Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAga nahite mo sitaMbara akTUbara 1916 saM0- nAthUrAma premI / Lu 22-201 3 jaina samAja / tIrthakSetroMke jhagar3e, striyoMkI ajJAnamaya- duHkhamaya dazA, zAstroMkI rakSA aura pracArake kAmameM lAparavAhI aura agu oMkI 'bher3iyAdhasAna' buddhike andhera; ye saba bAteM dekhakara zAsanadevI dhanavAnoM, paNDitoM aura bAbuoMko sammilita zaktise udyoga karaneke lie samajhA rahI hai|
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ vissy-suucii| niymaavlii| 1. vArSika mUlya upahArasahita 3) tIna rupayA pezagI hai| vI.pI. tIna rupayA eka AnekA bhejA jAtA hai| 2. upahArake binA bhI tIna rupayA mUlya hai| 1 bhadrabAhu-saMhitA ( granthaparIkSA )- 3. grAhaka varSake AraMbhase kiye jAte haiM aura vIcase lekhaka, zrIyuta vAbU jugalakizorajI arthAt 7 veM aMkase / bIcase grAhaka honevAloMko mukhtaar| ... ... . 421 upahAra nahIM diyA jaataa| Adhe varSakA malya 2 pustaka-paricaya ... 442 11) ru. hai| 5. pratyeka aMkakA mUlya pA~ca Ane hai| 3zAradAgama ( kavitA )-le0, zrAyuta 5. saba tarahakA patravyavahAra isa patase karanA caahie| paM0 rAmacarita upaadhyaay| ... 1. 445 janA mainejara-jainagrantharatnAkara kAryAlaya. 4 rAjanItike maidAna meM Ao-le0, zrIyuta vra0 bhagavAnadIna / ... 446 hIrAbAga, po0 girgaaNv-bNbii| 5 jainadharmake pAlanevAle vaizya hI prArthanAya / kyoM? 1. jainahitaiSI kisI svArthabuddhise prerita hokara nijI 6 prArthanA ( kavitA )-le0, zrIyuta paM0 lAbhake lie nahIM nikAlA jAtA hai| isameM jo samaya giridhara shrmaa| ... 154 aura zaktikA vyaya kiyA jAtA hai vaha kevala acche 7 jainadharma aura jainadarzana ... 455 vicAroM ke pracArake lie / ataH isakI unnatime 8 kAzmIrakA itihAsa-le0, zrIyuta hamAre pratyeka pAThakako sahAyatA denI caahie| bAbU supArzadAsa jaina bI. e.| ... 464 2. jina mahAzayoM ko isakA koI lekha acchA mAlUma 9patitoddhAra ( kavitA)-le0, zrIyuta ho unheM cAhie ki usa lekhako jitane mitroMko ve par3hakara sunA sakeM avazya sunA diyA kreN| bra0 vizvaMbharadAsa gArgIya ... 468 3. yadi koI lekha acchA na mAlUma ho athavA viruddha 10 sUktamuktAvalI aura somaprabhA mAlama ho to kevala usIke kAraNa lekhaka yA cArya-le0, zrIyata muni jinavijayajI 469 sampAdakase dveSa bhAva na dhAraNa karane ke lie savi11 mAtAkA putrako jagAnA ( kavitA) naya nivedana hai| ___ le, zrIyuta paM0 rAmacasti upAdhyAya 477 4. lekha bhejaneke lie sabhI sampradAyake lekhakoMkoM 12 sArvajanika dhanakI jimmevArI 479 AmaMtraNa hai| -smpaadk| 13 bAlavivAha-le, zrIyuta ThAkura ziva dUsare upahArakI sUcanA / nandanasiMha bI. e. ... 486 dasarA upahAra abhItaka nahIM diyA gayA, isakA 14 yuvakoMke prati ( kavitA ) ... 495 kAraNa yaha hai ki jina lekhaka mahAzayane use likha 15 sammAnita (galpa)-le. zrIyuta paM0 denA kahA hai ve avakAzAbhAvake kAraNa aba taka ___ jvAlAdatta zarmA ... ... 496 likha nahIM sake haiN| takAjA kiyA jA rahA hai| jyoM 16 vividha prasaGga ... ... 504 hI ve likha deMge, tyAMhI usake chAnekA prabandha kara 17 tIrthoM ke jhagar3e miTAnekAAndolana509 diyA jAyagA / kAgaja kharIdA huA rakkhA hai / eka 18 bhAratameM jainasamAjakI avasthA 519 dharmAtmA sajanane isa pustaka chapAnekA pUrA kharca denekI svIkAratA de dI hai| mAlA na mAlUma ho athavA viruddha cAya-le0, zrIyuta muni jinaki For Personal & Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA~ bhAga / aMka 9-10 hitaM manohAri ca durlabha vacaH / jainahitaiSI / RARARARARARARARARA sAre hI saMgha sanehake sUtasauM, saMyuta hoM, na rahai kou dveSI / premasauMpA svadharma sabhI, raheM satya ke sA~ce svarUpa gaveSI // baira virodha na ho matabhedataiM, hoM sabake saba bandhu zubhaiSI / bhArata ke hita ko samajheM saba, cAhata hai yaha jainahitaiSI // ENBUCNBNOVYUOND bhadrabAhu -saMhitA / ( grantha- parIkSA-lekhamAlAkA caturtha lekha / ) [ le0-zrIyuta bAbU jugalakizorajI mukhtAra ] jaina samAjameM, bhadrabAhusvAmI eka bahuta prasiddha AcArya ho gaye haiM / Apa pA~caveM zrutakevalI the / zrutakevalI unheM kahate haiM jo saMpUrNa dvAdazAMga zrutake pAragAmI hoM - usake akSara akSarakA jinheM yathArtha jJAna ho / dUsare zabdoM meM yoM kahanA cAhie ki tIrthaMkara bhagavAnakI divya dhvani dvArA jisa' jJAna-vijJAnakA udaya hotA hai usake avikala jJAtAoMko zrutakevalI kahate haiM / Agama meM saMpUrNa padArthoM ke jAnanemeM kevalI aura zrutakevalI donoM hI samAna rUpase nirdiSTa haiM / bheda hai 1-2 bhAdra, Azvina 2442 sitambara, akTU01916. sirpha pratyakSa-parokSakA yA sAkSAt - asAkSAtkA / kevalI apane kevalajJAna dvArA saMpUrNa padArthoM ko pratyakSa rUpase jAnate haiM aura zrutakevalI apane syAdvAdAlaMkRta zrutajJAna dvArA unheM parokSa rUpa se anubhava karate haiN| jaisA ki svAmi samantabhadrake isa vAkyase pragaTa hai: syAdvAdakevalajJAne sarvatattvaprakAza | bhedaH sAkSAdasAkSAcca hyavastvanyatamaM bhavet // 10 // -AptamImAMsA / jainiyoMko, bhadrabAhukI yogyatA, mahattA, aura For Personal & Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 jainahitaiSI - sarvamAnyatA Adike viSaya meM isase adhika paricaya denekI jarUrata nahIM hai / ve bhadrabAhuke dvArA saMpUrNa tattvoMkI prarUpaNAkA usI prakAra avikala rUpase hote rahanA mAnate haiM jisa prakAra ki vaha vIra bhagavAnakI divyadhvani dvArA hotI rahI thI aura isa dRSTise bhadrabAhu vIra bhagavAna ke tulya hI mAne aura pUje jAte haiM / isase pAThaka samajha sakate haiM ki jainasamAjameM bhadrabAhukA Asana kitanA adhika U~cA hai / aise mahAn vidvAn aura pratibhAzAlI AcAryakA banAyA huA yadi koI graMtha upalabdha ho jAya to vaha niHsandeha bar3e hI Adara aura satkArakI dRSTise dekhe jAne yogya hai aura use jainiyoM kA bahuta bar3A saubhAgya samajhanA cAhie / astu; Aja isa lekha dvArA jisa graMthakI parIkSAkA prAraMbha kiyA jAtA hai unake nAmake sAtha ' bhadrabAhu ' kA pavitra nAma lagA huA hai| kahA jAtA hai ki yaha graMtha bhadrabahuzrutavalIkA banAyA huA hai / grantha-prApti / jisa samaya sabase pahale mujhe isa graMtha ke zubha nAmakA paricaya milA aura jisa samaya ( san 1905 meM ) paMDita gopAladAsajIne isake 'dAya - bhAga' prakaraNako apane 'jainamitra' patrameM prakAzita kiyA usa samaya mujhe isa graMthake dekhanekI bahuta utkaMThA huI / parantu graMtha na milane ke kAraNa merI vaha icchA usa samaya pUrI na ho skii| sAtha hI, usa vakta mujhe yaha bhI mAlUma huA ki abhItaka yaha graMtha kisI bhaMDArase pUrA nahIM milA / mahAsabhA ke sara - svatIbhaMDArameM bhI isakI adhUrI hI prati hai / isake bAda cAra pA~ca varSa hue jaba ailaka pannAlAlajIke dvArA jhAlarApATanake bhaMDArase isa graMthakI yaha prati nikAlI gaI aura brahmacArI zItalaprasAdajI ke dvArA, jainamitrameM, isa pUre graMthake mila jAnakI ghoSaNA kI gaI aura isake adhyAyoMkI viSaya-sUcIkA vivaraNa dete hue sarva sAdhAraNa para graMthakA mahattva kiyA gayA, taba merI vaha graMthAvalokanakI icchA aura bhI balavatI ho uThI aura maiMne nizcaya kiyA ki kisI na kisI prakAra isa graMthako ekabAra parIkSA- dRSTise jarUra dekhanA caahie| jhAlarA - pATanakI ukta pratiko, usapara se kaI pratiyA~ karA kara graMthakA pracAra karane ke lie, ailaka pannAlAlajI apane sAtha le gaye the / isa lie ukta graMthakA sahasA milanA durlabha ho gayA / kucha samake bAda jaba una pratiyoMmeMse eka prati morenAmeM paM0 gopAladAsajIke pAsa pahu~ca gaI taba, samAcAra milate hI, maiMne paMDitajIse usake bhejaneke lie nivedana kiyA / uttara milA ki AdhA graMtha paM0 dhannAlAlajI bambaI le gaye hai aura AdhA yahA~para dekhA jA rahA hai / antako, bambaI, aura morenA donoM hI sthAnoMse graMthakI prApti nahIM ho sakI / merI usa prabala icchAkI pUrti meM isa prakArakI bAdhA par3atI dekhakara bAbA bhAgIrathajI varNIke hRdayapara bahuta coTa lagI aura unhoMne ajamera jAkara seTha nemicaMdajI sonIke lekhaka dvArA, jo usasamaya bhadrabAhusaMhitA kI pratiyA~ utAranekA hI kAma kara rahA thA, eka prati apane lie karAnekA prabaMdha kara diyaa| bahuta dinoMke intajAra aura likhA par3hIke bAda vaha prati dehalImeM bAbAjIke nAma vI. pI. dvArA AI, jisako lAlA jaggImalajIne chur3Akara pahAr3I ke maMdirameM virAjamAna kara diyA aura Akhira vahA~se vaha prati mujhako mila gii| dekhanese mAlUma huA ki yaha prati kucha adhUrI hai| taba usake kamatI bhAgakI pUrti tathA milAnake lie dUsarI pUrI pratike ma~gAnekI jarUrata paidA huI, jisake lie aneka sthAnoMse patravyavahAra kiyA gayA / isa For Personal & Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ para seTha hIrAcaMda nemicaMdajI zolApurane, patra pAte hI, apane yahA~kI prati bheja dI, jo ki isa graMthakA pUrvakhaMDa mAtra hai aura jisase milAnakA kAma liyA gayA / parantu isase kamatI bhAgakI pUrti nahIM ho sakI / ataH jhAlarApAnase isa graMtha kI pUrI prati prApta karanekA phirase prayatna kiyA gayA / abakI bArakA prayatna saphala huA / gata julAI mAsake antameM zrImAn seTha vinodIrAma bAlacaMdajIke pharma ke mAlika zrIyuta seTha lAlacandajI seThIne isa graMthakI vaha mUla prati hI mere pAsa bheja dene kI kRpA kI jisa parase aneka pratiyA~ hokara hAlameM isa saMhitAkA pracAra honA prAraMbha huA hai aura isa lie seTha sAhabakI isa kRpA aura udAratA ke lie unheM jitanA dhanyavAda diyA jAya vaha thor3A hai jina jina mahAnubhAvoMne merI isa graMthAvalokanakI icchAko pUrA karaneke lie graMtha bhejane - bhijavAne Adi dvArA merI sahAyatA kI hai una sabakA maiM hRdaya se AbhAra mAnatA hU~ / isa viSayameM zrIyuta paM0 nAthUrAmajI premIkA nAma khAsa taurase ullekha yogya hai aura ve mere vizeSa dhanyavAdake pAtra haiM; jinake khAsa udyogase jhAlarA - pATanakI mUla prati upalabdha huI, jinhoMne graMthaparIkSAkI sahAyatArtha aneka graMthoM ko kharIdakara bhejane takakI udAratA dikhalAI aura jinakI koziza se eka alabdha graMthakI dakkana kAlija yUnAkI lAyabrerIse bhI prApti huI / isa prakAra graMtha-prAptikA yaha saMkSipta itihAsa dekara aba maiM prakRta viSayakI ora jhukatA hU~: / parIkSAkI jarUrata / cars-saMhitA / bhadrabAhu zrutavalIkA astitva samaya vIra nirvANa saMvat 133 se prAraMbha hokara saMvat 162 paryaMta mAnA jAtA hai / arthAt vikrama saMvatase 308 varSa pahale aura IsavI sana se 423 365 varSa pahale taka bhadrabAhu maujUda the aura isalie bhadrabAhuko samAdhistha hue Aja 2281 varSa ho cuke haiN| isa samaya se 29 varSa pahale ke kisI samaya meM ( jo ki bhadrabAhu ke zrutakevalI rahanekA samaya kahA jAtA hai ) bhadrabAhu zrutakevalI dvArA isa graMthakI racanA huI hai, aisA kucha vidvAnoMkA anumAna aura kathana hai / graMthameM, graMthake banane kA koI san saMvat nahIM diyA aura na graMthakartA kI koI prazasti hI lagI huI hai / paraMtu graMthakI pratyeka sandhimeM, ' bhadrabAhu ' aisA nAma jarUra lagA huA hai; maMgalAcaraNameM ' govardhanaM guruM natvA' isa pada ke dvArA govardhana gurukA, jo ki bhadrabAhu zrutakevalI ke guru the, namaskArapUrvaka smaraNa kiyA gayA hai; kaI sthAnoM para maiM bhadrabAhu suni aisA kahatA hU~ yA kahU~gA ' isa prakArakA ullekha pAyA jAtA hai; aura eka sthAnapara " bhadrabAhuruvAcedaM paMcamaH zrutakevalI + ' yaha vAkya bhI diyA hai / isake sivAya graMthameM kahIM kahIMpara kisI kathana ke sambaMdha meM isa prakA rakI sUcanA bhI kI gaI hai ki vaha kathana bhadrabAhu zrutakevalIkA yA dvAdazAMgake jAnanevAle bhadrabAhukA hai / inhIM saba bAtoMke kAraNa jaina samA jake vartamAna vidvAnoMkA uparyukta anumAna aura kathana jAna par3atA hai| parantu sirpha itane parase hI itanA bar3A bhArI anumAna kara lenA bahuta bar3e sAhasa aura jokhamakA kAma hai / khAsakara aisI hAlata aura parasthitimeM jaba ki isa prakArake aneka graMtha jAlI siddha kiye jA cuke hoM / jAlI graMtha banAnevAloMke lie isa prakArakA khela kucha bhI muzkila hA~ hotA aura isakA " / + khaMDa 3 adhyAya loka 10 kA pUrvArdha / For Personal & Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 ammmmmmmm jainahitaiSICARTOOTEmitTTERRDESH digdarzana pahale tIna graMthoMpara likhe gaye parIkSA- kI jAya aura graMthake sAhityakI jA~ca dvArA lekhoMdvArA bhale prakAra karAyA jA cukA hai+| bha- yaha mAlUma kiyA jAya ki yaha graMtha vAstavameM kaba drabAhuko hue Aja 23 sau varSakA lambA caur3A banA hai aura ise kisane banAyA hai / isI lie samaya bIta gyaa| isa arsemeM bahutase acche acche Aja pAThakoMkA dhyAna isa ora AkarSita kiyA vidvAn aura mAnanIya AcArya hogaye; parantu jAtA hai / unameMse kisIkI bhI kRtimeM isa graMthakA nAmollekha granthakI vilkssnntaa| taka nahIM milatA aura na kisI prAcIna zilAlekhameM hI isa graMthakA ullekha pAyA jAtA hai| jisa samaya isa granthako parIkSA-dRSTise zrutakevalI jaise Adarza puruSa dvArA race hue eka avalokana karate haiM usa samaya yaha grantha aise graMthakA, jisakA astitva Ajataka calA bar3A hI vilakSaNa mAlUma hotA hai / isa graMthameM AtA ho, bAdako honevAle kisI bhI mAnanIya tIna khaMDa haiM-1 pUrva, 2 madhyama, 3 uttara prAcIna AcAryakI kRtimeM nAmollekha taka na aura zlokoMkI saMkhyA lagabhaga sAta hajAra hai| honA saMdehase khAlI nahIM hai| sAtha hI, zravaNa- paraMtu graMthake antameM jo 18 zlokoMkA ' antima belgolake zrIyuta paMDita daurbali jinadAsa zAstrI- vaktavya ' diyA hai usameM granthake pA~ca khaMDa batajIse mAlUma huA ki udhara dakSiNadezake bhaMDA- lAye haiM aura zlokoMkI saMkhyA 12 hajAra sUcita roMmeM bhadrabAhusaMhitAkI koI prati nahIM hai aura kI hai / yathAHna udhara pahalase isa graMthakA nAma hI sunA jAtA prathamA vyavahArAkhyo jyotirAkhyo dvitIyakaH / hai| jisa dezameM bhadrabAhukA antima jIvana tRtIyopi nimittAkhyazcaturthopi zarIrajaH // 1 // vyatIta huA ho, jisa dezameM unake ziSyoM paMcamopi svarAkhyazca paMcakhaMDairiyaM matA / aura praziSyoMkA bahuta bar3A saMgha lagabhaga 12 dvAdazasahasrapramitAsaMhiteyaM jinoditA // 2 // varSataka rahA ho, jahA~ unake ziSyasampradAyameM antima vaktavya antima khaMDake antameM honA aneka diggajavidvAnoM kI zAkhA prazAkhAyeM phailI cAhie thA; parantu yahA~para tIsare khaMDake antameM hoM aura jahA~para dhavala, mahAdhavala Adi granthAko diyA hai| cauthe pA~caveM khaMDoMkA kacha patA nahIM, surakSita rakhanevAle maujUda hoM, vahA~para unakI, aura na unake sambaMdhameM isa viSayakA koI adyAvadhiparyaMta jIvita rahanevAlI, eka mAtrasaMhi- zabda hI likhA hai / kisI graMthameM tIna khaMDAke tAkA nAmataka sunAI na par3e, yaha kucha kama Azca- hAneparahI unakA pUrva, madhyama aura uttara isa prakApanI bAta nahIM hai| aisA honA kucha artha rakhatA hai rakA vibhAga ThIka ho sakatA hai, pA~ca khaMDoMkI aura vaha upekSA kiye jAneke yogya nahIM hai / ina hAlatameM nahIM / pA~ca khaMDoMke honepara dUsare khaMDako saba kAraNoMse yaha bAta bahuta Avazyaka jAna par3atI madhyama ' aura tIsareko 'uttarakhaMDa' kahanA hai ki isa graMtha ( bhadrabAhusaMhitA) kI parIkSA ThIka nahIM baiThatA / pahale aura antake khaMDAke bIcameM rahanese dUsare khaMDako yadi 'madhyamakhaMDa' + isase pahale umAsvAmi-zrAvakAcAra, kunda-kundazrAvakAcAra aura jinasena-trivarNAcAra aise tani kahA jAya to isa dRSTise tIsare khaMDako graMthoMkI parIkSA kI jA cukI hai, jinake pA~ca parIkSA- bhI 'madhyamakhaMDa ' kahanA hogA, 'uttarakhaMDa ' lekha jainahitaiSIke 10 veM bhAgameM prakAzita hue haiN| nahIM / parantu yahA~para padyameM bhI tIsare khaMDako, For Personal & Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ ComHOLESHOBHARA bhadrabAhu-saMhitA / 425 usake dasa adhyAyoMkI sUcI dete hue, * uttara- khaMDameM sirpha 'RSiputrikA ' aura 'dIpa' khaMDa'hI likhA hai| yathAH nAmake do adhyAya hI aise haiM jinameM 'nimitta' grahastutiH pratiSTAM ca muulmNtrrssiputrike| kA kathana hai| bAkIke ATha adhyAyoMmeM dUsarI zAsticakre kriyAdIpe phalazAntI dazottare // 8 // hI bAtoMkA varNana hai / isase pAThaka soca isalie khaMDoMkA yaha vibhAga samucita pratIta sakate haiM ki isa khaMDakA nAma kahA~taka 'nimittanahIM hotaa| khaMDoMke isa vibhAga-sambaMdhameM eka khaMDa ' ho sakatA hai / rahI dUsare khaMDakI bAta / bAta aura bhI noTa kiye jAne yogya hai aura vaha isameM 1 kevalakAla, 2 vAstulakSaNa, 3 divyenduyaha hai ki isa graMthameM pUrva khaMDakI saMdhi deneke saMpadA, 4 cihna aura 5 divyoSadhi nAmake pA~ca pazcAt, dUsare khaMDakA prAraMbha karate hue, "atha adhyAya to aise haiM jinakA jyotiSase prAyaH kucha bhadrabAha-saMhitAyAM uttarakhaMDaH prArabhyate, sambaMdha nahIM aura 'ulkA' Adi 26 adhyAya graha vAkya diyA hai aura isake dvArA dUsare khaMDako tathA zakuna ( svarAdi dvArA zubhAzubhajJAna ), 'uttarakhaMDa' sacita kiyA hai; paranta khaMDake antameM lakSaNa aura vyaMjana nAmake kaI adhyAya aise haiM use vahI 'madhyamakhaMDa ' likhA hai| ho sakatA jo nimittase sambaMdha rakhate haiM aura usa aSTAMga hai ki graMthakartAkA graMthameM pahale do hI khaMDoMke nimittameM dAkhila haiM jisake nAma 'rAjavArtika' rakhanekA vicAra ho aura isI lie dUsarA khaMDa meM isa prakAra diye haiM:zurU karate hue use 'uttarakhaMDa' likhA ho. paranta aMtarikSa-bhaumAMga-svara-svapna-lakSaNa-vyaMjana-chinnAni bAdako dUsarA khaMDa likhate hue kisI samaya vaha / aSTaumahAnimittAni / vicAra badalakara tIsare khaMDakI jarUrata paidA huI isa khaMDake zurUke 26 adhyAyoMko unakI ho aura isa lie antameM khaMDako 'madhyamakhaMDa , saMdhiyoMmeM diye hue 'bhadrabAhuke nimitta ' ina karAra diyA ho aura pahale jo usake lie zabdoM dvArA nimittAdhyAya sUcita bhI kiyA hai| * uttarakhaMDa ' pada likhA gayA thA usakA sudhAra zeSake adhyAyoMmeM eka adhyAya (naM. 30) karanA smRtipathase nikala gayA ho / kucha bhI kA nAma hI 'nimitta ' adhyAya hai aura usake ho, para isase graMthakA avyavasthitapanA pragaTa hotA ra pratijJA-vAkyameM bhI nimitta kathanakI pratijJA hai| yaha to huI khaMDoMke sAdhAraNa vibhAgakI kI gaI hai / yathAH- bAta; aba unake viSaya-vibhAgakI apekSA vizeSa atha vakSyAmi keSAMcinimittAnAM prarUpaNaM / nAmakaraNako lIjie / Upara uddhRta kiye hue kAlajJAnAdibhedena yaduktaM pUrvasUribhiH // 1 // zloka naM. 1 meM dUsare khaMDakA nAma 'jyotiSa ___ isa taraha para isa khaMDameM nimittAdhyAyoMkI rakhaMDa ' aura tIsarekA nAma 'nimittakhaMDa, diyA bahulatA hai / yadi do nimittAdhyAyoMke honese hai jisase yaha sUcita hotA hai ki ye donoM hI tIsare khaMDakA nAma 'nimitta ' khaMDa rakkhA viSaya eka dUsarese bhinna alaga alaga khaMDoMmeM gayA hai to isa khaMDakA nAma sabase pahale 'nimitta rakkhe gaye haiN| paraMtu donoM khaMDoMke adhyAA~kA kiyA gyaa| isa lie khaMDoMkA yaha nAmakaraNa bhI khaMDa ' rakhanA cAhie thA; parantu aisA nahIM pATha karanese aisA mAlUma nahIM hotaa| tIsare samacita pratIta nahIM hotA / yahA~ para pAThakoMko 1 tIsare khaMDake antameM bhI usakA nAma 'ni- yaha jAnakara aura bhI Azcarya hogA ki isa mittakhaMDa ' likhA hai| khaMDake zurUmeM nimittagraMthake kathanake lie hI For Personal & Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 AIITTEmmunicim prazna kiyA gayA hai aura usIke kathanakI karatA hai ki graMthameM pahalese koI kathana cala pratijJA bhI kI gaI hai / yathAH rahA hai jisake bAdakA yaha prakaraNa hai; parantu sukhagrAhyaM laMghugraMthaM spaSTaM ziSyahitAvaham / graMthameM isase pahale koI kathana nahIM hai| sirpha sarvajJabhASitaM tathyaM nimittaM tu avIhi naH // 2-1-14 // maMgalAcaraNake do zloka aura diye haiM jo bhavadbhiryadahaM pRSye nimittaM jinabhASitam / 'natvA ' aura 'praNamya ' zabdoMse zurU hote samAsavyAsataH sarve tannibodha yathAvidhi // -2-2 // haiM aura jinameM koI alaga pratijJAvAkya nahIM aisI hAlatameM isa khaMDakA nAma 'jyotiSa- hai| isa lie ina donoM zlokoMse sambaMdha rakhanekhaMDa kahanA pUrvApara virodhako sUcita karatA hai| vAlA yaha 'adhunA' zabda nahIM ho sktaa| khaMDoMke isa nAmakaraNake samAna bahutase adhyA- parantu ise rahane dIjie aura khAsa pratijJA para yoMkA nAmakaraNa bhI ThIka nahIM huaa| udAhara- dhyAna dIjie / pratijJAmeM saMhitAkA abhidheyaNake taurapara tIsare khaMDake -- phala ' nAmake saMhitAkA uddeza-vaNe aura AzramoMkI sthitiko adhyAyako liijie| isameM sirpha kucha svamoM batalAnA pragaTa kiyA hai / isa abhidheyase dUsare aura grahoMke phalakA varNana hai / yadi itane parase tIsare khaMDoMkA koI sambaMdha nahIM; khAsakara hI isakA nAma 'phalAdhyAya' rakkhA gayA dasarA 'jyotiSakhaMDa ' bilakula hI alaga ho to isase pahaleke svapnAdhyAyako aura grahAcAra jAtA hai aura vaha kadApi isa varNAzramavatI prakaraNake aneka adhyAyoMko phalAdhyAya kahanA saMhitAkA aMga nahIM ho sktaa| dUsare khaMDake cAhie thaa| kyoMki unameM bhI isI prakArakA " zurUmeM, ' atha bhadrabAhusaMhitAyAM uttarakhaMDaH viSaya hai| balki ukta phalAdhyAyameM jo grahA- prArabhyate' ke bAda 'OMnamaH siddhebhyaH, zrIbhacArakA varNana hai usake saba zloka pichale grahA- dabAhave namaH ye do maMtra dekara, ' atha bhadrabAhucArasaMbaMdhI adhyAyoMse hI uThAkara rakkhe gaye haiM, ra rakkha gaya hai, kRta nimittagraMthaH likhyate / yaha eka vAkya to bhI una pichale adhyAyoMko phalAdhyAya nAma, diyA hai / isase bhI isa dUsare khaMDakA alaga graMtha nahIM diyA gyaa| isalie kahanA par3atA hai ki honA pAyA jAtA hai| itanA hI nahIM, isa khaMDake yaha nAmakaraNa bhI ThIka nahIM huA / isake pahale adhyAyameM graMthake bananekA sambaMdha (ziSyoMsivAya graMthake AdimeM maMgalAcaraNapUrvaka jo kA bhadrabAhuse prazna Adi ) aura graMthake ( dUsare pratijJA-vAkya diyA hai aura jise saMpUrNa graMthake ?' thaka khaMDake ) adhyAyoM athavA viSayoMkI sUcI lie vyApaka samajhanA cAhie vaha isa prakAra hai:- bhI dI hai jisase isa khaMDake bhinna graMtha govardhanaM guruM natvA dRSTvA gautamasaMhitAm / honekI aura bhI adhikatAke sAtha puSTi varNAzramasthitiyutA saMhitA vaNyete'dhunA // 3 // hotI hai / anyathA, graMthake bananekI yaha __ arthAt-' govardhana ' guruko namaskAra karake saba sambaMdha-kathA aura saMhitAke pUre adhyAyoM aura 'gautamasaMhitA' ko dekhakara aba varNo vA viSayoMkI sUcI pahale khaMDake zurUmeM dI jAnI tathA AzramoMkI sthitivAlI sahitAkA varNana cAhie, jahA~ vaha nahIM dI gii| yahA~para khasUkiyA jAtA hai| siyatake sAtha eka khaMDake sambaMdhameM vaha asambaddhaisa pratijJA-vAkyameM ' adhunA ' ( aba ) mAlUma hotI hai| dUsare khaMDameM bhI itanI vizeSatA zabda bahuta khaTakatA hai aura isa bAtako sUcita aura hai ki vaha saMpUrNa khaMDa kisI eka vyakti For Personal & Private Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ ammmmmmmmHINDI bhdrbaahu-sNhitaa| 427 kA banAyA huA mAlUma nahIM hotA / usake * gandharvanagaraM garbhAn yAtrotpAtAMstathaiva ca / Adike 24 yA jyAdahase jyAdaha 25 adhyA- . grahacAraM pRthaktvena grahayuddhaM ca kRtsnazaH // 16 // yoMkA TAipa aura sA~cA, dUsare adhyAyoMse bhinna vAtikaM cAtha svapnAMzca muhUrtAzca tithIMstathA / karaNAni nimittaM ca zakunaM pAkameva ca // 17 // eka prakArakA hai / ve kisI eka vyaktike bnaaye| hue jAna par3ate haiM aura zeSa adhyAya kisI parantu kathana karate hue ' grahayuddha ' ke bAda 'grahasaMyoga arghakAMDa ' nAmakA eka adhyAya dUsare tathA tIsare vyaktike / yahI vajaha hai ki isa khaMDameM zurUse 25 veM adhyAyataka to kahIM ( naM0 25) diyA hai aura phira usake bAda koI maMgalAcaraNa nahIM hai; parantu 26 veM / 'svamAdhyAya ' kA kathana kiyA hai / yadyapi 'grahasaMyoga arthakAMDa' nAmakA viSaya grahaadhyAyase usakA prAraMbha pAyA jAtA hai, jo eka naI aura vilakSaNa bAta hai + / Ama taura para jo yuddhakA hI eka vizeSa hai aura isa lie zloka graMthakartA graMthoM meM maMgalAcaraNa karate haiM ve graMthakI naM0 16 meM liye hue 'kRtsnazaH' padase usakA AdimeM use jarUra rakhate haiM / eka graMthakartA grahaNa kiyA jA sakatA hai; parantu isa adhyA yake bAda 'vAtika ' nAmake adhyAyakA koI honekI hAlatameM yaha kabhI saMbhava nahIM ki graMthakI AdimeM maMgalAcaraNa na diyA jAkara graMthake madhya varNana nahIM hai| svapnAdhyAyase pahale hI nahIM, bhAgase bhI pIche usakA prAraMbha kiyA jAya / balki pIche bhI usakA kahIM kathana nahIM hai / isa isake sivAya ina adhyAyoMkI saMdhiyoMmeM prAyaH / lie kathanase isa viSayakA sApha chUTa jAnA 'iti ' zabdake bAda " graMthe bhadrabAhuke nimitte" . pAyA jAtA hai / isake Age, viSaya-sUcImeM, aise vizeSa padoMkA prayoga pAyA jAtA hai, jo diye haiM: zloka naM0 17 ke bAda ye do zloka aura 26 veM adhyAyako chor3akara saMhitA bharameM aura jyotiSa kevalaM kAlaM vAstu divyendrasaMpadA / kisI bhI adhyAyake sAtha dekhanemeM nahIM aataa| lakSaNaM vyaMjanaM cihna tathA divyauSadhAni ca // 15 // aura isalie yaha bheda-bhAva bhI bahuta khaTakatA balAbalaM ca sarveSA virodhaM ca parAjayaM / hai| saMpUrNa graMthakA eka kartA honekI hAlatameM isa tatsarvamAnupUrveNa prabravIhi mahAmate // 16 // prakArakA bheda bhAva nahIM bana sktaa| astu| ina zlokoMmeM 'balAbalaM ca sarveSAM' isa padake aba eka bAta aura pragaTa kI jAtI hai jo isa dvArA pUrvakathita saMpUrNa viSayoMke balAbala kathanakI dUsare khaMDakI adhyAya-sUcI athavA viSaya-sUcIse sUcanA kI gaI hai; parantu kathana karate hue, adhyAya sambaMdha rakhatI hai aura vaha yaha hai ki isa khaMDake naM041 aura 42 meM sirpha grahoMkA hI balAbala .pahale adhyAyameM, kramazaH kathana karaneke lie, jo dikhalAyA gayA hai| zeSa kisI bhI viSayake adhyAyoM athavA viSayoMkI sUcI dI hai usameM balAbalakA ina donoM adhyAyoMmeM kahIM koI grahayuddhake bAda 'vAtika ' aura vAtikake bAda varNana nahIM hai aura na Age hI isa viSayakA 'svapma' kA viSaya kathana karanA likhA hai| yathAH- koI adhyAya pAyA jAtA hai / isalie yaha kathana adhUrA hai aura pratijJAkA eka aMza pAlana 4 26 veM adhyAyakA vaha maMgalAcaraNa isa prakAra hai:- * isase pahale viSaya-sUcIkA nimnazloka aura hai:namaskRtya mahAvIraM surAsuranamaskRtam / ulkA samAsato vyAsAtpariveSAMstathaiva ca / . svamAnyahaM pravakSyAmi zubhAzubhasamIritam // 1 // vidyuto'bhrANi saMdhyAzca meghAnvAtAnpravarSaNam // 15 // " For Personal & Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 SAMRIDAIMIMIMARATHAMAT jainahitaiSI kiyA gayA mAlUma hotA hai| yadi zloka naM019ko karU~gA ki yaha graMtha bhadrabAhu zrutakevalIkA ba16 ke bAda rakkhA jAya to " balAbalaM ca nAyA huA nahIM hai| sarveSAM ' isa padake dvArA grahoMke balAbalakatha- zvetAmbaroMkI maanytaa| nakA bodha ho sakatA hai| aura zloka naM0 ___ parantu isa siddha karanekI ceSTAse pahale maiM 14 meM diye hue 'sukhagrAhyaM laghugrathaM ' isa , - apane pAThakoMko yaha batalA denA jarUrI samapadakA bhI kucha artha sadha sakatA hai ( yadyapi jhatA hU~ ki yaha graMtha (bhadrabAhusaMhitA ) zvetAzrutakevalIke sambandhameM laghugraMtha honekI bAta ! mbara sampradAyameM bhI bhadrabAhu zrutakevalIkA banAkucha adhika mahattvakI nahIM samajhI jA sktii)| ' yA huA mAnA jAtA hai| zvetAmbara sAdhu muni parantu aisA karanepara zloka naM0 17-18 17-18 AtmArAmajIne apane ' tattvAdarza' ke antima aura unake kathana-viSayaka samasta adhyA- parileTameM bhadrabAha zrutakevalIke sAtha usakA yoMko asvIkAra karake-granthakA aMga na mAna / bhI nAmollekha kiyA hai aura use eka jyotiSa kara-graMthase alaga karanA hogA jo kabhI iSTa zAstra batalAyA hai, jisase isa saMhitAke usa nahIM ho sakatA / isa lie kathana adhUrA hai aura - dUsare khaMDakA abhiprAya jAna par3atA hai jo Upara usake dvArA pratijJAkA sirpha eka aMza pAlana eka alaga graMtha sUcita kiyA gayA hai / bambaIke kiyA gayA hai, yahI mAnanA pdd'egaa| isa prakArakI zvetAmbara bukaselara zA bhImasiMha mANikajIne aura bhI aneka vilakSaNa bAteM haiM jinako isa isI bhadrabAhusaMhitA nAmake jyotiHzAstrakA samaya yahA~para chor3A jAtA hai / ina saba vilakSaNoMse graMthameM kisI vizeSa gola gujarAtI anuvAda saMvat 1959 meM chapAkara prasiddha kiyA thA, jisakI prastAvanAmeM ukta mAlakI sUcanA hotI hai jisakA anubhava / prasiddhakartA mahAzayane likhA hai kiHpAThakoMko Age calakara svataH ho jaaygaa| "A bhadrabAhusaMhitA graMtha jainanA jyotiSa viSayahA~ para maiM itanA jarUra kahU~gA aura isa kaha , isa kaha yamA Adya graMtha che. temanA racanAra zrIbhadrabAhusvAmi, nemeM mujhe jarA bhI saMkoca nahIM hai ki aisA cauda pUrvadhara zrutakevalI hatA. temanAM vacano jainamAM asambaddha,adhUrA, avyavasthita aura vila- Apta vacano gaNAya che / ... zrIbhadrabAhusaMhitA kSaNoMse pUrNa graMtha bhadrabAhu zrutakevalI jaise nAmanA graMthanI mahatvatA ati chatAM A prasiddha thayelA vidvAnoMkA banAyA huA nahIM ho sktaa| bhASAMtararUpa graMthanI mahatvatA jo janasamudAyane kyoM nahIM ho sakatA ? yadyapi vidvAnoMko isa alpa lAge to teno doSa paMcamakAlane zira cha / " bAtake batalAnekI jarUrata nahIM hai; ve isa Upa- prasiddhakIke ina vAkyoMse zvetAmbarasamparake kathana. parase hI saba kucha anubhava kara dAyameM graMthakI mAnyatAkA acchA patA calatA sakate haiM; parantu phira bhI cU~ki samAjameM ghora hai; parantu itanA jarUra hai ki isa sampradAyameM ajJAnAndhakAra phailA huA hai, andhI zraddhA- bhI digambara sampradAyake samAna, yaha graMtha kucha kA prabala rAjya hai, gatAnugatikatA cala rahI adhika pracalita nahIM hai| isI lie zrIyuta hai, svataMtra vicAroMkA vAtAvaraNa baMda hai aura kacha muni jinavijayajI apane patrameM likhate haiM kividvAn bhI usameM dizA bhUla rahe haiM, isa lie maiM 1 yaha patra zrIyuta paM0 nAthUrAmajI premIke nAma savizeSa rUpase isa bAtako siddha karanekI ceSTA likhA gayA hai| For Personal & Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ MATHARIRAMINATIONALAMMAAMIRRITATED bhdrbaahu-sNhitaa| 429 WhitiTITERNHRITER " pATanake kisI naye yA purAne bhaMDArameM bhadra- dvArA kalpita mAlUma hotA hai / saMhitAke pahale bAhu-saMhitAkI prati nahIM hai / gujarAtake yA adhyAyameM graMtha bharameM kramazaH varNanIya viSayoMkI mAravADake anya kisI prasiddha bhaMDArameM bhI jo uparyullikhita sUcI lagI huI hai aura jisakA isakI prati nahIM hai| zvetAmbaroMke bhadrabAhucari- anuvAda anuvAdakane bhI diyA hai usase isa toMmeM unake saMhitA banAnekA ullekha milatA hai; stabakakA prAyaH kucha bhI sambaMdha nahIM miltaa| parantu pustaka abhItaka nahIM dekhI gii|" usake anusAra isa stabakameM muhUrta, tithi, karaNa, gujarAtI anuvAda / / nimitta, zakuna, pAka, jyotiSa, kAla, vAstu, - iMdrasaMpadA, lakSaNa, vyaMjana, cihna, oSadhi, sarva saMhitAke isa gujarAtI anuvAdake sAtha / sAtha nimittoMkA balAbala, virodha aura parAjaya, ina malagraMtha lagA huA nahIM hai / prastAvanAma likhA viSayoMkA varNana honA cAhie thA, jo nahIM hai| hai ki " yaha anuvAda zrAvaka hIrAlAla haMsa unake sthAnameM yahA~ rAzi, nakSatra, yoga, grahasvarAjajIkA kiyA huA hai, jinhoMne mA~gane para bhI rUpa, ketuko chor3akara zeSa grahoMkI mahAdazA, mUlagraMtha nahIM diyA aura na prayatna karane para rAjayoga, dIkSAyoga, aura grahoMke dvAdaza bhAvoMkA kisI dUsare sthAnase hI mUlagraMthakI prApti ho / phala, ina bAtoMkA varNana diyA hai / cU~ki yaha sakI / isase samUla chApanekI icchA rahate bhI anuvAda mUlake anukUla nahIM thA zAyada isI lie yaha anuvAda nirmUla hI chApA gayA hai|" yadyapi anuvAdakako mUla graMthakI kApI denemeM saMkoca huA isa anuvAdake sambaMdhameM mujhe kucha kahanekA ho / anyathA dasarI koI vajaha samajhameM nahIM avasara nahIM hai; parantu sarva sAdhAraNakI vijJapti AtI / prakAzakako bhI anuvAda para kucha saMdeha hA aura hitake lie saMkSepase, itanA jarUra kahU~gA gayA hai aura isIlie unhoMne apanI prastAvanAma ki yaha anuvAda sirase pairataka prAyaH galata likhA hai kimAlUma hotA hai / isa anuvAdameM graMthake do "A bhASAMtara ' kharI bhadrabAhusaMhitA' nAmanA stabaka (gucchaka ) kiye haiM, jinameM pahale staba- , graMtharnu cha ema vidvAnonI najaramAM Ave to te bAbatano kameM 21 adhyAyoMkA aura dUsaremeM 22 adhyA vyA. mane ati saMtoSa thaze, paraMtu tethI viruddha jo vidvAyoMkA anuvAda diyA hai / pahale stabakakA nonI najaramAM Ave to hu~ to lezamAtra te doSane pAtra milAna karanese jAna par3atA hai ki anuvAdaka nathI. meM to sarala aMtaHkaraNathI A graMtha kharA graMthajagaha jagahapara bahutase zlokoMkA anuvAda - bhASAMtara cha ema mAnI chapAvyo che tema chatAM vidvAnochor3atA, kucha kathana apanI taraphase milAtA nI najaramAM mArI bhUla lAge to huM kSamA mAgaM chu / " aura kucha Age pIche karatA huA calA gayA isa prastAvanAmeM prakAzakajIke una vicaahai| zukracArake kathanameM usane 234 zlokoMke roMkA bhI ullekha hai jo mUlagraMthake sambaMdha sthAnameM sirpha pA~ca sAta zlokoMkA hI anuvAda isa anuvAda parase unake hRdayameM utpanna hue haiM diyA hai| maMgalacAra, rAhucAra sUryacAra, caMdra- aura jo isa prakAra haiM:cAra aura grahasaMyoga arghakANDa nAmake pA~ca " zrIbarAhamihire karelI vArAhIsaMhitA ati adhyAyoMkA anuvAda kataI chor3a diyA hai| unakA vistArayukta graMtha che, tenAM pramANamAM A upalabdha graMthameM nAma bhI nahIM hai / rahI dUsare stabakakI thayelo bhadrabAhusaMhitA graMtha ati svalpa che. zrIbhadrabAta, so vaha bilakula hI vilakSaNa tathA anuvAdaka bAhusvAmi jevA zrutakevalI puruSe jyotiSa viSayano For Personal & Private Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 430 mummmmmmm jainahitaiSI spelo graMtha ATalo svalpa hoya ema aMtaHkaraNa kabula sarvAnetAnyathoddiSTAn bhagavanvaktumarhasi / karatuM nathI, te graMtha vArAhIsaMhitA karatAM paNa ati praznaM zuzrUSavaH sarve vayamanye ca sAdhavaH // 20 // vistAravAlo hovo joie|" arthAt-'he bhagavana kyA Apa kRpAkara ina ___ samajhameM nahIM AtA ki kyoM hIrAlAlajIne samasta yathoddiSTa viSayoMkA varNana kareMge ! hama aisA adhUrA, galata aura kalpita anuvAda prakA- saba ziSyagaNa tathA anya sAdhujana unake sunazita karaneke lie diyA aura kyoM use bhI- nekI icchA rakhate haiN|' isake bAda graMthameM dUsare. masI mANikajIne aisI saMdigdhAvasthAmeM prakA- adhyAyakA prAraMbha karate hue, jo vAkya diye haiM zita kiyA / yadi sacamuca hI zvetAmbarasampra- ve isa prakAra haiM:dAyameM aisI koI bhadrabAhusaMhitA maujUda hai tataH provAca bhagavAn digvAsA zramaNottamaH / jisakA uparyukta gujarAtI anuvAda satya samajhA yathAvasthAsuvinyAsadvAdazAMgavizAradaH // 1 // jAya to mujhe isa kahanemeM bhI koI saMkoca nahIM bhavadbhiryadahaM pRSTo nimittaM jinabhASitaM / samAsavyAsataH sarva tannibodha yathAvidhi // 2 // hai ki vaha saMhitA aura bhI Adhika Apattike yogya hai| arthAt yaha sunakara yathAvat dvAdazAMgake grantha kaba banA? aura kisane . jJAtA utkRSTa digambara sAdhu bhagavAn bhadrabAhu bole ki 'Apa logoMne saMkSepa-vistArase jo kucha banAyA? jinabhASita nimitta mujhase pUchA hai usa saMpUrNa aba yahA~para, vizeSa rUpase parIkSAkA prAraMbha nimittako sunie / ' karate hue, kucha aise pramANa pAThakoMke sammukha eka sthAnapara, isI khaMDake 36 veM adhyAyameM upasthita kiye jAte haiM jinase yaha bhale prakAra prakAra puruSalakSaNoMke bAda strI-lakSaNoMkA varNana karate spaSTa ho jAya ki yaha graMtha bhadrabAhu zrutakevalI valA- hue yaha bhI likhA hai:kA banAyA huA nahIM hai aura jaba unakA banAyA kanyA ca kIdRzI grAhyA kIdRzI ca vivarjitA / huA nahA hai to yaha kaba banA hai Ara isa kIdRzI kalajA caiva bhagavanvaktumarhasi // 136 // kisane banAyA hai: bhadrabAhuruvAceti bho bhavyAH saMnibodhata / 1 isa graMthake dUsare khaMDake pahale adhyA- kanyAyA lakSaNaM divyaM doSakozavivarjitam // 130 // yameM graMthake bananekA jo sambaMdha pragaTa kiyA hai arthAt-he bhagavan , kyA Apa kRpayA yaha usameM likhA hai ki, eka samaya rAjagRha nagarake batalAe~ge ki grAhya kanyA kaisI hotI hai, vivarjitA pAMDugiri parvata para aneka ziSya-praziSyoMse ghire kaisI aura kulajA kisa prakArakI hotI hai ? hue dvAdazAMgake vattA bhadrabAhu muni baiThe hue the| isa para bhadrabAhu bole ki he bhavyapuruSo tuma unheM prItipUrvaka namaskAra karake ziSyoMne, divya- kanyAkA doSajAlase rahita divya lakSaNa suno / jJAnake kathanakI AvazyakatA pragaTa karate hue, isake sivAya isa khaMDake bahutase zlokoMmeM 'bhadraunase usa divyajJAna nAmake nimitta jJAnako bAhuvaco yathA-' bhadrabAhune aisA kahA hai-ina batalAnekI prArthanA kI aura sAtha hI,una viSayoMkI zabdoMke prayogadvArA, yaha sUcita kiyA hai ki nAmAvalI dekara jinako kramazaHkathana karanekI amuka amuka kathana bhadrabAhuke vacanAnusAra likhA prArthanA kI gaI, unhoMne namratAke sAtha antameM gayA hai| una zlokoMmeMse do zloka namunake taura yaha nivedana kiyA: para isa prakAra haiM: For Personal & Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ AROMAHARLALBHAILOBARAHATARA bhdrbaahu-sNhitaa| ITTEmmmmtimimi 431 pApAsUlkAsu yadyastu yadA devaH pravarSati / ___ bhagavAna hote haiN| unake lie koI bhI viSaya aisA prazAMtaM tadbhayaM vidyAdbhadrabAhuvaco yathA // 3-65 // bAqI nahIM rahatA jisakA jJAna unheM dvAdazAMgako dyotayaMtI dizaH sarvA yadA saMdhyA prdRshyte| chor3akara kisI dUsare graMtha dvArA sampAdana mahAmeghastadA vidyAdbhadrabAhuvaco yathA // 7-16 // karanA par3e / isalie unheM saMpUrNa viSayoMke pUrNa isa saMpUrNa kathana aura kathana-zailIse mAlUma jJAtA samajhanA caahie| ve, jAnaneke mArga hotA hai ki yaha graMtha-athavA kamase kama pratyakSa parokSa-bhedako chor3akara samasta padArthoMko isakA dUsarA khaMDa bhale hI bhadrabAhuzruta- kevala jJAniyoM ke samAna hI jAnate aura anubhava kevalIke vacanAnusAra likhA gayA ho; parantu vaha karate haiM / aisI hAlata hote hue, zrutakevalIke dvArA khAsa bhadrabAhu zrutakevalIkA banAyA huA yadi koI graMtha racA jAya to usameM kevalanahIM hai aura cU~ki Upara bhadrabAhuke kathanake jJAnIke samAna, unheM kisI AdhAra yA pramANake sAtha 'provAca-uvAca' aisI parokSabhUtakI ullekha karanekI jarUrata nahIM hai aura na dvAdazAMgako kriyAkA prayoga kiyA gayA hai, jisakA yaha chor3akara dUsare kisI graMthase sahAyatA lenehIkI artha hotA hai ki vaha praznottararUpakI saMpUrNa jarUrata hai| unakA vaha graMtha eka svataMtra graMtha ghaTanA graMthakartAkI sAkSAt apanI A~khoMse dekhI honA cAhie / usameM, khaMDanamaMDanako chor3akara, huI nahIM hai-vaha usa samaya maujUda hI na thA- yadi AdhAra pramANakA