varasiMhA, tathA'paro narasiMhaH / kimbhUtaH ! nRNAM manuSyANAM madhye ratnamutkRSTa ityarthaH / aparaH punA ratnasiMhaH // 147 bhAryA kotigadevIti karmasiMhasya mtrinnH| rAjA sUryo'tha saMsAracandrazceti sutAtrayaH // 148 vyAkhyA-karmasiMhasya matriNaH kotigadevItinAmnI bhAryA rAmA / tathA rAjA sUryaH saMsAracandrazceti / / trayaH sutAH // 148 madhirAjadharAkhyasya mAlA-pIthAbhidhau sutau|| jayatAkhyo'parAputro mAnyaH saMsAracandrasUH // 149 putrAzca ranasiMhasya bhaaryaadysmudbhvaaH| vastupAlo rAyapAlo nUrAho maNDanAdimaH // 150 bhiim-raaj-akhaa-bhraa-caacaa-pshcaannaabhidhaaH|| dUdA-sAnA-jiNUM-gauDA narasiMhasutA nava // 151 - tribhirvizeSakam / vyAkhyA-mugamA / navaramaparasyA anyasyA manirAjadharabhAryAyAH putraH // 149 // kimbhUto nUrAbo mantrI? / maNDana AdimaH prathamo yasya sa maNDanAdimaH // 150 // mImarAjAcA nava narasiMhasutA jAtA iti gamyate // 151 zrIvikramadharAdhIzavaMze'bhUd bhaagyshevdhiH| lUNakarNo lasadvarNaH pratApaluSTazAtravaH // 152 vyAkhyA-zrIvikramadharAdhIzasya vaMze lUNakarNo'bhUt / kimbhUtaH ? bhAgyazevadhirbhAgadheyanidhistathA lasan dedIpyamAno varNo yazo yasyeti lasadvarNaH / tathA pratApena tejasA luSTA dagdhAH zAtravA vairiNo yena sa pratApapluSTazAtravaH // 152 AkarNitaH purA karNaH skrnnairiikssito'dhunaa| dAnAdhikatayA labdhAvatAro'yaM sa eva kim ? // 153 / / vyAkhyA-purA pUrva, sakarNairvidvadbhiH sazrotrairathavA sahRdayaiH, karNaH karNanRpa AkarNitaH zrutaH / adhunA sAmpratamayaM lUNakarNaH, sa eva pUrvamutpannaH karNa eva, dAnAdhikatayA dAnAdhikyena, labdho'vatAro janma yena sa labdhAvatAraH / kimiti prazna IkSito dRSTaH / adolUNakarNanibhena sa eva karNo dAnazauNDatvena punarlabdhAvatAro'vagamyata iti bhAvaH // 153 vIrasUH samabhUnmAtA yena jAtena suununaa| khagadhArAjale yasyArayo magnAH svagauravAt // 154 vyAkhyA-yena lUNakarNena, jAtenotpannena, sUnunA putreNa, mAtA'mbA vIrasUH samabhUjjAtA / 'vIramAtA tu vIrasUH / vIraM sUte viirsuuH| yasya lUNakarNasya, khaDgadhAraiva jalaM khaGgadhArAjalaM, tasminnarayaH zatravaH, khagauravAdAtmIyagurutayA, magnA budditaaH| anyo'pi yo gururbhavati sa eva jale majjati / evaM te'pyasidhArAmbhasi gauravAnmamajuH / yadi gauravaM teSAM nAbhaviSyattadA tatpAdapatanamakariSyan , tathA''caraNAbhAvAt tatkhanadhArAjale nAmaGkhayan / paraM gauravAdasahiSNavaH santo raNAt tatkare mRtyumApurityarthaH // 154 20 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 30 28 matrikarmacandravaMzAvalIprabandha | jetRsiMho dviSAM jetA sapratApaH pratApasIH / ratnasiMho mahIranaM tejasIstejasA raviH // 156 vyAkhyA - jetRsiMhaH, kimbhUtaH ? dviSAM vairiNAM jetA parAbhavakRt, tathA sapratApaH satejAH pratApasIstathA mahIratnaM vasudhA zreSTho ratnasiMhastathA tejasA pratApena rabiH sUryasamastejasIH // 155 vairisiMhaH kRSNanAmA rUpasI - rAmanAmakau / tI - karmasI - sUryamallAdyAH karNasUnavaH // 156 vyAkhyA - sugamA / pUrvaM zlokoktA ete ca karNasya padaikadeze padasamudAyopacArAditi lUNakarNasya sUnavaH putrAH karNasUnavaH // 156 jetRsiMhakumArastu kumArasamavikramaH / rAjJIlAlAlasatkukSisarasIhaMsasodaraH // 157 vyAkhyA - teSAM kumArANAM madhye jetRsiMhakumArastu, kumAraH kArttikeyastatsamastattulyo vikramaH parAkramo yasya sa kumArasamavikrama AsIditi gamyate / kimbhUtaH ? rAjJIlAlAlasatkukSisarasyAM haMsasodaro rAjahaMsasagarbho rAjJIlAlAlasatkukSisarasIhaMsasodaraH // 157 karmasiMho mahAmantrI lUNakarNasya saMsadi / zobhA vidhAyako mannavaibhavAnnihatAhitaH // 158 vyAkhyA - lUNakarNasya saMsadi sabhAyAM, zobhA vidhAyako vibhUSAkartA, karmasiMho mahAmantrI babhUvetyupaskAraH / kimbhUtaH ? mantro rahasyAlocanaM sa eva vaibhavam / vibhorbhAvo vaibhavaM prabhutA / tasmAnnihatA mAritA ahitA vairiNo yena sa nihatAhitaH / anyo'pi prabhutayA zatrUn hantyanena tu matreNaiva sarve'pyarayo nAzaM nItA ityarthaH // 158 [ 155 - 161 sAmrAjya tilakaM yena lUNakarNasya kAritam / satyasandhena sahuddhyA bhUmipAlAcchizorapi // 159 vyAkhyA - yena karmasiMhamantriNA, sadbuddhyA pradhAnadhiyA, zizorapi laghuvayaso'pi lUNakarNasya, sAmrAjyatilakaM sAmrAjyaM samastasAmantAnuzAsanaM tasya tilakaM vizeSakaM bhUmipAlAd vikramanRpateH kAritam / kimbhUtena ? satyasandhenA'vi - tathapratijJena // 159 vidhuvAridhibhUtendupramite vatsare sudhIH / sadurgaM nagaraM mantrI nirmame vikramAhvayA // 160 vyAkhyA - mantrI karmasiMhaH, sudhIH sadbuddhiH vidhuvAridhibhUtendu (1541) pramite vatsare varSe, vikramAhvayA vikramanAmnA sadurgaM koTTasahitaM nagaraM vikramanagaramiti nAmakaM, nirmame nirmitavAnnivezayAmAsetyarthaH // 160 nAnyatkSetramato jainadarzane gRhiNAmiti / gurorgirA namazcaityamacIkaradayaM sudhIH // 161 vyAkhyA - ato'smAccaityAnnAnyatkSetraM dhanabIjavapana bhUmiH, jainadarzane gRhiNAM gRhasthAnAmasti vidyata iti, gurorgirA vacasA, namernaminAthasya, caityaM vihAramayaM sudhIH karmasiMho'cIkarat kArayati sma / acIkaraditi 'luliH NizrIti caNeniTIti NilopaH, Nau caGyupadhAyA hakhaH, GitvaM caGIti dvitvaM sanvalaghunIti sanvadbhAve sanyata itItvaM dIrgho laghoriti dIrghaH' iti prasAde // 161 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 162-169] / pAThakazrIjayasomaviracita bhUrivittavyayaM kRtvA tatmatiSThA'pi kaaritaa| samAhUtAmitazrAddhavAtsalyavidhinA'munA // 162 vyAkhyA-amunA zrIkarmasiMhamantriNA, samAhUtA bahudezebhya AkAritA amitA bahavo ye zrAddhAsteSAM yo vAtsalyavidhirvastrAdibhirabhyarcanaprakArastena, bhUrivittavyayaM bahuladravyotsarga kRtvA, tasya caityasya pratiSThA sUrimantreNa sthApanA, sA'pi kaaritaa| 'pratiSThA gaurave sthitau, chandojAtau yAgasiddhau' ityanekArthaH / 'maryAdAdevAdisthApanayorapi' maGkhaH // 162 sthApanA rsbhuutessuvidhuprmitvtsre| khamunISvinduvarSe'bhUcaityaM nmijineshituH||163 vyAkhyA- namijinezitU rasabhUteSuvidhupramita(1556)vatsare sthApanA''rambho'bhUditi gamyate / khamunISvindu(1570) varSe caityamasidhyadityadhyAhiyate // 163 zrIjinahaMsasUrINAM shaantisaagrsuuritH| sthApanA yena vittAnAM vyayena khalu kAritA // 164 vyAkhyA-khalu vAkyAlaGkAre, yena zrIkarmasiMhena, zrIjinahaMsasUrINAM zAntisAgarasaritaH zrIzAntisAgarasUreH sakAzAd, vittAnAM vyayenotsargeNa, sthApanA padapratiSThA kAritA // 164 yAcakakhAntakArAbhyo vstupaalaadidaaykaaH| mocitA yena saddAnavidhAnena mahAtmanA // 165 vyAkhyA-yena mahAtmanA mahAmanasA karmasiMhena, saddAnavidhAnena pradhAnasvarNAdivitaraNakaraNena, yAcakAnAmarthinAM khAntaM mana eva kArA guptayastAbhyaH vastapAlAdayo vastupAlapramukhA ye dAyakA dAtAraste mocitAH / etAvaddAnaM yAcakebhyastena dattaM yena taccetoguptitaste vastupAlAdyA niHsRtAH / etasmin dAtari dRSTe sati te tAn visasmarurityarthaH // 165 utsavAvasarAyAtA naanaamnnddlto'khilaa| munInAM maNDalI yena toSitA veSadAnataH // 166 vyAkhyA-yena karmasiMhena, veSadAnato veveSTyaGgaM veSo vastrAlaGkAramAlyaprasAdhanairaGgazobhA / atra tu lokaprasiddhaH sAdhuvastravizeSo gRhyate, tasya dAnato vitaraNena, nAnAmaNDalato vividhadezataH, utsavAvasare nandImahasamaye, AyAtA prAptA, akhilA samastA, munInAM mahAtmanAM, maNDalI rAzistoSitA prINitA // 166 lekhapreSaNagauravapUrva ye melitAH sdhrmaannH| gauravitAste gauravabhaktivazAd bhktvsnaacaiH|| 167 / / vyAkhyA-yena mantriNA,lekhollekhyaH patraM tasya yatpreSaNaM mocanaM tadeva gauravaM mAnanaM tatpUrva, ye sadharmANaH sAdharmikAH, melitAH saGghaTitAste, bhaktavasanAdhairannavastrAdyairvastubhirgauravabhaktivazAda guroriyaM gauravI yA bhaktiH sevA tadvazAda gauravabhaktivazAda gauravitA bahumAnitAH // 167 atha zrIjinahaMsasUripadasthApanA-namicaityanirmApaNasaMvatsaramekapadyenAha - sthApanArasabhUteSuvidhupramitavatsare / khamunISvinduvarSe'bhUccaityaM nmijineshituH||168 vyAkhyA-zrIjinahaMsasUrINAM rasabhUteSuvidhupramita(1556)vatsare sthApanA padapratiSThA'bhUt / tathA khamunISvinduvarSe (1570) namijinezituzcaityamabhUt // 168 zrImuktAlayatIrthe satIrthyasaGghana saGgataH sacivaH / yAtrAM karaparimuktAM cakAra muktAlayaspRhayA // 169 20 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [ 170-175 vyAkhyA- sacivo mantrI karmasiMhA, tarantyanena vidyAmbhonidhimiti tIrtha guruH, samAne tIrthe vasati sa satIrthyaH, evaMvidho yaH saGghaH sAdhvAdisamudAyastena saGgato militaH san , zrImuktAlayatIrthe zrIzatruJjaye, karo rAjagrAhyo bhAgastena parimuktAM yAtrAM cakAra / kayA ! muktAnAM karmarahitAnAM ya Alayo nilayo muktAlayo mokSastatspRhayA vAJchayA // 169 evaM raivatakedrau tathArbuda-dvArakAditIrtheSu / lambhanikAyutayAtrA vihitA yenAdhikamemNA // 170 vyAkhyA- evamamunA prakAreNa, raivatake'dbhAvujayantagirI, tathA'rbuda-dvArakAditIrtheSu, yena zrIkarmasiMhena, adhikapremNA atizAyisnehena, lambhanikA pratigRhamiSTavastudAnaM tayA yutA sahitA, yAtrA vihitA cke| yAtrA cakre lambhanikA ca dade ityarthaH // 170 lakSaM caityapratiSThAyAM lakSaM suuripdaarpnne| lakSaM yAtrAsu raupyANAM vyayayAmAsa yaH sudhiiH||171 vyAkhyA-yaH karmasiMho mantrI sadbuddhiH caityapratiSThAyAM raupyANAM rAjatAnAM lakSaM, tathA sUripadArpaNe jinahaMsasUrINAmAcAryapadasamarpaNe raupyANAM lakSaM, tathA yAtrAsu zatruJjayAditIrthayAtrAsu raupyANAM lakSaM vyayayAmAsa / vittasamutsagaM tyAgamakArSId / vyayaNa vittasamutsarge // 171 satrazAlA kRtA netravArdhibhUtenduvatsare / caturdazasamAH kalpapustakaM yena cA''dade // 172 ___vyAkhyA-yena zrIkarmasiMhena mantriNA, netravArdhibhUtendu(1542)vatsare satrazAlA kRtA / satraM sadAdAnam / ca punaryena caturdazasamAzcaturdazavarSANi yAvat kalpapustakamAdade kalpapustakaM vAcayAmAselyarthaH // 172 bhUjAniSu prabhUteSu vivAhAyA''gateSvapi / citrakUTe'karocchobhAM vivAhe yo nijezituH // 173 . 20 vyAkhyA- yaH karmasiMho mantrI, citrakUTe vivAhAya pANipIDanAya, prabhUteSu bahuSu bhUjAniSu rAjakhAgateSvapi prAptepvapi, nijezituH khakhAmino lUNakarNasya, vivAhe zobhA lakSmImakaroccakAra / bhUreva jAyA yasya bhUjAniH / 'jAyAyA niDiti' jAyAntasya bahuvrIherniDAdezaH // 173 anyadA lUNakarNena samakaM nndgokule| jagAma vairisaGghAtaghAtanAya sa mantravit // 174 / vyAkhyA-anyadA'nyasmin kAle, sa mantravid rahasyAlocanaM mantrastaM vettIti mantravinmantrI karmasiMhaH, nandagokule 'nAranaula' iti nAmnArUDhe, vairiNAM yaH saGghAtaH samUhastasya ghAtanAya vinAzAya, lUNakarNena samakaM saha jagAma // 174 saGgrAme vairibhiH sAdhaM sahasA smupsthite| subhaTAH khAmidharmatvAdanyo'nyaM prAharaMstarAm // 175 vyAkhyA-vairibhiH zatrubhiH sAdhaM samaM, sahasA'nAlocyA'vitarkitameva, saGgrAme yuddhe samupasthite prApte sati, subhaTA 3. yodhAH, svAmidharmatvAtsvAminaH prabhodharmo yeSAM te khaamidhrmaannH| 'dharmAdanica kevalAd' iti kevalAtpadAd yodharmazabdaH kevalastadantAd bahuvrIheranic syAt / tadbhAvaH svAmidharmatvaM tasmAt / yathaiva khAmI kurute tathaiva sevakA api kurvantIti bhAvaH / anyo'nyaM parasparaM prAharaMstarAmatizayena prhaaraaNshckruH| prAharaMstarAmiti- 'taratamapau ghaH' iti ghaH / 'kimettiGavyayaghAdAm ca dravyaprakarSe iti / 'kima edantAttiko'vyayAca yo ghastadantAmuH syAt / sahaseti 'sahasA''kasmikAvimarzayoH // 175 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAThaka zrIjayasomaviracita mI kRtvA jinacarcA smRtvA pazcanamaskRtim / sAkArAnazanaM dhRtvA saGgrAmaM samupeyivAn // 176 vyAkhyA - tasminnavasare mantrI zrIkarmasiMhaH, jinasya tIrthakRto'rcAyAH pratimAyA arcAM pUjAM kRtvA, tathA pazcanamaskRtiM pazcanamaskArAn smRtvA cintayitvA tathA AkAraiH - 'annatthaNA bhogeNaM sahasAgAreNaM mahattarAgAreNaM sabasamAhivattiyAgAreNaM' ityevaMrUpaizcaturbhiH sahitaM sAkAraM yadanazanaM prAyastad dhRtvA, saGgrAmaM samupeyivAn prAptaH / 'arcA pUjA pratimA'pi ca' ' ityanekArthaH // 176 176 - 183 ] arhatsiddhAnagArArhaddharmarUpANi sAdaram / catvAri zaraNAnyeSa samAdAya dayAnvitaH // 177 lUNakarNamahIjAneH purastAdastasAdhvasaH / surAlayamalaJcakre khAmidharmadhurandharaH || 178 - yugmam / vyAkhyA - eSa karmasiMho mantrI, sAdaraM sAgraham, arhatsiddhAnagArAI ddharmarUpANi catvAri zaraNAni samAdAya gRhItvA, lUNakarNamahIjAneH purastAdagre, surAlayaM svargamalacakre'laGkRtavAn / kimbhUtaH ? dayayA kRpayA'nvitaH sahito dayAnvitaH / punaH kimbhUtaH 1 - astaM dhvastaM sAdhvasaM daro yena so'stasAdhvasaH / punaH kimbhUtaH ? svAmidharmadhurandharaH svAmidharmadhaureyaH khAmidharmanirvAhaka ityarthaH / dhurAM dhArayati dhurandharaH // 177-178 tathA pratApasiMhasya purato raNakarmaNA / rAjA-meghAdimazrIzAH paralokamihA''zrayan // 179 vyAkhyA - tatheti samuccaye / iha saGgrAme, rAjA - meghAdimazrIzAH, pratApasiMhasya kumArasya, purato'gre, raNakarmaNA saGgrAmakRtyena, paralokaM parabhavamAzrayannAzizriyaH // 179 svayAM rAjyazriyaM karNo jetRsiMhe nRpo'dadhAt / bRhadbhAnAviva svIyaM bhAnurbhAnuM nizAmukhe // 180 vyAkhyA - karNaH padaikadeze padasamudAyopacArAhUNakarNaH, svIyAmAtmIyAM rAjyazriyaM rAjyalakSmI, jetusiMhe nRpe'dadhAd dhArayati sma / kaH kasmin kamiva ? bhAnuH sUryo nizAmukhe sandhyAyAM bRhadbhAnau vahnau svIyaM bhAnuM jyotiriva / yathA bhAnuH sandhyAyAM svIyaM tejo vahnau nidhAya gacchati tathA'yamapi svasAmrAjyaM jetRsiMhe nyadhAditi / 'bhAnuraMzau khau dine ' ityanekArthaH // 180 31 jetRsiMhe khasAmrAjyaM zAsati zvApadA iva / rAjAno'nye bhayAnnezuH kAndizIkA dizodizam // 181 tatsutaratnaM loke prathamaH kalyANamallarAjo'bhUt / zrImAladeva-bhImA ThAkurasI - kAhanAmAnau // 182 vyAkhyA - tasya jetRsiMhasya, sutaratnaM putraratnaM, loke vizve, prathamo mukhyaH, kalyANamallarAjo'bhUt / tathA zrImAladeva-bhImau ThAkurasI kA nAmAnau // 182 kasamIradevijAtAH paJcAmI pANDavA ivApUrvAH / vyasanavimuktA duryodhanapriyAH santyamI yasmAt // 183 vyAkhyA - jetRsiMhe rAjJi, svasAmrAjyaM svaprabhutAM, zAsati pAlayati sati, anye rAjAnaH, zvApadA iva vyAlA iva, kAndizIkA bhayena palAyitA dizodizamekasyA dizo'nyAM dizaM bhayAd bhIternezuH palAyAJcakrire / kAM dizaM vrajAmItyAkulaH kAndizIkaH pRSodarAditvAtsAdhuH // 181 18 20 25 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [184-189 vyAkhyA-kasamIradevijAtAH kasamIradeviputrAH, amI kalyANamallAdayaH, apUrvA navAH paJca pANDavA iva yudhiSThirAdaya iva / apUrvatvamevaiSAmAha -yasmAddhetoramI kalyANamallAdyAH pazcApi pANDavA vyasanaM vipattistena vimuktA rahitAH, tathA duSTaM yadyodhanaM yuddhakaraNaM taniyamiSTaM yeSAM te duryodhanapriyAH, santi vidyante / pUrvapANDavAstvevaMvidhA nAbhUvan / te ca vyasanAni durodarAdIni mRgayAdayaH sapta tadvimuktA na bhavanti / tathA duryodhanaH kauravaH sa priyo yeSAmevaMvidho na syuH / 5 'vyasanaM niSphalodyame, daivAniSTaphale saktI, strIpAnamRgayAdiSu, pApe vipattAvazubhe / ' itynekaarthH| 'dhUtaM ca mAMsaM ca surA ca vezyA, pAparddhi caurya paradArasevA / etAni sapta vyasanAni loke, pApAdhike puMsi sadA bhavanti // 1' duryodhana iti 'zAsiyudhizidhRSimRSibhyo yujvAcyo vetyeke, yuorNyantAd duryodhanaH, gerlope duryodha iti // 183 patyantarajA anye sutA babhuH pUrNa-mallasiMhAkhyau / punaracala-mAna-surajana-karma-zrIraGgajIpramukhAH // 184 vyAkhyA-anye'pare sutAH / panyantarajA anyabhAryA jAtA babhuH zuzubhire / tAneva nAmataH Aha - pUrNa-mallasiMhAkhyau, punarbhUyaH, acala-mAna-surajana-karma ! ] zrIraGgajIprabhRtayaH // 184 atha zrIvarasiMhamantrisantativaktavyatAmAha varasiMho mahAmAtyo viijhaadeviistiivrH| dharmakarmasu niSNAtaH puSNAti ma suhRjjanam // 185 vyAkhyA- tatpade varasiMho mahAmAlyo babhUvetyadhyAhriyate / vIjhAdevIti nAmnI yA satI tasyA varo bhartA, yo dharmakarmasu niSNAto nipuNaH, suhRjjanaM mitralokaM, puSNAti sma abhISTadAnaiH pupoSa // 185 campApure madappharasAheH shtrunyjyaadiyaatraayaaH| phuramAnamAptavAn yo SaNmAsIM yAvadupajIvya // 186 20 vyAkhyA- yaH zrIvarasiMho mantrI, campApure madappharasAheH sakAzAcchatruJjayAdriyAtrAyAH phuramAnaM chappAmAptavAn prApa / kiM kRtvA ? SaNmAsI SaT mAsAn yAvadupajIvya tatsevAmanubhUya / . .... 'AsvAdayatyanubhavatyupajIvati copayuGkte ca / upabhuGkte nirvizatItyupayoge yogyatAM yaataaH|| iti kriyAkalApe // 186 rAjJA durgasya durgasya tAlikA krsaatkRtaa|| yasya sarvo'pi lokAnAM nyAyazca vissyiikRtH|| 187 vyAkhyA- rAjJA jetRsiMhena, yasya zrIvarasiMhasya, durgasya durgamasya, durgasya koTTasya, tAlikA tAlakodghATanayantraM, tAyattA kRtA / ca punaryasya sarvo'pi lokAnAM jAnapadajanAnAM, nyAyo nItirviSayIkRto gocarIkRtaH // 187 tIrtheSu puNyahetorvimalAbuMdaraivatAdrirUpeSu / muktIkRtatIrthapathaM yAtrAM yaH saGghayuga vidadhe // 188 vyAkhyA- yaH zrIvarasiMho mantrI, puNyahetoH puNyanimittaM, vimalArbudaraivatAdrirUpeSu zatruJjayArbudojayanta30 girirUpeSu, tIrtheSu puNyakSetreSu, muktIkRtaH karamokSaNAnmutkalIkRtastIrthapathaH zrItIrtharAjArohaH, yatra yAtrAvidhAne tanmuktIkRtatIrthapathamevaM yathA syAttathA, saGgha yunaktIti saGghayuk saGghasahito yAtrAM vidadhe cakAra // 188 mArge cakAra caturo lambhanikAM lAbhakAraNaM mtrii| sammAnito madappharanAmnA zrIsAhinA bahuzaH // 189 vyAkhyA-caturaH kuzalo mantrI varasiMhaH, mArge tIrthayAtrApathe, lambhanikAM 'lAhaNIti' rUDhAM cakAra ckre| kimbhUtAM ! 35 lAbhasya puNyaprApteH kAraNaM hetuH| yo mantrI madappharanAmnA zrIsAhinA, bahuzo bahuvArAn , sammAnitaH paJcAGgaprAsAdAdidAnena satkRtaH / bahuza iti 'saMkhyaikavacanAcca vIpsAyAm' iti zas // 189 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190-196] pAThakazrIjayasomaviracita dInAnAthajanAnAmupakAraparAyaNaikadhiSaNAbhRt / tene ca satrazAlAM varSe netravasupazcadaze // 190 vyAkhyA- ca punaH, yaH zrIvarasiMhaH, dInAzca dainyabhAjaH kRpaNA ityarthaH, anAthAzca akhAmikAH, janAzca sAmAnyalokAH, teSAmupakAra upakaraNe parAyaNA avaNaikA'dvitIyA yA dhiSaNA buddhistAM bibharti dhArayati yaH, sa upakAraparAyaNaikadhiSaNAbhRt san , netra-vasu-paJcadaze (1582) varSe satrazAla tene vistArayAmAsa // 190 gurubhiH zrIjinakuzalairyAtrAM zrIdevarAjavaratIrthe / satataM kartumanA api kartumazakto yadA dRSTaH // 191 sammukhamAgamya tadA svamadvArA svarUpamAkhyAya / sAragaDAlAsthAne yAtrA saphalIkRtA yasya // 192 - yugmam / vyAkhyA-zrIjinakuzalagurumiH, zrIdevarAjavaratIrthe, yAtrAM satataM nityam , kartumanA api kartukAmo'pi, zrIvarasiMho / mantrI, yadA yasmin kAle, taddezIyarAjavirodhena kartumazakto'kSamo dRSTo'valokitaH, tadA tasmin kAle, sammukhaM devarAjapurAdabhimukhamAgamya, khamadvArA khapnaH suptajJAnaM tadvArA, kharUpamahamamimukhamAgato'smIti lakSaNamAkhyAya kathayitvA, sAragaDAlAsthAne, yasya mantriNaH zrIvarasiMhasya, yAtrA saphalIkRtA, saphalA vidadhe / / 191 - 192 adhunA'pi takat sthAnaM tIrthatayA vizrutaM samastIha / sevakajanakRtaghAchAprapUramAt sarvagaccheSu // 193 vyAkhyA- iha bhUmau, takaditi tat, 'avyayasarvanAmnAmakac prAk TeH' ityakac, sthAnamadhunA'pi sAmpratamapi, tIrthatayA vizrutaM vikhyAtaM samasti / kasmAt ! sarvagaccheSu sevakajanasya bhaktalokasya kRtA yA vAnchA AzA tasyAH prapUraNAt sampAdanAt // 193 varasiMhamatriputrAH SaDapi ssddnggiivicaarnissnnaataaH| aSaDakSINAlocA locanavikSepabhAvajJAH // 194 vyAkhyA-varasiMhasya matriNaH putrAH SaDapi, SaDaGgIvicAre SaDaGgIvimarza, niSNAtA nipuNAH / tatra SaDaGgAnyamUni 'zikSAkalpavyAkaraNacchandojyotirniruktayaH' iti / babhUvuriti gamyate / kimbhUtAH ! aSaDakSINa Aloco rahasyAlocanaM yeSAM te'ssddkssiinnaalocaaH| tanmantrAdyaSaDakSINaM yttRtiiyaadygocrH|' punaH kimbhUtAH ? locanavikSepeNa netravikAreNa, bhAvaM parAbhiprAyam , jAnantIti locanavikSepabhAvajJAH // 194 tAneva nAmata Aha snmeghraaj-ngraajnaamkaavmrsiNh-bhojaakhyau| hararAjo DuGgarasInAmA'tha sutA'bhavad vIrA / / 195 vyAkhyA-ete sanmegharAjAdyAH SaT, atha SaTputryanantaraM vIrAnAmnI sutA putryabhavat // 195 tAneva putrAn vizeSayannAha - sanmannavidhAtAro dAtAraH sklbhaavmaataarH| trAtAraH zaraNAgatalokAnAM styvktaarH||196 vyAkhyA-kimbhUtAste ! sanmaMtrasya pradhAnAlocasya vidhAtAraH kartAraH, tathA dAtAra udArAH, tathA sakalabhAvAnAM samastAbhiprAyANAM mAtAraH pramAtAraH / 'mAkU maanshbdyoH| tathA zaraNAya zaraNArthamAgatAH sametA ye lokAsteSAM trAtAro rakSakAH, tathA satyavakAraH satyavAdinaH // 196 ma. ka.vaM.pra.5 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [ 197-207 padmasiMho vairisiMho megharAjasutAvubhau / zrIcandraH padmasIsUnurvairisiMhasutAvimau // 197 vyAkhyA-padmasiMho vairisiMha imAvubhau dvau megharAjasutau megharAjaputrAvAstAmadhyAhiyate / tathA padmasIsUnuH pAsIputraH zrIcandraH kuzAgrIyamatiH, tathA vairisiMhasutAvimau vakSyamANau // 197 tAvevAha - sadAraGgo'tha karpUro jodhAkhyo hriraajsuuH| suto bhairavadAso'sya rAmo bhojasya nandanaH // 198 vyAkhyA-sadAraGgaH, athAnantaraM karpUrastathA harirAjasUharirAjaputro jodhAkhyo jodhAbhidhaH, asya jodhasya putro bhairavadAsaH, tathA bhojasya bhojarAjamantriNo, nandanaH putro rAmaH // 198 sutA amarasiMhasya sIpA-sIhAbhidhau tathA / sImAH siMharAjo'tha sivarAjo'pi pazcamaH // 199 mantrisIpAGgajA ete arjunaH khiimsiistthaa| punaH surajanAbhikhyasturyo jhAjhaNasIrmataH // 200 Adyo jesiMhadesUnurjIvarAjo dvitiiykH| jagahatthastRtIyo'sti manisIhAsutA amI // 201 rAghavade-hamIrAdyAH siimaamaatysutsttH| sadrAjamalla-rAsAdyAH siNhraajsutaatryH||202 ghaDasI-jagamAlAdyAH sivarAjasutAH punH| mazriGkaGgarasIputro mantrI narabadAbhidhaH // 203 sutA narabadasyAsannacalaH prthmsttH| bhAramallo lAkhaNasImukhyAH SaDapi dhArmikAH // 204 spaSTArthAH / navaraM SaDapi dhArmikA:-dharma caranti dhaarmikaaH| 'dharma carati' asmAccaratyarthe Thagiti Thak // 199-204 atha prtaapshobhaabhRjetRsiNheshsmmtH| nagarAjo'bhavanmantrI mantrakarmasu karmaThaH // 205 vyAkhyA-atha varasiMhamanyanantaraM nagarAjo madhyabhavat / kimbhUtaH ? pratApastejaH zobhA lakSmIste bibharti 5 dhArayatIti pratApazobhAbhRt / tathA jesiMhezasya jetRsiMhaprabhoH sammato'bhimato jetRsiMhezasammataH / tathA mantrakarmakhAlocakAryeSu karmaThaH karmazUro'labdhazrama ityarthaH / / 205 zatruJjayojjayantAditIrtheSu sukRtaarthinaa| kRtA yAtrA kRtajJena yena lambhanikAyutA // 206 vyAkhyA-yena zrInagarAjena, sukRtaM puNyamarthayate yAcata ityevaMzIlaH sukRtArthI, tena sukRtArthinA, puNyArthamityarthaH / // zatruJjayojayantAditIrtheSu lambhanikAyutA lambhanikAyuktA yAtrA kRtaa| kimbhUtena ? kRtamupakAraM jAnAtIti kRtajJastena // 206 mAladeve'nyadA senAsanAthe jaGgalAvanim / / jighRkSati mahAmAtyaM jetRsiMho'vadattarAm // 207 vyAkhyA- anyadA'nyasmin kAle, senAsanAthe sainyasahite mAladeve nRpe, jaGgalAvani jaGgaladezabhUmim , jighRkSati grahItumicchati sati, jevRsiMho nRpo mahAmAtyaM mahAdhIsakhaM zrInagarAjamavadattarAmatizayenAbravIt // 207 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208-213] pAThakazrIjayasomaviracita manirAja ! balI rAjA maaldevo'smdaadibhiH| asAdhyastena nAnena sAdha spardhA guNAvahA // 208 vyAkhyA-he mantrirAja ! zrInagarAja! mAladevo rAjA balI balavAn sainyavAn sAmarthyavAMzca / asmadAdibhirasmatpramukhairasAdhyaH sAdhayitumazakyo'jayya ityarthaH / tena kAraNenAnena mAladevena sAdha samaM spardhA saMha(gharSoM guNAvahA guNakAriNI na / anena saha yoddhumalam // 208 zrUyate'tra samAgantA yAvannAyAti sa svayam / tAvat puraiva mantro'tra kAryaH kiM punarAgame // 209 vyAkhyA- atra jaGgalAvanyAm , sa mAladevaH samAgantA AgantukaH zrUyate, yAvattAvacchandau kAlAvadhAraNArthI, yAvat sa mAladevaH khayamAtmanA nA AyAti, tAvat puraiva pUrvameva, atra samaye mantra AlocaH kAryaH kartavyaH / tasmin punarAgate samete kim ! 'kiM prazne kutsane'pi ca / samete tasmin na kimapi vidhAtumalambhUSNavo bhaviSyAma ityarthaH // 209 gUDhamantrastato manI rAjJA mazritavAniti / serasAhirihArAdhyo vinA taM na khakAmitam // 210 vyAkhyA-tato jevasiMhakathanAnantaram , gUDho guptaH parairaparicchedyo mantro'syeti gUDhamatro mantrI zrInagarAjA, rAjJA jevasiMhena samamiti matritavAn AlocitavAn / itIti kim ! he svAmin / iha samaye serasAhiH serapAtisAhirArAdhyaH prasAdanIyaH / yatastaM serasAhiM vinA na khakAmitaM khepsitaM vairihananAdilakSaNam // 210 samarthAnAM yatazcintA smrthairpniiyte| mahAguNeva kaNDUyA gajagaNDasya nazyati // 211 vyAkhyA- yato hetoH, samarthAnAM prabhaviSNUnAm, cintA manasi duradhyavasAyaH, samarthaiH prabhaviSNubhirapanIyate dUrIkriyate / kena kasya keva ! mahAguNeva mahAvRkSaNeva, gajagaNDasya karikapolasya, kaNDUyA kharjunazyati nAnyenairaNDAdinA, tathA mahatA cintA mahadbhirevApaneyA nAnyairiti bhAvaH // 211 sAdhu sAdhu mahAmanin ! mantritaM svArthasiddhaye / guNAyAdhiguNe sevA moghA'pi saphalA kimu // 212 vyAkhyA-he mahAmannin ! zrInagarAja! svArthasiddhaye-khaH khakIyo yo arthaH zatrapratighAtAdistasya yA siddhiniSpattistasyai svArthasiddhaye / sAdhu sAdhu, sambhrame dvitvam , mantritamAlocitam / yataH-adhiguNe guNAdhike puMsi sevA paricaryA, moghA'pi alabdhakAmA'pi niSphalA'pi, guNAya guNakAriNI, saphalA phalavatI, kimu?, kimu iti vitarke'vyayam / phalavalyA- 25 stasyAH sevAyAH kimucyata ityarthaH / ko'rthaH ? guNAdhikaH sevito yadi khepsitaM na pUrayati tathA'pi parakRtopadravanivAraNarUpaM guNaM janayedeva / adhamAt pUrNakAmo'pi sevako nindyata eva / tena tatsevaiva kartumuciteti // 212 tena sAhisamIpe tvaM yAhi sotsaahmaansH| mAnasena vinA yena na haMsAnAM manoratiH // 213 vyAkhyA-tena kAraNena,he mannin ! utsAhaH pragalbhatA, saha utsAhena vartata iti sotsAham, tathAvidhaM mAnasaM cittaM . yasyAsau sotsAhamAnasa evaMvidhaH san, sAhisamIpe serasAhisavidhe, tvaM yAhi gaccha / sotsAhamAnasa iti vizeSaNe ayaM bhAvaH-sadA mAnasotsAha eva prAk zakunam / 'iGgirA mana utsAhaH' iti vAkyAt / yena kAraNena mAnasena sarovizeSeNa vinA, haMsAnAM rAjahaMsAnAM manoratirmanorAgo na / yathA kila haMsA mAnasa eva rAgaM badhnanti tathA tvayA serasAhisevAyAmeva naceto vartanIyam / 'mAnasaM khAntasarasoH' itynekaarthH||213 Jain Education Intemational Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manikarma candravaMzAvalI prabandha | tathetyuktvA tato mantrI nagarAjo balAdhikaH / nagarAja ivAkSobhyo raNe vairisamIraNaiH // 214 rAjanyasainyamAdAya dAyopAyavizAradaH / zakunAnumita svArthasiddhiH sAhimupeyivAn // 215 - yugmam / vyAkhyA - tatheti nizcaye pRSTaprativAkye vA / ' tathA syAnnizcaye pRSTaprativAkye samuccaye' / uktvA kathayitvA yathA bhavadbhiruktaM tathaiveti nigadya, tato'nantaraM mantrI nagarAjo rAjanyAH kSatriyAsteSAM sainyaM senAmAdAya gRhItvA, sAhiM serasAhimupeyivAn prAptaH / kimbhUtaH ! balAdhikaH balaM parAkramastena adhiko'tizAyI balAdhikaH, tathA vairisamIraNairvairiNaH zatravasta eva samIraNA vAyavastaiH raNe saGgrAme, nagarAja iva meruriva, akSobhyaH kSobhayitumazakyaH aparibhavanIyaH / yathA merurvAyubhirna kSobhyate tathA'yamapi zatrubhirakSobhya ityarthaH / tathA dAyo dAnamupAyAH sAmAdyAzcatvArastatra vizAradaH kovido dAyopAya" vizAradaH / 15 23 25 30 26 'dAyo dAne yautakAdidhane solluNThabhASaNe / vibhaktavyapitRdravye ' - ityanekArthaH / tathA zakunairdevazaMsinimittairanumitA anumAnapramANaviSayIkRtA svArthasiddhiH svakAmitaniSpattiryena sa zakunAnumitakhArthasiddhiH // 214 - 215 gajAzvakarabhavAtamupadIkRtya sevayA / zUratrANaM suracANaM prINayAmAsa manavit // 216 vyAkhyA - mantravit zrInagarAjaH, gajA hastinaH, azvA vAjinaH, karabhAvihAyaNA uSTrAsteSAM vrAtaH samUhastamupadIkRtya DhaukanIkRtya, sevayA paricaryayA, suratrANaM serasAhiM prINayAmAsa toSayAmAsa / kimbhUtam ? zUrAn vIrAMstrAyate rakSatIti zUratrANastam // 216 zAtravAgamamAzaGkya sakalyANastato'khilaH / rAjaloko munA muktaH zrIsArakhatapattane // 217 [ 214 - 220 vyAkhyA - tato'nantaraM zAtravANAM vairiNAmAgamamAgamanamAzaya, mA te'tra akasmAdAgaccheyuriti paryAlocya, akhilaH samastaH, sakalyANaH kalyANamallakumArasahito rAjalokaH, amunA jetusiMhena zrIsarasvatIpattane muktaH preSitaH // 217 mAladeve samAyAte samAdAtuM marusthalIm / jetRsiMho'bhyamitrINaH samabhUd vimukho ruSA / / 218 vyAkhyA - marusthalI marubhUmim, samAdAtuM grahItum, mAladeve rAjJi samAyAte sati, jetRsiMho'bhyamitrINo'bhyamitrIyaH samabhUjjAtaH / sohavAgrAmaM yAvadabhimukhaM jagAmeti bhAvaH / kimbhUtaH ? ruSA roSeNa, vimukho viruddha mukhaH aruNavadana ityarthaH / AbhimukhyenAmitrAnalaGgAmyabhyamitrINaH // 218 Ayodhane samArabdhe nRpAgre bhImamantravit / yudhyamAno bhaTaiH sArdhaM zuddhadhyAno divaM yayau // 219 vyAkhyA - Ayodhane mAladevena samaM raNe samArabdhe prArabdhe sati, nRpAtre jetRsiMhanRpasya purato bhImamantra vid bhImarAjamantrI, bhaTairvairisubhaTaiH sArdhaM yudhyamAno yuddhaM kurvANaH, zuddhaM vimalaM dhyAnaM yasyAsau zuddhadhyAnaH, divaM svargaM yayau / lokoktyA mamAretyarthaH / raNe'pi zuddhadhyAnAd varuNanAganattakasyeva svaHprApteH kathanAt khargagamanamapi tasya sambhAvyate // 219 mAladevo'pi saGgrAme jetRsiMhe mRte sati / jaGgalaM dezamAdAya darImiva purIM gataH // 220 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221-227 ] pAThakazrIjayasomaviracita vyAkhyA-saGghaname yuddhe jetRsiMhe mRte sati, mAladevo'pi jagalaM dezamAdAya svIkRtya, darImiva kandarAmitra, ubhayataH zailazAlitvAt kandaropamAnaM puryAH purI vikramanagarI gataH praaptH| chAyArthastu jetRsiMhe jiSNumukSe mRte sati, yaH ko'pi siMhAzritadarI vizalyeveti // 220 atha sAhisavidhe gatena tadbhImarAjakumAreNa matriNA yadakAri tadAha sAgrahaM sAhimabhyarthya samamevAsya senyaa| vairimaNDalamudrAsya raNe hatvA ca tadbhaTAn // 221 khadezamAtmasAtkRtvA zobhAmAsAdya vairiSu / vairiniryAtanaM sRSTvA vyAvRtto'yaM khasAhinA // 222 - yugmam / vyAkhyA- ayaM zrInagarAjo mantrI, vairaniryAtanaM vairazuddhim , sRSTvA kRtvA, khasAhinA khIyaserasAhinA samaM vyAvRtto vyAjughoTa / 'sRjati karoti praNayatItyAdaya ekArthAH / kiM kRtvA : sAgrahaM sAnugrahaM sAhimabhyarthya yAcitvA, asya sAheH . senayA sainyena samameva sahaiva bhUtkA, bairimaNDalaM vairidezamudvAsya vizaMsthulaM vidhAya, ca punA raNe saGghaname tabUTAn mAladevasubhaThAn, havA mArayitvA, tathA svadezaM jagAlAvanimAtmasAt kRtvA khAdhInaM vidhAya, tathA vairiSu zatruSu zobhA jayalakSmImAsAtha prApya, 'Agraho'nugrahe grahe, AsaGgAkramaNayozca' ityanekArthaH // 221-222 sAmrAjyatilakaM sAhikaraNAcIkaratarAm / kalyANamallarAjasya khAmikRtyaparAyaNaH // 223 vyAkhyA-khAmikRtye prabhukArye parAyaNaH pravaNaH khAmikRtyaparAyaNaH, zrInagarAjamantrI, kalyANamallarAjasya sAhikareNa serapAtisAhihastena, sAmrAjyatilakaM rAjyavizeSakamacIkarattarAM vizeSeNa kArayati sma // 223 ... rAjAnaM preSayAmAsa vikramAkhyapuraM prti| . khayaM tvanuyayau sAherna santaH svArthalampaTAH / / 224 vyAkhyA-zrInagarAjo mantrI rAjAnaM kalyANamallaM vikramAkhyapuraM prati preSayAmAsa mumoca / vayaM tvAtmanA 20 sAheH serasAheranuyayAvanujagAma / sAhinA samamagamadityarthaH / yataH santaH satpuruSAH svArthalampaTA: svArthalAlasA na / svArthamevaikaM nApekSanta ityarthaH / tato'yamapi khArthe kRte'pi tatsevAM na tasyAjeti / 'lampaTaM lAlasaM viduH' iti halAyadhaH // 224 guuddhmntrblaakraantdurdaantripusnttiH| sammAnito'dhikaM yo'tra sAhinA serasAhinA / / 225 vyAkhyA-yaH zrInagarAjaH, atra DillImaNDale serasAhinA sAhinA'dhikamatizayena sammAnitaH satkRtaH / kimbhUtaH ! gUDhamantrayalena guptAlocasAmarthena, AkrAntA vazIkRtA durdAntA [durdamanIyA] ripusantatiH zatrusamUho yena sa gUDhamantrabalAkrAntadurdAntaripusantatiH // 225 AjJAmAsAdya sAhestAmanyadA mtrinaaykH| santoSapoSabhRjjAtaH svadezamabhigAmukaH // 226 vyAkhyA-anyadA anyasmin kAle, manninAyakaH sacivamukhyaH zrInagarAjA, sAhestAM khadeze yAhIti lakSaNAmA- . jJAmAdezamAsAdya prApya, khadezaM jaGgaladezamabhi abhimukhaM gAmuko gamanazIlaH san , santoSapoSaM santoSaH svAsthyaM tasya poSaM puSTiM bibhartIti santoSapoSabhRjjAtaH / gAmuka iti 'laSapatapadasthAbhUvRSahanakamagamazabhya ukaJ' iti zIlArtha ukaJ / 'abhivIpsAlakSaNayoritthambhUtAbhimukhyayoH' iti // 226 / / tUrNa pathi samAgacchan mantrI pUrNamanorathaH / ajamerapure khargamagAt paNDitamRtyunA // 227 . Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 15 20 manikarma candravaMzAvalI prabandha / [ 228 - 233 vyAkhyA - mantrI zrInagarAjastUrNaM zIghraM pathi vartmani samAgacchan, pUrNo niSThAM prApto manoratho vairaniryAtanAdilakSaNo'bhilASo yasya sa pUrNamanorathaH evaMvidhaH san, ajamerupure paNDitamRtyunA paNDitamaraNena anazanAdividhinA svargaM devAlayamagAjjagAma // 227 25 38 tataH kalyANamallo'bhUd rAjA kalyANakAraNam / yaH svayaM sRSTirakSAyai vidhinA nirmitaH kimu // 228 vyAkhyA - tato'nantaram, sAhinA khakareNa rAjyatila ke datte sati, kalyANamallo rAjA'bhUt / kimbhUtaH ! kalyANasya zreyasaH kAraNaM hetuH / yaH kalyANamallaH sRSTirakSAyai svanirmita prajAlakSaNanirmANapAlanAya svayamAtmanA vidhinA vedhasA, kimu iti vitarke'vyayam, nirmitaH sRSTaH / 'sRSTiH khabhAve nirmANe' ityanekArthaH // 228 yena dAnAdidharmeNa kaliH kRtayugIkRtaH / khalAH khaNDIkRtA yena vazinA nizitAsinA / / 229 vyAkhyA - yena kalyANamallena dAnAdidharmeNa AhUya vitaraNAdisukRtena, kalirantyo yugaH kRtayugIkRtaH kRtayugAcaraNIyAcaraNAt kalau kRtayugamevAvatArita ityarthaH / 'kalirbibhItake zUre vivAde'ntyayuge yudhi / ' ityanekArthaH / tathA, yena vazinA jitendriyeNa, nizitAsinA tIkSNakaravAlena, khalA durjanAH, khaNDIkRtAstilatilIkRtA dUrIkRtA ityarthaH / nahAnyena khalAH piNyAkAH khaNDIkartuM madhudhUlitayA vidhAtuM zakyanta iti cchAyArthaH // 229 nagarAjamantrirAjAGgajAstrayaH puNyabhAjanaM jagati / nAvaladevI jAtA jAtA jagatISu vikhyAtAH // 230 vyAkhyA - nagarAjamantrirAjasya aGgajAH putrAstrayaH, jagatISu bhUmiSu, vikhyAtA vizrutA jAtAH saJjAtAH / kimbhUtAH? jagati viSTape, puNyabhAjanaM sukRtapAtram / punaH kimbhUtAH ? nAvaladevyAM 'hAMsU' iti kulagRhanAmnA khyAtAya jAtA utpannA nAvaladevIjAtAH // 230 tAneva putrAn nAta Aha vyAkhyA - teSu triSu putreSu madhya AdimaH prathamo devAbhidho mantrI babhUveti gamyate / kimbhUtaH ? subuddhi: zobhanA jinAgamazravaNapravaNA buddhirdhIryasyAsau subuddhiriti kharUpanirUpakaM vizeSaNam / punaH kimbhUtaH ! sudhAvanmRSTaM vacanaM gIryasyAsau sudhAvacanaH / tathA dvitIyaH putro rANAbhidhaH / kimbhUtaH ? guNairdAnazauNDatvAdibhiradvitIyaH asama etatsamo guptadAnAdi - dAtA nAnya ityarthaH / athAnantaraM tRtIya ucyate saGgrAmo mantrI / kimbhUtaH ? saGgrAme raNe labdhaH prApto jayo vijayo yena sa labdhajayaH / tathA'mAtyeSu mantriSu grAmaNIrmukhyaH / tathA bhAgyasyaiva balaM sAmarthyaM yasyAsau bhAgyabalI / tathA balena sainyena 30 kalitaH sahitaH / tathA kalyANanarendreNa kalyANamallanRpeNa sammAnyaH satkaraNIyaH // 231-232 teSvAdimaH subuddhirmazrI devAbhidhaH sudhAvacanaH / rANAbhidho dvitIyo guNAdvitIyastRtIyo'tha // 231 saGgrAmaH saGgrAme labdhajayo grAmaNIramAtyeSu / bhAgyabalI balakalitaH kalyANanarendrasammAnyaH // 232 - yugmam / devAGgajAtrayo'mI mehAjalA bhayamAnanAmAnaH / rANAsutaH sudhopamavacanatayA'bhUdamRtanAmA // 233 vyAkhyA - amI mehAjalAdyAstrayo devAGgajA devAmatriputrAH / rANAsuto mantrirANAputro'mRtanAmA'bhUt / nanvamRteti nAma tasya kathamavAdiSuH ? iti tatkAraNamAha - sudhopamavacanatayA sudhopamamamRtasamaM vacanaM yasyAsau sudhopamavacanasta25 dbhAvastattA tayA, amRtasamavAkyavaktRtvenAmRta iti nAma kathayAmAsurityarthaH // 233 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234- 240] pAThakazrIjayasomaviracita saGgrAmasacivasyAsIt patnItrayamadodbhutam / dAnazIlatapobhAvadharmamarmaprabhAvakam // 234 vyAkhyA-saGgrAmasacivasya saGgrAmamantriNaH, ado vakSyamANamadbhutamAzcaryakAri patnItrayamAsId babhUva / kimbhUtam ! dAnazIlatapobhAvarUpadharmANAM yanmarma, jIvapradezapracayasthAnaM marma yatra jAyamAnavedanA mahatI jAyate, tadivAntastattvamityarthaH / tatprabhAvakamudbhAsakaM dAnazIlatapobhAvadharmamarmaprabhAvakam // 234 atha patnItrayaM nAmataH prAha tatra suratANadevI bhagatAdevI surUpadevI ca / gurudevadharmaraktA siddhAntAkarNanAsaktA // 235 vyAkhyA-tatra saGghAmamatrimandire suratANadevI bhagatAdevI surUpadevI ca / kimbhUtA ? gurudevadharmeSu raktA rAgavatI gurudevadharmaraktA / tathA siddhAntAkarNane jainAgamazravaNa AsaktA pravaNA siddhAntAkarNanAsaktA // 235 zrIserasAhisAhiH sagauravaM muditamAnaso vidhinaa|| jJAtvA buddhinidhAnaM matripade yaM dadhAti sma // 236 vyAkhyA-yaM saGghAmamantriNaM zrIserasAhisAhiH, sagauravaM sabahumAnaM yathA syAttathA, muditamAnaso hRSTacetAH san, vidhinA yathoktaprakAreNa, mantripade sacivapadavyAm , dadhAti sma dhArayAmAsa / mantripadaM dttvaanityrthH| kiM kRtvA ! buddhinidhAnaM dhInidhi jJAtvA avagamya // 236 . zrIarbudojayantAcalayorvimalAcale ca vimlmtiH| yo yAtrAM subhaTavrajavirAjito vihitavAn vidhinA // 237 vyAkhyA-yaH zrIsaGgrAmamantrI, vidhinA zAstroktaprakAreNa, zrIarbudojayantAcalayoH zrIarbuda-raivatagiryozca, punarvimalAcale zrIzatruJjaye, subhaTavrajena bhaTasamUhena, virAjitaH zobhamAnaH san , yAtrAM vihitavAMzcakre / kimbhUtaH ? vimalA nirmalA matirdhiSaNA yasyAsau vimalamatiH // 237 yaH kRtavAn karamuktaM tIrtha zatruJjayaM na karamuktam / sevakalokaM kRtavAn sabhAgadheyo janAdeyaH // 238 vyAkhyA-yaH saGgrAmamantrI zatruJjayaM tIrtha puNDarIkAdriM karo rAjagrAhyo bhAgastena muktaM rahitaM kRtavAn / na sevakalokaM bhaktajanaM karamuktaM pANimuktaM kRtavAn / na pANinA sevakAn mumocetyarthaH / kimbhUtaH : sabhAgadheyo bhaagyshitH| tathA janeSu madhya Adeyo grAhyanAmA janAdeyaH // 238 yo'nyeSu vyavahAriSu koTIzeSvapi yazothairasikeSu / militeSvapIndramAlAM paridhatte smAzu vimalAdrI // 239 vyAkhyA- yaH zrIsaGgrAmamantrI, anyeSu pareSu nAnAdezebhyo yAtrArthamAgalya militeSvapi saGghaTiteSvapi, vyavahAriSu vyApAriSvibhyeSu, Azu zIghram , vimalAdrau zrIzatruJjaye, indramAlAM lokaprasiddhAm , paridhatte sma paridadhau / kimbhUteSu ? koTIzeSvapi koTisaMkhyadravyakhAmiSvapi / punaH kimbhUteSu ? yaza evArtho dravyaM tatra rasa Asaktirvidyate yeSAM te, khArthe ke, . yazothairasikAsteSu // 239 yAcakasAtha vidadhe sArtha svrnnaashvvstrdaanaayaiH| yaH kIrtirAzitaTinI kRtavAnanivAritaprasarAm // 240 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 15 manikarmacandravaMzAvalI prabandha / [ 241 - 246 vyAkhyA - yaH saGgrAmamantrI yAcakasArthaM vanIpakasaGgham, svarNAzvavastradAnAdyairhema vAjivasana vitaraNAdibhiH, sArthaM sadhanam, vidadhe cakre / yaH kIrtirA zireva yazorAzireva taTinI nimnagA tAM kIrtirAzita TinImanivArito'skhalitaH prasaraH pravartanaM yasyAH sA'nivAritaprasarA tAmanivAritaprasarAM kRtavAn // 240 20 40 vyAkhyA - saGgrAmamaMtrI tIrthayAtrAyAm, yasmin yasminniti sAmAnyataH prayogasteSAM purANAM bahutvasUcakaH, yasmin yasmin pura upalakSaNAd grAme'gacchat tatra pure grAme ca tannamarezitA tatpuranAyakaH, upalakSaNAd grAmanAyakazca, asya zrIsaGgrAmamantriNaH sammukhAgamanenAbhimukhasamAgamanena, pravezotsavaM pAdaprasAramAtanod vistArayAmAsa // 242 valamAno mahAmantrI citrakUTamupAgataH / rAnakodayasiMhena viziSya bahumAnitaH // 243 vyAkhyA - valamAnastIrthayAtrAto vyAghuTya Agacchan, mahAmantrI zrIsaGgrAmaH, citrakUTamupAgataH prAptaH san, rAnakodaya siMhena rANodaya siMhena, viziSya vizeSeNa bahumAnitaH satkRtaH // 243 grAmavrajAn gajAnazvAn khAmidharmadhanAgraNIH / saJjagrAhAgrahAd grAyamANAnapi na yo'munA // 244 vyAkhyA - yaH zrIsaGgrAmamantrI, amunA udayasiMhena, AgrahAdanugraheSNa, grAmavajAn grAmasamUhAn tathA gajAn hastinaH, tathA azvAn vAjinaH, grAhyamANAnapi svIkAryamANAnapi na saJjagrAha na agRhNAt / rANodayasiMhena bahUktaM yad - 'he mahAmantrin ! etAn grAmAdIn tvaM khIkuru', paramasau na svIkRtavAn / tatra hetumAha yataH kimbhUtaH khAmino dharmaH khAmidharmaH sa eva dhanaM yeSAM te svAmidharmadhanAsteSAM madhye'yaNImukhyaH khAmidharmathanAmaNIH, ayamadhikaH khAmidharmetyarthaH / yo hi svAmidharmA bhavati 25 sa parakIyaprAmAdigrahaNena na parasevAM vidudhIta / ata evAsau tadbrAhyamANAnapi tAn na svIcakAreti tAtparyArthaH / ' Agraho - 'nugrahegrahe, AsaGgAkramaNayoH' iti // 244 yAtrAM vidhAtukAmo'yaM yeSu yeSu purAdiSu / jagAma teSu sarveSu saccakre dhArmikavrajam // 241 vyAkhyA - ayaM zrIsaGgrAmamantrI, yAtrAM vimalAdrimukhyatIrtheSu vidhAtukAmaH kartukAmaH, yeSu yeSu purAdiSvAdizabdAd grAmeSu jagAma agacchat pAdAvadhAraNamakaroditi yAvat / yacchabde punarAvRttirna tacchabde / yathA yo yo dhUmavAn so'gnimAnityAdiSvivAtra tacchandaikasyaiva prayogaH kavinA prayuktaH / teSu sarveSu purAdiSu dharme caranti dhArmikAsteSAM vrajaM vRndaM sacca lambhanikAdAnena satkRtavAn // 241 yasmin yasmin pure'gacchat tatra tannagarezitA / sammukhAmamanenAsya pravezotsabamAtanot // 242 rAjJA kalyANamallenApratimallena tejasA / AhUtaH san samaM vArtAM kRtvA zrImAla bhUbhujA // 245 senAparivRtaH prauDhapratibhApratibho'dhikam / madhyadezamanAdhyAsyA''yayau yo nijamaNDale // 246 - yugmam / vyAkhyA - yaH saGgrAmamaMtrI kalyANamallena rAjJA nRpeNa, AhUta AkAritaH san, antarAle zrImAlabhUbhujA mAladevena samaM vArtA kiMvadantIM kRtvA, senAparivRtazcabhUparikaritaH san madhyadezaM yodhapuradezamanAdhyAsya anadhiSThAya, madhyadezesasthAnamakRtvetyarthaH, nijamaNDala AtmIyadeze jaGgala AyayAvAyAsIt / kimbhUtena kalyANamallena ! tejasA pratApena apratimallena asadRzena adhikatejakhinetyarthaH / kimbhUto mantrI ! prauDhA zAstrapravaNAt pravRddhA yA pratibhA dhiSaNA tayA pratibhAti OM zobhata iti prauDhapratibhApratibhaH, adhikamatizayena, yata eva buddhimAnata eva paraiH saha anyAmeva vArtAM vidhAya, anyadeva svahitaM karma akArSIditi tatram // 245 - 246 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 - 252 ] pAThaka zrIjaya somaviracita yastoraNAdisAmagryA vAdyavAdanapUrvakam / sammukhAyAtarAjanyacakro'gAd vaikrame pure // 247 vyAkhyA - yaH zrIsaGgrAmo mantrI, toraNAdisAmagryA toraNavandanamAlAdisamudAyaghaTanayA, vAdyAnAM tUryAdInAM yadvAdanaM tatpUrvakam, sammukhamabhimukhamAyAtaM pAdaprasArArthaM sametaM rAjanyacakraM kSatriyavRndaM, yasya sa sammukhAyAtarAjanyacakraH, evaMvidho vaikrame vikramanRpanAmnA vihite pure agAjjagAma / vikramasyedaM vaikramamidamarthe'N // 247 yAcakebhyo yathAyogyaM dattvA dAnamanIdRzam / dRzamudghATayAmAsa kRpayA kRpaNAtmanAm // 248 vyAkhyA - yaH zrIsaGgrAmo mantrI, yAcakebhyo'rthibhyaH yathAyogya maucityAnatikrameNa, anIdRzaM nedRzaM sAmAnyajanAnuSTheyamanIdRzamatizAyi dAnaM dattvA, kRpayA dayayA, kRpaNAtmanAM kArpaNyopahatAnAM puMsAm dRzaM dRSTimudghATayAmAsa / te'tizAyi dAnamasya dRSTvA manasyacintayan aho ! asya dAtRtvaM lokottaramiti teSAM dRSTiruddhATitA / tatra tathAvidhadAnena taddRSTyudghATane kRpaiva 10 kAraNam, ete'pi tapakhinazcakSuSI unmIlya pazyantviti karuNA mantrirAjasyAjAyata / anyo'pi yaH kAruNiko bhavati sa eva parahagunmIlanaM vidadhIte iti cchAyArthaH // 248 kurvan kRtyaM svabhaktAnAmupakRtya suhRjjanam / vairivAramapAkRtya sasukhaM tasthivAnayam // 249 vyAkhyA - ayaM zrIsaGgrAmo mantrI, svabhaktAnAM svIyasevakAnAm, kRtyaM grAmadAnAdikAryam, kurvan vidadhat, sasukhaM " sukhApetaM yathA syAttathA, tasthivAn tasthau / kiM kRtvA ! suhRjjanaM mitralokam upakRtyAnukUlAcaraNena pratikUlavAraNena copakAraM kRtvA, tathA vairivAraM zatruvRndamapAkRtya dUrIkRtya, yAvad vairyeko'pi syAt tAvat sukhaM kutaH ? yaduktaM mAghe - 'priyate yAvadeko'pi zatrustAvatkutaH sukham / puraH kliznAti somaM hi saiMhikeyo suraguhAm // ' 249 zrIjinacandrasUrINAM samagraguNazAlinAm / kriyodvAramazcakre yena vittavyayena vai / / 250 41 vyAkhyA - yena zrIsaGgrAmamantriNA, samagrAH samastA ye guNA jJAnAdayastAn zAnte zlAghanta ityevaMzIlAH samagraguNazAlinaH, teSAM zrIjinacandrasUrINAM vai pAdapUraNe, vittavyayena dravyotsargeNa, kriyoddhArasya sAdhumArgazaithilyaparityAgalakSaNasya, yo maha utsavastaM cakre vyadhAt / 'vai tau pAdapUraNe' iti // 250 sAdhUnadhyayanodyuktAn jJAnadAnotkamAnasaH / nyAyazAstravidAM pArzve vidyApArahazAmiha // 251 nyAyazAstrANyanekAni zAsanonnatihetave / yathehitArthadAnenAdhyApayAmAsa yo'nizam || 252 - yugmam / 5 20 vyAkhyA - iha vikramapure, yaH zrIsaGgrAmamaMtrI, anizaM sadA, sAdhUn yatinaH, nyAyazAstrANi vidanti jAnantIti nyAyazAstravidastarkazAstrapAThakAH, teSAM pArzve savidhe, zAsanonnatihetave zrIjinazAsanodayanimittam, nyAyazAstrANi zazadharavardhamAna tatvacintAmaNyAdIni tarkazAstrANi, adhyApayAmAsa adhyajIgapat / kena ? yathehitArthadAnena - IhitArthadAnamanatikramya " yathehitArthadAnaM tena / 'yathA'sAdRzye' ityavyayIbhAvaH samAsaH / abhilaSitapratidinarAjatadAnenetyarthaH / kimbhUtAn sAdhUn ? adhyayanAya paThanAyodyuktAnudyaminaH, aparyadhyayanAnityarthaH / adhyayanAya pariglAnaH paryadhyayanaH / kimbhUto mantrI ! jJAnadAnAya utkamutsukaM mAnasaM mano yasyAsau jJAnadAnotkamAnasaH / kimbhUtAnAM nyAyazAstravidAm ? vidyAnAM SaDaGgayAdicaturdazasaMkhyAnAM pAraM paryantaM pazyantIti vidyApAradRzasteSAM vidyApAradRzAm // 251 - 252 ma0 ka0 vaM0 pra0 6 25 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [253 - 259 caityaM zatruJjaye jainamakArSIt puNyavRddhaye / yo'nyatkSetraM zubhaM nAsmAditi nizcitya cetasi // 253 vyAkhyA- yaH zrIsaGgrAmamantrI, cetasi citta iti nizcitya nirNIya, puNyavRddhaye sukRtapuSTaye, zatruJjaye vimalAdrau, jainamArhataM caityaM vihAramakArSIccakAra / itIti kim ? asmAccaityAnnAnyat kSetraM zubham / 'kSetraM bharatAdau bhagAGgayoH, kedAre siddhabhUpatyoH' - itynekaarthH| upalakSaNaM ca kedaarH| sasyaniSpattisthAnasya adhikRte tu puNyadhAnyaniSpattisthAnaM kSetra gRhyate // 253 dAnazAlAM ca yastene durbhikSe bhikssukaakssme| kSutkSAmakukSilokAnAM samuddharaNavaddhadhIH // 254 vyAkhyA-yaH saGgrAmamantrI, bhikSukA bhikSAkA raGkA bhikSAyA aprApterakSamA asamarthA yatra tattasmin bhikSukAkSame, " durbhikSe duSkAle, kSudhA bubhukSayA, kSAmA kRzA, kukSirudaraM yeSAmevaMvidhA ye lokAsteSAm , samuddharaNe pAlane, baddhA niyojitA ghIbuddhiryena sa samuddharaNabaddhadhIH, evaMvidhaH san dAnazAlAM satrazAlAM tene vistArayAmAsa // 254 pauSadhazAlA vipulA vinirmitA yena bhUribhAgyena / mAtuH puNyArthaM yanmAtA mAnyA sudhanyAnAm // 255 vyAkhyA-yena bhUribhAgyena bhUyiSThabhAgadheyena zrIsaGgrAmamantriNA, mAturjananyAH, puNyArthaM puNyakRte, vipulA vistIrNA, 15 pauSadhazAlA vinirmitA / antarbhUtaNyarthatvAnnirmApitA kAritA / yadyasmAddhetoH, sudhanyAnAM suSTupuNyayutAnAm , mAtA mAnyA satkaraNIyA / yataH 'AstanyapAnAjananI pazUnAmAdAralAbhAcca narAdhamAnAm / AgehakarmANi ca madhyamAnAmAjIvitaM tIrthamivottamAnAm // 1 // // 255 caturvizativArAn yaH svamAtuH puNyavRddhaye / pare lambhanikAM cakre rUpyaraupyeNa vaikrame // 256 vyAkhyA- yaH saGgrAmamantrI, khamAturAtmIyajananyAH, puNyavRddhaye sukRtapuSTaye, caturviMzativArAn , vaikrame pure, raupyaraupyeNa rAjatarAjatena, lambhanikAM cakre kArayAmAsa // 256 __ zobhA yo janyayAtrAyAcitrakUTe nijeshituH| vivAhe'nyamahIzebhyo'dhikAM cakre'rthitArpaNAt // 257 # vyAkhyA- yaH zrIsaGgrAmaH, citrakUTe, nijezituH zrIkalyANamallasya, vivAhe pANipIDane, anyamahIzebhyo'paranRpebhyaH, adhikAmatizAyinI janyayAtrAyAH zobhAM lakSmI cakre cakAra / kasmAd ? arthitAnAM yathAkAmaM yAcitAnAM svarNAdInAmarpaNAd dAnAdarthitArpaNAt / 'janyo jAmAtRvatsale janake jananIye ca' iti / jAmAtRvatsale jAmAtRbandhuvarge // 257 hAjISAM-hasanakulISAnAbhyAM saha vidhAya sandhi yH| nijarAjyajainamandirasAdharmikarakSaNaM vidadhe // 258 vyAkhyA- yaH saGgrAmamantrI, hAjIpAM-hasanakulISAnAbhyAM saha sandhi sandhAnamekatvam , vidhAya kRtvA, nijarAjyajainamandira-sAdharmikarakSaNaM svasAmrAjyajainavihAra-samAnadharmAvanaM vidadhe cakre // 258 evaM zrIjinazAsanasamunnatiM sarvataH samAdhAya / akalaGkaH kalikAle kAlavazo'bhUt sa puNyAtmA // 259 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 - 266 ] pAThakazrIjayasomaviracita 43 vyAkhyA-sa puNyAtmA - puNyaH pAvana AtmA yasyA'sau puNyAtmA zrIsaGgrAmaH, evamamunA prakAreNa, zrIjinazAsanasamunnatiM zrIjinazAsanodayam , sarvataH sarvAsu dikSu, samAdhAya saMsthApya, kalikAle kaliyuge, akalaGko nirapavAdaH san , kAlavazo'bhUt surAlayaM prApetyarthaH / 'kalaGko'GkApavAdayoH kAlIyasamale cApi' ityanekArthaH // 259 rAjJIratnAvatIkukSiratnaM klyaannnndnaaH|| rAyasiMho rAmasiMhaH suratrANazca pArthivaH // 260 anyapatnI sutA anye bhAMNa-gopAlanAmako / amaro rAghavaH sarve vikhyAtAH sarvadA'bhavan // 261 - yugmam / vyAkhyA- kalyANanandanAH kalyANamallanupaputrAH, sarve sarvadA, vikhyAtA vizrutA abhavan / tAnevAha - rAjJIratnAvatyAH paTTadevyAH kukSau ratnamiva rAjJIratnAvatIkukSiratnaM rAyasiMho rAmasiMhaH suratrANaH pArtharAT pRthvIrAjazca / anyAsAM patnInAM sutA anyapatnIsutA bhAMNa-gopAlau amaro rAghava ityAdayaH // 260-261 mantrisaGgrAmasaMbhUtau krmcndryshkhinau| karmacandraH kramAnmantrakalAsu kuzalo'bhavat // 262 vyAkhyA- mantrisaGgrAmAt sambhUtau jAtau mantrisaGgrAmasambhUtau, karmacandra-yazakhinau vidyeta iti gamyate / karmacandranAmA jasavantazca / tatra karmacandraH kramAt krameNa, mantrakalAkhAlocazilpeSu, kuzalazcaturo'bhavad babhUva // 262 kalyANamallabhUpatiramAtyapadavImadAt prayatnena / yasya prazasyalakSaNamativibhavau vIkSya savizeSam // 263 vyAkhyA-kalyANamallabhUpatiryasya zrIkarmacandrasya, prazasyaM prAptazlAghaM yallakSaNaM hastapAdAdiSUrdhvarekhAdicihnam , mativibhavazca buddhidhanam , tau prazasyalakSaNa-mativibhavau savizeSaM vizeSau vaiziSTyaM tatsahitaM yathA syAttathA, vIkSya vilokya, prayatnena mahatodyamena, amAtyapadavI mantripadamadAd dadau // 263 zatruJjaye'rbude stambhatIrthe tIrthe ca raivate / parivArayuto yAtrAM yaH kRtvA puNyavAnabhUt // 264 vyAkhyA- yaH zrIkarmacandramantrI, zatruJjaye vimalagirau arbude'rbudAcale stambhatIrthe raivate cojjayante, tIrthe puNyakSetre, parivArayutaH saparicchadaH, yAtrAM kRtvA puNyavAn sukRtyabhUd babhUva // 264 zrIrAjasiMharAjendro navyaH kalpataruH kalau / sumanaHsantatiM rakSan yatphalatyanuvAsaram // 265 vyAkhyA-kalau kaliyuge, zrIrAjasiMharAjendro navyo navInaH, kalpataruH kalpazAkhI, yadyasmAddhetoH, anuvAsaraM pratidinam , sumanaHsantatiM sumanaHzreNim, rakSan trAyamANaH san , phalati niSpadyate / phala niSpattau / sumanasaH prAjJAH puSpANi ca / anyo hi yaH kalpavRkSo yadA phalati tadA sumanasAM puSpANAM santatiM na rakSati kintu puSpANyapanIya pazcAt phalati / yataH 'phalasya kAraNaM puSpaM phalaM puSpavinAzakam / dharmasya kAraNaM puNyaM dharmaH puNyavinAzakaH // 1 // ayaM tu sumanaHsantatiM rakSan phalatIti navatvamasya / atra pakSe sumanasAM prAjJAnAM santatiM rakSannasau yathArthitadAnena phalatIti garbhArthaH // 265 AzAbhedAd bhavantyanye lokapAlA mahItale / AzAsampUraNAnnUnaM lokpaalo'ymdbhutH|| 266 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mantrikarma candravaMzAvalIprabandha | [ 267 - 271 vyAkhyA - anye'pare lokapAlAH somayamavaruNakuberAkhyAH, mahItale bhUtale, AzAmedAdAzAnAM pUrvAdidizAM bhedAd bhinnatayA bhavanti / prAcyAH somaH, dakSiNasyA yamaH, pazcimAyA varuNaH, uttarasyAH kubero'dhipatiriti digbhedAt te lokapAlAH, nUnaM nizcitamayaM pratyakSopalabhyamAnaH zrIrAyasiMhaH, AzAsampUraNAd vAJchAprapUraNAd, adbhuto navo lokapAlaH / ayamapi lokapAlaste'pi lokapAlAH / paraM ta AzAbhedAllokapAlAH, ayaM tvAzApUraNAdityadbhutatvamasya / 'AzA kakubha * tRSNAyAm' ityanekArthaH // 266 44 vyAkhyA - yaH zrIrAyasiMhaH, vardhamAnAbhirvRddhimAsAdayantIbhiH, kalAbhiH zilpaiH, santataM nirantaram / pitRrAjyaM kalyANamallanRpasAmrAjyameva sudhAmbhodhiH kSIrasAgarastaM vardhayAmAsa vardhayati sma / kimbhUtaH ? rAjeva candra iva, virAjitaH * zobhamAnaH / rAjA'pi kalAbhiH SoDazAMzarUpAbhirvardhamAnAbhiH sudhAmbhodhiM vardhayatyeva / 'kalA syAt kAlazilpayoH / kalane mUlaraivRddhau, SoDazAMze vidhorapi / ' iti // 267 pitRrAjyasudhAmbhodhiM vardhayAmAsa santatam / kalAbhirvardhamAnAbhiryo rAjeva virAjitaH // 267 25 vyAkhyA - mI zrI karmacandraH, zrIrAjasiMhanRpateH sAhAyyaM sAhAyakamavApya prApya, sArabalena pradhAnasainyena, 1s kalitaH sahitaH san, saubhAgyavAn saubhAgyaM janavAllabhyaM tadvAn, jajJe babhUva / subhago jAta ityarthaH / kimbhUtaH ? bhAgyena bhAgadheyena, vardhamAno vRddhimAsAdayan / 'sahAyAdvA' iti vuJ bhAvakarmaNoH sAhAyakam, pakSe yaJ sAhAyyamiti // 268 rAjJaH kalyANamallasya sudRSTyA kumarAzrayAt / manIzaH sAhasI so'bhUt siMhaH prakSarito yathA // 269 zrIrAjasiMhanRpateH sAhAyyamavApya sArabalakalitaH / bhAgyena vardhamAno mantrI saubhAgyavAn jajJe // 268 vyAkhyA - sAhasaM duSkarakarma asyAstIti sAhasI, sa mantrIzaH zrIkarmacandraH, kalyANamallasya rAjJo nRpasya, sudRSTyA 20 zobhanadRSTyA, tathA kumarAzrayAt kumara iti lokarUDhyA nAma kavibhirapi kaizcitprayuktaH kumAratvArthe / yallakSyam 'vibhAvyAtha tayorbhAvaM muniH kumaramabhyadhAt / AtitheyamidaM kanyA tubhyaM yogyAya jAyatAm // anyadA kumaro'vAdIt sazoka iva vallabhaH / tvatpade prahito hanta ! duHkhamAste suhRnmama // 2 iti zIlataraGgiNyAmRSidattAdhikAre / ' tasya Azraya AzrayaNamaGgIkaraNaM kumarAzrayastasmAd rAyasiMha kroDIkArAt, yatheti sAdRzyArthe, yathA siMhaH prakSaritastathA'bhUt / aparibhavanIyo babhUveti bhAvaH // 269 so'nyadA zrIkumAreNa sArdhaM sevAcikIrSayA / jalAladIsuratrANasamIpe gantumaihata || 270 vyAkhyA - sa zrIkarma candramantrI zrIkumAreNa zrIrAyasiMhena sArdham, sevAcikIrSayA sevAM kartum, jalAladIsuratrANasamIpe gantuM yAtumaihata avAJchat // 270 kalyANamallabhUmIzaM praNamya vihitAJjaliH / mantrI vijJapayAmAsa vAJchitaM vada mAM vibho ! // 271 vyAkhyA - mantrI zrIkarmacandraH, kalyANamallabhUmIzaM praNamya praNAmaM kRtvA, vihitAJjalI racitAJjaliH - 'aJjalimukulitakamalAkArI pANI / itIti gamyata iti vijJapayAmAsa toSayAmAsa / itIti kim ? he vibho ! prabho ! vAJchitamiSTaM vada kathaya / kimiSTaM vibhoH sampAdayAmIti mAM nivedayetyarthaH / vijJapayAmAseti 'mAraNatoSaNanizAneSu jJe'ti mittve hakhatvam, mAraNe saMjJapayati zatrum, toSaNe viSNuM vijJapayAmyaham, nizAne prajJapayati zastram // 271 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272-277 ] pAThaka zrI jaya somaviracita dharAdhIzo'vadat sarvaM vastu vevidyate'dya me / udyamastu tvayA kAryaH pUrvajepsAprapUraNe // 272 I 1 vyAkhyA - mantriNaM prati dharAdhIzaH kalyANamallo'vadat abravIt - he mantrin ! sarva vastvadya me mama vevidyate atizayena vidyate vevidyate / vidiMc sattAyAM yaGi rUpam / tatrArthe na kA'pi spRhA / parantu vizeSe vizeSeNa pUrvajasya zrIvikramabhUpateryepsA vAJchA, tasyAH prapUraNe niSThAnayane, tvayA mantriNodyama udyogaH kAryaH / Ipseti - 'AplaM vyAptau', ApUjJapItItvamabhyAsalopaH / aH pratyayAditi pratyayAntadhAtorbhAvAdau striyAmaH syAt / vAJchArthastu kriyAkalApa uktaH - 'icchati vAJchati kAGkSati kAmayate lipsate vaSTi IpsatyapekSate cetyAdi // 272 tAmeva pUrvajecchAmAha - yadyekamapi ghaTikAM gavAkSamAruhya subhaTapuradurge / tiSThAmi sAraNezvara ! tadA kariSye kamalapUjAm // 273 vyAkhyA - he sAraNezvara ! yadi cedekAmapi ghaTikAM subhaTapuradurge yodhapurakoTTe, gavAkSaM vAtAyanamAruhya adhyAsya tiSThAmi tadA tvatpuraH kamalapUjAM lokarUDyA zirasA'cam, kariSye vidhAsye // 273 duHsAdhAmiti sandhAM saphalayituM vikramAhrarAjasya / zrIrAjasiMha sahito'nu cacAra jalAladIsAhim // 274 vyAkhyA - iti pUrvoktAM yodhapuradurgagavAkSAvasthAnalakSaNAm, vikramAhRrAjasya vikramanRpateH, duHsAdhAM duHkhena sAdhyata iti duHsAdhA tAm, sandhAM pratijJAm, saphalayituM saphalIkartum, zrIrAjasiMhasahitaH zrIkarmacandramantrI jalAladIsAhimakabarapAtasAhimanu cacAra | sAheH samIpe jagAmetyarthaH / anu sannidhau - 'anu lakSaNavIpsethambhUtabhAgeSu sannidhau / sAdRzyAyAmahIneSu pazcAdarthasahArthayoH // 'sandhA sthiti - pratijJayoH // 274 sevAkRtyavidhAnaistathA'dhikaM svAmimAnasaM yena / vihitaM pramodapAtraM yathA tadanyatra na ca reme // 275 45 vyAkhyA - yena zrI karmacandreNa zrIrAjasiMhasahitena, sevA ca paricaryA, kRtyAni ca vairipratighAtAdIni teSAM vidhAnaiH karaNaiH, tathA tena prakAreNa, svAmimAnasaM sAhicittam, adhikamatizayena pramodapAtraM prItibhAjanaM vihitam / yathA tat sAhimAnasam, anyatrombarAdau na ca reme na ca cikrIDa / tasminnetra mantriNi sAhlAdaM mana AsIditi bhAvaH // 275 yad yad viSamaM kRtyaM zrIsiMha balAnmahAmatirmantrI / tattat sAhiniyuktaM sAdhitavAn lIlayaivAho ! // 273 vyAkhyA - mahAmatirmahAdhiSaNo mantrI zrIkarmacandraH, yadyat ko grahaNAdi viSamaM kaThinaM kRtyaM zrIsAhiniyuktaM zrI akabarapAtasAhinA dattaM, tat tat kRtyaM, zrIsiMhabalAt zrIrAjasiMhasAmarthyAt, lIlayaiva krIDayaiva, sAdhitavAnniSpAditavAn / aho iti vismaye // 276 sAhiprasAdayogAd yodhapurAdhIzatAM samAsAdya / kalyANamallarAjo yena gavAkSe purA nyastaH // 277 byAkhyA - yena zrIkarmacandreNa sAhiprasAdayogAd, yodhapurAdhIzatAM yodhapuraizvaryam, samAsAdya prApya, kalyANamallarAjo gavAkSe yodhapuravAtAyane, purA sakalakRtya karaNAt pUrvaM nyastaH sthApitaH // 277 5 10 15 20 30 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 mazrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [278-284 mahAmAtya ! kRtaM sAdhu tvayA sandhAprapUraNAt / kalyANabhUpatistatra sthita ityabravIdaho ! // 278 vyAkhyA-kalyANabhUpatistatra yodhapuragavAkSe sthito niSaNNa ityabravIt uvAca / itIti kim ? aho / iti vismaye, he mahAmAtya ! zrIkarmacandra ! tvayA sandhAprapUraNAt - zrIvikramapratijJAniSThApanAt , sAdhu cAru kRtam // 278 vAJchitaM vada yaddeyaM tavetyuktavati prbhau| mantrIzo dharmamarmajJo vadati sma kRtAJjaliH // 279 vyAkhyA- he mantrin ! yattava deyaM prAmAdi vAJchitamiSTaM tat tvaM vada brUhIti prabhau kalyANamallanRpe, uktavati kathitavati sati, dharmamarma dharmarahasyaM jAnAtIti dharmamarmajJo mantrIzaH zrIkarmacandraH kRtAJjalI racitAJjaliH, vakSyamANaM vadati sma abravIt // 279 tvatprasAdAnmamAstyeva samastamapi kAmitam / tathApi nAtha ! nAthAmi dharmakRtyamiti prabhum // 280 vyAkhyA-he rAjan ! tvatprasAdAnmama samastamapi kAmitaM vAJchitaM grAmAzvAdyastyeva, tathApi he nAtha ! khAmin ! prabhuM tvAM pratIti vakSyamANaM nAthAmi abhyarthaye / abhyarthayate nAthati vRNoti varayatItyAyekArthAH // 280 cAkrikAH kumbhakArAzca tathA kAndavikA api|| varSAsu caturo mAsAn svadeze santu niSkriyAH // 281 vyAkhyA- he rAjan ! cAkrikAstilantudAH, kumbhakArAH kulAlAH, kAndavikA bhakSyakArAH, ete sarve'pi varSAsu prAvRSi, caturo mAsAn yAvat , svadeza AtmIyanIvRti, niSkriyAH kha-khatilapIDanAdikarmavyAvRttAH santu / yathA te cAkrikAdayaH khakarma varSAsu kartuM na labhante tathA AdeSTavyamiti bhAvaH // 281 adeyo rAjadeyoM'zo mAlAkhyo vaNijAM pure| tathA zulke'pi turyo'za eDakAdikaro'paraH // 282 vyAkhyA- he rAjan ! vaNijAM vANijAnAM pure nagare, mAlAkhyo rAjadeyaH aMzo vibhAgo na Adeyo grAhyaH, tathA zulke'pi turyasturIyaH aMzo na AdeyaH / zulkaM ghaTTAdideyam / tathA'paro'nya eDakA urabhrAsta Adau yeSAmajAdInAM ta eDakAdayasteSAM karo rAjagrAhyo bhAgaH so'pi na AdeyaH // 282 evamevamiti proktavAkyAGgIkArasUcakam / vAkyaM bhUpaH prapadyAbhUdU vAJchitArthavidhAyakaH // 283 vyAkhyA-bhUpaH zrIkalyANamallaH, proktaM mantriNA kathitam, yadvAkyaM karamokSaNAdivacanaM tasya yo'GgIkAraH khIkAraH, tatsUcakaM tatpazunaM proktavAkyAGgIkArasUcakaM evamevamiti vAkyam, prapadya svIkRtya, vAJchitArthasya kAmitArthasya vidhAyakaH kartA'bhUt / evamevamiti rAbhasye (rabhaso harSaH) dviruktiH| praznAvadhAraNArtha evamiti / evamupamAnopadezapraznAvadhAraNapratijJAneSu // 283 dattametanmayA'mAtya ! yAcitaM tvamataH param / ayAcitamidaM prItipradeyaM svIkuru svtH|| 284 vyAkhyA-he amAtya ! mantrin ! etat pUrvoktaM mayA yAcitamabhyarthitaM dattam / ataH parametanmArgitadAnAdUrdhvam , khataH khayamidaM vakSyamANam , prItyA pramodena, deyaM vitaraNIyam , ayAcitaM tvayA svamukhenAmArgita svIkurvaGgIkuru // 284 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 285 - 291 ] pAThaka zrIjaya somaviracita tadevAha - madIyA santatiryAvadAste ca tava santatiH / matsAmrAjye caturyAmI bhavatsantatisAtkRtA // 285 vyAkhyA - he amAtya ! mameyaM madIyA, santatiH santAnaH putrapautrAdiH, yAvaditi kAlAvadhau yAvatkAlamAste vidyate; ca punaH taba santatiryAvadAste, tAvat matsAmrAjye madIyarAjye, caturNAM grAmANAM samAhArazcaturmAmI, bhavatsantatisAtkRtA tvatsa - ntateradhInA kRtA / yo hi madIye santAne bhaviSyati nRpastena tvatsantatisamudbhavasya mantriNazvatvAro grAmA avazyaM deyA anyeSAM ca niyama iti / 'santatistu tanaye duhitaryapi paramparAbhave paGko' ityanekArthaH / bhavatsantatisAditi 'tadadhInavacane' iti tadadhInatvArthe sAtiH syAt / 'sampadA kRbhvastibhiryoge' iti // 285 nAmamudrAGkitaM patraM vidhAya livigocaram / dhAtrIdhavena bhAvena sacivAya dade tadA // 286 vyAkhyA - tadA tasminnavasare, dhAtrIdhavena, zrIkalyANamallena, nAmAGkitA mudrA UrmikA nAmamudrA, tayA'GkitaM 10 cihnitaM nAmamudrAGkitaM patram, livigocaraM vidhAya likhitvetyarthaH / bhAvena svAbhiprAyeNa, na tu balAtkAreNa, sacivA zrI karmacandrAya dade adAyi / ityanekArthaH // 286 - 'bhAvo'bhiprAyavastunoH / khabhAvajanmasattAtmakriyAlIlAvibhUtiSu // ceSTA-yonyorbudhe jantau zRGgArAdezva kAraNe / zabdapravRttihetau ca .......... anyadA mIrajAkhyAbhRt khAmidrohI samAgataH / ibrAhmanAmako nAgapurA sannakhasImani // 287 dillIrAjyamupAditsuH zrutveti khacarAnanAt / senAM sannahya mantrIzo rAyasiMhanRpAnugaH // 288 taM jitvA vAhinIM hatvA vairiNAM raNakarmaNA / jayamAsAdayAmAsa sAhasyekaziromaNiH // 289 - tribhirvizeSakam / 47 anyadA sAhinA sArdhaM gaurjarAvaniyAyinA / gatasya rAyasiMha syAnugena mananAndhinA / / 290 mahammada husenAkhyaH khyAto yo mIrajAkhyayA / nirjitya khAmisAnnidhyAt kimazakyaM mahAtmanAm // 291 - yugmam / vyAkhyA - anyadA anyasminnavasare mantrIzaH khAmine sAhaye duhyatItyevaMzIlaH svAmidrohI, mIrajetyAkhyAmAkhyAtiM bibhartIti mIrajAkhyAbhRd ibrAhmanAmako 'mIrajA ibrAhma' itinAmA, nAgapurasya Asane samIpe, yA svasImA nijagrAmAntastasyAM nAgapurAsannasvasImani, dilyA yoginI purasya rAjyaM sAmrAjyaM dillIrAjyam, upAditsurjighRkSuH, samAgataH samAyayaiau - iti khacarAnanAt AtmIyaspazamukhAt, zrutvA nizamya, senAM sainyaM sannahya sajjIkRtya, rAyasiMhanRpamanugacchatIti rAyasiMhanRpAnugo rAyasiMharAjAnugAmI san, taM ibrAhmaM jitvA vijitya, tathA raNakarmaNA saGgrAmakRtyena vairiNAM zatrUNAM vAhinIM senAm, hatvA 25 mArayitvA, jayaM vijayamAsAdayAmAsa AsedivAn prApetyarthaH / kimbhUto mantrIzaH ? sAhasaM duSkarakarma vidyate yeSAM te sAhasinasteSAM zirasyeko'dvitIyaH ziromaNicUDAmaNiriva sAhasyekaziromaNiH, zAkapArthivAditvAnmadhyapadalopI samAsaH, mahAsAhasika ityarthaH // 287 - 288 - 289 byAkhyA -anyadA anyasmin kAle, gaurjarAvaniM gaurjaradeza bhUmiM yAtIti gaurjarAvaniyAyI tena gaurjaraM prati gacchatetyarthaH / 'nandigrahapacAdibhyo lyuNinyaca' iti grahAderNiniH / sAhinA sArdhaM samaM gatasya rAyasiMhasya nRpasya anu 15 20 30 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [292-296 pazcAdgacchatItyanugastena anugena anugAminA yena, mananaM vimarzastasyAbdhiH sAgaro mananAbdhiH tena vimRzya, kRtyakAriNA mantrirAjena, yo mIrajAkhyayA mIrajetyAkhyAtyA mahammadahusenAkhyo mahammadahusena itinAmA khyAtaH prathitaH, sa khAmisAnnidhyAdrAjazrIrAjasiMhasannidhAnAd rAjasiMhasAhAyAdityarthaH, nirjitaH parAbhUtaH / yato mahAtmanAM mahAzayAnAM kimazakyaM kimasAdhyam ! te hi yatkartumIhante taddhelayaiva sAdhayantIti // 290 -291 sAdhitA yena sndhaanvigrhaadividhijnyyaa| - prajJayA sojatisthAnasamIyAnAdinIvRtaH // 292 vyAkhyA-yena zrImantrirAjena, sandhAna sandhirakatvam , viruddhaM grahaNaM khasthAnAt paramaNDale dAhavilopAdi vigraho tAvAdau yeSAM yAnAsanadvaidhAzrayANAM te sandhAnavigrahAdayaH, teSAM yo vidhividhAnaM taM jAnAtIti sandhAnavigrahAdividhijJA tayA prajJayA buddhyA, sojhatisthAnasamIyAnAdinIvRtaH sojhati-samIyAnApramukhadezAH sAdhitAH khakze nItAH / tatra yAnaM yAtavyaM prati 0 yAtrA. AsanaM vigrahAdinivRttiH, dvaidhamekena sandhAyAnyatra yAtretyarthaH / azaktyA balavadAzrayaNamAzrayaH saMzrayAkhyaH // 292 yo jAvAlapuraM gatvA tadadhIzaM vazaMvadam / _ vidhAya siMhapAdAne nidhAyAdhuMdamAdade // 293 vyAkhyA- yaH zrIkarmacandramantrI, jAvAlapuraM sauvarNagiri gatvA, tasya jAvAlapurasya adhIzaM khAminaM tadadhIzaM, vazaMvadaM vazavartinaM vidhAya kRtvA, siMhapAdAbje zrIrAjasiMhacaraNakamale nidhAya saMsthApya, arbudamarbudAcalamAdade