koI ullekha kiyA bhI usase bahuta pahalekI bItI huI vaha ghaTanA hai| jAya-apane pratipAdya viSayakI puSTimeM kisI isalie yaha graMtha bhadrabAhu zrutakevalIke vAkyake uddhata karanekI jarUrata bhI paidA ho, to kisI sAkSAt ziSya yA praziSyakA bhI vaha kevalI aura dvAdazAMgazrutako chor3akara dUsare banAyA huA nahIM hai / isakA sampAdana bahuta kisI vyakti yA graMthase sambaMdha rakhanevAlA na honA kAla pIche kisI tIsare hI vyaktidvArA huA hai, caahie| aisA na karake dUsare graMthoM aura graMthajisake samayAdikakA nirNaya Age calakara kartAoMkA ullekha karanA, unake AdhAra kiyA jAyagA / yahA~ para sirpha itanA hI sama para apane kathanakI racanA karanA, unake jhanA cAhie ki yaha graMtha bhadrabAhukA banAyA vAkyoMko uddhata karake apane graMthakA aMga huA yA bhadrabAhuke samayakA banA huA nahA hA banAnA aura kisI khAsa viSayako, utta 2 dvAdazAMga vANI athavA dvAdazAMga zrutake matAkI dRSTise, una dUsare graMthomeM dekhanekI viSayameM jo kucha kahA jAtA hai aura jaina- preraNA karanA, yaha saba kAma zrutakevalI zAstroMmeM usakA jaisA kucha svarUpa varNita hai padake viruddha hI nahIM kintu usako usase mAlUma hotA hai ki saMsArameM koI bhI vidyA baTTA lagAnevAlA hai| aisA karanA, zruta yA viSaya aisA nahIM hotA jisakA usameM pUrA pUrA kevalIke lie, kevalI bhagavAn, aura dvAda varNana na ho aura na dUsarA koI padArtha hI zAMga zrutakA apamAna karaneke barAbara hogA, aisA zeSa rahatA hai jisakA jJAna usakI pari- jisakI zrutakevalI jaise maharSiyoM dvArA kabhI AzA ghise bAhara ho / isalie saMpUrNa jJAna-vijJAnakA nahIM kI jA sktii| cU~ki isa graMthameM sthAnasthAna use eka anupama bhaMDAra samajhanA cAhie / usI para bhadrabAhukA aisA hI ayuktAcaraNa pragaTa dvAdazAMga zrutake asAdhAraNa vidvAn zrutakevalI huA hai isase mAlUma hotA hai ki yaha graMtha For Personal & Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 432 jainahitaiSImultitutitutituitinnitutifumi bhadrabAhu zrutakevalIkA banAyA huA nahIM hai| rAja ) dvAdazAMga zrutakA koI aMga na honese namUneke taurapara yahA~ usakA kucha thor3AsA pari- dUsare hI vidvAnoMke banAye hue graMtha mAlUma hote caya diyA jAtA hai / vizeSa vicAra yathAvasara haiM, jinakA yahA~ Adarake sAtha ullekha kiyA Age hogAH gayA hai aura jinakA yaha ullekha, graMthakartAkI (ka) dUsare khaMDake 37 veM adhyAyameM, dRSTise, unameM dvAdazAMgase kisI viziSTatAkA ghor3oMkA lakSaNa varNana karate hue, ghor3oMke arabI honA sUcita karatA hai / Adi 18 bheda batalAkara likhA hai ki, unake (ga) pahale khaMDake pahale adhyAyameM 'gautalakSaNa nItike jAnanevAle ' caMdravAhana ne kahe masaMhitA'ko dekhakara isa saMhitAke kathana karanekI haiN| yathAH -- airAvatAzca kAzmIrA yA aSTAdazasmRtAH / pratijJA kI gaI hai / sAtha hI do sthAnoMpara ye teSAM ca lakSaNAnyUce nItiviccaMdravAhanaH // 126 // vAkya aura diye haiM:- . isa kathanase pAyA jAtA hai ki graMthakartA 1-AcamanasvarUpabhedA gautamasaMhitAto jJAtavyAH / (bhadrabAhu )ne caMdavAhanake kathanako dvAdazAMga- 2-pAtrabhedA gautamasaMhitAyAM draSTavyAH / bhUmyAdike kathanase uttama samajhA hai aura isI lie usake dAnabhedAzca graMthAntarAt utseyAH / dekhanekI preraNA kI hai| inameM likhA hai ki (1) Acamanaka (kha ) tIsare khaMDameM 'zAMtividhAna' nAmakA svarUpa aura usake bheda gautamasaMhitAse jAnane 10 vA~ adhyAya hai, jisameM do zloka isa prakA- caahie| (2) pAtroMke bheda gautamasaMhitAmeM rase pAye jAte haiM: dekhane cAhie aura bhUmi Adi dAnake bheda dUsare paribhASAsamuddeze samuddiSTena lakSaNAt / graMthoMse mAlUma karane cAhie / isa saMpUrNa kathanase tanmadhye kArayetkuMDaM zAMtihomakriyocitaM // 15 // gautamasaMhitA' nAmake kisI graMthakA spaSTollekha hutAzanasya maMtrajJaH kriyAM saMdhukSaNAdikAM / / pAyA jAtA hai / gautamakA nAma Ate hI vidadhyAtparibhASAyAM proktana vidhinA kramAt // 16 // __ ina donoM zlokoMmeM paribhASAsamuddeza' nAmake pAThakoMke hRdayameM bhagavAna mahAvIrake pradhAna gaNakisI graMthakA ullekha hai| pahale zlokameM paribhA- , ra dhara gautamasvAmIkA khayAla AjAnA svAbhAvika SAsamuddezameM kahe hue lakSaNake anusAra homa- hai; parantu yaha sarvatra prasiddha hai ki gautamasvAmIne kuMDa banAnekI aura dUsaremeM ukta graMthameM kahI dvAdazAMga sUtroMkI racanA kI thii| isake sivAya huI vidhike anusAra saMdhukSaNAdika (Aga jalAnA unhoMne saMhitA jaise kisI anAvazyaka pRthaka Adi) kriyA karanekI AjJA hai| isI khaMDake graMthakI racanA kI ho, isa bAtako na to buddhi chaThe adhyAyameM, yaMtroMkI nAmAvalI dete hue, eka- hI svIkAra karatI hai aura na kisI mAnanIya 'yaMtrarAja' nAmake zAstrakA bhI ullekha kiyA prAcIna AcAryakI kratimeM hI usakA ullekha hai aura usake sambaMdhameM likhA hai ki, isa zAstra- pAyA jAtA hai| isa lie yaha 'gautamasaMhitA' ke jAnane mAtrase bahudhA nimittoMkA kathana gautamagaNadharakA banAyA huA koI graMtha nahIM karanA AjAtA hai / yathAH hai| yadi aisA kahA jAya ki saMpUrNa dvAdazAMgayaMtrarAjAgame teSAM vistAraH prtipaaditH| sUtroM yA dvAdazAMga zrutakA nAma hI 'gautamasaMhitA' yena vijJAnamAtreNa nimittaM bahudhA vadet // 26 // hai to yaha bAta bhI nahIM bana sktii| kyoMki ye donoM graMtha (paribhASAsamuddeza aura yaMtra- Upara uddhRta kiye hue dUsare vAkyameM bhUmi Adi For Personal & Private Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ SGAMCGLAMILLIOHIBILEmLL SE bhdbaah-sNhitaa| 433 dAnake bhedoMko graMthAntarase jAnanekI preraNA kI preraNA kI gaI hai| sAtha hI, yaha bhI mAlUma gaI hai; jisase sApha mAlUma hotA hai ki gautama- hotA hai ki kumAravindune bhI koI saMhitA saMhitAmeM unakA kathana nahIM thA tabhI aisA kaha- jaisA graMtha banAyA hai jisameM pA~ca khaMDa jarUra nekI jarUrata paidA huI aura isalie dvAdazAMga- haiM / jainahitaiSIke chaThe bhAgameM 'digambara jainake lakSaNAnusAra aise adhUre graMthakA nAma, jisameM graMthakartA aura unake graMtha ' nAmakI jo bRhat dAnake bhedoMkA bhI varNana na ho, 'dvAdazAMgazruta' sUcI prakAzita huI hai usameM bhI kumAranahIM ho sakatA / bahuta saMbhava hai ki isa saMhitA- vinduke nAmake sAtha 'jinasaMhitA' kA ullekha kA avatAra bhI bhadrabAhusaMhitAke samAna hI huA kiyA hai| yaha saMhitA abhItaka mere dekhanemeM nahIM ho, athavA yahA~ para yaha nAma diye jAnekA koI AI; paraMtu jahA~taka maiM samajhatA hU~ 'kumAravindu' dUsarA hI kAraNa ho| nAmake koI graMthakartA jainavidvAn bhadrabAhu zruta(gha) eka sthAnapara, isa graMthameM, 'jaTila- kevalIse pahale nahIM hue / astu / dvAdazAMga zruta keza' nAmake kisI vidvAnkA ullekha milatA aura zrutakavaloka svarUpakA vicAra karate hue, hai, jo isa prakAra hai:-. ina saba kathanoMparase yaha graMtha bhadrabAhuzrutakevalIravivArAdyA kramato vArAH syuH kthitjttilkeshaadeH| kA banAyA huA pratIta nahIM hotaa| vArA maMdasya punardadyAdAzI viSasyApi // 3-10-173 // 3 bhadrabAhu zrutakevalI rAjA zreNikase indrAnilayamayakSatritayanadahanAbdhirakSasAM hritH| lagabhaga 125 varSa pIche hue haiM / isalie rAjA iha kathita jaTilakezaprabhRtInAM syuH krameNa dishH-||174|| zreNikase unakA kabhI sAkSAtkAra nahIM ho sa- ina ullekha vAkyoMmeM likhA hai ki ravivArA- katAH paranta isa graMthake dUsare khaMDameM, eka sthAnadikake kramase vAroMkA aura indrAdikake kramase para, daridrayogakA varNana karate hue, unheM sAkSAt dizAoMkA kathana jaTilakezAdikakA kahA rAjA zreNikase milA diyA hai aura likha diyA huA hai, jisako yahA~ nAgapUjAvidhi, pramANa hai ki yaha kathana bhadrabAha munine rAjA zreNikake mAnA hai| isase yA to dvAdazAMgazrutakA isa praznake uttarameM kiyA hai / yathAHviSayameM mauna pAyA jAtA hai athavA yaha natIjA athAtaH saMpravakSyAmi dAridraM duHkhakAraNa / nikalatA hai ki graMthakartAne usake kathanakI lagnAdhipe riSkagate riSkeze lgnmaagte||a041shlo065 avahelanA kI hai| mArakezayute dRSTe jAtaH syAnirdhano nrH| (Ga ) tIsare khaMDake AThaveM adhyAyameM bhadrabAhumuniproktaH nRpazreNikapraznataH // -66 // utpAtoMke bhedoMkA varNana karate hue likhA hai:- pAThaka samajha sakate haiM ki aisA moTA jhUTha aura eteSAM vedapaMcAzadbhedAnAM varNanaM pRthak / aisA asatya ullekha kyA kabhI bhadrabAhuzrutakevalI kathitaM paMcame khaMDe kumAreNa suvindunA // 14 // jaise muniyoMkA ho sakatA hai ? kabhI nahIM / muni arthAt-ina utpAtoMke 54 bhedoMkA alaga to muni sAdhAraNa dharmAtmA gRhasthakA bhI yaha alaga varNana kumAravindune pA~caveM khaMDameM kiyA kArya nahIM ho sakatA / isase graMthakartAkA, hai| isase sApha jAhira hai ki graMthakartAne kumAra- asatyavaktRtva aura chala pAyA jAtA hai| vinduke kathanako dvAdazAMgase zreSTha aura viziSTa sAtha hI, yaha bhI mAlUma hotA hai ki ve samajhA hai tabhI usako dekhanekI isa prakArase koI aise hI yogya vyakti the jinako For Personal & Private Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434 bhadrabAhu aura rAjA zreNikake samayatakakI (pravartyati ) / 470 varSase ( ? ) prabhu vikrama bhI khabara nahIM thI / hinduoMke yahA~ 'bRha- rAjA ujjayinImeM apanA saMvat calAvegA ( vartatpArAzarI horA' nAmakA eka bahuta bar3A jyoti- yiSyati ) / zaka rAjAke bAda 394 varSa aura SakA graMtha hai / isa graMthake 31 veM adhyAyameM, sAta mahIne bItanepara saddharmakA dveSI aura 70 daridrayogakA varNana karate hue, sabase pahale jo varSakI AyukA dhAraka 'caturmukha' nAmakA zloka diyA hai vaha isa prakAra hai:- pahalA kalkI huA (AsIt ) / usane eka " lagneze vai riSphagate riSpheze lgnmaagte| dina ajitabhUma nAmake maMtrIko yaha AjJA kI mArakezayute dRSTe jAtaH syAnnirdhano naraH // 1 // (Adizat ) ki 'pRthvI para nigraMthamuni Upara uddhRta kiye hue saMhitAke donoM hamAre adhIna nahIM haiN|' unake pANipAtrameM sabase padyoMmeMse pahale payakA pUrvArdha aura dUsare padyakA pahale jo grAsa rakkhA jAya use tuma karake taura uttarArdha alaga kara denese yahI zloka zeSa raha para grahaNa karo / isa narakakI kAraNabhUta. AjJAjAtA hai / sirpha 'lagneze vai' ke sthAnameM 'lagnA- ko sunakara mUr3habuddhi maMtrIne vaisA hI kiyA dhipe ' kA parivartana hai / isa zlokake Age pIche (akarot ) / isa upadravake kAraNa munijana lage hue uparyukta donoM Adhe Adhe padya bahuta rAjAse vyAkula hue (Asan ), usa upasargako hI khaTakate hai aura asambaddha mAlUma hote haiN| jAnakara jinazAsanake rakSaka asurendra catudUsare padyakA uttarArdha to bahuta hI asambaddha rmukhako mAra DAleMge ( haniSyantiM ) / taba vaha jAna par3atA hai / usake Age isa prakaraNake 9 pApAtmA kalkI marakara apane pApakI vajahase padya aura diye haiM, jo ukta horAke prakaraNameM bhI samasta duHkhoMkI khAna pahale narakameM gayA zloka naM. 1 ke bAda pAye jAte haiN| isase (gtH)| usI samaya kalkIkA jayadhvajanAmakA mAlUma hotA hai ki saMhitAkA yaha saba prakaraNa putra surendra ke bhayase surendrake kiye hue jinaukta horA graMthase uThAkara rakkhA gayA hai aura zAsanake mAhAtmyako pratyakSa dekhakara aura use bhadrabAhukA banAnekI ceSTA kI gaI hai / isa kAlalabdhike dvArA samyaktvako pAkara apanI senA prakArakI ceSTA anyatra bhI pAI jAtI hai aura aura bandhujanAdi sahita surendrakI zaraNa gayA isa 'pArAzarI horA'se aura bhI bahutase zlokoM- (jagAma ) // 47-57 // " kA saMgraha kiyA gayA hai jisakA paricaya pATha- Uparake isa varNanako par3hakara niHsandeha koMko agale lekhameM karAyA jaaygaa| pAThakoMko kautuka hogA! unheM isameM bhUta 4 isa graMthake dUsare jyotiSakhaMDameM- kAla aura bhaviSyat kAlakI kriyAoMkA kevalakAla nAmake 34 veM adhyAyameM-paMcama bar3A hI vilakSaNa yoga dekhanemeM AyagA / kAlakA varNana karate hue, zaka, vikrama aura sAtha hI, graMthakartAkI yogyatAkA bhI acchA paricaprathama kalkIkA bhI kacha thoDAsA varNana diyA ya mila jaaygaa| paranta yahA~ graMthakartAkI yogyahai jisakA hindI Azaya isa prakAra hai:- tAkA paricaya karAnA iSTa nahIM hai-isakA vizeSa "vardhamAnasvAmIko mukti prApta honepara 605 paricaya dUsare lekha dvAga kA yA jAyagA, yahA~para varSa aura pA~ca mahIne chor3akara prasiddha zakarAjA sirpha yaha dakhanakI jarUrata hai ki isa varNanase huA (abhavat ) / usase zaka saMvat pravartagA graMthake sambaMdha kisa 3 kA patA calatA hai| For Personal & Private Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhadrabAhu -saMhitA / 1 patA isa bAtakA calatA hai ki yaha graMtha bhadrabAhu zrutakevalIkA banAyA huA na hokara zaka saMvat 395 athavA vikrama saM0 530 se bhI pIchekA banA huA hai| yahI vajaha hai ki isameM ukta samayase pahale kI ghaTanAoM ( prathamakalkIkA honA Adi) kA ullekha bhUtakAlakI kriyAoM dvArA pAyA jAtA hai| UparakA sArA varNana bhUtakAlakI kriyAoMse bharA huA hai usakA prAraMbha bhI bhUtakAlakI kriyA se huA hai aura anta bhI bhUtakAlakI kriyAse sirpha madhyameM tIna jagaha bhaviSyatkAlakI kriyAoMkA prayoga hai jo bilakula asambaddha mAlUma hotA hai / isa asambaddhatAkA vizeSa anubhava prApta karaneke lie mUla zlokoMko dekhanA cAhie jo isa prakAra haiM:tyaktvA saMvatsarAnpaMcAdhikaSaTsaMmitAn / paMcamAsayutAnmukti varddhamAne gate sati // 47 // zakarAjo'bhavat khyAtaH tena zAkaH pravartsyati / caturvarSazataiH saptatyadhikairvikramo nRpaH / ujjayinyAM prabhuH svasya vatsaraM vartayiSyati // 48 // upasarga viditvA taM munInAmasurAdhipaH / caturmukhaM haniSyanti jinazAsanarakSakaH // 54 // inameMse dUsarA zloka ( naM0 48 ) vAstavameM Der3ha . zloka hai| usake pUrvArdhakA sambaMdha pahale zloka ( naM. 47 ) se milatA hai; parantu zeSa donoM ardha bhAgoM kA koI sambaMdha ThIka nahIM baiThatA / 'tyaktvA' zabda ke sAtha 'caturvarSazataiH saptatyadhikaiH ' ina padoMkA kucha bhI mela nahIM hai isI prakAra 'abhavat' ke sAtha 'pravartsyati' kriyAkA bhI koI mela nahIM hai| pravartate kriyAkA saMbaMdha ThIka baiTha sakatA hai| tIsare zloka ( naM0 54 ) meM 'haniSyanti' yaha kriyA bahucanAtmaka hai aura isakA katI 'asurAdhipaH' eka vacanAtmaka diyA hai / isase kriyAkA yaha prayoga galata hai / yadi isa kriyAko eka vaca nakI kriyA 'haniSyati' samajha liyA jAya to bhI kAma nahIM calatA usase chaMdabhaMga hotA hai / isa lie yaha kriyA kisI taraha bhI ThIka nahIM baiThatI / isake sthAna meM parokSabhUtakI kriyAko liye hue ' jaghAneti ' padakA prayoga bahuta ThIka ho sakatA hai aura usase Age pIchekA sArA sambandha mila jAtA hai / paraMtu yahA~ aisA nahIM hai / astu / inhIM saba bAtoM se yaha kathana eka vilakSaNa kathana hogayA hai / anyathA, graMthameM, isake Age 'jalamaMthana ' nAma ke kalkIkA, jisakA avatAra abhItaka bhI nahIM huA - pA~caveM kAlake antameM honA kahA jAtA hai - jo varNana diyA hai usameM isa prakArakI vilakSaNatA nahIM hai / usakA sArA varNana bhaviSyat kAlakI kriyAoMko liye hue hai / taba yaha prazna sahaja hI uTha sakatA hai ki isI varNanake sAtha yaha vilakSaNatA kyoM hai ? isakA koI kAraNa jarUra honA cAhie / mere khayAla meM kAraNa yaha hai ki yaha sArA prakaraNa hI nahIM balki saMbhavataH sArA adhyAya kisI aise purANAdika graMthase uThAkara yahA~ rakkhA gayA hai jo vikrama saMvat 530 se bahuta pIchekA banA huA thA / graMthakartAne Upara ke varNanakA bhadrabAhuke sAtha sambaMdha milAne aura use bhadrabAhukI bhaviSyavANI pragaTa karaneke lie usameM bhavivyatkAlakI kriyAoMkA parivartana kiyA hai / paraMtu mAlUma hotA hai ki vaha saba kriyAoMko yatheSTa rItise badala nahIM sakA / isIse isa varNanameM isa prakArakI vilakSaNatA aura asambaddhatAkA prAdurbhAva huA hai / merA yaha uparyukta khayAla aura bhI dRr3hatAko prApta hotA hai / jaba ki isa adhyAyake antameM yaha zloka dekhanako milatA hai: / For Personal & Private Use Only 435 -
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 436 . jainahiteSI nniniliffiti HOT i ityetatkAlacakraM ca kevalaM bhramaNAnvitaM / huI / khoja lagAnese mAlUma huA ki bhadrabAhu SaDbhedaM saMparijJAyazivaM sAdhayataM nRpa // 124 // zrutakevalIse pahale isa nAmake koI bhI ullekha isa zlokameM likhA hai ki-he rAjana isa prakArase yogya AcArya nahIM hue / eka elAcArya bhagakevala bhramaNako liye hue isa chaha bhedoMvAle vatkundakundAcAryakA dUsarA nAma hai / dUsare kAlacakrako bhale prakAra jAnakara tuma apanA elAcArya citrakUTapuranivAsI kahe jAte haiM kalyANa sAdhana kro| yahA~ para pAThakoMko yaha jinase vIrasenAcAryane siddhAntazAstra par3hA thA batalA denA jarUrI hai ki isa graMthameM isase pahale aura jinakA ullekha indranandine apane 'zrutAkisI rAjAkA koI saMbaMdha nahIM hai aura na kisI vatAra' graMthameM kiyA hai| tIsare elAcArya bhaTTAraka rAjAke praznapara isa graMthakI racanA kI gaI hai, haiM, jinakA nAma 'di0 jainagraMthakatI aura unake jisako sambodhana karake yahA~para yaha vAkya kahA grantha ' nAmakI sUcImeM darja hai, aura jinake jAtA / isalie yaha vAkya yahA~ para bilakula nAmake sAtha unake banAye hue graMthoM meM sirpha asambaddha hai aura isa bAtako sUcita karatA hai 'jvAlAmAlinI kalpa' nAmake kisI graMthakA ki yaha prakaraNa kisI aise purANAdika graMthase ullekha hai| ye tInoM elAcArya bhadrabAhu zrutakevalIse uThAkara rakkhA gayA hai jo vi0 saM0 530 ke uttarottara kaI kaI zatAbdI bAda hue mAne bAdakA banA huA hai aura jisameM kisI rAjAko jAte haiM / inameMse kisI bhI AcAryakA banAyA lakSya karake athavA usake praznapara isa sAre katha- huA riSTa-viSayakA koI graMtha upalabdha nahIM nakI racanA kI gaI hai aura isalie yaha usa haa| durga' nAmake AcAryakI khoja lagAte graMthase bhI bAdakA banA huA hai| ___hue jainagraMthAvalI ' se mAlUma huA ki 'durga5 eka sthAnapara, dUsare khaMDameM, nimittA- deva ' nAmake kisI jainAcAryane 'riSTasamuccaya , dhyAyakA varNana karate hue, graMthakatone yaha nAmakA koI graMtha banAyA hai aura vaha graMtha jainipratijJA-vAkya diyA hai: yoMke kisI bhI prasiddha bhaMDArameM na hokara 'dakkana pUrvAcAryathA proktaM durgaadyelaadibhirythaa| kAlija pUnA' kI lAyabrerImeM maujUda hai / cUMki gRhItvA tadabhiprAyaM tathA riSTaM vadAmyaham // 30-10 // yaha graMtha usI viSayase sambaMdha rakhatA thA jisake ' arthAt-'durgAdi aura elAdika nAmake kathanakI pratijJAkA Upara ullekha hai isa lie pUrvAcAryoMne riSTasaMbaMdhoM jaisA kucha varNana kiyA isako ma~gAnekI koziza kI gii| antako, hai usake AbhiprAyako lekara maiM vaise hI yaha zrIyuta paM0 nAthUrAmajI premIne apane mitra riSTakA kathana karatA hU~' / isa pratijJAvAkyase zrIyuta mohanalAla dalIcaMdajI desAI, vakIla spaSTa hai ki graMthakartAne durgAdika aura elAdika bambaI hAIkorTakI mArphata pUnAkI lAyabrerIse nAmake AcAryoMko 'pUrvAcArya' mAnA hai| ukta graMthako ma~gAkara use mere pAsa bheja denekI ve graMthakartAse pahale hogaye haiM aura unhoMne kRpA kI / dekhanese mAlUma huA ki graMtha prAkRta riSTa yA ariSTake sambaMdhameM koI graMtha likhe haiM bhASAmeM hai, usameM 260 (258+2) gAthAyeM jinake AdhAra graMthakartAne yahA~ kathanakI pratijJA haiM aura usakI vaha prati eka purAnI aura jIrNakI hai / aisI hAlatameM ukta AcAryoM aura zIrNa hai / bar3I sAvadhAnIse saMhitAke sAtha unake graMthoMkI khoja lagAnekI jarUrata paidA usakA milAna kiyA gayA aura milAnase. For Personal & Private Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ + bhadabAhu-saMhitA / bhdrbaah-sNhitaa| 437 nizcaya huA ki, Uparake pratijJAvAkyameM jina durgadevakA yaha 'riSTasamuccaya ' zAstra vikrama 'durga' nAmake AcAryakA ullekha hai ve niHsa- saMvat 1089 kA banA huA hai| jaisA ki ndeha ye hI 'durgadeva' haiM aura inake isI isakI prazastimeM diye hue nimna padyase pragaTa hai:'riSTasamuccaya ' zAstrake AdhAra para saMhitAke saMvatthara igasahase bolINe navayasIi saMjutte isa prakaraNakI pradhAnatAse racanA huI hai| sAvaNasukke yArasi diyahammi mUla rikkhammi 257 vAstavameM isa zAstrakI 100 se bhI adhika durgadevakA samaya mAlUma ho jAnese, graMthamukhase gAthAoMkA Azaya aura anuvAda isa saMhitAmeM hI, yaha viSaya bilakula sApha ho jAtA hai aura pAyA jAtA hai / anuvAdameM bahudhA mUlake isameM koI saMdeha bAkI nahIM rahatA ki yaha zabdoMkA anukaraNa hai aura isa lie aneka bhadrabAhusaMhitA graMtha bhadrabAhu zrutakevasthAnoM para, jahA~ chaMda bhI eka hai, vaha mUlakA valIkA banAyA huA nahIM hai, na unake chAyAmAtra ho gayA hai| namaneke taura para yahA~ kisI ziSya-aziSyakA banAyA huA hai donoM graMthoMse kucha padya uddhRta kiye jAte haiM aura na vi0 saM01089 se pahalehIkA jisase isa viSayakA pAThakoMko acchA anubhava banA huA hai| balki ukta saMvatse bAdakAho jAyaH vikramakI 11 vIM zatAbdIse pIchekA banA huA hai aura kisI aise vyaktidvArA 1-karacaraNemu a toyaM, dinnaM parisusai jassa nibhaMtaM / banAyA gayA hai jo vizeSa buddhimAna na ho kara so jIvai diyaha tayaM, iha kahi puvvsuuriihiN||33|| (riSTasa0) sAdhAraNa moTI akalakA AdamI thA / yahI pANipAdopari kSiptaM toyaM zIghra vizaSyati / vajaha hai ki use graMthameM ukta pratijJAvAkyako dinatrayaM ca tasyAyuH kathitaM pUrvasUribhiH // 18 // . rakhate hue yaha khayAla nahIM AyA ki maiM isa (bhadra0 saMhitA) graMthako bhadrabAhu zrutakevalIke nAmase banA rahA 2-bIAe sasibiMbaM, niyai tisiMgaM ca siNgprihaannN| hU~-usameM 12 sau varSa pIche honevAle vidvAnakA uvarammi dhUmachAyaM, aha khaMDaM so na jIvei // 65 // nAma aura usake graMthakA pramANa na AnA (ri0saM) cAhie / mAlUma hotA hai ki graMthakartAne jisa dvitIyAyAH zazibiMba, pazyetrizRMgaM ca shRNgprihiinN| prakAra anya aneka prakaraNoMko dUsare graMthoMse upari sadhUmacchAyaM, khaMDaM vA tasya gtmaayuH|| 43 // uThAkara rakkhA hai usI prakAra yaha riSTakathana (saMhitA) yA kAlajJAnakA prakaraNa bhI usane kisI dUsare 3-ahava mayaMkavihINaM, maliNaM caMdaM ca purissaaritthN| graMthase uThAkara rakkhA hai aura use isake ukta so jIyai mAsamegaM, iya didaM puvvasUrIhiM // 66 // pratijJAvAkyako badalane yA nikAla denekA (ri0 saM) smaraNa nahIM rahA / saca hai 'jhUTha chipAyese athavA mRgAMkahInaM, malinaM caMdraM ca puruSasAdRzyaM / nahIM chiptaa| phArasIkI yaha kahAvata yahA~ prANI pazyati nUnaM, mAsAdUrdhva bhavAntaraM yAti // 44 // // bilakula satya mAlUma hotI hai ki 'daroga gorA (saMhi.) 4-iya maMtiyasavvaMgo, maMtI joeu tattha vara chaayN| hAfajA na bAzada'-arthAt asatyavaktAmeM suhadiyahe puvvaNhe, jalaharapavaNeNa parihINe 71 (ri0) dhAraNA aura smaraNazaktikI truTi hotI hai| vaha iti maMtritasAgo, maMtrI pazyanarasya vrchaayaaN| prAyaH pUrvAparakA yatheSTa saMbaMdha soce binA muMhase zubhIdavase pUrvANDe, jaladharapavanena parihInaM 49 (saMhitA) jo AtA hai nikAla detA hai / use apanA For Personal & Private Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ aummnIOmmmmmmmmARAILORD 430 + jainahiteSI asatya chipAneke lie Age pIcheke kathanakA janmaniSkramaNasthAnajJAnanirvANabhUmiSu / ThIka sambandha upasthita nahIM rahatA-isa bAtakA anyeSu puNyadezeSu nadIkUlanageSu ca // 35-4 // pUrA khayAla nahIM rahatA ki maiMne abhI kyA inameMse pahalA zloka ukta pratiSThApAThake dUsare kahA thA aura aba kyA kaha rahA huuN| merA yaha paricchedameM naM. 5 para aura dUsarA zloka tIsare kathana pahale kathanake anukUla hai yA pratikUla- paricchedameM naM0 3 para darja hai| isase pragaTa hai isa lie vaha pakar3ameM A jAtA hai aura usakA ki yaha graMtha 'pratiSThAsArasaMgraha' se pIchekA banA sArA jhUTha khula jAtA hai / ThIka yahI hAlata huA hai / isa pratiSThApAThake kartA vasunandikA kUTa lekhakoM aura jAlI graMtha banAnevAloMkI samaya vikramakI 12 vI 13 vIM zatAbdI pAyA hotI hai / ve bhI asatyavaktA haiN| unheM bhI isa jAtA hai / isalie yaha graMtha, jisameM vasunandike prakArakI bAtoMkA pUrA dhyAna nahIM rahatA aura vacanoMkA ullekha hai, vasunandise pahalekA na hokara isa lie eka na eka dina unhIMkI kRtise vikramakI12vIM zatAbdIke bAdakA banA huA hai| unakA vaha saba kUTa aura jAla pakar3A jAtA 7 paMDita AzAdhara aura unake banAye hai aura sarva sAdhAraNa para khula jAtA hai| yahI hue 'sAgAradharmAmRta' se pAThaka jarUra paricita saba yahA~ para bhI huA hai / isameM pAThakoMko kucha hoNge| sAgAradharmAmRta apane TAipakA eka alaga Azcarya karanekI jarUrata nahIM hai / Azcarya hI graMtha hai| isa graMthake bahutase padya saMhitAke una vidvAnoMkI buddhi para honA cAhie pahale khaMDameM pAye jAte haiM, jinameMse do padya jo aise graMthako bhI bhadrabAhu zrutakevalIkA isa prakAra haiM:banAyA huA mAna baiThe haiM / astu / aba isa dharma yazaH zarma ca sevamAnAH lekhameM Age yaha dikhalAyA jAyagA ki yaha kepyekazaH janma viduH kRtArtham / graMtha vikramakI 11 vIM zatAbdIse kitane pIchekA anye dvizo vidma vayaM tvamoghAbanA huA hai| nyahAni yAnti trayasevayaiva // 3-363 // 6 vasunandi AcAryakA banAyA huA nirvyAjayA manovRtyA sAnuvRtyA guromanaH // ' pratiSThAsArasaMgraha ' nAmakA eka prasiddha pravizya rAjavacchazvadvinayenAnuraMjayet // 10-72 pratiSThApATha hai / isa pratiSThApAThake dUsare pari inameMse pahalA padya sAgAradharmAmRtake pahale adhyAcchedameM 62 zloka haiM, jinameM 'lagnazuddhi ' kA yakA 14 vA~ aura dUsarA padya dUsare adhyAyakA varNana hai aura tIsare paricchedameM 88 zloka 46 vA~ padya hai / isase sApha jAhira hai ki yaha haiM, jinameM 'vAstuzAstra' kA nirUpaNa hai / saMhitA sAgAradharmAmRtake bAdakI banI huI hai| dUsare paricchedake zlokoMmeMse lagabhaga 50 zloka sAgAradharmAmRtako paM0 AzAdharajIne TIkAsahita aura tIsare paricchedake zlokoMmeMse lagabhaga 60 banAkara vikramasaMvat 1296 meM samApta kiyA zloka isa graMthake dUsare khaMDameM kramazaH 'muhUrta' , hai| isalie yaha saMhitA bhI uktaM saMvatke aura 'vAstu ' nAmake adhyAyoMmeM uThAkara rakkhe bAdakI-vikramakI 13 vIM zatAbdIse pIchekIgaye haiN| unameMse do zloka namaneke taura para banI huI hai| isa prakAra haiM: 8 isa graMthake tIsare khaMDameM,' 'phala' nAmaka punrvsuuttraapussphstshrvnnrevtii| nauveM adhyAyakA varNana karate hue, sabase pahale rohiNyazvimRgaddheSu pratiSThAM kArayetsadA // 27-11 // jo zloka diyA hai vaha isa prakAra hai:-- For Personal & Private Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ amIIIIIIIII bhdrbaahu-sNhitaa| 439 praNamya vardhamAnaM ca jagadAnaMdadAyakam / 'bAhujAH' ke sthAnameM usakA payAyavAcaka pada praNidhAya mano rAjan sarveSAM zRNu tatphalam // 1 // 'kSatriyAH ' banAyA gayA hai / bhadrabAhucaritrameM, ___ yaha zloka bar3A hI vilakSaNa hai| isameM likhA isa phalavarNanase pahale, rAjA caMdragupta aura usake hai ki-'jagatko AnaMda denevAle vardhamAnako nama- svapnAdikoMkA saba saMbaMdha dekara usake bAda nIce skAra karake (kyA kahatA hU~, aisI pratijJA, likhA vAkya diyA hai, jisase vahA~ para 'rAjana' Age kucha nahIM ) he rAjan tuma una sabakA phala aura 'tat ' zabdoMkA sambaMdha ThIka baiThatA hai citta lagAkara suno|' parantu isase yaha mAlUma aura usa vAkyameM bhI koI asambaddhatA mAlUma na huA ki rAjA kauna, jisako sambodhana karake nahIM hotI:kahA gayA aura ve saba kauna, jinakA phala praNidhAya mano rAjan samAkarNaya tatphalam // 31 // sunAyA jAtA hai| graMthameM isase pahale koI bhI yaha vahI vAkya hai jo jarAse gairaz2arUrI aisA prakaraNa yA prasaMga nahIM hai jisakA isa parivartanake sAtha Upara uddhRta kiye hue zloka zlokake 'rAjan' aura 'tat' zabdoMse sambandha ho naM. 1 kA uttarArdha banAyA gayA hai| ina saba ske| isa lie yaha zloka yahA~para bilakula bhaddA bAtoMse jAhira hai ki yaha saba prakaraNa ratnanandike aura nirA asambaddha mAlUma hotA hai / isake Age bhadrabAhucaritrase uThAkara yahA~ rakkhA gayA hai aura graMthameM, zloka naM0 18 taka una 16 svamoMke isalie yaha graMtha ukta bhadrabAhucaritrase pIchekA phalakA varNana hai jinakA sambandha rAjA caMdraguptase banA huA hai / ratnanandikA bhadrabAhucaritra vikrakahA jAtA hai aura jinakA ullekha ratnanandine makI 16 vIM zatAbdIke antakA yA 17 vIM apane 'bhadrabAhucaritra' meM kiyA hai / svapnoMkA zatAbdIke zurUkA banA huA mAnA jAtA hai / yaha saba phala-varNana prAyaH unhIM zabdoMmeM diyA parantu isameM to kisIko koI sandeha nahIM hai ki hai jinameM ki vaha ukta bhadrabAhucaritrake dUsare vaha vi0 saM0 1527 ke bAda kA banA huA jarUra paricchedameM zloka naM0 32 se 48 taka pAyA hai| kyoMki usake cauthe adhikArameM isa saMvatkA jAtA hai| sirpha kisI kisI zlokameM do eka luMkAmata (dU~r3hiyAmata ) kI utpattikathanake zabdoMkA anAvazyaka parivartana kiyA gayA hai| sAtha ullekha kiyA hai * / aisI hAlatameM yaha graMtha jaisA ki nIce likhe do namUnoMse pragaTa hai:- bhI vi0 saM0 1527 se pIchekA banA huA hai, 1-raverastamanAlokAtkAle'tra pNcme'shubhe| isameM kucha saMdeha nahIM ho sktaa| ekAdazAgapUrvAdizrutaM hInatvameSyati // 32 // 9 hinduoMke jyotiSa graMthoMmeM 'tAjika -bhdrbaahucritr| nIlakaMThI ' nAmakA eka prasiddha graMtha hai| yaha bhadrabAhusaMhitAke ukta 'phala' nAmake adhyAyameM anantadaivajJake putra 'nIlakaMTha ' nAmake prasiddha yahI zloka naM. 3 para diyA hai| sirpha 'rave- vidvAnakA banAyA huA hai / isake bahutase padya rastamanAlAkAt 'ke sthAnameM ' svapne sUryA- saMhitAke dUsare khaMDameM-' virodha ' nAmake 43 stAvalokAta badalA huA hai| veM adhyAyameM-kucha parivartanake sAtha pAye jAte 2-tuMgamAtaMgamAsInazAkhAmRganirIkSaNAt / * yathAH- mRte vikramabhUpAle saptaviMzatisaMyute rAjyahInA vidhAsyanti kukulA na ca baahujaaH||43|| dazapaMcazate'bdAnAmatIte zaNutA param // 15 // bhadrabAhusaMhitAke ukta adhyAyameM yaha bhadrabAhu- luMkAmatamabhUdekaM lopakaM dharmakarmaNaH / deze'tragau re caritrakA zloka naM0 13 para diyA hai| sirpha khyAte vidvattAjitani mere // 158 // For Personal & Private Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440 jainahitaiSI MITRA haiM / yahA~ para unameM se kucha padya, udAharaNake taura parivartita rUpa haiM / tAjikagraMthoMkI utpatti yavanapara, una padyoMke sAtha prakAzita kiye jAte haiM jyotiSa parase huI hai, jisako bahuta adhika samaya jina parase ve kucha parivartana karake banAye gaye nahIM bItA, isalie ina zabdoMko yavana-jyotiSameM mAlUma hote haiM: prayukta saMjJAoMke apabhraMzarUpa samajhanA cAhie / 1-krUramazaripho'bdezo janmezaH krUritaH shubhaiH| dUsare padyoMmeM 'itthisAla' (ittisAla) kaMbUlepi vipanmRtyuritthamanyAdhikArataH // 2-3-4 // Adi aura bhI isa prakArake aneka zabdoMkA -tAjika nalikaMThI / prayoga pAyA jAtA hai / astu / ina saba bAtoMse abdezaH krUramUzariphaH zubhairjanmezaH RritH|| kaMbUlepi vipanmRtyuritthaM varSezamunthahe // 48 // mAlUma hotA hai ki saMhitAmeM yaha saba prakaraNa -bh.sNhitaa| yA to nIlakaMThIse parivartita karake rakkhA gayA 2-astagau muthahAlagnanAthau maMdekSitau ydaa| hai athavA kisI aise graMthase uThAkara rakkhA gayA sarvanAzomRtiH kaSTamAdhivyAdhibhayaM bhavet // -5 // hai jo nIlakaMThI parase banA hai aura isa lie sarvanAzo matiH kaSTamAdhibhayaM bhavet // 5 // yaha saMhitA 'tAjika nIlakaMThI ' se pIche banI -tA. nI0 huI hai, isameM koI saMdeha nahIM rhtaa| nIlayadA maMdakSitau muthahA-lagnanAthAvadhogatau / kaMThakA samaya vikramakI 17 vIM zatAbdIkA sarvanAzo mRtiH kaSTamAdhivyAdhirujAM bhayaM // 47 // " pUrvArdha hai / unake putra govinda daivajJane, apanI guruH kendre trikoNe vA pApAdRSTaH shubhekssitH| 34 varSakI avasthAmeM, 'muhUrtacintAmaNi, lamacandranthihAriSTaM vinazyArthasukhaM dizet // 4-2 // para 'pIyUSadhArA' nAmakI eka vistRta TIkA -tA. nI. likhI hai aura use zaka saM0 1525 arthAt pApAdRSTo guruH kendra trikoNe vA shubhekssitH| vi0 se0 1660 meM banAkara samApta kiyA hai| lagnasomenthihAriSTaM vinazyArthasukhaM dizet // 56 // . isa samayase lagabhaga 20 varSa pahalekA samaya -bha0 saM0 Uparake padyoMse pAThakoMko do bAteM mAlama hoNgiiN| tAjika nIlakaMThIke bananekA anumAna kiyA eka yaha ki nIlakaMThIke padyoMse saMhitAke jAtA hai aura isa lie kahanA par3atA hai ki padyoMmeM jo bheda hai vaha prAyaH nIlakaMThIke zabdoMko yaha saMhitA vikrama saM0 1640 ke bAdakI Age pIche kara dene yA kisI zabdake sthAna meM banI huI haiN| usakA paryAyavAcaka zabda rakha dene mAtrase utpanna 10 isa granthake dUsare khaMDameM, 27 veM kiyA gayA hai aura isase parivartanakA acchA - adhyAyakA prAraMbha karate hue sabase pahale yaha anubhava ho jAtA hai / isa parivartanake dvArA dUsare vAra vAkya diyA hai:padyake pahale caraNameM eka akSara bar3ha gayA hai-8 ke " tatrAdau ca muhUrtAnAM saMgrahaH kriyate mayA // " sthAnameM 9 akSara ho gaye haiM aura cauthe caraNameM yadyapi isa vAkyameM Aye hue 'tatrAdau' 'vyAdhi ke hote hue 'ru' zabda vyartha zabdoMkA graMtha bharameM pahaleke kisI bhI kathanase par3A hai| dUsarI bAta yaha hai ki ina padyoMmeM mUza - koI sambaMdha nahIM hai aura isa lie ve kathanakI ripha (muzarifa), kaMbUla (qabUla), muthahA, - asambaddhatAko pragaTa karate hue isa bAtako munthahA (muntihI ), inthihA (intihA) sUcita karate haiM ki yaha vAkya kisI dUsare ye zabda jo pAye jAte haiM ve saMskRta bhASAke 1isakA artha hotA hai-vahA~,AdimeM, usake AdimeM, zabda nahIM haiM / arabI-phArasI bhASAke athavA unameM sabase phle| For Personal & Private Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ JHANTALIMINIMI LARIHARATALAILI bhdrbaahu-sNhitaa| 441 Jthase uThAkara rakkhA gayA hai jahA~ use ukta kSipradhruvAhicaramUlamRdutripUrvA, graMthake kartAne apane prakaraNAnusAra diyA hogaa| raudre'rkavidgurusitendudine vrataM sat / parantu ise chor3akara isa vAkyameM muhUtaukA dvitrISurudraravidik pramite tithau ca, saMgraha karanekI pratijJA kI gaI hai| likhA hai ki kRSNAdimatrilavakepi na cAparAhne / / 172 // mere dvArA muhUrtoMkA saMgraha kiyA jAtA hai, arthAt yaha padya muhUrtacintAmANake pA~caveM saMskAramaiM isa adhyAyameM muhUrtoMkA saMgraha karatA huuN| yaha prakaraNakA 40 vA~ padya hai / isase sAfa jAhira hai vAkya zrutakevalIkA batalAyA jAtA hai| aisI ki yaha saMhitA graMtha muhUrtacintAmANase bAdakA hAlatameM pAThaka soceM aura samajheM ki yaha kaisA arthAt vi0saM01657se pIchekA banA huA hai| anokhA aura asamaMjasa mAlUma hotA hai| zrata- yahA~takake isa saMpUrNa kathanase yaha to siddha kevalI aura maharlokA saMgraha kareM ? jo svayaM ho gayA ki, yaha khaMDatrayAtmaka graMtha (bhadradvAdazAMgake pAThI aura pUrNa jJAnI hoM-jinakA bAhusaMhitA) bhadrabAhu zrutakevalIkA banAyA pratyeka vAkya saMgraha kiye jAneke yogya ho-ve huA nahIM hai, na unake kisI ziSyaprazikhuda hI idhara udharase muhUrtoMke kathanako ikaTThA SyakA banAyA huA hai aura na vi. saM. karate phireM ! yaha kabhI nahIM ho sakatA / vAsta . 1657 se pahalehIkA banA huA hai; vameM yaha sArA hI graMtha bhadrabAhu zrutakeva balki ukta saMvatse pIchekA banA huA hai| lIkA banAyAhuA na hokara idhara udharake parantu kitane pIchekA banA huA hai aura kisane prakaraNoMkA eka beDhaMgA saMgraha hai-jaisA ki gayA hai| __ banAyA hai, itanA savAla abhI aura bAkI raha Upara dikhalAyA gayA hai aura agale lekhoMmeM, asambaddha viruddhAdi kathanoMkA ullekha karate hue| . bhadrabAhusaMhitAkI vaha prati jo jhAlarApATaaura bhI acchI tarahase dikhalAyA jAyagA / isa- . nake bhaMDArase nikalI hai aura jisakA graMtha-prAptilie isa graMthameM ukta pratijJAke anusAra muhUrtoMkA " ke itihAsameM Upara ullekha kiyA gayA hai vi. bhI aneka graMthoM parase saMgraha kiyA gyaa| saM0 1665 kI likhI huI hai| isase spaSTa hai arthAt dUsare graMthoMke vAkyoMko uThA uThAkara ki, yaha graMtha vi0 saM0 1665 se pahale bana cukA rakkhA hai / una graMthoM meM mahartacintAmaNi, thA aura vi0 saM0 1657 se pIchekA bananA nAmakA bhI eka prasiddha graMtha hai, jise nIlakaMThake . usakA Upara siddha kiyA jA cukA hai| isa lie choTe bhAI rAmadaivajJane zaka saMvat 1522 (vi0 yaha graMtha ina donoM samvatoM (1657-1665) 9 ke madhyavartI kisI samayameM sAta ATha saM0 1657 ) meM nirmANa kiyA hai| isa graMthase varSake bhItara-banA hai, isa kahanemeM koI saMkoca ra bhI aneka padya uThAkara ukta adhyAyameM rakkhe / nahIM hotaa| yahI isa graMthake avatArakA samaya gaye haiM, jinameMse eka padya, udAharaNake taurapara, hai| aba rahI yaha bAta ki, graMtha kisane banAyA, yahA~ uddhRta kiyA jAtA hai: isake lie jhAlarApATanakI ukta pratike + yathAH antameM dI huI lekhakakI isa prazastiko gaurase tadAtmaja udAradhIvibudhanIlakaMThAnujo, gaNezapadapaMkajaM hRdi nidhAya rAmAbhidhaH / girIzanagare vare "saMvatsara 1665 kA mRgasira sudi 10 lipIbhujabhujeSucaMdramite ( 1522 ), zake viniramAdimaM kRtaM jJAnabhUSaNena gopAcalapustakabhaMDAra dharmabhUSaNamuhUrtacintAmaNim // 14-3 // jIkI suM liSI yA pustaka de jInai jinadharmakA zapatha r3hanakI For Personal & Private Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 jainahitaiSI / hajAra chai| muniparaMparA sUM vimukha chai / tIsUM na deNI / sUri bhI nahIM devai / eka vAra dharmabhUSaNa svAmI do cAra sthala mAMge diye so pheri pustaka nahIM AI / tadi vAmadevajI phera zuddhakari liSI tayAra karI / tIsUM nahIM deNI / " pustaka- paricaya | 1 sUktimuktAvalI / somaprabhAcAryakA yaha prasiddha grantha kaI jagaha chapa cukA hai / isa saMskaraNameM eka vizeSatA yaha hai ki sAtha hI eka sarala saMskRta TIkA lagA dI gaI hai jo vidyArthiyoMke lie vizeSa upayogI hai / TIkAkArane apanA nAma nahIM diyA hai; para jAna par3atA hai ki ve digambara sampradAya ke anuyAyI avazya haiM / saMskRtaTIkAke nIce marAThI artha diyA hai jisake lekhaka mANagAMva ( kAgala) ke kAlacandra jinadatta upAdhyAya haiM / Apane bhUmikAmeM likhA hai ki 'abhI taka isakI saMskRtaTIkA kahIM nahIM chapI thI; ' parantu hamAre pustakAlaya meM bhAvanagarakI kisI jainasabhAke dvArA lagabhaga 30-35 varSa pahale chapAI huI zrIcandrakIrtivineya harSakIrtisUrikRta saMskRtaTIkA maujUda hai / isake UparakA eka pRSTha ho gayA hai / Azcarya nahIM jo kahIM anyatrase bhI isakI aura aura TIkA meM prakAzita huI hoM / pustaka kI chapAI acchI hai; para prAraMbha meM hI 6 pejakA zuddhipatra dekhakara duHkha hotA hai / prakAzakoMke dvArA saMzodhanameM isa prakArakA pramAda honA bahuta khaTakatA hai / pustakakA mUlya ATha hai / milanekA patA - " bI. e. saMkezvare, zrIvarddhamAnapresa, guruvAra peTha, nipANI (belagA~va ) / " UparakI isa prazastise, jo ki graMtha banane ke adhika samaya bAdakI nahIM hai, sApha dhvanita hotA hai ki yaha graMtha gopAcala ( gvAliyara ) ke bhaTTAraka dharmabhUSaNajIkI kRpAkA eka mAtra phala hai / vahI usa samaya isa graMthake sarva satvAdhikArI the| unhoMne vAmadeva sarIkhe apane kisI kRpApAtra yA AtmIyajanake dvArA ise tayyAra karAyA hai, athavA usakI sahAyatA se svayaM tayyAra kiyA hai / tayyAra ho jAnepara jaba isa graMthake do cAra adhyAya kisIko par3hane ke lie diye gaye aura ve kisI kAraNase vApisa nahIM milasake taba vAmadevajIko phirase dubArA unake lie parizrama karanA par3A / jisake lie prazastikA yaha vAkya 'tadi vAmadevajI phera zuddha kari liSI tayAra karI--' khAsa taurase dhyAna diye jAne ke yogya hai aura isa bAtako sUcita karatA hai ki ukta adhyAyoMko pahale bhI vAmadevane hI tayyAra kiyA thA mAlUma hotA hai ki lekhaka jJAnabhUSaNajI dharmabhUSaNa bhaTTArakake paricita vyaktiyoMmeM the aura Azcarya nahIM ki ve unake ziSyoM meM bhI hoM / unake dvArA khAsa taurase yaha prati likhAI gaI hai| unhoMne prazastimeM apane svAmI dharma - bhUSaNakI graMtha na dene saMbaMdhI AjJAkA - jo saMbhavataH ukta adhyAyake vApisa na Ane para dI gaI hogI - ullekha karate hue bholepanase usake kAraNakA bhI ullekha kara diyA hai, jisakI vajahase graMthakartAke viSayameM uparyukta vicAroMko sthira karanekA avasara milA hai aura isa lie pAThakoMko unake isa bholepanakA AbhArI honA caahie| tA0 29-9-16! / I 2 varNavyavasthApara vicAra | lekhaka paM0 zivakumAra zAstrI / prakAzaka, vizvavidyApracAraka maNDala, candausI- yU. pI. mUlya eka AnA / isa 40 pRSThakI choTIsI pustakameM yaha batalAyA hai ki varNavyavasthA na janmase mAnanA acchA hai aura na AryasamAjake samAna karmase / ise sarvathA hI ur3A denA For Personal & Private Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ pustk-pricy|| mmmmmmmmmmm 443 cAhie / isake ur3Aye binA dezakI unnati nahIM . 