jagrAha / 15 jAvAlezaM purassarIkRtya zrIrAjasiMhasiMhasAhAyyAt zrIarbudAcalagajarAjamAruroha zrImantrirAja iti bhaavH| vazaMvadamiti 'priyavaze vadaH khac' iti khac khitvAnmumAgamaH // 293 - mudgalasainyAkrAnterbudAcale yena sAhivacanena / vihitA sutIrtharakSA caityAnAM rakSaNAdeva // 294 vyAkhyA- yena zrImantrirAjena, mudgalasainyena yavanasenayA AkrAnta Azrite adhyAsite mudgalasainyAkrAnte arbudAcale, 10 sAhivacanena zrIakabarapAtasAhiphuramANena, caityAnAM vimaladaNDanAyakAdinirmApitavihArANAm , rakSaNAdeva abhaGgavRttyA vyavasthApanAdeva, sutIrtharakSA zobhanapuNyakSetrapAlanA vihitA // 294 taddezAgatabandIjanamapi jainendravAkyamupajIvya / vastrAnapAnadAnAjIvitavAnnItavAn khagRhAn // 295 vyAkhyA-yo mantrI jainendrastIrthakRttasya vAkyamAgamamupajIvya AkhAdya, AgamavacanaM zrutvetyarthaH / taddezAt ziva2 parIviSayAdAgato yo bandIjanastamapi, vastrAnnapAnadAnAd vasanAzanapAnavitaraNAjjIvitavAn jIvayati sma / tathA khagRhAnAtmIyamandirANi nItavAn prApayat // 295 sarve'pi kAkanAzaM nezuH pizunA analpamatsariNaH / yasyAdhikapratApAt tamo yathA tApanAnnaizam // 296 vyAkhyA-yasya zrIkarmacandrasya, adhikapratApAdatizAyitejassakAzAt , sarve'pi pizunA dvijihvAH, kAkanAzaM 30 nezuH kAkA iva anshynnityrthH| 'upamAne karmaNi ca' iti yena karma kartA vopamIyate tatropapade Namula syAt / kasmAt kimiva ! tApanAd rave zaM nizAbhavaM tama iva dhvAntamiva / yathA raverudayAnnizAtamo nazyati tathA tattejasA pizunA nezuriti bhAvaH / kimbhUtAH pizunAH ? analpA bavazca te matsariNazca anlpmtsrinnH| matsariNa ityatizAyane matvarthIyavidhAnAtU sAtizayAsahanatAzAlinaH // 296 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 - 302 ] pAThaka zrIjaya somaviracita yatkRte nijapuNyaprAsAde yazcakAra suvivekI / arbudatIrthAvanataH sakalazadaNDaM dhvajAropam // 297 vyAkhyA - yaH suvivekI suSThu vivekavAn zrIkarmacandraH, yatnastIrthayAtrAdikaraNaprayatnastena kRto niSpAdito yatnakRtastasmin yatnakRte, nijapuNyaprAsAde svasukRtadevagRhe, arbudatIrthasya mudralakRtopadravAd yadavanaM rakSaNamarbudatIrthAvanaM tasmAt / paJcamyAstasil / kalazazca sauvarNaH kumbhaH, daNDazca sauvarNa eva tAbhyAM sahitaM sakalazadaNDaM dhvajAropaM patAkAnyAsaM cakAra / prAsAdastadaiva pUrNo jAtaH kathyate yadA tatropari kalazadaNDadhvajAnAmAropaH kRtaH syAt / tathA'nena zrImaciNA yakRtaH puNyaprAsAdo'rbudatIrtharakSaNAt kalazadaNDadhvajamaNDitaH kRta iti manyAmahe // 297 rASTrakUTakulottaMsarAjasiMhaprasAdataH / mocitA yena lokAnAM bandI ca samiyAnake / / 298 49 vyAkhyA - yena zrIkarma candramatriNA, rASTrakUTakule rASTrakUTAnvaya uttaMsa iva zekhara iva yo rASTrakUTakulottaMsa evaM- 10 vidho yo rAjasiMhastasya prasAdato'nugrahAt, samiyAnake bandI ca mocitA / sainikakarAd vimocya khasthAnaM nItetyarthaH / haThAkRSTA strIrbandI balavato haste kSipto rAjaputrAdizca // 298 A trayodazamAsaM yaH paJcatriMze'tha vatsare / pavitraM satramArebhe durbhikSe sArvadezike // 299 vyAkhyA - yaH zrIkarmacandraH, atheti maGgalArthaH / vikramataH zaradAM SoDazasu zateSu vyatIteSu saptadazazatasambandhini paJcatriMze vatsare varSe, A trayodazamAsaM trayodazamAsAn A maryAdIkRtya A trayodazamAsam / 'AGmaryAdAbhividhyoH' ityAG sImAdyarthaH / paJcamyA samasyate vA, sa prAksaMjJaH / AmuktisaMsAra Amukteritivat / 'AG maryAdAvacana' ityAD karmapravacanIyaH / pavitraM pAvanaM satraM sadAdAnam, sArvadezike sarvadeze bhavaM sArvadezikam / 'adhyAtmAdeSThaniSyate ' / tasmin sArvadezike durbhikSe duSkAle Areme Arabdham / paJcatriMza iti 'tasya pUraNe DaTU' iti SaSThyantAt saMkhyAvAcinaH pUraNe'rthe DaT syAt / paJcatriMzatAM pUraNaH paJcatriMza iti // 299 20 rogagrastAba lakSINajanAnAM yaH kRpAnidhiH / pathyauSadhapradAnaM ca nirmamastatra nirmamau // 300 vyAkhyA - ca punaH, yaH kRpAnidhiH karuNAnidhAnaM zrI karmacandraH, tatra satrazAlAyAm, mameti Atmasambandhe'vyayam, nirgatA mameti buddhirasmAdasau nirmamaH, dravye niHspRha ityarthaH / evaMvidhaH san, rogeNa Amayena prastAH pIDitAH, abalAH zarIrAdisAmarthyarahitAH, kSINA rAjayakSmAdinA kSayaM prAptA ye janA lokAH, teSAM pathyaM hitaM yadauSadhaM bheSajam, yadvA pathyamauSadha- 28 medaH pathyaM cauSadhaM ca pathyauSadhe tasya tayorvA yaddAnaM tannirmamau vyadhAt / patho'napetaM pathyaM 'hRdyapadya-' iti sAdhuH // 300 atisArAmayagrastAMstrastAn krUrakarambhakaiH / prINayAmAsa puNyAtmA satrazAlAsu mAnavAn / / 301 1 vyAkhyA - yo mAnavAn - mAnacittonnatistadvAn zrIkarmacandraH, satrazAlAsu trastAn rogabhayavihvalAn atisArAmayena rogavizeSeNa prastAn pIDitAn janAn, kUraM bhaktaM karambhakAzca dadhyupasiktAH saktavastaiH kRtvA prINayAmAsa toSayAmAsa / " nirAmayAnakarodityarthaH / kimbhUto mantrI ? puNyAtmA pavitrAtmA, vyathitanirvyathIkaraNe puNyAtmatvameva hetuH / yo hi puNyAtmA bhavati sa eva kila kRpayA sarujaH pathyAdinA nIrujaH karoti // 301 na sA jJAtirna sA jAtirna tadgotraM na tatkulam / nAvaSTabdho mAtyena yatra jAto naravrajaH // 302 vyAkhyA - sA jJAtiH khajano na, sA jAtirbrAhmaNAdirna, tadgotramanvayo na, tatkulamuprAdi na, yatra jJAtyAdau jAtaH ma0 ka0 naM0 pra0 7 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [303-309 utpannaH naravajo manuSyasamUhaH, amAtyena zrIkarmacandreNa, na avaSTabdhaH khamaryAdAtaH patanna haste dhAritaH / etAvatA sarve'pi jJAtijAtyAdhutpannA narA anena draviNavyayena pAlitA ityarthaH // 302 _brAhmaNAH kSatriyA vaizyAH zUdrAzceti catuSTayIm / varNAnAM rakSatA'nena nizcinto vihito vidhiH // 303 vyAkhyA-anena zrIkarmacandreNa mantriNA, brAhmaNA dvijAH, kSatriyA rAjanyAH, vaizyA vANijyAdivRttibhAjaH, zUdrAzca pajjAH- iti varNAnAM catuSTayIM rakSatA pAlayatA satA, vidhibrahmA, nizcintaH - cintA asadvikalpaH, nirgatA cintA asmAditi nizcinto vihitaH kRtaH / cintA na kA'pyastIti bhAvaH / tasyAstadarakSaNAda vinAze punaH sRSTikaraNaprayAsacintA tasya bhavediti bhAvaH // 303 kAravaH prAmarA mlecchAH kadaryA mAnavA navAH / toSaM prApuH samAyAtAH satrAgAre'sya mantriNaH // 304 vyAkhyA-kAravaH zilpinaH, prAmarAH pAmarAH, mlecchAH zabarAdayaH, kadaryA dRDhamuSTayaH, navAH paradezIyAH, mAnavA manuSyAH, asya mantriNaH zrIkarmacandrasya satrAgAre samAyAtAstoSaM tuSTiM prApuH // 304 sAdharmikavaNiglokavargAya samakaM ddau| kuTumbasaMkhyayA pUrva vArSikaM vArSikaM vyayam // 305 1 vyAkhyA-yo mantrI sAdharmikAH sadharmANaH, vaNiglokAzca vaNijajanAsteSAM yo vargo jAtIyasamUhastasmai sAdharmikavaNiglokavargAya, samakaM yugapat , kuTumbasaMkhyayA kuTumbeyattayA, pUrva purA, vArSikaM vArSikaM vyayaM dravyotsagai dadau / varSe bhavo vArSikaH / etAvadetAvadasya kuTumbe lagiSyatIti vimRzya pUrvameva varSabhogyamannAdi tatkuTumbasthajanagaNanayA dattavAnityarthaH / vargastu sadRzAM sadRzAM sajAtIyAnAM prANinAM vRndaM vargo yathA brAhmaNavarga ityAdi // 305 trayodazasu mAseSu vyatIteSu punrmudaa| " pAtheyaM dhIsakho dattvA prApayat tAn khamaNDalam // 306 vyAkhyA-dhIsakhaH zrIkarmacandramantrI, satrArambhadinAt trayodazasu mAseSu vyatIteSu gateSu satsu, mudA harSeNa, punarbhUyaH, tAn samAgatajanAn , pAtheyaM zambalaM dattvA, khamaNDalaM nijadezaM prApayannItavAn // 306 mudgalaturasamakhAno viluNTayan sArazivapurIviSayam / samadhikasahasramAnAH pratimA jagrAha yA jainI // 307 sAhidvAre prAptAstAH saMvIkSya prmodmedkhii| mantrIzo mocitavAn bhattyA dInAradAnena // 308-yugmam / vyAkhyA-mudgalaturasamakhAnaH, sArazivapurIviSayaM pradhAnazivapurIdezam , viluNThyaMzcorayan san , yA jainIrjinAnAmimA jainyastAH, samadhikasahasramAnAH kiyatIbhiradhikAH sahasrasaMkhyAH, pratimAH pratikRtIrjagrAha / tAH pratimAH sAhidvAre saMvIkSya dRSTvA, pramodena harSeNa, medakhI upacitaH- pramodamedakhI, evaMvidhaH san , mantrIzaH zrIkarmacandraH, bhaktyA jinendrANA" mupari paramAnurAgeNa, dInAradAnena sauvarNanANakavitaraNena, mocitavAn tatkarAd dUrIcakAra / vikramapure tAH pUjyamAnAH sampratyapi santi / luNTakyavajJAcaurye, ki luNTayati // 307 - 308 tathokeze purA vaMze vinA sAraGgasantatim / nAryaH priddhunev sauvarNAbharaNaM pdoH|| 309 vyAkhyA-tatheti samuccaye, punarmatrikRtyaM samuccayannAha - tathA Ukeze vaMze, purA sAraGgasantatiM sAdhusAraGgasantAnaM 3 vinA nAryaH anyastriyaH, padozcaraNayoH, sauvarNAbharaNaM haimAlaGkAram , naiva paridadhuH paridadhati sma / sAdhusAraGgasantAne yAH striyo bhavanti tA eva sauvarNAbharaNaM caraNayoH paridadhati nAnyA iti sAhisevayA tena birudaH prApta AsIt // 309 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIakabaraNa 310-316] pAThakazrIjayasomaviracita sAmprataM yadanena mantriNA kRtaM tadAha - sAhinA suprasannena yatstrINAM svarNanUpure / dattvA mahattvamatyarthamedhitaM tasya bhUtale // 310 vyAkhyA-sAhinA kRtA vyavasthA sAhireva anyathA kartumalambhUSNuriti; suprasannena mantriNopari prasAdavatA sAhinA zrIakabareNa, yasya mantriNaH strINAM yoSitAM yatstrINAm , varNanUpure hematulAkoTI dattvA, tasya zrIkarmacandrasya, mahattvaM mahimA, atyarthamatizayena, bhUtale bhUmaNDala edhitaM pravardhitam // 310 tataH prabhRti sarveSAM vatsarAjAnuyAyinAm / amAtyAnAM nitambinyaH pAde varNa hi paryadhuH // 311 vyAkhyA-tataH prabhRti taddinAdArabhya, vatsarAjasya mantriNo'nuyAntIti vatsarAjAnuyAyinasteSAM vatsarAjavaMzyAnAm , sarveSAmamAtyAnAM mantriNAm , nitambinyaH striyaH, pAde varNam , hi sphuTam , paryadhuH paridadhati sma // 311 / turasamakhAnAnItAM gaurjaraviSayAzritAM vaNigbandIm / taddeyadraviNArpaNavidhinA yo mocayAmAsa // 312 vyAkhyA-yo mantrI, turasamakhAnena AnItA daukitAm, gaurjaraviSayAzritAM gaurjaradezAdhyAsitAM gaurjaradezasambandhinImityarthaH, vaNigbandIm , teSAM gRhItagaurjaravaNijAM yaddeyaM turasamakhAnasya dAtavyaM draviNaM dravyaM sahasralakSAdi, tasya yo'rpaNavidhirvitaraNavidhAnam , tena taddeyadraviNArpaNavidhinA, mocayAmAsa mutkalayati sma // 312 yAcakebhyo'tha jainebhyaH pravAheNa samarpayan / vAhAnanekapAzcApi yaH khanAmAkRtAkSayam // 313 vyAkhyA- atheti samuccaye, yo mantrI, pravAheNa lokavyavahAreNa, jainebhyo jinapakSIyebhyo yAcakebhyo vanIpakebhyaH, vAhAn azvAn , anekapAMzcApi hastinazcApi, samarpayan dadat san , khanAma nijanAmadheyamakSayamavyayamakRta kRtavAn / 'pravAho vyavahArAmbuvegayoH' ityanekArthaH // 313 zatruJjaye madhUpanne jIrNoddhAraM cakAra yH| __ yenaitatsadRzaM puNyakAraNaM nAsti kizcana // 314 vyAkhyA-yo mantrI, zatruJjaye puNDarIkAdrau, tathA madhUpanne mathurAyAm , jIrNoddhAraM jIrNapatitacaityasamAracanaM cakAra / yena hetunA, etatsadRzaM jIrNoddhArasadRkSam, puNyakArakaM sukRtahetuH, na kizcana kizcidasti vidyate / navInacaityakaraNAjIrNoddhAre tvaSTaguNaM puNyam / yato "nUtanArhadvarAvAsavidhAne yatphalaM bhavet / tasmAdaSTaguNaM puNyaM jIrNoddhAre vivekinAm // " ityupadezataraGgiNyAm / kizcanetyatra caneti cidarthe kiMvRttAt parata eva cAsya prayogo bhavati // 314 pratidezaM pratigrAma pratidraGgaM mhaatmnaa| A kAbilapurAt tene yena lambhanikA nijA // 315 vyAkhyA-yena mahAtmanA mahAzayena zrIkarmacandreNa, pratidezaM dezaM dezaM prati pratidezam , tathA pratigrAma sakala- 30 grAmeSu, tathA pratidraGga pratinagaram , kAbilapuraM A maryAdIkRtya A kAbilapurAnnijA AtmIyA lambhanikA, tene vistAritA / pratidraGgamiti 'dramo NidvA' iti dramagatAvityasmAdgaH pratyayo bhavati / 'drako nagaram' auNAdiko'yam // 315 , aGgAnyekAdazA'pi srAk zrutAni zrutadhAriNAm / gurUNAM sannidhAvarthasUtrAdikramato'munA // 316 : 20 125 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [317 - 322 vyAkhyA- amunA zrIkarmacandreNa mannizrIcandrasahitena, ekAdazA'pyaGgAnyAcArAdIni, zrutadhAriNAM zrutavatAm , gurUNAM zrIjayasomopAdhyAyAnAm , sannidhau samIpe, zrIvikramanagare prAkArantaH, artho'bhidheyastIrthakarapraNItaH, sUtraM gaNadharakRtam , te Adau yeSAM niyuktyAdInAM te'rthasUtrAdayasteSAm , kramataH paripATyA-pUrvamAcArAGgaM zrUyate pazcAt sUtrakRtAGgamityAdi zravaNakrameNa, sAk zIghraM zratAni / 'dAgAdayaH' iti drAk ityAdayaH zabdAH kipratyayAntA nipAtyante / dravaterA ca drAk, / evaM sarateH sAk sa evArtha ityuNAdau // 316 zrutajJAnasya bhattyarthaM zrIsiddhAntasya lekhane / ghanaM dhanaM punaryena purA vyApAritaM vidA // 317 vyAkhyA-vidA vicakSaNena yena zrIkarmacandreNa, zrutajJAnasya jinAgamasya, bhaktyayaM bhaktiH sevA tadartham , zrIsiddhAntasya lekhane - patreSu lekhakebhyaH akSaranyAsIkaraNe, dhanaM bahu dhanam , punarbhUyo vyApAritaM niyojitam / ghanaM dhanaM dattvA yaH " pustakAni lekhayati smeti bhAvaH // 317 zatruJjayojayantAyoH zikhare jainamandiram / vidhApayitumarthoghaM preSayAmAsa yaH sudhiiH|| 318 vyAkhyA- yaH sudhIH subuddhimatrI, zatruJjayAdrizcojayantAdrizca dvandvAnte zrUyamANo dvizabda ubhayatrApi yojyate, zatruJjayojayantAdrI tayoH zatruJjayojjayantAdyoH, zikhare zRGge, jainamandiraM vidhApayituM kArayitum , arthoSaM dravyasamUham, " preSayAmAsa prahiNoti sma // 318 catuHparvI samagro'pi kAruloko ydaajnyyaa| pAlayAmAsa rAjendrarAjasiMhasya maNDale // 319 vyAkhyA-yasya mantriNaH, AjJayA Adezena, rAjendrarAjasiMhasya maNDale deze, samagro'pi samasto'pi, kArulokaH zilpijanaH, catuHparvImaSTamIcaturdazIpUrNimAmAvAsyArUpAM pAlayAmAsa / aSTamyAdiparvadivaseSu na ko'pi kAruH kumbhapAkAdi 7 kartuM labhata ityarthaH // 319 punardharmakRtyAntaramAha cAkrikAn kumbhakArAMzcArambhaM khakhakulodbhavam / tyAjayAmAsa varSAsu zattyA yuktyA ca yaH kRtI // 320 vyAkhyA-yaH kRtI sudhIH zrIkarmacandraH, zaktyA khasAmarthyena, yuktyA ca nyAyena, varSAsu prAvRTkAle, cAkrikAMstailikAn , kumbhakArAMzca kulAlAn, khakhakulodbhavamAtmIyAtmIyavaMzasambhavam , ArambhaM prANyupamardam , tyAjayAmAsa atityajat / 'yuktiyA'ye yojane c'| zaktirevam - yacchrIrAjasiMharAjAjJeyaM vartate yat kenApi na varSAsu tilapIDanAdi kartavyamiti / yuktizcettham - yadatra varSAsu bhUyAMso jantavo bhavanti teSAM hiMsA sAkSAdavalokyate tena bhavadbhirapi pAralaukikahitArthibhina svakarma kAryamiti // 320 chedanaM sarvavRkSANAM nikhile mrumnnddle| niSiddhaM rAjasiMhasya prasAdenaiva matriNA // 321 / vyAkhyA-mantriNA zrIkarmacandreNaiva, rAjasiMhasya rAjJaH, prasAdena anugraheNa, nikhile samaste, mriyante tRSA'tra maruH, marunAmA maNDalo dezo marumaNDalastasmin , sarvavRkSANAM zamyAdInAm , chedanaM kalpanam , niSiddhaM vAritam // 321 yo rAjasiMharAjye prApya zrIsindhumaNDalaprabhutAm / satalaMja-Deka-rAvIsindhuSu mInAvanaM vidadhe // 322 Jain Education Intemational Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 323-328] pAThakazrIjayasomaviracita vyAkhyA-yaH zrIkarmacandraH, rAjasiMharAjye zrIsindhumaNDalaprabhutAM zrIsindhudezaizvaryam , prApya adhigamya, satalaMja-Deka-rAvIsindhuSu satalaMja-Deka-rAvInadISu tisRSu, mInAvanaM matsyarakSaNam , vidaghe cakAra // 322 rAjasiMhaM samabhyarthya cturnggcmuuyujaa| haDaphAsthAnasaMsthAyibalocAnabhijagmuSA // 323 balocAnAM balocAnAM vAhinI rnngaahinii| tarjitA ca jitA yena kRtA dhanikavarjitA // 324 - yugmam / vyAkhyA-yena zrIkarmacandreNa, balocAnAM mlecchavizeSANAm , vAhinI senA, tarjitA bhasitA / tarjaGka tarja bhartsane / ca punaH, jitA parAbhUtA / tathA dhanikena svAminA, varjitA rahitA dhanikavarjitA kRtaa| kimbhUtAnAM balocAnAm ? balena sainyena sAmarthyena coccAstuGgA atizAyino baloccAsteSAM baloccAnAm ; kimbhUtA vAhinI ? raNaM saGghAma gAhate viloDayatItyevaMzIlA raNagAhinI; kimbhUtena yena ! rAjasiMha samabhyarthya AgraheNa yAcitvA, catvAryaGgAni gajavAjirathapatti- " lakSaNAni vidyante yasyAH sA caturaGgA evaMvidhA yA camU: senA, tAM yunaktIti caturaGgacamUyuktena caturaGgacamUyujA, rAjasiMhakathanena cturnggcmuushitenetyrthH| punaH kimbhUtena ? haDaphAsthAne saMsthAyino ye baloccAstAnabhi abhimukhaM hantuM jagmuSA gatena // 323-324 sa kiMprabhuryamAzritya sevako naabhinndti| sa sevako'pi kiM yo'rtha khAmino naiva sAdhayet // 325 vyAkhyA-sa kimiti prazne prabhuH sa kiMprabhuH, kutsitaH prbhurityrthH| yaM prabhumAzritya aGgIkRtya, sevako bhaktalokaH, nAbhinandati na samRddhimAnoti; tathA sa sevako'pi kimiti praznaH sa sevako'pi kutsita ityarthaH, yaH sevakaH khAminaH prabhoratha kArya vairihananAdi naiva sAdhyenniSpAdayet / 'kiM kSepa-nindayoH prazne vitarke' ityanekArthaH / yataH 'sa kiMsakhA sAdhu na zAsti yo'dhipaM hitAnna yaH saMzRNute sa kiMprabhuH / sadAnukUleSu hi kurvate ratiM nRpeSvamAyeSu ca srvsmpdH||1|| iti bhaarviH|| 325 yA bandI nijasainye samAgatA vairivissysmbhuutaa| vastrAnadAnapUrva sA nItA yena nijagehe // 326 vyAkhyA-yA bandI haThAkRSTA strI, balavato haste kSipto rAjaputrAdizca, nijasainya AtmIyakaTake, vairiviSayasambhUtA zatrudezasambandhinItyarthaH, samAgatA AyAtA sA bandI, vastrAnnadAnapUrva vasanAzanavitaraNapurassaram , yena zrIkarmacandreNa nijagehe khasadane, nItA prApitA // 326 ___ kArayAmAsa caityeSu lAnaM yaH prativAsaram / khadeze dravyadAnena zolkazAlikalokataH // 327 vyAkhyA-yaH zrImantrirAT , prativAsaraM pratidinam , khadeze AtmIyamaNDale, zulkazAlAyAM niyuktaH zaulkazAlika evaM. vidho yo loko janastasmAda, dravyadAnena arthocitadraviNavitaraNena, caityeSu jainavihAreSu, snAtraM kArayAmAsa acIkarat // 327 stUpaM zrIjinadattasya kuzalasya gurorapi / acIkara gurupItyA phalavardhipurIsthitaH // 328 vyAkhyA- ya iti gamyate yaH zrIkarmacandraH, phalavardhipurIsthitaH phalavadhikApurasthitaH san, zrIjinadattasya zrIjinadattasUreH, kuzalasya gurorapi zrIjinakuzalasrerapi, gurorupari yA prItirAnandaH, yadvA gurvI gariSThA yA prItistayA guruprItyA, stUpamacIkarat kArayAmAsa / 'stuvo dIrghazca' STuJataH po dhAtordIrghazca / 'stUpo bhUmisamucchyaH ' prakriyoNAdau // 328 Jain Education Intemational Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 54 20 vyAkhyA - yasya zrIkarmacandrasya, striyoryugaM dvandvaM strIyugam, jIvAde - ajAyaba denAmakam, tasya aGgAjjAtau strIyugAGgajau, saJjAtAvutpannaiau / tatra kimu iti vitarke'vyayam / kimu kiM vRkSANAM zamyAdInAM marudeze yadrakSaNamacchedanaM tasmAt saJjAta utpanno yaH puNyaprAgbhAraH sukRtasAmastyaM tasmAd vRkSarakSaNasaJjAtapuNyaprAgbhArataH / atho iti prazne / kimu durbhikSe paJcatriMzavarSIyaduSkAle tarpitAstRptiM prApitAH prINitA iti yAvad, ye'neke bahavo lokA bhikSAkajanAsteSAM yA AziSo maGgalazaMsanAni tAbhiH saJjAtAvityubhayatrApi yojyate / vRkSarakSaNapuNyAdimau saJjAtau / yadvA durbhikSarakSitabhikSukoktAziSA 10 vA saJjAtAviti samudAyArthaH / kimbhUtau putrau ? zubhaH zobhana AkAra AkRtiryayostau zubhAkArau / punaH kimbhUtau ! sAhinA zrIakabareNa dattamabhidhAnaM yayostau sAhidattAbhidhAnau / anyadA zrImantrirAjena sAheH puro DhaukanaM Dhaukitam / sAhinA kimarthamidamupadIkRtaM tvayA sukRtinetyukte mayAha - zrIsAhizubhadRSTyA diSTyA mama putrau saJjAtau staH / tataH sAhinA svamukhe tayorabhidhA abhidadhai / tAmeva purato vakSyati granthakAraH / punaH kimbhUtau ? nAsikyAviva azvinIsutAviva sundarau ramyau / 'tRpaNU prINane kte' tarpitaM tRpitam // 329-330 mantrikarmacandravaMzAvalI prabandha / vRkSarakSaNa saJjAtapuNyaprAgbhArataH kimu ? | durbhikSatarpitAnekalokAzIrbhiratho kimu ? // 329 yasya putrau zubhAkArI saJjAtau strIyugAGgajau / sAhidattAbhidhAnau dvau nAsikyAviva sundarau // 330 - yugmam / bhAgyacandrastayorAdyo lakSmIcandro dvitIyakaH / bhAgyaM lakSmIzca yaduvyAjAdAyAte kiM yadokasi // 331 vyAkhyA - tayoH putrayormadhya AdyaH prathamo bhAgyacandraH, prathamaM tasya jAtatvAd / dvitIya eva dvitIyakaH khArthe kaH, lakSmIcandraH, yayorbhAgyacandra-lakSmIcandrayorvyA jAnmiSAd - yadvyAjAt, yasya zrIkarmacandrasyaukasi mandire yadokasi, kiM bhAgyaM lakSmIzca AyAte prApte ! bhAgyacandra-lakSmIcandramiSeNa manye bhAgyalakSmyau yadvehe samete iti // 331 [ 329-334 evaM dharmaprasAdena karmacandraH susantatiH / siMhasammAnasamparkAd rAjyakAryakaro'bhavat / / 332. vyAkhyA - evamamunA prakAreNa, karmacandro mantrI, dharmaprasAdena khakRtasukRtAnupraheNa, suSThu - zobhanA santatiH santAno yasya sa susantatiH, siMhasya zrIrAjasiMhasya, yaH sammAnaH satkArastasya samparkAt sambandhAd, rAjyakAryaM karotIti rAjyakAryakaro'bhavad babhUva // 332 rAjasiMho'pi bhUbhartA pratApaika divAkaraH / jalAladIrdadau yasya rAjetyAkhyAM guNAdhikAm // 333 vyAkhyA - rAjasiMho'pi bhUbhartA bhUpo rarAjetyadhyAhiyate / kimbhUtaH ! pratApena tejasaiko'dvitIyo divAkara iva sUrya iva yaH sa pratApaikadivAkaraH / yasya rAjasiMhasya jalAladIra kabara sAhirguNAdhikAM guNairatizAyinIM rAjevyAkhyAM nAma dadau 'rAjA rAja siMha' ityAkhyAtavAniti // 333 bhUpati-dalapatinAmakasutau ca jasavantadevijau yasya / nirvANakulotpannastrIjAto'nyastu kacarAhnaH // 334 vyAkhyA - yasya zrIrAjasiMharAjasya, jasavantadevijau jasavantadevikukSisambhatrau, bhUpati-dalapatinAmakau sutAvabhUtAmiti gamyate / anyastu nirvANakula utpannA yA strI tasyAM jAta utpanno nirvANakulotpannastrIjAtaH kacarAhaH kRSNasiMha iti nAmnA prasiddhaH suto'bhUditi // 334 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 335-340] pAThakazrIjayasomaviracita akbrjlaaldiinprsaadto'nekkodRblklitH| manikRtamantrayogAt paJcasahasrIpatijajJe // 335 vyAkhyA-zrIrAjasiMhaH akabarajalAladInasya sAheH prasAdataH anugrahAd, aneke bahavo ye koTTA durgANi taiH balena ca sainyena kalitaH sahito'nekakoTTabalakalitaH, mantriNaH zrIkarmacandrasya yo mantra Alocastasya yogAt saMyogAd mantrimantraprabhAvAdityarthaH / paJcAnAM sahasrANAmazvavArasambandhinAM samAhAraH paJcasahasrI, tasyAH patiH khAmI, jajJe babhUva / 'paJca-5 hajArI'ti khyAti prApta ityarthaH // 335 daivayogAnnijezasya vaimnsymthaanydaa| jJAtvA mantrI nije citte kalikAlavijRmbhitam // 336 AjJAM rAjJaH samAsAdya samAdAya nijaM janam / medinItaTamadhyAsta svAmidharmadhanAdhikaH // 337 - yugmam / vyAkhyA-atha anantaram , anyasmin kAle, daivayogAd vidhivazAt ['zubhAzubhaM karma daivam' iti TippaNiH] nijezasyAtmIyaprabhoH rAjasiMhasya, kalikAlasya vijambhitaM vilasitaM vaimanasyaM cittakAluSyaM nije citte jJAtvA, rAjJaH zrIrAjasiMhasya AjJAmAdezaM samAsAdya prApya, nijaM janaM khajanavarga samAdAya gRhItvA, medinItaTaM meDatApurevyAkhyayA khyAtamadhyAsta adhyatiSThadazizrayat / kimbhUto mantrI? khAmidharma eva dhanaM tena adhiko'tizAyI svAmidharmadhanAdhikaH // 336-337 nirmalaM jalamAcamya nAdeyaM paGkilaM punH| nA''deyamiti haMsAnAM jJAtvA nAsthAnnRpAntike // 338 vyAkhyA-haMsAnA rAjahaMsAnAm , nirmalaM vimalam, nadyAM bhavaM nAdeyaM jalamAcamya pItvA, punarvizeSe, vizeSeNa paGkilaM tadeva kardamavajalam , na AdeyaM na khIkArya na pAtavyamityarthaH / iti jJAtvA mantrI nRpAntike zrIrAjasiMhasavidhe, na asthAt tasthau / yathA haMsena yena purA nirmalaM jalaM pItaM bhavati, sa pazcAttadeva paGkilaM jalaM pAtuM nehate; tathA ayamapi 10 purA prasannaM zrIrAjasiMhanRpaM sevitvA tameva kaluSamAnasaM kathaM seveteti bhAvaH / yataH - 'kruddholUkanakhaprapAtavigalatpakSA api khAzrayaM, ye nojjhanti purISapuSTavapuSaste kecidanye dvijAH / ye ca svacchataraGgiNIbisalasatkallolasaMvardhitA, gaGgAnIramapi tyajanti kaluSaM te rAjahaMsA vayam // 1 // pAnavidhau - 'pibati-dhayati-Acamati-pIyate ca rasayati ceti kriyAkalApe / nAdeyamiti nadyAdibhyo Dhagiti Dhag bhavArthe // 338 tatra zrIpArzvanAthasya phlvrddhipureshituH| sevAM kartuM pravRtto'bhUjinadattagurostathA // 339 vyAkhyA-tatra medinItaTe, zrIkarmacandraH, zrIphalavardhikapurasyezitA nAyakaH phalavardhipurezitA tasya phalavadhipurezitaH zrIpArzvanAthasya, sevAM bhaktiM kartuM pravRtto'bhUt / tathA jinadattaguroH zrIjinadattasUreH sevAM kartuM pravavRte // 339 sthaansthaansthitaaneknreshaabaansuuckaiH| . mano'sya caJcalaM nAbhUdAyAtaistajanairapi // 340 vyAkhyA- asya zrIkarmacandrasya, manazcittam , sthAne sthAne sthitA avasthitA ye'neke bahavo narezA nRpA mAnasiMharANAyAH, teSAM yadAhAnamAmantraNaM tatsUcakaistatpizunaisteSAM nRpANAM janastajanairAyAtairapi, na caJcalaM capalamabhUt / bahubhI rAjabhiH svapradhAnajanapreSaNadvArA AkArito'pyasau na asthiramanA AsIt, na kasyApi samIpe jagAmetyarthaH // 340. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [341-347 prasAdAt pArzvanAthasya gurozca kushlprbhoH| sAherjalAladInasya zrutadRSTaguNAvaleH // 341 mhaaraajaadhiraajshriiraajsiNhnijprbhu| preSitAptajanotkRSTapharamAnasamanvitama // 342 samAjagAma sapremaprasAdavacanAdbhutam / phuramAnaM tvayA'trAgantavyameveti bhAvavat // 343 - tribhirvizeSakam / vyAkhyA- yasyelyadhyAhiyate yasya zrIkarmacandrasya, pArzvanAthasya prasAdAdanugrahAt , ca punaH kuzalaprabhoguroH prasAdAt , jalAladInasya sAherakabarasya 'he manin / tvayA atra matsamIpa Agantavyameva' iti bhAvavadityabhiprAyayuktam , phuramAnamAdezapatram , samAjagAma / kimbhUtasya sAheH! zrutA-karNAbhyAmAkarNitA, purA rAjasiMhanRpamukhAt, dRSTA ca cakSu10 AmavalokitA, guNAvalirdAkSyadAkSiNyasaujanyodAttatvAdiguNarAjiyena sa zrutadRSTaguNAvalistasya zrutadRSTaguNAvaleH / kimbhUtaM phuramAnam ! mahArAjAdhirAjazrIrAjasiMhAkhyo yo nijaprabhuH svakhAmI, tena preSitA mantriNamAkArayituM muktA ya AptajanA avisaMvAdivAkyayaktArastaiH saha utkRSTaM pradhAnaM yattIyaM phuramAnaM tena samanvitaM rAjasiMhaphuramAnayutam, sAhiphuramAnamAgacchadityarthaH / iha 'samAptamiva pUrvArdhe kuryAdarthaprakAzanam' iti kavisamayamullaGghaya pAdacatuSTaye'pi saMlagnasyaiva samAsasya karaNAdU doSazaGkA na karaNIyA / mahAkaviprayogeSu kacit tathA darzanAt / yathA 'puraHsuratasaMrambharasadviguNitacchavi-pArvatIvadanAlokalAlasaH pazya zaGkaraH // " iti / punaH kimbhUtam ! saprema premasahitaM yat prasAdavacanamanugrahavAkyaM tena adbhutamAzcaryakAri // 341 - 342 - 343 samAdAya mahAyodhAnAyodhanarasoddharAn / turgaanekpaanekpdaatittisNyutH|| 344 samAyAto mahAmantrI mahaGkhyA zakunaiH shubhaiH| ajamerau gurustUpayAtrAM kartuM smaahitH|| 345 - yugmam / vyAkhyA- mahAmantrI mahAdhIsakhaH zrIkarmacandraH, samAhitaH samAdhAnopetaH, mahA mahAlakSmyopalakSitaH, zubhaiH prayANaM pratyanukUlaiH, zakunairdaivazaMsinimittaiH, ajamerau guroH zrIjinadattasUreyaH stUpaH - ucchrito mRdAdivikAraHtasya yA yAtrA tAM kartuM samAyAtaH samAyayau / kiM kRtvA ? AyodhanaM raNaM tatra yo raso rAgastenodbhurAn tuGgAn mahAyodhAn mahAsubhaTAna , saha AtmanA samamAdAya gRhItvA tathA turagAn vAjinaH saha AdAya; tathA anekapAn hastinaH saha AdAya / kimbhUto mahAmantrI ! aneke bahavo ye padAtayaH pattayasteSAM yA tatiH zreNistayA saMyutaH sahitaH anekpdaatittisNyutH||344-345 kramAllAbhapuraM lebhe lAbhAya vihitodymH| avicchinnaprayANena prINitamANisantatiH // 346 vyAkhyA-mantrI avicchinnaprayANena avizrAntagamanena, kramAt krameNa, lAbhapuraM leme prApa / kimbhUtaH ? lAbhAya * viziSTavastuprAptaye vihitaH kRta udyamaH prayAtrA yena sa vihitodyamaH / punaH kimbhUtaH ! prINitA toSitA prANisantatibhaktajanazreNiryena sa prINitaprANisantatiH // 346 vinA prayAsamevAsau vinA'pi parasevanam / zrIsAherdarzanaM prApa puNyayogAcchubhe'hani // 347 vyAkhyA-asau mahAmantrI, prayAsamAyAsaM vinaiva, tathA parasya umbarAdeH sevanaM sevAM vinA'pi, vinAyoge dvitIyA, 4 puNyayogAt sukRtasaMyogAt, zume kalyANe'hani divase, zrIsAherakabarasya darzanaM prApa // 347 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 - 354] pAThakazrIjayasomaviracita upadAdAnataH saahirvrivsyaavidhaantH| vazIkRto vacoyuktyA yena sarvAtizAyinA / / 348 vyAkhyA-yena zrIkarmacandreNa, sAhiH, upadA DhaukanaM tasyA dAnato vitaraNAt , tathA varivasyA paricaryA tasyA vidhAnataH karaNAt , tathA vacoyuktyA madhuraprastAvocitavacanayojanena, vazIkRtaH khavaze nItaH / kimbhUtena yena ? sarvAnatizete'dhikIbhavatIti sarvAtizAyI tena sarvebhyo'pyadhikenetyarthaH // 348 darzanaM yasya duSpApaM sparzanaM kimu paadyoH| vAdanaM tu priyairvAkyaidUre yasya mhiipteH|| 349 vyAkhyA- yasya mahIpateH zrIsAheH, darzanamavalokanaM duSprApaM durlabham / kimu iti vitarke, kimu kiM pAdayozcaraNayoH sparzanaM pANibhyAM saGghaTTanam , taddhi vizeSato duSprApamityarthaH / tu vizeSe'vyayam , tu vizeSeNa yasya mahIpateH priyairmadhurairvAkyadinamullApanam , dUra ArAt, madhuravAkyairvAdanaM tu bahubhiH puNyaiH prApyata ityarthaH // 349 darzanaM sparzanaM vAkyairmadhurairvAdanaM tdaa| yugapad yasya sampannaM zrIsAheH sarvasAkSikam // 350 vyAkhyA-tadA tasminnavasare, yasya zrImantriNaH, sarvasAkSikaM sarvasabhAjanapratyakSam , zrIsAheH, yugapat samakAlaM darzanaM netrAbhyAm , sparzanaM sAhipAdayoH, madhurairvAkyairvAdanamullApanam , sampannaM samprAptam // 350 darzanAdAdimAdeva prApa sAhIzamAnasam / prasannatAmado'vAdIt tamutsAhayituM ttH|| 351 vyAkhyA-AdimAdeva prathamAdeva darzanAt , zrImatryavalokanAt, sAhInAmIzaH khAmI sAhIzaH zrIakabarastasya mAnasaM sAhIzamAnasam, prasannatA prApa prsnnmbhvdityrthH| tato'nantaraM zrIsAhistaM zrImatrirAjamutsAhayitumudhamayitumado vakSyamANamavAdIt // 351 tadevAha - ciraM mRgayamANasya pumAMsaM rAjyacintakam / prApitastvaM prasannena mamAkasmAnmahAtmanA // 352 ra vyAkhyA-he manin ! ciraM cirakAlaM yAvad rAjyacintakaM rAjyacintAkArakaM pumAMsaM puruSam, mRgayamANasya avalokayato mama, akasmAdityatarkitopanate'vyayam , akasmAdavicAritameva, prasannena mamoparyanugrahopetena, mahAtmanA paramezvareNa, tvaM prApita upaDhaukitaH / mRgayamANasyeti 'mRgaNi anveSaNe' // 352 cintAM mA kurutAccitte pazya tvamacirAdaham / mahAntaM tvAM vidhAsyAmi vArivAha ivAGkuram // 353 vyAkhyA-he mannin ! tvaM citte manasi, cintAM duradhyavasAyam , mA kurutAnmA kuru / tvaM pazya acirAt stokenaiva kAlena, tvAM mahAntaM sakalanRpamukhyaM vidhAtA'smi kartA'smi / kariSyAmIti bhaavH| kaH kamiva ! vArivAho megho'Gkaramiva / yathA vArivAho'GkaraM prarohaM mahAntaM karoti vardhayati tathA tvAmapi kariSyAmItyarthaH // 353 - aho bhAgyamaho bhAgyamaho saubhAgyamadbhutam / sameSAmapi lokAnAM tadA gIrityabhUttarAm // 354 vyAkhyA- aho iti vismaye'vyayam, asyeti gamyate / asya mantriNo'ho bhAgyamaho bhAgyaM bhAgadheyam , rAbhasye dviruktiH / aho'dbhutaM saubhAgyaM janavAllabhyamityamunA prakAreNa, sameSAmapi sarveSAmapi, lokAnAM draSTujanAnAm , tadA mantriNaH sAhimilanAvasare gIrvANyabhUttarAmatizayena babhUva // 354 ma. ka. vaM.pra.8 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [ 355 - 361 sAmAjikajanAdhyakSaM sAmajaM nijamuttamam / sAhijalAladIryasya prasAdIkRtavAn kRtI // 355 vyAkhyA- yasya zrIkarmacandramantriNaH, jalAladI sAhiH, sAmAjikajanAH pArSadyalokAsteSAmadhyakSaM pratyakSaM sAmAjikajanAdhyakSam , nijamAtmIyaM sAmaja hastinaM prasAdIkRtavAn dattavAnityarthaH / kimbhUtaH sAhiH ? kRtI vidvAn // 355 turaGgaH sArasauvarNApaskareNa susNskRtH| sAhinA mRgayAmArge dade yasmai pramodataH // 356 vyAkhyA- yasmai zrImantriNe, sAhinA zrIakabareNa, mRgayAmArga AkheTavartmani, pramodato harSeNa, sArasauvarNApaskaraNa pradhAnahaimaparyANakhalInavalgAdyaGgena, susaMskRtaH suSThalaGkatasturaGgo vAjI dade adAyi / 'avayave apaskaro rathAGgam / yadyapyapaskarazabdo rathAGge vartate, tathApyasAvavayavamAtre grAhyaH, tenAtra vAjibhUSAvayave'pi prayujyamAno na doSAya // 356 gataM dhanasya yasya srAk cakAra karagocaram / / sAhirvizvAsamAsAdya vishvvishvaassdmnH|| 357 vyAkhyA-yasya zrImantrirAjasya, vizvAsaM visrambhamAsAdya prApya, dhanasya dravyasya, gajhaM bhANDAgAram , sAk zIghram , karagocaraM pANiviSayaM cakAra / gaJjarakSaNaM yasmai adattetyarthaH / kimbhUtasya yasya ? vizvasya jagato vizvAsasama visrambhagRhaM tasya vizvavizvAsasamanaH / 'gaJjo bhANDAgAre rIDhAkhanyoH' ityanekArthaH / gaJjati gaJjanaM vA, gaJjo bhANDAgAre puMkcIbaH // 357 vAjisAmajapattyAdilokasaMvAsahetave / tosAmadezasAmrAjyaM dadau tasmai mhiiptiH|| 358 vyAkhyA-tasmai zrIkarmacandrAya, mahIpatiH sAhiH, vAjino hayAH, sAmajA hastinaH, pattayaH padAtayaH, te Adau yeSAM lokAnAM sevakajanAnAM te vAjisAmajapattyAdilokAsteSAm , saMvAso'vasthAnam , taddhetave tannimittam , tosAmadezasya sAmrAjyamAdhipatyaM dadau / / 358 mUlanakSatradoSeNa yutA jAtA sutaa'nydaa| zrIsalemasuratrANamandire sutasundare // 359 vyAkhyA- anyadA'nyasmin kAle, zrIsalemasuratrANamandire sAhijAdAzekhUjIgRhe, mUlanakSatradoSeNa yutA sahitA sutA duhitA jAtA ajaniSTa / mUlasya prathamapAdAdau jAtetyarthaH / ratnamAlAyAM mUlajAtasyaivaM doSaH pratyapAdi 'abhuktamUlasambhavaM parityajecca bAlakam / samASTakaM pitA'thavA na tanmukhaM vilokayet // 1 tadAdyapAdake pitA vipadyate jananyatha / dhanakSayastRtIyake, caturthakaH zubhAvahaH // 2' kimbhUte ?, sutena SusarUsuratrANena sundare manohare // 359 tataH zrIsAhinA zeSa(kha)pramukhA vibudhA nraaH| taddoSasya pratIkArakRte vyApAritA nanu // 360 vyAkhyA-nanvityAmantraNe, tataH sutAjanmAnantaram , zrIsAhinA zeSa(kha)pramukhA avalaphajalaprabhRtayo vibudhA vica3' kSaNAH, narA Amantrya, taddoSasya mUlajAtadoSasya, pratIkArakRte spheTanArtham , vyApAritA niyojitAH / yathA, he dakSAH / bhavadbhirmUlajAtadoSamoSAya yatnaH ko'pi kartavya iti // 360 samAhRya tato'mAtyaM sAhirevaM samAdizat / zrIjainadarzane zAntividhiryo'sti vidhehi tam // 361 vyAkhyA-tataH zrIzeSA(khA)dInAM kathanAnantaram , amAtyaM sacivaM samAhUya AkArya, sAhirevaM vakSyamANaM samAdizat Jain Education Intemational Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362-368] pAThakazrIjayasomaviracita AdiSTavAn acIkathadityarthaH / tadevAha - he mannin ! zrIjainadarzane jainamate, yaH zAntividhijainasamayaprasiddho doSazAntyai asti vidyate, taM zAntividhi vidhehi kuruSva // 361 sammAnya sAhisaMdiSTaM vishissttvidhinaa'munaa| kAritaM zAntikalAnaM svarNarUpyamayairghaTaiH // 362 mAGgalyadIpavelAyAM zeSU(khU)jIH saahinndnH| AyAtaH satkRto raupyasahasradazakANAt // 363 - yugmam / vyAkhyA- amunA zrIkarmacandreNa, sAhinA zrIakabareNa saMdiSTaM kathitam - yattvaM zAntikaM vidhehItyetadrUpam - sammAnya bahu mAnayitvA, 'tasalIma'purassaraM sviikRtetyrthH| varNa-rUpyamayairghaTaiH sauvarNa-raupyakalazaiH, viziSTavidhinA sundarazAstroktaprakAreNa, zAntikasnAnaM kAritam / zrIjinapratimAnavagrahadikpAlAdivyavasthApanAdizAntikavidhirgurUpadezato'vaseyaH / tathA mAGgalyadIpavelAyAM maGgalahetupradIpakaraNAvasare, sAhinandanaH zrIakabarapAtasAhiputraH zeSa(khU )jIH AyAtaH / raupyANAM rUpya- 0 nANakavizeSANAM sahasradazakasya yadarpaNaM dAnaM dazasahasrarAjataDhaukanamityarthaH / tasmAdraupyasahasradazakArpaNAt satkRto gauravitaH / maGgale sAdhurmaGgalyaH / 'tatra sAdhuH' iti yat / 'maGgalyo rucire'zvatthe trAyamANe masUrake bilve' itynekaarthH| rucire maGgala. hetau vAdhyaliGgaH / / 362-363 zAntikalAnapAnIyamAnIya nayanadvaye / zrIsAheH sAvarodhasya lagayAmAsa zAntaye // 364 vyAkhyA- mantrI sAvarodhasya antaHpurasahitasya zrIsAheH, zAntaye doSopazamAya, nayanadvaye netrayuge, zAntisnAnapAnIyaM zAntikajalamAnIya nItvA, lagayAmAsa lagayati sma / lagme saGge // 364 / mudamAsAdayAmAsa kRtye'smin matriNA kRte / doSamoSaramApoSakAraNaiH ko na tuSyati // 365. vyAkhyA-mantriNA'smin zAntikasnAnarUpe kRtye kArye kRte sati, zrIsAhirmudaM harSamAsAdayAmAsa praap| yato 20 doSANAmamaGgalarUpANAM yo moSo'panayanam , ramAyAH zAntilakSmyA yaH poSaH puSTistayoryAni kAraNAni hetavastairdoSamoSaramApoSakAraNaiH, ko na tuSyati dRSyati ! api tu sarvo'pyevaMvidhavidhividhAne prIyata ityarthaH // 365 anyadA kovidavyUhe guNAguNavicAriNi / praguNe sAhirAha sma ko guNI jainadarzane // 366 vyAkhyA-anyadA'nyasmin prastAve, guNAMzca aguNAMzca vicArayati vimRzatItyevaMzIlo guNAguNavicArI, tasmin / guNAguNavicAriNi, kovidavyUhe paNDitasamUhe sati, sAhirAha sma abravIda-bhoH paNDitAH! praguNe prakRSTagaNe nirdoSe jainadarzane ko guNI prazastaguNavAn ? / atizAyane matvarthIyaH // 366 iti sAhinokte sati kovidaH [ yaduktaM tadAha ] jinacandro guruH prauDhamAhAtmyo'sti mhaamtiH|| zrutvoktaM sAhirapAkSIt kaH ziSyo'muSya vartate ? // 367 / vyAkhyA-prauDhaM pravRddhaM mAhAtmyaM mahimA yasya asau prauDhamAhAtmyaH, mahAmatirmahAdhiSaNo jinacandro guruH zrIjinacandrasUriH, asti vidyate / itIti gamyate / iti zrutvA parebhyo uktaM nizamya, tataH sAhiH aprAkSIt apRcchat - amuSya zrIjinacandrasUreH kaH ziSyo bhakto vartate ! // 367 / / karmacandra iti prAjJairukte'thAhUya mantriNam / sAhiH prAha guruste'tra yathA''yAti tathA kuru // 368 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [369 - 376 vyAkhyA-prAjJaiH paNDitaiH karmacandro mantrItyukte sati, atha anantaram , sAhirakabaro mantriNamAhUya AkArya, prAha prakarSaNa Aha uvAca / AhetyuvAcArthe tiDantapratirUpakamavyayam / he mannin ! te taba guruH zrIjinacandrasUriyathA yena prakAreNA'tra lAbhapura AyAti tathA tvaM kuru vidhehi // 368 tato vicArya mantrIzazcaturbuddhinidhiH sudhIH / zrIjainazAsanoDyotakaraNakaparAyaNaH // 369 phuramAnakarodArasauratrANanaradvayam / mumoca gaurjaratrAyAM gurorAhvAnahetave // 370 -yugmam / vyAkhyA-tato'nantaram , mantrIzaH zrIkarmacandraH, vicArya vimRzya, guroH zrIjinacandrasUrerAhvAnahetave AkAraNanimittam , gaurjaratrAyAm , phuramAnamAdezapatraM kare yasyaivaMvidhaM tathodAraM yatsauratrANanaradvayaM sAhisatkapuruSayugaM phuramAnakarodAra10 sauratrANanaradvayaM mumoca prAhiNot / kimbhUto mantrIzaH? catasRNAM buddhInAmautpAtikI-vainayikI-karmajA-pAriNAmikIrUpANAM nidhiH zevadhizcaturbuddhiH; punaH kimbhUtaH ? sudhIvicakSaNaH, punaH kimbhUtaH ? zrIjainazAsanasyodayotakaraNe prabhAsana eko'dvitIyaH parAyaNaH pravaNaH zrIjainazAsanohayotakaraNaikaparAyaNaH // 369-370 sAhipatraM samAsAdya stambhatIrthe ytiishvraaH|| jinacandrAH samAjammU rAjadhAnIpuraM ttH|| 371 stambhatIrthe sAhipatraM sAhiphuramAnaM samAsAdya prApya, rAjadhAnIpuraM ahammadAvAdaM samAjagmuH samAyAtAH // 371 punaH zakunasAmagrIsaJjAtadviguNodyamAH / vihRtya madhyamArgeNa saGghamAzAsya gaurjaram // 372 bhUtvA zivapurImadhyaM lAtvA lAbhaM dayAmayam / suratrANaprabhuprattaM prAptA jAvAlasatpuram // 373 - yugmam / vyAkhyA-punarbhUyaH, zrIjinacandrAH, zakunAnAM daivazaMsinimittAnAM yA sAmagrI samudAyastayA saJjAta utpano dviguNa udyamaH sAhimilanAyotsAho yeSAM te zakunasAmagrIsajAtadviguNodyamA evaMvidhAH santaH, madhyamArgeNa antarAlavama'nA vihRtya prasthAya, tathA gaurjaraM saGghamAzAsya dharmalAbhetyAzIrvacanaM dattvA, tathA zivapurImadhyaM bhUtvA, tathA suratrANaprabhuprataM dayAmayaM lAbhaM lAtvA, jAvAlasatpuraM prAptAH // 372-373 preSitaH sAhinA tatra phurmaanyugdhvgH| dhyAtveti guravo duHkhaM mA''muyuH stvraagteH|| 374 vyAkhyA- tatra jAvAlapure, sAhinA satvarAgatestvaritAgamanena, guravaH zrIjinacandrasUrayaH, duHkhamasukhaM mA AnuyurmA prApnuvantu iti dhyAtvA vimRzya, phuramAnayuk phuramAnasahito'dhvagaH pathikaH preSito muktaH / mA Apnayurityatra nimantraNe liGloTau / 'sAyaM pratyudjedapi' iti kAlidAsaprayogavat // 374 vijJApitamiti patre gurubhiH kArya na dehadauSkaryam / sasukhaM sasukhaM zanakaiH zanakArge sametavyam // 375 vyAkhyA- sAhinA patre phuramAna iti vijJApitaM vizeSeNa jJApitaM bodhitam - yadgurubhirdehadauSkarya zarIraklezo na kaarym| sasukhaM sasukhaM - sukhena sukhenetyarthaH, zanakaiH zanakairmandaM mandaM mArge sametavyam // 375 sthitvA jAvAlapure varSAvAsaM tataH kRtollAsam / mAse sahasi vijahuguravo gurudaivataHdine // 376 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 377-382 ] pAThaka zrIjayasomaviracita vyAkhyA - tataH phuramAnAgamanAnantaraM jAvAlapure, varSAvAsaM sthitvA ; sahasi mArgazIrSe mAse, gurudaivatarkSadine puSyanakSatravadvAsare, vijahurjAvAlapurAd vihAraM cakruH / kimbhUtaM varSAvAsam ? kRtaH kArSakANAmullAso harSavilAso yena sa kRtollAsastam // 376 pallipuramedinItaTanAgapurAdiSu pureSu bhUyassu / saGghakRtotsavanivahA guravo bahusAdhuparikaritAH // 377 vikramapurIyasaGgha nAgapure vandanArthamAyAtam / vyApAritabahuRddhiM protsAdya tato vihRtavantaH // 378 - yugmam / vyAkhyA - gukhaH zrIjinacandrasUrayaH, pallipura - medinItaTa - nAgapurAdiSu bhUyassu bahuleSu pureSu, saGghena kRta utsavanivaho mahasamUho yeSAM te saGghakRtotsavanivahAH, tathA bahubhirghanaiH sAdhubhiH parikaritAH parivRtA evaMvidhAH santaH, nAgapure vandanArthaM vandananimittam, AyAtamAgataM vikramapurIyasaGkaM protsAhya dharmavacanaiH protsAhaM dharma udyamaM kArayitvA tato 10 nAgapurAd vihRtavanto vijahuH / kimbhUtaM vikramapurIyasaGgham ? vyApAritA sAdharmikavanIpakeSu niyojitA dattetyarthaH, bahvI ghanA RddhiH zrIryena sa taM vyApAritabahuRddhim, Rtyaka iti Rti pare'kaH prAgvat prakRtibhAva ityarthaH // 377-378 maruviSayamadhyamArge grAmagrAmAgatAstikatrAtam / vandApayanta IyuH zrIpUjyAH zrIriNInagare // 379 vyAkhyA - maruviSayasya marudezasya, madhyamArge bApeU - rAjaladesara - mAlasaraprabhRtigrAmakramayuktavartmani antarAla - " vartmani, grAmebhyo grAmebhya Agato ya AstikavrAtaH zrAddhavRndaM taM vandApayanto namaskArayantaH, zrIpUjyAH zrIjinacandrasUrayaH zrIriNInagara IyuH samAyayuH / asti paraloke matiryasya sa AstikaH / astIti tiGantapratirUpakamavyayam, 'astinAstidiSTaM matiH' iti Thak / nanu kathaM kArApayati vandApayati kathApayati lekhApayatItyAdi ? ucyate - mahAkaviprayuktA ete prayogAH kApi na dRzyante / yadi ca kvacana santi te tadaivaM samarthanIyAH - karaNaM kArastamanuyuGkte tvaM kuruSveti prerayatItyarthaH / utpalamatena 'ato JNiti' iti vRddhau pvAgame bhRtyena kArApayati, evaM vandApayatItyAdiSvapi iti kriyAratnasamuccaye / tato 20 vandApayanta iti prayogaH zatari na duSTaH // 379 1 61 katiciddinAni tatra sthitvA samahaM samAdhiyogena / sacivasya bhaktikartuH sAcivyAd vIradAsasya // 380 avagAhya vartma viSamaM sarakhatIpattanAdipuramadhye / bhUtvA bhUtAnugrahaparAstato lAbhapuramIyuH // 381 - yugmam / - vyAkhyA - bhUteSu prANiSu anugrahaparAH prasAdaparA bhUtAnugrahaparAH - bhUtAnAmuparyanugrahakAriNa ityarthaH / zrIjinacandrasUrayastatra riNyAM samahaM sasaGghamantri zrIThAkura siMha sutamantrirAja siMha vihitotsava sahitaM yathA syAttathA, samAdhiyogena kAya - vAGmanaHsamAdhAnasaMyogena, katiciddinAni sthitvA avasthAya, bhaktikartuH sevAvidhAyakasya vIradAsasya sacivasya mantriNaH, sAcivyAt sAhAyyAd, viSamaM durgamaM vartma mArgamavagAhya atikramya, sarasvatIpattanAdimadhye bhUtvA tato'nantaraM lAbhapuramIyuH smaayyuH| 'sacivaH sahAye'mAtye' ityanekArthaH / sacivasya bhAvaH sAcivyaM 'bhAve tatvayaNa' iti yaN // 380 - 381 pravezadina evAtra melitA yena mantriNA / jinacandrAH sasammAnAH zrIsAhermahavAsare // 382 vyAkhyA - atra lAbhapure, yena mantriNA, pravezadina eva, zrIsAhermahavAsara Idadine, sasammAnAH satkArapUrvakamityarthaH, jinacandrA melitAH / yaddine zrIpUjyAH zrIsAhimamilan taddina IdadinamAsIditi // 382 25 30 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mazrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [383-390 sAhinA darzanAdeva gavAkSotsaGgatastvarA / bandhunevAvatIryAtipremApUrNahRdA tadA // 383 AgatyAbhimukhaM satyabahumAnapurassaram / nirAmayasukhAyAtipraznapUrva prazaMsitAH // 384 - yugmam / ___vyAkhyA- tadA tasminnavasare, sAhinA akabareNa, darzanAdeva guroravalokanAdeva, gavAkSotsaGgato vAtAyanakoDAt , tvarA zIghramavatIrya, [bandhuneva sahodareNeva ] abhimukhaM sammukhamAgatya, satyabahumAnapurassaramavitathasatkArapUrvakam , nirAmayo nirdezasya bhAvapradhAnatvAnnirAmayatA nIrogatA sukhAyAtiH sukhAgamanaM tayoryaH praznaH pRcchA tatpUrva nirAmayasukhAyAtipraznapUrvam , zrIguravaH prazaMsitAH zlASitAH / yathA zrIgurUNAM nirAmayatA vartate ? sukhena AgatAH ? iti praznakaraNapUrvakaM stutA ityarthaH / kimbhUtena sAhinA ! atipremNA'dhikasnehena, ApUrNa sambhRtaM hRt hRdayaM yasyAsau tena atipremApUrNahRdA // 383 -384 uktaM ca sAhinA'smAkaM dharmagoSTI vitanvatAma / yuSmAddazA nirAzaMsAH syustadA tatra sundaram // 385 vyAkhyA-ca punaH, sAhinoktamasmAkaM dharmagoSThI dharmasaMlApaM vitanvatAM vistArayatAM satAm , yadi yuSmAdRzA nirAzaMsA nirIhAH syurbhavanti, tadA tatra dharmagoSThyAM sundaraM cAru / goSThI saMlApe pariSadyapi' itynekaarthH|| 385 vimRzyaivaM samAhUtA mayA gaurjaramaNDalAt / bhavanto'pi kRpApUrNA AjagmuniHspRhA api // 386 vyAkhyA-he guravo ! bhavanta evaM pUrvoktaM vimRzya vicArya, mayA gaurjaramaNDalAd gaurjaradezAt , samAhUtA Ajuhuvi(hi )re, bhavanto'pi niHspRhA api nirAkAGkSA api, kRpApUrNAH karuNAbhRtA AjagmurAgatAH // 386 yuSmAkaM bhUtapUrvo yaH kheda AgacchatAmiha / apAkariSyate'smAbhiH sa mahAdharmavardhanAt // 387 vyAkhyA-he guravo! yuSmAkaM stambhatIrthAdiha lAbhapura AgacchatAM yaH khedaH zokaH- zrama ityarthaH, pUrva bhUto bhUtapUrvaH so'smAbhirmahAdharmavarddhanAt jIvadayAdidAnAt , apAMkariSyate dUrIkariSyate // 387 mivAbhAti sarvamAzAsyaMmAtmani / mamAzIstAdRzI deyA yayA syAnme dayAlutA // 388 vyAkhyA-he bhagavan ! Atmani mayi,sarvamAzAsyam AzIrvacanaM tava rAjyazrIrastu tava putrA bhavantvityAdi punaruktamiva 2 AbhAti cetasi pratibhAti / yadvidyamAnamapi punarucyate tatpunaruktaM piSTapeSaNamiva nirarthakam / sarvamapi tanmatsamIpe'styeva tataH kiM tyaa''shissaa!| paraM mama AzIrmaGgalazaMsanaM tAdRzI deyA yayA AziSA me mama dayAlutA kRpAlutA syAd yathA maccittaM karuNAparaM syAt tathA kAryamiti bhAvaH / nanvAzAsyamiti katham ? etistu zAkhiti kyapi 'zAsa ida haloH' itItvaprApte:ziSya iti syAt ! ucyate, AzAsanamAzAsastasya tatkarotIti Nic yatpratyayazca // 388 yAdRzI matirasmAkaM dayAyAM vidyate sthirA / tAdRgasmadapatye'pi yathA syAd yatyatAM tathA // 389 vyAkhyA-he bhagavan ! asmAkaM dayAyAM kRpAyAM yAdRzI matirbuddhiH sthirA ciramavasthAyinI vidyate tAdRk tAdRzI, dayAyAM sthirA matirasmadapatye'pyasmatsantAne'pi yathA syAttathA yatyatAM yatnaH kriyatAm / asmadapalyAnyapi ya bhavanti tathA AzAsyamiti bhAvaH // 389 ekazo darzanaM deyaM yuSmAbhiH prativAsaram / asmAkaM dharmavRddhyarthamavAritagatAgataiH // 390 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 391 - 397 ] pAThakazrIjayasomaviracita - vyAkhyA-he guravaH ! yuSmAbhiH prativAsaraM pratidinamekaza ekavAram , asmAkaM dharmavRddhyarthaM dharmavRddhihetave, avAritagatAgatairaskhalitagamanAgamanaiH, darzanamavalokanaM deyam / pratidinamekavAraM zrIgurubhirmayarddhikAyAM sametavyamiti bhAvaH / ekaza iti 'saMkhyaikavacanAcca vIpsAyAM' iti zas // 390 evamAjJAM samAsAdya zrIsAheguravo nijAm / vasatiM prApuratyarthaM mAnasotsAhanirbharAH // 391 vyAkhyA-evaM pUrvoktAM zrIsAherAjJAmAdezaM samAsAdya prApya, guravaH zrIjinacandrasUrayo nijAmAtmIyAM vasatimupAzrayaM prApuH / kimbhUtAH ? atyarthamatizayena mAnasotsAhena cittodyamena nirbharAH sampUrNA mAnasotsAhanirbharAH // 391 tatrAmAtyaM samabhyarthya saahismmtdrshnH| pravezotsavamAtene zrAddhaH parvatanAmakaH // 392 vyAkhyA-tatra vasatipravezAdhikAre'mAtyaM zrIkarmacandramantriNaM samabhyarthya yAcayitvA, yadi zrImantrirAjAjJA syAttadA / " ahaM pravezamahaM karomIti mArgayitvA, parvatanAmako juharI parvatanAmA zrAddhaH, pravezotsavaM pAdaprasAramahamAtene vistArayAmAsa / kimbhUtaH parvatakaH ? sAheH zrIakabarasya sammatamabhimataM darzanamavalokanaM yasya sa sAhisammatadarzanaH // 392 prabhAvanAvidhAnAdikRtyaM ca sdupaaskaiH| anyairapi yathAvittaM vyadhAyi prativAsaram // 393 vyAkhyA-ca punaH, anyairapyaparairapi, sadupAsakaiH suzrAvakaiH, yathAvittaM vittamanatikramya yathAvittaM vittAnatikramaNa, 15 prativAsaraM pratidinam , prabhAvanAvidhAnAdikRtyaM vyadhAyi vidaghe // 393 bRhadgurutayA pUjyAH khyAtimAptAH pure'khile| sAhisammAnato yasmAjanA vRddhAnugAminaH // 394 vyAkhyA-sAhisammAnataH sAhisatkArAt, pUjyAH zrIjinacandrasUrayaH, akhile samaste pure, bRhadrutayA 'baDe gurU' ityAkhyayA, khyAti prasiddhimAptAH prAptAH / yasmAddhetorjanA lokA vRddhAnugAmino vRddhAnusAriNaH / yaddhA vadanti / tallokairapyucyate / sAhinA 'baDe gurU' ityuktaM tato lokairapyevamevocyate // 394 zrIsAherAgrahAt tatra dhrmgosstthiipraaynnaaH| dayAdharma vitanvAnA varSAvAsaM pracakrire // 395 vyAkhyA-tatra lAbhapure, zrIsAherAgrahAdanugrahAd, dharmagoThyAM dharmasaMlApe parAyaNAH pravaNAH, dayAdharma kRpAdharma vitanvAnA vistArayantaH, zrIbRhadgurakho varSAvAsaM varSAcaturmAsI pracakrire vyadhuH / / 395 anyadA dvArakAsatkacaityadhvaMse'munA zrute / zrIjainacaityarakSAyai vijJaptaH zrIjalAladIH // 396 vyAkhyA- anyadA anyasmin samaye, dvArakAsatkAnAM dvArakAsambandhinAM caityAnAm , navaraGgakhAnakRte dhvaMse vinAze, amunA zrIkarmacandreNa zrate sati, mA kadAcijinacaityAnAmapi vinAzamasau navaraGgakhAno vidhattAmiti zrIjainacaityarakSAyai zrIArhatavihArAbhaGgatvahetave zrIjalAladIrakabaro vijJaptaH // 396 atha vijJaptau kRtAnAM sAhinA yadvidadhe tadAha - nAthenAtha prasannena jainAstIrthAH same'pi hi| mantrisAcakrire nUnaM punnddriikaaclaadyH|| 397 vyAkhyA-atha vijJaptyanantaram , prasannena tuSTena nAthena khAminA sAhinA, same'pi samastA api, hi sphuTam , Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA - sAhiH zrIakabaraH, prINitamAnanditaM mano yasyAsau prINitamAnA evaMvidhaH san, yasmai zrImantriNe nijamudrayA AtmIyAGgulIyakena mudritamaGkitaM phuramAnaM tIrtharakSAnivedakapatram, AjamakhAnamuddizya adhikRtya adAt dadau / AjamakhAnaM prati phuramAnaM dattaM sAhinA yanmayA jainatIrthAni mantri zrIkarmacandrAya dattAni santi tvayA samyageSAM 1 rakSA vidheyeti // 398 25 mantrikarmacandravaMzAvalIprabandha | [ 398-404 puNDarIkAcalAdayaH zatruJjayaprabhRtayastIrthAH puNyakSetrANi, nUnaM nizcitam, mantrisAJcakrire madhyadhInA vidadhire / 'tadadhInavacane' iti tadadhInatvArthe sAtiH syAt sampadA kRbhvastibhiryoge / tarantyanena tIrtham, 'nInUramIti' kit thaH / 'tIrtha zAstre gurau yajJe puNyakSetrAvatArayoH / RSijuSTe jale satriNyupAye strIrajasyapi // yonau pAtre darzaneSu' - ityanekArthaH / puNyakSetrAvatArayoH puMklIbaH, zeSeSu klIbe // 397 AjamakhAnamuddizya mudritaM nijamudrayA / phuramAnamadAt sAhiryasmai prINitamAnasaH // 398 30 64 vyAkhyA - puNDarIkAdrau zrIzatruJjaye, caityAnAM kAraNAd vidhApanAt, purA pUrvam, mahAnto bharatAdayaH saptoddhArAn patitapunarnavIkaraNarUpAn vidadhurakArSuH / amunA zrIkarmacandreNa rakSaNAnmlecchakRtabhaGgopadravadUrIkaraNAt, so'STama // uddhAraH kRtaH // 399 35 uddhArAn sapta caityAnAM kAraNAd vidadhuH purA / mahAntaH puNDarIkAdrau rakSaNAt sa kRto'munA // 399 kazmIrAn gantukAmenAnyadA naumadhyavartinA / sAhinA muditenaivamudito mantrinAyakaH // 400 vyAkhyA - anyadA anyasmin samaye, kazmIrAn gantukAmena jigamiSuNA, naumadhyavartinA tarImadhyasthAyinA, muditena hRSTena, sAhinA zrIakabareNa, mantrinAyakaH zrIkarmacandra:, [ evamanayA rItyA ] udita uktaH // 400 atha yaduktaM sAhinA maNiM prati tadAha jinacandrAstvayA tUrNamAhAyyA vacasA mama / dharmalAbho mahAMsteSAM mayA deyo'sti vAJchitaH // 401 vyAkhyA - he mantrin ! mama vacasA tvayA tUrNaM zIghraM jinacandrA bRhadukha AhvAyyA AkAryAH / yasmAtteSAM bRhadgurUNAm, mayA mahAn dharmalAbho vAJchitasteSAmiSTo deyo'sti // 401 pUjyA api tadAhRtA yayuH zrIsAhisannidhau / zrIgurordarzanAdevAnandito'bhUnnarAdhipaH // 402 vyAkhyA - tena zrIkarmacandreNa, AhUtA AkAritAstadAhUtAH, pUjyA api, zrIsAhisannidhau zrIsAhisamIpe yayuragacchan / narAdhipaH zrIsAhiH zrIgurordarzanAdeva avalokana deva AnanditaH pramudito'bhUt // 402 zucimAse zucau pakSe prasanno dinasaptakam / navamIto dadau sAhira mAriguNapAvanam // 403 vyAkhyA - zucimAsa ASADhamAse, zucau zvete pakSe, sAhiH prasannastuSTaH san, navamIta Arabhya dinasaptakamamAriguNena pAvanaM pavitraM dadau / ASADhasitanavamyA Arabhya dinasaptakaM na ko'pi jIvahiMsAM kartumalamiti sAhina AjJaptaM zrIjinacandragurUNAM puNyahetava iti bhAvaH // 403 ekAdazasu zumbeSu phuramAnAni sAhinA / amArighoSaNAM kartuM lekhayitvA'rpitAnyaho ! // 404 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 405-411] pAThakazrIjayasomaviracita vyAkhyA-sAhinA zrIakabareNa, ekAdazasu zumbeSu 'paDaganA' iti rUDhyA prasiddheSu, amArighoSaNAM kartuM phuramAnAni lekhayitvA, arpitAni dattAni / aho iti vismaye // 404 pAtisAhimanohlAdahetave nikhilairapi / dezAdhIzaiH khadezeSu vaza-pazcAdhikAn dinAn // 405 dinAnAM viMzatiM kaizcidanyaistatpaJcaviMzatim / mAsaM mAsadvayaM yAvadaparairabhayaM dade // 406 - yugmam / vyAkhyA-pAtisAheryo manohlAdo manaHpramodastasya hetave nimittaM pAtisAhimanohrAdahetave, nikhilairapi samastairapi, dezAdhIzairdezakhAmibhiH, khadezeSu pazcAdhikAn dazadinAn paJcadazavAsarAn yAvat, tathA kaizcid rAjabhirdinAnAM viMzatiM yAvat, tathA anyaisteSAM dinAnAM paJcaviMzatiM tatpaJcaviMzatiM yAvat, tathA aparairmAsaM yAvatU, aparairmAsadvayaM yAvat, abhayaM jantUnAM bhayAbhAvo dde| sva-khadezeSu taiH kathitadinAn yAvadamAriH prAvaLateti bhAvaH / dinazabdaH punapuMsake / 'abhaya- 10 muzIrAmItyoH' ityanekArthaH // 405-406 tato'mAtyAya nirdiSTaM pUjyA lAbhapure pure / tiSThantu mAnasiMhAstu santu sAkaM mayA'dhunA // 407 dharmagoSThI mithaH kartuM dhatu jIvadayAvratam / anAryamAryatAM netuM dezaM tIrthanivezanAt // 408 - yugmam / vyAkhyA-tato'nantaram , sAhinA amAtyAya zrIkarmacandrAya, nirdiSTaM kathitam , yatpUjyA lAbhapure pure tiSThantu, mAnasiMhAstu mayA sAkaM sArdham , adhunA idAnIM santu / kiM kartum ! mithaH parasparam , dharmagoSThIM dharmasaMlApaM kartum, tathA jIvadayAvrataM dhatuM dhArayitum , tathA anArya dezaM tIrthanivezanAt tIrthasthApanAdupalakSaNAd gorakSaNAcca AryatAM netuM prApayitum - anAryamAyaM kartumityarthaH // 407-408 tathetyuktvA samaM mantrI sAhinA'cAlayattarAm / mAnasiMhAn nirAbAdhasaMyamAn DuGgarAnvitAn // 409 vyAkhyA-mantrI zrIkarmacandraH, tathetyabhyupagame, sAyuktaM tathetyuktvA, abhyupgmyetyrthH| sAhinA samaM mAnasiMhAn vAcanAcAryazrImahimarAjAna , acAlayattarAmatizayena cAlayati sma / 'sahayukte'pradhAne' iti sahArthena yukte'pradhAne tRtIyA syAt / kimbhUtAn mAnasiMhAn ! nirAbAdho doSairaduSTaH saMyamazcAritraM yeSAM te nirAbAdhasaMyamAstAn, tathA DaGgaroharSavizAlarSistena anvitAn sahitAn DuGgarAnvitAn / lokaprasiddhatvAcchedopasthApanIyadIkSAnAma parityajya mAnasiMha-DuGgAreti / khagRhanAma nyastavAn kviH|| 409 sAhinirdiSTasAvadyavyApAraparizIlanAt / munInAM mA vratAcAravilopo bhavatAditi // 410 vibhAvya mannatantrAdinipuNaM dattavAn smm| paJcAnanaM mahAtmAnaM vineyaM meghmaalinH||411 -yugmam / vyAkhyA-sAhinA nirdiSTAH kathitA ye sAvadhavyApArAH sArambhakriyAH, teSAM parizIlanAt niSevaNAtU, munInAM sAdhUnAm , meti pratiSedhe'vyayam , mA vratAcAravilopo niyamAcaraNavidhvaMso bhavatAditi vibhAvya vicArya, manno devAdisAdhanam , mahAbIjAdi tantram, agadasta Adau yeSAM jyotiSkAdInAM te mannatantrAdayasteSu nipuNaM dakSaM meghamAlinastadgurovineyaM ziSyaM pazcAnanaM mahAtmAnaM mahAzayam , zrImAnasiMhaiH samaM dattavAn dadau / ma. ka. vaM.pra. 9 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [412-417 'tanaM siddhAnte rASTre ca paracchandapradhAnayoH / agade kuTumbakRtye tantuvAne paricchade / / zrutizAkhAntare zAstre karaNe dvayarthasAdhake / itikartavyatAtantvoH' - itynekaarthH| agade bheSaje yathA -- 'mantraM tantramatha prayujya harata zvetotpalAnAM zriyam' / / 410-411 ___ vAsogRhaM tathA''tmIyAn bhaTAna sAdhUnupAsakAn / gurubhakticikI sArthe sadyuttayA'yojayattarAm // 412 vyAkhyA-gurubhakti gurusevAM kartumicchatIti gurubhakticikIH zrImantrirAjaH, sAthai zrImAnasiMhaiH samam , sada yuktyA zobhanayojanena, vAsogRhaM paTamandiram , tathA AtmIyAn bhaTAn yodhAn, tathA sAdhUnupAsakAn zrAddhAn, ayojayattarAM vizeSeNa niyuktavAn dattavAnityarthaH // 412 niravadyAnnapAnAdivyavasthAyA vidhAnataH / tathA'kArSInmahAmAtyo yathA dharmaH samaidhata // 413 vyAkhyA-mahAmAtyo nirvadyAnAM nirdoSANAmannapAnAdInAM yA vyavasthA maryAdA, tasyA vidhAnataH karaNataH, tathA akArSId yathA dharmaH sAdhudharmaH samaidhata avardhata // 413 vayaM tu sAhivAkyena rohitAsapure sthitH| avarodhasya rakSAyai vishvaasaaspdmiishituH|| 414 vyAkhyA-khayaM tvAtmanA mantrI, sAhivAkyena rohitAsapure sthitaH / kasyai ? avarodhasya antaHpurasya rakSAyai / kimbhUto mantrI ? IzituH khAminaH sAhervizvAsAspadaM visrambhAzrayaH, ata eva avarodharakSaNe niyuktavAn zrIsAhiH // 414 setubandhaM sRjana sindhau yukto vA nrkottibhiH| sumitrAnajayuk sAhiH zrIrAma iha lakSyate // 415 vyAkhyA-sAhiriha kazmIramArge, sindhau nadyAM setubandhaM pAlibandhaM sRjan kurvan , vAzabda upamAnArthaH / " zrIrAma iva zrIdAzarathiriva lakSyate jJAyate / kimbhUtaH ! narANAM koTibhiryuktaH sahitaH, tathA sumitrANi zobhanasuhRdo'GgajAzca putrAstAna yunaktIti sumitraanggjyuk| zrIrAmo'pi sindhau samudre setubandhamasRjat , tathA vAnarANAM hanUmadAdInAM koTibhiryuktaH, tathA sumitrAyA aGgajo lakSmaNastaM yunaktIti sumitrAGgajayuga- lakSmaNasahito bhavatItyarthaH / 'lakSINa drshnaangknyoH'| 'jJAne manute bodhatyavadharati ca budhyate'vadhArayati / avayAti cA'vagacchatyavaiti lakSayati vetti jAnAti // jJAnArthA darzanArthAzca santi ye ke'pi dhAtavaH / te vahanti yathaucityamavibhedaM parasparam // ityukterdarzanArtho'pyayaM dhAturjJAnArthatvena drshitH| 'sindhunadyAM gajamade'bdhau deshe'nnggbhedyoH|' ityanekArthaH // 415 kazmIrAMstatkSaNAdeva rAmo laGkAmivAgrahIt / prajAprItividhAnAya shriisaahirvihitodymH|| 416 vyAkhyA- tatkSaNAdeva kazmIraprAptyavasara eva, prajAyAH prItividhAnAya AnandakaraNAya, vihitodyamaH kRtotsAhaH, zrIsAhiH kazmIrAn agrahIjagrAha / kaH kAmiva ! rAmo laGkAmiva-yathA rAmo lakAM tatkSaNAdeva jagrAha tathA'yamapi // 416 citraM rAmo'vadhId bANai rAvaNaM nijpaanninaa| sAhinA tu kRtAdharmo na hato nihato'hasA // 417 vyAkhyA-rAmo dAzarathiH, nijapANinA svahastena, bANaiH kRtvA rAvaNamavadhIjaghAna / tu vizeSe, ayaM vizeSaHsAhinA zrIakabareNa kRto'dharmo'nyAyapravRttiryena sa kRtAdharmo nRpatiH, na hataH zastreNa na mAritaH, kintvaMhasA khapApena nihataH / citramAzcaryametad rAmeNa bANena rAvaNo hataH, anena tu bANena ahato'pyaMhasA hata iti loke vismayo'bhava"dityarthaH // 417 Jain Education Interational Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418-423] pAThakazrIjayasomaviracita zrIsAhinetrapIyUSasparzanAdamaro bhavan / khAmidrohI niSedhyo'yaM matveti vidhinA hataH // 418 vyAkhyA-ayaM khAmine sAhaye druhyatItyevaMzIlaH khAmidrohI, zrIsAhinetrayoryatpIyUSamamRtaM tasya sparzanAdamaro'vadhyo bhavan niSedhyo vArya iti matvA avabudhya, vidhinA daivena htH| sAhinetrapIyUSasya sparzanena yadA'sAvamaro bhavati tadA vadhyo na bhavati, ayaM ca vadhyaH svAmidrohitvAt , tatazca sAhidRSTisudhAvRSTiyogAt tasyAmaratvaM bhavan niSedhya vidhinA pUrvameva / nijaghne / na mriyata ityamaraH / amarazabdazcirasthAyitvAdilakSaNayA daiveSu yaugiko rUDhazca / pIyUSasparzane hamaro devo bhavatIti chAyArthaH / sAhidRSTau hi na ko'pi gavAdimriyate, ayaM punarmAnavaH kathaM mriyatAmiti vimRzya vidhinA sAheradarzana eva mArita iti bhAvArthaH // 418 punarapyatraiva hetvantaramAha tathAtve vA nijA sRSTiH kRtanAzAkRtAgamAt / nindyA mA bhUditi dhvasto vairI prAvidhinA kimu ? // 419 vyAkhyA-vA athavA, tathAtva iti ko'rthaH? yadi vairyevameva rakSyate, sAhinA'pi na mAryate kRpAlutvAt , mayA'pi na hanyate, tadA nijA sRSTinirmANam , kRtasya pApasya nAzo'kRtasya puNyasyA''gamastasmAnnindyA kutsanIyA bhavet , sA nindyA mA bhUta, mA'stu iti hetorverI, vidhinA prAk sAherAgamanAt pUrvameva, kimu iti vitarke, dhvasto htH| tathA ca tadvinAze sRSTau kRtanAzo'pi na bhavatyakRtasya Agamo'pi na syAt , tatazca nindhatvamapi sRSTena / mAyoge adyatanyA apyAzI:- 15 preraNArthatA vaktavyA // 419 netrakSIrAmbudhau sAherathavA staH sudhA viSam / sumanobhiH sudhA darto viSamAstradviSA viSam // 420 vyAkhyA- athavAzabda upAyasmaraNagarmitapakSAntaradyotakaH / sAherakabarasya netrakSIrAmbudhau dRSTikSIrasamudre, sudhA'mRtaM viSaM ca kSveDazcetyadhyAhiyate sto vidyate / tatra sumanobhiH prAjJaiH, sudhA pIyUSaM dadhe dhRtam / viSamANyugrANyastrANi yasyaivaMvidho " yo dviDa vairI tena viSamAstradviSA viSaM dadhre / ata eva sAhidRSTyA sa mamAreti bhAvaH / kSIrAmbudhau hi sudhA sumanobhirdevairdabhre, viSamAstraH kAmastasya dviSezvareNa viSaM kaNThe dadhra iti cchAyArthaH / 'sumanAH prAjJadevayoH' ityanekArthaH // 420 sudhaivAstyathavA netre sA zatrau tu viSAyate / sitA'pi jAyate yena kaTukA pittdosstH||421 vyAkhyA-athaveti pakSAntare, sAhinetre sudhaiva asti / sA sudhA zatrau tu vairiNi tu viSamiva Acarati viSAyate 26 viSIbhavatItyarthaH / etadeva dRSTAntadvArA draDhayannAha-yena kAraNena sitA'pi zarkarA'pi, pittadoSataH pittavaiguNyAt, kaTakA kSArA jAyate / sitA hi madhurA bhavati paraM pittayoge sA kaTrakA sampadyate / tathA sAhidRSTau sudhaiva Aste paraM vidviSo viSamivA'bhavat // 421 devA eva mana:zastrA hati giirntiiktaa| narAdhIzo'pi yajAto mano'straH sAhirAtmanA // 422 vyAkhyA-yena sAhinA, devA eva mana eva zastraM yeSAM te manaHzastrA iti gIH- vANI anRtIkRtA asatyIkRtA / yad yasmAddhetoH, narAdhIzo'pi sAhirAtmanA svayaM mano'stro jAtaH / manasA vycinti| yadasau dUrIbhavatu tAvataiva vairighAto jAta iti / devA eva mano'strA itivAkyamapramANitamityarthaH // 422 evaM digvijayaM kRtvA jitvA vairikulaM balAt / zrImallAbhapure paurakRtazobhe'vizat prabhuH // 423 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 mazrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [424 -430 vyAkhyA- evamamunA prakAreNa, digvijayaM kRtvA vidhAya, tathA balAd haThAd, vairikulaM zatruvRndaM jitvA, zrImallAbhapure prabhuH sAhiravizat praviveza / kimbhUte ! paurairnAgarikaiH kRtA zobhA toraNAdilakSaNA yasmin tat tasmin paurakRtazobhe / balAddhArthe'vyayam // 423 guravo'pi samAjagmuH sammukhaM vibudhaanvitaaH| dattAziSA prabhoH prItiM janayantaH pade pade // 424 vyAkhyA-guravo'pi zrIjinacandrasUrayaH, vibudhaiH paNDitaiH zrIjayasoma-guNavinaya-ratnanidhAna-samayasundarAdhairanvitAH sahitAH, sammukhamabhimukhaM samAjagmuH sametAH / kiM kurvanto guravaH ? dattA yA AzIdharmalAbhetilakSaNA tayA dattAziSA, pade pade sthAne sthAne prItimAnandaM janayanta utpAdayantaH // 424 anyadA sAhinA dharmagoSThIvyatikare mudA / vAditA guravo nUnaM jincndrytiishvraaH|| 425 vyAkhyA- anyadA'nyasminnavasare, sAhinA'kabareNa, dharmagoSThyA dharmasaMlApasya yo vyatikaro vyatikIrNatA tasmin dharmagoSThIvyatikare dharmagoSThIprastAva ityarthaH / mudA harSeNa, nUnaM nizcitaM jinacandrayatIzvarA guravo vAditAH zabditAH // 425 tenoktaM darzanaM kApi yuSmadarzanasannibham / nibhanirmuktamAyuktaM naivAsmAbhirnirIkSitam // 426 vyAkhyA-tena sAhinoktam - he guro| yuSmAkaM darzanaM dharmastatsannibhaM tatsadRzaM darzanaM dharmaH kApi jagati naiva nirIkSitamavalokitam / kimbhUtaM darzanam ? nibhaM vyAjastena nirmuktaM rahitaM nibhanirmuktam / punaH kimbhUtam ? AyuktamahiMsAyAM vyApRtam / 'darzanaM darpaNe dharmopalabdhyorbuddhizAstrayoH / khapnalocanayozca' - ityanekArthaH // 426 mAnasiMhaH shaasmaabhirnirupaantkpaadgH| yAM vyathAM sumanA sehe tAM ko vaktumapi prabhuH ? // 427 0 vyAkhyA-he guro! asmAbhiH saha mAnasiMhaH sumanAH prAjJaH, nirupAnatkAbhyAM pAdatrANarahitAbhyAM pAdAbhyAM gacchatIti nirupAnatkapAdagaH, yAM vyathAM pIDAM sehe mamarSa, tAM vyathAM vaktamapi kathayitumapi, kaH prabhuH kaH samarthaH // 427 asmAbhirbahudhokto'pi nijaacaarcikiirssyaa| yo'GgIkRtanijAcArapratijJA nAtyavAhayat // 428 vyAkhyA-he guro! asmAbhirbahudhA bahubhiH prakArairukto'pi bhaNito'pi, nijAcArasya AtmIyacaritrasya, aGgIkRtA 25 khIkRtA yA pratijJA saGgaro'bhyupagamastAM na atyavAhayat na aticakrame / kayA? nijAcAracikIrSayA AtmIyadharmAnuSThAnapAlanecchayA // 428 kAzmIraM vartma yaH zailazilAzakalasaGkalam / padbhyAmevAticakrame gamyaM yanna manorathaiH // 429 vyAkhyA-he guro ! yo mAnasiMhaH kazmIrANAmidaM kAzmIraM vartma mArgam , padbhyAM caraNAbhyAmeva aticakrame * laGghayati sma / kimbhUtaM vartma ? zailasya girAni zilAzakalAnyupalakhaNDAni taiH saGkalaM vyaaptm| punaH kimbhUtam ? yanmanorathairAzAbhirna gamyaM na lakSyam / yatra rathairapi na gantuM zakyate tatra anena gatamiti cchAyArthaH // 429 kriyAtuSTairato'smAbhirnirIhasyAnyavastuni / ___ kazmIreSu dade mInAbhayadAnaM samIhitam // 430 vyAkhyA- he guro ! ato hetorasmAbhiH, kriyA sAdhvAcArastayA tuSTai?STaiH, anyavastuni pakSmavatyAdau nirIhasya 3 niHspRhasya asya zrImAnasiMhasya, kazmIreSu samIhitametadiSTaM mInAbhayadAnaM mInAnAM matsyAnAmabhayadAnaM dade dattam / kazmIreSu