4 gdycintaamnni| . ho sakatI / yaha asvAbhAvika hai / jo isake taMjaura-TreniMgaskUlake adhyApaka zrIyuta TI. bhakta haiM unake yahA~ bhI yaha pAlI nahIM jAtI esa. kuppUsvAmI zAstrI janasAhityake bar3e hI hai / prakRti bhI aba ise rahane nahIM denA caahtii| premI hai| ApakI Arthika avasthA acchI nahIM ityAdi / yaha viSaya jitane mahattvakA hai, utanI hai, to bhI Apane kaI alabhya jaina granthoMko gaMbhIratAse lekhaka mahAzayane isa para vicAra nahIM chapAkara prakAzita kiyA hai| mahAkavi vAdIkiyA / hamArI samajhameM yaha isa taraha jozameM bhasiMhakA yaha apUrva kAvya bhI ApakI hI kRpAse Akara ur3A denekI cIja nahIM hai, isa para jainasamAjake dRSTigocara huA thaa| pAThaka yaha saba oroMse vicAra honA caahie| jAnakara prasanna hoMge ki ukta kAvyakA aba yaha 3 smaadhitNtr| dUsarA saMskaraNa prakAzita huA hai| yaha saMskasamAdhitaMtra AcArya pUjyapAdakA banAyA huA raNa pahale saMskaraNakI apekSA adhika zuddha prasiddha grantha hai / isakI eka marAThI aura eka aura sundara hai| kapar3ekI bar3hiyA jilda ba~dhI hindI TIkAkI samAlocanA jainahitaiSImeM ho huI hai / mUlya vahI do rupayA hai| AzA hai ki cukI hai / aba usIkI yaha eka gujarAtI TIkA hamAre saMskRtajJa pAThaka isa saMskaraNakI eka eka bhI prakAzita huI hai| ise DAkTara bhUkhaNadAsa prati ma~gAkara zAstrIjIke utsAhako bddh'aayNge| parabhUdAsane parvata dharmArthokI purAnI bhASATIkAke zAstrIjI hindI nahIM jAnate, isa kAraNa unheM AdhArase likhA hai aura zA kastUracanda dharmaca- ArDarakA patra a~garejI yA saMskRtameM likhanA ndajIkI sahAyatAse prakAzita karake vinAmUlya caahie| vitaraNa kiyA hai / isake gujarAtI anuvAdako 5prbhNjncrit| par3hanekA to hameM samaya nahIM milA, isase hama lekhaka, paM0 ghanazyAmadAsajaina nyAyatIrtha usake viSayameM to kucha rAya nahIM de sakate haiM; aura prakAzaka, jainagranthakAryAlaya, lalitapura parantu granthake mUla zloka itane azuddha (jhaaNsii)| pRSThasaMkhyA 42 / mUlya cAra Ane / padacchedAdikA khayAla rakkhe binA chape haiM ki 'yazodharacarita ' nAmaka kisI saMskRtagranthakI jitane Ajataka zAyada hI kisI jainagranthameM chape pIThikAmeM prabhaMjanamunikA carita varNita hai| hoM / zlokoMkI saMkhyAtaka nahIM dI gaI hai aura paNDitajIne usIkA yaha hindI rUpAntara likhA aura granthAntaroMke tathA mUlake zlokoMmeM koI bhI hai; parantu yaha batalAnekI kRpA nahIM kI ki bheda nahIM rakkhA gayA hai| aise mahattvake granthoMkA ukta 'yazodharacarita' kisakA banAyA huA hai isa prakAra asAvadhAnIse prakAzita honA bar3e hI aura kahA~ para hai, jisakI pIThikA yA utthAkhedakA viSaya hai| hama prakAzaka mahAzayakI, isa granthako binAmUlya prakAzita karaneke kAraNa " nikAmeM yaha carita varNita hai| upalabdha yazojitanI prazaMsA kareMge, usase kahIM adhika unakI dharacaritoMmeM to aisA koI nahIM hai jisameM isa kAraNa nindA kareMge ki unhoMne granthako isa prakArakI vistRta utthAnikA ho / yadi sAvadhAnIke sAtha prakAzita nahIM kiyaa| yaha parizrama kiyA jAya to saMbhava hai ki mUlagranthaparase 175 pRSThakI pustaka prakAzakake pAsa navApurA granthakartAkA patA cala jAya / granthake prAraMbhameM sUratase ( zAyada posTeja bhejanepara ) mila pratijJA kI gaI hai ki 'prabhaMjanagurozcaritaM vakSye' skegii| arthAt prabhaMjana gurukA carita kahatA hU~ / isapara For Personal & Private Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 444 jainahitaiSI - se paNDitajI anumAna karate haiM ki yazodharacarita prabhaMjana munike kisI ziSyakA banAyA huA hai / parantu yaha anumAna ThIka nhiiN| sA kSAt ziSya hI kisIko 'guru' kaha sakatA ho, aisA nahIM hai / gurukA artha sAdhAraNa jainamuni bhI ho sakatA hai| prabhaMjana munikA carita rAjA pUrNabhadrake pUchane para zrIvardhana munine kahA hai aura isake bIcameM unhoMne apane aura apane sAthI anya sAta muniyoMke vairAgyakA kAraNa bhI pRthak pRthak batalAyA hai| sAta muniyoMkI dIkSAkA kAraNa batalAkara cauthe sargake antameM unhoMne kahA hai ki AThaveM nandamunike tapakA hetu yazodhara mahArAjakA carita hai ( jo Age kahA jAyagA ) / isase mAlUma hotA hai ki prabhaM - jana, nandivardhana, nanda aura yazodhara mahArAja Adi saba samakAlIna haiM, aura isa lie yazodharacaritake racayitA ke lie jisa prakAra yazodharamahArAja eka bahuta purAne samaya purANa- puruSa haiM usI prakAra prabhaMjana muni bhI haiM / ve unake guru yA dAdAguru Adi koI nahIM ho sakate / paNDitajI cAhate, to unheM yaha bAta thor3e hI parizramase mAlUma ho sakatI thI / prabhaMjanamunikA caritra strIcaritrase--striyoMke chala kapaToMse bharA huA hai| prabhaMjana muni aura unake sAthI dUsare ATha muni sabhI striyoMke pApakarmoMko dekhakara virAgI haiM / mAlUma nahIM usa samaya kevala striyoMkA hI caritra itanA girA huA thA, yA puruSoM meM bhI yahI bAta thI / kathAyeM yadyapi bahuta hI choTI choTI haiM, to bhI ve zukabahattarIkI kathA - oMke samAna khUba hI kutUhalavardhaka aura manoraMjaka haiM / unake par3hanemeM jI lagatA hai / hamAre kathAgranthoMmeM isa zreNIkI kathAyeM bahuta hI kama haiN| acchA hotA, yadi paNDitajI isake sAtha hue mUlagranthako bhI prakAzita kara dete / anuvAdaka bhASA acchI hai aura vaha anya paNDitoMkI racanAke samAna kliSTa nahIM hai / isake lie hama paNDitajIkA abhinandana karate haiM / 6 rasa - kriyA / ' yaMtra nirmANakA prAmANika sacitra sampAdaka, vaidyaratna paM0 zivavaksa zarmA guru, phatahapura (sIkara) aura prakAzaka, bAbU jamanA - dAsa poddAra, lAla kaTarA, dillI / mUlya cAra / nibandha / ' dhAtuoMke mArane yA rasa banAne meM jina yaMtroM kA upayoga hotA hai, unakA svarUpa isa saMskRta padyanibandhameM batalAyA gayA hai / sampAdaka mahAzayane apane pustakAlaya a prAcIna granthoMse uddhRta karake ise likhA hai / isa viSaya ke grantha bahuta hI durlabha haiM / acchA hotA yadi paNDitajI isakA hindI anuvAda bhI sAtha hI sAtha prakAzita kara dete / yaMtra jo citra pIcheke pRSThoMmeM diye gaye haiM, ve bahuta hI bhadde aura aspaSTa haiM | yadi kisI citrakArako samajhAkara usase ye citra banavAye jAte, to pAThakoMko bahuta lAbha hotA / ve yaMtroMke svarUpako acchI taraha samajha lete / prAptisvIkAra / namaka sulemAnI - ' zrIyuta bhAI gorelAla pannAlAla jaina, candAbAr3I giragA~va, bambaI ' se hameM eka zIzI namaka sulemAnI milA hai / hamane kucha dinoMtaka isakA upayoga kiyA / yatheSTa svAdiSTa na honepara bhI yaha bahuta guNakArI hai / khAte hI ajIrNa paca jAtA hai| dasta sApha AtA hai| eka acche anubhavI vaidyake batalAye hue nusakhe ke anusAra yaha banAyA gayA hai / chaha tolekI eka zIzIkA mUlya ATha Ane hai / For Personal & Private Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaradAgama / . (le0 -zrIyuta paM0 rAmacarita upAdhyAya / ) ( 1 ) ati dukhadAI nIti durjanoM kI hotI hai, para sukhadAI vahI sajjanoMkI hotI hai / meghoM kA utpAta sadA jaga smaraNa karegA, para AyA aba zaratkAla dukha haraNa karegA // ( 2 ) dhana pAkarake nIca anyako dukha dete haiM, ve hI ho dhana-hIna sabhIko sukha dete haiM / kyA karate the megha vArise pUrNa rahe jaba, zAnta sukhada ati vizada hue haiM ve kaise aba // (3) dhulI huI sI mahI huI hai, jala nirmala hai, dhUli - kaNoMse hIna vyoma kaisA ujjvala hai / anyAya ke bAda bhUpa yadi nyAyI Ave, kyoM na dezakI dazA turaMta hI palaTA khAve // (8) kAza kamala kevar3e amita phUle haiM kaise, meghakI mRtyu turata bhUle haiM kaise / yA utpIr3aka - patana dukhada kyoM hogA jagameM // kaNTaka kaise kabhI rucegA apane magameM, (5) Abasate haiM subhaga rAjyameM jaise sajjana, . haMsa aura Abase yahA~ vaise hI khaJjana / para kramazaH khadyota dUra hote jAte haiM, duSTa kabhI kyA bhalI jagaha rahane pAte haiM // ( 6 ) indra-dhanuSa aba nahIM dRSTi- gocara hotA hai, paradezIkA rAga adhika asthira hotA hai / para nabhameM zuka paMkti chaTA kyA dikhA rahI hai, mano aikyakI prathA hameM yaha sikhA rahI hai // uddhatapanako chor3a sUkhatI haiM saritAyeM, pAtitrata jyoM pAla rahI hoM pativratAyeM / unake donoM kUla rahita ho gaye paMkase, jyoM satiyoMke carita hIna hoM duSkalaMkase // ( 8 ) cAtaka dAdura mora mauna ho chipe kahIM haiM, koyala bhI nija kUka sunAtI kabhI nahIM hai / dhUrtoM kI dhUrtatA sadA kyA cala sakatI hai, yA vidhikI lipi kabhI kisI vidhi Tala sakatI hai // ( 9 ) jaba ajJAna-tamisra manujakA kho jAtA hai, nijahita meM taba dattacitta vaha ho jAtA hai / meghADambara dUra huA hai bAdhaka jabase, nija unnatimeM lagA huA hai yaha jaga tabase // ( 10 ) nRpa udArakI prajA svatva pAtI hai jaise, sukha jIvanakA aura tattva pAtI hai jaise / usI bhA~ti vyApAra - lagna saMsAra huA hai, zaradAgamase satya bar3A upakAra huA hai // ( 11 ) sukha-sAdhanake lie yahI uttama avasara hai, zIta-bhIti hai nahIM, nahIM AtapakA Dara hai / saba hokara ke eka, dezake prANa bacAo, dukha dAnavako zIghra dezase dUra bhagAo // (7) For Personal & Private Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjanItike maidAnameM Ao! SALADHE (le0-zrIyuta bra. bhagavAnadInajI / ) / jinakI pratimAyeM hamAre mandiroMmeM virA- banakara palTanameM dAkhila hone jAie; parantu jamAna haiM ve saba aise puruSa the jinhoMne yaha jAnakara ki Apa baniyeM haiM turanta apanI ghora tapasyA dvArA nirvANapada prApta nikAla bAhara kara diye jAyeMge ! yaha bAta kiyA thA / ve saba kSatriyakulameM utpanna hamArI samajhameM nahIM AtI ki sAre hI hue the aura unameMse adhikAMzane bar3e bar3e kSatriya hamArA-jainadharmakA-sAtha choDakara rAjyoMkA saMcAlana kiyA thA / bhagavAn cale gaye hoM aura bIcameM mile hue baniyeM RSabhadevajIne prajAke hitake lie hI baniyeM hama saba raha gaye hoM / kyoMki agaNita kAma batalAye the jo aba taka isa prakArakA koI pramANa yA udAharaNa jArI haiM / yadi yaha kahA jAya ki unhoMne nahIM milatA / isa sambandhameM hamako eka prajAko sabhyatA sikhalAI thI, to kucha bAta yAda AtI hai-| jaba ku~vara digvijayaatyukti na hogI / hamAre antima tIrthakara siMhajI Azramake bhramaNameM hamAre sAtha the mahAvIra jaba hamase bidA hue, taba bhI taba aneka sthAnoMmeM vahA~ke jainI bhAI anya hamArI avasthA khAsI thI aura hamAre rIti- logoMko unakA paricaya dete hue kahate rivAja bahuta sIdhIsAde kSatriyoMke jaise hI the-" pahale Apa kSatriya the; parantu aba jaina the / hamAre sAre purANapuruSa bhI kSatriya ho gaye haiM / " abhiprAya yaha ki sAdhAraNa vaMzake the, aisA ullekha milatA hai| kucha logoMkI aba yaha dhAraNA hI nahIM rahI hai ki upapurANoMmeM kSatriya aura vaizya donoMkA jainoMmeM vaizyoMke atirikta aura koI-kSatriya kathana pAyA jAtA hai-arthAt unameM vaizya Adi-bhI gine jA sakate haiM / jaina kahanese bhI jainadharmake dhAraka batalAye gaye haiM, parantu aba kevala vaizyoMkA bodha hotA hai| isa samaya to jitane jainadharmAvalambI haiM ve isa viSayameM jaba hama vicAra karate haiM prAyaH saba hI vaizya haiN| aksara loga pUcha taba yaha nizcita hotA hai ki pArzvanAthabaiThate haiM ki ".baniyA~ (vaizya), kyA svAmIke pazcAt jaba jainadharma bilkula lupta yaha koI burI bAta hai ? " para hama pU~chate ho gayA, taba mahAvIrasvAmIkA janma huaa| haiM ki " to kyA yaha koI acchI bAta isa samaya hiMsAkA pracAra bahuta bar3ha cukA hai ? " Apa kitane hI acche pahalavAn thA / isake rokaneke mahatkAryake lie eka For Personal & Private Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Am m mmuTIBILITARI rAjanItike maidAnameM Ao! 447 bar3I bhArI zaktikI avazyakatA thI, isa bailoM yA pakSiyoMko hI mAranese nahIM bacAte lie usa samaya jo koI mahAvIra jinake the, yA unapara jyAdA bojha na ladane dekara jhaNDe tale AyA, vaha jaina (zrAvaka ) yA vyartha bhAra par3ane na dekara hI cupa na raha nAmase pukArA gayA / isa mahatkAryameM kSatri. jAte the; kintu unakA sabase adhika lakSya yoMko chor3akara aura zAmila hI kauna ho sakatA manuSyoMkI ora thA / unakA yahI kAma thA thA? aura yadi koI huA bhI hogA, to usa ki ve kisI vyaktiko kisI prakAra duHkha na samaya uddezya eka honese sabakA rahana-sahana pahu~cane deM / ve prajAke svatvoMkI rakSA karate the. eka hI DhaMgakA hotA hogA, aisA jAna par3atA unake Upara kiye jAnevAle atyAcAroMko hai / usa samaya jAti-pA~tikA khayAla karanA rokate the aura rAjAke lie aisI nIti uddezyasiddhimeM saba prakAra hAnikara hotA, taiyAra karate the jisase kisI prakArakI bAdhA isase sAre jainadharmAvalambI eka hI hoNge| rASTrako na ho / isa prakArake dharmagranthoMkI ina vicAroM ko prakaTa karake hama RSabhadevajI racanA karate the jinake anusAra calanese unadvArA sthApita varNAzramakA virodha nahIM karate kI sArI jarUrateM miTa jAtI thiiN| yaha bAta haiM; parantu yaha batalAnA cAhate haiM ki lapta aisI nahIM hai ki yohI AsamAnase gira paDI dhImeM jAna isI taraha paDA karatI hai / ho; parantu rAjanItike acche acche grantha aba jisa prakAra Aja ku~vara digvijaya- bhI upalabdha haiM* / hamAre gharake sAhityasiMhajI yaha pUche jAnepara ki kauna haiM, jaina kI TaTola hI kaba kI gaI ? Aja kala to batalAye jAte haiM aura cAhie thA rAjapata jainadharmAvalambI paNDitoMkA viSaya kevala batalAnA, ThIka isI prakAra usa samaya jaina- nyAya hI raha gayA hai, isa lie aura grantha dharmAvalambI kisI bhI varNake honepara bhI jaina A~khake sAmane hote hue bhI najara nahIM aate| yA zrAvaka batalAye jAte the| asta / AhiMsA astu / jaba mahAvIra bhagavAn dvArA cetAye pracArakA kAma qhaba jorazorase calA / para yaha hue samAjane bahuta samaya taka svArthatyAga kArya yoM hI nahIM cala gayA thA / baDe baDe karake aneka rAjAoMko jaina banA diyA aura AcAryoMne baDe parizramase logoMko rAjanIti unake dvArA yaha kArya acchI taraha calane sikhAI aura aise aise ziSya taiyAra kiye lagA, taba samAjake loga yaha lokahitakA jinhoMne saikaDoM rAjAoMko isa dharmameM zAmila kArya chor3akara vyApArameM laga gaye aura tabakiyA aura isa prakAra unake dvArA hiMsAko hIse hama baniye kahalAne lage / hamArI ragarokA / hiMsAkA jo lakSaNa zAstrameM diyA hai ragameM rAjanIti bharI thI aura kSatriyatvakA usase mAlUma hotA hai ki ve kevala bakaroM, * jaise zrIsomadevasUrikRta nItivAkyAmRta / For Personal & Private Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448 janahitaiSI joza jyoMkA tyoM kAyama thA, isalie hamane lanameM tumhAre zAmila hue vinA pazu aura baniyeM bananemeM bhI apane mahattvako nahIM khoyA pakSiyoMko koI adhikAra na mila sakegA / -gulAmIke phandoMse hama abhItaka bahuta kucha aba tumhAre cupa rahanekA samaya nahIM hai| bace hue haiN| parantu binA pAnIke paudhA rAjanItike maidAnameM aao| loga tumhArI kitane dina harA-bharA raha sakatA hai ? usa bATa joha rahe haiN| tumhArA yaha maurUsIvRkSake kucha patte pIle hokara gira cuke haiM paramparAgata kAma hai / tumhAre hI hAtha lagA aura kucha samayakI dhIMgAdhIMgIke kAraNa tor3a nese yaha chappara uThegA aura prANImAtrakA liye jAkara videzI bAjArameM rASTra-hAnikara duHkha dUra hogA / tumhAre binA aura kisakA cATakI bikrIke kAmameM lAye jAne lage haiN| aisA hRdaya hai jo isa bhArI kAmako kara sake ? bahutase aise haiM jo zikSArUpI rasa na milaneke yaha kAma jozakA nahIM; kintu jozake DATa. kAraNa vRkSapara hI murajhA-murajhA kara raha gaye nekA hai / yaha kAma nAmakI icchAse nahIM haiM aura bahutoMkA zarIra rIti-rivAjoMke ho sakatA; isameM nAmakI icchAkA tyAga kIr3oMke AkramaNase chinnabhinna ho cukA hai| karanA par3egA / isameM bar3e bhArI svArthatyAgaeka bAta aura bhI hai / hama aura jAtiyoM- kI AvazyakatA hai-bar3e vizAla hRdayoMkI kI apekSA majabUta aikyasUtrameM baMdhe hue haiN| AvazyakatA hai aura ina guNoM para tumhArA loga hamAre andara anekapanA dekhate haiM sahI, sabase adhika svatva hai / uTho aura isa parantu ve aisI hI bhUlameM haiM jaise koI vaTa- nAvako zIghra hI pAra lagA do; tumhAre lie vRkSakI aneka pIr3heM dekhakara usako aneka yaha bA~ye hAthakA khela hai / aura loga isa vRkSa samajha baitthe| hama kitane hI jude dikhalAI kAmako zArIrika zaktise kiyA cAhate haiM deM; parantu hama sabameM rasa usI eka hI mahA- aura isake lie apane kaSAyabhAvoMko hathivIravRkSase pravAhita hotA hai| yAra banAnA cAhate haiM, parantu vAstavameM isakI ___ Ajakala svarAjyakA Andolana bar3e jora- siddhi kSamAse hI ho sakatI hai / yaha kAma zorase ho rahA hai / dezakI tamAma jAtiyA~ manobalakA hai, vItarAgatAkA hai, hitaiSitAkA isa bAtako samajhane lagI haiM ki binA svarAjya hai aura aise hI sarvocca lakSyake Apa upAsaka mile bhAratavarSakA vAstavika kalyANa nahIM ho haiN| phira kyoM bilamba kara rahe ho aura sakatA hai| pyAre jainI bhAiyo! isa Ando- tRSAtura bhUmiko tarasA rahe ho ? For Personal & Private Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ / jainadharmake pAlanevAle vaizya hI kyoM ? Timmmmmmmmifin HTTTTTI pichale pRSThoMmeM zrIyuta bra0 bhagavAna- kara sakate haiM cAhe ve kisI bhI jAti yA dInajIkA rAjanItike maidAnameM Ao' zIrSaka dezake hoM / aisI dazAmeM yaha saMbhava nahIM ki lekha prakAzita kiyA gayA hai| isa lekhameM eka kisI samayameM, bhagavAn mahAvIrake samayameM yA sthala para yaha prazna uThAyA gayA hai ki pahale aura kabhI, kevala kSatriya hI isake anuyAyI jainadharmake dhAraNa karanevAle kSatriya hI adhika hoN| yaha dUsarI bAta hai ki purANa puruSa tIrthakara the, taba ve pIche vaizya kaise ho gaye ? aura cakravartI nArAyaNa Adi saba kSatriya hI hue isakA samAdhAna yaha kiyA gayA hai ki jaba haiM; parantu isase yaha sUcita nahIM hotA hai ki ve loga apanA lokahitakA kArya samApta kara brAhmaNa vaizya Adi jainadharmake upAsaka nahIM cuke, taba vyApArameM laga gaye aura baniyeM the / svayaM mahAvIrasvAmIke gaNadhara indrabhUti yA vaizya kahalAne lge| parantu hamArI sama- Adi jo bhagavAnake mArgake khAsa pravartaka the jhameM yaha uttara santoSaprada nahIM / yaha prazna brAhmaNa the / yaha avazya svIkAra karanA bahuta hI mahattvakA hai, jainadharmake utthAna aura par3egA ki jina (karmazatrUn jayatIti jinaH ), patanake itihAsase isakA gaharA sambandha hai, vijayI, yA karmoMko jItanevAle unhIM logoMmeM isalie isa para khUba gaMbhIratAse vicAra kiyA ho sakate haiM jinakI paristhitiyA~ sAhasa, jAnA caahie| vIratA, udAratA Adi guNoM ke vikAsa honeke . . 1 jainadharmake dhAraNa karanevAle yA usako adhika anukUla hotI haiM / usa samaya kSatriya pracArameM lAnevAle kevala kSatriya hI nahIM the| jaise jayazIla samAjameM hI yaha yogyatA thI brAhmaNa, kSatriya, vaizya, zadra yahA~taka ki ki vaha tIrthakaroMko-arahaMtoMko janma de ske| anArya bhI jainadharmake upAsaka the| kathA- bhAratake anyAnya mahApuruSa bhI rAma, kRSNa, granthoMse mAlUma hotA hai ki saba hI prakArake buddha Adi bhI-kSAtriyoMke hI vaMzameM hue haiN| loga jainadharmakA pAlana karate the / eka 2 kSatriya jaba apanA kAma kara cukecANDAlakI kathA bahuta hI prasiddha hai jisane ahiMsAdharmakA yatheSTa pracAra kara cuke, taba jainadharma dhAraNa kiyA thA / garaja yaha ki ve isa kAryako chor3akara vaizya bana gaye, yaha jaina eka prakArakA dharmavizeSa hai, samAja yA kahanA koI yukti nahIM rakhatA / ve vaizya hI jAti nahIM / use sAre jagatake manuSya dhAraNa kyoM bana gaye ? kSatriya hI kyoM na bane rahe ? For Personal & Private Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450 jainahitaiSI ahiMsApracArakA kAma banda karane para jisa lavAla bhI apaneko rAjavaMzIya samajhate haiM / taraha ve vaizya bananeke lie svataMtra the usI jainahitaiSIke pichale aMkoMmeM bhaMDAriyoM vacchAprakAra kSatriya bananeke lie bhI to the| vaizya- vatoM aura dUsare rAjapUtAneke jainoMkA tvameM unake lie aisA koI khAsa pralobhana jo itihAsa prakAzita huA hai usase bhI na thA jo ve use hI svIkAra karate / yaha mAlUma hotA hai ki vahA~ abhI abhI taka bhI kaise mAna liyA jAya ki ve apanA kAma kSAtradharmakI pAlanA karanevAle jainoMkI khAsI pUrA kara cake the yA jainarAjAoMke dvArA saMkhyA thI / dakSiNameM eka 'kAsAra' nAmakI ahiMsAkA pracAra dhar3Adhar3a hone lagA thA / jAti hai jo kA~se pItalake vartana banAne yaha kAma itanA bar3A thA ki yadi mahAvIra aura becanekA kAma karatI hai| isa jAtike svAmIke samayase lagAtAra Ajataka vaisI hI saikar3oM ghara jaina haiM, jo zilpavRttike kAraNa tejIse calAyA jAtA to bhI samApta na hotaa| zUdra kahe jA sakate haiM / barArameM bhI kucha nisa samaya jainadharma unnatike zikharapara zUdrajAtiyA~ jainadharmako pAlanevAlI haiN| paha~cA huA thA, usa samaya bhI bhAratavarSakA 4 aba dekhanA yaha hai ki yaha dharmaAdhese adhika bhAga hiMsApremI-mAMsabhakSI jisameM kSatriyoMkI pradhAnatA thI-mukhyataH thA aura videzoMmeM to prAyaH sarvatra hI nirapa- vaizyoMkA hI dharma kyoM bana gayA ? teraha lAkha rAdhI pazuoM aura dUsare javiApara churI calAI jainoMmeM sAr3he bArahalAkhase bhI adhika saMkhyA jAtI thI / ina sabako ahiMsApremI banAnekA vaizyoMkI hI kyoM ho gaI ? jaisA ki hamane kAma kyA sAdhAraNa thA ? gatAGkameM likhA thA saMsArake anya padArthoM ke ___3 isa samaya yadyapi jainadharmAvalambi- samAna dharmoM meM bhI parivartana huA karate haiM / yoMmeM adhika saMkhyA vaizyavRttivAloMkI hI hai; samayakI AvazyakatAoM aura paristhitiyoM ke parantu brAhmaNa, kSatriya, aura zUdra varNavAloMkA anusAra unameM bhI dhIre dhIre alakSyabhAvase sarvathA abhAva nahIM ho gayA hai / dakSiNa thor3A thor3A parivartana huA hI karatA hai| aura karnATakameM jainabrAhmaNoMke bahutase ghara saMsArameM aisA koI bhI dharma nahIM hai jo haiM, jo upAdhyAya kahalAte haiM / vahA~ aise apane ThIka usI rUpako banAye hue hobhI koI sau ghara haiM, jo apaneko kSatriya jisameM ki vaha apane sthApita honeke samaya batalAte haiM / rAjapUtAneke osavAloMke thaa| apanI isa parivartanazIlatAke kAraNa ve saikar3oM khAndAna aba bhI hathiyAra bA~dhate haiM aneka bhedoM aura upabhedoMmeM vibhakta bhI huA aura yadi unase koI vaizya kahe to ve karate haiM / jyoM hI koI naye parivartanakI yA apanI apratiSThA samajhate haiN| vahA~ke khaNDe- naye siddhAntake grahaNakI AvazyakatA hotI For Personal & Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ CHOLITILIBALLOODOOTO OTHARALERY jainadharmake pAlanevAle vaizya hI kyoM? tuinthinfinitititiotiiiiiiinfORTRAITAREER 451 hai aura koI zaktizAlI vidvAn yA AcArya lakSaNameM antara nahIM par3A hai, para usakA usakI pUrtikA prayatna karatA hai tyoM hI upayoga kise aura kisa prakAra karanA cAusake virodhI khar3e ho jAte haiM-vivAda khar3A hie, isameM antara par3a gayA hai| hamArA khayAla ho jAtA hai aura antameM do bheda ho jAte hai ki isI prakArake antara par3ate rahanese haiN| Age unake cAra, chaha, ATha Adi jainadharmameM Ajase do hajAra varSa pahale jo vibhAga hone lagate haiM / Aja duniyAkA jIvanaprada tattva the, jinase manuSya karmavIra, zAyada hI koI dharma aisA ho, jisakI do kAryakSama aura saccA mahAtmA bana sakatA thA, cAra zAkhAyeM yA sampradAya na hoN| hamArA ve dhIre dhIre kama hote gaye aura isakA vizvAsa hai ki isa viSayameM jainadharma bhI pariNAma yaha huA ki jainadharmako pAlate hue apavAdarUpa nahIM hai / usameM bhI samaya apane kSAtradharmakA nirvAha karanA, yA usake samaya para aneka parivartana hue haiM aura vaha tejako banAye rakhanA kSatriyoMke lie kaThina bhI aneka meda upabhedoMmeM ba~TatA rahA hai| ho gyaa| unakI vRtti dhIre dhIre badalatI hama yaha nahIM kahate haiM ki ina parivartanoMke gaI aura usane bhIru durbala sahanazIla vaizyakAraNa jainadharma sarvathA hI badala gayA hai, vRttimeM jAkara vizrAma liyA / kSatriyoMmeM aura athavA usake asalIrUpako hama dekha hI vaizyoMmeM jitanA antara hai, hamArI samajhameM nahIM sakate haiM, parantu yaha avazya kahanA utanA hI antara pUrvakAlake aura vartamAnapar3egA ki sAdhAraNa A~khoMse usake darzana nahIM kAlake jainadharmameM hai / paM0 sadAsukhajIkRta ho skte| usake mUlarUpakI to bahuta kucha rakSA ratnakaraNDazrAvakAcArako par3hakara kSatriya vaizya huI hai, parantu usakA bAhyarUpa-usakA UparI bana jAyagA aura vaizya udAsIna, nirAzAAvaraNa-bahuta hI badala gayA hai / eka ahiMvAdI, kartavyazUnya 'dharmAtmA ' bana jaaygaa| sAko hI le liijie| isakA ekarUpa to usa kyoM ? isa lie ki usakI upadezapraNAlI samaya pracalita thA, jaba jainadharmake pAlane- hI aisI hai / tattva usameM jainadharmake hI batavAle bar3e bar3e yuddha karake khUnakI nadiyA~ lAye gaye haiM, para yaha khayAla nahIM rakkhA gayA bahAte the aura eka svarUpa aba pracalita hai, hai ki gRhasthoMkA saMsArako tyAjya samajhane, jisake kAraNa sAdhuoMkI to bAta hI judI phaeNkaphUMkakara paira rakhane aura zuddha dharmAtmA hai, sAdhAraNa nIcese nIce darjekA zrAvaka bhI bana jAneke sivAya aura bhI kucha kartavya hai| hiMsAke Darase rAtako cirAga nahIM jalAtA hai jainadharmake prAcIna sAhityameM aura pichale aura dantadhAvanake binA mu~hako durgandhakA ghara sAhityameM yahI antara hai / Apa jitanA banAye rahatA hai ! hiMsAke svarUpameM yA jitanA pichalA sAhitya dekheMge, usameM vezya For Personal & Private Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452 HAIRLINOMIC janahita HTHA vRttiko gar3hanevAle aura kSAtravRttiko dabAne- aura nirvAhake-jIvikAke-abhAvameM unakA vAle utane hI adhika sAmAna pAyeMge / jaina- astitva hI saMbhava nhiiN| yahI kAraNa hai dharmameMse kSatriyoMke kama karanevAle yA lupta karane- jo dakSiNa aura karnATaka prAntake thor3ese vAle isake sivAya aura bhI kAraNa hoMge, upAdhyAyoMko chor3akara sAre bhAratavarSameM jainajinakA vicAra vizeSajJoMke dvArA hogA; parantu brAhmaNoMkA abhAva hai| dakSiNa aura karnAhamArI samajhameM yaha bhI eka kAraNa ho TakameM jo thoDese upAdhyAya haiM unakI bhI sakatA hai / saMbhava hai ki yaha kevala avasthA acchI nahIM hai / unheM nirmAlya yA bhrama hI ho| devadravyase hI apanI jIvikA calAnI par3atI 5 brAhmaNoM aura zadroMke abhAva para bhI hai| AdipurANokta saMskArAdi karma karAnese lage hAtha vicAra ho jAnA cAhie / brAhma- jainabrAhmaNa apanA nirvAha kara sakate haiM, aisA NoMkI vRtti yajana-yAjana aura paThana-pAThana kahA jAtA hai parantu eka to abhI yaha bAta hI Adi batalAI gaI hai| para jainoMke yahA~ vivAdagrasta hai ki yaha saMskArapaddhati AdiisakI AvazyakatA nahIM / jainadharmameM upadeza purANake pahale bhI thI yA nahIM aura dUsare AdikA kArya muni karate haiN| purANoM meM jahA~ ina karmoMse inegine logoMkA hI nirvAha ho kahIM kisIkI vidyAzikSAkA jikra AtA hai, sakatA hai-lAkhoMkA nahIM / vahA~ yahI likhA rahatA hai ki amuka rAjaputra 6 dakSiNa aura karnATakameM jo jaina yA rAjaputrIne muni mahArAjake pAsa jAkara brAhmaNa dikhalAI dete haiM, hamArI samajhameM ve vidyAdhyayana kiyaa| pUjana pATha aura svAdhyAya bhagavajjinasenAcAryakRta AdipurANakI, usa karanekA zrAvakoMko svayaM adhikAra hai / ye samayakI paristhiti ke anusAra racI huI,navIna unake nitya SaTakarmomeMse do pradhAna karma haiN| varNAzramasRSTike phala haiN| ve eka pratibhAzAlI jainadharma yaha mAnatA nahIM ki maiM Apake lie aura adhikArI AcArya the, isameM sandeha nahIM; pratidina pUjA anuSThAna yA pustakapArAyaNa para yaha racanA cirapracalita jainadharmakI mUla kiyA karU~ aura usakA phala Apako mile / caDhe prakRtike anukUla nahIM thI isa kAraNa yatheSTa hue dravyako lenA yA mandiroMko lagI huI bhami samAhata nahIM huI aura uttara bhAratameM to yA jAgIrakI AmadanIse nirvAha karanA jainadharmameM isakA bIna hI nahIM jamA / manA hai / ise ' nirmAlya ' mAnA hai jisakA 7 hama yaha nahIM kahate ki brAhmaNa loga khAnA mahAn pApa hai / aisI avasthAmeM jaina- jainadharmake dhAraka hI nahIM hue yA hamAre brAhmaNoMkA nirvAha hI nahIM ho sakatA AcAryoMne brAhmaNoMko jaina nahIM banAyA; nahIM, For Personal & Private Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ ARRIAGEHLILAHABHAILABILIBRARMER jainadharmake pAlanevAle vaizya hI kyoM ? 453 lAkhoM hI brAhmaNa jainadharmake upAsaka hue thA ki madrAsa prAntake eka lAkhase adhika hoMge; parantu jaina hone para unakI brAhmaNavRtti jaina IsAI banAye jA cuke haiM aura unameM na rahI hogii| unheM vaizyavRtti grahaNa karanI adhikAMza zadra the| pichale kaI sau varSoMse par3I hogI aura ve kucha samaya taka brAhmaNa nenoMmeM prabhAvazAlI upadezakoM aura sAdhuoMkA kahalAkara vaizyoM meM hI lIna ho gaye hoNge| abhAva ho rahA hai, isa kAraNa naye jaina to padmAvatIpuravAroMmeM jo pAMDe haiM ve brAhmaNa koI banAye nahIM gaye aura purAnoMko dUsare batalAye jAte haiM aura kahA jAtA hai ki ve dharmavAloMne ma~Da liyaa| hamArI samajhameM to kahIM dakSiNakI orase bulAye gaye the| kucha abhI yahI eka kAraNa AtA hai jisase jainasamaya taka to unhoMne kisI taraha dAnadakSi- dharmake mAnanevAloMmeM zadroMkA prAyaH abhAva ho NAse apanA kAma calAyA; parantu pIche na rahA hai| yaha bhI jAna par3atA hai ki bahutase calA aura unheM bhI vaizyavRtti grahaNa karanI zadra jaina dhIre dhIre apanI zUdravRttiko chor3akara par3I / loga jAnate haiM ki unakA beTIvyava- vaizya bana gaye haiM aura isaviSayameM una para / hAra padmAvatIpuravAroMke sAtha abase lagabhaga vaizya jainoMkI bar3I bhArI saMkhyAkA prabhAva par3A 100 varSa pahale hI zurU huA hai| hai| jainoMmeM eka do jAtiyA~ aisI haiM bhI jo 8 aba zUdroMko lIjie ki inakA abhAva pahale zudra thI, para aba vaizyavRttise nirvAha kaise ho gayA / inake par3hAne likhAnekI yA karatI haiN| digambarasampradAyake anusAra inakI jJAnazaktiko vikasita karanekI ora jainasAdha zadroMke yahA~ bhojana nahIM karate, zUdra zAyada hI kabhI dhyAna diyA gayA ho| mokSakA adhikArI nahIM, vaha adhikase adhika ye loga sadA ajJAnameM hI par3e rahe / isa- lallaka ho sakatA hai-muni nahIM ho sakatA, lie Aja yadi eka jaina AcAryane hajAra use zAyada pUjana karanekI bhI AjJA nahIM do hajAra zUdroMko jaina banAyA, to kala eka hai| saMbhava hai ki ina saMkucita adhikAroMkA zaivAcAryane Akara unheM zaiva banA ddaalaa| bhI isa viSayameM prabhAva par3A ho| dakSiNameM kAsAroMke hajAroM ghara aise haiM jo AzA hai ki isa praznapara jainasamAjake pahale jaina the, unake banAye hue jainamandira taka vidvAnoMkA citta AkarSita hogA aura ve maujUda haiM, para aba ve zaiva haiN| kucha samaya apane apane vicAra prakaTa karake isakA samApahale eka thiyosophisTane prakAzita kiyA dhAna kreNge| For Personal & Private Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI prArthanA (le0-zrIyuta paM0 giridhara shrmaa|) (1) nAtha Apako hama namate haiM, hAtha jor3a pairoM par3ate haiN| Apa jAnate haiM saba svAmI, ghaTaghaTake ho antaryAmI // vaha bala-vikrama hamameM Ave, dekha jise jaga acaraja pAve / siMha cATane paga laga jAve, vijayavAdya suravRnda bajAve // noTa-yaha prArthanA vidyArthiyoMko prAtaHkAla par3haneke lie racI gaI hai| yadi jainapAThazAlAoM aura vidyAlayoMke saMcAlaka ucita samajheM to ise kAmameM le AyeM / kaI saMsthAoMke saMcAlakoMne aisI eka prArthanAke lie hamase preraNA bhI kI thii| -s| hama mAnava haiM sadguNa pAveM, sAre durguNa dUra haTAveM / kAyaratAke pAsa na jAveM, vIrapaneko lAr3a ldd'aaveN|| nija kartavya kadApi na taja deM, sadA sahArA dInoMko deN| . lokalokameM jIvana bhara deM, muradoMko bhI jIte kara deN| AlasameM nahiM par3e raheM hama, nahIM khuzAmada kahIM kareM hama / jisa zAkhApara Azraya pAveM, kATa use nIce na girAveM // ___ Ajakala jeMTilamaina ( sabhya puruSa ) bahuta hI sAdhAraNa zabda ho gayA hai; parantu jeMTilamaina asalameM haiM bahuta kama / jaTilamainIke lie bAharI bAtoMkI jarUrata nahIM hai| acche acche kapar3oM aura bar3e bar3e baMgale, koThiyoMkI bhI jarUrata nahIM hai| asalameM jeMTilamaina vaha hai jisake vicAra udAra haiM, uddezya ucca haiM, satya para jisakA aTala vizvAsa hai aura satya hI jisake jIvanakA AdhAra hai, jisakI AvazyakatAyeM bahuta thor3I haiM, jisakI bar3e aura choTe, amIra garIba sabake sAtha samAna sahAnubhUti hai aura jisako abhimAna chUkara bhI nahIM gayA / aba batalAie, aise AdamI kitane haiM ? ApakI sabhAmeM, ApakI mitramaMDalImeM kauna kauna ina guNoMse vibhUSita haiM ? hama aise saikar3oMke nAma le sakate haiM jinake koTa patalUna bar3e acche bane hue hote haiN| aise bhI bIso batalA sakate haiM jinameM bAta cIta karane aura rahana sahanake tarIke bar3e acche haiM; paraMtu jeMTilamaina bahuta hI kama haiM / yadi kAgaja kalama lekara unake nAma likhane baiThe to zAyada sauMmeM eka do hI nikleN| -thekare / saja dhaja kara hama akar3a na jAveM, __ ApasameM lar3a yaza na nsaaveN| saMzayameM par3a mati na gumAveM, AsamAnameM ur3eM suhaaveN|| vidyA Thaura Thaura phailAveM, gahare jJAna bheda prakaTAveM / bhArata gaurava jagameM chAveM, sAre jagameM jayA kahAveM // nahIM lAlacoMmeM phaMsa jAveM, nahIM kisIse bhaya hama khaaveN| sudRDha rahe nija dharma nibhAve, ho svAdhIna sadA sukha paaveN|| For Personal & Private Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ @eeeeeeeeeeeeeeee@@@@ jainadharma aura jainadarzana / pllndpllllllllllll kalakattese ' mAnasI aura marmavANI' jJAna bahuta hI parimita hai / skUlapAThya itinAmakI eka ucca koTikI baMgalA mAsika- hAsoMke eka do pArAgrAphoMmeM mahAvIrapracArita patrikA nikalatI hai / nATora-nareza mahArAja jainadharmake sambandhameM jo atizaya saMkSipta zrIjagadindrarAya aura bAbU prabhAtakumAra vivaraNa rahatA hai, usako chor3akara hama kucha mukhopAdhyAya bAra-eTa-lA usake sampAdaka haiN| nahIM jAnate / jainadharmasambandhI vistRta AloisakI gata ASAr3ha aura zrAvaNakI do saMkhyA- canA karanekI logoMkI icchA bhI hotI thI, oMmeM jainadharma aura darzana' zIrSaka eka para abhItaka usake pUrNa honekA koI vizeSa vicArapUrNa lekha prakAzita huA hai jisake subhItA na thA / kAraNa do cAra granthoMko chor3a lekhaka zrIyuta ambujAkSa sarakAra ema. e. kara jainadharmasambandhI agaNita grantha abhIbI. ela. haiM / pUrA lekha lagabhaga 15 pRSThoMmeM taka aprakAzita the; bhinna bhinna maThoMke mahanta samApta huA hai / hama yahA~ apane pAThakoMke apane maThoMke guptagRhoMmeM jainagranthoMko chupAye lie usake kevala mahattvapUrNa aMzoMkA anuvAda hue the, isalie pATha karane yA AlocanA prakAzita karate haiN| karaneke lie ve durlabha the| " puNyabhUmi bhAratavarSameM hindU, bauddha "bauddhadharmake samAna jainadharmakI Aloaura jaina ina tIna pradhAna dharmIkA abhyutthAna canA kyoM nahIM huI, isake aura bhI kaI huA hai| yadyapi bauddhadharma bhAratake aneka kAraNa haiM / bauddhadharma pRthivIke eka tRtIyAMza sampradAyoM aura aneka prakArake AcAroM logoMkA dharma hai, kintu bhAratake 30 karor3a vyavahAroMmeM apanA prabhAva-apanI chApa chor3a loMgoMmeM jainadharmAvalambI kevala mAtra 14 lAkha gayA hai; parantu vaha apanI janmabhUmise khader3a ( vAstavameM 13 lAkhase bhI kama ) haiM / isI diyA gayA hai aura siMhala, brahmadeza, tivvata, kAraNa bauddhadharmake samAna jainadharmake gurutvakA cIna Adi dezoMmeM vartamAna hai| isa samaya kisIko anubhava nahIM hotA / isake sivAya hamAre dezameM bauddhadharmake sambandhameM yatheSTa bhAratameM bauddhaprabhAva vizeSatAke sAtha parisphuTa AlocanA hotI hai| parantu jainadharmake viSa- hai| isalie bhAratake itihAsakI AlocayameM aba taka koI bhI ullekha yogya Alo- nAmeM bauddhadharmakA prasaGga svayaM hI Akara upacanA nahIM huii| jainadharmake sambandhameM hamArA sthita ho jAtA hai| azokastambha, cInayAtrI For Personal & Private Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 SARAMBIRRAIMADIATI MATAINIK jainahitaiSImmmitim huyenasaMgakA bhAratabhramaNa Adi jo prAcIna jainadharma aura jainadarzanane kyA prabhAva DAlA itihAsakI nirvivAda bAteM haiM unakA bahuta hai, isakA itihAsa likhaneke samagra upabar3A bhAga bauddhadharmake sAtha milA huA hai| karaNa aba bhI saMgraha nahIM kiye gaye haiN| para bhAratake kIrtizAlI cakravartI rAjAoMne bauddha- yaha bAta acchItaraha nizcita ho cukI hai dharmako rASTrIyadharmake rUpameM grahaNa kiyA thA, ki jainavidvAnoMne nyAyazAstrameM bahuta adhika isalie eka samaya himAlayase lekara kumArI unnati kI thI / unake aura bauddhanaiyAyitakakI samasta bhAratabhami pIle kapaDoMse raMga koMke saMsarga aura saMgharSake kAraNa prAcIna gaI thii| kintu bhAratIya itihAsameM jainadharmane nyAyakA kitanA hI aMza parivarjita aura apanA prabhAva kahA~taka vistRta kiyA thA, parivartita kiyA gayA aura navIna nyAyake yaha abataka bhI mAlUma nahIM huA hai / racanekI AvazyakatA huI / zAkaTAyana Adi bhAratake aneka sthAnoMmeM jainakIrtike jo vaiyAkaraNa, umAsvAti, siddhasena divAkara, aneka dhvaMsAvazeSa vartamAna haiM unake samba- bhaTTAkalaGkadeva Adi naiyAyika, TIkAkRtkundhameM acchI taraha anusandhAna karake aiti- laravi mallinAtha, koSakAra amarasiMha, abhihAsika tattvoMke khojanekI koI ullekha yogya dhAnakAra, hemacandra, gaNitajJa mahAvIrAcArya ceSTA nahIM huii| hA~, kucha varSoMse sAdhAraNa Adi vidvAna, jainadharmAvalambI the / bhAratIya ceSTA huI hai| mahasUra rAjyake zravaNabelagula vicAra-jagat, ina sabakA bahuta kucha RNI hai / nAmaka sthAnake candragiriparvata para jo thor3ese "acchI taraha AlocanA na honeke kAraNa zilAlekha prApta hue haiM, unase mAlUma hotA abataka jainadharmake viSayameM logoMke taraha hai ki mauryavaMzake pratiSThAtA mahArAja candragupta tarahake U~TapaTA~ga khayAla ho rahe the / koI jainamatAvalambI the / isa bAtako mi. vinseMTa kahatA thA yaha bauddhadharmakA hI eka bheda hai| smithane apane bhAratetihAsake tRtIya saMskaraNa koI kahatA thA ki hindUdharmameM jo aneka ( 1914 ) meM likhA hai, parantu isa viSa- sampradAya haiM, unhIM se yaha bhI eka haiM jise yameM abataka saba vidvAnoMkI eka rAya nahIM mahAvIrasvAmIne pravartita kiyA thA / koI huI hai| jainazAstroMmeM likhA hai ki mahArAja koI kahate the ki jaina Arya nahIM hai, kyoMki candragupta chaTTe ( pA~caveM ? ) zrutakevalI bhadra- ve nagnamUrtiyoMko pUjate haiN| jainadharma bhAratake bAhuke dvArA jainadharmameM dIkSita hue the aura malanivAsiyoMke kisI eka dharmasampradAyakA mahArAja azoka bhI pahale apane pitAmaha- . 