saromatsyA etaduktyA asmAbhI rakSitA ityarthaH // 430 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 431-437] pAThakazrIjayasomaviracita ato'smdaashyaalaadhetve'tivishaardH| khapaTTe mAnasiMhAhnaH sthApyo yussmaabhiraahtaiH||431 vyAkhyA- he guro ! ato hetoH, asmadAzayasya asmaccetasa AhvAdahetava Anandanimittam , yuSmAbhiH zrIpUjyairAhataiH sAdaraiH, ativizArado'tizayena vidvAn mAnasiMhAho mAnasiMhanAmA khapaTTe sthApyaH // 431 pUjyairuktamidaM yuktamuktaM shriipaatisaahinaa| iSTaM vaidyopadiSTaM cetyAkhyAtaM satyatAM gatam // 432 vyAkhyA-pUjyairuktamidaM zrIpAtisAhinA yuktaM nyAyyamuktam / iSTaM mano'bhilaSitaM dugdhapAnAdi vaidyanA'pyupadiSTaM kathitaM vaidyopadiSTaM celyAkhyAtaM kathitam , satyatA nItaM tathyIkRtamityarthaH / asmAkametadiSTamAsIt zrIpAtisAhinA'pyuktam , tataH payasi zarkarAkSepa iva, pAziteraGgitamiva, zizayiSoH zayyAlAbha iva, pipAsoH pIyUSapAnamiva, kSudhitasya bhojyaprAptirivetyAdi bahUktaM gurubhiH // 432 sAhinA dhIsakhaH proce manin ! zrIsUrimantriNAm / vadotkRSTAbhidhAnaM kiM vidheyaM jainadarzane // 433 vyAkhyA-tataH sAhinA dhIsakho mantrI proce proktaH-he mantrin ! zrIsUrimantriNAmutkRSTAbhidhAnaM prakRSTaM nAma jainadarzane jainadharme kiM vidheyam ? kimiti prazne, tvaM vada brahi // 433 athA'khyAddhIsakhaH svAmin ! prasiddhaM jinazAsane / asmadgacche'pi nAmAsti purA hi vibudhArpitam // 434 vyAkhyA-atha sAhikathanAnantaraM dhIsakho matryAkhyAt acIkathat - he khAmin ! prabho! jinazAsane prasiddhaM vikhyAtamasmadgacche'pi zrIkharataragacche'pi, purA pUrvam , hi sphuTam , vibudhairdevairarpitaM dattaM nAma AkhyA, asti vidyate // 434 kiM nAma kathamAkhyAtaM kena kasya guroriti / sAhinokte ca vRttAntaM sacivaH smA''ha muultH||435 vyAkhyA-kiM nAma vidyate ?, kathaM kena prakAreNa AkhyAtaM kathitam, kena devena, kasya guroriti sAhinokne ca sati, sacivo mantrI, mUlata AditaH, Aha sma abravIt // 435 devena nAgadevasyopAsitenASTamAdinA / yugapradhAnatAvyattaya sAkSAditi vibodhitam // 436 vyAkhyA-aSTamAdinA'STama ityupavAsatrayasya saMjJA / AdigrahAd gandhadhUpadIpAyupAsanopAyasvIkAraH / upAsitena 25 prasAditena devena, nAgadevasya zrAvakasya, yugapradhAnatAvyaktyai-yugazabdena vartamAnakAlo bhaNyate, tasmiMzca yaH pradhAnaH sarvottamaH sa yugapradhAnastadbhAvo yugapradhAnatA, tasyA yA vyaktiH prakaTanaM tasyai-yugapradhAnatvaparijJAnAya, sAkSAt pratyakSamiti vakSyamANaM vibodhitaM jJApitam / 'sAkSAtpratyakSatulyayoH' - ityanekArthaH // 436 tvatkare yo'kSarazreNI guruH prAduSkariSyati / apAkariSyati sa vai jJeyo yugavarAgamaH // 437 vyAkhyA-he nAgadeva ! tvatkare tvatpANau, yo gururakSarazreNI varNAvalim , prAduSkariSyati prakaTIkariSyati / apAkariSyati ca, cetydhyaahiyte| sa guruH, vai vizeSe'vyayam , vizeSeNa, yugavarAgamaH-yuge vartamAnakAle barAH pradhAnA AgamAH zAstrANi paricchedyatayA yasya sa yugavarAgamaH- tatkAlavartamAnazAstraparicchettA yugapradhAna ityarthaH / purA zrIgirinAragirau nAgadevazrAddhena zrIambikA aaraadhitaa| haste 'dAsAnudAsA iva sarvadevAH' ayaM zloko likhitaH / ya enaM vAcayati sa yugapradhAnaH / tato jinadattasUribhirvAsakSepaM kRtvA vAcitaH / tato yugapradhAnanirNayo jajJe // 437 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [438-443 etadeva kavirAha AvirbhAva-tirobhAvau vihitau vrnnsntteH| vIkSya nirdhAritaM zrImajinadatte taduttamam // 438 vyAkhyA-nAgadevena varNasantatedevatAlikhitAkSarazreNeH, AvirbhAvaH prakaTIbhAvaH, tirobhAvo'dRzyIbhavanam - tAvA5 virbhAvatirobhAvau, vihitau zrIjinadattasUriNA kRtau, vIkSya vilokya, zrIjinadatte zrIjinadattasUrI, tayugapradhAnatvamuttamamutkRSTa nirdhAritaM nirNItam // 438 zrutveti vismitaH smA''ha jhaagiirjlaaldii| tadAnAyabhuvAmeSAM mayA nAma tadarpitam // 439 vyAkhyA- iti pUrvoktaM zrutvA, vismito vismayopeta AzcaryabhAg , jahAgIrajalAladI:, Aha sma abravIt / tarhi " bho mantrin ! eSAM zrIjinacandrasUrINAM teSAM zrIjinadattasUrINAM ya AmnAyA upadezAsteSAM bhUH sthAnaM ye te tadAmnAyabhuvasteSAM tadAmnAyabhuvAm , mayA tadyagapradhAneti nAma arpitaM dattam / 'AmnAyaH kula Agame upadeze ca' - itynekaarthH| upadeze yathA-'nirAmnAyo mantraH sphurati na hi kasyApi niyatam / ' jahAgIreti padaM devatAkRtasAnnidhyavattvasUcakaM yavanazAstraprasiddham // 439 jinasiMhasUrirevaM nAma deyaM sadarthakam / mAnasiMhasya zattyeti siMhatulyasya sarvathA // 440 vyAkhyA- he mannin ! mAnasiMhasya, sarvathA sarvaprakAreNa, zaktyA balena, siMhatulyasya siMhasamasya, evamitIvArtha'vyayam , yathA zrIjinacandrasUreyugapradhAna iti nAma dattaM tathA jinasiMhasUririti sadarthakamanvartha satyArthamiti yAvannAma deyam / evamiti prakRtaparAmarzaprakAre vA'rthopadezanirdezanizcayAGgIkAreSu / ivArthe - agnirevaM vipraH // 440 iti sAmantacakreNa tasalImapurassaram / mantriNA'pi prabhorvAkyaM maulau mAlAmivA''dade // 441 vyAkhyA- prabhoH sAheriti vAkyam , sAmantAstricaturadezAdhipatayasteSAM yaccakraM samUhastena sAmantacakreNa, tathA mantriNA api. apizabdaH samuccaye, tasalImapurassaraM tasalImeti yavanabhASayA dakSiNapANiziraHsaMyogapUrvikA vinayapratipattiH, tatpurassaraM tatpUrvakam , maulau zirasi, mAlAmiva kusumasrajamiva, Adade khIcake / yathA maulau mAlA svIkriyate tathA sarvairapi tatsAhivAkyaM khIkRtamityarthaH // 441 7 atha sAhidattaM padadvayamekenaiva vRttena kavirAha - yugapradhAnataitebhyo dattA'thA''cAryatA punaH / mAnasiMhasya sadbuddharasmAbhiradhunA tataH // 442 sanmuhUrte mahAmAtya ! tvayA'pi janasAkSikI / kartavyeyaM pravRttiH khazAstrarItyA vicakSaNa ! // 443 - yugmam / vyAkhyA- he vicakSaNa ! vidvan ! mahAmAtya ! asmAbhiradhunA sAmpratam , etebhyaH zrIjinacandrasUribhyaH, yugapradhAnatA dattA / athA'nantaraM sadbuddheH kuzAgrIyamatermAnasiMhasya, punarAcAryatA dattA AcAryapadaM dade / tatastasmAddhetoH, sanmuhUrte zobhanaghaTikAdvayarUpe, tvayA'pi janasAkSikI sakalalokapratyakSA iyaM pravRttiyugapradhAnatvAcAryatvayorvArtA, khazAstrarItyA AtmIyajainAgamamaryAdayA, kartavyA vidheyaa| 'rItistu pittale vaidAdau lohakiTTe sImani' ityAdi / yathA bhavatAM zAsane padavyAH pradAnaM pUrva pUrvajaizcakre tathA bhavatA'pi vidheyamiti bhAvaH // 142-443 30 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 - 450 ] pAThakazrIjayasomaviracita ityukte sAhinA mantrI vadati smeti kovidH| amArighoSaNA kAryA kArye'smin dharmavRddhaye // 444 vyAkhyA-sAhineti pUrvokta ukta kathite sati, kovido vicakSaNo mantrI zrIkarmacandraH, iti vadati sma abravIt / itIti kim ? he prabho! asmin kArye padavIdAnalakSaNe, dharmavRddhaye sukRtapuSTayA amArighoSaNA kAryA vidheyA // 444 sukhakRddharmakRtyaM syAt kiM punaH kRpayA yutam / kSIraM khAdu bhavedeva sitAyAH saGgatau kimu // 445 vyAkhyA-he prabho! dharmakRtyaM dharmakArya sukhakRt sukhakAri syAt , kiM punaH kRpayA karuNayA yutamanvitam ! yataH kSIraM dugdhaM svAdu mRSTaM bhavedeva syAdeva, kimu kiM sitAyAH zarkarAyAH saGgatau saMyoge sitasaMyoge kiM vAcyamityarthaH // 445 tataH zrIstambhatIrthIyayAdonAyakayAdasAm / AvarSa tyAjitA hiMsA sAhinA dIrghadarzinA // 446 vyAkhyA-tato mantrikathanAnantaram , sAhinA zrIstambhatI yAni zrIstambhatIrthe jAtAni, yAni yAdonAyakayAdAsilavaNAbdhimatsyAsteSAm , AvarSa-varSam A maryAdIkRtya-AvarSam , hiMsA tyAjitA duuriikaaritaa| kiMbhUtena sAhinA! dIrghadarzinA suparyAlocitapariNAmasundarakAryakAriNA / stambhatIrthIyeti 'vRddhAcchaH' iti chaH zeSe'rthe // 446 dinamekamihApyastu jIvarakSAsamanvitam / prArthanAbhaGgakAritvaM zikSitaM na manasvibhiH // 447 vyAkhyA-punarmantriNA lAbhapure'pyekaM dinamamAriH pAlyatAmityukte sati, ihApi lAbhapure'pi, jIvarakSAsamanvitaM dayAsametaM dinamekamastu / lAbhapure'pi dinamekaM jIvahiMsA vAryatAmiti sAhinA svIkRtam / yato manakhibhiH prazastamanobhiH, prArthanAyA yAcanAyAH, bhaGgakAritvaM bhaGgakaraNazIlatvam , na zikSitaM nAbhyastam / te manakhinaH prArthitamavazyaM kurvantyataH sAhiridamapi manyuktaM khIcakAreti bhAvaH / _ 'bhUmanindAprazaMsAsu nityayoge'tizAyini / saMsarge'stivivakSAyAM bhavanti matubAdayaH // ' bhUmani gomAn , nindAyAM kakumatI kanyA, prazaMsAyAM manakhI, nityayoge sAnumAn giriH, atizAyini stanakezavatI strI, saMsarge daNDI, astimAn sampanna ityarthaH / ityukteratra prazaMsAyAM viniH // 447 AtodyAni suhRdyAni sAhinA mhvaasre| vitIrNAni svakIyAni puNyavRddhyai punastadA // 448 vyAkhyA-punarbhUyaH, tadA mahavAsara utsavadine, sAhinA zrIakabareNa, khakIyAni suhRyAni- atizayena manoha- 25 rANyAtodyAni vAditrANi, puNyavRddhyai sukRtapuSTaye, vitIrNAni dattAni // 448 tatazca sacivaH svaamidhrmdhaureytaadhrH| zrIrAyasiMhabhUpAlapAdajAhaM samAgamat // 449 vyAkhyA-tatazca sAhikathanAnantaram, sacivo mantrI, khAmino dharmo yeSAM te khAmidharmANasteSAM madhye dhaureyo dhuryo mukhya ityarthaH, khAmidharmadhaureyastadbhAvaH khAmidharmadhaureyatA, tAM dharati bibhartIti khAmidharmadhaureyatAdharaH / 'dhuro yaDDakau' iti // Dhaka / pradhAnakhAmidharmetyarthaH / ata eva zrIrAyasiMhabhUpAlasya pAdajAhaM pAdamUlam , samAgamadAgataH / 'tasya pAkamUle pIlvAdikarNAdibhyaH kuNabjAhacau' iti karNAderjAhaca mUle'rthe pAdasya mUlaM pAdajAham // 449 sarva vRttAntamAkhyAya sAyuktaM saahsaagrnnii| prApya saiMhaM mahAdezaM siMhaH prakSarito'bhavat // 450 vyAkhyA-sAhasaM duSkarakarma tenAgraNIrmukhyaH sAhasAgraNIH, sarva sAhinoktaM sAyuktaM vRttAntaM vArtAmAkhyAya 2s kathayitvA, yathA zrIjinacandrasUrINAM sAhinA yugapradhAna iti padaM dattam , zrImAnasiMhAnAM zrIjinasiMhasUrIti padaM datta Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 mantrikarmacandravaMzAvalIprabandha | [ 451 - 458 mityAdyuktvA, siMhasya zrIrAjasiMhasya ayaM saiMhaH, taM mahAdezamutsavAjJAM prApya, ivetyadhyAhriyate / siMhaH prakSarita iva abhavad / yathA siMhaH prakSarito'paribhavanIyo bhavati tathA'yamapi zrIrAjasiMhAjJAmApya dviguNitotsAho'bhUt / rAjasiMhanRpeNApyuktaM yathA tvamevotsavaM vidhehIti // 450 72 tataH pauSadhazAlAyAmAhUya mahimAdhanaH / saGgrAmasUnuH zrIsaGgha sAmodamidamuktavAn // 451 vyAkhyA - tataH zrIrAja siMhA dezaprAtyanantaram, saGgrAmasUnuH zrIkarmacandraH, pauSadhazAlAyAM zrIsaGghamAhUya AkArya, sAmodaM saharSaM yathA syAttathA idaM vakSyamANam, uktavAnUcivAn / kiMbhUtaH ? mahimaiva mAhAtmyameva dhanaM yasyAsau mahimAdhanaH // 451 sarvakAryakSamaH saGgho yadyapyasti tathApi me / etanmahavidhAnAjJA prasadyAdya pradIyatAm // 452 vyAkhyA - saGgho yadyapi sarvakAryakSamaH sakalakRtyavidhAne samarthaH, tathApi zrIsaGghanaitasya mahasya utsavasya vidhAna AjJA Adeza etanmahavidhAnAjJA, prasadya anugRhya, adya me mama pradIyatAM vitIryatAm // 452 tataH saGghaH samartho'pi harSapUritamAnasaH / matvaitatkRtyayogyatvamasyeti pratyapadyata // 453 vyAkhyA - tato mantrikathanAnantaram, samartho'pi kSamo'pi saGghaH, harSeNa pUritaM bhRtaM mAnasaM ceto yasya sa harSapUritamAnasa evaMvidhaH san asya zrI karmacandrasya, etasmin kRtye bRhatpadanandIkaraNalakSaNe kArye, yogyatvamaucityaM matvA jJAtve mantrayuktaM pratyapadyata svIcakre // 453 nizAjAgaranirmANahetave pratimandiram / sAdharmakANAM matrIzastataH preSitavAniti // 454 saraGgamekaM nIraGgIvAsaH pUgaphalAni ca / serapramANamatsyaNDIM sarasaM patrabITakam // 455 - yugmam / vyAkhyA - tato'nantaram, mantrIzaH zrIkarmacandraH, nizAjAgarasya rAtrijAgarasya, nirmANahetave vidhAnAya, sAdharmikANAM samAnadharmaNAM zrAddhAnAm, pratimandiraM pratigRham iti vakSyamANaM preSitavAn mumoca / tadevA''ha - ekaM saraGgaM raGgo lauhatyAdistatsahitaM nIraGgIvAsaH, lokarUDhyA cUnaDIti, ca punaH pUgaphalAni kramukaphalAni, tathA serapramANA yA matsyaNDI, phANitaM ' tadvikRtiH punarmatsyaNDI tasya khaNDasya vikArastAm / yad dhanvantariH - 'zarkaroktA tu mInANDI zvetA matsyaNDikA sitA' iti / 'matsyaNDikA khaNDasitA krameNa guNavattarA' iti vAgbhaTaH / tathA sarasaM sakhAdaM patra bITakamahivallIpatra bITakam // 454 - 455 zrAvikAbhiH samagrAbhirekIbhUya manoharaiH / zrIdevagurusatsaGghagItairjAgaritaM nizi // 456 vyAkhyA - samagrAbhiH samastAbhiH zrAvikAbhiH ekIbhUya - ekatrasthala aikamatyaM vidhAyetyarthaH / nizi rAtrI, manoharaiH deg ruciraiH zrIdevagurusatsaGghAnAM sambandhIni yAni gItAni geyAni, tairjAgaritaM jAgaraNaM kRtam / rAtrijAgaro vihita ityarthaH // 456 zuklAyAM phAlgune mAse dvitIyAyAM jayA tithau / madhyAhne yoganakSatralagnazuddhisamanvite // 457 AhUtAnekagacchIyo pAlakatrAtasundare / vastrAbharaNamuktAbhirmaNDite sadupAzraye // 458 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 459-465] pAThakazrIjayasomaviracita sAhiprasAdasamprAptavAdyavAdanapUrvakam / amArighoSaNAtodye vAdyamAne muhurmuhuH // 459 caturmukhocavijJAnijanavRndavinirmitAm / dukUlAdarzasauvarNAbharaNAvalibhUSitAm // 460 nandI vidhAya sacaityacatuSTayavirAjitAm / AgamoktavidhAnena mAnasiMhAya sAdaram // 461 zrIjainacandrasUrIndrakarAmbhojanivAsinIm / AcAryapadavIM mantrI dApayAmAsa sAhasI // 462 - SabhiH kulakam / vyAkhyA- sAhasaM duSkarakarma asya astIti sAhasI, mantrI zrIkarmacandraH, AgamoktavidhAnena siddhAntapratipAditavidhinA, sAdaraM yathA syAttathA, mAnasiMhAya, zrIjinacandrasUrINAmidaM zrIjainacandrasUrIndraM yat karAmbhoja pANipanaM tatra nivasa-" tItyevaMzIlA zrIjainacandrasUrIndrakarAmbhojanivAsinI, tAmAcAryapadavIm , dApayAmAsa dApayati sm|k! phAlgune mAse, zuklAyA dvitIyAyAM jayAtithau, madhyAhe dinayauvane; kiMbhUte madhyAhe ? yogaH prItyAdiH, nakSatraM puSyAdiH, lagnaM rAzInAmudayasteSAM yA zuddhinairmalyaM tayA samanvite sahite, zobhanayoganakSatralagnayukta ityrthH| punaH ka ! sadupAzraye zAhuvAlagotrIyasAdhudevAkAritavasatau; kiMbhUte ! AhUtA AkAritAH, anekagacchIyA anekagacchasambandhino ya upAsakavAtAH zrAddhasamUhAstaiH sundare rmye|tthaa vastrANi makhamalAdIni, AbharaNAni ca, alaGkArA muktAzca mauktikAni tAbhirmaNDite vibhUSite; katham ,sAhiprasAdena / / zrIakabarAnugraheNa samprAptAni yAni vAdyAnyAtodyAni teSAM yadvAdanaM zabdanaM tatpUrvakaM sAhiprasAdasamprAptavAdyavAdanapUrvakam / punaH ka sati ? amArighoSaNAtoye muhurmuhuH punaH punarvAdhamAne sati; kiM kRtvA ! nandI zrIjinazAsanaprasiddhAM vidhAya; kiMbhUtAM nandIm ? caturmukhA cAsau uccA cAsau tuGgA cAsau vijJAnijanavRndena zilpilokasamUhena vinirmitA ca racitA tAm; tathA dukUlAni ca kSaumANi, AdarzAzca mukurAH, sauvarNAbharaNAni ca haimAlaGkArAsteSAM yA AvaliH zreNistayA bhUSitAmalaGkam; punaH kiMbhUtAm ? santi zobhanAni caityAni jinapratimAsteSAM catuSTayena virAjitAM zobhamAnAm // 457-462 1 jinasiMhasUririti [tadnAma nyastaM tithau dvitIyAyAm / vRddhiM yAyAt tasyAmuditasyendorivaitaditi // 463 vyAkhyA-tasyAM zuklAyAM dvitIyAyAm, uditasyodgatasyendoriva candrasyevaitannAma vRddhiM yAyAditi hetodvitIyAyAM tithau, jinasiMhamUririti nAma nyastaM sthApitam // 463 anUcAnapadAnujJA dvayoH kAritavAniha / dvayostu vAcanAcAryapadavImapyadApayat // 464 vyAkhyA- iha nanyAm , zrImantrirAjaH, dvayoH kovidayoranUcAnapadAnujJAmupAdhyAyapadavyanujJA kAritavAn / dvayostu paNDitayorvAcanAcAryapadavImadApayadapIti samuccaye // 464 teSu ca gaNijayasomA ratnanidhAnAzca pAThakA vihitaaH| guNavinaya-samayasundaragaNI kRtI vAcanAcAryoM // 465 vyAkhyA-teSu caturSu madhye, sAGge pravacane'dhItI gaNirucyate / gaNayazca te jayasomAzca gaNijayasomA asmadguravaH, ISiTtriMzikA-pauSadhaSaTtriMzikA-sthApanApaTviMzikAdigranthakartAraH / caH samuccaye / ratnanidhAnAH sAGgahaimazabdAnuzAsanAdhyetAraste pAThakA vihitAH / gaNizabda ubhayathA'pi yojyaH / tathA ca guNavinayagaNizca campU-raghuvaMzakhaNDaprazasti-nemidUta-vairAgyazataka-sambodhasaptatikAdigranthavivaraNakartA; samayasundaragaNizca 'rAjAno dadate saukhyaM' ityekapAdasya yena bhUyAMso'rthAH pratipAditAstau vAcanAcAryoM kRtau // 465 ma. ka.vaM.pra.10 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 manikarmacandravaMzAvalIprabandha / [466-473 nandImahotsavaM draSTuM samAyAtAnupAsakAn / AbAlavRddhalokaM ca yAcakAnapi kAmitAm // 466 sarveSAmapi sauvarNamudrAM dAtumanA api / raupyamuva mAGgalyaheturityudito jnaiH|| 467 kazmIrajamilaccArucandanAmbucchaTAdbhutam / raupyanANakadAnena mAnayAmAsa mantravit // 468 - tribhirvizeSakam / vyAkhyA-mantravit mantramAlocaM vettIti mantravin mantrI zrIkarmacandraH, nandImahotsavaM draSTuM vIkSituM samAyAtAn sametAn, upAsakAn zrAddhAn ; ca punarAbAlavRddhalokaM bAlavRddhalokAn , A abhivyApya AbAlavRddhalokam ; apizabdaH samuccaye, yAcakAn banIpakAn, kAmitAmamISTAm , sarveSAmapi sauvarNamudrAM dAtumanA api ditsurapi, raupyamudaiva mAGgalyaheturmaGgalatva" kAraNamiti janarudita uktaH san , kazmIrajena ghusRNadraveNa milantI zliSyantI cArvI manoharA yA candanAmbucchaTA tAbhiradbhutamAzcaryakAri yathA syAttathA, raupyanANakadAnena, mAnayAmAsa mAnayati sma apUpujat / mAnaNa pUjAyAm / 'maGgalaM tu prazaste syAt' bhAve SyaGi mAnatyam // 466-468 jainayAcakabhUpIThakIrtikSIrAbdhivRddhaye / tadA prasArayAmAsa candraH saddAnacandrikAm // 469 B vyAkhyA-candraH zrIkarmacandraH, zazI ca, jainayAcakA eva bhUpIThaM tatra kIrtireva kSIrAbdhiH, tasya vRddhaya utkallolIkaraNAya, tadA nandImahotsave, saddAnameva candrikA kaumudI prasArayAmAsa prasArayati sma pravartayati smeti yAvat / kIrtivRddhaye dAnaM dadAvityarthaH // 469 pratijJAM kRtavAnevaM mantrIzo'vasare sati / sumApaM sarvamapyasti duSpApo'vasaraH satAm // 470 vyAkhyA-mantrIzaH zrIkarmacandraH, avasare samaye sati,evamiti prakAre'rthe'vyayam , evamIdRkprakArAM pratijJA saGgaraM kRtavAMzcakre / yataH sarvamapi suprApaM sukhena prApyata iti suprApamasti, paraM satAM sajjanAnAmavasaro yathocitasamayo duSprApo durlabhaH // 470 yatA-kasya na syuH priyAH prANA lakSmIH kasya na vallabhA / satAmavasare prApte dvayametat tRNAyate // 471 vyAkhyA-kasya jantoH, prANA asavaH, priyA iSTA na syuH; tathA kasya lakSmIH zrIna vallabhA priyA; satAmavasare prApte vairigaNamArgaNasAGkaTye samupasthite, etad dvayam asu - lakSmIrUpaM tRNAyate tRNamiva Acarati tRNAyate / tRNavatprANAn .lakSmI ca tyajantItyarthaH // 471 atha pratijJAtamevA''ha - yAcakebhyo mayA deyaM nava grAmA gajA nava / zatAni paJca saptInAM santo ydgunnvtpriyaaH|| 472 vyAkhyA-mayA yAcakebhyo nava prAmAH saMvasathAH, prasate buddhyAdIn guNAniti grAmaH / karAdigamyo grAma ityeke| tathA nava gajAH, tathA saptInAmazvAnAM paJca zatAni, yad yasmAddhetoH, santaH sajjanAH, guNavanto guNinaH priyA yeSAM te guNavapriyAH, ata eva guNipriyatvena mantrI etAvada dAnaM tebhyo deyatvenAcIkathaditi bhAvaH // 472 , evamaGgIkRtaM koTIdAnaM deyatayA tdaa| dAnamIhaGna kenApi dattapUrva padotsave // 473 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474-479] pAThakazrIjayasomaviracita vyAkhyA-tadA tasminnavasare mantriNA koTIdAnaM dIyate yattad dAnaM dravyamityarthaH, koTisaMkhyaM dravyamevamamunA prakAreNa deyatayA'GgIkRtaM khIkRtam / IdRgdAnaM kenApi mahAzayena, padotsave, pUrva dattaM dattapUrvam , padotsave kenApi na puraitAvad dAnaM dattamityarthaH // 473 koTIdhvajapadaM lokAH kRcchrennaa''saadyntyho| koTidAnaM tadarthibhyo'nena deyatayA''hatam // 474 vyAkhyA- lokAH koTIdhvajapadam , kRcchreNa kaSTena AsAdayanti prApnuvanti / aho iti vismaye / anena zrImantrirAjena tatkoTidAnamarthibhyo yAcakebhyo deyatayA AdRtamAdadra iti vismayaH // 474 tataH saGghaH samagro'pi manirAjagRhe'bhyagAt / yazazcitraM racayituM janaH pUjitapUjakaH // 475 - vyAkhyA-tato nandImahotsavakaraNAnantaram , samagro'pi samasto'pi saGghaH, mantrirAjagRhe zrIkarmacandramandire, " yazazcitraM yazastilakam, racayituM kartum , abhyagAt sammukhaM jagAma / yaditi gamyate / yad yasmAddhetoH, jano lokaH, pUjitAnAmarcitAnAM pUjakaH / yataH sAhinA'sau pUjitastato lokA apyenaM pUjayantIti bhAvaH / 'tilake tamAlapatraM, citrapuNDavizeSakAH' iti haima: koSaH // 475 pradade so'pi saGghasya sammAnamadhikaM ttH| amAnyo'pi jano mAnyo gehAyAtaH kimuttmH|| 476 vyAkhyA-tataH zrIsaGghAgamanAnantaram , so'pi mantrirAjaH, saGghasya adhikamuccaiH sammAna satkAram , pradade dttvaan| yato'mAnyo'pyapUjyo'pyanabhimato'pItyarthaH, gehAyAtaH khagRhaprApto jano mAnyaH pUjyaH syAd / uttamaH pradhAnaH kim ! sa tu vizeSataH pUjyo bhavatIti bhAvaH / 'kimiti pRcchAjugupsayorISadAtizayayorapi' // 476 . yataH-Agatasya nijagehamapyareauravaM vidadhate mhaadhiyH| mInamatra sadanaM yupeyuSe bhArgavAya gururuccatAM dadau // 477 vyAkhyA- mahAdhiyo mahAbuddhayaH, arerapi zatrorapi, nijagehaM svagRhamAgatasya prAptasya, gauravaM sammAnam, vidadhate kurvate / hiryataH, atra grahacAravicAre mInaM sadanaM gRhamupeyuSe prAptAya, bhArgavAya zukrAya gururbrahaspatiruccatAM dadau / ayaM bhAvaH 'rAhu-ravyoH paraM vairaM guru-bhArgavayorapi / himAMzu-budhayora vivasvan-mandayorapi // ' ityukteH zukra - gurvoramasti / paraM 'syAnmInadhanvinorjIva' ityukteH-mIno gurorgRhaM tatra ca yadA zukraH sameti tadocco bhavati / yaduktam - "ravermeSa tule prokte candrasya vRSa-vRzcikau / bhaumasya mRga-karko ca kanyA-mInau budhasya ca // ___ jIvasya karka-makarau mIna-kanye sitasya ca / tulA-meSau ca mandasya uccanIce udAhRte // " tataH svagRhe mIne sametaH zukro vairyapi guruNoccIkRtaH / hiriti sphuTArthe hetau ca / tataH svavallabhAgamane kiM vAcyam // 477 pravAdya sAhivAdyAni khAvAse sacivaH punH| turaGga-karabha-varNavAsAMsi pradaderthinAm // 478 vyAkhyA- punarbhUyaH, sacivo mantrI, khAvAse khasaudhe, sAhivAdyAni zrIakabarAtodyAni, pravAdya vAdayitvA, arthinAM yAcakAnAm , turaGga - karabha- varNavAsAMsi vAjyuSTrahemavastrANi pradade vizrANayati sma // 478 viziSTairveSTito mantrI naraiH sdupdaakraiH| sahAyotsAhitaH sAhemandiraM prApa sAhasI // 479 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [480-487 vyAkhyA-sAhasI sAhasavAn , mantrI zrIkarmacandraH, zobhanopadA DhaukanaM kare yeSAM te sadapadAkarAstairdIkanahastaiH. viziSTaiH pradhAnairnaraiH puruSairveSTitaH parivRtaH, sahAyaiH sevakairutsAhita udyamitaH sahAyotsAhitaH, sAhemandiraM gRhaM prApa // 479 zrIjainadarzanodyotavidhAnakanibandhanam / pratIterAspadaM sAhe: zeSaM avalaphaijalam // 480 puraskRtya sasatkAraM zrIsAheH purato daza / gajAna dvAdazavAjIndrAna vAsAMsi vividhAni ca // 482 sahasradazakaM rAjadrAjatAnAM ca tatkSaNAt / sarvasAmAjikAdhyakSa prAbhRtIkRtavAniti // 482 - tribhirvizeSakam / vyAkhyA -mantrI zeSa avalaphaijalaM puraskRtya agre vidhAya, sasatkAraM satkArasahitaM yathA syAttathA, tatkSaNAt sadhaH, "sarve ye sAmAjikAH pArSadyAstadadhyakSaM tatpratyakSaM sarvasAmAjikAdhyakSam, zrIsAheH purato'ya iti prAbhRtIkRtavAn upadIcake / itIti kim ! daza gajAn, dvAdaza vAjIndrAn, caH samuccaye, vividhAni nAnAprakArANi vastrANi, tukkaseti khyAtAni ca punaH, rAjadrAjatAnAM zobhamAnaraupyanANakAnAM sahasradazakaM daza sahasrANi, kiMbhUtaM zeSam ! zrIjainadarzanasya zrIjinadharmasya, udyotavidhAne prabhAsana ekamadvitIyaM nibandhanaM kAraNam ; tathA sAherakabarasya pratIteH pratyayasya AspadamAzrayo visrammAspadamityarthaH / / 480-482 dRSTvA'thotsRSTamuskRSTaM prAbhRtaM prabhutAvaham / jalAladIrjagI gAjIH kiMnimittamidaM vada // 483 / - vyAkhyA-aba DhaukanaDhaukanAnantaram , jalAladIrgAjIrakabarA, prabhutAvahamaizcaryadhArakamutkRSTaM pradhAnaM prAbhRtaM gajAdyupadAmutsRSTaM dattaM dRSTvA, mantriNaM jagau provAca, he mantrin ! idaM prAbhRtaM kiMnimittam ! tvaM vada brUhi // 483 jinacandragurorevaM gaurapAya prvrtitH| yugapradhAnanAno'yamutsavo'dyeti manyavak // 484 vyAkhyA-he saahe| jinacandragurorgaurayAya bahumAnAya, yugapradhAnanAnaH zrIsAhidattayugapradhAna ityabhidhAyAH ayamutsavaH, adyaivamamunA prakAreNa, mayA pravartita Arabdha iti manyavaguvAca // 484 yuktamityuktipUrva tat prsaadiikRtvaanho!| sacivasyaiva bhUjAnirgrahItvA raupyamekakam // 485 aSTamAMzaH sadA'smAkaM vidyate dharmakarmaNAm / tathA kimAvayordAyaM pRthag yaddAtumIhitam // 486 - yugmam / vyAkhyA-he manin ! idaM yuktaM nyAyyamityuktipUrva kathanapurassaram , taukanam , bhUjAniH zrIsAhistanmadhya ekakamekaM raupyaM rAjataM maGgalanimittaM gRhItvA, sacivasyaiva mantriNa eva, prasAdIkRtavAn dttvaanityrthH| aho iti vismaye / vismayazcettham - anyeSAmasau sAhikitaM vastu lolupatvAnna pratidadau / asmai punaH sarva prasAdIkRtavAniti / he mannin! bhavaduktyA sadA nityamasmAkaM kriyamANAnAM dharmakarmaNAmaSTamo'zo bhAgo vidyate / tathA AvayordAya dhanaM kiM pRthaga bhinna vidyate ? yada yasmAddhetoretat tvayA dAtuM vitaritumIhitaM vAJchitam / dAyazabdo dhanArthaH punnpuNske| yaduktaM - 'khaM dAyaukakhare // 485-486 tataH sAmantacakrasya purstaadstshaatrvH| prazazaMsa takatkRtyaM sAhirutsAhazaktimAn // 487 vyAkhyA- tato'nantaram , sAhiH sAmantAnAM tricaturadezAdhipatInAm , yaccakraM vRndam , tasya purastAdane, takat 3 tatkRtyamupadAlakSaNaM prazazaMsa tuSTAva / kiMbhUtaH ? astA dUrIkRtAH zAtravAH pratipakSA yena so'stazAtravaH / tathA udyamya sahanamutsAhazaktistadvAnutsAhazaktimAn / takaditi 'avyayasarvanAmnAmaka prAk TeH' ityakac // 487 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488-493] pAThakazrIjayasomaviracita zazlAghe ca tato'khaNDA maNDalezvaramaNDalI / candraM candramivAmAtyaM dvitIyAyAM puraHsthitam // 488 vyAkhyA-caH samuccaye, tataH sAhistavanAnantaram , akhaNDA pUrNA, maNDalezvarANAM rAjJAm , maNDalI vRndam , puraHsthitamagre sthitam , candraM zrIkarmacandramamAtyam , dvitIyAyAM candraM zazinamiva zazlAghe zlAghate sma astavIt / yathA dvitIyAyAmuditazcandraH zlAghyate tathA taM zrIkarmacandraM sarve'pi zazlAghire // 488 ___ evaM zeSUsuratrANasyAgre'pi vidhRtopadA / zeSasyApi purastene tena DhokanikA ghanA // 489 vyAkhyA- evamamunA prakAreNa, yathA zrIsAheH puro dhRtA tathA zeSUsuratrANasya apre'pi upadA DhaukanaM dhRtA, tathA zeSasyApi avalaphaijalasyApi purastena mantriNA, ghanA baDhI daukanikA tene vistAritA // 489 itthaM tathyAM vidhAyA''tmasandhAM saadhiiysiimsau| kRtakRtyo'bhavanmazrI siddhamatra ivAGgabhRt // 490 vyAkhyA- itthamamunA prakAreNa, sAdhIyasImatizayena dRDhAm , AtmanaH khasya sandhAM pratijJAmAtmasandhAm - koTidAnalakSaNAm , tathyAM satyAM vidhAya kRtvA, mantrI zrIkarmacandraH, kRtakRtyo vihitapratijJAtakAryo'bhavat / utprekSyate - aGgabhRt zarIrI siddhamantra iva niSpannamantra iva / yathA paJcAGgo mantrastarakSaNAt kRtakRtyo bhavati, tathA'yamapi kRtakRtyo'bhavadityarthaH / yat kauTilyaH- 'karmaNAmArambhopAyaH puruSadravyasampad dezakAlavibhAgo vinipAtapratIkAraH kAryasiddhizceti paJcAGgo mntrH| 5 atizayena bADhA sAdhIyasI / 'antikabADhayornedasAdhau' iti bADhasya sAdhAdeza iSTheyasoH / yadvA siddhaH paThitasiddho mantro hIkArAdiH sa iva // 490 pUjyaiH pakSacaturmAsIsamAparvasu zAzvatI / namaskArasamAdiSTirdiSTA bohitthsntteH|| 491 vyAkhyA-pUjyairyugapradhAnagurubhiH, pakSazabdena pAkSikaM caturdazIlakSaNaM parva gRhyate, tathA caturmAsIzabdena cAturmA- 20 si parva gRhyate, samAparvazabdena sAMvatsarikaM parva gRhyate, eteSu zAzvatI nityA bohitthasantateH-bohittharAjasantAnasya namaskArasamAdiSTiH 'jayatihuyaNe tyAdinamaskArAdezo diSTA dattA / 'dizIt atisarjane' tyAge kte diSTa iti // 491 aho ! puNyamaho! bhAgyamaho! saubhAgyamadbhutam / sarvalokAtizAyI yanmahimA'sya prasarpati // 492 vyAkhyA- aho iti sambodhane'vyayam , bho lokAH ! zRNvantu, asya zrIkarmacandrasya, adbhutamAzcaryakAri puNyaM 25 pUrvakRtasukRtam ; tathA aho! asya adbhutaM bhAgyaM bhAgadheyam ; tathA aho| asya adbhutaM saubhAgyaM subhagatA sarvajanavAllabhyam / yad yasmAdasya mantriNo mahimA mAhAtmyam, sarvalokAnatizeta ityevaMzIlaH srvlokaatishaayii| sarvalokamahimabhyo'pyadhika ityarthaH / prasarpati prasarati / sa pR gatau // 492 evaM sampati vijayI vanitAsutarAjyasampadA klitH| zrIjinazAsanazobhAvidhAyako jagati sciveshH|| 493 vyAkhyA- evamamunA prakAreNa, jagati viSTape, sacivezaH zrIkarmacandraH, samprati idAnIm , vijayata ityevaMzIlo vijayI vijayanazIlaH / stAditi gamyate / kiMbhUtaH ? vanitA bhAryA ajAyabade -jIvAde- karpUradevyabhidhAnA mantriNyaH, sutau ca zrIbhAgyacandra-zrIlakSmIcandrau kumArau, taiH sahitA yA rAjyasampat tayA kalitaH sahitaH / tathA zrIjinazAsanazobhAyA vidhAyakaH kartA // 493 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 mantrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [494-499 puNyAtmanA yathaikena zazinA zobhitaM nmH| puNyAtmanA tathA'nena mantriNA zobhitaM kulam // 494 vyAkhyA- yathaikena puNyAtmanA sundarasvabhAvena zazinA candreNa, nabha AkAzaM zobhitaM zobhA prApitam , tatheti sAdRzye, tathA'nena mantriNA puNyAtmanA pavitracittena, kulaM nijAnvayaH, zobhitamutkRSTatAM nItam / _ 'puNyaM tu sundare sukRte pAvane dharme / ' 'AtmA citte dhRtau yatne dhiSaNAyAM kalevare / paramAtmani jIveDarke hutAzanasamIrayoH // 'khabhAve' ityanekArthaH / zubha dIptau, te zobhitaH // 494 dAninAM bhoginAM paGko vIrANAM mantriNAM tathA / saGgrAmasUnurjAgarti prathamo guNavattayA // 495 vyAkhyA- saGgrAmasUnuH zrIkarmacandraH, dAninAM dAtRNAm , patau zreNyAm , guNavattayA audAryAdiguNayuktatvena, prathama Adimo mukhyo jAgarti dIpyate / dAnazauNDo vartata ityarthaH / tathA bhoginAM bhoktRNAM patau, bhogAntarAyakarmakSayopazamarUpaguNavattvena prathamo jAgarti mahAbhoktetyarthaH / tathA vIrANAM zUrANAM paGko, zauryarUpaguNavattvena prathamo jAgarti, raNe na kadApi vairiNAM pRSThaM dadAtItyarthaH / tathA mantriNAmAlocakAriNAM paGko, matinairmalyarUpaguNavattvena prathamo jAgarti, mahAmantravidhAyaka ityarthaH // 495 adhikAraniyuktAnAM bhUpAnAM mantriNAM tthaa|| saMkhyA na vidyate nUnaM kRtayoH punnypaapyoH|| 496 vyAkhyA-adhikAre daNDanAyakatvAdirUpe, niyuktAnAM vyApRtAnAm , tatheti samuccaye, bhUpAnAM rAjJAM tathA mantriNAM dhIsakhAnAm , kRtayoH puNyapApayoH, saMkhyA iyattA gaNaneti yAvanna vidyate / nUnaM nizcitam, taiH pApAnyapi kriyante puNyAnyapi kriyante / rAjyAdhikAritvAt / ata eva tatkRte puNya-pApe na saMkhyAtuM zakyate / asyApi mantrirAjatvAt puNya-pApe dve api 20 gaNanAtIte // 496 tathApi puNyakAryANi vyAkriyante mhaatmbhiH| rAjahaMsairyathA vAri muktvA saMgRhyate pyH|| 497 vyAkhyA-tathApi mahAtmabhirmahAzayaiH, teSAM gaNanAtItapuNyapApavatAmapi, puNyakAryANi taiH kRtAni dharmakRtyAni, vyAkriyante kathyante / yato yasmAddhetoH, rAjahaMsairvArijalaM muktvA payo dugdhaM saMgRhyate / teSAM puraH payo yadA pAtuM dIyate 7 tadA taiH payaH pIyate, jalaM pazcAdavatiSThate / yaduktam - . "amlatvena rasajJAyA mizrayoH kSIra-nIrayoH / vivecyA''pibati kSIraM nIraM haMso vimuzcati // " evaM satAmapi khabhAvo'yaM yat tatkRtapuNyAnyeva gRhyante na tatkRtapApakarmANi smaryante // 497 yadyapi kamala-kumudayorvikAsa-saGkocakAritA'sti ravau / santastathApi tasmin pyojbndhutvmevaa''huH|| 498 - vyAkhyA- yadyapi ravau sUrye, kamala-kumudayorvikAsa-saGkocau karotItyevaM zIlo vikAsa-saGkocakArI tadbhAvo vikAsa saGkocakAritA'sti / kamalaM vikAsayati, kumudaM saGkocayatItyume api guNa-dUSaNe ravA staH; tathApi santastasmin ravau, guNagrAhitvena padmavikAsakatvAt payojabandhutvameva Ahurbuvate / na kumudasaGkocakatvena kumudavairIti bruvate / ravernAma abjabandhuriti rUDham , na kumudavairIti // 498 dUSaNa-guNaparipUrNe nare khalau bhavati doSagaNarasikaH / kelivane kimu karabhaH kAreliphalaM na cAnAti // 499 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 - 504 ] pAThaka zrIjaya somaviracita 79 vyAkhyA -dUSaNairdoSairguNaizca saujanyAdibhiH, paripUrNe nirbhare nare, khalo dvijihnaH, doSagaNarasiko doSavRndagrAhI bhavati / kimu kim, ke livane rambhAkAnane, praviSTo'pIti gamyate, karabhastrihAyaNa uSTraH, kArelliphalaM na ca khAdati, api tu kelidalAni parityajya kArelliphalameva karabho grasate / evaM durjano guNadUSaNavato'pi puruSasya dUSaNAnyeva gRhIte na guNAn // 499 tena khalAnAM zailI na zIlanIyeti manasi paribhAvya / guNamAtragrahaNArthI jAto'smi janAH zRNuta iti bhoH ! // 500 vyAkhyA - tena kAraNena, khalAnAM dvijihvAnam, zailI rItirdoSagrahaNarUpA, na zIlanIyA niSevaNIyeti manasi paribhAvya Alocya, guNamAtragrahaNArthI guNAnAmeva grAhako jAto'smIti bho janAH / yUyaM zRNuta // 