1-2 lekhaka mahAzayakA yaha bhrama hai| kAlidAsa ke granthoM ke prasiddha TIkAkAra mallinAtha aura koSakAra unhoMne jainadharmakA parityAga karake bauddhadharma amarasiMha ye donoM hI jaina nahIM the / mallinAtha vedAgrahaNa kara liyA thA / bhAratIya vicAroMpara nuyAyI aura amarasiMha bauddha the| -sampAdaka / For Personal & Private Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ SHAILAIMARATHAMITIALAIMIMILAILABILIATM jainadharma aura jainadarzana / CRAFTTTRETIREMEND MERICITICE 457 kevala eka rUpAntara hai / isa taraha nAnA bdimeM jainadharmakA pracAra kiyA thA / pArzvamuniyoMke nAnA prakAra kalpanAprasUta mata nAthake pUrvavartI anya 22 tIrthakaroMke sambaphaila rahe the, jinakI asAratA aba dhIre dhIre ndhameM abataka koI aitihAsika pramANa nahIM prakaTa hotI jAtI hai| milA hai| ___"yaha acchItaraha pramANita ho cukA hai " tairthika, nirgrantha aura nagna nAma bhI ki jainadharma bauddhadharmakI zAkhA nahIM hai| jainoMke lie vyavahRta hotA hai / yaha tIsarA mahAvIra svAmI jainadharmake sthApaka nahIM hai, nAma jainoMke pradhAna aura prAcInatama digambara unhoMne kevala prAcIna dharmakA pracAra kiyA sampradAyake kAraNa par3A hai / megAsthanIja thaa| mahAvIra yA varddhamAnasvAmI buddhadevake inheM Gymnosphists yA nagna darzinikake samakAlika the / buddhadevane buddhatva prApta karake nAmase ullekha kara gayA hai| dharmapracArakAryameM vratI hokara jisa samaya "grIsadezameM eka IliyATika nAmakA dharmacakrakA pravartana kiyA thA, usa samaya - sampradAya ho gayA hai / vaha eka nitya parimahAvIrasvAmI eka prasiddha dharmazikSaka the| / vartanarahita advaita sattAmAtra svIkAra karake bauddhoMke tripiTaka nAmaka granthameM * nAtaputta' _ jagatake sAre parivartanoM, gatiyoM aura kriyAnAmaka jisa nirgrantha dharmapracArakakA ullekha oMkI saMbhAvanAko asvIkAra karatA hai / isa hai, vaha nAtaputta hI mahAvIra svAmI haiM / matakA pratidvandvI eka hirAklITiyana sampraunhoMne ' jJAtuM' nAmaka kSatriyavaMzameM janma - dAya huA / vaha vizvatattva ( dravya ) kI grahaNa kiyA thA, isalie ve jJAtRputra (pAlI - nityatA sampUrNarUpase asvIkAra karatA hai / bhASAmeM Ataputta ) kahalAte the / jainamatA - usake matase jagat sarvathA parivartanazIla nusAra mahAvIrasvAmI cauvIsaveM yA antima hai| jagatsrota avArita gatise baha rahA hai| tIrthakara the / unake lagabhaga 200 varSa pahale . eka kSaNa bharake lie bhI koI vastu eka teIsaveM tIrthaMkara pArzvanAthasvAmI ho cuke the| / bhAvase sthitizIla hokara nahIM Thahara sktii| abhItaka isa viSayameM sandeha thA ki pArzva - IliyATika-sampradAya-pracArita ukta nityavAda nAtha svAmI aitihAsika vyakti the yA nahIM; aura hirAkITiyanasampradAyapracArita parivartanaparantu DA0 harmana jaikobIne siddha kiyA hai 3 vAda pAzcAtya darzanoMmeM samaya samaya para anepArzvanAthane IsvIsanase pahale AThavIM zatA tA- karUpase nAnA samasyAoMke bIca hokara 1 digambara sampradAyake granthoMmeM mahAvIrasvAmIke prakaTa hae haiN| ina do matoMke samanvayakIvaMzakA ullekha 'nAtha' nAmase milatA hai, jo nizcaya milAnekI-aneka vAra ceSTA bhI huI hai| hI 'jJAta' ke prAkRtarUpa 'NAta' kA hI rUpAntara hai| -smpaadk| parantu vaha phalavatI kabhI nahIM huii| varta For Personal & Private Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 HmmmmmmumIIII jainahitaiSITITUTTTTTTTTTTTTTTTTTT mAna samayake prasiddha pharAsIsI dArzanika kyoMki-" tasmin vijJAte sarvamidaM vijJAtaM vargasona ( Bergson ) kA darzana hirA- bhavati / " klITiyanake matavAdakA hI rUpAntara hai| " vedAntake samAna bauddhadarzanameM koI vedAnta darzanake nityavAda aura bauddhadarzanake trikAla avyabhicArI nityavastu nahIM mAnI kSaNikavAdameM bhI yaha sadAkA dArzanika gaI / bauddha kSaNikavAdake matase " sarva kSaNaM vivAda prakAzamAna ho rahA hai| vedAntake kSaNaM / " jagatsrota apratihata yA arokamatase kevala nitya-zuddha-buddha-mukta-satya- gatise barAbara baha rahA hai-kSaNabharake lie svabhAva caitanya hI sat hai, zeSa jo kucha bhI koI vastu eka hI bhAvase eka hI hai vaha kevala nAmarUpakA vikAra mAyAprapaJca- avasthAmeM sthira hokara nahIM raha sktii| asat hai / zaGkarAcAryane satzabdakI jo parivartana hI jagatakA mUlamaMtra hai / jo isa vyAkhyA kI hai usake anusAra isa dikhalAI kSaNameM maujUda hai, vaha AgAmI kSaNameM hI denevAle jagatprapaJcakI koI bhI vastu sat nahIM naSTa hokara rUpAntarita ho jAtA hai| isa ho sakatI / " yadviSayA buddhirna vyabhicarati prakAra ananta maraNa aura ananta jIvanoMkI tatsat, yadviSayA buddhirvyabhicarati tada- ananta krIDAyeM isa vizvanATakameM lagAtAra sat / " gItA, zaMkarabhASya 2-16 / huA karatI haiN| yahA~ sthiti, sthairya, nibhUta bhaviSyat vartamAna ina tIna kAloM meM jisa tyatA asaMbhava hai| vastake sambandhameM buddhikA vyabhicAra nahIM "syAdvAdI jainadarzana vedAnta aura bauddhahotA, vaha sat hai aura jisake sambandhameM matakI AMzika satyatA svIkAra karake hotA hai vaha asat hai / jo vartamAna sama- kahatA hai ki vizvatattva yA dravya nitya bhI yameM hai, vaha yadi anAdi atItake kisI hai aura anitya bhI hai / vaha utpatti, samayameM nahIM thA aura ananta bhaviSyatake dhruvatA aura vinAza ina tIna prakArakI bhI kisI samayameM nahIM rahegA, to vaha sat parasparaviruddha avasthAoMse yukta hai / vedAntanahIM ho sakatA-vaha asat hai| satzabda pari- darzanameM jisa prakAra svarUpa aura taTastha vartanakA pratiyogI hai| jisameM parivartana hotA lakSaNa kahe gaye haiM, usI prakAra jainadarzanameM hai, huA hai aura honekI saMbhAvanA hai vaha pratyeka vastuko samajhAneke lie do tarahase asat hai / parivartanazIla asadvastuke sAtha nirdeza karanekI vyavasthA hai| ekako kahate haiM vedAntakA koI samparka nahIM hai| vedAntadarzana nizcayanaya aura dUsareko kahate haiM vyavahAra kevala advaita sadbrahmakA tatvAnasandhAna karatA naya / svarUpalakSaNakA jo artha hai, ThIka vahI hai| vedAntakI yahI prathama bAta hai ' athAto artha nizcayanayakA hai / vaha vastuke nija brahmajijJAsA / aura yahI antima bAta hai| bhAva yA svarUpako batalAtA hai| vyavahAra For Personal & Private Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma aura janavazana 459 naya vedAntake taTastha lakSaNake anurUpa hai| aneka aMzameM tulanA ho sakatI hai| syAdvAdakA usase vakSyamANa vastu dUsarI kisI vastukI mUlasUtra jude jude darzana zAstroMmeM jude jude apekSAse varNita hotI hai / dravya nizcaya AkArameM svIkRta huA hai| yahA~ taka ki nayase dhruva hai kintu vyavahAranayase utpatti zaGkarAcAryane pAramArthika satyatAse vyavahArika aura vinAzazIla hai / arthAt dravyake satyatAko jisa kAraNa vizeSa kiyA hai, vaha svarUpa yA svabhAvakI apekSA dekhA jAya isa syAdvAdake mUlasUtrake sAtha abhinna hai / to vaha nityasthAyI padArtha hai, kintu zaMkarAcAryane paridRzyamAna yA dikhalAI niyata paridRzyamAna vyavahArika jagatakI denevAle jagatakA astitva asvIkAra nahIM apekSA dekhA jAya to vaha anitya aura kiyA hai, unhoMne kevala isakI pAramArthika parivartanazIla hai| dravyake sambandhameM nityatA sattA asvIkAra kI hai / bauddha vijJAnavAda aura parivartana AMzika yA ApekSika bhAvase aura zUnyavAdake viruddha unhoMne jagatakI satya hai-para sarvathA ekAntika satya nahIM vyavahArika sattA atizaya dRDhatAke sAtha hai / vedAntane dravyakI nityatAke Upara hI pramANita kI hai| samatala bhUmipara calate dRSTi rakkhI hai aura bhItarakI vastukA samaya ekatala, dvitala, tritala Adi uccatAke sandhAna pAkara, bAharake parivartanamaya jaga- nAnA praMkArake bheda hameM dikhalAI dete haiM; tprapaJcako tuccha kahakara ur3A diyA hai; kintu bahuta U~ce zikharase nIce dekhanepara aura bauddha kSaNikavAdane bAharake parivartanakI satakhane mahala aura ikaharI kuTiyAmeM kisI pracuratAke prabhAvase rUpa-rasa-gandha-zabda- prakArakA bheda nahIM jAna par3atA / isI taraha sparzAdikI vicitratAmeM hI mugdha hokara, brahmabuddhise dekhanepara jagata mAyAkA vikAza usake bhItarI, bahirvaicivyake kAraNIbhUta, aindrajAlika svapnamAtra-anitya hai; kintu nitya-sUtrako kho diyA hai / para syAdvAdI sAdhAraNa buddhise dekhanepara jagatakI sattA svIjainadarzanane bhItara aura bAhara, AdhAra aura kAra karanI hI par3atI hai / do prakArakA Adheya, dharma aura dharmI, kAraNa aura kArya, satya do prakAra Points of View se utpanna advaita aura vicitra donoMko hI yathAsthAna hai| vedAntasArameM mAyAko jo prasiddha saMjJA svIkAra kara liyA hai| dI gaI hai, usase bhI isa prakArakI bhinna ___" isa taraha syAdvAdane, viruddha matavAdoM. dRSTijAta bhinnasatyatA svIkRta hotI hai| kI mImAMsA karake usake aMtarnihita ApekSita bauddha dRzyavAdameM zUnyakA jo vyatirekamukhI satyako svIkAra karake use pUrNatA pradAna kI lakSaNa diyA hai, usameM bhI syAdvAdakI chAyA hai| viliyama jemsa nAmake vidvAn dvArA pracArita pAI jAtI hai / " sadasadubhuyAnubhUya-catuPragmatism matavAdake sAtha syAdvAdakI koTivinirmuktaM zUnyatvam "- arthAt a For Personal & Private Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ IIItiSI TRImmmmmunita sti, nAsti, astinAsti donoM, aura Asta vedAnta darzanameM saMcita, kriyamANa nAsti donoM nahIM, ina cAra prakArakI bhAvanA- aura prArabdha ina tIna prakArake karmokA varNana oMke jo bahita hai, use zUnyatva kahate haiN| hai| jainadarzanameM inhIMko yathAkrama sattA, isa prakAra pUrvI aura pazcimI darzanoMke bandha aura udaya kahA hai| donoM darzanoMmeM jude jude sthAnoMmeM syAdvAdakA mUlasUtra svIkRta inakA svarUpa bhI eka sA hai| honepara bhI, syAdvAdako svataMtra dArzanika "sayoga kevalI aura ayoga kevalI matavAdakA uccAsana denekA gaurava kevala avasthAke sahita hamAre zAstroMkI jIvanmukti jainadarzanako hI mila sakatA hai| aura videhamuktikI tulanA ho sakatI hai / "jainadarzanake vizvatattva yA dravyake samba- jude jude guNasthAnoMke samAna mokSaprAptikI ndhameM jo kucha kahA gayA hai usase hI mAlama judI judI avasthAyeM hamAre yahA~ bhI svIkRta ho jAyagA ki jainadarzana yaha svIkAra nahIM huI haiM / yogavAsiSTha, zubhecchA, vicAraNA, karatA ki sRSTi kisI khAsa samayameM utpanna tanumAnasA, sattvApatti, saMsakti, padArthAhuI hai| eka aisA samaya thA jaba saSTi nahIM bhAvanI aura nUryagA ina sAta brahmavid bhUmithI, sarva zUnyamaya thA, usa mahAzanyake yoMkA varNana kiyA gayA hai| bhItara kevala sRSTikartA akelA virAjamAna pUrvakathita saMvara tattva aura pratithA aura usI zUnyase kisI eka samayameM mApAlana jainadarzanakA cAritra bhAga hai / usane isa brahmANDako banAyA- isa prakArakA isase eka U~ce prakArakA naitika Adarza pratimatavAda dArzanika dRSTi se atizaya bhramapUrNa SThApita huA hai| sarva prakAra Asaktirahita hai| zUnyase- asatse-satkI utpatti nahIM hokara karma karanA hI cAritrasAdhanakI mUla ho sakatI / satkAryavAdiyoMke matase kevala bAta hai / Asaktike kAraNa hI karmabandha hotA satse hI satkI utpatti honA saMbhava hai| hai; anAsaktahokara karma karanese usake dvArA "to vidAte bhAvo nAbhAvo vidyate karmabandha nahIM hotaa| bhagavadgItAmeM niSkAma dharma'" jainadarzanameM jIvatatvakI jaisI vistRta vistArita karake vyavahArika jIvanakA pege| AlocanA hai vaisI aura kisI bhI darzanameM paga para niyamita aura vidhibaddha karake eka upahAsAspada sImA para pahuMcA diyA hai| AlocanA ha pasA jAra in ... nahIM hai| upahAsAspada sImA para pahuMcA diyA hai| For Personal & Private Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAKAMANACRIMALIBALLAHABADMOTI jainadharma aura jainadarzana / 461 isake sambandhameM jitane vidhiniSedha haiM una raktase lAla hokara saba tarahake sAtvika sabako mAnakara calanA isa bIsavIM zatAbdIke bhAvoMkA virodhI ho gayA thaa| jaina kahate haiM jIvanasaMgrAmameM yuktiyukta aura saMbhavapara hai ki usa samaya yajJakI isa nRzaMsa pazuhatyAke yA nahIM, yaha vicAraNIya hai| viruddha jo kaI mata khar3e hue the, unameM jaina __"jainadharmameM ahiMsAko itanI pradhAnatA sabase pahale the| 'munayo vAtavasanAH' kahakyoM dI gaI hai, yaha aitihAsikoMkI gaveSa- kara RgvedameM jo nagnamuniyoMkA ullekha hai, NAke yogya hai / jainasiddhAntameM ahiMsA jainoMkA kathana hai ki ve hI jaina digambara zabdakA artha vyApakase vyApakatara hokara, saMnyAsI haiN| apekSAkRta arvAcIna granthoMmeM vaha gItokta "buddhadevako lakSya karake jayadevane kahA hainiSkAma dharmake rUpAntara bhAvameM grahaNa kiyA nindasi yajJavidherahaha zrutijAtaM gayA hai| to bhI, pahale ahiMsA zabda sAdhA sadayahRdaya darzitapazudhAtam' raNa pracalita arthameM hI vyavahRta hotA thA, kintu yaha ahiMsAtattva jainadharmake sAtha isa viSayameM koI bhI sandeha nahIM hai / vaidika , isa prakAra aGgAGgI bhAvameM saMyukta hai ki ". jainadharma bauddhadharmake bahuta pahalekA svIkRta yugameM yajJa-kriyAmeM pazuhiMsA niratizaya niSThura sImA para jA pahuMcI thI / isa krUra karmake - honepara pazughAtAtmaka yajJavidhika viruddha viruddha usa samaya kitane hI ahiMsAvAdI - pahale khar3e honekI prazaMsA buddhadevakI apekSA sampradAyoMkA udaya huA thA, yaha bAta eka - jainadharmako hI milegii| vedavidhikI nindA tarahase sunizcita hai / vedameM ' mA hiMsyAt " karaneke kAraNa hamAre zAstroMmeM cArvAka, jaina sarva bhUtAni ' yaha sAdhAraNa upadeza rahanepara aura bauddha pASaNDa yA nAstika matake nAmase bhI, yajJa karmameM pazuhatyAkI aneka vizeSa vikhyAta haiN| ina tInoM sampradAyoMkI jhUThI vidhiyoMkA upadeza honeke kAraNa, vaha sAdhA- nindAkaraka jina zAstrakArAna apanA sAmpraraNa vidhi kevala vidhike rUpameM hI paryavasita dAyika saMkIrNatAkA paricaya diyA hai, unake hogaI thI, pada pada para vyAhata aura ati- itihAsakI paryAlocanA karanese mAlUma hogA krAnta hokara usakA kalyANakara upadeza ki jo grantha jitanA hI prAcIna hai, usameM vismRtike garbhameM vilIna ho gayA thA aura bauddhoMkI apekSA jainoMpara utanA hI adhika antameM 'pazu yajJake lie hI banAye gaye haiM,, gAlI galauja hai| ahiMsAvAdI jainoMke nirIha yaha adbhuta matavAda pracalita huAthA * / isake mastakake Upara kisI kisI zAstrakArane to phalase vaidika karmakANDa Alambhita pazaoMke zlokapara zloka grathita karake mUsaladhAra varSA - kI hai| udAharaNake taurapara viSNupurANako * yajJArthe pazavaH sRSTAH svayameva svyNbhuvaa| atastvAM ghAtayiSyAmi tasmAdyajJe vadho'vadhaH // le liijie| abhI takakI khojoMke anasAra For Personal & Private Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ IMILImmummOMARUMAR jainhitaissii| 462 viSNapurANa sAre purANoMse prAcInatama na devoMke lie prayukta karate haiM / tIsare donoM hI hone para bhI atizaya prAcIna hai| isake tRtI- dharmavAle buddhadeva yA tIrthakaroMkI eka hI prakAyAMzake satrahaveM aura aThArahaveM adhyAya rakI pASANapratimAyeM banavAkara caityoM yA stUkevala jainoMkI nindAse pUrNa haiN| nagnadarza- poMmeM sthApita karate haiM aura unakI pUjA nase zrAddhakArya bhraSTa ho jAtA hai, aura karate haiM / stUpoM aura mUrtiyoMmeM itanI adhika nagnake sAtha saMbhASaNa karanese usa dinakA puNya sadRzatA hai ki kabhI kabhI kisI mUrti aura naSTa ho jAtA hai| zatadhanu nAmaka rAjAne stUpakA yaha nirNaya karanA ki yaha jaina hai eka nagna pASaNDase saMbhASaNa kiyA thA, isa yA bauddha, vizeSajJoMke lie bhI kaThina ho kAraNa vaha kuttA, gIdar3a, bheDiyA, gIdha aura jAtA hai| ina saba bAharI samAnatAoMke morakI yoniyoMmeM janma dhAraNa karake antameM sivAya matavAdameM bhI donoM dharmokI kahIM kahIM azvamedha yajJake jalase snAna karanepara mukti- sadRzatA dikhatI hai; parantu una saba viSayoM meM lAbha kara sakA / jainoMke prati (vaidikoMko) prabala hindUdharmake sAtha jaina aura bauddha donoMkA vidveSa nimnalikhita zlokase prakaTa hotA hai:- hI prAyaH aikyamatya hai| isa prakAra bahuta sI na paThet yAvanI bhASAM prANaiH knntthgtairpi| samAnatA hone para bhI donoMmeM bahuta kucha hastinA pIDayamAno'pi na gacchajinamandiram // virodha hai / pahalA virodha, bauddha kSaNikavAdI " yadyapi jaina loga ananta muktAtmA- hai| para jaina kSaNikavAdakI aikAntikatA oMkI upAsanA karate haiM, to bhI vAstavamai svIkAra nahIM krtaa| jainadharma kahatA hai ki ve vyaktitvavirahita pAramAtmya svabhAvako hI karmaphalAntaka janmAntaravAdake sAtha kSaNika pUjA karate haiM / vyaktitvarahita honeke kAraNa kAraNa vAdakA sAmaJjasya nahIM ho sakatA / kSaNikahI jainapUjApaddhatimeM vaiSNava aura zAkta- vAda mAnanese karmaphala mAnanA asaMbhava hai / matake samAna bhaktikI vicitra taraGgabhaGgoMkI * zAkA jainadharmameM ahiMsA nItikI jitanI jyAdatI saMbhAvanA bahuta hI kama hai| hai utanI bauddhoMmeM nahIM hai| anya dvArA mAre "bahuta loga yaha bhUla kara rahe the ki bauddha / hue jIvakA mAMsa khAnekI bauddhadharma manAI mata aura jainamatamai bhinnatA nahIM hai / para dAnA nahIM karatA, usameM svayaM hatyA karanA hI dharnAmeM kucha aMzAmeM samAnatA hone para bhI manA hai / bauddhadarzanake paJca skandake asamAnatAkI kamI nahIM hai / samAnatA, samAna koI manovaijJAnika tattva bhI jainadarzanameM pahalI bAta to yaha hai ki donoMmeM ahiMsA- nahIM mAnA gayA / bauddhadarzanameM jIvaparyAya nItikI atizaya pradhAnatA hai / dUsare jina, apekSAkRta sImAbaddha hai, jainadarzanake samAna sugata, arhat, sarvajJa, tathAgata, buddha Adi nAma udAra aura vyApaka nahIM hai| hindudharmake bauddha aura jaina donoM hI apane apane upAsya samAna jainadharmameM maktike mArgameM jisaprakAra For Personal & Private Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ KAMARITALIANIMAMIALALALITTHALALBAHAAMAKARARIA jainadharma aura jaindrshn| uttarotara sIDhiyoMkI bAta hai, vaisI bauddha donoM hI dharmoM meM avikRta rUpase le liyA dharmameM nahIM hai / jaina jAtivicAra mAnate haiM, gayA hai / jainoMne karmako eka prakArake para bauddha nahIM mAnate / paramANurUpa sUkSma padArthake rUpameM kalpanA "jaina aura bauddhako eka samajhanekA kAraNa karake, kevala kitanI hI gurutara dArzanika jainamatakI acchI taraha AlocanA na karanA, samasyAoMkI sRSTi kI hai, kintu usameM karmaisake sivAya aura kucha nahIM hai| hamAre phalavAdakI mUla bAta pUrNarUpase surakSita zAstroMmeM kahIM bhI donoMko eka samajhanekI hai / hindUdarzanakA duHkhavAda aura janmabhUla nahIM kI gaI hai| vedAntasatrameM jade jade maraNAtmaka duHkharUpa saMsAra sAgarase pAra sthaloM para jade jade hetavAdase bauddha aura jaina- honeke lie nivRttimArgAnusArI mokSAnveSaNamatakA khaNDana kiyA gayA hai| zaMkara digvi- yaha hindU bauddha aura jaina, sabakA hI mukhya jayameM likhA hai ki zaMkarAcAryane kAzImeM sUtra hai / nivRtti tapake dvArA karmabandha kSaya bauddhoMke sAtha aura ujjayinImeM jainoMke sAtha hone para AtmA karmabandhase mukta hokara zAstrArtha kiyA thaa| yadi donoM mata eka svabhAvako prApta karegA aura apane nitya-buddhahote, to unake sAtha do jade jade sthAnoM meM zuddha svabhAvake amita gauravase mahimAnvita do bAra zAstrArtha karanekI AvazyakatA nahIM hogA / usa samaya thii| prabodhacandrodaya nATakameM bauddha bhikSa aura bhidyate hRdayagranthizchidyante srvsNshyaaH| jaina digambarakI laDAIkA varNana hai| kSIyante cAsya karmANi tasmin dRSTe parAvare // yaha spaSTa bhAvase jaina aura hindu zA" hindadharmake sAtha jainadharmakA aneka stroM meM ghoSita huA hai| sthaloMmeM sAdRzya aura aneka sthaloMmeM virodha janma janmAtaroMmeM kamAye hue karmoko hai; parantu virodhakI apekSA sAdRzya hI . sAhazya hA vAsanAvidhvaMsI nivRttimArgake dvArA kSaya adhika hai / itane dinoMse kitane hI mukhya " hA mukhya karake paramapadaprAptikI sAdhanA hindU, jaina virodhoMkI ora dRSTi rakhaneke kAraNa vaira vara aura bauddha tInoM hI dharmoM meM eka hI samAna virodha bar3hatA rahA aura logoMko paraspara kA paraspara upadeza kI gaI hai / dArzanika matavAdake acchI taraha dekha sakanekA avasara nahIM / hA vistArameM aura sAdhanAkI kriyAoMkI vizimilA / prAcIna hindU saba saha sakate the; va saha sakata yA STatAmeM bhinnatA ho sakatI hai. kintu uddezya paranta vedaparityAga unakI dRSTime akSamya aura gantavyasthala sabakA hI eka haiaparAdha thaa| rucInAM vaicitryAdRjukuTilanAnApathajuSAM ____ "hindu dharmakA janma-karma-vAda jaina aura naNAmeko gamyastvamasi payasAmarNava iva / bauddha donoM hI dharmoMkA merudaNDa hai aura vaha mahimnastotrakI yaha sarvadharma-bahumAna For Personal & Private Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464 jainahitaiSI - kAriNI udAratA hamAre zAstroM meM bArabAra upadiSTa hone para bhI saMkIrNa sAmpradAyika buddhijanita vidveSa hamAre prAcIna granthoM meM jahA~ tahA~ prakaTa huA hai; kintu Ajakala hamane usa saMkIrNatA kI kSudra maryAdA atikrama karake yaha kahanA sIkhA hai-- yaM zaivAH samupAsate ziva iti brahmetivedAntino bauddhA buddha iti pramANapaTavaH kartteti naiyAyikAH / arhannityatha jainazAsanaratAH karmeti mImAMsakAH so'yaM vo vidadhAtu vAJchitaphalaM trailokyanAtho hariH // hokara " IsAkI AThavIM sadImeM isI prakA rake mahAn udAra bhAvoMse anuprANita jainAcArya bhaTTa alaGkadeva kaha gaye haiM:yo vizvaM veda vedyaM jananajalanidherbhaGginaH pAravA paurvAparyAviruddhaM vacanamanupamaM niSkalaGkaM yadIyam / taM vande sAdhuvandyaM sakalaguNanidhiM dhvastadoSadviSantaM buddhaM vA varddhamAnaM zatadalanilayaM kezavaM vA zivaM vA / " sampAdakIya noTa-isa lekhameM hindU-bauddha aura jainadharmake viSayameM jo tulanAtmaka paddhati se vicAra kiyA gayA hai aura donoMmeM jo samAnatA batalAI gaI hai, usapara hamAre samAja ke vidvAnoMko vicAra karanA cAhie aura jo bhrama hoM una para prakAza DAlanA caahie| - Aja hameM apane vicAra prakaTa karane cAhie aura AnevAle dUsare dina una para vizeSarUpase prakAza par3anepara yadi unameM bhrama mAlUma ho to unheM badala denA cAhie, parityAga kara denA cAhie athavA unhIMko parimArjita karake rakhanA cAhie | -- 'rAlpha vAlDo TrAina / --jo manuSya kabhI apane mantavyoM ko nahIM badalate, ve satyakI apekSA apane Apako vizeSa cAhate haiM / - ' jobarTa Somers Sum kAzmIrakA itihAsa | ( le0-zrIyuta bAbU supArzvadAsa gupta bI. e. / ) ( gatAMka se Age / ) gonandIya vaMza ( 1182 - 180 bI. sI. / ) prathama abhimanyu ke pazcAt tRtIya gonanda rAjyakA adhikArI huA / yahI gonandIya vaMzakA saMsthApaka mAnA jAtA hai / isakA bhUtapUrva prathama aura dvitIya gonandoMke sAtha kucha sambandha thA yA nahIM, yaha nahIM mAlUma hotA / yaha bhI Azcaryajanaka hI hai ki, prathama do gonandoMko chor3akara tRtIya gonanda apane vaMzakA calAnevAlA. kahA jAtA hai / saMbhavataH isakA kAraNa yaha ho sakatA hai ki, isake vaMza meM jitane rAje hue haiM, saba pitA putra, haiN| dUsare vaMzakA koI rAjA isameM zAmila nahIM hai / DAkTara sTAina isake vaMzako aitihAsika mAnate haiM, para isako nahIM / nissandeha jisa vaMzane eka hajAra varSoMtaka rAjya kiyA aura jisameM mihirakula jaisA prasiddha aitihAsika puruSa huA, use anaitihAsika batAnA Ther3hI khIra hai / para samajhaseM nahIM AtA ki, jaba gonandIya vaMzako aitihAsika mAnate haiM, taba vaMzapravartaka gonandako aitisAsika kyoM nahIM mAnA jAya / yaha dUsarI bAta hai ki, usake sambandha meM rAjataraMgiNImeM jo do eka alaukika bAteM likhI haiM, ve vizvasanIya na hoM / rAjataraMgiNI ke anusAra vaha bauddha dharmakA vinA For Personal & Private Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ammmmmmmmmmm kAzmIrakA itihAsa 465 zakartA aura brAhmaNa dharmakA uddhArakartA huA rAjAne use dekha pAyA aura vaha usakI hai| brAhmaNadharmake punarjIvita honese dezameM sundaratApara mugdha ho gayA / jaba bahuta kosaMjIvanI zaktikA praveza aura rAjyameM prItikA ziza karane para bhI vaha usake hAtha na AI, AvirbhAva huA / prAcIna DhaMgase pUjA pATha taba usane apane kisI naukarako usake ghara hone lage / kalhaNa likhatA hai ki, jaba use balapUrvaka pakar3a lAneko bhejA / strI zramaNa nAmaka eka bauddha vairAgI usakI strI- puruSako jaba naukarake gharameM praveza karanekI ko bahakA kara le gayA, taba krodhameM Akara AhaTa milI, taba ve donoM gharake pIchekI usane hajAroM vihAroMko naSTa kara DAlA aura khir3akIke rAste nikala bhAge / antameM hajAroM gA~va brAhmaNoMko dAna de diye / isane narako apane kukarmakA phala bhoganA par3A 1182 se 1147 bI. sI taka 35 varSa aura usakA dharmAtmA lar3akA siddha siMhAsarAjya kiyaa| isake bAda isake putrapautrAdi nakA uttarAdhikArI huA / narane vitastA cAra rAje hue, jinhoMne 1147 se 993 nadIke kinAre cakradhara gA~vake pAsa bI. sI. taka 154 varSa rAjya kiyA / eka sundara nagara basAyA thA, jisakA inake nAma prathama vibhISaNa, indrajIta, rAvaNa nAma usane narapura rakkhA / yaha nagara Adhu aura dvitIya vibhISaNa haiN| rAjataraMgiNImeM nika vijabahora ( vRjavihAra) kasbeke pAsa inake bAremeM koI aisI bAta nahIM, jo ullekha thA / isa sthAnako dekhane aura yahA~se nikale yogya hai / vAstavameM kalhaNane inake sambandhameM hue khaNDaharoM para gaura karanese vizvAsa kucha likhA hI nahIM hai| hotA hai ki, kisI samaya yahA~ eka sundara nagara avazya thaa| narake uttarAdhikArI siddhadvitIya vibhISaNake bAda usakA putra prathama ke viSayameM kevala itanA hI likhA hai, ki nara (kinnara) siMhAsanakA svAmI huaa| usana vaha apane pitAke samAna kulAMgAra nahIM balki 993 se 952 bI. sI taka 41 varSa eka dharmAtmA aura satyavrata rAjA thaa| likhA rAjya kiyA / kalhaNane isakA bar3A lambA hai ki, vaha dharmabalase sazarIra svargako cauDA vRttAnta diyA hai / imArateM Adi banA- calAgayA / usane 952 se 892 bI. kara isane kAzmIrakI zobhA bar3hAI / prema sI. taka 60 varSa rAjya kiyA / usake bAda pAzameM par3akara isane eka aisA anucita utpalAkSa, hiraNyayakSa, hiraNyakula aura kArya kiyA jisase isakA sarvanAza ho vasukula nAmaka cAra sAdhAraNa rAje hue, gayA / likhA hai ki, kisI nArAko eka jinake viSayameM rAjyakAlake sivA aura kucha ati sundara kanyA thI, jisakA vivAha, nahIM likhA hai / inhoMne 704 bI. sI. eka brAhmaNase huA thA / ekavAra acAnaka taka 188 varSa rAjya kiyA / For Personal & Private Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 CATIALAMBAILA B LALIBAALI jainhitaissii| amummmmmmmm basukulake bAda prasiddha aitihAsika vyakti milatI haiM aura vizvasanIya haiM / yadi mihirausakA putra mihirakula rAjA huA, jisane kula kalhaNake likhe anusAra 1200 704 se 634 bI. sI. taka 70 varSa varSa pahale huA samajhA jAya, to rAjataraMrAjya kiyA / rAjataraMgiNIke bAhara isake giNImeM kucha aisI alaukika bAteM bhI milanI sambandhameM jo pramANa mile haiM, unase yaha cAhie thIM; jaisI aura rAjAoMke viSayameM vizvAsa hotA hai ki vaha chaTTI sadI e. kahI gaI haiM aura jinapara kisIkA vizvAsa DI. ke pUrvArdhameM kAzmIrameM rAjya karatA thaa| nahIM hotA; kyoMki 1200 varSoM meM aisI yaha vahIM zvetAMga hUNa hai, jisake sambandhameM bAtoMkA aise prasiddha rAjAke sambandhameM gar3hA hama itanA par3hate haiN| apane pitA torAmaNake jAnA saMbhava hI nahIM, balki svAbhAvika bhI hai| bAda 515 e. DI. meM usake rAjyakA utta- DAkTara phlITakA kahanA hai ki, mihirakulake rAdhikArI honekI bAta pahale pahala DAktara rAjyakA vistAra kAbula vailIse madhya bhArata phlITane zilAlekhAdike AdhAroMpara nizcaya kI taka thA aura jaba 530 e. DI. ke lagabhaga thii| samajhameM nahIM AtA, kisa prakAra kalha- vaha apane zatruoM dvArA vahA~se nikAla gane vasukulako mihirakulakA pitA aura bhagAyA gayA, taba usane kAzmIrameM Akara usake rAjya karanekA samaya 1200 varSa zaraNa lI aura vahIMse vaha chaH varSoM ( 544 pahale ThaharAyA hai| nissandeha isa jagaha se 550 ) taka use punaH prApta karanekA kalhaNane andAja, kimbadantI athavA kisI udyoga karatA rahA / Upara maiMne usake chaTThI anaitihAsika tathA avizvasanIya pramANase sadImeM honekA jo dUsarA pramANa diyA hai, kAma liyA hai / kyoMki prasiddha cInI yAtrI usake uttarameM rAjataraMgiNImeM varNana kiyA huyenasaMga to usakI krUratA aura atyAcA- huA usake vistRta vijayakA vRttAnta roMkA varNana karatA hI hai, usake pahalekA peza kiyA jAsakatA hai| para smaraNa rahe ki, eka dUsarA cInI yAtrI bhI jisakA nAma saMgayana mujamAluta-tavArIkhameM bhI isakA varNana surakSita thA, mihirakulase svayaM bheTa karanekA vRttAnta hai| usakI krUratAke do eka udAharaNa jo likhatA hai / isameM usane use krUra rAjAkI rAjataraMgiNImeM diye hue haiM, aura jinakA upAdhi dI hai / yaha bAta bhI chaTThI sadIkI cInIyAtrI bhI jikra karate haiM, pAThakoMke vinohI hai| isase spaSTa hai ki mihirakulakA dArtha yahA~ diye jAte haiM / eka vAra vaha samaya chaThI zatAbdIke sivA dUsarA candrakulyA nAmaka nadIkI dhArAko dusarI nahIM ho sakatA / dUsarI bAta yaha bhI ora bahA lejAneke abhiprAyase prayatna kara hai ki kalhaNane usake sambandhameM jitanI rahA thA ki, rAstemeM use eka aisI caTTAnakA bAteM likhI haiM sabhI ina yAtriyoMke varNanase sAmanA karanA par3A, jo Tasase masa nahIM For Personal & Private Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAzmIrakA itihAsa / haTa hotI thI / svapnameM use mAlUma huA ki, yaha caTTAna pativratA strIke sivA dUsarese nahIM sakatI / pativratA honekA dama bharanevAlI kitanI hI striyoMne AjamAiza kI, para kucha phala na huA / antameM eka kumhArakI candrAvatI strIne use sthAnAntarita kara diyaa| isapara rAjAko bar3A krodha AyA aura usane ucca kulodbhava tIna karor3a striyoMko unameM pati, putra aura bhAiyoM sahita maravA DAlA ! isase AnevAlI samtAnane use ' trikoTihana' kI upAvise vibhUSita kiyaa| huyenasaMga ne bhI kAzmIrameM usake viSayameM aisA kahA jAte sunA thA / likhA hai ki jaba vaha hindusthAnako vijaya kara kAzmIra lauTa rahA thA, taba usane rAsteme parvatase gire hue eka hAthIko AlApa karate sunA / usase vaha itanA mugdha huA ki, usane apane sau hAthiyoMko pahAr3aparase kaI hajAra phuTa nIce girAye jAne kI AjJA dI / anu"saMdhAna karanese isa sthAnakA patA 'pIra pA~jAla' pAsake pAsa lagA hai / ise loga ' hastibhaMja kahate haiM / saMbhavataH yaha vahI sthAna hai / yaha brAhmaNadharmakA poSaka aura bauddhakA vinAza. karttA thA / isane kitanI hI bauddhasaMsthAyeM naSTa bhraSTa kara dIM / isakI taraha bahuta kama rAjAoMne manuSyahatyA kI hai / 1 ' 1 usake bAda usakA lar3akA baka siMhAsa - nArUDha huA aura usane 634 bI. sI. se 571 bI. sI. taka 63 varSa rAja kiyaa| vaha 467 apane pitAkI taraha krUra aura nirdaya na thA / vaha bar3A dharmAtmA aura dayAlu rAjA huA / usane kaI mandira banavAye aura gA~va basAye / para na mAlUma kyoM usakI mRtyu eka DAinake hAthase huI / kalhaNa ke samayameM bhI yaha bAta kAzmIriyoM meM pracalita thI / usake bAda usIke vaMzake kSitinanda, vasunanda, dvitIya nara aura akSa nAmaka cAra rAje hue, jinhoMne 571 se 369 bI. sI. taka 202 varSa rAjya kiyA / cU~ki kalhaNane eka hI vAkyameM inheM samApta kara diyA hai, isalie DAkTara sTAinakA anumAna hai ki ye anaitihAsika vyakti haiM / 1 akSake bAda usakA putra gopAditya rAjA huA, jisane 369 se 309 bI. sI. taka 60 varSa rAjya kiyA / kahA jAtA hai ki, kaI prasiddha sthAnoMmeM usane agraharoMkI sthApanA kI thI / logoMkA yaha bhI vizvAsa hai ki, zrInagarase pUrva do mIlakI dUrI para eka pahAr3I para zaMkarAcAryyakA jo mandira hai, vaha isIkA banAyA huA hai / yaha takhte sulemAnake nAmase bhI mazahUra hai / rAjataraMgiNImeM ise jyeSThezvara batalAyA gayA hai / isameM Ajakala zivakA liGga hai / isa parvata - ko gopAdri bhI kahate haiM / gopAditya ke pazcAt usakA putra gokarNa rAjA huA, jisane 309 se 291 bI. sI. taka 18 varSa rAjya kiyA / usake bAda usake putra khiNakhila narendrAdityako zAsanabhAra milA / For Personal & Private Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 jainahitaiSI HUNT patitoddhAra / logoMkA anumAna hai ki, yahI devazAhI ASESENERAVINNEL khiMgila hai / isane 251 se 215 vI. sI. taka 36 varSa rAjya kiyA / usake / bAda gonandIya vaMzakA antima rAjA andhaAHANETRIANANERNETVasi yudhiSThara siMhAsanArUr3ha huA aura usane [le. zrIyuta vizvaMbharadAsa gArgIya / ] 215 se 180 bI. sI. taka 35 varSa rAjya kiyA / apanI choTI A~khoMke kAraNa jinadharmakA upadeza hai-"tuma dveSa karanA chor3a do / vaha aMdha kahA jAtA thA / apane rAjyakAlake ajJAnatAke jAlako, banasake taise tor3a do // prathama kaI varSoM taka to usane dhArmika jAtyAdike madase tiraskRta, mata kisoko bhI karo / jIvana vyatIta kiyA; pIche indriyoMke vazI- saMkIrNatAke sthAnameM audAryakA Adara karo // " bhUta ho usane prajA aura maMtrivarga donoMko aprasanna kara diyA / antameM hAra mAnakara he zUdra sevaka sadAse, sevA hamArI kara rahe / ve cAhate na samAnatA, ajJAnatAmeM mara rahe // to bhI na hama samajheM unheM, ve jAnavara haiM yA manuja / __ hA hanta ! gaira baneM hamArI bhUmike hI ye tanuja / sanako tijAMjalI de jaMgalameM jAnA par3A / kalhaNa apane graMthakA prathama taraMga yahIM hA ! zvAna sama Adara na aba, hotA manujatAke lie| samApta karatA hai| kaise hue haiM sabhya hama, nijasvArthasAdhanake lie| cAhe mareM antyaja kucalakara, kisIkI gAr3I tle| bhramasaMzodhana-pichale aMkameM pramAdavaza kucha para chU sakeMge hama na unako, tatsadRzatanumeM pale // azuddhiyA~ raha gaI haiM / pAThakoMko kRpA karake / unakA saMzodhana isa prakAra karanA cAhie / 348 pRSThake dUsare kAlimakI cauthI lAinameM 1894 kI yoM kara ghRNA hama ho gaye, saMsArameM sabase gire| jagaha 1182 caahie| vAstavameM 1894 laukika para zudra 'sAhaba' bana rahe, ho sadAko hamase pare // varSa hai / isake 6 lAIna aura nIce 'yadyapi aba pA rahe adhikAra ve, hama hinduoMke sira cddh'e| rAjataraMgiNIke anusAra se lekara 'saMdigdha avazya hai' hama ghaTa rahe haiM saMghabalameM, ve dinoMdina haiM bddh'e| takake badale yaha vAkya honA cAhie-"rAjataraMgiNIke anusAra yaha samaya asaMbhava nahIM hai| kyoMki 1394 bI. sI. se 1182 bI. sI. taka ceto abhI taka dhyAna do, inako na ThukarAte raho / rASTrIyatAke mArgameM, kaMTaka na bikharAte rho|| azoka tathA usake uttarAdhikArI 6 rAjAoMkA . rAjya karanA bhI asaMbhava nahIM kahA jA sktaa|" samajho inheM apanA, sahArA, premase dete rho|| ra bhAcAra aura vicAra inake, vizada nita karate rho| Age 349 pRSTapara dUsare kAlimakI dUsarI lAinameM ' 19 vIMkI jagaha 13 vI aura chaThI lAinameM 1894 kI jagaha 1182 caahie| -lekhaka / For Personal & Private Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUktimuktAvalI aura somaprabhAcArya / [le0-zrIyuta muni jinvijyjii|] ___ somaprabha nAmaka AcAryakA banAyA huA apane apane matAnusAra sacelaka yA acesUktimuktAvalI nAmakA 100 padyoMkA eka laka-savastra athavA nirvastra-kaha kara apanAte choTAsA graMtha jainasamAje khUba Adara pA rahA haiM aura unake prati bahumAna prakaTa karate haiM, hai / isakI racanA prasAda-guNayukta madhura aura usI prakAra somaprabhAcAryako bhI zvetAmbara bodhaprada hai| isake pratyeka padyameM nIti, bhakti apane AcArya batalAte haiM aura digambara aura vairAgya Adi, vividha prakArake sanmArgameM apane aura unakI muktAvalIko sAMpradApravRtta karanevAle upadezoMkA uttama saMgraha hai| yika virodha-darzaka udgAroMke abhAvake kAraNa isa para na jAne kitane vidvAnoMne na jAne niHzaGka hokara apane apane hRdayameM dhAraNa karate kitane TIkA-TippaNa aura hindI-gujarAtI haiN| para vAstavameM somaprabhAcArya kauna the Adi pracalita dezabhASAoMke gadyapadyAnuvAda digambara the yA zvetAmbara ? likhe haiM / isa taraha yaha AkArameM laghu hone- jo manuSya, sAMpradAyika-mohake vazIbhUta para bhI gauravameM eka tAttvika yA mahAn grantha- hokara hI somaprabhAcAryakI isa kRtikA Adara kI barAbarIkA mAna pA rahA hai| isake karate haiM aura kevala dhArmika pakSapAtake kAra* prathama padyakA Adi pada 'sindUraprakaraH ' Na hI isa graMtha upayogitA samajhate haiM unheM Adi hai, isalie isakA dUsarA nAma 'sindUra- ukta praznakA uttara avazya hI arucikara prakara' bhI hai| ' somazataka' ke tIsare nAma- hogA; paraMtu jo guNAnurAgI aura satyake se bhI yaha pracalita hai| kyoMki isake anuyAyI haiM unapara isakA kucha bhI prabhAva kartAkA nAma somaprabha hai| nahIM par3a sakatA / guNagrAhI aura tattvAnveSI ___ jainasamAjake zvetAmbara aura digambara nA- manaSya kisI vyakti yA kRtikA jo Adaramaka donoM hI saMpradAyoMmeM isakA Adara satkAra karate haiM vaha pakSapAta yA svArthaaura pracAra hai / jisa prakAra bhaktAmara, ka- sAdhanakI dRSTi se nahIM karate; kintu satyake lyANamandira Adi stAtroMke kartAoMko donoM svarUpako saSThatayA samajhaneke lie unakA saMpradAyavAle apane apane saMpradAyake prabhAvaka. Atura hRdaya hI unheM vaisA karaneke lie bAdhya puruSa mAnate haiM, aura tattvArthasUtrake racayitA karatA hai / jo saccA jaina hai vaha to svayaM maharSi umAsvAmI- ( yA umAsvAti )-ko bhagavAn mahAvIrameM bhI kevala zraddhA yA dhArmika For Personal & Private Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ janahitaiSI vizvAsake vazIbhUta hokara apanA premabhAva lAkara rakha diyA jAya aura kaha diyA prakaTa nahIM karatA; kintu jaba unameM ' yathA- jAya ki yaha amuka pUrvAcAryakA banAyA vadAptatva / Adi guNoMkI buddhipUrvaka samyaka huA hai, cAhe phira usameM kucha bhI tattva na parIkSA kara letA hai taba kahIM unheM mAnatA- ho-to hama jhaTa usakA AdarAtithya karane pUjatA hai * / jo vyakti yA graMtha satyakA laga jAyeMge aura kisI prakAra * nanu na ca' anuyAyI hokara usake mArgapara calanekA upadeza kiye binA hI anyAnya granthoMkI taraha karatA hai, vaha cAhe kisI sampradAya aura usakI upAdeyatA svIkAra kara leMge / isI kisI svarUpameM ho, satyagrAhaka use prakAra kisI bhinna sAMpradAyika vidvAnkA avazya apanAyagA / yadyapi ye ullekha prastuta banAyA huA graMtha yadi hameM pasanda AgayA viSayake sAtha koI sIdhA saMbaMdha nahIM rakhate; to hama usameM kucha thoDAsA parivartana paraMtu hamAre samAjake vartamAna dhArmika-vicA- kara-Adi-antake zlokoMmeM nAmAdikA phera roMne jo vicitra veSa pahana liyA hai use dekhakara phAra kara use apane saMpradAyameM le leNge| isa viSayameM do zabda likhanekI icchAkA saMvaraNa isa prakArake granthacauryameM hameM koI dUSaNa hama nahIM kara sake / hamAre samAjameM sAMpra- nahIM lagatA-pratyuta apane sAhityameM isa dAyika moha-andhazraddhA kA itanA prAbalya prakAra eka granthakI vRddhi huI dekha kara hameM hogayA hai ki jisase hama apane dharmake Ananda prApta hotA hai ! parantu yadi usa mUla-svarUpako bahuta kucha bhUla gaye haiN| granthake mUlarUpako vikRta na banAkara, asalI satyopadeSTA zrImahAvIrake samyak tattvoMpara rUpameM hI usakA vAcana-zravaNa kiyA jAya, hamane apanI saGkacita vicAra-zIlatAkA to hamAre samyaktvameM mAlinya utpanna ho aisA gaharA paradA DAla rakkhA hai ki jisase jAtA hai ! hamArA nAma mithyAtvake pRSTha-pohama unake-tattvoMke-satyarUpako ThIka ThIka SakoMmeM ginA jAtA hai !! zvetAmbara aura nahIM dekha sakate / hamArI buddhiko ayogya digambara-donoM hI saMpradAyoMmeM, isa prakArake pakSapAta-dhArmika kadAgraha-ne isa taraha dabA granthacauryake aneka udAharaNa dRSTigocara ho rakkhA hai ki, vaha svataMtra vicArapUrvaka apane rahe haiN| Apa satyAsatya aura heyopAdeyakA samyag / nirNaya kisI prakAra kara hI nahIM sktii| pAThaka, Aie, isa viSayAntarako yahIM hamAre sAmane koI ajJAta aura kRtrima graMtha chor3a kara, aba hama mUlaviSayakI tarapha dRSTi - DAleM aura dekheM ki somaprabhAcAryako apane * na zraddhayaiva tvayi pakSapAto na dveSamAtrAdaruciH apane AcArya batalAnemeM, donoM saMpradAyoMke pareSu / yathAvadAptatvaparIkSayA tu tvAmeva vIra ! prabhu mAzritAH smH|| -shriihemcndrsuuriH| pAsa kyA kyA pramANa haiM aura ve kaise haiM ? For Personal & Private Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ KATARIOMATALAIMIMARITALIMATALALITD mUktimuktAvalI aura somaprabhAcArya / CuffinityLETYLEONEtitHILAYERNETYPTETTETrinition 471 pAThaka jAnate haiM ki, yaha graMtha sAmAnya mbara vidvAnkA banAyA huA dekhanemeM nahIM aura hitakara upadeza denevAlA hai aura isI AyA / hA~, suprasiddha kavivara zrIbanArasIdAlie donoM samudAyoMmeM ekasA priya ho rahA sajIkA kiyA huA isakA padyAnuvAda avazya hai| aisI dazAmeM, isameMse aise pramANa nahIM digambara-sAhityakI zobhA bar3hA rahA hai| mila sakate ki jisase isakA saMpradAyatva kavivarajIkI yaha kRti bahuta hI uttama nizcita kiyA jAya * / jo kucha vicAra aura prazaMsanIya hai / jitanA Ananda mUla kiyA jA sakatA hai vaha kevala isake antima granthake pAThase AtA hai utanA hI isa padyaparase-jisameM kartAne apanA tathA apane anuvAdase bhii| hamArA anumAna to yaha guru aura dAdA-gurukA nAmollekha kiyA hai| kahatA hai ki kavivarajIke isa suprayAsane hI digambarasaMpradAyameM, isa graMthako Adara abhajadajitadevAcAryapaTodayAdri AmaNivijayasiMhAcAryapAdAravinde / dilAyA hai aura tatpazcAt hI ukta samudAyameM madhukarasamatAM yastena somaprabhaNa isake paThana pAThanakA pracAra huA hai / vyaraci munipanetrA sUktimuktAvalIyam // aisA na hotA to kavivarajIke pUrvavartI artha spaSTa hI hai ki, zrIajitadeva nAmaka kisI vidvAnakI kI huI koI TIkA TippaNI AcAryake padarUpa udayAcala para sUryasamAna avazya upalabdha hotI; jaisA ki zvetAmbaravijayasiMhasUri hue; unake caraNarUpa kamaloM- sAhityameM dekhA jAtA hai / meM bhramarakI upamAko dhAraNa karanevAle soma - hamAre vicArase isakI prasiddhi aura prIprabhAcArya hue; jinhoMne isa sUktimuktAvalI 'timeM mukhya kAraNa uparyukta kavivarajI hI haiN| kI racanA kI / purAne TIkAkAroMne bhI yahI eka to digambara bhAiyoMkI yaha zraddhA hai ki bhAvArtha likhA hai| digambara-vidvAn bhinna saMpradAyake kisI bhI jahA~ taka hama khoja kara sake, digaMbara grantha para usake poSaNArtha, eka akSara bhI sAhitya aura itihAsameM isa viSayakA jAnane nahIM likha sakatA; aisI dazAmeM kavivarajIne lAyaka koI ullekha nahIM milaa| na kisI jaba isakA anuvAda kiyA hai taba yaha grantha paTTAvalIhImeM ina AcAryoMkA vRttAnta milA hamAre hI saMpradAyakA honA cAhie aura aura na kisI granthameM hI koI ullekha najara dasarI bAta yaha hai ki khuda kavivarajIne hI AyA / * TIkA-TippaNa bhI isapara kisI diga * eka saMskRta TIkA abhI hAla hI nipANI ___ * hamane lekhake antameM eka aisA pramANa diyA (belagAMva ) meM chapI hai, jo kisI digambara vidvAnahai ki jisase mAlUma hotA hai ki yaha grantha kisa kI banAI huI hai, parantu usameM TIkAkArakA nAma nahIM sampradAyakA hai| hai| isa pustakakI samAlocanA isI aMkaanyatra -smpaadk| kI gaI hai| -smpaadk| For Personal & Private Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 janahitaiSIfilimmitinuinni isa para digambaratvakI muhara ( chApa ) lagA pracAra dekha kara unheM isake kartAke viSayameM dI hai / basa inhIM do kAraNoMse yaha grantha vizeSa jAnanekI icchA huI ho aura pUchadigambara sampradAyakA samajhA jAne lagA hai| tAcha karane para somaprabhAcAryake digambara dekhie, kavivarajIkI vaha mahara yaha hai:--- honemeM, unheM koI vizvasanIya-aitihAsika jainavaMza-sara-haMsa digambara, dRSTise nahIM kintu sAMpradAyika dRSTise-bAta munipati ajitadeva ati Araja // jJAta huI ho aura phira usake AdhArase aisA tAke paTTa vAdimada-bhaMjana, svAbhAvika likhA gayA ho / dUsarA yaha ki, prakaTe vijayasena AcAraja // kavivarajI jaba prathama zvetAmbara saMpradAyameM the, tAke paTTa bhaye somaprabha, tina ye grantha kiyo hita kAraja / taba, unheM yaha graMtha bahuta priyakara lagA ho; jAke par3hata sunata avadhArata, aura phira saMpradAyake parivartana karanekA kAraNa haiM supuruSa je puruSa anAraja / upasthita honepara, apane samAna isakA bhI -banArasIvilAsa pR068| yaha padya sUktimuktAvalIke antima-padya saMpradAya badala dene kI icchAse, unhoMne isakA kA-jo Upara likhA jA cukA hai-bhAvAnuvAda acchA anuvAda banAkara kevala cAra akSaroMke mAtra hai / isa lie jo bAta mUlameM hai saMmizraNase isameM, dUsare saMpradAyameM praviSTa usIkA bhAva anuvAdameM AnA cAhie; paraMtu honekI zaktikA saMcAra kara diyA ho / kucha isameM unhoMne apanI taraphake cAra akSara bhI ho, paraMtu yaha grantha unheM thA bahuta priya / milA diye haiM jisase yaha mUlakA ThIka ThIka - isake pAThase unheM anArya bhI Arya hote saMvAda na dekara eka pakSakA pakSakAra yA vakIla pratIta hote the| apane isa anurAgake kAraNa bana gayA hai aura somaprabha tathA unake guru hI ve ise digambara-saMpradAyameM Adara dilA gaye / aura dAdA guru-savako digambara batalAtA hai| aba hameM zvetAmbara sAhityakI ora dRSTi parantu isameM jo digambara zabda hai use kavi- DAlanA cAhie aura dekhanA cAhie ki vaha varajIne apanI orase likhA hai| mUlameM yaha isa granthake viSayameM kyA pramANa de sakatA hai| zabda yA isakA paryAyavAcaka-athavA bhAvo- somaprabhAcArya, zvetAmbarasaMpradAyakI mukhya dyotaka bhI-koI zabda nahIM hai / isa zabda- zAkhA-jo tapAgacchake nAmase vikhyAta ko khAsa icchA-pUrvaka prayoga karanemeM unakA hai-usake eka pratiSThita aura paTTadhara AcArya kyA Azaya thA so jAnanA kaThina hai; paraMtu the| vikramakI 13 vIM zatAbdIke pUrvArddha paryanta kalpanA karane para do aspaSTa kAraNa hameM ye vidyamAna the / suvikhyAta jainadharmadhAraka pratibhAta hue / eka to yaha ki sUktimuktA- mahArAja kumArapAla aura jagadvizruta AcArya valIkA zvetAmbara saMpradAyameM bhI vizeSa rUpase zrIhemacandrajIke samayameM, gurjara-rAjadhAnI For Personal & Private Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ .CHARLALLEBARABACURRBABAADHAAR S sUktimuktAvalI aura somprbhaacaary| 473 aNahillapurameM, ye bahuta rahA karate the| kavi- jAtI hai / vikrama saMvat 1466 meM isakI cakravartI zrIpAla aura prasiddha dhanika dohadi- racanA huI hai / arthAt somaprabhAcAryake, laga kI vasatiyoMmeM bahuta karake inakI sthiti bhaga 200 varSa bAda yaha likhI gaI hai| huA karatI thii| ye apane samayake eka bar3e isa gurvAvalImeM somaprabhAcArya tathA unake guru bhArI vidvAn aura sammAnya AcArya the| aura dAdA-gurukA usI kramase ullekha hai hema-kumAra-carita, sumatinAthacarita, zRGgAra- jaisA ki sUktimuktAvalImeM hai / dekhievairAgya-taraMgiNI, Adi aneka granthoMkI, ___ aSTa-hayeza ( 1178 ) mite'bde, saMskRta aura prAkRta bhASAmeM, inhoMne racanA vikramakAlAdivaMgato bhagavAn / zrImunicandamunIndro kI hai| inakI pratibhA alaukika thI / dadAtu bhadrANi saGghAya // inhoMne eka kAvya banAyA hai jisake judA tasmAdabhUdajitadevagurugarayiAn judA prakArake 100 artha kiye haiM / isa prAcyastapaHzrutanidhirjalAdhirguNAnAm / kAvya-camatkRtise mugdha hokara vidvAnoMne, zrIdevasUriraparazca jagatatprasiddho vAdIzvaro'staguNacandramado'pi bAlye // inheM ' zatArdhika ' kI mahatI upAdhi pradAna teSvAdimAdvijayasiMhagururbabhAse kI thii| inake padapara suprasiddha zrIjaga- vidyAtapobhirabhitaH prathamo'tha tasmAt / candrasUri pratiSThita hue the jinase bRhadgaccha somaprabho munipatividitaH zatArthI tyAsIdgaNIva mnnirtngururdvitiiyH|| kA nAma tapAgaccha par3A aura jo Ajataka pracalita hai| arthAt-saMvat 1178 meM zrImunitapAgacchake AcAryoMkI paTTa-paraMparAke , candrasUri svargako sidhAre / unake do pradhAna 51 veM nambara para munisundarasUrikA nAma , ziSya hue-eka ajitadevasUri aura dUsare hai| ye AcArya bhI bar3e bhArI vidvAn aura - devasUri / ajitadevake ziSya vijayasiMhasUri tejasvI mAne jAte haiM / adhyAtmakalpadruma hue| unake do ziSya the jinameM bar3e somaprabha aura upadezaratnAkara Adi grantha inhIMke , ' aura choTe maNiratnasUri the| yahI vRttAMta banAye hue haiN| ina granthoMmeM 'garvAvalI, anya paTTAvaliyoMmeM tathA granthoM meM bhI likhA nAmakA bhI 500 padyoMkA eka grantha hai| huna huA hai / udAharaNake lie, SaDdarzanasamuyaha aitihAsika hokara racanAmeM bhI manohara cayaka prAsaddha TAkA-kAra zrAguNaratnamAraka haiN| isameM zramaNa bhagavAn zrImahAvIrase lekara, kriyAratnasamuccayakI prazasti lIjiekatona, apane samaya takake tapAgacchake A. nityaM papau kAjikamekamambhacAryoMkA saMkSipta paraMtu saMzodhita itihAsa statyAja savikRtIzca samyag / likhA hai| tapAgacchakI paTTAvaliyoMmeM yaha 1-jagacandrasUri inhI maNiratnake ziSya the jinapaTTAvalI sabase purAnI aura prAmANika ginI se tapAgaccha prasiddha huaa| For Personal & Private Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 IMULIDARB0m jainahitaiSI jigAya yo bhAvaripUMzca so'yaM haiM jo sUktimuktAvalI aura gurvAvalI AdimeM __ zlAghyo na keSAM municandrasUriH / / milate haiM / dekhietasyAbhavannajitadevamunIndravAdizrIdevasUrivRSabhapramukhA vineyAH / sUryAcandramasau kutarkatamasaH karNAvataMsau kSiteAdyAdabhUdvijayasiMhagururgarIyAn dhuryoM dharmarathasya sarvajagatastattvAvaloke dRzau / nissaGgatAdikaguNairanizaM varIyAn / nirvANAvasathasya toraNamahAstambhAvabhUtAmubhAtataH zatArthikaH khyAtaH zrosomaprabhasUrirAT / vekaH zrImunicandramUriraparaH zrImAnadevaprabhuH // sUriH zrImaNiratnazca bhAratyAstanayAviva // tayorvabhUvAjitadevamUriH ziSyo vRhad cchanabhaHzazAGkaH / jinendradharmAmbanidhiHprapede ghanodakaH sphurtimatIva yasmAt ye pramANa to una anya grantha-kAroMke haiM zrIdevamUripramukhA vabhavaranye'pi satpAdapayojahaMsAH / yeSAmavAdhA racitAsthitInAM nAlIkamaitrI mudmaattaan|| vizAradaziromaNerajitadevasUrerabhUt / ke diye jAte haiM jo unake anya granthoM meM kramAmbujamadhuvrato vijayasiMhamUriH prabhuH / mitopakaraNakriyAruciranityavAsI ca yavidyamAna haiN| Upara hamane somaprabhAcAryake cirantanamunivrataM vyaghitaduHkhamAyAmapi // tatpapUrvAdrisahasrarabhiH somaprabhAcArya iti prasiddhaH / ' hema-kumAra-carita ' kA nAma hai / yaha zrIhemasUrezca kumArapAladevasya cedaM nyagadaccaritram // grantha bahuta bar3A hai| koI 7-8 hajAra ina zlokoM kA tAtparya pUrvake zlokoM ke zloka pramANa hai / isakI racanA kucha saMskRta jaisA hI hai / ye hI zloka, kucha thoDese aura kucha prAkRtameM haiM / mahArAja kumArapAla zabdoMke phera phArake sAtha, 'mumatinAtha. aura AcArya hemacandrakA isameM carita varNita carita' nAmaka granthake antameM bhI diye hai / vikrama savat 124 1 meM isakI samApti hue haiM jo kumArapAlake rAjatva-kAlameM likhA huI hai / mahArAja siddharAja jayasiMhake mAna- gayA thaa| vijayasiMhasUrike eka ziSyapAtra aura bhrAtRtulya prAgavATa (poravAr3a ) arthAt somaprabhAcAryake guru-bhrAtA-hemacandra jJAtIya kavicakravartI zrIzrIpAlake putra siddha- the| unhoMne, koI 1200 zloka pramANa pAla-jo mahArAja kumArapAlake bar3e premapAtra 'nAbheya-nemi-dvisandhAna' nAmakA gadyapadyathe-kI ' vasati / meM raha kara yaha banAyA maya manohara kAvya likhA hai jisakA saMzogayA thA aura svayaM hemacandrasUrike, mahendra- dhana ukta kavi-cakravartI zrIzrIpAlane kiyA muni, varddhamAna muni aura guNacandramuni nAmake hai / isakI prazastimeM lekhakane jo apanI vidvAn ziSyoMne isakA zravaNa kiyA thaa| guruparaMparA likhA hai vaha bhI upari likhita isa mahattvavAle graMthameM, antameM somaprabhAcAryane prazastike samAna hI hai| pAThakoMke avalojo apanI guruprazasti dI hai usameM bhI vahI kanArtha hama use bhI yahA~ para uddhRta kara guruparaMparA-ve hI tInoM nAma-kramase milate dete haiM For Personal & Private Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ KAHAANI MMMAMAMAILORIORIEMAMAILOMACHAR sUktimuktAvalI aura somprbhaacaary| THATTIMinitionfirmfimfNTRAYANTRY 475 bhaktaH zrImunicandrasUrisuguroH zrImAnadevasya ca pAsaka hai to saMpradAyake mithyAmohameM na pha~sa zrImAn so'jitadevasUrirabhavat sstttrkdugdhaambudhiH| kara, kevala tattvadRSTise, isame rahe hue guNoMkA sadyaH saMskRtagadyapadyalaharIpUreNa yasyAprabha aura gUMthe hue satyoMkA, vivekapuraHsara grahaNa kSiptA vAdiparamparA tRNatulAM dhattesma dUrIkRtA / zrImAnAbhUdvijayasUriramuSya ziSyo aura upAsana kareM / jIvana-prada sumanda yena- -smarasya zarAn gRhItvA + / pavanako zvAsa dvArA apane hRdayameM bharate hue kRpta caturbhiranaghaM zarayantramagre manuSya, jisa prakAra usake utthAnasthAnakA vizvaM tadekavizikhena vazaM ca ninye // vicAra nahIM karate, usI prakAra jIvanako unnata zrIhemacandrasUrirbabhUva ziSyastathAparastasya / bhavahataye tena kRto dviHsandhAnaprabandho'yam // banAnevAle uttama-vacanoMko apane antaHkaraNameM ekAhaniSpannamahAprabandhaH shriisiddhraajprtipnnbndhuH| praviSTa karate samaya unake udbhava-sthAnakA vicAra zrIpAlanAmA kavicakravartI sudhIrimaM zodhitavAn prabandham bhI vicAra nahIM karanA cAhie / satyake ___ ina AvataraNoM aura pramANoMse vijJa-pATha- svarUpakA sAkSAtkAra karanevAle tatvajJoMkA koMko nizcaya ho gayA hogA ki jo sUkti- jagatake prati pavitra sandeza hai ki-'bAlAdapi muktAvalIke kartA haiM ve hI hemakumAracaritAdike hitaM grAhyam / zamastu sarveSAm / / kartA haiM / gurvAvalI aura kriyAratnasamuccayameM sampAdakIya sammatijinakA ullekha hai ve somaprabha tathA hemakumAra- 1 sUktimuktAvalImeM saMghAdhikAra' nAmakA carita aura siMdUraprakarake kA somaprabha bhI eka cAra zlokoMkA prakaraNa hai jisameM 'saMgha' kI eka hI haiM-bhinna nahIM / - aisI dazAmeM praMzasA kI gaI hai / yadyapi digambara sampradAsomaprabhAcAryake zvetAmbara honemeM kisI prakAra- yameM bhI caturvidha saMghakI prazaMsA yatra tatra kA sandeha nahIM rhtaa| milatI hai| parantu vaha isa rUpameM itanI baDhA aba hama apane vaktavyako samApta karate car3hAkara kahIM bhI nahIM milatI jitanI ukta hue vijJavAcakoMse eka nivedana karate haiM ki saMghAdhikArameM hai / saMghakI bhaktise tIrthakarakA ___"The Suktamuktavali of Somaprabhacharya, ( No. 469 ), may also be mentioned in this connection. Somaprabhacharya represents himself to be the pupil of Vi jayasinha who occupied the seat of Highavazya hI samAna-bhAvase kalyANa kara sakatI priest after Ajitadev; (K. K.; Appendix hai / isalie yadi Apa guNagrAhaka aura satyo- II II). All these names occur in the success ion list of the pontiffs of the Tapagachcha, + yaha kAvya kucha azuddha aura apUrNa hai / isakI and Somaprabhacharya seems to have lived in the latter part of the twelth kevala eka hI prati-so bhI bahuta jIrNa-pATanake eka entury. ( Ind. Ant., Vol. XI, p.254.)" bhANDArameM hai| -lekhaka / Refort for the Search for Sanskrit Inss DaoNkTara jI. Ara, bhANDArakarane bhI apanI riporTa in the Bombay Presidency (1882-1883. yahI likhA hai| dekhie by Bhandarkar--p. 42. For Personal & Private Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ MITRATIMALLLLLLLLLLLL 476 jainahitaiSI pada prApta hotA hai, indra aura cakrIkI padavI kAma cala jAtA hai, parantu yaha jAnanekA to saMghake bhaktake lie na kucha hai, saMghakI jarUrata hai ki digambara sampradAyameM kahIM isa mahimAkA varNana vAcaspatikI bhI vANI nahIM bAtakA bhI jikara hai yA nahIM ki indrane kara sakatI, pavitratAke kAraNa saMghako 'tIthe' saMghako namaskAra kiyA hai / yadi aisA na yA tAranevAlA kahA hai, saMghako aura to kyA hai kyA ho to ukta pAThaparivartana karanA bhI nirasvayaM tarthiMkaradeva namaskAra karate haiM, saMgha rthaka hogaa| samasta guNoMkI khAna hai, bhagavat saMgha atizaya pUjanIya hai, Adi vizeSaNa ukta saMghA 2 kavivara banArasIdAsajI AdhyAtmika dhikArameM aise haiM jo digambarasampadAyake pura " puruSa the| unakI racanAse patA lagatA hai anuyAyAMke lie bilakula aparicita haiN| / ki ve bahuta hI niSpakSa vidvAn the| unameM para zvetAmbara sampradAyameM saMghakA mahattva saca- isa prakArake sAmpradAyika mohakI to saMbhAmuca hI bahuta adhika varNana kiyA gayA hai vanA hI nahIM ho sakatI hai ki ve kisI aura isase hamArI samajhameM yaha grantha zvetA zvetAmbara AcAryako jAnabUjhakara digambara mbarI hI a~ca par3atA hai| ' banA deN| yA to unako svayaM aisA vizvAsa nirNayasAgarapresakI kAvyamAlAmeM jo hogA ki yaha digambara grantha hai, yA jisa sUktimuktAvalI chapI hai aura jo tIna prAcIna pratiparase unhoMne anuvAda kiyA hogA, usapustakoMke AdhArase saMzodhita huI hai, usameM kI hI kisI TIkA TippaNImeM granthake diga22 veM nambarake zlokakA tasirA caraNa mbara honekA ullekha hogA / bambaIke terahaisa prakAra hai: - paMthI mandirameM bAsodeke bhaMDArase AI huI " yasmai tIrthapatirnamasyati satAM yasmAcchubhaM jAyate" eka sUktimuktAvalI hai / isake 13 patra haiN| arthAt "jisa saMghako tIrthakaradeva nama- prAraMbhakA eka patra nahIM hai| isake antameM skAra karate haiM aura jisase sabakA kalyANa likhA hai- " saMvat 1630 varSe caitra hotA hai / " parantu digambara sampradAyameM yaha sudi 8 buddhe dine zrImUlasaMghe balAtkAragaNa bAta mAnya nahIM hai ki tIrthaMkaradeva saMghako sarasvatIgacche kuMdakuMdAcAryAnvaye asmina namaskAra karate haiM, isalie digambara adhi- mAlavadeze AcArya padmanandideva tatpaTTe AkArakI yA digambaroMkI chapAI huI pustakoMmeM cArya zrIyazakIrtideva tat siSya brahma Ase'tIrthapati' kI jagaha kahIM 'devapati' aura sA idaM likhitaM / zreyastu kalyANamastu / shrii| kahIM 'svargapati' pATha milatA hai / yadyapi cha / " isase mAlUma hotA hai ki saMvat sAdhAraNa dRSTise svargapati aura devapati pATha 1630 meM yazakIrti bhaTTArakake ziSya bhI kucha bure nahIM mAlUma hote haiM aura inase AsasA brahmacArIne ise likhA thaa| isameM For Personal & Private Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtAkA putrako jgaanaa| Cultimthitthilimumtititimum sUktimuktAvalIkI jo prazasti hai, vaha bahuta mAtAkA putrako jgaanaa| hI vilakSaNa hai / dekhie:abhajadajitavidyo vAdivAdIndravajro (le0-zrIyuta paM0 rAmacarita upAdhyAya / ) nRpativibudhavandyo gaurasenAdhikaMje / madhukarasamatA yaH somadevena tena vyaraci muniparAjJA sUktimuktAvalIyam // nabho'GkameM tAraka-vRnda khogayA, ityAcArya somadevaviracitaM sUktimuktAvalI zAstra smaapt| nizeza bhI teja-vihIna hogyaa| ___ DA0 bhANDArakarane apanI sana 1882-83 manoharA modamayI huI dizA, kI saMskRta pustakoMkI riporTameM sUktimuktAva uTho uTho putra ! rahI nahIM nizA // lIkI jo do pratiyA~ likhI haiM unameMkI bhI lalAma hai pUrvadizA''sya-lAlimA, eka pratimeM yahI padya likhA hai / yaha padya parantu hai pshcim-bhaag-kaalimaa| sUktimuktAvalIkA vaha antima padya parivartita vilokie kotuka hai bar3A bhalA, karake gar3hA gayA hai jisameM ajitadeva, uTho uTho putra ! prabhAta ho calA // vijayasiMha aura granthakartA somaprabhAcAryakA spaSTa varNana hai| sApha mAlUma hotA dineza AnA aba cAhatA yahA~, hai ki yaha kisI sampradAyamohamugdha mahA. saroja-saMghAta vikAza pA rhaa| uTho uTho putra ! tamo'vasAna hai, tmAkI kArIgarI hai / mAlUma nahIM kaunase pramAda-sevA dukhakA nidhAna hai| gaurasenaziSya somadevakI khyAti bar3hAneke lie yaha prayatna kiyA gayA hai / astu / isase na candramA naSTa huA samagra hai, hama sirpha yaha batalAnA cAhate haiM ki vi0 tamonihantA dinanAtha vyagra hai| saMvat 1632 meM bhI-jaba banArasIdAsajIkA yahI ghar3I hai sukha-siddhike lie, uTho uTho putra ! suvRddhike lie // janma bhI nahIM huA thA-sUktimuktAvalIko digambara grantha banAnekA prayatna ho cukA thA, zazI kalaMkI giratA na kyoM kaho ? taba yadi banArasIdAsajIke hAthameM bhI koI ghamaNDiyoMkA avasAna kyoM na ho? aisI prati AI ho jisameM somaprabhako digambara isI lie Aja jagA rahI tumheM, likhA ho to kucha Azcarya nahIM hai| svadharmameM putra ! lagA rahI tumheM / __ isa taraha hameM bhI yaha grantha eka zvetA nizAntake sAtha nizeza bhI calA, mbarAcAryakA banAyA huA hI pratIta hotA mano mahIke sirase dalI balA / hai / para yadi kisI sajjanakA aisA khayAla dikhA rahI hai vaha kyA chaTA bhalI, uTho uTho putra! madhuvratAvalI // ho ki-nahIM, yaha digambarasampradAyakA hI grantha hai, to unheM isa viSayake pramANa likhakara dvirepha gAke jagako jagA rahe, bhejanA cAhie / ve bar3I khuzIse prakAzita . sukarmameM haiM sabako lagA rahe / na cUkie putra ! parArthake lie kara diye jaayeNge| svabandhuoMko uThie utthaaie| For Personal & Private Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha78 HATIHARMA janahitaiSI samaHITRITI . . (13) dikhA rahA hai zizu sUryadhAmako, svagehahImeM nara jo na tuSTa ho, . miTA rahA hai tama-zatru nAmako / kabhI vidhAtA usase na ruSTa ho| vilolatA hai jagameM bar3I kar3I, par3e hue ho kisake vicArameM ? calI gaI putra ! virAmakI ghar3I // uTho, lago putra ! paropakArameM // (14) sva-vaMzakA jJAna jise banA rahe. abhinna hai prAktana karma bhAgyase, bhalA kabhI kyoM vahAduHkhako she| chipI nahIM hai yaha bAta prAjJase / na bhUla jAnA tuma AryavaMza ho, svadeza-sevAvratase na nahIM bhago, jago dulAre ! jagadIza-aMza ho uTho uTho putra ! sukarmameM lago // (10) (15) milI huI bhI usakI na hai ramA, calAgayA jo kSaNa ApakA abhI, jise priyA hai ripuke lie kssmaa,| nahIM milegA vaha svapnameM kabhI / zazI isIse saba bhA~ti hIna hai, svadharmake Upara dhyAna dIjie, sukhApti beTA ! balake adhIna hai // vinidra ho putra ! na dera kIjae / (16) manuSya jo vyartha pramAda-lipta hai, nareza hove athavA sureza ho,. . svavRddhihImeM athavA sutRpta hai| nirudyamI jo dhana-Akareza ho| kabhI giregA vaha somasA sahI, nipAta hogA usakA avazya hI, suno, uTho putra ! vidheya hai yahI // uTho uTho A~kha khulI abhI nahIM // (12) (17) vivekase vikramase vihIna ho, prabhAvazAlI kulake marAla ho, ___ adharmake Alasake adhIna ho / svavaMza-kalpadrupa-AlavAla ho| vinaSTa jo haiM unase na bolie, karo jarA putra ! svavaMza nAmako, sunA na? he putra | dRgAbja kholie| uTho sa~bhAlo nijakAma dhAmako // (18) jise sikhAte tuma the, tumheM vahI sikhA rahI hai, para hoza hai nhiiN| , uTho dikhA do nija teja to sahI, sukAryakA putra ! muhUrta hai yahI // For Personal & Private Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ COLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL sArvajanika dhanakI jimmevaarii| svaM dAtuM sumahacchakyaM duHkhamanyasya paalnm| candoMkI rakSAke lie aura unakA durupayoga dAnaM vA pAlanaM veti dAnAcchreyo'nupAlanam // + na hone pAve isake lie bar3e bar3e kar3e kAnUmanuSya, jina bAtoMse usakA kevala ni- . - na banA rakkhe haiM; parantu unakA upayoga jakA hI sambandha hai unameM cAhe jitanA bahuta hI kama honepAtA hai, isa lie loga pramAda Alasya Adi kara sakatA hai aura . apane isa utaradAyittvako samajhanekI paravA usake lie usako kSamA bhI mila sakatI , hai; para parAye kAmoMke lie-una kAmoMke " bhI bahuta hI kama karate haiN| para aba isa uttaradAyitvake mahattvako lie jinase ki dUsaroMkA- sarvasAdhAraNakA , samajha lenekI bahuta bar3I AvazyakatA hai| sambandha hai-vaha itanA svatantra nahIM hai| sArvajanika saMsthAyeM kholanekI ora hamArI sArvajanika bAtoMmeM usakA jarAsA bhI pramAda pravRtti dina para dina bar3hatI jAtI hai aura akSamya hai / aise kAma use bar3I sAvadhAnIse hamArI unnatike-pragatike-lie isa pravRkaranA caahie| ... ttikA bar3hanA hai bhI bahuta Avazyaka; parantu Aja hama aura aura sArvajanika kAmoMko " yaha bar3hanA tabhI Tika sakatA hai, jaba saMsthAchoDakara kevala sArvajanika dravyake yA pabli oMke calAnevAle apanI pablikake candekI kake candeke sambandhameM kucha kahanA cAhate - jimmevArIko acchI taraha samajhakara kAma haiM / hama dekhate haiM ki Ajakala sArvajanika kreN| yadi aisA na hogA, loga apanI kAmoMke lie-vidyAlaya, Azrama, pustakAlaya, jimmevAriyoMko na samajheMge to logoMko Ava. auSadhAlaya, anAthAlaya, mandira, tIrtha, . 1. tApa, zvAsa ho jAyagA aura taba loga prayatna karane pustakaprakAza, Adi sarvopayogI kAmoMke lie * para bhI AvazyakatA samajhanepara bhI-candA jagaha jagaha candA hotA hai, para bahuta kama deneko hAtha na bddhaayeNge| candA karanevAle aise haiM jo isa candeke dhanakI dhanaM vai prANAH / ' vicArazIloMne dhanako bar3I bhArI jimmevArIko yA uttaradAyitvako eka prANa batalAyA hai / saMsthAoMke calAnesamajhate hoN| yadyapi gavarnameMTane sArvajanika vAloMko jAnanA cAhie ki Apa logoMke __ + dhana denA bahuta hI kaThina kAma hai aura dUsareke hAthameM jaba loga apane prANatalya dhanako diye huekA pAlana karanA usase bhI kaThina hai| dAna dete haiM, taba ve apane una prANoMkI bhalI karanA aura dUsareke diye huekI rakSA karanA, inameM dAnakI apekSA rakSA karanA adhika puNyakA kArya hai| bhA~ti rakSA honekI bhI Apase AzA rakhate For Personal & Private Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 janahitaiSI - haiN| Apako kevala ve hI loga candA nahIM dete haiM jinake yahA~ lAkhoM aura karor3oMkA dhana hai; kintu ve bhI dete haiM jo sAdhAraNa sthi FRIEThanAIse apanA nirvAha karate haiN| unake eka rupaye aura eka AnekA bhI bahuta bar3A mUlya hai - prANoMse vaha sacamuca hI kama nahIM hai / ataH unake usa dhanakI rakSA prANoMkI rakSA hI samAna bahuta sAvadhAnI se karanA cAhie / isameM jarAsA * bhI pramAda karanA mAnoM prANaghAta karanA hai / apane--svopArjita yA apane bApadAdoMke - dhanako kharca karanemeM Apa jisa taraha svataMtra haiM, usa taraha sArvajanika dhanako kharca kara nemeM nahIM; isa dhanakI jimmevArI bahuta bar3I hai / usa dhanake mAlika Apa svayaM haiM; parantu isa sArvajanika dhanake, jinhoMne vaha dhana diyA hai ve, aura jinake lAbhake lie vaha diyA gayA hai ve bhI, mAlika haiM / ataH isakA kharca Apa kevala icchAmAtrase nahIM, kintu sabakI rAyakA aura sabake lAbhakA khayAla rakhakara kara sakate haiN| yadi Apa aisA nahIM karate to anyAya karate haiM aura logoMko sArvajanika kAryoM meM dhana na deneke lie mAnoM parokSarUpase upadeza dete haiM / ApakI icchA hI yadi sarva pradhAna ho jAyagI, to loga apanA kaSTalabdha dhana Apa jaise logoM ke hAthameM kyoM deMge ? 1 devadavyake bhoganemeM pApa kyoM batalAyA gayA hai ? ' devasvaM tu viSaM ghoraM na viSaM viSa mucyate ' Adi vAkyoMmeM devadhanako viSase bar3hakara kyoM batalAyA hai ? paNDitajana isakA cAhe jo kAraNa batalAveM, ve adattAdAna AdikI sUkSma kalpanA karake isakI talImeM bhale hI corI ke pApako TaToleM; parantu hamArI moTI samajhake anusAra to isake mUlameM yahI sArvajanika dhanakI jimmevArIkA mahattva chupA huA hai / jo dhana eka mandirako isalie arpaNa kiyA gayA hai ki usase hajAroM anyajana apanI bhaktibhAvanAko caritArtha karake puNya upArjana kareM, use yadi koI hajama kara jAya, to kahanA hogA ki usane sarva sAdhAraNa ke eka puNyadvArako banda kara diyA aura sabake hitakA ghAta karanA yaha corIkI apekSA bhI bahuta bar3A pApa hai / mandira ke hI samAna vidyAlaya, pustakAlaya, tIrthakSetra Adi saMsthAoMkA bhI dhana hai, arthAt yaha bhI eka prakArakA devadravya hai / sevAdharmameM janatA bhI eka deva hai, ataeva isa dRSTise bhI usakI sevAke dhanako devadhana kaha sakate haiM / usake dhanake haraNameM aura durupayoga Adike karanemeM pApa avazya hai aura vaha bahuta bar3A pApa hai / jina logoMko sArvajanika dhanake vyaya karanekA adhikAra diyA gayA hai, unakA kartavya kevala yahI nahIM hai ki varSabharameM eka bAra AmadanI aura kharcakA hisAba prakAzita kara diyA aura chuTTI pA lI / ( yadyapi bahuta loga yaha bhI samaya para nahIM karate haiM, aura koI to karate hI nahIM haiM / ) unakA yaha bhI kartavya hai ki ve jo kucha kharca kareM, vaha aisI kiphAyatazArIse kareM ki usase kama For Personal & Private Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAMIALAMMAAMILLIAMRATANIMAITHALALAIHARMARATRAIIMIMAR '... sArvajanika dhanakI jimmevaarii| pasa maPITRNITTITIHTTRIVRITTENTITIRITE 487 kharcameM kisI taraha kAma ho hI nahIM sakatA sArvajanika saMsthAoM ke saMcAlaka hamAre ho / mitavyayatA yA kiphAyatazArIke samAjameM do prakArake haiM-eka to ve jo sUtroMkI ora usakA pUrA pUrA dhyAna honA sarvasammatise niyata kiye gaye haiM aura cAhie / para hama apanI vartamAna saMsthA- thor3A bahuta svArthatyAga karake ina kAryoMko oMmeM aisA bahuta hI kama dekhate haiN| kahIM karate haiM aura dasare ve jinhoMne svayaM bar3I kahIM to aMdhAdhuMdha kharca kiyA jAtA hai| bar3I rakameM dekara saMsthAoMko sthApita kiyA do tIna varSa pahale kAzIsyAdvAdapAThazAlAkA hai| hamArI samajhameM ina donoMko hI ekasA vArSikotsava kiyA gayA thA jisameM usake mitavyayI honA cAhie / lakhapatI aura karozaukIna saMcAlakoMne sirpha 100 rupayoMkI DapatI seTha apane nijake kAmoMmeM cAhe jitane svIkAratA honepara bhI DhAI tIna hajAra rupaye amitavyayI yA phijUlakharca hoM,usase sarva sAdhAkevala UparI ThATavATameM hI svAhA kara diye raNakA koI vizeSa sambandha nahIM; para unakI the / eka aura saMsthAke saMcAlakane apane sthApita kI huI saMsthAoMmeM yadi unake dvArA par3haneke lie eka adhyApakako rakha chor3A thA phijUla kharca hogA, to vaha anyAya hogA / jise 60) rupayA mAsika vetana diyA jAtA kyoMki vAstavameM usa saMsthA para unakA utanA thA aura ve yaha lagabhaga 700-800 rupayA hI adhikAra hai jitanA aura sabakA hai; sAlakA bhArI bojhA kaI varSataka saMsthAke hI sira- kyoMki vaha sabakI cIja banA dI gaI hai| para DAle rahe the| abhI thoDe hI dina pahale hamane yaha bAta dUsarI hai ki unase koI kucha eka aisI saMsthAkI riporTa dekhI thI jisakI kaha na sake; para na kaha sakanese unakA Arthika sthiti bahuta hI mAmUlI hai,para usakI anyAya nyAya nahIM kahA jAyagA / kaI phArmoMkI riporTa kImatI ArTa pepara para dAnavIra seTha hukamacandajIkI indaurakI chapI huI thI ! vAstavameM kAmakI ora adhika saMsthAoMkI imAratoMko dekhakara yaha khayAla dhyAna diyA jAnA cAhie, nAmakI yA dikhA- Aye binA nahIM rahatA ki yadi seThajIko sArvavaTakI ora kama, para hamAre yahA~ dikhAUpana janika dravyake utaradAyitvakA khayAla hotA, dina para dina bar3hatA jAtA hai| yaha hama yadi ve isa kArya mitavyayatAse kAma lete, mAnate haiM ki kabhI kabhI logoMkA citta to unakI saMsthAoMse jitane logoMko lAbha AkarSita karaneke lie mitavyayatAke sUtroMkI pahuMca rahA hai usase dUne logoMko pahu~catA / pUrI pUrI pAlanA nahIM ho sakatI hai| parantu avazya hI imArateM itanI zAnadAra na banatIM yaha nizcita hai ki yadi pUrI pUrI pAlanA kI aura dUrase dekhanevAloM para seThajIke dAnakA jAyagI to usakI ora logoMkA citta aura itanA adhika prabhAva na par3atA; parantu kAma bhI adhika AkarSita hogaa| nissandeha adhika hotaa| para abhI kAmakI For Personal & Private Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 482 jainahitaiSI - tarapha lakSya hI kahA~ hai ? yadi kAmakI tarapha lakSya hotA to udAsInoMke - virakta logoMke rahane ke lie - takkUgaMja 10 - 12 hajAra rupayoM kI pakkI imArata na banavAI jAtI, mAmUlI jhoMpar3iyoMse hI AzramakA kAma nikAla liyA jAtA / avaitanika saMsthAoMke / dUsare prakArake saMcAlakoMmeM bhI bahuta kama loga aise haiM jo apane uttaradAyitvako samajhate hoN| unameM bhI jo AnarerI kAma karanevAle haiM ve to sarvazaktimAn vidhAtA hI bana jAte haiM unheM isa bAtakA qhayAla hI nahIM rahatA ki svArthatyAgIkA mahattva ' svAmI ' bananemeM nahIM kintu ' sevaka' bananemeM hai / yadi tuma svAmI bana gaye, to tumane apane svArthatyAgakA badalA pA liyA - vetana vasUla kara liyA - isase adhika aura kyA cAhate ho ? vAstavameM tumhArI zobhA isI meM hai ki apane mAna sammAnakI apekSA saMsthAke lAbha hAnikI aura adhika dhyAna rakho aura sarva sammatike binA koI bhI kAma mata kro| hama aise kaI AnarerI kAryakartAoMko jAnate haiM ki yadi saMsthAyeM unake badale vaitanika karmacArI rakhakara kAma calAtIM, to unake vetana dekara bhI ve adhika lAbhameM rahatIM - unake andhAdhundha kharcoM se bacI rahatIM / jainasamAja bahuta ajJAna hai / usameM aise hI dAnI adhika haiM jo ' de dene' meM hI puNya samajhate haiM / isa ora unakA bahuta hI kama dhyAna jAtA hai ki hama jo dete haiM, usakA sadupayoga bhI hotA hai yA nahIM / sArvajanika saMsthAoMke saMcAlakoMkI zithilatAkA yaha bhI eka bar3A bhArI kAraNa hai / unake Upara janatAkA yA lokamatakA utanA aMkuza nahIM rahatA jitanA ki rahanA cAhie / yadi janatA apane dhanake sadupayogakA bhI khayAla rakhane lage, jahA~ sadupayoga na hotA ho, vahA~ eka pAI bhI na deve to bahutasI saMsthAyeM sudhara jAya~, unakI andhAdhundhI Apase Apa kama ho jaay| aise aneka tIrthakSetra haiM jahA~ ke dravyakA kucha patA nahIM hai ki kahA~ gayA aura kahA~ jAtA hai, to bhI dAtA loga diye hI jAte haiM - unheM apane puNyasampA* danameM zaMkA hI nahIM hotI / lokamata kA prabhAva kama rahane se saMsthAoM ke saMcAlaka masta soyA karate haiN| unheM apanI ji mmevArIkA khayAla Ave hI kyoM, jaba koI pUchanevAlA hI nahIM hai ? svargIya bAbU devakumArajIkA siddhAntabhavana sArvajanika saMsthA hai / usake lie ve jo kucha de gaye haiM vaha sArvajanika dhana ho gayA hai aura logoMne usameM jo thor3A bahuta dhana diyA hai vaha bhI sArvajanika hai / paraMtu Aja 6 - 7 varSase na to usakI koI riporTa hI nikalatI hai aura na koI kAma hI hotA hai / jainasiddhAMta bhAskara nikalatA thA so vaha bhI banda hogayA / logoM ko yaha bhI mAlUma nahIM huA ki bhAskarameM jo lagabhaga do DhAI hajAra rupayAkA ghATA rahA hai, vaha bhavana se I For Personal & Private Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ CHARIBABAMARImammommam sArvajanika dhanakI jimmevArI sArvajanika dhanakI jimmevArI 483 diyA gayA hai yA sampAdaka mahAzayane apanI lAla pIle ho jAte haiM / ve yaha nahIM samajhate gA~Thase lagAyA hai| vaMgIya sArvadharmapariSat- ki yaha sevAdharma-samAja yA dharmakI sevA kA kAma banda hue kaI varSa ho gaye, para karanA-kitanA kaThina vrata hai| isakA pAlana usake maMtrI kumAra devendraprasAdajIne aba taka vahI kara sakatA hai jo apane mAna apamAnako. bhI usakA hisAba prakAzita nahIM kiyaa| bhI samAjako lie utsarga kara detA hai / abhI kitane rupaye ekaTe hue the aura kitane kharca jAtiprabodhakameM bAbU dayAcandanIne tIrthakSetra kiye gaye, kucha patA nahIM / sunate haiM, seTha kameTIke sabandhameM eka noTa likhA thA ki nAthAraMgajIne apanI sahAyatAke rupayoMke "tIrthakSetrakameTImeM isa samaya 500-600 viSayameM bahuta kucha likhA paDhI kI, para rupayA roja kharca ho rahA hai, usakI bAkAphala kucha bhI nahIM huA / tIrthakSetra- yadA riporTa prakAzita kI jAnI caahie| jisa kameTIke mahAmaMtrI lAlA prabhudayAlajIne bAhu- taraha jainamitrake hara eka aMkameM dAtAoMke bali svAmIkI tasvIroMkA becanA banda kara dAnakI rakameM chapatI haiM, usI taraha kharcakI diyA jAya, isake lie do tIna varSa pahale rakameM bhI chapanI cAhie / hisAba nahIM jainamitrameM ' bhayaMkara' Andolana uThAyA thA chapanese yadi hama yaha kaheM ki rupayekA aura sanate haiM ki lagamaga 800-900 duruyoga kiyA jA rahA hai to kucha anucita rupayekA candA ekaTThA kiyA