500 dAyakA nAyakA raktA viraktA yAcakAzca ye / sarve'pi varNanAM varNAH sakarNA asya kurvate // 501 vyAkhyA - dAyakA dAtAro nAyakAH svAmino raktA rAgiNo viraktA vairaGgikA yAcakA vanIpakAH, caH samuccaye, ye jagati vartante te, tathA sarve'pi varNA brAhmaNAdayaH, sakarNAH sahRdayAH sazrotrAzca, asya mantrirAjasya, varNanAM stutiM kurvate / sarveSAmapyasau stavanIyaH subhagatvAditi bhAvaH // 501 adRSTaguNalezo'pi varNyaH syAllokavArtayA / ayaM dRSTaguNagrAmo na varNyaH syAt kathaM mama // 502 vyAkhyA - na dRSTo vIkSito guNalezo guNakaNikA yasya sa evaMvidho'pi puruSaH, lokavArtayA janakiMvadantyA, varNyaH syAt / svayaM tasya guNA na dRSTAH paraM lokairuktAstataH so'dRSTaguNo'pi lokottyA varNyate / ayaM tu zrIkarmacandro dRSTaguNagrAmaH svanetrAbhyAM vIkSitaguNasamUhaH, kathaM kena prakAreNa, mama na varNyaH stavanIyaH syAt ? api tvasau dRSTaguNatvAt stavanIya eveti bhAvaH / guNazabdAd grAmazabdaH samUhArthaH / yaduktam- 'grAmo viSayazabdAstra - bhUtendriyaguNAd vraje / ' iti // 502 devabhakto gurorbhaktaH saGghabhakto'tithipriyaH / ciraM jIyAnmahAmantrI karmacandraH sasantatiH // 503 yataH - "atithiryasya bhagnAzo gRhAt pratinivartate / sa tasmai duSkRtaM dattvA puNyamAdAya gacchati // " 503 - vyAkhyA - karmacandro mahAmantrI, sasantatiH sasantAnazciraM jIyAjjayamAsAdayatu / kiMviziSTo mahAmantrI ? devAnAmarddatAM bhakto bhaktikRt sevako devabhaktaH / tathA gurorjAtyekavacanaM gurUNAM bhaktaH / tathA saGghabhaktaH sAdhu-sAdhvI zrAvaka-zrAvikArUpasamudAyaparyupAsakaH / tathA atithayaH prAghUrNakA: priyA yasya so'tithipriyaH / yadgRhe'tithayaH sametAH pUrNamanorathA yAntIti bhaavH| " evaM svayaM ropitapuNyakalpavRkSasya bhavyAH paribhAvya bhavyam / phalaM vizeSeNa vizuddhabhAvajalena sekyaH kRtinA sa eva // 504 15 20 vyAkhyA - evamamunA prakAreNa bho bhavyAH muktiparyAyeNa bhaviSyanti bhavyAH siddhigamanayogyAH, na punaravazyaM siddhigAmina eva / bhavyAnAmapi keSAJcit siddhigamanAsambhavAt / uktaM ca ' bhavvA vi na sijjhirasaMti ke' ityAdi / svaya- 10 mAtmanA ropita utpAdito yaH puNyakalpavRkSastasya bhavyaM sundaraM phalaM sarvasampallakSaNaM vibhAvya vicArya, vizeSeNa sAdaram, sa eva puNya kalpavRkSaH, kRtinA vicakSaNena, vizuddho vizado bhAvo'bhiprAya eva jalaM tena sekyaH secanIyaH pallavanIyaH / SicIMta kSaraNe / RhalorNyat / 'cajoH kudhiNyatoH' iti kutvam / secya iti pAThe tvarthe yat / ropita iti, ruha janmani 'ruhaH po'nyatarasyAM ' iti Nau ruhaH paH, te ropita iti // 504 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [505-6 __ athAvicchinnasantatyarthamAvasAnikaM khagurusmaraNarUpaM maGgalaM kaviH sUtrayati -- zrIvarddhamAnatIrthe sdhrmsaudhrmgnndhraanaaye| udyotanasUrigururjajJe shaasnkRtodyotH||505 vyAkhyA-zrIvarddhamAnasya tIrthe darzane, sadharmasaudharmagaNadharAmnAye sudharmagaNadharasyAyaM saudharmagaNadhara AmnAyo'nvayaH saudharmagaNadharAmnAyaH, sadharmA nirdoSayatidharmasahitazcAsau saudharmagaNadharAmnAyazca sadharmasaudharmagaNadharAmnAyastasmin sudharmagaNabhRvaMze, udyotanasUrigururjajJe babhUva / kiMbhUtaH ? zAsane zrIjinazAsane kRta udyotaH prakAzo yena sa zAsanakRtodyotaH, 'AmnAyaH kula Agama upadeze' ityanekArthaH / kule'nvaye / / 505 zrIsUrimantrazuddhiyairvidadhe suvihitaagrimairgryaa| dharaNAdhipasAnnidhyAt tatpaDhe varddhamAnAste // 506 _ vyAkhyA-teSAm uddyotanasUrINAM paTTe te varddhamAnA bbhuuvuH|yaiH zrIvarddhamAnaiH, suvihitAnAM sanmArgapravartakAnAM madhye'grimA utkRSTAstaiH, agryA pradhAnA, dharaNAdhipasAnnidhyAddharaNendraprabhAvAt , zrIsUrimantrazuddhirvidaghe vihitA / tatprabandhazcAyam - "aha annayA kayAi sirivaddhamANasUriAyariyA araNNacArigacchanAyagA siriujjoyaNamUriNo [sIsA] gAmANugAma dUijjamANA appaDibaMgheNaM vihAreNaM viharamANA ambuyagirisiharatalahaTIe kAsaddahagAme samAgayA / tayANaMtare vimaladaMDanAyago poravADavaMsamaMDaNo desabhAgaM uggAhemANo so'vi ttthevaago| abbuyagirisihare cddio| sabao paccayaM 15 pAsittA pamuio citte / ciMteumADhatto / ittha jiNapAsAyaM karemi / tAva acalesaraduggavAsiNo jogIjaMgamatAvasa sannAsiNo mAhaNappamuhA dumicchattiNo miliUNa vimalasAhudaMDanAyagasamIvaM ADhattA evaM vayAsI / bho vimala ! tumhANaM ittha titthaM natthi / amhANaM titthaM kulaparaMparAyA vaTTai / ao iheva tava jiNapAsAyaM kArDa na demo / tao vimalo vilakkho jaao| abbuyagirisiharatalahaTIe kAsaddahagAme smaago| jattha vaddhamANasUrI samosaDho tattheva guruM vihiNA vaMdiUNa evaM vayAsI- bhagavan ! iheva pavara amhANaM titthaM jiNapaDimArUvaM vaTTai tti vA navA ! / tao guruNA bhaNiyaM20 baccha / devayAArAhaNeNa sabaM jANijai / chaumatthA kahaM jANaMti / tao teNa vimaleNa patthaNA kyaa| kiM mANasUrIhiM chammAsItavaM kayaM / tao dharaNiMdo Agao / guruNA kahiyaM - bho dharaNiMdA! sUrimaMtaadhiTTAyagA causaddhi devayA saMti, tANa majjhe egA'vi nA''gayA / na kiMci kahiyaM / kiM kAraNaM! dharaNiMdeNuttaM-bhagavaM ! tumhANaM sUrimaMtassa akkhara vIsariyaM / asuhabhAvAo devayA nA''gacchati / ahaM tavabaleNa aago| guruNA vuttaM-bho mahAbhAga! puvaM sUrimaMtasuddhiM karehi, pacchA annaM kajaM kahissAmi tti / dharaNiMdeNuttaM - bhagavan ! mama sattI natthi sUrimaMtakkharassa suddhimasuddhiM 2 kAuM titthaMkara viNA / tao sUriNA sUrimaMtassa golao dharaNiMdassa smppio| teNa mahAvidehakhitte sImaMdharasAmipAse nIo / titthaMkaraNa sUrimaMto suddho ko| tao dharaNiMdeNa sUrimaMtagolao sUrINa samappio / tao vArattayasUrimaMtasamaraNeNa satve ahiTThAyagA devA paJcakkhIbhUyA / tao guruNA puTThA - vimaladaMDanAyago amhANaM pucchai abbuyagirisihare jiNapaDimAtitthaM acchai navA ? / tao tehiM bhaNiyaM - abbuyAdevIpAsAo vAmabhAge adabudaAdinAhassa paDimA vaTTai / akhaMDakkhayasatthiyassa uvari causarapupphamAlA jattha dIsai tattha khaNiyatvaM / ii devayAvayaNaM succA guruNA vimalasAhussa purao " kahiyaM / teNa taheva kayaM / paDimA niggyaa| vimaleNa sabe pAsaMDiNo AhUyA diTThA jiNapaDimA / sAmavayaNA jaayaa| pAsAyaM kAumAraddhaM vimaleNa / tao pAsaMDehiM bhaNiyaM - amhANaM bhUmidavaM dehi / tao vimaleNa bhUmI dabehiM pUriUNa pAsAyaM kayaM / vaddhamANasUrIhiM titthaM paiTThiyaM nhavaNapUyAi savaM kayaM / tao pacchA gayakAleNa micchattiNo tassAdhINA jAyA / tao bAvannajiNAlao sovanakalasadhayasahio nimmavio vimaleNa / adArasakoDItevannalakkhasaMkho dabo lagyo / aja vi akhaMDo pAsAo dIsati / " Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 507-509] pAThakazrIjayasomaviracita vasatinivAsaH prAduzcakre yaizcaityavAsino'pAsya / jAtAstato jinezvara guravo durlabhanRpatisadasi // 507 vyAkhyA -yaiH zrIjinezvarasUribhirdurlabhanRpatisadasi durlabharAjasabhAyAm, caitye vastuM zIlaM yeSAM te caityavAsinastAn apAsya dUrIkRtya, vasatinivAso gRhivitIrNastragRhopAzrayAvasthAnam, prAduzcakre prakaTIkRtaH / te jinezvaraguravastato vardhamAnasUryanantaraM jAtAH / kathaM caityavAsino'pAstAH kathaM ca vasativAsaH prAkaTyateti ? tatprabandhazcA'yam 1 tataH krameNa zrIvarddhamAnasUrayaH sarakhatIpattane sthitAH / tatra jinezvara - buddhisAgarau sahodarau viprau dIkSitau / tadbhaginIkalyANamatizca dIkSitA / prastAve ca paNDitajinezvaragaNinA protsAhitAH zrIvarddhamAnasUrayaH zakunanimittAdi paribhAvya mahAsArthasahitA AtmanA'STAdazAH prasthitAH krameNa prAptA aNahillapattane / uttIrNA maNDapikAyAm / tataH paNDitajinezvareNa gurumanujJApya nRpasatkapurohitasya gRhe abhyaGgaM kurvANasya - / 81 'zriye kRtanatAnandA vizeSavRSasaMsthitAH / bhavantu tava viprendra !, brahma zrIdharazaGkarAH // ' eSa AzIrvAdaH pradade / tataH purodhasA cintitam - aho ! vicakSaNo'yaM vratI kazcit / tadA ca gRhaikadezasthAn chAtrAn vedapAThaM 'OM RSabhaM pavitraM puruhUtamadhvaraM yajJaM mahezam' ityAdirUpamanyathA'ghIyAnAn zrutvA 'maivaM paThata bhoH ! kintveva' miti jinezvareNokte, purodhAH - 'kathaM zUdrA vedapaThanAnadhikAriNaH zuddhamazuddhaM vA jAnanti ?' / jinezvareNoktam- 'caturvedavido vayaM brAhmaNAH / ' tato varddhamAnasUrayastadgRhaikadeze sthitAH / sAdhavo dvijagRheSu viharanti / ucchalitA vArtA / yaduta vasatipAlA yatayaH samAyAtAH santi / caityavAsibhirbAlakAn pralobhya vArtA utthApitA imA: - yacchretAmbararUpeNa pararASTrAt kecana 15 herikA AyAtAH purohitagRhe sthitAH / tato nRpAtre purodhasA drammalakSeNa paNo muktaH / paraM ko'pi notpATayati / evaM caika upAyo niSphalo jAtaH / tataH paJzcAsarIyadevagRhe durlabharAjanRpa upaviSTe vAdArthaM sUrAcAryapramukhAzcaturazItirAcAryA gabdikA sUpaviSTAstAmbUlAdinA nRpeNa satkRtAH / tato varddhamAnasUrayo jinezvaragaNipramukha katicinmunivRndArakayutAstatra yayuH / tAmbUle nRpeNa dIyamAne bhaNitaM jinezvareNa - 'mahArAja ! yatInAM na kalpata etat' / uktaM ca smRtau - 'brahmacAriyatInAM ca vidhavAnAM ca yoSitAm / tAmbUlabhakSaNaM viprA ! gomAMsAdatiricyate // 1 snAnamudvartanAbhyaGgaM nakhakezAdisaMskriyAm / dhUpaM mAlyaM ca gandhaM ca tyajanti brahmacAriNaH // 2 tatpaTTe sambhUtAH zrIjinacandrA vikAzimukhacandrAH / saMvegaraGgazAlAprakaraNakArAH sadAkArAH // 508 ma0 ka0 vaM0 pra0 11 etacchrutvA vipakSA vicchAyA jAtAH / tatazcaityavAsisUrAcAryeNa caityavAse sthApite sati, vasativAsasthApanAya paNDitajinezvareNa - 'annatthaM pagaDaM leNaM ijja sayaNAsaNaM / uccArabhUmisaMpannaM itthIpasuvivajjiyaM // ' iti dazavaikAlikagAthayA te nirjitAH / tataH zrIvarddhamAnasUrayaH prAptakharatarabirudA nRpapradattapauSadhazAlAyAM sthitAH / iti dvitIyo'pyupAyo na phalitaH / tato rAjJI tairvipratAritA / so'pyupAyo na phalitaH / caityAni vayaM na pUjayiSyAmo yadyete vasatipAlA atra sthAsyanti / caturtho'pyupAyasteSAM na phalitaH / krameNa varddhamAnasUriH zrIjinezvarasUrIn khapade nivezya svarga jagmuH // 507 vyAkhyA - teSAM zrIjinezvarasUrINAM paTTe zrIjinacandrAH sambhUtA jAtAH / kimbhUtAH ? vikAzate dIpyata ityevaMzIlo vikAzI dIpanazIlo mukhacandro yeSAM te vikAzimukhacandrAH / tathA saMvegaraGgazAlAprakaraNamaSTAdazasahasrapramANaM kurvantIti saMvegaraGgazAlAprakaraNakArAH / tathA san zobhana AkAra AkRtiryeSAM te sadAkArAH // 508 yairabhinavA navAGgIvivRtirvidadhe vizuddhadhInidhibhiH / zAsanasurIprasAdAdU devA abhayAdimAstadanu // 509 5 10 20 25 35 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 zrIjinezvarasUribhiH khaziSyau jinacandrAbhayadevau khapade sthApitau / krameNa yugapravarau jAtau / anyau ca dvau zrIjinabhadra- haribhadrAcAryau kRtau / dharmadeva - sumati - vimalanAmAnastrayaH pAThakAH kRtAH / dharmadevopAdhyAya-sahadevagaNI dvAvapi bhrAtarau somacandrapaNDitazca ziSyAH kRtAH, taiH zrIjinezvarasUribhirAzApalyAM lIlAvatIpranyazcakre / DiNDiyANakaprAme prAtaiH pUjyairvyAkhyAnAya caityavAsyAcAryANAM pArzvAdyAcitaH pustakaH / taiH kaluSita hRdayairna dattaH / tataH pazcimapraharadvaye viracyate prabhAte vyAkhyAyate / itthaM kathAnakakozazcaturmAsyAM kRtaH / zrIjina [ zAsana ]prabhAvanAM kRtvA zrIjinezvarasUrayo divaM jagmuH / 10 tataH zrIjinacandrasUribhiraSTAdazasahasrapramANA saMvegaraGgazAlAkathA kRtA / svargazvAlaMkRtaH / tataH zrIabhayadevasUrirnavAGgIvRttikartA yugapradhAno'bhavat / yadyapi 'pUraNaguNe' tyAdinA SaSThIsamAsaniSedhAt tadanvityatra samAsazcintyaH, tathApi tadanu taduparItyAdayaH zabdAH sasamAsA mahAkavinibaddhatvAt sAdhavaH // 509 15 mantrikarma candravaMzAvalIprabandha / [ 510 -512 vyAkhyA - tadanu zrIjinacandrasUryanantaram, abhaya ityAdimaH prathamo yeSAM devAnAM ta abhayAdimA devA abhayadevA ityarthaH jAtAH / yaiH zrIabhayadevasUribhiH, vizuddhA nirmalA yA dhIrbuddhistasyA nidhayo nidhAnAni tairvizuddhadhInidhibhiH, zAsanasUriprabhAvAcchAsanadevatAmAhAtmyAt, abhinavA navyA navAGgIvivRtiH sthAnAGgAdisiddhAntanavakavivaraNaM vidadhe vihitA / atrAyaM sampradAyaH - 25 82. 30 atra sampradAyaH - ekadA zrIjinavallabhasUrayazcitrakUTa parisare zrIsaGghana pravezake kRte cAmuNDAdevagRha uttAritA guravo 20 bahirbhUmau gatAH / ekena vartanakena cakSuSI niSkAsite / cAmuNDayA ruSTayA kSullanetre gRhiite| guravo'pyAyAtAH / pIDitaH kSullaH pRSTa uktavAn svarUpam / gurubhirdhyAnena sA''kRSTA pratibodhitA ca / uktaM ca- 'kSullo bholakaH kSamyaM devate ! / ' tatastayA puramadhye khaTTikagRhe chAlakanetre niSkAsya kSullasya netre kRte / tataH zrIjinavallabhasUrayazcAmuNDApratibodhakA jAtAH // 510 zrIjinavallabhasUristato'bhavad vratadhuraikadhaureyaH / caNDAspi hi cAmuNDA yatsAnnidhyAdacaNDA'bhUt // 510 vyAkhyA - tataH zrIabhayadevasUryanantaram, zrIjinavallabhasUrirabhavat / kimbhUtaH ? vratasya dhUH vratadhurA SaSThIti samAsaH / atra bhAravAcI dhUH zabdaH / 'RkpUrabdhUH pathAmAnakSe' ityapratyayaH samAsAntaH / dhurastu anakSe rAjadhuretivat / akSe tu akSadhUrdRDhadhUrakSaH / tasyA vahana eko'dvitIyo dhaureyo dhuryo vratadhuraikadhaureyaH / hi sphuTam, yasya zrIjinavallabhasya sAnnidhyAt prabhAvAt, caNDA'pyatyantakopanA'pi cAmuNDA acaNDA prasannahRdayA'bhUt / tatpadve'bhUcatuHSaSTiyoginInAM prasAdhakaH / yugapradhAnatAmAptaH sUriH zrIjinadattarAT // 511 - vyAkhyA - teSAM zrIjinavallabhasUrINAM paTTe, catuHSaSTiyoginInAM prasAdhakaH sUriH zrIjinadattarADabhUt / ujjayinyAM pIThaM 1 yoginInAm, DillyAM dvitIyam, ajayamerau tRtIyam, ardha bhRgukacche - evaM sArdhapIThatraye yoginIcakramasAdhayajjinadattasUrirityAdayaH pravAdA gaNadhara sArddhazatakabRhadvRttito boddhavyAH / kimbhUtaH ! yugapradhAnatAmAptaH prAptaH / devatA yadyugapradhAnatvaM pratyapAdIti bhAvaH // 511 atha zrIjinadattasUrernAmno'pi saprabhAvatAmudbhAvayannAha - bhUtapretataDidvyAlavetAlAdi bhayAnyapi / yannAmnA nimnatAM yAnti bhaktAnAmiha sAmpratam // 512 vyAkhyA - iha jagati, sAmpratamadhunA'pi, yasya zrIjinadattasUrernAmnA'bhidhAnena, bhaktAnAM sevakAnAm, bhUtapretataDiyAlavetAlAdInAm, bhayAni nimnatAM nIcaistvaM yAnti prAmuvantyupazAmyantItyarthaH // 512 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 513 -519] pAThakazrIjayasomaviracita naramaNimaNDitabhAlAstatpaTTe nmdnekbhuupaalaaH| jinacandrA gaNapAlA vAJchitadAne vibudhazAlAH // 513 vyAkhyA-teSAM zrIjinadattasUrINAM paTTe, jinacandrAH zrIjinacandrasUrayo gaNapAlA gacchanAyakA abhavanniti gamyate / kimbhUtAH! naramaNinA maNDitamalaGkataM bhAlamalika yeSAM te naramaNimaNDitabhAlAH, tathA namanto'neke bhUpAlA rAjAno yeSAM te namadanekabhUpAlAH, tathA vAnchitadAne kAmitavitaraNe vibudhazAlAH kalpavRkSAH // 513 zrIjinapatigurupAdAH sstttriNshdvaadlbdhjyvaadaaH| sthApitagaNamayoMdAstato'pramAdA jyntyaakhyaaH||514 vyAkhyA-tataH zrIjinacandrasUribhyaH zrIjinapatigurupAdA jayanti / 'pAdA bhaTTArako devaH prayojyAH pUjyanAmataH / yathA gurupAdAH, arhaTTArakaH, kumArapAladeva itivadatra pAdazabdaprayuktiH / kimbhUtAH / SaTtriMzativAdeSu labdho jayavAdo vijayadhvaniyaste sstttriNshdvaadlbdhjyvaadaaH| tathA sthApitA vyavasthApitA gaNamaryAdA gacchavyavasthA yaiste tthaa| tathA ADhyA " jJAnAdibhiH samRddhAH // 514 tadanu jinezvaraguravaH smbhuuvnnemicndrkulcndraaH| tadanu prbodhsuuriprvraasttpdRsvitaarH||515 vyAkhyA- tadanu zrIjinapatisUryanantaram , jinezvaraguravaH samabhUvan / kimbhUtAH ! nemicandrakule candrA iva AhvAdakatvAnnemicandrakulacandrAH / tadanu teSAM zrIjinezvaragurUNAM paTTe, savitAraH sUryA uddayotakAriNa ityarthaH / prabodha- Is saripravarAH samabhUvan // 515 kalikAlakevalIti khyAti prAptAstatazca jincndraaH| bodhitabhUpacatuSTayakRtasevA raajgcchaakhyaaH|| 516 vyAkhyA-tatazca zrIjinaprabodhasUribhyo jinacandrA babhUvuH / kimbhUtAH ! kalikAle kevalI sarvajJa iti khyAti prasiddhi prAptAH / tathA bodhitaM pratibodhitaM yadbhapacatuSTayaM tena kRtA sevA bhaktiryeSAM te tathA / tato rAjagacchetyAkhyA yebhyaste / rAjagacchAkhyAH / tataH prabhRti kharataragacchasya rAjagaccha ityAkhyA prAvartata // 516 zrIjinakuzalamunIndrAstatpadde vighnkrttipaariindraaH| viSamapathe jnmaargitjldaanprthitpRthuyshsH||517 vyAkhyA-teSAM zrIjinacandrANAM paTTe, zrIjinakuzalamunIndrA babhUvuriti gamyate / kimbhUtAH! vinA antarAyA eva karaTino hastinasteSAM vidhvaMse pArIndrAH siMhAH / tathA viSamapathe durgamamArge janairmAnitaM yAcitaM yajalaM tasya dAnena 25 prathitaM vizrutaM pRthu vipulaM yazo yeSAM te janamArgitajaladAnaprathitapRthuyazasaH // 517 tatpadapadmamadhuvratakalpA jinpdmsuurinaamaanH| avadhAnakarA raajtkuucolsrkhtiibirudaaH||518 vyAkhyA-teSAM zrIjinakuzalasUrINAM padapane caraNakamale, madhuvratakalpA bhramarabhramakAriNo jinapadmasUrinAmAno abhavan / kimbhUtAH? avadhAnAni cittakAgryarUpANi tAni kurvantItyavadhAnakarA aSTAvadhAnapUrakA ityarthaH / tathA rAjan 0 zobhamAnaH 'kUrcAlasarakhatIti birudaH pravAdo yeSAM te rAjakUrcAlasarasvatIbirudAH // 518 zrIjinalabdhiyatIndrA lbdhinidhaanprdhaangunnklitaaH| zrIjinacandrA guravastadanu jayanti pratApADhyAH // 519 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [520-525 vyAkhyA- tadanu jinapadmasUryanantaram , zrIjinalabdhiyatIndrAH zrIjinalabdhisUrayo jayanti / kimbhUtAH! labdhinidhAnaM ca te pradhAnaguNakalitAzceti samAsaH / tadanu zrIjinalabdhisUryanantaram , zrIjinacandrA guravo jayanti / kimbhUtAH ? pratApena tejasA''DhyAH samRddhAH // 519 kRtajainazAsanodayavibhavAH zrImajinodayAstadanu / zrIjinarAjagaNoditamArgaratAstadanu jinarAjAH // 520 vyAkhyA- tadanu zrIjinacandrasUryanantaram , zrImajinodayA jayanti / kimbhUtAH ! jinazAsanasyAyaM jainazAsanaH, kRto jainazAsana udayavibhava aunnatyadhanaM yaiste tthaa| tadanu zrIjinodayasUryanantaram , jinarAjA jayanti / kimbhUtAH ? zrIjinarAjagaNena zrItIrthakaravRndenoditaH kathito yo mArgo muktimArgaH samyagjJAnadarzanalakSaNastatra ratA AsaktAH zrIjinarAjagaNoditamArgaratAH // 520 zrIjinabhadrayatIndrAstato virejuH kriyAsu nissnnaataaH| tatpadrodayabhUdharasUrA jinacandranAmAnaH // 521 vyAkhyA-tataH zrIjinarAjasUryanantaram , zrIjinabhadrayatIndrA virejuH zuzubhire / kimbhUtAH ? kriyAsu sAdhvanuSThAneSu niSNAtA nipuNAH / teSAM zrIjinabhadrasUrINAM paTTa evodayabhUdhara udayAcalastatra sUrA iva sUryA iva tatpaTTodayabhUdharasUrA jinacandranAmAnaH zrIjinacandrasUrayo virejuH // 521 sadguNarAzisamudrAH samudrasUrIzvarAstato jaataaH| taccaraNakamalahaMsAH zrIjinahaMsA lasadvaMzAH // 522 vyAkhyA-tataH zrIjinacandrasUryanantaram , samudrasUrIzvarA jaataaH| kimbhUtAH ! sadguNarAzeH sadguNarAjeH smudraaH| teSAM zrIjinasamudrasUrIzvarANAM caraNakamale haMsA iva taccaraNakamalahaMsAH zrIjinahaMsA virejuH / kimbhUtAH ? lasan dIpyamAno vaMzo'nvayo yeSAM te lasadvaMzAH // 522 zrImajinamANikyAH sUrivarAH praaptsugunnmaannikyaa| pravrAjanaguravo mama saJAtAstadanu vikhyaataaH||523 vyAkhyA-tadanu zrIjinahaMsasUryanantaram, zrImanjinamANikyAH sUrivarAH sakhAtA babhUvuH / mameti kaveH zrIjayasomopAdhyAyasya pravrAjanaguravo dIkSAguravaH - tairAdau dIkSito'hamiti / tathA vikhyAtAH prasiddhAH / / 523 tatpaTTapUrvAcalacUlikAraviH sptnshailaavlipkssstpviH|| jagajanAmodakRdAnanacchaviH smygyshovrnnnsaarvaakviH||524 yugapradhAnatvapadapradAnAjalAladIsAhivareNa stkRtH| prauDhapratApo jinacandrasUrivirAjate sadvijayI mahItale // 525 - yugmam / vyAkhyA-teSAM zrIjinamANikyasUrINAM paTTa eva pUrvAcalacUlikA tasyAM prakAzakatvAd raviriva tatpaTTapUrvAcalacUlikAraviH, jinacandrasarirmahItale bhUmaNDale, vijayI vijayavAn , virAjate zobhate / kimbhUtaH ? sapatnAH pratipakSA eva zailAvalipakSAH parvatazreNicchadAsteSAM chedane satpaviH zobhanazatakoTiH / yathA pavinA giricchadacchedo'kriyata tathA'nena zatravaH sarves. pyapAkRtA iti bhAvaH / tathA jagajjanAnAmAmodakRd harSakAriNI Ananacchavirmukharuciryasya sH|ynmukhN dRSTvA sarve'pi pramodanta ityarthaH / tathA samyak sAdhutayA yazovarNanAya sArakhAcaH pradhAnagiraH kavayo vicakSaNA yasya saH / kavayaH sAraravairyadhazo varNayantIti bhAvaH / tathA jalAladIsAhivareNa zrIakabareNa yugapradhAnatvapadapradAnAt satkRtaH sammAnitaH / yasmai zrIakabareNa yugapradhAnapadaM dattamityarthaH / tathA prauDhaH pravRddhaH pratApastejo yasya sa prauDhapratApaH // 524-525 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 521-531] pAThakazrIjayasomaviracita tacaraNAmbujahaMsAH zrIjinasiMhAH prtaapjithNsaaH| dIpyante zucivaMzAH samastajanapUritAzaMsAH // 526 vyAkhyA-teSAM yugapradhAnazrIjinacandrasUrINAM caraNAmbuje haMsA iva rAjahaMsA iva taccaraNAmbujahaMsAH zrIjinasiMhA dIpyante rAjante / kimbhUtAH ? pratApena tejasA jito haMso raviryaste prtaapjithNsaaH| tathA zucinirmalo vaMzo'nvayo yeSAM te zucivaMzAH / tathA samastajanAnAM sAhisammAnyatvena pUritA pUrNIkRtA AzaMsA vAJchA yaiste samastajanapUritAzaMsAH // 526 / zrIjainazAsanadhurAdharaNAya dhurya, satyekataH prabalasArayugapradhAne / manye'nyato'pi yugakoTidhRtau samarthaH, zrIsAhinA sughaTito jinsiNhsuuriH||527 vyAkhyA-manya iti vitarke'vyayam , evaM vitarkayAmyaham - ekata ekasmin pakSe, prabalo'dhikaH sAro balaM yasyaivaMvidho yo yugapradhAnaH zrIjinacandrasUristasmin , zriyopalakSitaM jainaM zrIjaina tathAvidhaM yacchAsanamAjJA zrIjainazAsanaM tasya dhUrbhAraH zrIjainazAsanadhurA tasyA dharaNAya dhurye dhaureye sati; anyato'pyanyasmin pakSe'pi, yuge kaliyuge, yA koTiH zrIjina- 10 zAsanotkarSastasyA dhRtau dharaNe samarthaH kSamaH, zrIsAhinA zrIakabareNa jinasiMhasUriH sughaTitaH kRtaH sthApita ityarthaH / chAyArthastvayam-ekato rathasya vAmabhAge yugapradhAne yugaM rathAGgamIzAntabandhanaM tasmin , pradhAne dhUdharaNAya dhurye sati; anyato'pi dakSiNabhAge'pi yugakoTidhRtau rathAjAzridharaNe samartho dharyo dhriyata eva / anyathA rthvhnaashkteH| 'zAsanaM nRpadattoyo zAstrAjJAlekhazAstiSu / ' 'sAro majjAsthirAMzayorbale zreSThe ca / ' 'koTyutkarSAsaMkhyAzriSu' - ityanekArthaH // 527 zrIjainacandrasuguro rAjye vijayini vipakSabalajayini / kramato nRpavikramataH kha-bhUta-rasa-zazimite varSe // 528 vijayadazamyAM vijayA-jayAdivibudhAvalIbhirupacaritam / pArzva mAnasaviSayaM kRtvA vijaye muhUrte'smin // 529 vyAkhyA-jinacandra eva jainacandraH / khArthe'N / zrIjainacandrasuguro rAjye sAmrAjye, vijayini vijayanazIle sati, 20 kimbhUte rAjye ! vipakSANAM balaM sainyaM sAmarthya vA jayati parAbhavatItyevaMzIlaM vipakSabalajayi tasmin , nRpavikramato vikramanRpazAkAt kramataH krameNa kha (0) bhUta (5) rasa (6) zazi (1) mite 1650 varSe / vijayaH zrIrAmasya rAvaNapramApaNena yaddazamyAM jAtaH sA vijayadazamItyucyate, tasyAmAzvinasitadazamyAmityarthaH / pAva zrIpAzcaM gauDIzaM mAnasaviSayaM manogocaraM kRtvA dhyAtvetyarthaH / kimbhUtaM pArzvam ? vijayAjayAdikA yA vibudhAvalI devatAzreNistayopacaritaM niSevitam / asmin sannihite vijaye muhUrte vahamAne sati / 'dvau yAmau ghaTikAhInau dvau yAmau ghaTikAdhikau / vijayo nAma yogo'yaM sarvakAryaprasAdhakaH // 528-529 zrIjinakuzalAnAye zrImacchrIkSemakIrtizAkhAyAm / zrIkSemarAjaziSyapramodamANikyagaNiziSyaiH // 530 zrIjayasomairvihitA dhIsakhavaMzAvalI gurorvcsaa|| zlokaiH prAthamakalpikamativaibhavahetave mRdubhiH // 531 -yugmam / vyAkhyA-zrIjinakuzalasUrINAmAmnAye vaMze, zrImacchIkSemakIrtivAcakAnAM yA zAkhA santativizeSastasyAM zrImacchIkSemakIrtizAkhAyAm / 'zAkhA dvamAMze bedAMze, bhuje pakSAntare'ntike / ' pakSAntare santativizeSe yathA - 'alaGkarotyeSa madIyazAkhAm / ' zrIkSemarAjAnAM zrIkSemarAjopAdhyAyAnAM ziSyA ye pramodamANikyagaNayo vAcakAsteSAM ziSyaiH zrIjayasomaiH zrIjayasomopAdhyAyaiH, guroH zrImayugapradhAnazrIjinacandrasUreH, vacasA vAkyena, mRdubhiH sukumAraiH zleSabhaGgayAdirahitaiH zlokairvRttaH, 25 Jain Education Intemational Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [532-537 prAthamakalpikAnAM zaikSANAM mativaibhavahetorbuddhivyApakatAnimittam , ghIsakhasya mantriNaH zrIkarmacandrasya, vaMzAvalI [vaMza ]varNanA vihitA kRtA / prathamakalpa AdhArambhaH prayojanamasya praathmklpikH| vibhuH prabhau vyApake zaGkare nitye vibhorbhAvo vaibhavam / bhAve'N // 530-531 ___atha kaviH khakRtagranthe nyUnAdhikakathanadoSamapAkurvannAha - yadadhikamatrAbhihitaM nyUnaM vA varNitaM mayA vihitAt / tatra manAgapi nAgo yasmAdanyoktamiha likhitam // 532 vyAkhyA- atra granthe, mayA granthakA, vihitAt pUrvajairmanirAjena vA kRtAt kAryAd yadadhikamargalamabhihitaM kathitam , vA'thavA, nyUnaM stokaM varNitaM stutam , taiH kRtaM bahu kathitamalpamityarthaH / tatra nyUnAdhikatve mama manAgapISadapyalpamapi na __ Ago'parAdhaH / yasmAddhetoriha granthe anyena apareNoktaM kathitamanyoktaM likhitaM mayA / khamatyA na likhitaM kintu pareNa * yathaivoktaM tathA'lekhi / tato mamAparAdho na ko'pi zabdayaH // 532 nyUnAdhikakathane kAraNamAha - raktamatirvadatitarAM yasmAdadhikaM kRtAdapi praayH| dviSTaH kRtamapi sakalaM na vadati ydplpnaakulitH||533 vyAkhyA- yasmAddhetoH, prAyo bAhulyena, raktamatiH snehalaH pumAn , kRtAdapi vihitAdayarthAcchubhakAryAdadhikaM // vadatitarAmatizayena brUte / prAyo bAhulye'vyayam / dviSTo dveSI kRtamapyarthAcchubhaM kArya sakalaM samastaM na vadati na kathayati / kutaH ? yadyasmAddhetorapalapanenApalApena nivena Akulito vyagraH sa ca dviSTatvAt santamapi guNamapagute // 533 pUrvajAnAmadRSTatvAd rAgadveSau na teSu me| dRSTAnAM tu yathAdRSTaM varNanA vidadhe mayA // 534 vyAkhyA-pUrvajAnAM zrIsaGgrAmamantriNaH sakAzAt pUrvotpannAnAM sAgararAjAdInAm , adRSTatvAd anavalokitatvAt, 20 teSu sAgarAdiSu, me mama, rAga-dveSau na / dRSTAnAM tu zrIsabhAmamaz2yAdInAM yathAdRSTaM dRSTaM vIkSitamanatikramya yathAdRSTaM varNanA stutimayA vidaghe kRtA / yAdRzA dRzA teSAM guNA dRSTA iSTAstAdRzA'ntardazA vimRzya likhitA iti bhAvaH // 534 vaMzAvalI vAcakapuNyasAramukhAda yathA'zrAvi tathA vivicy| asmAbhirapyAdarasAracittairlivIkRteyaM kRtinAM sukhAya // 535 vyAkhyA- iyaM vaMzAvalI, vAcakapuNyasAramukhAcchrImantrirAjakathitavAcakapuNyasArAnanAd yathA azrAvi, tathA'smA2 bhirapyAdarasAracittaiH sAdarairbhUtvA, vivicya vivecanaM kRtvA, kRtinAM vicakSaNAnAm , sukhAya sukhahetave, livIkRtA likhitA // 535 yad rAbhasyAt pramAdAd vA rasikatvena vA myaa| nyUnaM tathA'dhikaM jAtAt kRtaM tahaSkRtaM mRSA // 536 vyAkhyA-rabhaso vegastadbhAvo rAbhasyaM tasmAd granthakaraNautsukyAdityarthaH / 'rabhaso vegaharSayoH' ityanekArthaH / vA athavA, pramAdAdanavadhAnAdvA, athavA rasikatvena vyAkhyAnarasAkulitatvena, rasiko hi rasamevodbhAvayati, na nyuunaadhikkthn|| janitApazabdAdikamapekSate / yaduktam - ___ 'gaNayanti nApazabdaM, na vRttabhaGgaM kSayaM ca nArthasya / rasikatvenA''kulitA, vezyApatayazca kavayazca // ' mayA jAtAdutpannAnyUnaM tathA'dhikaM kRtaM tanmRSA mithyA duSkRtam / 'mRSA mithyA'nRte' // 536 sukRtAnumodanAto yadarjitaM puNyamadbhutaM mykaa| tenAkhilo'pi loko bhavatu sukhI dharmaniratazca // 537 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538-539] pAThakazrIjayasomaviracita vyAkhyA-sukRtasya puNyasya anumodanAtaH, sAdhu kRtaM tIrthayAtrAdIti prazaMsanAd yatpuNyam, mayakA mayA, arjitamutpAditam , tena puNyena, akhilo'pi samasto'pi lokaH sukhI bhavatu / ca punardharmanirato dharmaniSTho bhavatviti / satAM hi manobhiprAya IdRza eva bhavati / yataste cintayanti'zivamastu sarvajagataH parahitaniratA bhavantu bhUtagaNAH / doSAH prayAntu nAzaM sarvatra sukhI bhavatu lokaH // ' 537 saahishriimdkbbr-raajdinaadkhilloksukhhetoH| aSTatriMze varSe lAbhakRte lAbhapuranagare // 538 nandyAd vaMzAvalIgrantho athito'yaM pramodakRt / AcandrArka zubhodakaM satsamparka ca varddhayan // 539 - yugmam / // iti matrikarmacandravaMzAvalIprabandhaH smaaptH|| vyAkhyA-sAhizrImadakabbararAjyadinAt pAtasAhizrIakabarasya sAmrAjyaprAptidivasAda, aSTatriMze varSe, lAbhapura- " nagare, ayaM zrImantrirAjavaMzAvalIvarNanalakSaNo grantho lAbhakRte lAbhArtham / kRta ityavyayaM tAdarthe / prathitaH sandabdhaH san , AcandrArka yAvaccandraravI tAvannandyAnandatu samRddhimAnotu / AziSi rUpam / kiviziSTAt sAhizrImadakabbararAjyadinAd ! akhilAnAM samastAnAM sukhahetoH sukhakAraNAt / kimbhUto granthaH ? pramodaM zrotRNAM harSa karotIti pramodakRt / punaH kimbhUtaH! zubhaM zreya evodarka AyatibhavaM bhaviSyatkAlajAtaM phalaM zubhodarkastam / ca punaH satsamparka zobhanAbhidheyaparijJAnasaMyogamAtmani vardhayan pallavayan // 538-539 // iti zrIkSemazAkhAyAM vAcanAcAryazrIpramodamANikyagaNiziSyaratnazrIjayasomopAdhyAyaziSyavAcanAcAryazrIguNavinayaiH matrirAjazrIkarmacandravaMzAvalIvRttiH sampUrNA cakre // * * Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vRttikRtprshstiH|] zrIgururAjakRtAnAM zlokAnAmiva zubhArthaghaTitAnAm / puNyAnAM zlokAnAM kA'pi vyAkhyA mayA vidadhe // 1 na ca doSalavo grAhyo'nugRhya me tatra yadvimarzakRtau / vyAmohaH sudhiyAmapi kA gaNanA mayi varAke'tra // 2 gambhIrArthAnAmapi vRttAnAM yadvicAraNe prgunnaa| mandA'pi manmatirabhUt , sA mahimA zrIgurorjeyA // 3 zrIkarmacandramatrI dhanyo yasyAdbhutA guNazreNiH / svamukhena zrIgurubhirvyAkhyAtA dakSatAnidhibhiH // 4 rasa-bANa-darzanendu-pramite varSe valakSamadhupakSe / vikramanRpato'STamyAM zanivAre puNyanakSatre // 5 zrItosAmapure varavAJchitadAnapradhAnasuravRkSe / zrImatrirAjakAritajinakuzalastUpakRtarakSe // 6 zrIkarmacandrarAjAgraheNa sadanugraheNa kuzalaguroH / kuzalArthasArthasampAdanAdyathArthAbhidhasya guroH // 7 zrIjayasomagurUNAM sAhisabhAlabdhavijayakamalAnAm / ziSyeNa vAcakazrIguNavinayenaikSya sadgranthAn // 8 racitA nicitA sUktairmaNikhacitA mudrikaiva haimIyam / sadvarNA saguNA'pi ca vRttirmAnyA budhairbADham // 9 // granthAnaM 3151, akSara 19 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcaka guNavinaya racita zrI karama caMda maMtri-vaMza prabandha / // e~ namaH // // DhAla 1, rAga- AsAurI // maMgala - prastAva | phUlavadhi-pAsa praNAma kari, vAgavANi samarevi / zrIjinakusala murNidapaya, hRdayakamali sudharevi // zrIkharataragaccha rAjiyau, yugapradhAna jiNacaMda / zrIjinasiMha muniMdavara jini raMjiya nRpavRMda // tAsu kathana uvajhAya gurU, zrIjayasoma susIsa / vAcanAcArija guNavinaya, mani dhari adhika jagIsa // jinazAsana udghota kara, karamacaMda nRpacaMda / tehanI vaMzaparaMparA, prabhaNai sohaga kaMda || te niu haraSa karI, maMtrIsara parabaMdha / dharmavaMta guNa gAvatAM, jima hubai subha anubaMdha // Age kumaranariMdanA, vimala taNA surasAla / gItAratha gurU gUMthIyA, guNa suNIyai suvisAla || // caupaI // 1 2 3 4 pUrvavaMzavarNana - zrIkaraNa | 7 vaMzaziromaNi devaDAvaMza, devalavADai adhika prshNs| tihAM zrIsAgarabhUpati bhalau, sUra vIra vikrama guNanilau // tehanai ATha ramaNi guNavatI, paTarANI mAnavatI stii| mAlava pAtisAhi bala jiNai, jItau nija bhujabala kari raNai // 8 Usa tehanau kIdhau desa, kima para naI sAsahai nareza / tehanai triha thayA suta siMha, 'bohitha gaMgadAsa jayasiMha // 9 bahiraMgade bohinI nAri, jihAMthI bohithaharAM parivAra / ATha putra tehanai e bhUpa, ATha disA pAlana gajarUpa / / 10 zrIzrIkaraNa 'jesaM jayamalla, talhA bhImA~ ariuri salla / padamA somasIha punapAla, padamAM bhaginI atisukumAla // anya divasi bohitha nRparAja, citrakUTi Ayau raNakAja / rudra premINa subhaTa zata sAthi, sUrAMnai jaya kahIyai Athi / / rAyasiMhajI Agali bhiDayau, jayata hathau suralokai caDayau / fra zrIkaraNa karaNi parakAma, vikramanRpa jima thayau sudhAma // 11 12 5 6 13 15 16 tehanI ratanAdevI nArI, sohai sIlaguNai saMsAri / gaDha maMDorai jiNai bali liyau, rAMNAM nAma tihAM pAmIyau || 14 tehanA suta iNa nAmai cyAri, jANe cyAra vedavistAra / semadhara vIradAsa haridA~sa, uNa pUrai jaganI Asa // gosAhi jAnau tiyai, anya dinai mAragi AvIyai / lIghau khosI chali bali karI, senA sAhi taNI saMcarI // nagara dekhi sAmu u, sUra vIra kima bhAjai kahau / sA~ta subhaTa zata setI raNai, jhUjhayau sUra prANa tRNa giNai // pAchali juMhari kari AvibhA, sUra sakala raNa rasa bhAviyA / paralokai raNa karIya pahuMtA, dharaNIpati kahIyai rajapUtA // 18 teha durgatiNi sAhii lIDa, sAmi vinA paramesari diddh| hiva jima e vaMzAvali kahI, te sAMbhalau manai gahagahI // 19 ratanAde pahutI kulaghara, kheDipurai pahilI avasarai / samadhara pramukha tihAM suta cyAra, vadhinA lAgyA kalA udAra // 20 17 12 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcaka guNa vinaya racita // dUhA / / tiNa avasari kharatara sugurU, sUri jiNesara sAra / sAdhu viharai viharatA, AyA tihAM sukhakAra // zubha zakune kari jANIyau, hosyai lAbha mahaMta / variSA vAsai tihAM rahayA, saMyama dhari ekaMti // // DhAla 2, rAjapuruSa poMkArIyau-e dezI // samadhara ane tenA putra-pautra / anya dinai zAsanasurI, nisa bhari AvI tAmo re / zrIgurunai ima vInavai, hosyai phala abhirAmo re // 23 gachapati haraSita huuaa-aaNknnii| cyAri nRpatisuta bUjhasyai, jinazAsana udaya visAlo re / karimyai tiNi tuhmanai ihAM, lAbha achai causAlo re // gch0|| 24 zrIgurunI desaNa suNI, jANI amRta reli re / pratibUdhA tiNi khiNi save, rAjakumara puNya veli re ||gch0 // 25 dina prati jina-pUjA karai, nisuNai zrIguruvANi re / zrIpuMDaragirI raivatai, jAtrA karai sujANa re // gacha0 / / 26 mAragi jAtAM ghari gharai, pUgIphalanau thAla re / Apyau tiNi loke kAu, phophalIyA surasAla re // gacha0 // 27 saMghapati padavI lahI, samadhari dhari saMghabhAra re / jayatI uyarasarovarai, tejapAla suta sAra re // gch0|| 28 tArAdevI tehanai, lAvanalIlanidhAna re / gUjaradeza dhaNI bhaNI, anya dinai bahu mAni re // gacha0 // 29 bheTI ghaNI dei karI, lIyau mukAtai deso re / aNahilapATaNarau dhaNI, thayau tejapAla nareso re // gch0|| 30 vIlhA nAmai tehanai, suta ratipati sama gAtra re / zatrujaya raivatagirii, saMgha karI karai jAtra re // gch0|| . 