thA; paraMtu usakA nahIM hogA / hama pichale aMkameM cetA cake bhI hisAba aba taka prakAzita na kiyA gyaa| haiM aura isa bAra bhI kameTIko sUcita karate logoMko yaha bhI mAlUma na huA ki jaba haiM ki yadi vaha hisAba prakAzita na kare, koI mukaddamA vagairaha nahIM calAyA gayA, taba to jAtise rupayA mA~ganA chor3a de / bhole kevala patravyavahArameM yA noTisabAjI meM hI bhAle bhAiyoMko dhokhemeM rakhanA aura unheM itanA rupayA kaise kharca ho gayA / isa tarahake kyA ho rahA hai, isakI kucha bhI sUcanA aura bhI aneka udAharaNa diye jA sakate na denA, dharmakI ADameM bhArI anyAya karanA haiM; jinase mAlUma hotA hai ki sArvajanika hai| yadi isa para bhI kucha dhyAna na diyA yA lokamatake prabhAvake vinA saMcAlakagaNa gayA to agale aMkameM hama isa bAtakA susta ho jAte haiM aura ve apanA uttaradAyi- Andolana kareMge ki eka paisA bhI koI bhAI tva bhUla jAte haiN| na de|" isa noTako paDhakara tIrthakSetrakameTIke ___ koI koI saMcAlaka lokamatakI para- mahAmaMtrI lAlA prabhudayAlajIkA mijAja garma ho vA hI nahIM karate haiN| yadi koI unase gyaa| isake uttarameM unhoMne jo kucha likhA hisAba kitAba yA aisA hI koI bAta pUchatA thA acchA hotA yadi vaha usI rUpameM prakAzita hai, to ve apanA apamAna samajhate haiM aura ho jAtA, loga samajha lete ki ye sArvajanika For Personal & Private Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 HINABRAHAL jainahitaiSINIRTREAml kAma karanevAle mahAtmA janatAke adhikAroMpara samajhate ki hamAre diye hue rupayoMkA sadu. kisa taraha niSThura AkramaNa karate haiM; parantu payoga ho rahA hai yA durupayoga, ve abhItaka brahmacArIjIkI kRpAse vaha na chapA aura usake * bhole' kahe jAte the, para aba lAlAjIkI badalemeM lAlAjIko Asoja sudI 2 ke vyAkhyAke anusAra 'sabhya' kahe jAyeMge ! nainamitrameM chapI huI kucha thoDIsI ThaMDI yadi loga isa naI kalpanAkI huI sabhyatAke paMktiyoMse hI saMtoSa karanA par3A / para unameM lobhase sArvajanika kAryakartAoMke ekahatthI bhI ApakI garmIkI jhalaka A hI gaI hai| zAsanako aura bhI ucchRkhala kara deM, to Apane likhA hai "....unhoMne apanI yogya- acchA hai; lAlAjIkI AtmAko avazya tAnusAra jo cAhe bhalA burA likhA hai / .... hI isase santoSa hogaa| lekhameM itanI asabhyatAkA vAva eka bI. e. yaha bAta saca hai ki isa samaya- mukamahAzayake dvArA honA aura calate mukaddame meM hameMke kharcake lie candekI AvazyakatAke samAjakA apane dharmakI rakSAke lie tatpara samaya- jAtiprabodhakake ukta noTase hAni raha upAya na karane aura dravya sahAyatA na pahu~ca sakatI hai, logoMko bhrama ho sakatA hai karaneko jhUThI bAtoM dvArA bhar3akAnA unako ki hamAre rupayekA sadupayoga nahIM ho rahA kahA~taka yogya hai, yaha ve svayaM vicAra hai; isalie ve candA denese iMkAra kara sakate dekheN|" mAlUma nahIM, lAlAjI -- bhalA burA' haiM; parantu isameM jAtiprabodhakakA to koI doSa kisako kahate haiM aura ' asabhyatA' kI pari- dikhalAI nahIM detA / usane apane pichale bhASA kyA hai| lAlAjIkI samajhameM bI. e. aMkameM- eka mahIne pahale nikale hue julAmahAzayakI yaha dhRSTatA ho sakatI hai, gustAkhI Ike aMkameM-likhA thA ki tIrthakSetrakameTIko ho sakatI hai aura galtI bhI ho sakatI hai; jabataka mukaddamA calatA rahe, apanA hisAba para yaha samajhameM nahIM AyA ki 'asabhyatA' pratyeka jainamitrameM prakAzita karate rahanA kaise ho sakatI hai ? yadi rupayoMkA hisAba cAhie / para jaba usake likhanepara kucha bhI prakAzita karaneke lie sUcanA karanA aura dhyAna nahIM diyA gayA, lAlAjIne pablikake usake prakAzita na karanepara isa bAtakA rupayoMke kharcakA hisAba prakAzita karanA Andolana karanekI icchA prakaTa karanA ki apanI zAnake khilApha samajhA, taba jAtiloga tIrthakSetrakameTIko eka pAI bhI na deM, prabodhakako ukta dUsarA noTa likhanA par3A asabhyatA hai, taba to lAlAjIke hisAbase aura usameM sUcita karanA par3A ki yadi sabhyatAkI vyAkhyA bahuta hI vilakSaNa hogii| hisAba prakAzita na hogA to hama candA jo loga A~kha banda karake rupayA dete jAte deneke viruddha Andolana kareMge / hamArI samajhameM haiM aura yaha jAnanekI AvazyakatA nahIM nahIM AtA ki isameM bAbU dayAcandajIne For Personal & Private Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ mamIIMILAMILLIDITORIMARY sArvajanika dhanakI jimmevaarii| 485 kyA anyAya kiyA aura kyA burAbhalA kahA, aneka logoMke mu~hase sunI gaI hai ki kharca jisase ve asabhya ThaharAye gaye / yadi unake andhAdhundha ho rahA hai| aisI dazAmeM bAbU lekhakA pariNAma lAlAjIke mukaddameke yA dayAcandanIne yadi eka noTa saceta karaneke candeke lie burA hotAthA, to unheM zIghra hI lie likha diyA to koI anyAya nahIM hisAva prakAzita karanekI vyavasthA karanI thii| kiyaa| janasAdhAraNake svatvoMkI rakSAke lie athavA yaha prakaTa karanA thA ki isa kAraNase pratyeka vyaktiko isa taraha likhanekA adhihisAba prakAzita nahIM ho sakatA hai / so kAra hai / tIrthakSetrakameTIke saMcAlaka yadi na karake eka jAtikI sevA karanevAleko logoMkI aisI sUcanAoMkA Adara nahIM karate asabhya batalAnA, sApha batalA rahA hai ki haiM, ulaTA unheM jhir3akate haiM, to ve anyAya lAlAjI apane uttaradAyitvako nahIM samajhate karate haiM aura sArvajanika saMsthAoMke mhttvhaiN| unheM yaha khayAla hI nahIM hai ki hama ko girAte haiN| jainasamAja sevaka haiM, na ki svecchAcArI saMsthAoMkA dhana kevala kiphAyatazArIse svAmI / hI kharca na kiyA jAnA cAhie, kintu ImAnazikharajIkA yaha mukaddamA koI7-8mahInese cala rahA hai| isameM lagabhaga 70-80 hajAra dArI bhI usake sAtha rahanI cAhie / eka rupaye kharca hae batalAye jAte haiM / aisI to logoMse jo dhana jisa kAmake lie avasthAmeM kameTIpara samAjakA cAhe jitanA liyA jAya, vaha usI kAmameM kharca kiyA adhika vizvAsa ho, kameTIkA kyA yaha kartavya jAnA caahie| yadi kabhI dUsare kAmameM kharca nahIM hai ki vaha svayaM apane ukta vizvAsa- karanekI AvazyakatA Ana par3e, to dAtAko sthira rakhane ke lie janasAdhAraNake sammukha oMse usa kAmameM kharca karanekI anumati le niyamita rUpase hisAba prakAzita karatI jAya ? lenI caahie| dUsare kevala isa prakArake samAdhAyaha koI aisA kAma nahIM thA jo samaya para - tayAra na ho ske| yadi yaha kahA jaay| nase ki 'hama svayaM to nahIM khA jAte haiM ' ki bahutase kharca aise kiye jAte haiM ki jina- kisI kAmakA kharca chupAkara kisI dasare ke prakAzita honese mukaddamA bigaDa sakatA madameM DAla denA yA aura kisI prakArase hai, yA pratipakSiyoMko lAbha pahu~ca sakatA hai, batalA denA bhI ThIka nahIM haiM / garaja yaha to kamase kama itanA to ho sakatA thA ki ki sArvajanika dhanakA upayoga pUrI satyatA kameTIke membaroMke pAsa hI sAptAhika yA mA- aura mitavyayatAke sAtha honA caahie| sika hisAba bhejA jAtA, para sunate haiM ki jainasiddhAntaprakAzinI saMsthAke samAna aisA bhI nahIM hotaa| kameTIke sAre membaroMko eka do saMsthAyeM aisI bhI cala rahI haiM yaha bhI mAlUma nahIM hai ki kyA kharca ho rahA jinameM sarva sAdhAraNakA kucha bhI hAtha nahIM hai| hai aura kisa taraha ho rahA hai| yaha zikAyata jo mahAzaya unheM calA rahe haiM, unakI 9-10 For Personal & Private Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ ACTAITHILAAMAC HALILAILAENIOR jainhitaissii| 486 janahiteSI icchA hI unake saMcAlanameM saba kucha hai| Rose Program Forssss sking yadyapi unakI satyaniSThA aura nisvArthatAmeM baal-vivaah| hameM kucha bhI sandeha nahIM hai, to bhI hama yaha Avazyaka samajhate haiM ki ve apane utta. [le0,zrIyuta ThAkura zivanandanasiMha bI. e.|] radAyitvake mahattvako samajheM aura use udAratApUrvaka aneka logoMmeM vA~Ta deM, arthAt daza 1 pazu-jagatameM koI pazu, binA sarvAMga puSTa hue baccA nahIM detA / manuSyabIsa utsAhiyoMkI eka kameTI sthApita karake usakI sammatise kAma kareM / aisA karanese jagatameM aMgoMkI puSTike lie 25 varSase saMsthAoM para logoMkA vizvAsa bar3hegA aura adhika samaya caahie| ataeva isa ava " sthAke pUrva hI garbhAdhAna karanA pazuoMse bhI kAma bhI suvyavasthita paddhatise clegaa| hIna kArya karanA hai / aisA karanA na kevala AzA hai ki hamAre samAjake saMsthA-saMcA- nindanIya hai balki ati hAnikAraka bhI hai| laka sajjana hamAre isa lekhapara dhyAna deMge aura 2 taruNatA ( javAnI ) ke prathama cihnoMse apane uttaradAyitvako samajhakara saMsthAoMkI yaha nahIM kahA jA sakatA ki aba ve viSaya unnati karanemeM dattacitta hoNge|9-10-16. Adike yogya ho gaye / bacceko dUdhakA dA~ta nikala Ane para yaha nahIM samajhA jAtA dUsaroMko AlocanAoM, dUsaroMke matoM ora dUsaroMka ki vaha Ikha ghusa sakatA hai / vicAroMpara AdhAra rakhanevAle manuSyoMko kabhI koI lAbha nahIM hotaa| eniMga sAhiba eka jagaha likhate haiM-"jo manuSya yaha socakara ki loga merI AlocanA kareMge- una apanI Antarika ucca bhAvanAoM ko davA detA hai aura dUpare manuSyoM ke sAtha hilamila kara rahane kA yogyAyo : baccoMke muha~ para unake vivAhakI bAteM karanA gyake vicAra vinA prayatna karatA hai; usakI buddhi bhraTa ho jAtI hai aura caritra halkA-nIca-ho jAtA hai|" jisase unako yaha khyAla paidA ho jAya ki + + + + ve sayAne ho gaye, yA aisI hI bAtoMse, maiM amuka pakSake andara paidA huA hU~ yaha socakara baccoMkA vivAha kara denese aura unakA athavA mere mAtA, pitA, bhAI, bandhu amuka matake haiM ApasameM mela jola honese, yA sAthake yaha socakara jo kisI matavizeSakA pakSapAtI bana jAtA hai, vaha kabhI nyAyazIla nahIM ho sktaa| isIlie sonese, bacce, samayake pahale hI sayAne ho rAjakIya aura dhArmika jhagar3e hote haiM, isIlie mIloMke jAte haiM aura unheM zArIrika hAni mAlika, hunaroM aura udyogoMke saMsthApaka, rAjakarmacArI pahu~catI hai| aura dhArmika netA apane hI hitake lie-apanI hI ___4 alpAyukA garbha mAtA pitA aura svayaM sattA bar3hAneke lie-logoMke hakoMko-svatvoMko-miTTI meM milAnekA prayatna karate haiN| daain| usa peTakI santAna tInoMke lie atyanta For Personal & Private Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ CHAMATLAamMILAMAmaimum baal-vivaah| 487 hAnikAraka hotA hai| aksara aisI ava- 6 bAlamAtAoMko asahya kaSTa hote haiN| sthAkA garbha naSTa ho jAtA hai| bAlagarbhadhA- jaise hamala gira jAtA hai aura unakI riNIko baccoMke janma samaya atyanta kaSTa AtmAko duHkha pahu~catA hai / marA huA baccA hotA hai aura bahadhA usakI mRtya ho jAtI paidA hotA hai, isase bhI unako kaSTa uThAnA hai / yadi isa kaThora kaSTase prANa na nikalA, par3atA hai / jindA paidA hokara turanta mara to baccA komala aMga cUsacasa kara unheM jAtA hai aura maranA binA takalIphake nahIM itanA nirbala kara detA hai aura dasarI yA hotA / baccA itanA kamajora paidA hotA hai tIsarI bAra taka unakA zarIra aisA nirbala ki dUdha nahIM pI sakatA / baccA kucha dinoMho jAtA hai ki ve jIvanaparyaMta Arogya nahIM taka jindA rahatA hai, para usakA zarIra raha pAtIM, balki prasUtakSaya yA aura kisI kSINa hotA rahatA hai aura jalda hI mara asAdhya roga dvArA unakA anta avazya jAtA hai / baccA saba ApattiyoMse bacakara hI ho jAtA hai| bar3A hokara nirbala strI yA puruSa hotA hai ___ + 5 paccIsa bAla-garbhavatI striyoNkii| hai aura jindagI bhara kaSTa bhogatA rahatA hai| jA~ca kI gaI jisase mAlUma huA ki 5 lar3a , gata manuSyagaNanAkI riporTase jJAta hotA kiyoMkA garbha gira gayA, 3 baccA jananeke - hai ki bAlyAvasthAkA garbha aksara gira jAtA vakta mara gaI, 5 ko jananeke samaya atyanta ha hai| pahale do tIna bacce jo bAlamAtAoMse kaSTa huA aura unake peTase bacce aujAroMke utpanna hote haiM aksara mara jAte haiM aura jariye nikAle gaye, 5 ko prasatakA roga aise bacce kamajora, nATe, durbala, Ayaparyanta ho gayA, 2 baccA paidA honeke kAraNa atyaMta rogI aura alpAyu hote haiM / eka hajAra nirbala hokara mara gaI, 3 dUsarI bAra baccA baccAmA 223 6 baccoMmeMse 333 bacce eka varSakI AyumeM mara janate samaya mara gaI aura 2 tIsarI bAra jAta jAte haiM, arthAt hara tIna baccoM se eka baccA vaccA janate samaya mara gaI / atyanta kaSTa mara jAtA hai| uThAkara jo maranese baca gaI, unameMse 12 bhAratake navayuvaka, prAyaH sabhI pezAba, kI tandurustI janma bharake lie bigaDa gii| peciza yA bukhArake rogase dukhI rahate haiN| arthAt kula 25 meMse 10 to mara gaI yahA~ pezAbakI bImAriyoMse sArI duniyA~se aura 12 janmarogiNI ho gaI; kevala 3 adhika loga marate haiM-phI saikar3A 15 laDakiyA~ acchI rhiiN| navayuvaka isa rogake grAsa banate haiM / + Dr. D. C. Shome, Medical congress, kiyA hai ki bhAratavAsiyoMkI tandurustI bhAratake pradhAna pradhAna DAkTaroMne nizcaya Calcutta, For Personal & Private Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488 SAILIBRAHAMITRALIAMWAITINAR jainahitaiSI 30-40 varSameM kharAba hojAtI hai / isakA yadyapi bhAratalalanAoMko hamane vidyA aura kAraNa yaha hai ki lar3akapanakI zAdIse unakA vijJAnase vaJcita rakkhA hai to bhI paramAzarIra kSINa ho jAtA hai aura phira jalda hI tmAkI dayAse, anya rASTrakI striyoMke sammukha bAlabaccoMkI cintAkA bojha unapara Apar3atA unakA sira U~cA hI hai-suzIlatA, sundaratA hai| isase unako atyanta mAnasika kaSTa pavitratA, namratA, pAtivrata aura svArthatyAuThAnA par3atA hai aura usakA natIjA yaha gameM ye aba bhI bAjI mAre haiM / zikSApte hotA hai ki unakA svAsthya kharAba ho vaJcita rakkhe jAne para bhI aise pavitra vicAra! jAtA hai| gulAmImeM jakar3I rahane para bhI aisA uttama jo vidyArthI haiM unako skala yA kAle- aisA ucca svabhAva ! bAla-mAtA banAI. jAne nake bhArake Upara bAlabaccoMkA kaThina bhAra bhI para bhI aisA sundara aura manohara zarIra ! uThAnA par3atA hai| isa dohare bojhako sa~bhA- bAlavivAhakI kuprathA navIna bhAratake lie lanA unake lie atyanta kaThina ho jAtA atyanta lajjAspada hai, isako nirmUla karanA hai aura unakI tandurustI bigar3a jAtI hai|+ bhAratasantAnakA prathama aura mahAn kartavya hai| sArAMza yaha ki bAla-vivAhase bhArata gArata bAlavivAhakA kAraNa bhAratakI uSNatA nahIM hai| huA jAtA hai| yadi aba bhI hama sAvadhAna hamAre naye dharma-zAstroMne bhAratavAsiyoMke na hue to hamArI saba AzAyeM dhUlameM mila hRdayapara aisA sikkA jamA liyA hai ki jAyeMgI aura hamArI jAtikA sarva-nAza hone- Aja bIsavIM zatAbdIke ucca zikSita-aneka vAlA hai, yaha eka nizcita viSaya ho jaaygaa| ema. e., bI. e.-yaha mAna baiThe haiM ki bhAra takI AbohavAmeM yaha tAsIra hai ki yahA~ + itihAsakAra TAla bAisa hIlara likhate haiM ki : lar3akiyA~ jalda sayAnI ho jAtI haiN| bhArata "jabataka bhAratavAsI choTI choTI bAlikAoMkA vivAha choTe choTe bAlakoMse karate raheMge, tabataka unakI santAna choTe baccoMse Adhika acchI dazAmeM kabhI na raha sakegI / svAdhInatA aura svarAjyake AndolanameM ve nisteja aura balahIna ho jaayeNge| rAjakIya unnatikA upayoga karaneke lie ve kisI bhI prakArakI zikSAse samartha nahIM ho skeNge| isameM sandeha hai ki yadi sAre bhAratameM nahIM to baGgAlanahIM ki zikSAke prabhAvase unakI buddhimeM gambhIratA A jAyagI aura ve kisI gambhIra tathA prauDha dasa barasakI laDakiyoMko vivAhake lie manaSyake samAna bAteM karane lageMge; paraMtu saba kucha hote hue bhI unakA AcaraNa asahAya bAlakohIke balki mAtA bananeke lie yogya banA detI samAna banA rhegaa|" hai / dasa varSakI lar3akiyoMko garbha raha gayA For Personal & Private Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAla-vivAha hai, unameM se bahutoM ne ThIka samaya para santAna prasava kiyA hai aura donoM jIte jAgate rahe haiN| "9 DAkTara cakravartI likhate haiM ki " maiM eka lar3akIko bAlyAvasthAhIse bhalIbhA~ti jAnatA hU~ jise dasa varSakI umara meM lar3akA paidA huA / DAkTara rAbarTana kahate haiM ki "eka kArakhAne meM kAma karanevAlI lar3akI 11 varSakI Ayu meM garbhavatI pAI gaI / " DAkTara belI likhate haiM ki " kalakatte ke eka raIsa - kI 11 varSa 5 mahInekI lar3akIko lar3akA paidA huA / " kaI anya sabhya raIsoMse DAkTara sAhabane usakI saccI avasthA daryAta kI aura sabhIne usakI Ayu 11 varSa 9 mahIne batAI / DAkTara grIna kahate haiM ki " DhAkemeM maiMne eka lar3akIko 12 varSakI Ayu meM garbhavatI pAyA; para lar3akA paidA hote vakta becArI lar3akI mara gaI / DAkTara kanhaiyAlAla deM kahate haiM ki " baGgAlameM Ama taurapara bAraha varSakI lar3akiyA~ garbhavatI pAI jAtI haiM 99 99 1 * isa prakAra eka do nahIM, Ajakala saikar3oM hajAroM bAla-mAtAyeM bhAratameM maujUda haiN| aba dekhanA yaha hai ki bhAratake uSNa deza honese--yahA~kI jalavAyukI vilakSaNatAse-yahA~ kumAriyA~ jalda RtumatI hotI haiM, yA isake kucha aura kAraNa haiM aura anya dezoM meM prakRtikA kyA niyama hai / Medical Jurisprudece for India by R. Chevers, page 673. jagatprasiddha DAkTara hAlika likhate haiM "jA~ca karane para yahI mAlUma huA hai ki saMsAkI saba jAtiyoM meM kanyAyeM lagabhaga eka hI umarameM rajasvalA hotI haiM / yadi AphrikA jaise garma dezakI habazI lar3akI aura yUropa jaise ThaNDe dezakI gorI lar3akI eka hI Dha~gase paravariza pAveM to donoM eka hIM sAtha RtumatI hoMgI / 27 + 489 yadyapi iMglaiNDake mukAbale bhAratameM lar3akiyA~ jalda sayAnI ho jAtI haiM, para yaha sandehakI bAta hai ki bhinna bhinna dezoM meM bhinna bhinna samaya para lar3akiyA~ sayAnI hoM | + 66 misTara rAbarTsa ne khUba jA~cakara nizcaya kiyA hai ki bhUmaNDala ke saba dezoMmeM lar3akiyA~ lagabhaga eka hI AyumeM rajasvalA hotI haiM / ve batalAte haiM ki bhArata meM prAkRtika niyamAnusAra bAlikAyeM rajasvalA nahIM hotIM, ve kurItiyoM aura bure vyavahAroMse, jabardastI sayAnI banA dI jAtI haiM / ve likhate haiM ki " bhAratakI rAjanaitika tathA sAmAjika dazA aisI bigar3I hai, yahA~kA kAnUna, yahA~ke rItirivAja aisI burI avasthAmeM haiM, bhAratameM striyA~ aisI mUrkhA banA dI gaI haiM, ve aisI sakhta gulAmImeM jakar3I huI haiM, yahA~kI vivAha sambandhavAlI dhArmika pustakeM aisA burA upadeza detI haiM ki bhAratakI kanyAyeM prakRtiniyamake viruddha jalda sayAnI ho jAtI haiM / + The origin of Life page 363. + Annuals of Medical Seince. For Personal & Private Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490 jainahitaiSI / yadi amarIkA yA iMglaiNDakI yahI dazA rahatI to vahA~kI lar3akiyA~ bhI itanI hI jalda sayAnI hotIM / amarIkA meM bhI becArI asahAya, samAjase girI huI 11-12 va rSakI lar3akiyA~ ( Prostitutes ) bAja bA tomeM 17-18 varSakI striyoMkIsI jAna par3atI haiN| aura kisI bhI dezakI lar3akI ho, vaha yadi usI burI taraha para rakkhI jAyagI to una girI huI bAjArU lar3akiyoMkI taraha bahuta jalda sayAnI ho jAyagI / dehAtoMke mukAbale zaharoMmeM hara deza meM lar3akiyA~ jalda sayAnI ho jAtI haiM, kyoMki zahareM meM ina lar3akiyoMke ubhAr3aneke samAna jyAdA pAye jAte haiM / + arat jalda bulAne ke lie koI aura cIja utanA kAma nahIM karatI jitanA ki premakI bAteM karatI haiM / behUde kisse aura khela, yAba ko yaha yAda dilAte rahanA ki ve aba javAna ho gaye, yA yaha ki unakI yuvA avasthA aba nikaTa hai, ye sabhI javAnIke AmaMtraNake samAna haiM / suprasiddha vaidya dhanvantarI suzrutameM batAte haiM ki bhAratameM " kanyA bAraha varSakI AyumeM rajasvalA hotI hai aura yaha rajodharma pacAsa varSa kI Ayu meM akasara banda ho jAtA hai / " bhUmaNDala ke anya dezo meM bhI rajasvalA honekA yahI niyama hai / atyanta ThaNDe iMglaiNDameM bhI i + The origin of Life by F. Holick page 378. sI AyumeM lar3akiyA~ rajasvalA huA karatI haiN| vahA~ para bhI 12 se 17 varSameM, aura kabhI ka bhI nau varSakI AyumeM hI lar3akiyA~ rajasvalA ho jAtI haiM aura 45 - 50 varSa taka huA karatI haiM / * iMglaiNDa ke 'cisTara lAina ina' aspatAlameM 340 lar3akiyoMkI parIkSA lI gaI, to unameM se 10 lar3akiyA~ 11 varSakI AyumeM, 19 bAraha varSa kI AyumeM, 13 teraha varSa meM 85 caudahameM, 97 pandrahameM aura 76 solaha varSa kI Ayu meM rajasvalA huI / bhAratameM 27 gorI lar3akiyoMkI jA~ca huI, unameM se - 4 lar3akiyA~ 12 - 13 varSa ke bIcameM, 8 13 - 14 ke : bIcameM, 9 5 " 14 - 15 meM, 15-16 meM aura, 1 lar3akI 16 - 17meM rajasvalA huI / gorI lar3akiyA~ itanI jalda rajasvalA huI DA0 haTaklinsa kahate haiM ki " do ki ve gyAraha varSa sAta mahinekI AyumeM mAtAyeM bana sakatI thIM / rTasana kahate haiM ki " bhArata aura iMglaiNDa donoM jagaha nau varSakI lar3akiyA~ huA karatI haiM yA ho sakatI haiM / 99 DA0 rAba rajasvalA 19 * "" 79 ina mahAn puruSoM ke vAkyoMse prakaTa hotA hai ki duniyA~meM rajasvalA hone kA samaya prakR * Medicl Jurisprudence by R. Chevers, pages 672-692. For Personal & Private Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ baal-vivaah| 491 tine ekasA rakkhA hai| aba yaha dekhanA solaha varSakI lar3akiyoMke lie eka ghara hai ki kyA anya dezoMme bhI kabhI bAla-vivA- bananA cAhie, kyoMki aisI kama umarakI hakI cAla thI aura kyA una dezoMmeM bhI lar3akiyoMkI darkhAste una logoMko hamezA bAla-mAtAyeM huA karatI thI ? nAmaMjUra karanA par3atI thiiN| * bAlavivAhakA rivAja lagabhaga saba mArisakA vivAha ATha vaSakI AyumeM dezoMmeM thA jabataka ki ve deza asabhyAvasthAmeM huA aura 14 varSake pahale hI unheM lar3akA the| yahA~taka ki iMglaiNDameM bhI aTThArahavIM huA hai / barajIniyA~ nagarameM eka 13 varSakI zatAbdIke zurU taka yaha kurIti jArI thii| lar3akIko binA kisI adhika kaSTake lar3akA + phrAMsake rAjA philipane iMglaiNDakI rAja- paidA huA * / iMglaiNDameM eka yuvatI strI kumArIko 12 varSakI choTI AyumeM byAhA dasa varSake laDakeke sAtha so rahI thii| usake thA / ApakI dUsarI rAjakumArIkA vivAha nau hRdayameM pApa samAyA aura usane yaha socakara varSakI AyumeM huaa| jaba iMglaiNDake rAjA ki usa lar3akeke sAtha viSaya karanase garbhakA ricarDakA vivAha phrAMsakI rAjakumArIse huA bhaya nahIM hai, bhoga kiyA / para use garbha usa samaya rAjakumArIkI Ayu kula ATha raha gayA aura bar3I jillata aura zarma uThAnI varSakI thI / * elijabetha hArDavikakA vivAha par3I / / eka dasa varSa 13 dinakI lar3a13 varSakI AyumeM huA / * ADare ( sautha kIke lar3akI paidA huI / usakA vajana 7 empaTanake arlakI lar3akI ) kA vivAha ho pAuNDa thA / cukA thA jaba 14 varSakI avasthAmeM usakI TelarasAhabakA kathana hai ki " kisI bhI mRtyu huI / * iMglaiNDake rAjA henarI sAta- dezameM nau varSakI lar3akiyA~ garbhavatI ho veMke atyanta nirbala honekA kAraNa yaha thA sakatI haiN| arthAt aisA ho jAnA asambhava ki unakI mAtAkA vivAha kula nauvarSakI ava- nahIM hai / sthAmeM huA thA aura jaba henarIkA janma ____ jagatprasiddha DAkTara hAlika likhate haiMhuA taba leDI mArgareTakI Ayu kula dasa " maiMne eka sAta varSake laDakekA aMga, viSaya ra varSakI thI ! * iMglaNDake ucca zreNIke logoMkI karane yogya pAyA hai / prakRtikA niyama isa prAyaH yahI hAlata thI; ve atyanta nyUna avasthAmeM vivAha karate the| ___ * Philadelphia Medical Examiner. April 1855. + The origin of life page 456. prArthanA kI thI ki samAjase girI duI usase Transylvania Journal vol. VII page * Medical Jurisprudence for India by SMedical Jurisprudence by R. Ohevers R. Chevers page 692. kaI dasase 447. page 673. For Personal & Private Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 492 jainahitaiSI viSayameM bar3A beDhaMgA hai / sAta varSakA lar3akA pratyeka jAtimeM isa bAremeM prakRtikA eka hI viSaya kara sakatA hai aura garbhasthiti kara niyama hai aura bhAratake jalavAyumeM kAI vize. sakatA hai|" patA athavA nyUnatA nahIM hai / jaba dezakI __ uparyukta kula bAteM ThaNDe dezoMkI haiM jahA~ avasthA kharAba hotI hai aura loga jJAnahIna bhAratakI taraha garamI nahIM par3atI, para raja- rahate haiM taba ve bAlavivAhakI burI cAlameM phaMsvalA honekA samaya athavA bAlyAvasthAmeM sa jAte haiM / garbhavatI ho jAnA ukta dezoM meM bhI vaisA hI prakRtikA adbhuta rahasya / hai jaisA bhAratameM hai| abhI hama dikhA cuke haiM ki nau varSakI lar3amusalamAnoMmeM bhI yaha kurIti thI aura ki kiyA~ garbhavatI hokara baccA janatI haiM aura hai / inake kAnUnakI kitAboMse patA calatA dasa yA isase kamake lar3akoMdvArA striyA~ garbhahai ki sAta varSake UparakI AyuvAlI lar3a- 1 vatI ho gaI haiM / aba dUsarI ora dekhiekiyoMke sAtha viSaya karanA jAyaja hai / , TAmasa pAra 152 varSa taka jIye / unhoMne 120 varSakI AyumeM vivAha kiyA aura musalamAnoMke nabI muhammadane AyezAse sAta , ta 140varSakI AyumeM unheM lar3akA paidA huA varSakI AyumeM vivAha kiyA aura jaba vaha pheliksa pleTara batalAte haiM ki unake ATha varSakI huI taba usake sAtha saMbhoga , kiyA + / yadi kisI nau yA dasa varSakI ke hote rahe * / sIja nagarake bar3e pAdarI " dAdAko 100 varSakI Ayutaka barAbara lar3alaDakImeM yuvAvasthAke koI cihna prakaTa hoM to likhate haiM ki "sIjameM eka 94 varSake puruSane vaha bAliga samajhI jAtI hai / eka 83 varSakI strIse vivAha kiyA / strI __ina aneka dezoM aura jAtiyoMke udAharaNoM- garbhavatI huI aura use putra utpanna huA / / " se yaha siddha huA ki yadi bhAratameM choTI mArazala DI esTIne apanI dUsarI zAavasthAmeM lar3akiyA~ rajasvalA hotI haiM to dI 91 varSameM kii| mArazala DI ricalane, isase yaha natIjA nahIM nikAlA jA sakatA maiDama DIrAthake sAtha 84 varSakI umarameM ki bhAratake jalavAyumeM aisI uSNatA hai ki zAdI kI / sara sTIphena phrAksakI zAdI 77 lar3akiyA~ jalda sayAnI ho jAtI haiN| sArAMza varSakI AyumeM huI aura unheM cAra lar3ake huyaha ki bhUmaNDalake pratyeka deza aura x Reference given in three books (1) Philosophical Transaction (2) The origin Philosophical Tran * Notes on Mohammad * Notes on Muhammedon Law by Khan of Life rnd (3) The conjugal Relation Bahadur M. T. Khan. ship. + The Origin of Life page 458. * The conjugal Relation ship as to +Maenaghtens Euhammedan Law pages health by K. Gardner page 159-167. 228&266. + History of the Acadamy of science. For Personal & Private Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAla-vivAha e-pahalA 78 veM varSameM, dUsarIbAra do eka sAtha aura cauthA 81 veM varSa meM / mimAyarsa DI ne 80 varSakI Ayurme vivAha kiyA aura use tandurusta lar3ake paidA hue| begana sAhaba batalAte haiM ki " mere eka mitra 71 varSakI Ayu meM eka strIkI muhabbatameM pha~sa gaye aura unhoMne usake sAtha vivAha kiyA / " / vijJAnadvArA vivAha - kAla- Tha - nirNaya / hama Upara dikhalA cuke haiM ki janmake kucha hI varSoMke bAda se maraNake kucha varSa pahale taka strI aura puruSa donoMhImeM bhogakI zakti rahatI hai ataeva, aba vicAra isa bAta para karanA hai ki isa zaktise kAma leneke lie kauna ucita samaya hai, kisa AyumeM strI aura puruSa - ko vivAha karanese hAni na hogI / taruNatA yA javAnI usa avasthAkA nAma hai jaba aMgoMkI prauDhatA prArambha hotI hai / saMsArake saba dezoM meM, bhUmaNDalakI pratyeka jAtimeM yaha avasthA puruSameM solaha varSa kI Ayuse aura strImeM bAraha Sad / janmase isa avasthA taka kevala jInA aura bar3hanA thA; para aba jIvakI bAr3hazaktikA kAma haDDI aura paTToMko puSTa karane ke atirikta apanI satra zaktiyoM kI unnati tathA santAnotpatti-zaktikI vRddhi karanA hai| 1 zarIrakI sAtoM dhAtuoMmeM rasa, rakta, mAMsa, meda, asthi, majjA aura zukrameM nayA camatkAra A jAtA hai| zukra yA vIrya jo abataka manda thA eka naye bhAva se apanI pradhAnatA prakaTa ka 493 1 rake zarIrarUpI nagarakA rAjA bana jAtA hai / jaise IkhameM rasa, dahI meM ghI aura tilameM tela hai, usI taraha samasta zarIra meM vIrya hai / taruNatA meM vIryavRddhi aura puSTatA hotI hai, ataeva zarIrake prayeka aMgameM puSTatA hotI hai| zarIrameM bala aura parAkramakA praveza hotA hai, ceharA camakane lagatA hai, suDaula ho jAtA hai aura sAre zarIrameM eka khAsa tarahakIM khUbasUratI A jAtI hai / yadyapi taruNatAke prathama cihna puruSameM 16 aura striyoMmeM 12 varSakI umarameM kramAnusAra dikhAI dene lagate haiM, para vIrya aura indriyoM kI puSTimeM abhI pUre dasa varSa aura bAkI haiM / yaha samaya akaMTaka bIta jAne para sarvAMga puSTa ho jAte haiM; zArIrika, mAnasika aura Atmika zaktiyoM meM prakAza A jAtA hai; zarIrameM bala aura parAkramakI thAha nahIM rahatI; manameM umaMga, aMgameM phurtI aura ceherese AnandakI jhalaka dikhatI hai / arthAt puruSoMko vIrya aura zarIra ke puSTa hone ke lie janmase 26 varSa aura striyoMko 22 varSa cAhie / isa avasthAke jitane hI pahale aura jitane hI adhika kacca zarIrase vIrya nikalatA hai, zarIrakI pUrNa puSTi aura mAnasika Adi saba zaktiyoM ke lie vaha utanA hI adhika hAnikAraka hotA hai / ataeva vijJAnadvArA vicAra karanese puruSoMke lie 26 se 32 takakI aura striyoM For Personal & Private Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 494 JADHAARAABMARA janahitaiSI rahI hai|" ke lie 22 se 28 takakI Ayu, vivAhake hanA kara rahe haiN| striyA~ IrSAse gur3iyAsI lie sarvottama jAna par3atI hai| ati sundarI candramukhIko dekha kara kahatI saMsArakI sArI suzikSita aura sabhya jA- haiM-" paramezvara ta dhanya hai / jisa para parametiyomeM aisI hI avasthAmeM vivAha huA kara- zvara prasanna hotA hai, use isI taraha hara taraha sukha sampatti detA hai ! dekho na kahA~ ___ DAkTara epha. hAlika kahate haiM:-"yaropa candramukhI Arai kahA~ goda bharAI ! abhI aura amarIkAmeM Ama taura para vivAha kara. to amIcandakI patohU lar3akIsI lagatI haiM, nekA samaya puruSake lie 28 se 31 varSa para vAha re bhAgya ! vAha re IzvarakI dena ki taka aura strIke lie 23 se 28 varSa taka unakI gur3isAsI bahUko lar3akA honevAlA hotA hai| para una logoMkI saMkhyA, jo aura hai|" bAbU amIcandake mAtA pitA donoM derameM vivAha karate haiM yA ve svIparuSa jo jIva- jIvita haiM / ve Aja phUle nahIM samAte / abhI naparyanta vivAha karate hI nahIM, baDhatI jA patohUkI Ayu 13 varSase kama hI hai aura dina pUre ho gaye ! eka udaahrnn| Aja do dinase gharameM dAiyoMkI bharamAra bAbU amIcanda aura bAbU ghanazyAmadAsa hai| sAre zaharakI bUDhI khuzAmadI striyA~ kAlejake sahapAThI mitra haiN| bAbU amIcandako gharameM khacAkhaca bharI haiN| sava mAthe para hAtha eka lar3akA hai aura ghanazyAmadAsako eka rakhakara udAsa hokara baiThI haiN| bAbU amIeka lar3akI / donoM mitroMne kAlejameM hI tai canda bhI tAra pAte hI DAkagAr3Ise ravAnA kara liyA hai ki unake baccoMkA vivAha eka ho gaye / dAiyoMse kAma na calanepara misa. sAtha hogaa| bar3I dhUmadhAmase 12 varSake sAhabA bulAI gaI aura unake kahanepara sivila kedAranAtha 10 varSakI candramukhIke sAtha sarjana bhI upasthita hue| kaI aura DAkTara byAhe gaye / bAbU amIcanda isI sAla bhI baiThe hue rAya milA rahe haiM, para candramuM. A. kI parIkSA uttIrNa hokara DipTI sIkI Aha eka minaTako nahIM rukatI / kekalekTarIke pada para niyukta hue haiN| kedAra- dAranAtha bUr3hI striyoMse khullamakhullA DA~Te jAnenAthakA zubha vivAha hue kula aDhAI varSa para aura behayA kahe jAnepara bhI bahUke pAsa bIte the / Aja phira gharameM maGgalotsava ho jAnese nahIM mAnatA / vaha apanA kamarA aura rahA hai| mahaphilameM kAzIkI nAmI nAmI bahUkA kamarA eka kiye hai / lAkha koziza raNDiyA~ AI haiM / sAre zaharameM dhUma maca karane para bhI usakI A~khoMse AsuoMkI gaI hai| loga bAbU amIcandake bhAgyakI sarA- bar3I bar3I bUMdeM Tapaka par3atI haiM / vaha ghuTane For Personal & Private Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ baal-vivaah| t itutiffiniti 495 if Tekakara apane kamaremeM bArabAra prArthanA karatA- daur3e hue usake kamaremeM ghusa gaye / kintu, hai-'he Izvara ! tU merI jAna jAna bhale hI kedArako musakarAte hue ziSTAcAra karate dekha lele, para usako bacA / ' DAkTaroMne nizcaya unakA bhaya kucha kama huaa| ve bole-"beTA, kara liyA ki binA Aparezanake kAma na logoMne tumhArI zocanIya avasthAke viSayameM calegA, aura yadi bahU isI samaya klorophA- jo kahA thA, usase to maiM bahuta hI ghabar3A mase behoza nahIM kara dI jAyagI, to basa gayA thA / " usane uttara diyA-"jI hA~, aba usake prANa na bceNge| sivila sarjana pahale mujhe bar3A duHkha thA, para aba kucha sAhaba naztara Adi lene koThI gaye aura aaye| minaToMse maiM bilakula acchA huuN|" ve bAhara becArI bAlikA bahoza kara dI gaI / beho- Aye aura usa samayake jarUrI kAryakI zIke pahale candramukhIne gadgad svarase kedAra. cintAmeM lge| sahasA kedArake kamarese pinAthakI ora dekhakara kahA thA- 'pyAre ! staulakI eka AvAja huI! loga daur3akara daramaiM aba paralokako jA rahI huuN|' basa usa vAjA toDakara bhItara ghuse to kedArako marA samayase kedAra hadase jyAdA parezAna hai aura baiThA baiThA na jAne kyA soca rahA hai| ||r huA pAyA / Tebula para yaha patra milA-"pyAbehoza honeke Adhe ghaNTe bAda marA huA rA candramukha DA rI candramukhIkI mRtyuke hamIM loga pradhAna lar3akA paidA huA aura thor3I hI dera bAda kAraNa haiM, ataeva use akele hI prANadaNDa candramukhIke prANa pakherU bhI ur3a gye| na milanA cAhie / usameM mere mAtA, pitA bAbU amIcanda bhI Agaye, para patohako pitAmahakA bhI doSa hai / merI mRtyuse unako jIvita na dekha pAye / unhoMne yaha bhI bhI daNDa mila jAyagA-prakRtikA kaThora sunA ki kedAra behada parezAna hai / ve niyama maiM pUrA kiye detA huuN|" * yuvakoMke prati / __ (le0, deshbhkt|) are hamAre yuvako ! tumako, nidrAne kyoM gherA hai ? Alasa tyAga karo kucha udyama, dekho huA saberA hai / deza dazA sudharegI tumase, sabako aisI AzA hai| ho utthAna punaH bhAratakA, 'hAtha tumhAre pAzA hai ' // 1 // samajha rahe ho kyA tuma aisA, 'hamase kyA kucha honA hai ?' chor3a ise tuma lago kAryameM, tumase hI saba honA hai // mArga tumhArA dekha rahe saba, kisa pathapara tuma calate ho| svArthavivaza hI rahate ho, yA bhArata hita bhI marate ho // 2 // * yaha lekha 'deza-darzana' nAmaka granthase uddhRta kiyA jAtA hai / 'dezadarzana ' chapa rahA hai, hindIgrantharanAkara-sIrIjameM zIghra hI niklegaa| For Personal & Private Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ mulllllllllllllllllm 8 smmaanit| (r)(r)eeeeeeeeeeeDD(r) (le0-zrIyuta paM0 jvAlAdatta zarmA / ) [1] rogoMke vAsake lie thor3e hI banAyA hai / roga vyavasAyake kAraNa amarendra bAbUke sAtha duSToMko hotA hai|" hamArA paricaya hone para unake saujanya aura jamIndAra-dampatIko hamArI bAta sunakara ha~sI udAratA Adi guNoMse hamAre sAtha unakI eka aagii| unhoMne ApasameM eka dUsareko dekhaa| tarahase mitratA ho gaI thii| ve tripurA jileke donoMkI citavanameM aura dRSTimeM komalatA bharI z2amIndAra the; para unhoMne kalakattemeM Akara eka huI thI / amarendrane kahA-" hotA hogA, para sAbunakA kArakhAnA khola rakkhA thA / kala- DAkTarake mu~hase yaha bAta acchI nahIM mAlUma kattekI pArka sTrITameM rahaneke kAraNa unakI hotii|" mitratA kaI bar3e bar3e AdamiyoMke sAtha ho gaI choTI A~khavAleko 'hirana jaise netravAlA' thI / amarendra bAbU sajjana the, unake gharameM kahanese vaha prasanna nahIM hotaa| para sundarIko unakI strIke sivA aura koI na thA / unakI sundarI kahA jAya to vaha prasanna hotI hai| manastrI asAmAnyA rUpavatI aura madhurabhASiNI hI-mana prasanna hokara, lalanAsulabha lajjAko thii| vaha par3hI likhI bhI mAlUma hotI thI; kintu dikhAte hue usane hamArI ora bhartsanAkI dRSTise thI bar3I vilAsapriyA / para vilAsitA usake dekhA-nissandeha usameM santoSa bharA huA thaa| lie zobhAkA kAraNa thii| nizcaya hI gharU kAma hamane kucha jheMpakara kahA-"nahIM, mere kahanekA kAja karanese usake rUpakI avamAnanA hotii| yaha Azaya thA ki Apako koI roga nahIM hai jisa samaya vaha bar3hiyA kauMcapara leTI huI bar3I aura yadi roga hai bhI, to usako DAkTara nahIM hI najAkatase apane kalpita rogakI kahAnI batA sktaa| kisI saMnyAsIko dikhAie aura sunAtI thI, usa samaya sacamuca hI hameM dhanI koI divya auSadha khaaie|" amarendra para IrSyA ho AtI thii| donoMkA mu~ha gaMbhIra ho gyaa| unhoMne phira __usa dina amarendra bAbU eka bar3hiyA kursIpara eka dUsareko dekhaa| hamane kahA--"kahie to baiThe hue the / unakI sundarI strIne komala kauMca- saMnyAsIko bulA lAU~ ? hamAre yahA~ Aja eka parase apanA devI-durlabha hAtha bar3hAkara kahA- saMnyAsI Thahare hue haiN|" " DAkTara bAbU, aba to mujhe sacamuca hI unhoMne phira eka dUsareko dekhaa| amarendra jvara ho gayA mAlUma par3atA hai / " bAbUne kahA-"Apa zikSita hokara ina bada hamane kucha ha~sakara kahA-"Apako koI mAzoM para zraddhA rakhate haiM ! inameM kitane cora roga nahIM hai / bhagavAnane ApakA sundara zarIra DAkU chipe hue haiM-Apa jAnate haiM ? " For Personal & Private Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAICHILAITHLILALLAHALDILAAILERY smmaanit| Rammmmmmuniturnimum 497 PART hamane kahA-"yaha ThIka hai| para unameM acche putrane Akara kahA-"bAbA, Aja hamAre phuTaAdamI bhI haiN| hamArA mitra pAgala saMnyAsI hai| bAla-klabako khUba lAbha huA hai / " hamane pUchAbilkula udAsIna saMnyAsI hai| kabhI kabhI hamAre "kyA?" bAlakane kahA-"Aja hamAre klabameM pAsa AjAtA hai| Apa kaheM to Apake sAtha..." vahI pAgala saMnyAsI gaye the| sabane unheM namaskAra __ amarendra bAbUne kahA-"kSamA kiijie| kiyaa| unhoMne pUchA-'tumhArA kaptAna kauna ina badamAzoMko hama apanI koThIkI hadake hai ? ' ramezane unake pAsa jAkara kahA-'jI maiM andara nahIM Ane dete| sabhI dhUrta haiN| sabhIkI huuN|' unhoMne usake hAthameM pA~ca rupaye gupta kathAyeM hai|" dekara kahA-'lo, yaha hamArA candA hai| [2] para dekho kisI tarahakI burAI tumhAre klabameM hamAre atithi pAgala sAdhukA bhI kucha gupta praveza na karane paave|" itihAsa thA-isameM koI sandeha nahIM / usako amarendra bAbUke gharase Akara hama pAgala dekhanese yaha mAlUma hotA thA ki vaha Anandamaya svAmIse bAtacIta karane lage / bhagavadgItA para hai, zoka duHkha, hitAhita aura zubhAzubha viSa- vaha aksara bahuta hI bhAvapUrNa bhASaNa kiyA yoMse udAsIna hai / para jarA gaurase dekho to karatA thA / Aja bahutasI bAtoMke bAda usane mAlUma hotA thA ki vaha dinarAta kisI ghore kahA-" hamAre dezake zAstrameM to likhA hai ki / bhAvayuddhameM lagA rahatA hai| hama cikitsAvyavasAyI kAma to karo, para kAmase alaga rho|" the isIlie usakI mAnasika avasthAkA bahuta hamane kahA-"acchA svAmIjI, jisa samaya kucha AbhAsa pA jAte the| mAnasika saMgrAmake Apa saMsArameM the usa samaya bhI kyA isI nItike cihna usakI A~khoMmeM, lalATapara aura taruNa anusAra kAma