31 mugatinilaya mugata kIyau, dei dAna apAra re / sarva saMgha piharAvIyau, sohagasiri urihAra re // gch0|| 32 sovanamudrA thAlasyuM, paMca sera citta cAha re| modakalAhI ghari ghari karai, lAchitaNau lyai lAha re // gch0|| 33 zrIjinakuzala sUrIsanau, padaThavaNau ucchAMhi re| pATaNanagari karAvIyau, zrIAcArija pAMhi re // gch0|| 34 zrIsaMmetazikhariM jai, karai saphala nija mAla re| saMgha sahita manaraMgasyuM, jANI pUrava cAla re // gch0|| 35 para senAyai rUMdhIyA, mAragi saMghAdhIsa re / saMgha sabala te jANinai, nAThI nAmI sIsa re // gacha0 // 36 lAhANi puMDaragiri parai, kIdhI mAragi tAma re / satkAra dIyau valI, rAkhyau jiNi nija nAma re|| gacha0 // 37 ___ima kari jinazAsani udau, anazana vidhisuM lIdhau re| saMghapati saragi padhArIyA, bapu vapu kArija kIdhau re // gacha0 // 38 tAsu pATi vIlhau hUau, tamu ghari vInA nAri re| kaDUA dharaNA tamu thayA, suta naMdau suvicAra re // gacha0 // 39 zrIsiddhaseharagiri taNI, zrIgirinArinI jAtra re / saMgha pUja valI tiNi karI, popi apUrava pAtra re // gacha0 // 40 parva divasanai pAraNai, vividha anna pakavAni re / sAhammIvacchala karai, jAvajjIva pradhAna re // gch0|| 41 ima nija dhana vAvI karI, sAte khetri pavitro re| sura lokai lIlA lahI, nirmala jAsu caritro re // gacha0 // 42 tAsu pATi kaDUau hUau, nAmii piNi paraNAmi re / mIThau amRtaphala jisau, samarI pUravaja ThAmi re|| gch0|| 43 medapATa disi AvIyau, citrakUTanai vAsa re / rAjA ai sanamAnIyau, phalIyau puNyavilAsa re // gacha0 // 44 Jain Education Intemational Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIkara ma caMda maMtri-vaMzaprabandha / 54 / / DhAla 3; vAhaNa silA mau tANa-husenI dhanyAsI / / kaDUAnI kaarkiirdi| zrIpAtisAhinI vAhinI e, mAlavadesathI tAma / muNI tihAM AvatI e, Akula thayA pura gAma // rANaujI ima kahai e, saMghapati karau upAya / jiNai senA phirai e, paradhAnai to thAya-AMkaNI / / tiNi setI saMdhi sAcavI e, pAchI sAhinI senA / utArI AvIyau e, sakati karI *mahasena // raann|| 47 hiva nagarI haraSita hui e, rAjA ghai bahumAna / maMtrIsara thApIyau e, dei haya gaya dAna // raann|| 48 hiva kaDUau maMtrI huau e, gotryAnau kara choDi / sujasa jagi jiNi liyau e, pUri manoratha koDi // raann0|| 49 vali aNahilapattani gayau e, maMtrI dhariya ulhAsa / nRpai bahu mAnIyau e, Apyau pATaNa tAsu // rANa0 // 50 zrIjinabiMba bharAviyA e, kharacI bahuvidha vitta / save kara choDiA e, raMjyA sajanAM citta // rANa0 // 51 lokahitAcArija karai e, zrIjinarAjanai pATa / dirAyau jiNi vidhai e, naMdimahocchava thATi // raann|| 52 tiNi ucchavi je AvIyA e, vastrAdikanai dAni / saMtoSyA sAhamI e, mAnI kADhai kAna // raann|| 53 gUjaradesai jIvanI e, hiMsA sagalai vAri / kumaranRpanI paraI e, hiva varatAvi amAri // raann|| zatrujaya yAtrA karI e, bharIyA puNyabhaMDAra / saraga sukha pAmIyA e, kIdhA kAma udAra // raann0|| merAgara tasu suta hUau e, hariSamade tasu nAri / vimala AbUgirai e, jAtrA karai girinAri // raann0|| vimalagirai yAtrA karI e, tIratha mugatau kiddha / gupati dAnai karI e, jagamai jiNi jasa laddha // rANa0 // 57 kulamaMDaNa mAMDaNa hUau e, tAsu suputra prasiddha / sumahimA tehanai e, nArI sIla samiddha / / raann0|| 58 tIrathayAtrA tiNi karI e, samarInai nija ThAmi / saparivAra uthai e, Avyau mahevA nAmi // raann|| 59 jinapUjana pauSadha karai e, parva divasa dhramakAja / kramai anazana vidhai e, pAmyau saraga samAja // raann0|| 60 udayakaraNa udau hivai e, tamu naMdana matidhAra / dayArasa pUrIyau e, ucharaMgade bharatAra // rANa0 // tehanA suta bevai bhalA e, narapAla nai nAgadeva / tejai karI dinakaru e, karai zrIsadagurU seva // raann0|| nAgadeva ghari kulavadhU e, nAraMgade varavaMsa / guNai karI sobhatI e, sIlavatI avataMsa // raann0|| tAsu tanaya traya jayadharu e, jesala virama nAmi / kalAguNi AgalA e, sArai sajanAM kAma ||raann0|| // DhAla 4; puNyai prItama vali milai-rAga, guMDa malhAra / maMtrI bacharAja / tehanai putra triNha huA, jANe trivaraga sAra / tribhuvananI rakSA bhaNI, vihi kIyau avatAra // ehavA putra puNyaI huuvi-aaNknnii| zrIvacharAja vaDau tihAM, devarAja sujANa / haMsarAja trIjau tihAM, suNai sugurU vakhANa // ehvaa0|| tihAM bacharAja subhaTapurai, nija baMdhava joDi / riNamala nRpa pAsai vasai, nANai kAMi khoDi // ehvaa0|| anya dinai sevA bhaNI, kuMbhAnai pAsi / riNamala nRpati padhAriyA, citrakUTi vimAsi // ehvaa0|| riNamala rANai tihAM haNyau, karI koi prapaMca / nRpa sarIka jana mAriva[u], na karai khalakhaMca // ehvaa0|| hiva jodhau suta tehanau, tiNi desa viNAsa / jANI aMteura gahI, karyau jaMgala vAsa // ehvaa0|| ..* kaartikey| 70 Jain Education Intemational Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 vA ca ka guNa vi na ya ra cita rAja kAja sagalA karI, bacharAja maMtrIsi / jodhaujI nija vasi kIyau, pUchai tamu nisadIsi // ehvaa0|| 71 vayara levAnai kAraNai, lei yodha aneka / jodhai rANau niradalyau, bhogI jima bheka // ehvaa0|| medapATa dahavaTa karI, jodhau jodhapuri Ai / aMteura jaMgala thakI, ANI haraSita thAi // ehvaa0|| jodhAnai sItA samI, navaraMgade nAri / vIkama vIdA nAmi e, dui suta sukhakAra / / rhvaa0|| hADI jasamAdevi nai, jAyA triNha pUtra / nIbA sUjA tima valI, sAtala subha sUtra // ehvaa0|| vIkau teja adhika giNi, jasamAde devi / sauki taNai Sedhai lagI, ima ciMtavai heva // ehvaa0|| uktaM ca-varaM raGkakalatrANi, varaM vaidhvyvednaaH| varamaraNyavAso vA, mA sapatnIparAbhavaH // 1 vikrama kumara chatAM kihAM, mujha putranai rAja / Avesyai tiNi rAjanai, jaNAvai kAja // ehvaa0|| jAyAmAyA mohIyau, nRpa yodha bulAi / vikramanai iNipari kahai, tasu jema suhAi // ehvaa0|| je nija bhuji khATai dharA, suta teha pramANa / bhogavatAM pitR rAjanai, kima lahai vakhAMNa // ehvaa0|| vApanI bhogavI mAya jyu, bhaginI pitRjAta / rAjyasiri sutanai kahI, tiNi saMbhali vAta // ehvaa0|| jaMgaladesa lei karI, sAthai [chai] bacharAja / buddhimaMta moTau achai, karau tihAM vacha ! rAja // ehvaa0|| ehanI sIkhai cAlijyo, jAi jaMgaladesi / maMtrInai puNi sIkhavai, tUM pUThi ma desi // ehvaa0|| chali bali savi ari vasi karI, sajaDau karI rAja / maMtra tisau karijyo tujhe, nAvai jima lAja // ehvaa0|| tuhma kholai suta mai dIyau, tuhma chai mati prANa / mata kAi einI kade, lopai koi ANa // ehvaa0|| sIkha ikha jima trevaDI, bacharAjasuM teha / zubha zakune vali prerIyau, navi mAvai dehi // ehvaa0|| kAhuMnI gAmai rahI, bhUmIyA naresa / kADhInai sukha bhogavai, vAsI nija desa ||ehvaa0|| // DhAla 5, rAga-kedAro, goDI-caMdalIyAnI // bhAvika jana baMdau suha guru pAya, zrIkharatara gacharAya-e deshii| vacharAjanuM maMtritva / paTarANI raMgadevInai suta thayA haraSyau rAya, lUNakaraNa taraNi jisau pratApaiM dharai dAya upAya / vali narau rAjau tema ghaDasI valI vIsala nAmi, megharAja kelhaNa suta save, rAkhai jaga mai nija nAma // 87 ___ vikrama nRpa dIpai adhika paDUra, jagi vAjyau jasa taNau tUra |-aaNknnii| nRpavAsa kAjai gaDha karyau pAkhatI nagara nivesa, vavahAriyA vasivA tihAM AvIyA suNi sunaresa / tiNi nagaranau sumuhUratai zubhalagani suMdara ThAmi, jihAM bhalA maMdira mAliyA, koDimadesara dIyau nAma // vikrm0|| 88 savi maMtra taMtrai pUchivA bacharAja eka dhurINa, 'parabhUmi paMcAnana' biruda jiNi dharyau ati supravINi / zatrujayAdika yAtra kari jiNi karyau aMga pavitra, derAurai jinakuzalanI yAtrA karai vimala caritra / vikrm0|| 89 mulatANarai narapati tihAM bolAi suNi jasavAda, vara turaga karI bahu mAnIyau paMcAMga dei prasAda / tiNi chatra eka ja ApIyau bahu varNa karIya vicitra, vikrama nRpati nai siri dharyau jANe caMdra sAthi nikhitr|| vikrm0|| Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIka ra ma caMda maMtri-vaMza prabandha / devarAjanai muta triNha huA dasU tejA nAmi, bhoja jyuM trIjau bhuMNa maMtrI sArai sajanAM kAma / haMsarAja haMsataNI parai jalamAMhi majana kiddha, dassU tanaya nIvau valI jogA rUpakaraNa prasiddha // vikrm0|| 91 nIvA tanaya khetasI kharau jogA tanUruha paMca, sivarAja paMcAyaNa valI siMharAja pramukha avaMca / cauvIsavaTTai deharai adyApi jasu saMtAna, dhvajAropa karaNI nitu karai kima choDai kulaputra mAna // vikrm0|| 92 zrIvaMta nai jayavaMta rUpA putra kulagRha dIpa, maMtri karNasuta zrIpAla dIpai jANi mugatAsIpa / sadAraMga rAyamallAdi tasu suta doi tejA putra, zrIvaMtanA suta padamasI udArika maMtra munetra // vikrm0|| vacharAjanai ghari gharaNi vAlhA devinA sutasiMha, karmasiMha zrIvarasiMha sohai sujasi narasiMha / vali ratanasI hiva karamasI nAri kotagadevi, tasu putra rAjA sUrijamala saMsAra suguNa gajarevA // vikrm0|| 94 maMtri rAjadhara suta mAla pIthA valI jayatA jANa, saMsAracaMdra suta mAna mAnai karI merusamANa / ratnasIha suta vastA valI rAyapAla mAMDaNa nUra, vastapAla muta muratANa sAMkara ThAkurasIha sanUra // vikrm0|| 95 vayarasalla bhAkharasIha Adika maMtrI nUrA jAta, rAyacaMda netasI pramukha mAMDaNa tanaya maMtri vikhyAta / dhanarAja mahaM rAyapAla suta rAmadAsa sAmIdAsa, narasiMhanA suta nava thayA navanidhi jima pUrai Asa ||.vikrm0|| 96 bhImarAja akhkhA vayara vAgha vara paMcAyaNa nAmi, dadarAja sAMgau jiNa gauDA samati kari abhirAma / vikrama naresara vaMsi hica jAgIyau lUNakaraNa, avatAra lIdhau dAMna devA jANe rAya karaNa // vikrm0|| 97 lUNakarNanai suta jayatasI paratApasI supratApa, ratanasIha tejA vayarasI rUpasIha kRSNa nipaap| zrIrAmajI tima netasI karamasI surijamalla, karmasiMha maMtrIsara hUMau hiva suramaNi jema amulla // vikrm0|| 98 lUNakarNa nai lahu vayai TIlaka rAjanau jiNa diddha, vidhu jaladhi iMdriya caMdra(1541) vacchari bIkAnayari prasiddha / gaDha kIyau tihAM zrIkarmasihai namivihAra udAra, bahu vitta kharaci karAvIyau dhana je karai eha juhAra / / vikrm0|| 99 zrIzAMtisAgaramari pAhai naMdimaha maMDANi, jinahaMsasUri thapAvIyau navi karI dhanarI kAMNi / munivesa dAni saMtoSIA je milyA ucchavi tattha, sAhamIvacchala vali kIyau dhana tehija giNau sukytth| vikrm0|| 100 mAMgaNAM'mana' kArAM thakI jiNi muMja-bhoja nariMda, dhana dAna kari mUkAviyA jasu namai sakala nriNd| puMDaragirai raivatagirai AbUai zrIjinajAtra, mugatau karI saMghanai karAvai zrIsiddhakSetrI sanAtra // vikrm0|| 101 mAragai lAhaNa sAhamIghari Apatau maMtrIsa, padaThavaNi caityai jAtra kari kharacIyau dharI sujagIsa / pIrojIyAM triNha lAkha dAkhai jehi nisuNI vAta, satkAra yuga jalanidhi karama bhUmI(1542) vaccharidyai suhAta / vikrm0|| jiNi kalpapustaka cavada varasAM sIma hariSa vacAi, bahu dravya kharacyau anyadA citrakUTi prabhusyuM thaai| rAjakumAra bIje AvIya e nija sAmi nai de thobha, vIvAhaucchaca hiva karAvI vaddhArI jiNi sobha // vikrm0|| 103 rasa bhUta iSu vidhu(1556) pramita vacchari thApanA jasu kIdha, namicaitya gagana munI samiti zazi(1570)varasi pUraNa siidh| anyadA pahutA lUNakarNa syuM naMdagokuli maMtri, arighAta karivA vairisuMraNa lAgau kiNahI mNtri|| vikrm0|| 104 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 vAcaka guNa vinaya ra ci ta maMtrIsa kari jinapUja pahilI samarizrInavakAra, sAgAra aNasaNa lei saraNA cyAri kariya udaar| lUNakarNa Agai raNi bhiDI suraloka lIlAlIna, mAnavaMta puruSa kahau kisuM kima thAi manamai dIna / vikrama // 105. rAjasI meghA maMtri zrIparatApasiMha hajUra, paraloki pahuMtAraNa karI kima muDai je hui suur| lUNakarNajI nija rAjamudrA jayatasInai dei, ravi teja nija jima sAMjhi velA vesAnarahi tthvei|| vikrm0|| hiva jayatasI nRpa rAjya pAlai vairigajaghaTasiMha, tehanA suta kalyANamala zrImAladeva nRsiNh| bhIma kAnha ThAkurasIha zrIkasamIradevIjAta, pUrNamalla surajanasiMha acalA mAna zrIraMga kahAta // vikrm0|| varasiMha maMtrI tehanai thappiyau guNahi gaMbhIra, zIlavaMta vIjhAdevi tasu jasajitta gNgaaniir| yAMpAnayari chammAsa madapharasAhi sevA kidha, puMDarIkagirijAtrA taNau pharamANa karAvI liidh|| vikrm0|| gaDhataNI kUcI hAthi jasu savi desanau rakhapAla, girivimala-arbuda-raivatai kari saMghanI sNbhaal| jAtrA karI lAhaNa diyai mAragai madapharasAhi, bahu mAnIyau maMtrI tihAM ANI nija maMdira mAMhi // vikrm0|| 109 satkAra jini maMDAvIyau yuga jaina-pravacana-mAta, zara caMdra (1582) varaSi derAurai jinakuzalasUrinI jaat| karivA matyau navi kara sakai sAMmuhau Avi baiTha, nisi supanI AvI ima kahai mujha gaDAle karau re paiTha / vikrm0|| 110. ihAM thakI jAtrA mAnisyuM mata karau koi prayAsa, zrIgaDAlAtIratha thayau savi pUravai mana aas| varasiMhanA suta hiva thayA megharAja zrInagarAja, maMtri amara zrIbhojarAja DuMgarasI hasadhara hasarAja // vikrama // 111 megharAjanA suta sAhasI thayA padamasI vairasIha, padamazIha suta zrIcaMda mati kari maMtriyA mahisIha / vairasiMhanA suta doi dIsai sadAraMga-kapUra, harirAjanau suta yodha tasu suta bhairavadAsa akUra / / vikrm0|| 112. bhojarAja suta vara rAma kahIyai amarasiMha tanUja, sIpA sIhA sImA suNIjai karai jinavara puuj| siMharAja vali sivarAja hiva sIpA tanUruha cyAri, arjuna mahaM khImasIha surajana jhAjhaNasI suvicaar|| vikrm0|| 113 jesihade jIvarAja jagahatha maMtri sIhA putra, sImA tanuja rAghava paMcA hammIra pramukha sumitra / rAyamalla rAsA pramukha zrIsiMharAja suta suvadIta, ghaDasIha jagamAlAdi suta sivarAjanA adhika vinIta // vikrm0|| 114 DuMgarasIha suta narabada bhaNIjai tAsu suta paradhAna, maMtri acala bhArahamalla lAkhaNasIha pramukha samAna / rAu jayatasIhA thappiyau matimaMta zrInagarAja, girirAja zrIgirinArijAtrA kari bhavasAgara paaj|| vikrm0|| 115 pratigrAmi lAhaNa sAhamI ghari karI tiNi abhirAma, anyadA zrImAladeva bhUpati jaMgalI pura gAma / levA bhaNI senA sajI AvivA lAgau jAMma, nRpa bhaNai maMtrI maMtra kari rAkhau ahmArI mAMma // vikrama // 116 nagarAja maMtrIsara vimAsai sabbala zrImAladeva, vigrahai kima pUjiyai e syu hivai sArai deva / para nirabala nRpathI kAja ehavau sarai kiNahI na Aja, eraMDa drumi gajarAjanI kima bhAjai sabalI khAja // vikrm0|| 117 chIlara jalai mana hauMsa pUrai haMsanI kahi kAi, AbharaNi pIttala taNe hemanI hAma navi puuraai| suratANa zrIserasAha sevA karI kIjai kAma, e maMtra karI cAlyau nagau kima lAgai sonaI sAMma / / vikrama // 118 kari bheTi karivara karabha hayavara raMjiyau suratANa, pAchali kumara kalyANa sarasai mUkIyau bhaya jANa / rAjaloka puNi tihAM gayau hiva tihAMAvIyau nRparAja, mAlasyu sAhmau jhUjhIyau kima zarabha sahai ghngaaj|vikrm0||119 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI karama caMda maMtri-vaMza prabandha / --bhImarAja maMtrIrAja Agali kharai khAMDai kheli, saMgrAmakari paraloka pahutau jayata sIrI geli / raNa jhUjhatA kima sUra pAchA paga dikhAvara Aja, varaputra mAtA janakanai kima ANAvara te lAja / / vikrama0 / / 120 yataH - saMpadi yasya na harSo vipadi viSAdo raNe ca dhIratvam / taM bhuvanatrayatilakaM janayati jananI sutaM viralam // 2 abhimukhAgatamArgaNadhoraNIdhvanitapallavitAmbaragaddare / vitaraNe ca raNe ca samudyate bhavati ko'pi dRDho viralaH pumAn // 3 -jayatasI raNamahi rahyau jAMNI lei jaMgala desa, mAladeva nija puri jAma pahutau phaNadharI jima sesa / sAhisena saji nagarAja Avyau bhaMjIyau ripuvAsa, raNasUri hari ari sUra tamabhara adhikau kIyau prakAsa || vikrama 0 // 121 nija bhUmi vAlI jayatahathau hiva AvIyau nijaThAmi, serasAhi kari kalyANanai TIlau divArai tAma / maMtrIsa sAhinai sAthi Avyau mUki bIkAnera, kalyANanRpanai hiva khusI sAhi bheja maMtrinai pheri // vikrama0 / / 122 AvatAM zrIajamerU pahutA saragi aNasaNa leu, ihaloka nai paralokanA budha karai kArija beu / kalyANamala hitra rAja pAlai teji kariya mahala, nagarAjanA suta triha huA cAlai pUrava calla || vikrama0 // 123 kaliyuga kRtayuga pramukhasyuM avataryA e dhari deha, vidhi viSNu gorIpati kisyuM athavA huA dhari neha / *maMtrI devA saguNa rANA sumati zrIsaMgrAma, maMtrIyAM mAhe mahata jasu jAgai sujasa saMgrAma // vikrama0 // - kalyANarAjA mAnIyau jima suraguru surarAji, devA tanUruha sAra mehAyala jisau dvijarAja / vara abhaya mAnA maMtri rANAputra amRta sujAna, saMgrAmanai ghari gharaNi trihe kalapalatA jima dAni / / vikrama0 / / 125 izvara gharai jayA vijayA zivA sohai jema, suratANade siratAja samarai jina bhaNI dhari prema / - guru bhagata bhagatAdevi bhAga sobhAga bhara jagi jAsa, surUpa devi maMtrisaMgrAmamaMdiri tima mahimAnau nivAsa / / vikrama0 / / 126 // DhAla 6, rAga - sAmerI // 84 saMgrAma maMtrI / 130 131 matisAgara muhatau jANI, serasAhai sugaNa vakhANI / saMgrAma maMtrIsara thApyau, jagamai jasa jehanau vyApyau / / 127 AbUgiri zrIgirinArai, kari jAtrA jiniMda juhArai / vimalAgiri gurUai bhAvai, senA saji jAtranuM Avai / / 128 mugatAcali kIdhau mugatau, kaMcaNadata dIghau jugatau / koTIdhaja sAMhAM sAMkhara, iMdramAla pihari jasa rAkhai / / 129 * AyA jini jini puri gAmai, lAhANa kIdhI saMgrAmai / sanamukha ThAkura savi Ai, sanamAna dei badhAi // valatA citrakUTa padhAra, rANaujI mahata vadhArai / lei pUrau ahmanau koDa, asa grAma gajAnI joDa || sAmi dharamI maMtri na dUkau, levA na lobhi na cUkau / bolAyau nRpa kalyANai, senA saji Ayau trANai / / vici mAladevasya vAta, kari dekhi ramai chala ghAta / madhya desamAMhi navi paiThau, nija maMDali Ai baiThau || kari toraNa vaMdara mAla, AvyA sanamukha bhUpAla / pahutAM kIdhau paisArau, vIkamapura haraNyau sAra / / anukrama ripunA bala pAlI, savi rAjadhurA kari jhAlI / jinacaMdra kriyA- uddhArai, ucchava karai dravya apAra budhana dhana dei udAra, ziSyAMnA prakaraNa pAra / pahucAvai jJAnanau dAna, sagalAmAMhe paradhAna // sukhahetu vimalagiri zikharai, vidhi-caitya karAvai suparai / durabhikhi de satrukAra, kIdhau sagalai upagAra // 132 133 124 134 // / 135 136 137 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA ca ka guNa vinaya racita kArAvai poSadhasAla, mAtAnai puNyi vizAla / puri lAhaNi rUpA nANai, karAvai jina (24) paramANai // 138 citrakUTi kalyANa vivAhai, dravya kharacI adhikA uchAhai / sohAyau vikkamarAya, jANai savi maMtra upAya // 139. huI hAjIkhAna hajUra, mili hasanakulIsyu sUra / taba saMdhi karI maMtrIrAja, rAkhai jinamaMdira rAja // 140 ima zrIjinazAsani soha, kari kIdhau saraga Aroha / saMgrAma maMtri kuladIvau, kramacaMdra maMtrI cira jIvau // 141 // DhAla-7, pUjya AvyA te Asa phalI, zrIkharatara gaNadhAra re-dezI // karmacaMdra mNtrii| rANI ratanAvatI janamiyA, rAyasiMha nRpa rAmasiMha re / suratANa pRthvIrAja bhANajI, gopAla amara rAghavasiMha re||142 vIkAvaMza iNi pari vAdhIyau, vaDau re vachAvaMza sAthi re / sAmi dharama amRta velaDI, ghai amRta phala hAthi re-AMkaNi // 143 maMtri saMgrAmanA suta bhalA, zrIkramacaMdra jasavaMta re / rAya kalyANai thApiyau, kramacaMdra maMtri mahaMta re ||viikaa0||144 zatrujaya raivatagirai, zrIkhaMbhAyati jAta re / kIdhI arbudagirI caDI, parijana lei saMghAta re ||viikaa0|| 145 rAyasiMha kumarai mAnIyau, rAya kalyANanau maMti re| kaisiMhanai vali pAkharyau, savi nRpa jAsu nmNtire|viikaa0|| 146 anya divasi sAhi sevivA, kumarasyuM kriaalocre| rAya kalyANanai vInavai, nahI kAibIjI soca re ||viikaa0||147 rAjarai cittamai je huvai, te kahau mujha bhaNI Aja re| taba kalyANa nRpa imi bhaNai, pUrvajanao e kAja re||viikaa0|| 148 zrIvikrami imi ichIyau, sAraNesaranai sAra re| eka ghaDi jai gaukhi hu~, rahuM jodhapurai majhAri re||viikaa0|| 149 tau huM kamalapUjA karUM, tiNi e bola niravANa re|caaddivu sAhijI sevinai, tuhma chau adhika sujANa re||viikaa0||150 kari sevA ari niradalI, rAyasiMhasyuM maMtrirAji re| sAhi saMtoSI pAmIyau, zrIyodhapuranau rAja re ||viikaa0|| 151 yodhapura gaukhai haraSIyau, bayaThau rAya kalyANa re| dhana tuM maMtriima varNavai, cADI pratijJA pramANa re||viikaa0|| 152 taba rAya maMtrInai kahai, vara tuM mAMgi vimAsi re / rAja prasAdai mAharai, chai savi lIla-vilAsa re|| viikaa0|| 153. puNi dharmanI karaNI isI, mAgu cha ullAsi re / kaMdoI ghAcI valI kuMbhAra, jAM caumAsi re // viikaa0|| 154 na karai nija karaNI tike, jAM lagi tuhma chai ANa re| e puNya moTau khATivau, dayAdharma sahUasamANa re|| viikaa0||155 mAla chuDAyau tehanau, je navakAranA dhAra re| cauthau bhAga vali choDivau, dANa maMDapi sukhakAra re|| viikaa0|| 156 chAlInau kara choDivau, e savi mAnI vAta re / e mAMgyau tujhanai dIyau, prIti dharau iNi bhAta re||viikaa0||157 mAharI saMtati je huvai, tAharI saMtati jAMma re| aNamAMgyau tujanai dIyau, Utarai nahI cyAri grAma re||viikaa0|| 158 chApa karI kAgala dIyau, maMtrIzvaranai hAthi re / anya dinai ibrAhma mIrajau, kari mubhaTAnai sAthi re|| viikaa0|| 159 DillI rAja levA bhaNI, jAtau nAgoranai pAsi re| sAhi hukami maMtrI AvIyau, sadhara senAnai ukAsi re|| viikaa0|| 160 kumara zrIrAyasiMhasyuMjurI, taba mIrajA-sena bhAMji re| nAsi disodisa te gai, mUki karI nija lAja re|| viikaa0|| 161 gUjaramaMDali anyadA, sAhisyuM rAyasiMha rAya re / pahutau mahamada mIrajau, jItau tahAM raNa lAi re||viikaa0||162 ti samIyANau valI, lIdhau nija bali saadhire| jAloraraudhaNI vasi karI, AbU lIdhau agAdha re||viikaa0||163 abhayakumAra jisau cANakau, rohaka jisau sagaDAla re| kApau jehavau mati karI, tehavau maMtribhUpAla re||viikaa0||164 yavanasenAaMi Akramyau, AbU tIratha jANi re| sAhi pharamANa karI rAkhIyau, janma kIyau supramANa re||viikaa0||165 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI karama caMda maMtri-vaMza prabandha / 97 167 168 174 baMdi chuDAvI desanI, azani vasani sanamAni re / nija nija gharI pahutI karI, ehi ja giNi dhana gAni re // vIkA0 // 166 dAtAre kara khaMcIyau, jaladhari khAcI dhAra re / tiNi avasari kaNa kaMcaNai, vUThau rAya sadhAra re / / vIkA 0 // zrIseSa dharatI dharI, jAMtAM jima pAtAli re / tima sAMgau triDUlatI rAkhI, prajA iNi kAla re // vIkA0 // jai muhata sovana taNau, karata tivAraI lobha re / paDatAM praja- prAsAdana, kuNa Apata tihAM thobha re / / vIkA0 / / 169 sakAra dei karI, teraha mAsAM sIma re / DUlI dharaNI jini gharI, aribhayabhaMjaNi bhIma re / / vIkA0|| 170 patrIsara durabhikha paDar3a, rogila nibalA loka re / sAjA karAvara maMtravI, dei sagalA thoka re // vIkA0 // 171 nibalA je sAhamI tihAM, AvyA maMtrinai pAsi re / dei varaSavarau tiyA, pUrI mananI Asa re / / vIkA0 // 172 teraha mAsana cheDa, dei saMbala hAthi re / pahucAyA nija maMDalai, melI tehanaI sAtha re | vIkA0 // 173 turasamakhAnai lUTatAM, sAra sIrohI desa re / sahasa jigiMda pratimA grahI, jANI sovanalesa re // vIkA0 // sAhi darabAra ANiyAM, maMtrIsara vara bhAvi re / sonaiyA dei karI, choDAvai tihAM Avi re // vIkA0 // sAha sAraMga saMtati vinA, sovana bhUSaNa kAi re / na lahai pAe pahiravA, isauchai sAhi pasAI re // vIkA0 // maMtrIsari raMjavI, sAhithI dUau pAi re / bacharAja saMtati varNinI, piharai sovana pAi re // vIkA0 // turasamakhAMnai ANiyA, vANiyA baMdara jeha re / gujaramaMDalathI save, choDAvara maMtri teha re // vIkA0 // jaina- yAcaka bhaNI jiNi diyA, paravAhai gajavAji re / zatruMjaya mathurApura, dei dravyanau sAja re // vIkA0 // 179 jIrNoddhAra karAviyA, lAhaNa sagalai dei re / uttari jAM kAbilapurI, ima jagamai soha lei re || bIkA0 // 180 aMga igyAraha sAMbhalyA, gItAratha guru pAsi re / Agama likhivA Apiyau, harakhai jiNi dhanarAsi re // vIkA0 / / 181 girinArai puMDaragirai, caitya karAvivA sAra re / dhana kharacai tRNanI parai, kIrati samadrahAM pAra re | vIkA0 / / 182 cauparvI pAlai jihAM, kArU tarUnau cheda re / na karI sakai koi kihAM jANai dharamanau bheda re / / vIkA0 // 183 satalaja Deka rAvItaNA, UvArai savi mIna re / rAyasiMha rAjai maMtravI, pAlai savi hIna dIna re / / vIkA0 // 184 rAyasiMha phauja lei karI, haDaphai balocAnI mAla re / bhAMji kima kahi hariNalI, sahai sIhAMrI phAla re // vIkA0 / / 185 178 uktaM ca-jA mana nivaDai kuMbhayaDi, sIMha caveDa caDaka / tAma samatta mayalahaM, para para vajjai Dhakka || 4 baMdii je tihAM AviyA, choDAvara maMtrirAja re / snAtra karAvara jiNataNA, dehare nitu sukhakAji re || bIkA0 // 186 zrI jinakuzalasuriMdanA, dhUbha karAvai aneka re / tiNithI udau dini dini ghaNau, vaMsanI rAkhatau Teka re / / vIkA0 // 187 zrIphalavadhipura dIpata, dhUbha karAvai udAra re / zrIjinadattamuriMdanau, jAgara jagi jasukAra re | vIkA0 // 188 // DhAla 8, IsANiMda kholai gharai - e dezI // karmacaMdranuM akabara pAse gamana / maMtrIsuta sohai sadA, bhAgyacaMdra bhaDa-bhAga re / lakhamIcaMdra guNe bhalau, rAjyadhurAnai lAga re || dharmaprasAdai dini dinii, zrIvacharAjanau vaMsa re / uttara ayanai ravi jisau, dIpyau kula avataMsa re-aaNknnii|| rAyasiMha rAjAnai dIyau, zrIsAhii sanamAni re / rAja-birUda raMgai kIyauM, paMca hajArI gAni re // dharma0 // bhUpati dalapatirAjanA, suta jasavaMtade jAta re / kRSNasiMha sUraja samau, sUrijasiMha vikhyAta re // dharma0 // daivanasaraM nijasAminau, kaluSacitta mani jANi re / huMNahAra kahu kima miTara, bali kaliyuga ahinANa re || dharma0 // 193 192 13 175 176 177 189 190 191 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA ca ka guNa vi na ya racita ANa lei zrIrAjanI, nija parijana savi lei re / svAmi dharami zrImaMtrijI, meDatai vAsa karei re ||dhrmH|| 194 nirmala jala gaMgAtaNau, rAjahaMsi jiNi piddha re| te uchai jali kima pIyai, mala sevAla asuddha re||dhrm0|| 195 tima jiNi nRpa e sevIyau, te kima karai paraseva re| kuMDajalai kima rai karai, jiNi gajagAhI reva re||dhrm0|| 196 / zrIphalavadhi-prabhupAsanI, sevA karivA jAi re / jAsu prasAdai jAgatI, jagamai mahimA thAi re ||dhrm0|| 197 zrIjinadattasUriMdanI, sevA karai visesai re / zrIjinakuzalaprasAdathI, ciMtA nahI lavalesai re // dhrm0|| .. 198 maMtrIsara mati Agalau, sAMbhali zrIsuratANa re / zrIrAyasiMha mukhA diyau, bolAvaNa phuramANa re ||dhrm0|| 199 pAmI nRpajana karathakI, zrIsAhinau phuramANa re / lei subhaTa ghaTA ghaNI, gaja saji vara kekANa re||dhrm0|| 200 zubha zakune UmAhIyau, Ayau zrIajamerU re / jAtrA karI gurUnI giNai, dhana dina mujha aja merUM re||dhrm0|| 201 zrIlAhorai AvIyau, dekhI sAhi sanUra re / bheTi dei saMtoSIyau, miliu sAhi hajUra re ||dhrm0|| 202 sAhi dilAsA ima dIyai, to sama kuna matimaMta re| vakhatadAra tuM AvIyau, rahi darabAri niciMta re||dhrm0|| 203 ma kari ciMta kAi ihAM, baDA karUM mai tohi re| bapu vapu bhAgyataNI dasA, jahAM jAai tahAM sohe re||dhrm0|| 204 sAhii gajapati maMtrinai, bakasyau zrIdaravAri re| arU sikAri haya sauMpIyau, sovana sAkhata sAra re||dhrm0||205 garathagaMja dhai rAkhivA, dAnatadAra vimAsi re / dhaiu je hato sAmini, rAkhai zrInijapAsi re||dhrm0|| 206 mUlanakSatri jAi mutA, zrIzekhUnai jANi re| sAhi hukami zAMtika kIyau, hema rajata kuMbha ANi re||dhrm0||207 tihAM maMgalevai AvIyau, zrIsalema suratAna re / bheTi sahasa dasa rUpyanI, dekhi bhayau hayarAna re|| dhrm0|| 208 zAMtika jala lei karai, aMteuranai saMgi re / zrIjI nayani lagAvIyau, maMtrI rahai ralI raMgi re // dharmaH // 209 // DhAla 9, rAga-AsAurI // Amala kalapA thAna-e dezI / AcArya zrIjinacaMdrane akabaranu AmaMtraNa / anya divasi rasamAMhi, sAhijI ema kahai rI / kuna jinadarzanamAMhi, sadagurureSa vahai rii-aaNknnii|| 210 taba bolai guNa jAna, paMDita jana ulasI rI / zrIjinacaMdra mahaMta, jahAM guNarAsi vasI rI // any0|| 211 tinakau kuna ihAM siSya, zrIkramacaMdra achai rI / bolAvai tamu pAsi, de pharamANa pachai rI // anya0 // 212 khijamatIyA pharamAna, setI bhejai tahAM rii| gUjaramaMDali tAMma, traMbAvatI jahAM rI // anya0 // 213 sAhihukami guru dekhiM, jiyamai ANi ralI rI / Ae ahamadAvAdi, vikasI sumati kalI rI // anya0 // 214 zubha zakune ucchAha, biuNau citti dharI rii| Ae sIrohImahi, bhUpatiseva karI rI // anya0 // 215 tihAM nRpa zrIsuratANa, ucchava kari sagarai rI / jIvadayAnau lAbha, Apai citta kharai rI // anya0 // 216 sovanagiri caumAsa, rAkhe sAhi khusI rI / dei nija phuramAna, bhAgakI lIla isI rI // any0|| 217 magasiri kariya vihAra, meDatai nAgapurai rI / vici vaMdAvI saMgha, Ae sujasa varairI // anya0 // 218 tahAM vikramapura saMgha, vaMdai haraSa ghaNai rI / kharacai dravya apAra, jaya jaya loka bhaNai rI // anya0 // 219 marumaMDala avagAhi, Ae riNIpurai rI / karai mahocchava saMgha, puNyabhaMDAra bharai rI / / any0|| 220 sAMkara suta vIradAsa, avasara lahi suparai rI / sAthi thai lAhora, mAragi bhagati karai rI // anya0 // 221 sarasAmAMhi padhAri, phAguNa pakha ujlirii| bArisi dini lAhori, zrIsAhijInai milairI // any0|| 222 gaukhathakI patasAhi, sanamukha Avi akhai rI / bahuta mahata dhai svAmi, aba tuma Ae mukhai rii|| anya0 // 223 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIka ra ma caMda maMtrivaMza prabandha / ju kachu bhayau tuhma kheda, Avata paMthamaMhI rI / dUra karUMgau teha, tuhmapai niyama gahI rI // any0|| . 224 hamasetI hara roja, dharamakathA kahIyai rI / aisI kahau kachu dvAi, rAkhI rahama hIyai rI // anya0 // 225 jaisI kRpA tujha citti, saMtatikai bhI tisI rI / thAau dharama pramANi, daulati dhari vilasI rI // anya0 // 226 sAhihukami nija ThAmi, Ae sugurU bhlirii| maMtrIsarakuM pUchi, DAhAM mati na Dulai rI // anya0 // 227 parabatasAha praveza, ucchavi dAna diyai rI / kharacI bahulau dravya, jagamai sujasa liyai rI // any0|| 228 // DhAla 10, lAla mana mohayau re-gauDI rAge // zrIjinacaMdrane akabare pharamAna Apyu / baDe guru sAhii kAu, gurU sohai re // gurU sohai re biruda hUau vikhyAta, sAdhu guru sohai re / sAhinai Agrahi tihAM rahyA gurU0 2 varipAvAsai suhAta saadhu0|| dvArAvatI deharAM taNau gurU0 2 sAMbhali bahuta vinAsa sAdhu0 / rakSA kAraNi vInavyau gurU0 2 bolai sAhi ulhAsi saadhu0|| zatrujaya Adika jike gurU0 2 tIratha jeha udAra sAdhu0 / tujhakuM mai baksye save gurU. 2 karivI tiNakI sAra saadhu0|| AjamakhAnakuM bhejiyau gurU0 2 savi tIratha pharamAna sAdhu0 / bakse tIratha maMtrikuM gurU0 2 inakau kari khasamyAna sAdhu0 // kAsamIrakuM cAlatAM gurU0 2 baiThe sAhi jihAMjI sAdhu0 / samarI gurU bolAiyA gurU. 2 jANi dharamakau kAja sAdhu0 // maMtrIsarasuM gurU tihAM gurU0 2 pahuMte zrIdaravAri sAdhu0 / AsADha sudi navamIthakI gurU 2 sAta divasakI amAri saadhu0|| dInI mai tumhakuM ihAM gurU0 2 igAraha subAmAMhi sAdhu / likhi pharamAna paThAviyA gurU0 2 pAlAvaI savi pAhi sAdhu0 // hukama muNI rAjA save gurU0 2 sAhi khusIkai heti sAdhu0 / mAsa bi mAsa adhika dIyai gurU0 2 phaliyau puNyanau kheta sAdhu0 / zrIjI maMtrInai bhaNai gurU0 2 bheji guru lAhori sAdhu0 / hamasetI mAnasiMhakuM gurU0 2 bhejau hamahaM nihori sAdhu0 // 238 mAni hukama mAnasiMhajI gurU0 2 cAle DUMgara lei sAdhu0 / maMtrIsari sAhija dIyau gurU0 2 sAthi paMcAyaNa dei sAdhu0 // sAdhu-vihArai viharatAM gurU0 2 sahai parIsaha sUra saadhu0| giri kasamIri padhAriyA gurU0 2 bhae zrIjIkai hajUra sAdhu0 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 'vAcaka guNa vina ya racita sAhihukami zrImaMtrIjI gurU0 2 Api rahe rohitAsI sAdhu0 / aMteura rakSA bhaNI gurU0 2 jANI maMtri vesAsa saadhu0|| kAsamIra sAhiyai liyau gurU. 2 amara hUau ripurAja sAdhu0 / sAhinajari amRta vasai gurU0 2 kima karai teha akAja sAdhu0 // vairi-vaMda jIpI karI gurU0 2 Ae zrIlAhori sAdhuH / sAhi sanamukha bolAiyA gurU0 2 sadguru Ae bhori sAdhu0 // || DhAla 11, caturasenahI vAhalAM-e dezI / / padavIdAna ane upasaMhAra / de AsIsa sugurU tihAM, baiThe sAhi hajUrai re / dharama-goThi zrIsAhisyuM, karai dayArasa pUrai re // zrIjinazAsana cira jyu-aaNknnii| mAnasiMhanI varaNanA, zrIjI zrImukhi maMDI re| bahuta bahuta inakuM kahyA, puni tuhma rIti na chaMDI re||shriijin0|| 245 kasamIramAraga dohilau, jali upale kari pAlai re / laMdhyau saMyama pAlatA, upari paDatai pAlai re ||shriijin0||246 hukami hamArai ini tihAM, sara jalacari choDAi re| rahama karI tuma ehanai, apanI dehu vaDAi re||shriijin0||247 sAhi hukama gurU mAnIyau, dUdhamai sAkara vAhI re| pahilaui gurU mana hutau, sAhii te vali sAhI re||shriijin0||248 zrIsAhii bali pUchIyau, maMtrIsara bolAi re| jinazAsani kuna nAma chai, jinatai adhika bhalAi re||shriijin0|| 249 taba maMtrIsara vInavai, hama gachi deve dIdhau re / yugapradhAnapada pUravai, kahau kinakuM au sIdhau re||shriijin0|| 250 nAgadeva zrAvaka hUau, tiNi aThama tapa kInau re| yuga-pradhAna yugi kuNa achai, taba devai sAMnidhi dInau re ||shriijin0|| 251 sovana akSara tujha karai, pragaTa karesyai soi re| yuga-pradhAna tuM jANijyo jima tima nAma na hoi re ||shriijin0||252 jinadattasUrii vAcIyA, bIjai kiNahI nadIThA re| jAMghRta svAda lIyau nahI, tela huvai tAM mIThA re ||shrii jin0|| 253 avara saritAM lagi bhalA, jAM na caDai kari ehA re / aharaTamukha tAM joiyai, jAM varasai navi mehA re||shriijin0||254 taba zrIsAhi hukama karai, yuga-pradhAna jinacaMdo re| AcArijapada ziSyakuM, dou karau AnaMdo re||shriijin0|| 255 valI maMtrI sAhinai kahai, ihAM amArI pAlIjai re| amRta trisa bhAjai nahI,jai valI valI amRta pIjai re||shriijin0||256 khaMbhAyata-maM(ba)dira taNI, sAgara-machalI chorI re| eka sAli lIlA karau, kahijyo je karai corI re||shriijin0||257 eka divasa lAhoramai jIva save ugAryA re| pApa karamathI pApIyA, sAhi hukama savi vAryA re|| shriijin0|| 258 ucchava dini sAhiyai dIyA, nija vAjA gajaghATai re| rAyasiMha rAjanai vinavI, dAnai dArida kaattire||shriijin0||259 sAhammI ghari ghari dIyai, ika cUnaDI suraMgI re| pUgIphala nAlerasyu, sera khAMDa tima caMgI re|| shriijin0|| 260 sadhava vadhU mili ApIyau, rAtIjAgara nIkau re| phAguNa-sudi dvitIyAdinaI, karai kAu zrIjIkau re ||shriijin0||261 yuga-pradhAnajI thApIyau moTai naMdi maMDANai re| AcArija mAnasiMhanai, mili nara nAri vakhANai re|| shriijin0|| 262 nAma dIyau gachanAyakai, dekhI siMhanau dAvau re| zrIjinasiMhamUri zrImukhai, caMdra lagai jo cAvau re|| shriijin0|| 263 pAThakapada divarAvIyau, zrutasAgara mani ANI re| suhagurU zrIjayasomanai, ratnanidhAnai jANI re // shriijin0|| 264 vAcakapada guNavinayanai samayasuMdaranai dIghau re| yuga-pradhAnajInai karai jANi rasAyaNa sIdhau re||shriijin|| 265 yAcaka loka bhaNI ihAM, devau koTI dAno re| nave gAma nava hAthIyA, haya pAMcasaya pradhAno re|| shriijin0|| 266 Jain Education Intemational Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI karamacaMda maMtri-vaM za prabandha / 101 270 eha pratijJA mai karI, yuga-pradhAna guru sAkhai re / mAnavaMta jaNa ApaNI, kIrati iNa pari rAkhai re // zrIjina0 // 267 -saMgha sahU mili maMtrinai, maMdira haraSi pahUtau re / yazanau tilaka karaNa bhaNI, jini jagi vadItau re // zrIjina0 // 268 zrIsaMgha mahata ghaNau dIyau, maMtrI uciti na cUkai re / navavati vAjA vAjIyA, yAcaka jana savi dUkai re // zrIjina0 // 269 sonaharI gaja haya bhalA, deinai saMtoSai re / vastra pAtra annAdikara, sAdhujanAMnA poSai re || zrIjina0 || aphajala Agali karI, zrIsAhijInai bheTai re / moTA mANasa ApaNI, kulavaTa kade na meTai re || zrIjina0 / / 271 dasa sahasra rUpaka dharai, daza gaja dvAdaza vAjI re / vividha vastra te dekhinai, harakhyau jalAladI gAjI re / / zrIjina0 / / 272 mujhe Agali kina kAraNai, eha bheTi tai AMNI re / taba maMtrIsara mukhathakI, bolai amRta vANI re // zrIjina0 // 273 yuga-pradhAnapada uchava, zrIjInai bheTi devA re / ANI chai tiNi lIjiyai, rUpIyau ika levA re || zrIjina0 // 274 hAtha dharya thAla upara, zrIjI saba bahurAvai re / hama saba tumakuM baksIyau, zekhU mahalai Ai re || zrIjina0 | 275 bheTi dai saMtoSIya, zrIsuratANa silemo re / kAma sirADai cADIyau, adhikau dhari mana premo re / zrIjina0 || 276 bahistha-saMtatinai dIyai, juga-pradhAna gaNadhAro re / pakSa caumAsi pajUsaNai, zrIjayatihuyaNa sAro re || zrIjina0 // 277 tima caumAsai pAkhIyai, saMvaccharIyai thUi re / paDikamaNai saMdhyA taNa, zrImAlAnai hUi re // zrIjina0 // 278 ima zrIjinazAsani udau, karatau zrImaMtrirAjA re / dasa disi jehanA jagi ghuryA, sAra ravai jasa vAjA re // zrIjina0|| 279jaga maMtrI hUA hUsyai, ehanai koi na tolai re / akabara sAhi jalAladI, zrImukhi jasu guNa bolai re // zrIjina0 // 280 kaliyuga te sohAgIya, jinimai maMtrIjI jAgai re 1 kRtayuga te lekha kisa, jihAM ehavA navi Agai re || zrIjina0 // 281 sAmi dharami muhatau bhalau, jANai bAla gopAlA re / amRta sama jehanau kAu, mAnai savi bhUpAlA re || zrIjina0 // 282 saparivAra e cira jayau, maMtrIsara bhalI bhAMtara re / vakhatadAra mati Agalau, jAyau jasa nIrAMtai re // zrIjina0 // 283 jima pUnimanau caMdalau, dharaNi dhavala ruci bhAvai re / tima zrIkramacaMdra maMtracI, nija kuli soha caDAvai re // zrIjina0 // 284 ke tAika guNa saMbhalyA, tAika guNa dIThA re / te guNa gUthyA guNa bhaMNI, suNatA lAgai mIThA re // zrIjina0 // prabaMdha kahAM jikA, sAvadya-bhASA bhASI re / micchA dukkaDa tehanau, mujhanai arahaMta sAkho re // zrIjina0 // naraduSaNa pUrIyA, khala lai dUSaNa joi re / ke livanai karahau gayau, kaMTAlai raha hoi re // zrIjina0 // guNa kalA, dUSaNa lesa na lIjai re / rAjahaMsi jima jala tyajI, sUdhau dUdha ji pIjai re / zrIjina0 // chaMDI nai khala rItinai, sajjana rIti bagAi re / guNa ke tAika maMtrinA, kahIyai achai ghagAi re // zrIjina0 // yogI bhogI je acha, yatI vratI matimaMto re / te sagalA jasa ehanA, bolai jiNi guNavaMto re // zrIjina0 // arahaMta deva sugurU taNI, sevA karai apAro re / saMgha bhagati dina prati karai, dAnai karI udAro re // zrIjina0 // solaha paMcAvana, gurU anurAdhA yogai re / mAhavai dasamI dinai, maMtrI vacana prayogai re // zrIjina0 // rAja karamacaMdra maMtrina, sadharanagara to sAmai re / saMbhavanAtha pasAulai, jihAM savi vaMchita pAmai re // zrIjina0 // jihAM jinakuzala gurUtaNau, karamaTa maMtri karAyau re / dhUbha sakala saMpati karai, dina prati teji savAyau // zrIjina 0 // pAThaka zrIjaya somajI, sugurU jihAM caumAsaha re / zrIsaMghanai AgrahathakI, nivasyA citta ulAsaha re // zrIjina0 // 295 tasu Adesa lahI karI, dekhI vaMsaprabaMdho re / vAcaka guNavinayai kIyau, eha sarasa saMbaMdhI re // zrIjina0 // 296 cira naMdau parabaMdha e, jAM lagi merugiriMdo re / zrIjinakuzala pasAulai, jA lagi caMda diniMdo re // zrIjina0 // 297 gAva parabaMdha je, jinazAsana jayakAro re / te pAmai sukhasaMpadA, sohagasiri siNagAro re // zrIjina0 // // iti zrImaMtrirAja zrIkarmacaMdravaMzAvalIprabaMdhaH saMpUrNaH // 298 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ va chA va tAM rI vaM sA valI / sarasa vacana de sAradA suprasana hue surarAya / ridhi sidhi budhi sahu saMpajaI praNamaMtA tA pAya // 1 // chaMda pAtharI / / mupasaMna sakati ArUDhasiMha, jasavaMtataNo jasa japAM jIha / mUM dehi su Apara mahAmAya, bhajiye dalidra Aviyo bhAi // 2 saMgrAmataNo AsADha siddha, karatAra apai jasa kAja kiddh| vaDavaDA kAma gharaNNa vAca, sAmabhraMmataNo jo viruda sAca // mAlavaitaNA dharama jui mANa, sAMkato bolyo suratANa / cataraMga aMte varadaNa cAra, dIpa ima sattamai gala duvAra // 4 sagareNa pATa bohiva samatha, paMcAla bhIma sAriSa patha / mAlabai dhaNI dInhI melhANa, riNavaTTa ghaTTa Upara irANa // 5 haliyA kase na UmaTe ima, bhAratha bhujAla jANe mubhIma / gajevA ariyaNatataNo gAU, cittoDataNo gaDha leNa caauu|| 6 mevADa mahipati kari maMDANa, paraviyo sAhi samho payANa / cittoDa cAU bohitha baDheu, lehi asaMpa laSa sena leu // 7. saji sena rANa miliyo samatha, kuladIpaka rASaNa kalaha katha / patisAha rANa be--- saprANa, jyoM maddajodha juDiyA juvANa / / AruNa hughi uDDI aMgAra, satra huvai paMDa bAji --- saar| rANA bala bohitha viDhe rUka, bhAgo kaTakka pala kiyA bhukk|| so eka sahasa sAtha saMgrAma, hAliyo saragamana karei homa / kula bohi gharai udayo karaMna, mahimA samaMdana nai moTamaMna / sUrA sanAha mele sanaDha, gaMje vasatra lIyo machendra / pATapati baiTho rANa pATa, ghorie ari liyo dhena ghATa // 11 kopiyo rANa keviyAM kAla, suratANataNI luuttaarsaal| patisAhataNai dara gaI pukAra, mAraga SajInA lIyo maari|| 12 mAlavai dhaNI dInA melhANa, jaMgama pUThi caDhiyA juvANa / cuhavANa rANa sira caDhata coTa, kalalai kaTaTTa vITIyo kott||13 baDo huaMgama dukula homa, dhapa paDayeM dhAra uDDiyo dhoma / joharai Agi dInI jamaMga, palahalai sahira vAjiyo ssg|| 14 sAtasai subhaTa sarasau samatha, raNa rahiyo rANo rUka hth| cahuvANa rANarA putra cyAra, nAnANe UvariyA niddaar|| 15. Seta viDhi samaratha jAi SeDa, kuladIpaka bohithataNo kedd| . saMpatta jiNesara Ai sUra, pratibodha kiyo tiNa dayApUra // jiNayAsaNa dhaMma jugatta jANa, pArasanAtha pUjiyo paann| serjeja saMgha melyo saMpoha, raMgasuM dravya mAMDiyo meha / / thAla de supArI ThAma ThAma, gala grahyo ghaNo drava gAma gAma / jinarAjataNI hama karai jAtra, giranAri nema carapiyA gAtra / / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cachA va tAMrI vaM sAvalI 28 lAha- lAMhi sobhAga liddha, kRta uttama bohitha harai kiddha / pATa tiNa pratapiyo tejapAla, udayo ja-bohithahara ujAla||19 yaha gujara milIyo karai pesa, ridha ghaNI diddha rIjyo naresa / liyo de pATa kitA lASa, sohara ju huI mili sApa / / 20 setraMjai yAraMbha kare saMgha, prithimA dhimeli sajjiyA paMga / sovana muhara modika sahitta, cava bharIya sumApI thAla citta // 21 tIratha kare AtaMmatAra, saphalo janama kiyo saMsAra / jinadhramataNo tatasAra jANa, pakhyo vali pUrakha disi pyaann|| 22 aviyo mecha asa SaDi apAra, sAMkale huu vAjiyo saar| mecha ghaDa taNo muMkA vimANa, pADiyA pisaNa jItyA ptthaann||23 jiNarAya tathA tIratha juhAra, saMmetasipara saMpUja saar| lAhaNAM paraciyA koDilApa, bhala sujasa bhaNAyo bhASa bhaass||24 Aviyo sujasa pATe apAra, subhabola kIyo sahu saMsAra / pATaNai pATa dIdho pavitta, jinakusalasUri thApe jugatti // 25 "pahi rAyasiMgha pUre pramANa, paraciyA dravya laSa koDi pANa / mujapAti maMDi dAnasAla, baDahatha parace dravya vizAla // 26 ....................... / vAjilA ghara baiTho tiNai ThAma, bhAliya laghu Adaza tapai bhAta // 27 vimalagiri pUja vadhAyo vizeSa, lAMhaNAM dIdha ghara ghara aless| sasamattha supaNa vIlhA muputta, bolyAvo kaDave jasa bahutta // puha pATaNa dIdho maMtra peSi, sahu satta mitra jANai vizeSi / citroDa uparai hRi cAla, vaDavaDA jodha rAvata vizAla // 29 mAlavai dhaNI senA hamIra, hAlIyo sena haya ghaTTa piir| sAmidharma giNe kuDambe samattha, AvIyo cADa citroDa atth||30 mevADa dhaNI dhai bahuta mAna, patisAha kanhai raThyo pradhAna / saha zatru-mitra ANe sagAha parabbiyo mAMDaNa paatisaah||31 rASiyo rAjaridharo parAMNa, vaMza badhAyo vohithahara vssaann| cittoDa dhaNI Ujalai citta, maMtravI visada dInho mahutta // 32 'pUrai niSatra sAmai dharmapAla, Aviyo viruda moTA ujaal| pura pATaNa sagale desa sAra, ISIyo dharma pAlI amaar||33 jIjIyo kATa jasa liyo jagga, Ujalo loka kiyo adagga / jinarAjasari baisANi pATa, paraciyA drivya bahu visada pATi // 5 gaDha setuMja pUjaNa giranAri, pAmiyA gara ghabe jasa apAra / jiga-de lAhiNa gAma gAma, sanAtha kare pUjiyA sAmi // jinabiMba bhare jAno janamma, kIyA prasAda sudhAra karma / mera pramANa moTo muhatta, kaDA vata kiyA baDabaDA tatta // tIratha kare kIyA sutyAga, jinadhramataNAM jAgIyA jaag| sughara tiNa huU mAMDaNa suputta, jiNa kIyo dhrama jANI jugatta / / vali kIyo mahevaI taNo vAsa, udao saputra udayo AkAsa / nAgadeva caDhAyo vaMzanIra, sUra tema teja udAra dhIra / / jesala kIyo tiNa ghare jamma, kIyA sukRta ujalai kamma / dIpIyo maMDovara Avi desa, nRpa baDau jANi riNamalla naresa // jesala ghari jAyo vacho jAMNi, pUraI nakhatta pUraI pramANi / riNamalla vahyo kumbheNa rANa, adharma kIyo mana pApa ANi // e yodha nisarIyo Apa trANa, jAMgalU desa Ayo yuvaan| " vacharAja jodhasu viSai vagga, jAgIyA sAmi dharmabola jagga / / / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 va chA va tArI vaMsAvalI saMtoSyo jodho vachai sAMmi, kAhanI Ayo viSai komi / jodhai rAu kuMbho kIyo jera, nAmI pisuNa kIyau yodhanera / / jodhai rAu pUrI mati jANi, AradhIyo maNDovara vaccho ANi / vaDahattha jodha vIko vadhAri, sAMkhalAM gharAM soha dInhA sAra // vacharAja sAthi dIdho baDimma, jAMNiyo buddhikai vAsa jimma / sahai sutta vIkarA vachai sAha, sagalo samattha lIyo saMvAhi / / bhADaMga mAri narasiMgha bheli, jaMgamma rAu vIkai lIyo jeli| narahara prajA lihi sAra nesa, devaTe lIyA mohile desa / / pavADA vIkaDhe nahI pAra, haThA malla sIma ghAlI hisaar| dAvaTTe pisuna pAlIyA hutta, saMbarIyA kAma vaccharAja mutta / jodho rAu saraga huo jANi, UryoM vIkU rAu chatra ANi / mulatAMNa dhaNI dInhA muhatta, jagamaika vachai kIyo jugatta // muhavata mayA kari mulatAMNa, sanamAnyo muhato mulatANa / setrujaI pharasyo AdisAMmi, prabhu pUja nemi giranAri grAmi // jAdavA rAya bheTayo jugatta, tyAga kari lAhaNI eka tatta / bacharAja dharma kIyo vizAla, samapIyA garattha virade sugAla // karamasI sirakhA jAyA kaMThIra, varasiMgha ratto narasiMgha vIra / rAu vIkataNai karamasI rAja, sahu zatru mitra sAra sakAja // sAtala naI rAulakhAMna soTa, vIkamma kahai kAMDa karau oTa / tihuM rAvAsyuM hui chai toTa, karamasI karo jima huvai koTa // kahijai chaI khAMnA bhIDa kAya, japIyo ju velo khAna jAya / mahaviruda aneka karamada(Ta) pradhAna, mAnIyA khAna mahutA de mAna // ulUMkhAMna gaDha ajamera, nizcala kIyo vIkai vIkanera / mahutai dravya kharacyo manai moTa, karamasI kIyo vIkapura koTa // prathamAdi Adi pUryoM pramANa, vAsIyo nagara bAMdhIyo vakhAMNa / samapIyA UNa jIvAra sAha, baitAla jIto ubhai abAMha // mAnIyo naro maMtriva dhanna, kara TIko dInho lUNakaraNa / goraharo dhAyo karana jaMga, bhiDa khetakhAna mahamadabhaMga // karaNa rAu Agali karamasIha, A badhaI beva bhAgA abIha / dAvaTe karana hIMsAra desa, nIjalai nayara mAjalaI nesa // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vachAvatAMrI vaMsAvalI patisAhataNaI darajhAli pAna, khaDa Ayo khAya mAthe khAna / sene sanAha muhuto samANa, paracIyo karana upari paThAMNa // dala dekha karamasItaNA duTTha, paga chADi khAMna paDAyo apuTTha / kuMbhAra paraNyo rAukaraNaM, dilasIyAM mAhala haranoM varanna / koDa dravya kharacIyA karamasIMha, dinhI pravAha dasa bIsa dIha / paraThIyo karamasI jinaprasAda, nAgadeva vaMsa vAdhAra vAda / / lekhai dharama kharacai sAta lAkha, sobhAgi huo jaga sAkhi sAkhi / jinahaMsasUri de pATa jANa, vilasIyA lAkha badhIyA vakhANa // saubhAgyavaMta mahato sanUra, kIjai AvAsa kuralA kapUra / gaDha seja parasaNa giranAra, prAraMbha kIdho muhutto apAra // rUpasI kuMvarade karaNarAya, saMgha huA lAkha karamaTa sahAya / kara tIrathayAtrA kIyo koDa, jagatahara juhAre mukara joDa | lAhaNe lAkha kharacIyA lekha, valIyo vaDayAtrA kari vizeSa / varasaMgha karamasI sarasa vIra, sahu sUtra AdhajhAlo sadhIra // kaMcUka mAMDavI kapura kAMmi, sAMmadharama pekha samapIyA sAmi / bUTo mahala paDIyo bahutta, satta chAMDi mAta melhIyA sutta // kIyo sataraha dayana zatrukAra, jIvAra koDi koDi jIvAra / balavaMta vachAvatasamA beu, dabaTayo bayAsIyo anna deU // pUrA jiNa kIyA dAna puNya, paravAra teNa vadhIyo prasanna / prAraMbha jAta kIyo pramANa, AgalaI suNI asapatti ANi // vi yAtrA na hovai hui haTakka, kra (kara) NarAu sAthi dIyA kaTTaka / varasiMgha meli patisAha vagga, jiNa tIratha mugatA kIyA jagaga // 'bAjIda sunaharIsuM vasata, mAnIyo sAha dInho muhutta / pUjIyA titthaMkara Apa prANa, varaI vadhIyo varasaMgha vakhAMNa // pura pATaNa lAha de prasiddha, AvIyo siMgha ASADha siddha / janamIyo siMgharaI nagArAja, sasamattha sakaja moTo sakAja // pesIyo karanarAya khAMna kheta, nihasIyo naggo bAMdhIyo teja / jaitasI karaNarAya macyo jaMga, bhAMjIyA nago bhATI abhaMga // hAjIkhAna rATheli roheli, bUhA baloca sAmuddavela / rudrAlA vesa paDI rola, nihasIyo karaNarAu nAranola // 105 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vachA va tAMrI, vaMsAvalI rimaraha. cai rahIyo karanarAya, supaDyo khapAtala sujAya / karamasI rahyo chala lUNakaraNa, moTo prabala lAgho moTamanna // .. piMDa rahIyo megho satrA pADi, varasaMghataNo ari ghaDi vibhAga / muta karamasIha samahara sadhIra, bhiDIyo saMgrAma bhAz2a niibhiidd.|| nihasIyo rAjadhara bAMdha neta, khita paDIyo pAtala sarisa kheta / balocaha ghaDA sarisai abIha, ramarahi ghora hace rUpasIha // .. " karamasI samobhrama sAmi kAma, suta laDyo kheta paDIyo saMgrAma / vaDahattha jaita moTo vakhattha, (saMgrAma) ghaNA vichatra baiTho takhatta // balavaMta naggokai vAsa buddhi, sahu mitra satra Alo viziddha / jaga jeta jaita jANaiM jagatta, saMkoDai jItA vaDA sitta // prAraMbha kIyo patisAha pUra, senAraja sUjhai nahI sUra / khaDi Ayo kaTakaro le khaMdhAra, patisAha daleko nahIM pAra // rAtI vaha dIno jaitarAya, sUrAta naggo viTIyo sahAya / . bhAratha bhiDe kamarAja bhAja, garajIyA jaita patisAha gaaj.|| kheDiyA kaTaka nAgora khAna, paha jaita nagArA parakhai pradhAna / cita phera khAna mAMDIyo cUka, kari rosa ghaNo mAMgIyA ruka // vA DhAla gahai bolai kavAMNa, ehacchala nIsarIyo Apa prANa / mAla de rAU bahu kaTaka meli, adhipati jaitasuM kIyo kheli // pahu jaita. nago teDyo pradhAna, mokalyo bheTa de bahuta mAna / DhIlI vijAvA ma kari DhIla, mAladarAu meTisai mIla // bheTA de milIyo nago malla, mahapatItaNo joe mahalla / muhutta de ghaNo dIvANamAMhi, pahirAyo muhato pAtisAhi // sara sonaira vADI sahitta, rIjhAyo sAha dInho rahatta / asI sahasa asa assavAra, pahu mAlasenako nahI pAra // so huo kheta mAto saMgrAma, nihasIsa jai rAkhitaM nAma / mana ANI jaitai meramatta, piDa nihasai rahIyo khoDa patta // rAvA sumuhato bhImarAja, kuladIpaka rahIyo sAmikAja / sAMbhalIyo nage mArIyo sAmi, mAlima sAha kIyo sIsa nAma // patasAha choDi pUraSa paThANi, kheDai khaMdhAra laga khuraasaann| melhANa dIyA dasi mAravADa, ukhaNe mAla nAkhU upADa // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vachA vatArI vaM sAvalI asamatti vaDhyo Ayo ajamera, chuvbare ghATa pAkharAM gher| nIsarIyo mAlo chADi nesa, dAvaTe lIyA patisAha des| raNamala huvA ghara rakhapAla, vA(cA ?)cara yuddha paIThA vAMdhi cAla / jaito kUpo akhaiMrAja, sahu senamUra rahiyA sakAja // saMkhyA viNa paDIyA mAlasena, melhI prajAda patisAha mela / maMDovara ullalI dharI mAra, sahu serasAha kIyo saMghAra // boTIyo mAlago caDhI beTa, suratANa desa lIyA smett| nagarAja sAmibhrama tujha dhana, vairIyA deza dInhA vihun|| khIjIyo nago navalAkha kheDa, upADi arI nAkhyo ukheDa / jaDa kATI pisuNA kIyA jera, jAli muhula gaDha jodhanera // sAMmi bala satrAM kIyo saMghAra, para caDe muhuttA nahI paar| valIyo vairI bAri vatta, teDai kalA dIdho takhatta // 92 sAmaro vaira dharavAlasutta, sahu mela nago saMgrAmaputta / sejuja caDhe jIto saMsAra, samapIyA nago nita shtrukaar|| 93 dhana nage pAlyo sAmibhrama, krIyA nirvANa sudharma karma / ajamera samari arihaMta aMta, nagarAja saraga pahuto nibhraMta // 94 sAMgo pahirAyo sAhasUra, hita ghaNai sahita teDaiM hajUra / tapIyo kalyANa moTai takhatta, muhatto saMgrAma maname ramatta // kaivAsa buddha abhayAkumAra, suta bIja so sAMgo saMsAra / vaDadAna diyaNa chAjai vakhANa, jaga bhojakaraNa vIkama jANa // 96 kumakumo sAkha kesari kapUra, cauvA kastUrI agara cUra / sohai suaMga parimala suvAsa, rajavaTTa indra opama rahAsa // 97 sAmaraiM kAma mahuto saMgrAma, haNamaMta jiso porasa hAma / nilavaTTa sadA dIsai sanUra, koTA kivADa muhato karUra / / 98 sAmachala mutta kIyA sadhIra, vIkamadhara sAMgo vjiir| saMgrAma karai kalyANa mutta, paha sevai moTA rAjaputta // 99 vIsarIyo kallo vIrAM vatAi, rAkhIyo baMdhava sAMgo khraay| mahato marajAda marudharA mAMma, sasamattha sAmi dharamI saMgrAma // aha pure hala melaI assamAMna, khita leNa taNI mana hasanakhAMna / dhara kAja milai saMgrAma dhanna, muhutai rIjhavIyo khAMna manna // vIkapura dharA sAjhata vinANa, prAraMbha kIyo hAjI paThANa / pATapati muchala pUre pradhAna, khita rAkhI muhattaiM milaI khAMna / cItoDa paraNavA kuMvara cAu, raMgaralI ghaNo kalyANarAu / jagapati sakoDI kIdha jAna, paraThave sAtha sAMgaNa pradhAna // kamAla dravya bharIyA kaMThAla, muhutaI kharaca mokalyA mAla / jAnI sahu upari kIdha jAna, vIkapurataNo vadhAri mAMna / / maMDovara AbU malyo mAna, pATapati saMgha vadhIyo pramANa / pRthI mAda dhravI dInho pravAha, saMtoSai sAMgo udayasAha / / relIyo chaila mevADa rAMNa, vadIyo tivAra sAMgaNa vakhANa / kalyANarAu kahIyA kathAna, muhutA kara jAtA eka mAMna // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 108 112 vachA va tAMrI vaMsAvalI virudaita sAtha rAuta bahutta, jANijai jAMha uttama jagata / caDhIyo saMgrAma kula dhanA cAhi, muhutai sahu chelo mAravADa // vaDanayarai lAhaNa kari vikhyAta, gorathaI soraThaiM gujarAta / sejUMja revegiri kari sanAtha, haivara carisa maMmara vihAtha // suprasanna gomatI kari sanAna, dvArikA loka sahu dhravI dAna / ' vaDAhattha saMgrAma udAra bAta. vimalagiri sikhara kIyo vikhyAta / kharacai dravya valIyo mujasa khATa, pahuM sAMgo teDai medapATa / jevaDo gAta saMgrA jANa, pata garIyo rAMNai tiNa pramANa // sarva milane (140) cAla so gAMma saMgrAma cAhi, samapIyA rIDave udayasAha / sAMmadhrama piNe sAMgo samattha, heThA hamIra khAMcIyo hattha // paha kallerAu paraTyo pradhAna, mahutAnai dInho bahuta mAMna / gai re vahai vara le saMgrAma, saMtoSa rANa Ayo sakAma // ugaNIso mayala ati Athaga, ratha rahasyo loga prAMmanai thAga / u dhRla anna dIjai apAra, saMgrAma kIyo sAko saMsAra // kriyA uddhAra jiNacaMda kIdha, lakhamI kharaci sobhAga liddha / mudharma karma Apai sudAna, vai chaila dhravyA aDhAra banna // pratIpIyo siMgha kalyANa pATa, khaigA lakha lAMkhita dhaNI khAMTa / AkhATa siddha dekhai agAha, patagarIyo rAsaiM patisAha // baiThau rima rAso bhUlA bola, ivarAma juddha nAMkhIyo tola / ahammadahusena bhaDa jisA mAra, sAhi thala satra kIyA paimAla / samayAMNA AbU duraMga sAdha, AkaMpa jAsa bhayo uttarAdha / jAlora vihArA kIyA jera, AMNIyA eka gamIyA aMdhera / cakravatti saMgharai karamacaMda, sahu satra kIyA saMgrAma naMda / hAjI baloca AjAna, bAharava yuddha jIto rima rAha vAna / / sai pAMca pisuNa siradAra sAta, viDhiyA kamala UbarIya bAta / kiTTI ya rAhara kitA kaMda, mokhalIyA mahutai kitA dvaMda // paiMtrIsaiM dInhA anna apAra, sarajIta kIyau sagalo saMsAra / hAthI haivara hATaka hiranna, kavi pAtrA dIjai dAna karana // lAhiNI lAhi navi khaMDa lAkha, sahu UraNa kIyo saMsAra sAkha / patisAhataNA pUraiM pradhAna, mahi lAdhA moTA muhata mAMna / jANI na vAta hui ji kAya, rAyasaMgha karamacaMda paDI rAya / paha kamo gayo patisAha pAsa, vizariyai rAMya liyai grAsa vAsa // adabhuta matta dekhai agAha, pata garIyo muhato patisAha / paDaganna(nA) gaja samapIyA desa, nidha dUNI cauNI cadhI nesa / 118 119 121 . 122 123 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vachAvatArI vaMsAvalI patisAha sala(ma?)kha pUrai paDUra, samapIyo pATa jinasiMhasara / duthi(khI)yA samapIyAM koDa dAna, vacharAjavaMza vadhAri vAna / / suthaTTai thIjo pAtisAha, vIDo koi jhAlai umaI bAha / umarAMva ghaNA kIyo agAja, AMgamaI nahI koi thaTo Aja / / ika mano huvai hiMdu hagAla, rAyasiha lIyo vIDo raMDhAla / gaja gaTTathaTTa mele kopIyo, (rAya ?)siMgha kIyo kaTaka // mArakI dekhi thaTTai mahima, sAMgAuta jANe sAMmidharma / jasavaMta sAmi rai kAma jAMNa, paha kanhaI AvIyo tiNa pramANa // bhuja jhAle piriyA taNo bhAra, sAmidharama aMga jAMNaI saMsAra / AvIyo yuddha jAM jANe abIha, sAmidharma nagAi karamasIha // raMgaralI dekhi rIjhIyA rAja, nagarAja pATa dInho nivAja / mAlIyA mahala dInhA mahatta, sanamAna ghaNo sAMkura sahita // mAruo rAu de mahata mAna, vAlI thita jasavaMta vadhyo vAna / jasa vAMca nnAga tAharo jAMNa, nagarAja taNA lAdhA nivANa // nagarAjataNaiM ghari suNI niddha, saMpanI tujha ASADha siddha / sAmidharma sadA sohai sutanna, mahi udayo tiNa chala moTamanna / ' jasavaMtataNo jasa japAM jIha, saMgrAma nagAi jima karamasIha / jasavaMta iyA viruda jugatta, mutiyAga khAga saMgrAma sutta / / jasavaMta sadA guNabheda jANa, nnAlayala duvAdasa tapai bhAMNa / vaDavaDA dAMna Apai vizAla, pIrIyAM chala jagyo pratipAla // sAMkura naI sono dravya sucaMga, reNuvA sadA Apai suraMga / dhana vilasai uttama dayA dharama, kIjai sukRta sudharama karma // paramesara desai riddha apAra, pasaryoM sau putraI saparivAra / jasavaMta na samahattha sukAja, jugatAMI pratapau akhai rAja // vAsanA dIpai sAmuduvela, hAtha le mAMjai dalidra hel| sAMgota sahu kAmA samattha, hATaka barI ujalai hattha / / // kavitta // vaDahatya vaDai vaIka vare vilasavA vaDAi / vasuha dravya vilasavA sadA ghari riddha svaai| karuNAmeru pramANa karaNa kula taNakai vAra / jike bola UMjalA tuMhi ja uddhaI sadAra / samattha samUro zrIkamala sAMgAUta saha balA / jasavaMta tAma jIvo jasU kiraNa sUra sasihara kalA // saMvat 1918 miti poSa vadi 11 lIkhitaM AcAraja udcNdgnni| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi malla kRta maMtrI zva ra karma candra va chA va ta ni sA NI / malla kavIsara nAma le pUraNa brahma jahAnakA / jiNa dharatI dhari nIranai niradhAra dharyA asmaankaa| tisa pIche samarUM zAradA mohi aGka batAvai jJAnakA / Adi varaNau karamacaMda nAma liuM purakhAnakA // sAgara rAjA devaDA nADUla pahilai thAnakA / jiNa devalavADa vasAike mAla liyA malavAvakA / tisa pATe udA bohittha rAu jiNa deza ujAlyA bhAnakA / rANau bhayau karaNarAva jiNa gaDha liyA machaMdara aankaa||2 jiNa giraMda navA gaDha galyA kAlayavana khurasAnakA / saba sAha samaMdhara Udhare jiNa jaina dharyA jIya dhyaankaa| zetraMja giranAra jAi kari nAma kahAyA dAnakA / phophaliyA bhayA tejapAla dhana sAyara sAtama mAnakA // vIlhA muMhatA maMDalI mUla maMtrI kulI dIvAnakA / kaDavA muMhatA mahita thA cItoDa hukama gaDha raankaa| mera muMhatA mera hI riNa khAMga kamara karavAnakA / mAMDaNa muMhatA bhIva jANi bhuja arajana jaise bANakA // UdA muhanA mArakA jiNa saMgha valI ve vAnakA / nAgade muMhatA deta hI kula Alama save vihAnakA / jesala muMhatA karana jANa de kaMcana vAraha cAnakA // kahuM muhaMtA karamasI jiNa paNa rAkhyA vIkANakA / varasiMgha muhaMtA UjalA ujelai dAdA naankaa| nagarAja muMhatA rAjavI balabolanako abhimAnakA // aba saMgrAma pATe gaDhapati caDhi dillI bhajyA khatriyAnakA / aba karmacanda avallIyA jiNa koTa karai avraannkaa| jiNa paiMtIsai duramakhyameM vaDa dAna diyA dhana dhAnakA / lAhora mahochava karamacaMda kiyA jugaparadhAnakA // 7 pada baDA jinasiMhasUri kari Adara bahumAnakA / ve kImati kharacyau daraba koIka mali karai na biyaankaa| savA koDi nava hAthiyA nava gAMva pAMcasai airAkI rAnakA / bhAgacaMdako dvA karai kula Alama sabe jihAnakA // 8 khagga tapai tihu~ lokameM likhamIcaMda sujAnakA / gurUkai nAte malhakuM gAMva diyA tosaamkaa| parivAra amara karame tadA jA jaba laga nAma purANakA / ve karamacaMda maMtrI bhayA dillI ke sulatANakA // // iti karamacaMdarI nIsANI kavi malharI kahI // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara sUrajacaMdra racita maMtrI karma caMdrakRta jina siMha sUri padotsava varNana * -* [ kavivara sUrajacaindrakRta "jinasiMha sUrirAsa " (saM0 1668 li0) hAla hI meM upalabdha huA hai usameM maMtrIzvara karmacandrajIkArita jinasiMha padotsavakA varNana isa prakAra milatA hai - ] are utsava karai maMtrirAja tivAraI, saMgrAma sutA karmacandrasavAraI / are karaNI re moTI jiNa ghaNI kIdhI, dAna paMitIsai deI kIrati lAdhI // are ! AbUkI pratimA jeNai choDAvI, deza ghaNai lAhaNI mokalAvI / are kuli huvA moTA re purikhA, nAgade nagarAja vacchA sarikhA // are pUravaI karmasIya jANUM RNa, lAkha phadIyA kharaca vakhANa / are zrIjinaMsari thapAvyA, jehanA re guNa trihuM bhuvane gAvyA // are pUrava viruda ajuvAlivA kAjaI, gurubhaNI bhargA karai maMtrirAjai / are rAtIjogA mahotsava kIjai, muhamAgyA tihAM dAna ja dIjai // are zrIpatisAhataNA tihAM vAjA, bAjai ahanizi sabala divAjA / are upara maNDapa tambU tADyA, kumati jananA re mAna tihAM pADyA // are khAna vajIra uMbarA re Avara, sAhiyAdA tima suguru vadhAvai / are jaya jaya zabda baMdIjana bolai, mAri zabdako na kahai bolai || are Dhola damAmA saranAri napherI, paMcasavada mAdala bhuMgala bherI / are gIta kavitta gaMdharva guNa gAyaI, bhATa bhojiga kahai chaMda savAI // are punyavaMta zrAvaka itihAM dAna, vastra gaMThoDA phophala pAna / are sonaharI kabAija dIjaI, lakhamI lAdhI lAhu lIjaI // are tatakhiNa maMtrI karmacandra Avai, gAma nave nava gajasyu chApaI / are pAMcasaya hayavara muMhatai dIdhA, koDi savA dei suzabda kIdhA // are Tainisara rAjapAla zrImAla, ghoDA aDhAi saI dyai sukamAla / are jinacaMdrasUri gurU jugavara huA, maMgala gAvai sAhavadhUA || are saMvata sola guNacAlA varasaI, phAguNa sudi dutiyA mana harasaI / are zrIjinasiMha (sUri) gurU thApyA, jugavara jinacaMda sUrimaMtra ApyA // (1) dekheM yugapradhAna jinacaMdrasUri pR. 204 (2) ukta prantha pR. 174 / 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 karmacandravacchAvata suyaza are bohittharAvaMzai udayo re bhANa, karmacandra maMtrI avasarajANa / are jehanA re putraratana ve jANUM, bhAgacaMda lakhamIcaMda vakhAM // are uttama kahiya e parivAra, jita nita karaNI karai re udAra / are matapara jAM lagi bhrU ravi caMda, saparivAra karau maMtra' ANaMda || are hiva jugavara zrIjinacandra sUrIza, AcArija jinasiMha munIza / are zrI akabara sAhiba mana rIjai, dina dina occhava caDhatA kIjai // 50 1 isase jJAta hotA hai ki isa rAsakI racanA karmacandrajIkI vidyamAnatA meM hI huI thI / ataH yaha bhI pramANika sAdhanoM meM hai ! maMtrI zvara karmacandra va cchA va ta suyaza / hA rAkhi ho medinI maratI, brahasaghaNa vaDa vIra / UdAharA AdhAra anna de, bhuje tAharai bhAra // bharatAra melhe jAi bhAmiNI, peTa kaji paradeza | UbAriyA karmacanda ole, DUlatA dasa deza // nijapure nagare baDe gAme, diyai na koI dAna / tadi koThAra karmacanda kari, bhugatA dhIMga supai dhAna // jaga chela muhatai kAja, joI sudha na denai sAMka / karamacaMdatau parasAda, kitarA salata rahiyA rAMka // / dAtAra ghaNA dasa deza dudhIyA, ghaNuM samapai sudravya ghaNA / guNDIra mani karatA gayavara, tUM Apa saMgrAmataNA // jagi dAtAra ketA jiNazAsana, avasara dekhivi dravai Athi / kavi moTA tuM jema karamacaMda, hAthI phiNahi na dInA haathi|| jina sadIha vaha tala joDe kari dAkhavi sanUrA kaMdha / tUM karamacaMda tyAgUAM tUThau, gaja isaDA Apa jagabaMdha || sAmi sanAha nagAhara sUraja, calai na kadahI grahiyau cAla / samadharanai karamacaMda samApai, sArasIyAM karatA khaMDAla || UdA nAgadeva baccharAja, iNi kula ghaDana satrahara ghATa / medinI tilaka tUM karamacaMda, muMhatA pragaTiyau tiNi pATa | baMdha bAdhA gaDa gAjai, brahasa ghaNA chuTavAli / cakravartti sAMgAtaNi, cAuri caMda baiThau cAli // huja dAra hAla hukama hAle gaNita nAve gAma / mAniyo rAu kalyANa, muMhatA mera jivaDI mAma // cADhiyoM cAMpA juva racAvau, vaMza saghale vAMna / jaga phoDi samadhara sukavi, jayai rAja kara rAjAna // 51 52. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________