karate the ?" mastakake kisI kisI sapheda bAlameM vidyamAna the| hameM yaha bhI mAlUma hotA thA ki vaha dinoM ___ svAmIjIkA mu~ha gambhIra ho gayA / unhoMne dina usa saMgrAmameM jaya prApta kara rahA hai| cAhe kahA-" kisI dina batAU~gA / maiM jisa samaya gRhastha thA usa samaya mujhe ina bAtoMkI khabara vaha aura manuSyoMke samakSa samadarzI ho, para hameM - bhI na thii| jisa samaya gRhastha thA, usa samaya , mAlUma hotA thA ki vaha strIjAtise jarUra ghRNA karatA hai / usake acche vaMzake honemeM hamAre gharameM durgotsava hotA thA-sabhI kucha hotA thaa| kintu maiM una saba kAmoMmeM rAjasika bhAvase kucha bhI sandeha nahIM thA / vaha acche sAdhuoMkI , taraha dhanako tuccha hI nahIM samajhatA thA, kintu . lipta rahatA thA / hA~, jaba gRhastha thA taba eka use dhanase ghRNA bhI thii| koI pA~ca mahIne meM acchA kAma jarUra karatA thA-dAna / " pahale jaba vaha hamAre pAsa AyA thA, taba hamane hamane kahA-" usase bar3hakara to aura koI use mArgavyayake lie koI pA~ca rupaye diye the| dUsarA kAma hI nahIM hai|" pahale to usane unheM lenese inkAra kiyA, para usane ha~sakara kahA-" yaha acchA kAma bAdako yaha jAnakara ki na lenese zAyada hameM bhI aura saba kAmoMkI taraha sAttvika, rAjasika takalIpha pahu~ce-bAyeM hAthase ve rupaye le liye| aura tAmasika bhAvase kiyA jAtA hai / rAjasika usake jAneke koI pA~ca hI minaTa bAda hamAre dAna kise kahate haiM-jAnate ho ? For Personal & Private Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 498 Immmm jainahitaiSIEDIT maiMne kahA-" hA~ kiyA karatA thA-aizvaryyake saMga pApakA jo yattu pratyupakArArthaH phalaghuddizya vA punH| mizraNa thA usa pApako dhoneke lie|" dIyate ca parikliSTaM taddAnaM rAjasaM smRtam // " hamane anyamanaska hokara pUchA-" svAmIunhoMne kahA- ThIka hai / maiM kyoM dAna jI, ApakA janmasthAna kahA~ hai ? " karatA thA--jAnate ho ? mere pitA sAmAnya svAmIjIna gambhIra hokara kahA-" isa avasthAse karor3apati ho gaye the| para unhoMne bAtako jAne do|" kisa taraha rupayA paidA kiyA thA, yaha kisIko mAlUma na thaa| saba loga yahI jAnate the ki ve svAmIjI kabhI kabhI bAlakoMkI taraha ha~sate sUda adhika lete haiM aura isImeM unhoMne yaha dhana kamAyA hai; para unake aizvaryyakA mUladhana kahA~se the| ve hamAre prastAvako sunakara khUba hI khila AyA-kisIko mAlUma na thA / grAmameM khilAkara ha~se / hama saba loga bhI ha~sa rahe the| mazahUra thA-" prastAva aura kucha nahIM unakI tasvIra utaravA nekA thA / hamAre mitra surezvarane zaukiyA phoTo___ svAmIjI yaha socakara ki binApUche hI ve ' grAphI sIkhI thii| vaha svAmIjIkI tasbIra khIMcaapane parva jIvanakI bAta kaha rahe haiM cupa hA ke lie bahata vyasta thaa| svAmIjI bAlakoMkI gaye / para hameM bar3A kautuka ho gayA thA / hamane taraha ha~sakara kahane lage-'chiH chiH isa nazvara / pUchA-"kyA mazahUra thA ?" dehakA itanA sammAna !' unhoMne kahA-" yaha ki hamAre bApako ___para surezvara chor3anevAlA nahIM thaa| usane yakSakA dhana mila gayA hai / usa yakSake dhanako kahA-"Apa to usa citrako rAkhiegA hI nhiiN| pAkara koI sukhI nahIM hotA-use koI * Apa eka bAra dhyAnamagna hokara baiTha jAie / maiM kharca nahIM kara sakatA / pitA bahuta hI kaMjUsa ApakA citra utAra luuNgaa| Apako kucha bhI dera tha Ara va kabhA prasanna bhA nahA rahata thA" nahIM lgegii|" ___ yaha kaha kara svAmIjI cupa ho gaye / unake ___ svAmIjI bar3e hI dayAlu the| isa jarAsI bAtameM lalATa para cintAkI rekhAyeM khiMca gaI / ve bhanameM bhI unheM hamAre daHkha pAnekA khyAla haA aura sirpha na mAlUma kyA kyA soca rahe the| unhoMne eka isIlie ve citra utaravAneke lie baiTha gaye / sAtha hamase kahA-" marate samaya pitA hamase eka hirana ke camaDe para ve padmAsanase A baiThe / kaha gaye ki 'maiMne burI taraha isa dhanako ikaTA kyA bhISaNa parivartana thA / hama donoM hI vismita kiyA thaa| isake sivAya unhoMne aura kucha bhI the| zarIrake sAtha manakA dRr3ha sambandha hai, yaha nahIM kahA-hA~, itanA avazya kahA thA ki bAta to hama roja hI pratyakSa kiyA karate the; 'yadi kisIko mAlUma ho jAtA ki maiMne kisa para zarIra aura manakA bandhana itanA dRr3ha hai-yaha taraha rupayA ikaTThA kiyA hai to mujhe jarUra bAta hamane Ajase pahale kabhI nahIM jAnI thI / jelameM jAnA pdd'taa|" usa dubale, patale, gerue vastra paharanevAle aura svAmI jI kA~pa uThe / eka do minaTa idhara muNDita-zira sannyAsIko dekhakara kucha bhI zraddhA udhara dekhakara unhoMne kahA-" isI lie maiM dAna nahIM hotI thii| vaha bhale gharakA AdamI z2arUra For Personal & Private Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ HIBAOBOLLEmumIND smmaanit| 499 mAlUma par3atA thA; kintu hamAre Upara kRpA karake dveSa thA / para hamArI isa apanI banAI huI vRttimeM citra khiMcAne ke lie vahI sAdhu jisa samaya jarUra kucha satya thA-yaha bAta usa dinakI ghaTaA~kheM banda karake yogAsanase baiTha gayA usa . nAse mAlUma ho gii| samaya eka apUrva kAntise usakA sarvAGga ujvala hama loga jisa samaya svAmIjIkA citra ho gyaa| usa rUpakA varNana karanA muzkila utAra rahe the usa samaya mohana bhI vahA~ aagyaa| hai| unhoMne antaraMgameM jarUra hI yogArambha kara vaha svAmIjIko dekhakara kA~pane lagA / bhUtake diyA thA / usa mUrtiko dekhakara hameM eka naye bhayase jisa taraha AdamI kA~pa uThatA hai-bUr3hA prakArakA Ananda prApta hone lagA / hamArI mohana bhI usI taraha svAmIjIko dekhakara dhAraNA thI ki manuSyakA teja A~khako chor3akara kA~pane lagA / isake bAda vaha vahA~se lar3akhar3AtA aura kisI indriyase prakaTa nahIM hotA hai / huA bAhara calA gayA / hamane usase jAkara madanako bhasma karate samaya mahAdevake lalATameMse pUchA-"kyA huA mohana ?" nikalI huI tejazikhAne vizvavijayI kAma- mohanane arddhasphuTasvarase kahA-"mAjIkI devako bhasma kiyA thA-yaha kathA purANoM meM tabIata acchI nahIM hai| Aja zAmako Apa eka jarUra par3hI thI, para A~khako chor3akara kisI bAra udhara ho Aie / " aura sthAnase hamane teja nikalatA huA dekhA hamane kahA-"zAmako hama jarUra AyeMge / kabhI nahIM thA / kintu svAmIjIke sAre zarI- nAdvArI tabIata kaisI hai " rase eka anirvacanIya jyoti bAhara ho rahI vahA~ Akara usakI tabIata bahuta kucha ThIka thii| ajJalogoMke lie vaha jyoti kaisI bhayA- ho gaI thii| usane jhUThI ha~sI ha~sate hue kahAnaka thI-usakI bAta sunie " teja dhUpameM Aneke kAraNa DAkTara bAbU, merI ___ amarendra bAbUkA mohana nAmakA eka naukara - tabIata kharAba ho gaI thii|" thA / kevala mohana hI unakA tripurAkA naukara . hamane kahA-"hama yaha samajhe ki sannyAsIthA, bAkI saba kalakatteke the / vaha rUpa aura , ko dekhakara-tumhArI aisI dazA ho gaI thii|" guNameM ravIndranAthake 'kaSTo beTA' ke samAna thaa| mohanane kahA-"nahIM / DAkTara bAbU, jarUra amarendra bAbUke gharameM usakA khUba Adara thaa| aaiegaa| nahIM to mAjI bahuta nArAja hoNgii|" vaha apanI icchAse hI kAma karatA thA / jahA~ jAmeM AtA jAtA-kisIko use batAnekI jarU [4] rata na thii| sabhI usakA mAna karate the, use khuza svAmIjI cale gye| unakA citra tayyAra ho rakhate the aura usase prema karate the| para na mAlUma gyaa| citrameM unakI usa jyotikA vikAsa kyoM hameM usase pahale dinase hI ghina thii| na avazya hI nahIM ho sakA; para phira bhI citrameM mAlUma kyoM use hama bahuta bar3A pApI, niSThura- unake ceharepara yatheSTa teja mAlUma par3atA thaa| usa aura vizvAsaghAtaka samajhate the; para amarendra citrako dekhakara sabane surezvarake zilpacAturyyakI bAbU aura unakI strIkA usa para pUrA vizvAsa prazaMsA kii| thaa| nissandeha hamArI jAnameM usane koI burA- usa dina amerandra bAbU usa samaya taka ghara kAma nahIM kiyA thA; kintu phira bhI hameM usa se nahIM lauTe the| unakI strI hamase apane kalpita For Personal & Private Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 CHITRImmmmmOLI jainahiteSI rogakI kahAnI kaha rahI thii| usake aGgameM eka snAyu kamajora haiM, isalie eka tejasvI puruSake tarahakA Alasya sadA hI banA rahatA thA / para citrako dekhakara inheM 'phiTa' A gayA thaa|" usa Alasyase usakI zobhA bar3hatI thI, ghaTatI amarendrabAbU hamArI bAtako acchI taraha nahIM nahIM thii| samajhe / pAsa hI saMgamarmarakI choTIsI mejapara vaha ___ hamane usake sAtha bAta karate karate kahA- citra rakkhA huA thA / use uThAkara ve dekhane " usa dina saMnyAsIkI bAta hamane kahI thI-yAda lge| unheM usake chUte hI mAno bijalIkA hai?" dhakkA lgaa| unakI A~kheM lAla par3a gaI aura ___ usane vastrako samhAlate hue madAlasA bhAvase unake hAthase vaha citra tapta lohekI taraha asahya kahA-"kauna saMnyAsIkI ?" hamane kahA-"jise hokara gira par3A ! sunakara amarendra bAbUne kahA thA ki saMnyAsI unhoMne lAla lAla netra nikAlakara pAgaloMkI prAyaH badamAza hote haiN|" taraha cillAkara kahA-" yaha kyA hai ? " usane usa bAta para pUrA dhyAna na diyA aura __ hamane kahA-" saMnyAsIkA citra !" alasabhAvase pUchA-" kauna badamAza ?" hamane jebameMse citra nikAlakara usake sAmane mana amarendra-" para yaha hamAre gharameM kisa taraha rakha diyA aura kahA-" dekhie yaha ! " AyA ? Apa DAkTarIke lie Ate haiM, DAkTarI kiijie|" sarvanAza ! hameM isa bAtakI svapnameM bhI AzA " nahIM thii| snAyurogameM uttejaka padArtha niSiddha haiM- usake durvinIta vyavahArase hameM bahuta duHkha yaha bAta hama acchI taraha jAnate the kinta saMnyA- huaa| usake mukha para komalatAkA patA taka sIkA citragata teja usake snAyumaNDalako itanA nahIM thA / kevala eka nIca aura nArakI bhAva uttejita kara degA-isa bAtakA hameM rattIbhara bhI camaka rahA thaa| usake zarIrameM bhadratAkA cihna saMdeha nahIM thaa| citrako dekhate hI amerandra bAbakI bhI kahIM najara na AtA thaa| strIkI A~kheM sthira ho gii| hAtha pA~va akar3a gaye hameM usakI bAtako sunakara bahuta duHkha huaa| aura mu~ha raktasaJcAlanakI adhikattAse surkha par3a- hamane kahA-" Apa isa kadara Apese bAhara gyaa| eka bAra cIkha mArakara vaha mArchitA ho kyoM hue jAte haiM ? " / gaI / hameM bahuta duHkha huaa| hamane usI samaya usane pahale jaise hI uttejanAke svarameM kahAbijalIkI ghaMTI bajAI / naukara upasthita huaa| " Apa DAkTaroMkI taraha DAkTarI karanA cAheM hamane usakI A~khoMpara ThaNDe pAnaki chIMTe dene to Aie / kalakattemeM DAkTaroMkI kamI nahIM zurU kiye / dhIre dhIre usane A~kheM kholiiN| hai| aura phira hamAre yahA~ to na jAne kitane hamane pUchA-"aba tabaaita acchI hai ?" DAkTara Ane ke lie lAlAyita haiN|" ___ usane sirpha sira hilA diyaa| isI samaya usake ceharepara nIca aura niSTharabhAva bar3hatA amarendra bhI aagye| ve ghabarAye hue hamAre pAsa jAtA thaa| hamane socA ki yahI bhAva isakA Akara baiTha gye| svAbhAvika bhAva hai / isameM bhadratA aura mamahama jheMpa rahe the| hamane unase kahA ki "inake tAkA bhAva kevala dikhAneke lie hI thaa| For Personal & Private Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma smmaanit| METERTimrHETREEDEY 501 . hama usake makAnase cale Aye / zoka phira nayA ho gayA aura usake durbala snAyu usa zokako dhAraNa nahIM kara sake / " * hamane kahA-"kyA Apa jisakA vaha citra hama kucha sthira nahIM kara saka / svAmAjAka thA usa saMnyAsIko pahacAnate haiM ?" citrako hamane bArabAra dekhA aura AdamiyoMko amarendra ne kahA " nhiiN|" bhI use dikhAyA / use dekhakara sabhI prasanna hue / amarendrabAbU yA unakI strIkI taraha amarendra bAbUne gavarnameNTako paropakArI kisIko bijalI jaisA AghAta yA behozI nahIM kAmoMke lie bahutasA rupayA diyA thA aura apanI huii| unakA purAnA naukara mohana bhI svAmI- . udAratAse rAjapuruSoMko mugdha kara liyA thaa| abhI jIko dekhakara sahama gayA thA / to kyA ye 4 hAla hI unakI isa sahRdayatAke upalakSameM gavarnaloga svAmIjIke sAtha paricita haiM ? svArmAjIka meNTane upAdhi dekara unakI sammAnavRddhi kI pichale jIvanakI eka bAta mAlUma thI ki va hai| rAya amarendranAtha mitra bahAdura apane bar3hiyA bahuta bar3e aizvaryavAn the / amarendra bAbU bhI udyAna meM apane mitroMko bhoja dene kI tayArI kara dhanavAna haiM / ina donoMmeM kyA koI samparka hai ? ra rahe haiM / bAga hara taraha se sajAyA gayA thaa| na para isa praznake uttara pAnekA koI upAya nahIM / nRtya, gIta, pAna aura bhojanadvArA tRpta hokara thaa| usa dina amarendra bAbUne hamArA jaisA apa pa nimantrita vyakti naye rAyabahAdurakA yazogAna mAna kiyA thA usako dekhakara hamane mana-hI- kara rahe the| bAgameM eka ora paradA-milana bhI mana saMkalpa kara liyA thA ki hama unake . ra ho rahA thA / kalakatteke aneka acche gharoMkI bulAne para bhI kabhI unake yahA~ nahIM jaayeNge| paNa striyA~ amarendragRhiNIke Adarako pAkara usapara para isa rahasyako kholane kI prabala icchA hamAre , "ra mohita ho rahI thiiN| hamane usakA usa rAtakA manameM utpanna hogaI thii| veza nahIM dekhA thA; kintu hama mAnaracakSukI koI eka saptAha bAda svayaM amarendra bAbU saMhAyatAse usa daivI mUrtike darzana kara rahe the| hamAre yahA~ Aye / usa dina ke usa kSaNabharake vahI madAlasA bhAva, marAlagati, madhura aura sarasa kaThora nIcabhAvakA cihna bhI aba unake cehare hAsya tathA A~khomeM vilAsa-vilola kaTAkSa / para nahIM thA / unhoMne hamase kSamA mA~gI aura Aja amarendra bAbUke sammAnase vaha bhI sammAapane ghara Aneke lie hamase anurodha kiyaa| nitA huI hai| aneka bar3e bar3e gharakI striyA~ hamane kahA-" kyA eka bAta hama pUcha sakate usakA Atithya pAkara khUba prasanna huI haiN| haiM? saMnyAsI-" bAgake bhItara bhIr3a bahuta thii| logoMke __ hamArI bAtako kATakara amarendrabAbUne kahA- jhuNDake jhuNDa ghUma rahe the / latAoMke bIcameM "hA~, yahI bAta kahaneke lie to maiM AyA baiThe hue aneka yuvaka madyapAna kara rahe the aura huuN| eka bAra kisI saMnyAsIkI davA khAkara jora jorase ha~sa rahe the| hama bhI bAgase bAhara hamArI strIkA koI riztedAra mara gayA thaa| usI eka sUkhe hue Amake vRkSake pAsa ekAntameM baiThe dinase hama loga saMnyAsiyoMse jalate haiM / usa hue vizrAma le rahe the / vahA~ cA~danIke sivA dina saMnyAsa ke citrako dekhakara usakA purAnA aura koI prakAza nahIM thaa| 11-12 For Personal & Private Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 502 jainahitaiSI - vahA~se hama kabhI saje hue usa bAgakI ora dekhate the,kabhI nimantrita vyaktiyoM ke vastroM kI zobhAko dekhate the aura kabhI kabhI nistabdha prakRtiko bhI dekha lete the / isI samaya kisIne hamArA kandhA chuA / pIche phirakara dekhA to svAmIjI ! pAgala svAmI, muNDita zira, kRzakAya, eka mailA geruA vastra pahane hue, zarIrameM dhUla ramAye, dainya aura dAridryakA jItA jAgatA citra liye hue usa vaibhavavicitra sthala meM khar3e hue the / yaha vaiparItya hameM bahuta acchA lagA / eka ora dhana, aizvarya, vilAsa aura rAjasammAna thA, dUsarI ora dainya dAridrya aura vairAgya thA / sirpha unake mu~hakI jyoti vizeSa thI; kintu vaha jyoti rAtameM adhika dikhAI na par3atI thI / hamane pAgala svAmIko praNAma karake pUchA- "svAmIjI, Aja idhara kahA~ ? " aneka bar3e AdI anarendrako ghere hue dhanyavAda de rahe the / bijalI ke prakAzameM amarendrake cehare para ha~sI sApha mAlUma ho rahI thI / hamane kahA - " svAmIjI, Apa sAmane jise AdamiyoMse ghirA huA khar3A dekhate haiM- usane rAjasammAna pAyA hai, khitAba pAyA hai-ye saba loga usIkA abhinandana kara rahe haiM / kaisA Ananda hai ! dUsarI ora usakI strI striyoMko bhoja de rahI hai| bar3I sundarI strI hai / apsarAoMkI taraha usakA ceharA hai / kahie svAmIjI, kyA aba bhI Apa kaha sakate haiM ki kAminI aura kAJcana meM sukha nahIM hai ? " svAmIjI sUkhe hue vRkSake Upara baiTha gaye / isa bAra hameM unakA jyotiH pUrNa mukha dikha gayA / ve kahane lage - " Aja hamane manako pUrNa rUpase jIta liyA hai| gurudeva kahate haiM aba kucha bhaya nahIM hai| yAda par3atA hai hamane tumase kahA thA ki hana dhanIke putra the aura atula dhanake mAlika the / rupayA bhI thA, sundarI strI bhI thii| apsa - rAoMke samAna usakA rUpa thA / vaha mantharagamanA madAlasA, vilAsavilolanetrA aura makkhana ke samAna komala zarIravAlI thI / kAminI aura kAJcana donoM hI the taba maiMne kyoM vairAgya grahaNa kiyA ?" 2 unhoMne kahA - " hamAre pitAke eka mAtRpitRsvAmIjIne ha~sate hue kahA - " tumase milane ke hona bhAnajA thA / umarameM vaha merI barAbarakA lie| yaha kyA ho rahA hai ? " thA / hama donoM hI pitAko dAdA kahate the| hamA rA vivAha ho gayA thA para vaha ku~vArA thA / hama strIkA bhI vizvAsa karate the aura usakA bhI vizvAsa karate the / eka dina hamane apanI A~khoMse dekhA - kahane kI bAta nahIM - hamArI strI aura phupherA bhAI - " 'kyoM?' yaha prazna hamAre mana meM bahuta dinoM se uTha rahA thA / hama sthira ho kara unakI bAtako sunane lage / svAmIjI cupa hogaye / hamane acchI taraha unake mukhako dekhA / vaha ekadama bhAvahIna thA / usa para dveSa nahIM thA, lajjA nahIM thI, krodha nahIM thA, kAma nahIM thA - thI kevala eka svargIya jyoti / ve kahane lage - " javAnIke madameM matta hokara usa samaya maine vicAra kiyA ki donoMko mAra svAmIjIne ha~sa diyA / phira kahA - "hamArI DAlU~ / eka purAnA naukara bhI unake pApameM kahAnI sunoge ? " lipta thA / sabhIko mAra DAlU~ aura pRthvIkA bhAra utAra duuN| phira bhaya huA, lajjA huI, hamane kahA - " jarUra / " For Personal & Private Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ sammAnita / dUsarA khyAla AyA - pitAkA pApalabdha dhana aura pApIyasI strI - kAminI aura kAJcana donoM hI pApa se sane hue - maiM krodha aura kSobhase kiMkarttavyavimUr3ha hokara vicAra karane lagA / bAgake bAhara eka saMnyAsI Thahare hue the / hamane unheM saba vRttAnta sunAyA / unhoMne kahA - "beTA, yaha ThIka nhiiN| tU dhana aura strIko chor3akara hamAre sAtha cala / " maiMne dekhA ki svAmI antaryAmI haiN| maiM maMtramugdhakI taraha unake sAtha ho liyA / ATha varSa sAdhanA karake maiM parasoM hI kucha zAnta huA hU~ / nahIM to pratidina hI manameM dvandvayuddha hotA rahatA thA / dhIre dhIre mumukSavRtti zuddha hotI jAtI thI / Aja kisIse dveSa nahIM hai / koI dvandva nahIM hai / krodha nahIM hai / manameM kSamA hai, para unapara bhagavAn kSamA nahIM - " svAmIjI cupa hogaye / bhIr3ameMse ThaTThA par3A / jalataraMga bajane lagI / svAmIjI ne kahA - " isa samaya kSaNika Ananda prApta hai, para prakRti unheM nahIM chodd'egii| unhIM kI bhalAIke lie unako daNDa milegaa| gurudevane bhaviSyat dekha diyA hai-vaha pAgala hokara galI galI mArA phiregA, jUThana khaavegaa| strI kisI naukara ke sAtha vyabhicAra karake asahya yantraNAyeM bhogegI, dAsIvRtti karegI aura antameM aspatAlameM maregI / hama prArthanA karake bhI unheM nahIM bacA sakate / IzvarakI icchA ! " hamane kahA - " unheM Apane phira kabhI nahIM dekhA ? " unhoMne kahA - " jaba hama saMnyAsI hokara gharase cale Aye taba unheM vahA~ rahanA muzkila ho gayA / ve hamAre pitAkA dhana lekara kalakatte 503 cale Aye aura sunA hai yahA~ nAma badalakara rahate haiM / loga unheM strI-puruSa jAnate haiM / " 11 jalataraGga banda ho gaI / eka AdamI kahA - " bolo rAya bahAdurakI jaya / saikar3oM AdamiyoMne eka sAtha kahA- "jaya, rAya bahAdurakI jaya ! " svAmIjI ne kahA - " acchA calate haiM / Izvara rAya bahAdurakA maGgala kreN| yahI hamArA bhAI hai aura isakI apsarAtulya strI pahale hamArI dharmapatnI thI / " svAmIjI uTha khar3e hue| hama vismayameM par3e khar3e hI rahe, jubAna se kucha nahIM nikalA / dhUla ramAye, maile gairuye vastra pahane, muNDitazira, dubale patale svAmIjI andhakArameM adRzya hogaye / hamane dekhA unake cAroM aura svargIya jyoti hai aura pApI amarendra - rAjasammAna se sammAnita, hAsyamukha, lampaTa amarendra - - bAgameM khar3A huA abhinandana grahaNa kara rahA hai| vaha khUba tRpta thA, khUba sukhI thA, khUba sammAnita thA / para pAgala dhUla meM jA rahA thA / usIkA dhana, usIkI strI lekaraopha ! kyA mAlUma samAjameM kyA ho rahA hai ! eka bAra saMnyAsIkI ora hamane dekhA aura eka bAra usakI ora dekhA - donoM ke bhaviSyatkA smaraNa kiyA, strIke bhaviSyatkA bhI smaraNa kiyA / sarvanAza ! kauna jAne kauna sammAnita hai - saMnyAsI yA rAyabahAdura ! hama dhIre dhIre bAgakI taraphako cala diye / * * zrIyuta bAbU kezavacandra gupta ema. e., bI. ela. kI baMgalA galpakA anuvAda | For Personal & Private Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ vividha prasaGga / 1 bhadrabAhu - saMhitA kI parIkSA / gata cauthe pAMcaveM aMka meM hamane sUcita kiyA thA ki hitaiSIke pAThakoMke suparicitta lekhaka zrIyuta bAbU jugalakizorajI mukhtAra ' bhadrabAhu-saMhitA' kI parIkSA likhanevAle haiM / khuzIkI bAta hai ki parIkSAkA likhanA zurU ho cukA hai aura usakA pahalA lekha isa aMka ke prAraMbha meM hI prakAzita kiyA jAtA hai / hama apane pAThakoMse AgrahapUrvaka preraNA karate haiM ki ve isa lekhako . avazya par3heM aura acchI taraha vicAra pUrvaka par3heM / lekha kitane parizramase likhA gayA hai aura isake lie lekhaka mahAzayako kitanI kaThina tapasyA karanI par3I hai, isakA anubhava vicArazIla pAThaka svayaM hI kara leNge| to bhI itanA kahe binA nahIM rahA jAtA ki jabase jainasamAjameM andha zraddhAkA sAmrAjya huA hai, aura loga sacce jhUThekI parIkSA karanA bhUla gaye haiM, tabase abataka isa prakArakA zAyada eka bhI prayatna nahIM huA hai / jainasAhitya ke itihAsa meM yaha prayatna apanA prabhAva sadA ke lie chor3a jAyagA / hamArA vizvAsa hai ki ye granthaparIkSAsambadhI lekha logoMko kevala parIkSApaTu hI na banA deMge; kintu yaha bhI sikha lAya~ge ki svAdhyAya karanA-granthoMkA bArIka dRSTise adhyayana karanA-kise kahate haiM aura isameM kitane adhika parizramakI tathA kitane adhika sAdhanoM kI AvazyakatA hotI hai / 2 digambara-jainamahAsabhAkA sudhAra / hamAre eka mitra likhate haiM ki " mahAsabhA ke sudhArakI kucha logoMko vizeSa karake jaina mitrake sampAdaka mahAzayako bahuta cintA rahatI hai| jAna par3atA hai ki ye saba loga mahAsabhA ke sudhArakoM koI bahuta bar3A kAma samajhate haiM / para vAstava meM mahAsabhAkI jo vartamAna dazA hai usake dekhate hue usakA sudhAra karanA bahuta hI hai| do cAra upacAroMse hI usakA sudhAra ho sakatA hai / sabase pahalA aura acchA upAya yaha hai ki jainagajaTa banda kara diyA jAya / becArA bahuta samaya se kaSTa bhoga rahA hai, usakA jInA maranA barAbara ho rahA hai, jo koI use isa bhavayaMtraNA se mukta kara degA use bar3A hI puNya hogA / usake samAdhilAbha karanese mahAsabhA ke membaroMkA eka bar3A bhArI bojhA ghaTa jAyagA / dUsarA upAya yaha hai ki mahAsabhAkA daphtara bilakula uThA diyA jAya aura mahAmaMtrI sAha - bake ananta AzIrvAda grahaNa kiye jAya~ / daphtarake uTha jAnese jainasamAjakI koI na hogI, usakA koI bhI kAma ruka na rahegA; yadi koI cAhe to isa bAta kI hama gAraMTI likha de sakate haiM / tIsarA upAya yaha hai ki mahAvidyAlaya mathurAse uThAkara phira kAzI bheja diyA jAya aura usakA phaNDa syAdvAdapAThazAlAmeM zAmila kara diyA jAya / yadi yaha pasanda na ho, to vidyAlaya banda hI kara diyA jAya aura jo rupayA hai vaha kisI tIrthake mukaddameM meM kharca kara diyA jAya / yadi merI ye donoM hI rAyeM kutarka samajhI jAya~, to vidyAlayakI rakama yuddhaphaNDameM de dI jAya aura isa bAtakI AzA rakkhI jAya ki mahAsabhA ke do cAra adhikAriyoMko rAyabahAdurIkA khitAba For Personal & Private Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ a m AWAIMAMITRAATMALAIMIMALARIAAR vividha prsn| diyA jAyagA / yaha yAda rakhanA cAhie ki ye mAna uddezya acchA nahIM hai ? athavA tInoM hI upAya judA judA phaladAyaka na kisI sabhA yA maNDalako apanA saMkucita kAryahoMge; darzana-jJAna-cAritrake samAna ina tInoMkI kSetra bar3hAnekA adhikAra nahIM hai ? esosiyezana ekatAse hI mahAsabhAkA sudhAra hogA / usako yA maNDalake nAmake sAtha vyApaka -- jaina ' zabda mahA samAdhi prApta ho jAyagI aura isase bar3ha- lagA huA hai, na ki digambara zvetAmbara yA kara usakA koI sudhAra ho nahIM sakatA / jo sthAnakavAsI / ataH usake uddezya kisI loga isase viruddha upAya batalAte haiM, ve use eka hI sampradAyameM kaida nahIM ho sakate / yaha saMsArAraNyameM bhaTakAnA cAhate haiM / sampAdaka saMbhava hai ki usakI sthApanAke samayakI paristhiti mahAzaya, AzA hai ki Apa mere ina sudhArake aisI ho ki vaha kevala digambarasamAjameM hI naye AviSkAroMko apane patrameM avazya prakAzita kAma kara sakatA ho, para pIche vaha dazA nahIM kara deNge|" isa para ThIkA TippaNI vyartha hai| rahI yaha dekhakara maNDalane apanA kAryakSetra bar3hanA 3 bhArata-jaina-mahAmaNDalakA sudhaar| ucita samajhA ho / yadi usane apanA kAryakSetra brahmacArIjI mahAsabhAke samAna bhArata-jaina- bar3hAyA to kucha anucita nahIM kiyA / usake mahAmaNDalakA bhI sadhAra cAhate haiM / gata navIna uddezyakI saphalatA na honekA kAraNa purAne Asoja sadI 2 ke jainamitrameM Apane jaina-. uddezyakA mArA jAnA nahIM hai, kintu kAma yaMgamensa esosiyezana ' kA purAnA itihAsa karanevAloMkI kamI hai / bhAratakI tamAma jAtiprakAzita karanekA parizrama uThAyA hai aura yaha yoMkI apekSA jaina jAti isa viSayameM sabase adhika siddha karanekI koziza kI hai ki zarU zurUmeM abhAginI hai ki usake prAyaH sabhI uccazikSAprApta usakA uddezya digambarajainasamAjakI unnati grejyueTa-jinakI eka acchI saMkhyA hai-na karanekA thA / saMbhava hai ki usakA pahale yahI apane dharma aura samAjase hI kucha sahAnubhUti uddezya rahA ho, parantu brahmacArIjIne usake jo rakhate haiM aura na dezase / rAjanItika aura 25 akTUbara san 1899 ko nizcita kiye hae sAmAjika donoM hI kSetra unase khAlI par3e haiN| 4 uddezya prakAzita kiye haiM tathA san 1900ke vAstavameM unake prema aura utsAhake abhAvase hI jo 3 prastAva diye haiM, unase to yaha kadApi maNDalako saphalatA nahIM mila rahI hai / yadi siddha nahIM hotA ki esosiyezana digambarajaina- daza bIsa zikSita yuvaka aba bhI kamara kasake samAjake lie hI sthApita haA thA. yadyapi usa khar3e ho jAye, to maNDala vaha kAma kara sakatA samaya usake sAre membara digaMbarI hI the| udde- hai jo abataka kisI bhI saMsthAne nahIM kiyA zyoMmeM yA prastAvoMmeM eka bhI zabda aisA nahIM hai hai| hama brahmacArIjIse pUchate haiM ki ApakI jo usake digambapinako siddha karatA ho| aura mahAsabhAkA to koI bhI uddezya nahIM mArA gayA yadi thor3I derake lie yaha bhI mAna liyA jAya hai, phira use saphalatA kyoM nahIM ho rahI hai ? ki pahale yaha maNDala zuddha digambarI hI thA. usakI durdazAkA bhI kyA yahI kAraNa nahIM hai to bhI isase kyA yaha siddha ho gayA ki ki usameM utsAhI kAma karanevAle nahIM haiM ? usakA digambara-zvetAmbara-sthAnakavAsI ina bhAratajainamahAmaNDala kucha kAma kara rahA tInoM jaina sampradAyoMkI unnati karanekA varta- hai yA nahIM, yaha dUsarI bAta hai, para isameM For Personal & Private Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ MASAIRATIALA jainahitaiSI sandeha nahIM ki usakA yaha uddezya ki tInoM apanaM zvetAmbarI-sthAnakavAsIbhAiyoMse dveSa na sampradAyoMmeM pAraspArika sahAnubhUti bar3hAI jAya karake unake sAtha prema aura sahAnubhUti rakkhe / aura ekatAkA pracAra kiyA jAya, bahuta hI 4 svayaMvara paddhatise vivAha / acchA hai| usakA yaha uddezya kaTTarase kaTTara diga . bAbU avadhavihArIlAlajI, mAsTara jilA mbarI zvetAmbarI yA sthAnakavAsIko bhI burA , skUla badAyU~, apanI kanyAkA vivAha-jisakI nahIM laga sakatA / sahAnubhUti yA ekatAkA avasthA 14 varSakI hai-AgAmI varSa svayaMvara matalaba yaha nahIM hai ki tInoM milAkara eka kara paddhatise karanA cAhate haiM / ve jAtike zrIvAdiye jAya~, yaha kabhI ho bhI nahIM sakatA / stava kAyastha haiM / kisI bhI zAkhAke kAyasthamatalaba yaha hai ke tInoMmeM jo pArasparika yuvaka-jinakI umra 20-25 varSakI ho aura dveSa bar3ha rahA hai, vaha miTa jAya aura jo kAma jo kamase kama maiTrika pAsa hoM-isa. svayaMvarameM eka sAtha milakara kiye jA sakate haiM ve kiye upasthita ho sakate haiM / kanyA sundarI, buddhijAya~ / zikSApracAra Adike aise eka nahIM matI, saMskRtakI prathama parIkSA pAsa, aura gRhasaikar3oM kArya haiM jo jude jude dharmavizvAsoMko kAryanipuNA hai / Agata yuvakoMmeMse vaha jise rakhakara bhI eka sAtha kiye jA sakate haiN| eka 1 pasanda karegI usake galemeM varamAlA DAlegI maNDala hI aisI saMsthA hai jo isa udAra uddezyakA aura phira usake sAtha usakA vivAha ho jaaygaa| samAne rakhakara kAma kara sakatI hai| yadi vaha pANiprArthiyoMko kanyAke pitAse patravyavahAra AR kAma kare to janajAtike lie eka sabase bar3ha karanA cAhie / ityAdi / isa samAcArako prakAkara gauravakI cIja bana sakatI hai / brahmacArI- zita karake sahayogI jAtiprabodhaka likhatA haijIko use 'digambara saMsthA' banAnekI koziza " isa saMvAdase hamako apAra harSa huA aura na karanA cAhie / yadi a~garejI par3he hue logoM- hama usa dinakI pratIkSA karate haiM ki jaba hamArI kI digambara saMsthAkI unheM AvazyakatA hI jAtimeM bhI phirase isa prAcIna rItikA rivAja ho to ve 'zvetAmbara grejyueTa esosiyezana ' ke ho / gArhasthya sukhase jo Ajakala prAyaH loga samAna eka judI 'digambara jaina grejyueTa esosi- vaMcita haiM, usakA mUla kAraNa yaha hai ki patiyezana' sthApita kara sakate haiM aura usase apanI patnIkA svabhAva nahIM miltaa|......jbtk icchAnusAra kevala digambarajaina samAjakI hI donoMkA svabhAva nahIM milatA, gRhasthakI gAr3I unnati karA sakate haiM / jisataraha jude jude sampra- ThIka nahIM cala sakatI aura donoMkA svabhAva dAyoM aura jAtiyoMkI judI judI saMsthAoMkI usI avasthAmeM mila sakatA hai ki jaba donoM jarUrata hai, usI taraha aisI saMsthAoMkI bhI eka dUsareko jAnate hoM aura unhoMne apanI jarUrata hai jo kaI sampradAyoM aura jAtiyoMmeM hArdika icchAse eka dUsarese vivAha kiyA ho / prama aura sahAnubhUti bar3hAnekA saMdezA sunAtI mAtA pitA dvArA nizcita kiyA huA sambandha hoM / kAma saba orase honA cAhie / jisa sukha aura zAntike sthAnameM prAyaH azAntikA taraha digambara jainasamAjakI aura aura bAtoM- kAraNa hotA hai / kAraNa ki sambandha karate samaya meM unnati karanekI AvazyakatA hai, usI prakAra unakI dRSTi ekadezI hotI hai / saba bAtoMkI use yaha sikhalAnekI bhI jarUrata hai ki vaha ora unakA dhyAna nahIM jaataa|" svayaMvara hamAre For Personal & Private Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ ALLAIMILIMELIMMEDIA vividha prsngg| ammEDIREMEETimim dezakI purAnI prathA hai, usakI prazaMsAkA prabhAva patikA Adarza guNa zaurya thA, bala thA aura yaha hamAre cittoMpara jama rahA hai / isa lie usake eka hI guNa unakI dRSTimeM unake sukhI honeke uddhArakI bAta sunakara Ananda honA hI cAhie; lie kAphI thA / isa svayaMvarameM bhI kanyA jisa parantu vicArapUrvaka dekhanese mAlama hogA ki guNako vizeSatAse pasanda karatI ho usa mAtA pitA dvArA kiye hue vivAhoMmeM jisa svabhAva guNameM jo yuvaka zreSTha samajhA jAyagA, vahI na milane kI zikAra ta sahayogI karatA hai, usakI varamAlAkA AdhikArI hogA, isa prakArakI zarta saMbhAvanA isa svayamvara meM bhI rahegI / svayaMvara rahanA cAhie / astu / hamArI samajhameM hamArA sabhAmeM vaha lar3akI Adhika se adhika yaha dekha sakatI lakSya svayaMvara yA mAtA pitA dvArA cunA huA hai ki vara sundara hai, hRSTa puSTa hai, zikSita hai aura vara aura prAcIna paddhati yA navIna paddhati na subhASI hai| svabhAvakI parakha binA kucha dina . hokara yaha honA cAhie ki jisa paddhatise yogya taka sAtha rahe kaise hogI ? aura yaha bilkula - vara aura yogya kanyAoMkA dAnoMkI sammAtake saca hai ki svabhAva mile binA sandarase sanTara anusAra, sukhakara sambandha ho sake vahI paddhati aura hRSTapuSTa puruSase bhI strIko sukha nahIM mila sabase acchI hai aura usIkA pracAra honA sakatA hai / catura aura vicArazIla mAtApitA caahie| isa prakAra ke svayaMvarake binA bhI isase kahIM 5 thiyosophikala susAiTIkA kArya / acchA cunAva kara sakate haiM / ve par3hane-likhane- isa susAiTIkI sthApanA san 1875 meM huI kI yogyatA, sundaratA aura svasthatAke sivAya thI / sArI duniyA bharameM isake anuyAyI maujUda thor3ese parizramase varakI cAla calanakA bhI patA haiM yadyapi unakI saMkhyA kama hai / sArI duniyAke lagA sakate haiM aura yaha bhI jAna sakate haiM ki thiyosophisToMkI saMkhyA 25696 hai aura unakI lar3akI use pasanda karatI hai yA nhiiN| bhAratavAsI thiyosophisToMkI 5936 / itane kama para ukta svayaMvarameM isa prakArakI sAvadhAnI honA hokara bhI ye loga kAma khUba kara rahe haiN| kAzIkA kaThina hai / na jAne kahA~ kahA~ke aparicita senTrala hindU kAleja thiyosophikala susAiTIke yuvaka AveMge jinakI cAlacalana aura svabhAva hI parizramakA phala thA jo aba hindU vizvaAdike viSayameM kucha bhI jJAna na hogA vidyAlayako de diyA gayA hai| isake sivAya aura lar3akI apanI 14 varSakI choTIsI anu- usake do kAleja aura haiM,-eka lar3akoMkA aDibhavahIna ekadezI buddhike dvArA unameMse kisI yArameM aura dUsarA lar3akiyoMkA kAzImeM / hAI ekake hAthameM apane jIvanakI bAgaDora pakar3A skUloMkI saMkhyA 8 hai / 8 prAimarIskUla, 1 miDila degI / kauna kaha sakatA hai ki vaha isa skala aura 1 saMskRtaskUla bhI susAiTI calAtI hai / yuvakako pAkara sacamuca hI sukhI hogI ? pUrva zikSAke sivAya dhArmika, sAmAjika aura rAjakAlake svayaMvaroMse isa svayaMvarakA milAna nahIM nItika kSetroMmeM bhI susAiTIne AzAse adhika ho sakatA / draupadI, sItA Adike svayaMvaroMmeM kArya kiyA hai| hamAre jainasamAjake zikSitAko kanyAoMkI icchAnusAra zarte kI jAtI thIM ki jo sasAiTIke membaroMkI thor3IsI saMkhyA aura usake lakSya vedha karegA yA dhanuSa tor3egA, usake galemeM kAmake sAtha apanI saMkhyA aura apane kAmoMkA varamAlA par3egI / draupadI aura sItAkI dRSTimoM milAna karake dekhanA caahie| For Personal & Private Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ BIHARIWARI jainahitaiSI 6 AryasamAjake pleTaphArmapara jainadharmakA hama loga haiM jinake pleTaphArmopara-dUsare dharma___ vyAkhyAna / vAloMke to kyA apane hI dharmake mAnanavAloMkegurukula kAMgar3Ike gatavArSikotsavake samaya yadi ve apanese jarA bhI viruddha vicAra rakhate haiMAryasamAjake pleTaphArma para syAdvAdapAThazAlA kAzI- vyAkhyAna nahIM ho sakate haiM aura eka ve haiM jo ke dharmAdhyApaka paNDita umarAvasiMhajIkA eka apanI sabhAoMmeM dUsare vidvAnoMko AdarapUrvaka vyAkhyAna huA thA jisameM paNDitajIne jaina- bulAte haiM aura unake vicAroMse lAbha uThAnekA dharmake anusAra IzvarakA svarUpa nirUpaNa kiyA prayatna karate haiN| thaa| jainamitrake sampAdaka mahAzayane isa viSa- 7 eka jainavidhavAke kanyAjanma / yameM paNDitajIkI bahuta prazaMsA kI hai aura unake bArAmatI ( pUnA ) ke saMbhavataH hUmar3ajAtIya sAhasako bahuta bar3A batalAyA hai / likhA hai zAha mANikacanda bAlacandajI jainakI bhAvajakeki " itanA bar3A sAhasakA kAma ki Arya- jo dazavarSase vidhavA hai-hAla hI eka lar3akI samAjiyoMke jalsemeM unake viruddha siddhAntakA utpanna huI hai / jisa samaya ukta vidhavA garbhavivecana sabako sunAyA, para ati duHkhakI bAta vatI thI, usa samaya kisI sajjanane isakI hai ki kisI bhI jainapatrane unake isa kAryakI sUcanA korTako de dI thI, isa lie korTane sarAhanA nahIM kI aura na unake dilako bddh'aayaa|" usase jAmina le lI thI ki vaha kisI prakAra paNDitajIkA vyAkhyAna yadi acchA huA hai, garbhapAta na kara DAle / isase becArI lar3akIkI yadi usameM aisI bAteM kahI gaI haiM jo kucha vize- jAna baca gaI, vaha sukhapUrvaka prasUta huI / sahaSatA rakhatI haiM to avazya hI unakI prazaMsA ho yogI jainabodhaka isa viSayameM bar3e hI majekI nI cAhie; para kevala isI lie ki unhoMne bAta likhatA hai ki bArAmatIke paMca isa bAtakI AryasamAjake pleTa phArma para vyAkhyAna diyA, cintAmeM haiM ki yadi koI AdamI isa bAtako prazaMsAkA kArya ho gayA, yaha hama nahIM mAna kahe ki ukta vidhavAne aparAdha kiyA hai to hama skte| hamArI samajhameM yaha bAta nahIM AI usa vidhavAko jAtise khArija kareM yA use ki isameM paNDitajIkA sAhasa kyA huaa| Arya- daNDa deveM; parantu bhayake mAre koI taiyAra hI nahIM samAja prativarSa apane jalsoMpara judA z2adA hotA hai aura becAre paMca yaha saba jAnate haiM ki dharmoke vidvAnoMko nimaMtraNa dekara bulAtA hai jo daza varSase vidhavA hai, usake binA parAye aura apane pleTa phArma para zaukase unake vyA- patike sahavAsa sambandhake santAna nahIM ho sakatI khyAna karAtA hai / vaha samajhatA hai ki isase hai aura santAna pratyakSa hai; para kyA kareM, binA hamAre jJAnakI vRddhi hogii| use yaha Dara nahIM kisI kahanevAleke taiyAra hue kahIM nyAya ho rahatA hai ki vidharmiyoMke vyAkhyAna hameM apane sakatA hai ? balihArI hai ! inhIM paMcoMkI buddhi dharmameM zithila kara deNge| paNDitajI bhI isI aura nyAyapaTutAke bharose hama kahA karate haiM ki taraha jainadharmakI kucha bAteM sunAneke lie nimaM- hamArI paMcAyata saMsthA' bahuta acchI hai| usakI trita kiye gaye hoMge aura unhoMne apanI badrike nyAyazIlatAke kAraNa hamAre yahA~ pApa nahIM anusAra apane viSayakA pratipAdana kiyA hogaa| hote, anyAya nahIM hote aura hamArI ragoMmeM yaha koI vAdavivAdakA yA zAstrArtha AdikA kAma vizuddha raktakA pravAha ho rahA hai / saca nahIM thA, jisameM unake sAhasakI prazaMsA kI to yaha hai ki hamArI aura aura saMsthAke jAya / hamArI samajhameM to isa samAcArako samAna yaha paMcAyata-saMsthA bhI bilkula sar3a gaI paDhakara hameM AryasamAjake sAhasakI aura usakI hai| jaba taka hama isakA naye sirese phira saMskAra udAra nItikI prazaMsA karanI cAhie / eka to nahIM kareMge taba taka isase koI lAbha nahIM ho sktaa| For Personal & Private Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ WAI tIrthoMke jhagar3e miTAnekA Andolana / zrIyuta sampAdaka mahAzaya- jainahitaiSI,' Apake pAThakoMko smaraNa hogA ki 'hitaiSI' varSIya digambarajainatarthikSetrakameTIke mahAmaMtrI ke gatAMkameM-ThIka kSamAvanIke pavitra dinako-eka lAlA prabhudayAlajIne eka pemphaleTa merI apIlake samagra jainasamAjake kalyANakArI AndolanakA viruddha hAla hI prakAzita kiyA hai| yaha lekha maiMne prAraMbha kiyA gayA thA / ukta aMkameM eka apIla- usIko par3hakara likhA hai / mujhe AzA hai ki Apa jisakA ki zIrSaka tIrthoke jhagar3e miTAie' ise isI aMkameM prakAzita karanekA prayatna kreNge| thA-kI gaI thI aura usakI kaI hajAra pratiyA~ [yadyapi nimnalikhita lekha digambarI hindI aura gujarAtI bhASAmeM jagaha jagaha pahu~- bhAiyoM aura isake bAdakA dUsarA lekha * cAI gaI thIM / isake sivAya patravyavahAradvArA, zvetAmbarI bhAiyoMko uddezya karake likhA gayA paryaTana dvArA aura mulAkAta Adike dvArA hai, tathApi donoM hI lekha digambara-zvetAmbara bhI isa viSayameM jo kucha prayatna bana sakatA donoM hI sampradAyake bhAiyoMke lie eka sarIkhe thA vaha kiyA gayA thA, kiyA jA rahA hai aura upayogI haiM / dUsarA lekha zvetAmbara 'jainakAAge bhI kiyA jaaygaa| merI samajhameM kisI nphareMsa heralDa' ke khAsa aMkameM prakAzita huA hai bhI apIlakI yA AndolanakI saphalatAkI aura heralDake vidvAna sampAdakane eka svatantra AzA taba kI jAnI cAhie jaba dUsarI nATa dvArA usakA anumodana kiyA hai| ] orase bhI usakI pratidhvani uThe-usase milatI huI yA usase viruddha AvAja sunAI ajJAnatAke mAyAjAlase bco| pdd'e| yaha jAnakara mujhe bahuta santoSa huA dharma, satya, samyaktva, ye zabda kitane madhura hai aura mere utsAhameM khUba hI vRddhi huI hai ki haiN| pRthivIke pratyeka manuSyako ina tattvoMkI merI ukta apIlakI pratidhvani eka taraphase nahIM AvazyakatA hai aura inhIMkI khoja tathA prAptike kintu do taraphase uThI hai / eka orase to mujhe lie pratyeka manuSya vyAkula rahatA hai / parantu digambara-zvetAmbara dhanikoM, lekhakoM, vyAkhyA- prakRtikA yaha eka niyama hai ki jo cIja tAoM aura sAdhAraNa puruSoMke saikar3oM sahAnubhUti- jitanI hI adhika kImatI hogI, usakI prAptimeM darzaka patra aura kitane hI tyAgI mahAtmA kaThinAiyA~ bhI utanI hI adhika hoMgI / koI aura muniyoMkI vinA mA~gI sahAnubhUti prApta bhI kImatI cIja anAyAsa hI, duHkha sahana kiye huI hai aura dUsarI orase eka viruddha pakSa binA, prApta nahIM hotI / tadanusAra dharma, satya bhI mere sammukha kamara kasake khar3A huA hai| aura samyaktva ye sahaja hI prApta honevAlI isakI jarUrata bhI thii| kyoMki satyakA yathA- dasarA lekha AgAmI aMkameM prakAzita kiyA thesvarUpa phailAnemeM viruddha pakSa bahuta bar3A sahAyaka jAyagA / sthAnAbhAvake kAraNa hama use isa aMkameM hotA hai| Apako mAlUma huA hogA ki bhArata- prakaTa na kara ske| -sampAdaka / For Personal & Private Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ mum jainahitaiSI vastuyeM nahIM haiM / adharma, asatya aura mithyAtva jAtA hai / kevala vazIbhUta hI nahIM ho jAtA hai kintu nAmake tattva sundara AkarSakarUpa dhAraNa karake, apanI isa nirbalatAko chupAneke chie usa kaSAyapramAdI manuSyako bhulA dete haiM aura use yukti- parivArako bhI sundara mohaka svarUpa aura prabhAvaprayuktiyoMse apane vazameM karake, apanA gulAma zAlI nAma de detA hai aura yaha batalAnA cAhatA hai banAke, usa para atyAcAra karate haiM / manuSyoMkA ki "maiM nirbala nahIM hU~, sabala hU~, maiM kaSAyake bahuta bar3A bhAga isI avasthAmeM par3A huA hai| vazIbhUta thoDe hI huA hU~ kintu maiMne dharmapAlanake bar3e bhArI khedakI bAta yaha hai ki jo manuSya lie kaSAyako kevala eka astra banA liyA hai!" adharma aura asatyakI gulAmI cirakAlase karatA vaha kahatA hai ki "yaha maiM mAnatA hU~ ki A rahA hai, vaha cAhe jitanA hI khvAra kyoM na krodha karanA, lar3anA, phUTa DAlanA, vaira nikAlanA, ho jAya, to bhI, bahuta samayake paricayake Adi saba bAteM pApa haiM; parantu maiM to sacce kAraNa, ina 'khUbasUrata balA' oMko hI apanI dharmakI rakSAke lie, eka hathiyArake taurapara iSTadevI mAna letA hai aura ina pha~sAnevAlI ina vRttiyoMse kAma letA hU~ / isa lie isameM balAoMko hI 'satyakI rAnI' mAnaneke koI hAni nahIM hai / isase to mujhe ulTA dharmalie auroMko bhI samajhAnekA yatna karatA rakSAkA mahAn puNya-bandha hogA / isa lie he hai| aisI paristhitimeM, satyakI devIko khoja ni- bhAiyo! tuma bhI merA mArga dhara lo aura kaSAyakAlanekA kAma, bahuta hI duSkara ho jAtA hai| sevanameM laga jAo / pyAre bhole bhAiyo ! tumhAre usako pAnekA mArga hai bhI bahuta kaThina, aise Age kucha thor3ese loga dayAkI, zAntikI, samamanuSya usa para cala hI nahIM sakate haiM jo jhautekI, kSamAkI, udAratAkI, bhalamaMsAhatakI paga paga para lubhA jAte hoM yA uttejita ho aura ekatAkI mIThI mIThI bAteM kara rahe haiM, para jAte hoN| satyadevI apane ummedavAroMko ucca sAvadhAna! tama inase bace rahanA, nahIM to ye cAritrakI kaThina kasauTI para kasatI hai, duHkha tumheM bilkula puruSatvahIna banA deMge / ye kSamA detI hai aura duHkha sahana karanepara jo ummedavAra dayA Adi saba guNa kevalajJAniyoM, tIrthakaroM ucca cAritra (kSamA, dayA, namratA Adi ) ko aura munijanoMke lie hI haiM; hama loga to paMcasampUrNa rItise, haratarahakA tyAga karake, pAla makAlake manuSya haiM, isa lie hamAre lie to sakatA hai use hI darzana detI hai| lar3anA, jhagar3anA, IrSA karanA, bhar3akAnA, bhAIdharmakA AdhAra cAritra athavA sadAcAra hai| bhAIkA ahita cAhanA, jaise bane taise sarvopari kaSAyoMko dabAye binA sadAcAra nahIM bana , - bananA, dharmake nAmase yuddha karanA, 'rakSA' ke sakatA aura jaba taka kaSAyeM ma lie 'hiMsA' karanA, jhUThI gavAhiyA~ taiyAra haiM tabataka AtmAkA kalyANa nahIM ho sktaa| karanA, apanI vairavRttiko tRpta karaneke lie isalie dharmakA prathama upadeza yaha hai ki ajJAnI janoMko uttejita karanA aura unakI kaSAyoMko dabAo, kaSAyoMko manda kro| ajJAnatAse lAbha uThAkara unake rupayoMse yuddha parantu krodha, vaira Adi, jo kaSAyoMkA pari- karanA-parAye paisoMse divAlI' manAnA, yahI dharma vAra hai, vaha itanA balavAna hai ki manaSya usase pAnako sArthakatA hai| . Dara jAtA hai aura zIghra hI unake vazIbhUta ho khedakI bAta hai ki mithyAtvakA yaha upadeza For Personal & Private Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthoM ke jhagar3e miTAnekA Andolana / ajJAnI janoM para bahuta hI jaldI asara kara jAtA hai / kyoMki janasAdhAraNakI sadasadvivekabuddhi yA acche bure ko pahacAna sakanekI zakti manda hotI hai; ve Ajakala ke 'dharmAtmA' kahalAnevAle logoM ke mu~ha se nikale hue zabdoM ko hI satya mAna lete haiM / ve yaha nahIM jAnate apanA hita manuSya Apa hI kara sakatA hai; jaba taka apanI hitAhita samajhane kI buddhikA vikAza nahIM hogA taba taka mithyAtvake moha upajAnevAle prapaMcoMse usakI rakSA nahIM ho sakegI / isI kAraNa zAstrakAra kahate haiM ki paMcama - kAlameM samyagjJAna yA satyajJAnakI prApti atizaya kaThina hai / eka to manuSyameM apanA hitAhita soca sakanekI yoM hI kamI hai, parAye upadezoM para vizvAsa rakhake ThagAye jAnekA svabhAva hI vizeSa hai aura dUsare mithyAtvarUpI zaitAnakA bala itanA bar3hA car3hA huA hai ki usane apanI lubhAnevAlI - AkarSaka - janasAdhAraNako mohita kara DAlane kI kalAkA jAla lagabhaga sAre saMsAra meM phailA rakkhA hai / to bhI, jinheM apane dharmakI- apane AtmA ke rakSaNakI sacamuca hI cintA hai, unheM nirAza na honA cAhie / satyakA kucha lopa nahIM ho gayA hai, kevala usake Upara svArthasAdhu ajJAnI yA haThI logoMne paradA DAla rakkhA hai / isa para - deko apanI buddhirUpI painI churIse kATa DAlane - kI jarUrata hai / jo loga aisA kareMge unheM satya - devI - dharma - darzana avazya hoMge / " mArga eka hI hai, ' hA~, sacamuca eka hI hai aura vaha yaha hai ki vItarAga arthAt rAgadveSarahita mahA puruSoMke upadeza kiye hue zAstra Apa svayaM hI vA~cie, svayaM hI samajhie aura jo rAgadveSakA upadeza dete hoM, unakA upadeza sunanase sApha iMkAra kara dIjie / vItarAgatA prApta karanA hI pratyeka manu 511 SyakA lakSyabindu honA cAhie aura manuSya, cAhe vaha saMsArI ho cAhe gRhatyAgI, use rAgadveSa kama karate jAne kA hI udyama karate rahanA cAhie / 'tyAgiyoM ko rAgadveSase dUra rahanA cAhie aura saMsAriyoMko rAgadveSa ke kIcar3a meM pha~sanA cAhie, ' aise mahA anarthakArI upadezoMse bacie ! yadi tuma ise sunoge to yAda rakkho pha~sa jAoge / isalie sAhasI bano, Atmabalako sphurAyamAna karo, mithyAtvase Daro, aura rAgadveSa bar3hAnevAlI tathA dharmake nAmase jhagar3A phasAda karanevAlI philAsaphI batalAnevAloMse dUra raho / yadi tuma jJAnakA prakAza cAhate ho, to vaha ajJAnake andhakAra meM jAnese nahIM milegA / vItarAgatA yA mukti cAhate ho, to vaha lar3AI-jhagar3oM aura dveSa - vairoM meM kabhI nahIM milane kI / jo duniyAdArI meM lAcAra hokara rAgadveSa karate hoM, unheM bhI dharma ke kAryoM meM to rAgadveSake dUra karanekA hI udyoga karanA cAhie ki jisase dhIre dhIre samabhAvakA abhyAsa bar3hatA rahe aura samaya Ane para duniyAdArImeM bhI rAgadveSarahita AcaraNa ho sake / bhAiyo ! mukti ke icchuko ! yadi tuma tattvajJAnakI gaharI bAteM nahIM samajha sakate ho to na sahI; para rAgadveSako kama karanekA abhyAsa DAlane kI ora avazya dhyAna rakkhoyadi kevala isI eka bAta ko smaraNa rakkhoge to tumameM sAre sadguNa aura sAre jJAna eka na eka dina jAgarita hue binA na raheMge / jaina samAja meM tIrthoMke sambandhameM jo jhagar3e cala rahe haiM unako zAnta karane ke lie gata paryuSaNa parva ke samaya, kitane hI digambara - zvetAmbara sajjanoMkI sahAnubhUtise eka nirdoSa Andolana isa lekhaka ne uThAyA thA, jisakA svarUpa hitaiSIke gata aMkameM vistAra ke sAtha samajhAyA gayA hai aura isa DhaMgase samajhAyA hai ki usameM kisI For Personal & Private Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 jainahitaiSI prakArakA bhrama yA sandeha nahIM raha sktaa| hai| isIke prabhAvase hI hamAre zAntipracAraka ukta lekhameM yaha kahIM bhI nahIM likhA gayA hai Andolanake sAmane lAlAjI yA unake lekhaka kamara ki amuka parvatarAja para digambara bhAiyoMko kasake khar3e ho gaye haiM aura karor3oM paMcendriya apanI paddhatyanusAra pUjana karanekA haka nahIM jIvoMkI hiMsA karanevAle vartamAna yUropIya yuddhakI milanA caahie| aisI salAha bhI nahIM dI gaI spaSTa zabdoMse anumodanA kara rahe haiM / jaba IsAI hai ki unheM apanA haka chor3a denA cAhie / dharmake pAdarI apane Izvarase yaha prArthanA karate sammedazikharake yA anya kisI tIrthake mukaddame- haiM ki "he Izvara ! donoM pakSoMko sumati sUjhe aura meM digambarayoMkA doSa hai, isa prakArakA eka zIghra hI isa yuddhikI zAnti ho,' taba digambarazabda yA izArA bhI lekhabharameM nahIM hai| jainadharmake anuyAyI lAlAjI pracAra karate haiM ki digambarasampradAyako chor3a do, yA digambara "kyA Apa kaha sakate haiM ki satyakI vijapUjAvidhiko badala DAlo, isa prakArakI yake lie yaha rupayA kharca karanA aura mUrkhatApUrNa sUcanA bhI maiMne nahIM kI hai / manuSyahAni karanA vyartha hai yA anyAya hai ? kabhI isa prakArake khayAloMko maiM pasanda bhI nahIM nhiiN|" dekhA lAlAjIkA satyakA zAstra ? karatA huuN| to bhI lAlA prabhudayAlajIne yA Apa rAgadveSarahita jinadevake bhaktoMko aura unake nAmase kisI aura 'dharmAtmA' ne eka sArI duniyAko yaha sikhalAne ke lie tayAra pemphaleTake dvArA digambarI bhAiyoMkA bhar3akA- hue haiM ki lAkhoM manuSyoMkI hatyA karanese satyakA nekA prayatna kiyA hai aura samagra digambara-zvetA. vijaya hotA hai ! lAlAjI yadi yaha bhI batalA mbara samAjakI niHsvArtha sevA karaneke lie denekI kRpA karate ki jisa satyake lie Apa udyata hue sajjanoMpara-jinakI mere lekhameM manuSyoMke saMhAra karanekA haka mA~gate haiM usa sahiyA~ haiM-aneka doSa lagAye haiN| itanA hI satyakI vyAkhyA aura svarUpa kyA hai, to nahIM, lAlAjIne digambara bhAiyoMko yaha sikhA- acchA hotA / kyA jo kucha Apa kahate haiM vahI pana bhI diyA hai ki lar3anemeM hI dharma hai, 'satya' hai ? pratyeka yuddha meM lar3anevAle donoM hI acchI tarahase lar3o, khUba lar3o, zakti bhara dhana pakSa apanI apanI bAtako 'satya' kahate haiM / ekaTThA karake lar3o aura jo loga lar3aneke badale yadi isa tarahake 'satya' ke lie arthAt -- svayaM zAntike sAtha nyAya karAnekI salAha dete haiM mAne hue satya ' ke lie hI eka manuSyako unake sAtha bhI lar3o! para maiM isameM becAre dUsare manuSyakI jAna lenekA haka mila jAya, lAlAjIko doSa nahIM dUMgA / isa samaya to phira samajha lenA cAhie ki pratyeka rAjya, saMsArabharameM yuddhakI havA baha rahI hai aura pratyeka samAja, pratyeka jAti aura pratyeka vyaktiko jahA~ tahA~ " lar3o-mAro-kATo, badalA lo, khUna karane aura rupayA ur3AnekA haka milA huA miTTImeM milA do" yahI zabda suna par3ate haiN| hai; kyoMki kabhI na kabhI to inakA dUsare rAjya, ataH jAna par3atA hai ki isI prabala bhAvanAkA samAja, jAti aura vyakti ke sAtha kisI na kisI prabhAva jaina jaisI zAnta, rAgadveSako naSTa karanemeM viSayameM jhagar3A ho hI jAtA hai / parantu yadi aisA hI dharma mAnanevAlI aura zatru para krodha na haka mila jAyagA, to duniyAmeM zAyada eka bhI karanekI Teva rakhanevAlI kauma para bhI par3a gayA manuSya jItA nahIM raha sakegA-AdamIko AdamI For Personal & Private Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ ATMAH A ROLOBALHOMBREATHER tIthoMke jhagar3e miTAnekA Andolana khA jAyagA; para becAre lAlAjImeM itanI bAta. digambara banakara jaMgalameM jA baiThie / isase socanekI buddhi kahA~ ? Apako bar3ese bar3A dharmalAbha hogA jise ki tIrthoke mAmale meM digambarasamAjane eka pakSa Apa binA mA~ge hI samAjako deneke lie taiyAra liyA hai aura zvetAmbarasamAjane dUsarA / diga- ho gaye haiM ! samAjako ApakI sammati nahIM mbara samAjakA dAvA hai ki amuka tIrtha hamArA caahie| bAtamI cAhie / apanA ghara khAlI karake Apake samAna hai aura yahI usakA 'satya' hai, isI prakAra parAI pUjIse bahAdura bananekI utkaNThA rakhanevAzvetAmbarasamAja dAvA karatA hai ki amaka tIrtha loMke hAthake khilaune bananeke lie loga taiyAra hamArA hai aura yahI usakA 'satya' hai| pAThaka nhaa| - nahIM haiN| dekheMge ki yahA~ 'satya' kA koI eka khAsa lAlAjI isa prakArakA Daula banAte haiM mAnoM svarUpa nahIM hai / arthAt donoM apane apane dAveko Apa satyakI rakSA karaneke lie hI kamara kasake satya batalA rahe haiM / aisI dazAmeM isa svayaM taiyAra hue haiM; parantu ApakA 'satya' svayaM mAne hue ' satyake lie lar3anA- bhole bhaktoMke ApakA hI mAnA huA satya hai, na ki vAstarupayoMko uDAnA aura vairavirodhako paSTa karake vika athavA sArvajanika satya; aura isa satyakI samAjako nicoDa DAlanA, sarvathA anyAya hai| rakSAke lie kiye jAnevAle yuddhakA svarUpa bhI isake viruddha kSamA, namratA, bhrAtRtva, maitrI Adi ApahIne apanI hI paddhatise arthAt hiMsaka sArvakAlika, sarvasammata aura samasta jIvoMke lie Azayase khar3A kiyA hai / isa taraha lAlAjIkA eka se upayogI 'satya' haiM, isalie ina kI 'lakSya' dUSita hai aura ukta 'lakSya'taka pahu~caneke rakSAke lie-arthAt aikya, aura sukhazAntirUpa lie unhoMne jo 'mArga' grahaNa kiyA hai vaha siddhAntakI rakSAke lie yuddha karanA / nyAya , bhI dUSita hai / jisakI buddhi itanI bhramita ho hai; parantu yaha yuddha mArapITase nahIM kinta sama- gaI ho ki 'lakSya' aura 'mArga' donoMmeMse jhautese, nyAyase, lokamata taiyAra karanerUpa eka bhI bAtakA vAstavika nirNaya nahIM kara nirdoSa astrase aura logoMko apanI nijakI sakatI hai, aise manuSya para hameM dayA karanI buddhise vicAra karanekI sammati denerUpa nirupaTava cAhie aura aisI bhAvanA bhAnI cAhie ki zastrase hoga cAhie / lAlAjI ! hamArA yada use subuddhikI prApti ho| isI prakArakA hai; lAkhoM manuSyoMkI hatyA aura ata: aba lAlAjIko chor3akara bhagavAn mahAkaror3oM rupayoMkA svAhA karanevAlA ApakA vIrake putroM aura vItarAgatAke icchukoMke sammakha yaddha Apako hI mabAraka ho! Apako maiM nIce likhA khulAsA karatA hU~ ki jisase yadi hatyAmeM aura rupayA barabAda kara- lAlAjIke phailAye hue bhramajAlakI asatyatA nemeM hI dharmalAbha dikhatA ho, to Apa apanA yaha Apa-hI-Apa samajhameM AjAya aura isa kupathase siddhAnta apane hI gharameM calAie; isakI dUsaroM bacanekI buddhi pratyeka jainabhAIko sUjhe / para AjamAyaza karanekI AvazyakatA nahIM hai ! 1 digambara yA zvetAmbara bhAiyoMko Apa gharadvAravAle haiM, dUkAnadAra haiM, khuzIse apanI pUjApaddhati nahIM chor3anA hai| apanA ghara dvAra beca DAlie aura apanA sArA dezake netAoMse 'nyAya' karAnekI jo sammati rupayA tIrtharakSAke lie arpaNa kara dIjie, pazcAt dI gaI hai usameM yaha kahIM bhI nahIM kahA gayA hai For Personal & Private Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514 BLOOmam jainahitaiSI ki donoM sampradAyoMko eka hI rItise pUjA banAneke kAmameM karo / kina kAmoMmeM kharca karaneke lie taiyAra honA caahie| merA kahanA to karanA cAhie aura kinameM nahIM, isa bAtakA yaha hai ki saba loga apanI, apanI pUjAvidhi 'viveka' karaneke lie kahanA adharma kadApi nahIM khuzIse banAye rakkheM , zraddhApUrvaka banAye rakkheM ho sakatA; kintu A~kheM banda karake samAja aura aura apanI apanI paddhatise pUjA karaneke kAryameM, dezakA bala tor3anemeM dhanakI aura so bhI parAye isa samaya jo antarAya Ar3e Ate haiM, ve dhanakI barabAdI karanA avazya hI adharma hai; dUra ho jAya~ aura nirvighnatApUrvaka apanI apanI balki kahanA hogA ki isake samAna dharmadrohI, rItise pUjA hotI rahe, isa prakArakA mArga deza- dezadrohI aura samAjadrohI kArya dUsarA nahIM hai| bhakta netAoMke dvArA grahaNa karalenA caahie| zAstroMke uddhAra aura pracArakA kAma; nyAyalabdha maiM isa bAtako mAnatA hU~ ki yadi digambara-zve- dhanase udara nirvAha karanA sikhAnevAlI vidyAtAmbara ague svayaM hI ekatra hokara ApasameM oMke sAdhana khaDe karanekA kAma; jabataka samAnibaTerA kara leM aura aisA prayatna kareM jisase jamese nirudyamatA na nikAla dI jAyagI tabataka kisI bhI tIrtha para apanI apanI paddhatise pUjA dharmAcaraNoMkA honA kaThina hai, isalie nirupATha karanemeM kisI prakArakA jhagar3A na hone dyogitA miTAnevAlI saMsthAyeM kholanekA kAma; pAve, to yaha sabase acchA mArga hai aura isameM samAjakI kurItiyA~ miTAne ke AndolanakA kAma; donoMkI hI pratiSThA hai; parantu kaThinAI yaha hai jabataka deza zAnti, ekatA, svAdhInatA, aura ki donoMhI sampradAyoMmeM lAlAjI jaise matAgrahI dhanadhAnyakI pUrNatA na hogI, tabataka dezake aura kalahapremI mahAtmAoMkI kamI nahIM hai| dharmokI bhI rakSA honA saMbhava nahIM hai, isalie aisI dazAmeM tIsareko bIcameM DAle binA sapha- jo dezabhakta netA dezakI sthiti sudhAraneke latA nahIM ho sakatI aura isI kAraNa bhAratake lie jI jAnase parizrama kara rahe haiM, unake sabase adhika vizvAsapAtra, dezahitaiSI aura prayatnameM tana-mana-dhanase sahAyaka bananekA kAma; dharmabhAvanAyukta netAoMko paMca banAkara unake isa tarahake na jAne kitane kAma karanA hai| dvArA phaisalA karAnekI sUcanA kI gaI hai| ina sabhI kAmoM meM dhanakI AvazyakatA hai aura 2'lobha ke vaza mukaddamA miTAnekI yaha sabhI jAnate haiM-dezI aura videzI sabhI artha sUcanA nahIM kI gii| zAstrajJa eka svarase kahate haiM ki bhArata jaisA " tuma paise bacA rakkho, lobhI bano, dharma nirdhana deza koI bhI nahIM hai| ataH aise nirdharakSAke lie dhanako kyoM barabAda karate ho ?" na dezameM yadi kisIke pAsa thor3A bahuta dhana isa tarahakA izArA bhI hamAre lekhameM nahIM hai| ho to usa dhanakA kevala vahI akelA mAlika hamAre likhanekA abhiprAya to yaha thA ki Aja nahIM hai, kintu sArA deza mAlika hai, vaha to kala isa dezakI aisI dazA hai ki "dhanakA kevala 'TrasTI ' hai| usa dhanako svecchAcaritAToTA hai, udAratAkI kamI hai " isalie jo pUrvaka ApasI yuddhoMke dvArA dezako aura bhI adhika thoDA bahata dhana isa dezameM baca rahA hai, usakA nirbala banAneke kAmameM uDAnekA kisI bhI upayoga ApasI lar3AI-jhagar3oMmeM na karake saMsA- bhAratavAsIko adhikAra nahIM hai| merA vacana rako dharmamaya pavitra aura uccasaMskArasampanna kisIko sahana ho yA na ho, aura isake lie For Personal & Private Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthoke jhagaDe miTAnekA Andolana / mujhe cAhe jo upanAma diyA jAve, parantu maiM isa bAtako apanI sArI zakti lagAkara jorake sAtha kahU~gA ki jo bhAratavAsI dhanI banakara usa dhanakA upayoga apane nijI mauja-zauka meM aura lar3AI-jhagar3e karake dezakI dazA aura bhI Adhika zocanIya banAnemeM karate haiM, unake samAna koI mUrkha, dezadrohI aura pApI nahIM hai aura jo loga dhaniyoM ko sarvopayogI dharmasiddhAntoM ke pracAra meM aura dezasevA ke aneka kAmoM meM dhana kharca karane kI salAha deneke badale isa prakAra ke dharmayuddhoM meM tathA ApasI lar3AI-jhagar3oMmeM kharca karane ke lie utte - jita karate haiM ve manuSya jAtike kaTTara zatru haiM / 3 amuka pakSa nyAyakA ullaMghana kara rahA hai, isa prakArakA doSa kisIko bhI nahIM lagAyA gayA / hamArI apIla meM yaha kahIM bhI nahIM kahA kahA gayA hai ki digambaroMne nyAyakA ullaMghana kiyA hai / jo manuSya ApasameM phaisalA karanekI salAha dene ke lie nikalA hai vaha aisA kabhI kaha bhI nahIM sakatA ki jhagar3A kisane khar3A kiyA aura amuka tIrthakA saccA hakadAra kauna hai | kisI prakArakA Aropa aura kisI prakArakA jajameMTa ( phaisalA ) denA usakA kAma hI nahIM hai / maiMne bar3I hI sAvadhAnIse - isa tarahase ki kisI eka bhI pakSa para koI Aropa na Ave - kisI ke sAtha g2airainsAphI na ho jAya - taTastha hokara apIla kI thI ki chadmastha honeke kAraNa manuSya mAtra bhUlakA pAtra hai / isa lie eka pakSase bhUla bhI ho sakatI hai, to bhI dUsare pakSa ko apane bhAI ke sAtha lar3ane ke badale Apasa meM hI samajhautA kara lenA caahie| merA nijI aura dRDha abhiprAya yaha hai ki jina zAntimaya sthAnoMko agaNita AtmAoMke mokSa prApta karane ke kAraNa hama pavitra 515 mAnate hoM una sthAnoM para, jo janma se jaina haiM kevala unhIMko nahIM kintu anya logoM ko bhI - jo vahA~ Ate haiM-darzana-pUjana dhyAna karanekA subhItA honA cAhie aura yadi ve vahA~ darzana-pUjana kareM to isase hameM prasanna honA cAhie / digambara aura zvetAmbara donoMko Apasa meM salAha karake aisA prabandha kara DAlanA cAhie ki donoM hI apanI apanI paddhatise nirvighnatayA pUjApATha kiyA kareM / parantu pUjanakI isa AvazyakatA kI ora aura pUjanakA adhikAra pratyeka manuSyako milanA cAhie isakI ora dhyAna deneke lie sarakArI kAnUnameM guMjAyaza nahIM hai| kAnUna to pahAr3ako eka sthAvara sampatti mAnakara usakA adhikAra kisI eka pakSako de denA, basa itanA hI matalaba rakhatA hai / para yadi hama dezabhakta aguoM se apanA nyAya karAveMge, to ve dharmako bAdhA na pahu~ce aura sacce hakadArakI mAlikI bhI na jAya ina donoM bAtoMkA khayAla rakhakara koI acchA mArga DhU~r3ha nikAleMge | jina logoMpara kAnUnase lar3anekI hI dhuna savAra hai, unheM jAnanA cAhie ki kAnUna kevala buddhivAdakA pariNAma hai, usameM abhItaka dharmabhAvanAkA mela nahIM huA hai / madyapAna aura vezyAgamana ye do bahuta hI bar3e adharma aura anartha haiM, to bhI buddhivAdase taiyAra kiyA gayA sarakArI kAnUna na vezyAke dhaMdheko banda karatA hai aura na zarAba becanA banda karatA hai / isIlie dharma aura kAnUna donoM ke anubhavI aguoMke dvArA ina dhArmika yuddhoMkA phaisalA karA lenA hamAre lie vizeSa kalyANakArI hai / isake sivAya jinhoMne sammeda zikharasambandhI mAmaloMpara bArIkI se vicAra kiyA hai ve jAnate haiM ki yaha mukaddamA 'privI kaunsila' taka jAyagA, to bhI isa kalahakI samApti honevAlI nahIM hai / isake sambandhameM aisI For Personal & Private Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmARImammmmm jainahitaiSIHiftinimunting bahutasI bAteM mujhe mAlUma huI haiM jinheM unheM kevala tIrthokI mAlikI yA pUjAke meM prakaTa nahIM kara sakatA; parantu itanA hakakA hI nirNaya nahIM cAhie, ve to yaha to nissandeha hokara kahA jA sakatA hai ki jajameMTa cAhate haiM ki digambarasampradAya hI privI kauMsilase phaisalA mila jAnepara bhI sabase pahalA aura saccA dharma hai aura zvetAmbara adAlatoMke dhakke khAnekA kAma jainoMke bhAgyase pIchese nikalA huA jhUThA dharma hai aura isa TalanekA nahIM / isa taraha varSotaka kaSTa bhogakara, bAtakA jajameMTa denekI lAlAjI jitanI lAkhoM rupayoMkA pAnI banAkara, paraspara eka dUsa- yogyatA becAre dezake netAoMmeM kahA~ ? reko nirbala banAkara, jaba donoM pakSa thaka jAya~ge jAna par3atA hai lAlAjIke kAnameM svayaM taba antameM ApasameM hI nibaTerA karaneko lAcAra zrImahAvIra svAmI Akara kaha gaye haiM ki hoMge / isase to yahI acchA hai ki abhIse zvetAmbara hamAre saMghameM nahIM haiM aura ve mithyAtI paMcoMke dvArA mAmalA te karA liyA jAya aura haiM / lAlAjI kahate haiM-" kyA mithyAtva samyamela-milApa bar3hAyA jAya / vaNika jaisI sayAnI ktva milanese mahAvIrakI ekatA athavA jAti bhI yadi isa ora dhyAna na degI to aura muktikA mArga ho sakatA hai ? kadApi nahIM .... kauna degA ? jala AgnikI athavA aMdhakAra prakAzakI 4 dezake netA jainadharmake gauravakI ekatA ho sakatI ho to digambara-zvetAmbararakSA avazya kreNge| kI ekatAkI kalpanA bhI ho sakatI hai, anyathA dezake netA bhAratavarSa ke hI vAtAvaraNameM nahIM / " ( lAlAjI jozameM Akara gaye to the janme haiM aura bhAratavarSa meM hI baDe hue haiM. isalie zvetAmbara dharmako andhakAra kahane, para likha gaye unameM dharmabhAvanA avazya hogI aura jinameM dharma- apane hI dharmako andhakAra ! ) lAlAjI yA unake bhAvanA hai ve ajaina hone para bhI jainadharmakA gaurava 'dharmAtmA ' lekhaka jisa hRdayase ye zabda likha kisa bAtameM hai isa bAtako sugamatAse samajha hare haiM usa hRdayako maiM bA~ca sakatA huuN| Apa sakeMge aura usa gauravakI rakSAkA bhI ve svadeza- ina jhagar3oMse digambaradharmakI prAcInatA aura satyatA prema aura dharmabhAvanAke kAraNa avazya khayAla aura zvetAmbaradharmakI arvAcInatA tathA . asrkkheNge| isake sivAya Ajakala jainadharmasamba- tyatA korTAke dvArA siddha karAnA cAhate haiN| ndhI patra, pustaka, zAstrAdi a~garejImeM bhI prakA- yadi maiM bhUlatA nahIM hoU~ to eka kesameM aisA zita hone lage haiM aura ajaina bhAratavAsI jaina- prayatna sacamuca kiyA bhI gayA hai| sarakArI sabhAoMmeM jainatattvasambandhI vyAkhyAna bhI dene adAlatoMse isa prakArakI AzA karanA, ise lage haiM, aisI dazAmeM bhArata ke sAre hI netA jaina- 'dharma bholepana ke sivAya aura kyA kaha sakate bhAvanAoMse bilkula hI kore haiM, aisA kahanA haiM ! jaba maiM ApasameM sulaha aura zAnti karAto apanI ajJAnatA prakaTa karanA hai / para neke lie khar3A huA hU~, taba eka taTastha puruSake lAlAjIko apanI ajJAnatA pragaTa honekI kyA rUpameM maiM isa bAtakA izArA bhI nahIM kara sakatA paravA hai, unhoMne to dezake netAoMmeM jo hU~ ki kauna sampradAya pahalA hai aura kauna pIchekA jainadharmasambandhI ajJAnatAkA doSa nikAlA hai, aura tIrthokI mAlikI tathA pUjanake hai, vaha eka dUsare hI Azayase nikAlA hai| hakake jhagar3ese 'kauna dharma adhika prAcIna For Personal & Private Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ SARILALITALITAHATAIMILIAHITIHAARAMAIRAIMILAR tathA~ke jhagar3e miTAnekA Andolana / ififtiffinfirmffiftifiniti RTAITHERS 517 hai yA saccA hai / isa praznakA koI sIdhA sambandha 5 ApasameM phUTa kauna karAtA hai ? bhI to nahIM hai| isI prakAra yaha kahanekA lAlAjI kahate hai ki " nahIM mitro, (apIla sAhasa karanA bhI-ki jo prathama janma pAtA karanevAle ) asaMbhava ekatAkA lobha dikhAkara hai vaha saccA aura jo pIche.janma pAtA hai vaha digambaroMmeM anekatAkA prayatna kara rahe haiM-ApasameM jhUThA-eka prakArase apanI mUrkhatA prakaTa karanA phUTakA bIja bo rahe haiN|" isa viSayameM maiM aba hI hai| itanA to maiM kahU~gA ki iti- kyA kahU~ ? isakA uttara to lAlAjIko eka hAsajJoMke upayogake lie tArIkhoMkA patA avazya baccA bhI de detA ki pAnIse Aga bujhatI hai, yA lagAyA jAnA cAhie aura jagatke tattvajJAnakI sulagatI hai ? para itanA to mujhe avazya kahanA vRddhike lie judA judA dharmazAstroMke siddhAntoM- cAhie ki ekatAkI himAyata karanevAle digambara kI jA~ca-par3atAla bhI avazya honI cAhie; bhAiyoMke viruddha dUsare digambarI bhAiyoMko utteparantu ' maiM saccA aura tU jhUThA' kevala isI jita karake paraspara zatrutA utpanna karanekA kAma kadAgrahakI tuSTike lie jo dhArmika vivAda aura lAlAjIne zurU kara diyA hai / itanA hI nahIM zAstrArtha Adi hote haiM, isa samaya hameM unheM kintu Apane 'bhAratajainamahAmaNDala , jaisI tiraskArakI dRSTise dekhanA cAhie aura jahA~taka saMsthAke suzikSita aura pratiSThita sabhyoMpara bhI isa bana sake unheM dabA denA caahie| janasamAjameM ekatAkI himAyatake aparAdhake badale nindAke jise jo dharma acchA lage use vaha zraddhApUrvaka vANa chor3akara kalahakA bIja bo diyA hai| pAle aura dUsare loga apanI rucike anusAra 6 paMca niyata karanekI sammati jisa dharmako pAlate hoM unake prati denevAle sajjana / sahiSNatA rakkhe-mAdhyasthya vRtti rakkhe, yahI sabase 'tIrthoMke jhagar3e miTAie' zIrSaka apIlameM acchA mArga hai / manuSya jabase samAja banA kara jina sajjanoMke hastAkSara haiM ve digambara aura zvetArahanA sIkhA hai, tabase samAjakI rakSAke lie mbara donoM hI sampradAyoMke prasiddha aura pratiSThita use isa nItikA avalambana karanA hI par3A hai| puruSa haiN| isa kAryameM zeThapArTI bhI zAmila hai yadi koI manuSya auroMke dharmoke prati sahiSNutA aura suzikSita-pArTI bhI zAmila hai / apIlameM nahIM rakha sakatA hai, to vaha samAjake lie eka aisI eka bhI sahI nahIM hai jisane A~khakI zarmase bhayaMkara jantu hai, samAjake hitake lie use yA Agrahase apane hRdayake viruddha sammati dI sabhAjameMse dUra kara denA cAhie / AzcaryakI ho| para isa apIlake viruddha hamAre lAlAjIne bAta to yaha hai ki lAlAjI jisa dharmako kArTa- jo pemphaleTa nikAlA hai usameM hRdayase sahiyA~ ke dvArA satya siddha karAnA cAhate haiM usI denevAle zAyada do cAra sajjana bhI na hoNge| dharmako svayaM itanA bhI nahIM jAnate haiM jitanA para, - para, sahiyoMmeM jina seTha sajjanoMke nAma chape haiM unheM, yA unakI taraphase sahI kara denevAle eka sAdhAraNa vidyAthA jAnatA hai| isa para mA para dharmaviSayaka gaharI samajha na rakhanevAle munIma ApakA yaha hausalA hai ! mAlUma nahIM yaha lekha sAhaboMko, doSa deneke lie maiM taiyAra nahIM huuN| ApakA hI hai yA ApakI Ar3ameM kisI kyoMki yaha sArI hI bAjI akele lAlAjIkI dasare dharmAtmAkI dikhalAI huI kArIgarI hai| khelI huI hai aura ApahIne bar3e prayatnase davAva For Personal & Private Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 KATARIAGEBALABALLAHBAIAHELIBABARD jainahitaiSI Adi DAlakara ye sahiyA~ karAI haiM / astu / bar3A bhArI hita yA ahita honevAlA nahIM hai| paMca niyata karanA yA nahIM karanA, yaha donoM sulahakI pakSameM sahI dekara hI yadi saba loga sampradAyoMkI aura khAsa karake vAdI prativAdi- baiTha raheMge to yaha kAma Age na bar3ha sakegA; aura yoMkI icchA para nirbhara thA, unase koI jabardastI vipakSameM sahI denevAle sajjana yadi bhItarase sulaekatA karaneko nahIM kahatA thA, ekatAke himA- hake pakSapAtI hoMge to unase kucha sulahake mizayatI bhI dabAva DAlakara nahIM kintu namra prArthanA nakI hAni nahIM ho skegii| udAharaNake taura para aura samajhauteke mArgase hI kAma kara rahe the, isake indaurake eka pratiSThita seThajIne mere isa AndosivAya ekatAkI himAyata digambara-zvetAmbara lanake prati sahAnubhUti prakaTa kI thI; parantu donoM pakSake seTha aura bAbuoMkI orase (na ki unhIMke munImajIse seThajIke nAmakI sahI lAlAkisI eka hI sampradAyakI orase) hotI thI, jIne apane nindAtmaka pemphaleTameM karA lI hai| taba yaha samajhameM nahIM AtA ki eka lAlAjIko merA vizvAsa hai ki eka dina ye hamAre viruddha sahIhI isameM apane dharmake dhvaMsa honekA bhaya denevAle sajjana bhI jagatko 'zAsanapremI' banAkyoM huA ? jaba abhItaka zvetAmbaroMne aisI nemeM hamAre sAtha hAtha milAya~ge aura parasparake koI kArravAI nahIM kI hai taba lAlAjI jaise vairavirodhako bhulA deMge; balki isase bhI dharbhonmattoMke likhe hue aNDavaNDa lekha para Age bar3hakara maiM to yaha bhAvanA bhAtA hU~ ki digambara samAjake seTha sajjanoMne sahI dekara aura apane kharcase isa Andolanako jArI rakhaneke apanI zAmilagIrI batalAkara hamArI samajhama tA aparAdhake kAraNa merA gAliyoMse satkAra karazvetAmbaroMke sanmukha apanI anudAratA hI prakaTa nevAle lAlAjI aura unakI preraNAse sahI karakI hai aura mAnoM batalA diyA hai ki hama nevAle tamAma sajjana eka dina rAgaddeSakA ni:sulahako nahIM kalahako pasanda karate haiM / maiM - zeSa kSaya karake vItarAga avasthA prApta kreN| zvetAmbarasampradAyake prasiddha prasiddha seThoMse / -aguoMse milA hU~ aura unhoMne isa ekatAke eka bAta aura likhakara maiM isa lekhako samApta Andolanake prati pUrI pUrI sahAnubhUti prakaTa kI karU~gA / lAlAjIko, merI ekatAkI carcAko hai / isI prakAra maiM digambara sampradAyake bhI 'kUTanIti' kahakara aura usameM zAmila honevAle kaI suprasiddha aguA-seThoMse milA hU~ aura unhoMne prasiddha digambara mahAzayoMko dharmazanya, khAdyAbhI isa Andolanake prati prasannatA prakaTa kI hai| khAdyavicArahIna Adi vizeSaNa dekara bhI santoSa isalie mujhe vizvAsa hai ki dhIre dhIre lokamata nahIM huA, isalie unhoMne lage hAtha mujhapara taiyAra ho jAyagA aura dharma tathA dezakI nIvarUpa bhI puSpavRSTi kara DAlI hai aura ise maiM sacamuca hI ekatAkA zubhAgamana jainasamAjameM avazya hogaa| unakI kRpAvRSTi ' samajhatA hU~ / yadyapi jaisA ki lAlAjIne hamArI apIla para sahI karane. lAlAjI kahate haiM, maiM tIrtharakSAmeM pApa nahIM batavAle sajjanoMpara jisa taraha kaTAkSa kiyA hai, lAtA hU~, (maiM to tIrtharakSAkA acchese acchA unake pemphaleTa para sahI karanevAloM para vaisA aura thor3e kharcavAlA mArga batalAtA hU~ ) to bhI kaTAkSa karanekI merI icchA nahIM hai; parantu yaha mujhe isa bAtako svIkAra karanemeM koI saMkoca maiM avazya kahU~gA ki pakSa yA vipakSake lekhoMpara nahIM hai ki maiM kisI mUrtikI pUjA nahIM karatA daza pA~ca sahiyA~ adhika yA kama honese koI (aura pUjanevAloMko rokanA bhI nahIM cAhatA ) / For Personal & Private Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ + AIMIMARATHMImmmmmmmmmm bhAratameM janasamAjakI avsthaa| bhAratameM jainasamAjakI avasthA parantu mere dUsare bhAI jina mahAvIra bhagavAnakI bhAratameM jainasamAjakI avasthA / mUrti pUjanemeM apane AtmAkA kalyANa samajhate haiM, (jAtiprabodhakase uddhRta / ) unhIM mahAvIradevake samasta dharma rAjyakI-samagra "pAThako! Ageke pRSThakI saMkhyAoMko z2arA janasamAjakI maiMne eka bar3e vistAravAlI vizAla dhyAnase dokhie / inase ApakI avasthAkA mUrti banA rakkhI hai aura usakI sevA pUjA arthAt patA lagatA hai, jAtike hrAsakA kAraNa mAlUma usa samAja aura usa dharmakI sevA-zuzrUSA yathAzakti hotA hai / jainajAtimeM striyoMkI kula saMkhyA yathAmati tana-mana-dhanase karanA yahI merI pyArI 604629 haiM jisameM 153297 vidhavAoMkI mUrtipUjA hai / dUsare tamAma manuSyoMko apane apane saMkhyA hai / arthAt 100 pIche 25 vidhavAyeM haiM iSTa devakI pUjA karanekA jitanA haka hai utanA hI aura striyoMkI saMkhyA puruSoMse 38924 kama mujhe isa vizAla mUrtikI pUjA karanekA hai| hai| kisI kisI puruSake ekase adhika striyA~ merI pUjApaddhati kisIkA dila dukhAnevAlI yA bhI haiM / yaha bAta vivAhita puruSoM aura vivAkisIko hAni pahu~cAnevAlI nahIM hai, isa lie dUsare hitA striyoMkI saMkhyAse mAlUma hotI hai / sajjanoMko cAhie ki ve apanI apanI pUjA ___ 269627 vivAhitA striyA~ haiM aura 268938 vivAhita puruSa haiM arthAt 696 striyA~ vivAhita paddhatimeM zraddhApUrvaka lage raha aura merI pUjA- adhika haiN| eka to vaise hI striyoMkI saMkhyA vidhikI ora mAdhyasthyabhAvanA-matasahiSNutA kama, dUsare cauthAI vidhavAyeM, tIsare kisI kisI rkkheN| dUsaroMkI dRSTimeM merI pUjAvidhi bhale puruSake ekase adhika striyA~ / taba vicAra hI acchI na ho, para merI pUjApAtra mUrti itanI karanekI bAta hai ki kitane puruSoMko kuMvArA rahanA vizAla hai ki usameM digambara-zvetAmbara sabakA par3atA hai, arthAt kitane puruSa santAna utpanna samAveza ho jAtA haiM, isa lie maiM to apanI sama- karake jAtikI saMkhyAko nahIM bar3hA sakate / ina jhake anusAra apanI pUjAmeM inako bhI pUjAkA kAraNoMse hI aba taka barAbara jAtikA hrAsa mAna detA hU~ aura inakI sevAbhaktike lie zarI- hotA rahA, vartamAnameM ho rahA hai aura Ageko radravyAdi sAmagrI bheTa karatA hU~ / isalie mujhapara hogA / yaha bAta avivAhita strI puruSoMkI ina devoMko ( zvetAmbara-digambaroMko ) avakapA saMkhyAse bhI siddha ho jAtI hai / 317197 nahIM karanI cAhie aura yadi kadAcit avarupA puruSa avivAhita haiM aura 181705 striyA~ ho jAya to kyA Dara hai, deva to mere hI haiN| inheM avivAhita haiM, arthAt 135492 puruSoMko, avazya ku~vArA rahanA pdd'egaa| koI koI puruSa kaI manA lenekI kalA inake bhaktase chupI nahIM raha / kaI striyoMse vivAha karatA hai, isake hisAbase sktii| lokameM prasiddha hai ki bhaktake sAmane ku~vAroMke aura bhI adhika rahanekI sambhAvanA hai| bhagavAn bhI sIdhe ho jAte haiN| ataeva yadi jAtikI saMkhyA bar3hAnA abhISTa hai samagra jainasamAjakI to ku~vAroMkI dazA sudhAranI cAhie, samAjameM mUrtikA upAsaka vidhavAyeM kama hoM isakA prayatna karanA cAhie / aura eka puruSako eka puruSako ekase adhika striyoMke sAtha vivAha karanese rokanA cAhie tathA raMDuavibhakta jainasaMghakA zrAvaka, voMko jinakI indriyA~ zithila ho gaI haiM punavADIlAla motIlAla shaah| vivAha karanese manA karanA caahie|" For Personal & Private Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520 AyuruSa strI vivAhita vidhura vidhavA varSa strI .-1 52 1966 2-3 178 247 20 153 353 For Personal & Private Use Only 5-10 10-15 15-20 20-25 25-30 30-35 35-40 40-45 45-50 50-55 55-60 19719 9571 16434 16115 14373 70088 56225 49149 60220 55412 52664 36409 44474 23577 4678 2098 9129 8976 2310 1068 4509 12772 12376 28800 31933 14519 16745 5969 jainahitaiSI bhAratavarSameM jainiyoMkI avasthA / avivAhita , avivAhita vivAhita strI puruSa 19887 19623 8902 9485 15970 16239 15473 15848 113 14491 13977 70851 65314 1094 34483 5616 3708 18608 25718 994 34446 15295 42175 439 40542 251 32616 4774 279 30409 2775 131 19880 19751 61 8618 1268 84 8769 411 38 3019 423 2950 317197 181705 268638 4513 20836 42735 51882 43564 36176 22397 20928 9897 8882 2960 2677 2146 3598 4911 5087 7193 6145 , 9151 4853 6708 2539 3640 906 2706 7344 11312 16049 13761 23267 13549 24283 159 , 1.48 11698 2.95 18191 4652 8247 10se U 8886 643553604629 269627 57418 153297 -