Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12EETTES SMARTOARINAMA HTTER SATURMEHAR gAthA parama vijaya kI AcArya mahAprajJa WHAHRIRANGILINDRANCHRISE saMpAdaka zAsana-gaurava muni dhanaMjayakumAra
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka : jaina vizva bhAratI lADanUM (rAja.) 341306 jilA : nAgaura (rAjasthAna) phona: 01581-222080/025 phaiksa : 01581-223280 e-mail:secretariatIdn@jvbharati.org saujanya pUjya pitAjI sva. phAgaNacaMda jI corar3iyA evaM pUjya mAtAjI sva. basaMtI devI corar3iyA kI puNya smRti meM suputra subhASa-prabhA, supautra sonU corar3iyA / suputrI sucitrA - vikAsa barar3iyA, dauhitra zobhita barar3iyA gaMgAzahara-guvAhATI prathama saMskaraNa : disaMbara 2010 I. (pratiyAM 3000) (c) jaina vizva bhAratI, lADanUM mUlya: tIna sau rupaye mAtra AvaraNa evaM Akalpana : aDiga mudraka : sAMkhalA priMTarsa vinAyaka zikhara, zivabAr3I roDa, bIkAnera 334003 GATHA: PARAM VIJAY KI by Acharya Mahapragya ISBN 978-81-7195-164-2 Rs300
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdakIya * vijaya manuSya kI svAbhAvika AkAMkSA hai| * use vijaya priya hai, parAjaya priya nahIM hai| vaha vijayazrI kA varaNa karanA cAhatA hai, parAjaya kA daMza jhelanA nahIM caahtaa| * vaha vijaya ke lie kyA-kyA nahIM krtaa| saMgharSa karatA hai, yuddha karatA hai, manobala aura zaurya-vIrya kA pradarzana karatA hai| * kahA gayA-juddhArihaM khalu dullahaM-yuddha kA kSaNa durlabha hai| isa durlabha kSaNa kA upayoga karo aura vijaya kI RcAeM likho| * jaba manuSya kI jujhArU vRtti vijaya ke svastika racatI hai taba usakA Anana/aMtaHkaraNa pramudita, praphulita aura vikasvara ho jAtA hai| aisA lagatA hai, jaise duniyA kI sArI khuziyAM usakI cAdara meM samA gaI haiN| jaba vaha vijaya ke dvAra para dastaka dene meM saphala nahIM hotA taba svayaM ko niSprabha aura nisteja anubhava karatA hai| aisA lagatA hai, jaise khuziyoM se bhare sadAbahAra mukha-caMdra ko kisI rAhu ne grasa liyA hai| * prazna hotA hai kyA vijaya kA maMtra durlabha hai? vijaya kA maMtra durlabha nahIM hai| durlabha hai vijaya ke maMtra kI aaraadhnaa| yadi vijaya ke maMtra kI niSThA aura tanmayatA ke sAtha, zubha adhyavasAya aura saMkalpapUrvaka ArAdhanA kareM to paga-paga para vijaya kA sAkSAtkAra ho sakatA hai| . vijaya ke maMtra kI ArAdhanA se pUrva lakSya kA nirdhAraNa jarUrI hai-hama vijaya kisa para prApta kareM? hamArA zatru kauna hai? kyA hamArA zatru koI vyakti hai? koI vastu yA paristhiti hai? * adhyAtma kI bhUmikA para bhagavAna mahAvIra ne kahA-vyakti svayaM hI apanA mitra hai aura svayaM hI apanA zatru-appA mittamamittaM ca duppdviysupddhio| apanI duSpravRtta AtmA zatru hai aura supravRtta AtmA mitr| dUsaroM meM zatrutA kA AropaNa ucita nahIM hai| vyavahAra ke kSetra meM zatru pratIta hotA hai dUsarA vykti| vastu satya yaha hai-zatru dUsarA vyakti nahIM hai, apanI hI AtmA hai| isIlie adhyAtmavidoM kA nirdeza sUtra rahA-appANameva jujjhAhi kiM te jujheNa bajjhao-tuma apane Apase lar3o, bAharI zatruoM se lar3ane se kyA hogA? unhoMne isa tathya ko isa prANavAn zabdAvalI meM pratiSThApita kiyA eka vyakti durjaya saMgrAma meM lAkhoM vyaktiyoM ko jItatA hai aura eka vyakti apanI AtmA ko jItatA hai| ina donoM meM parama vijaya hai apanI AtmA para vijy| jo sahassaM sahassANaM, saMgAme dujjae jinne| egaM jiNejja appANaM, esa se paramo jo||
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ RELESSMORZARTZAPENTIN Openin * dUsaroM ko jItanA vijaya aura apanI AtmA ko jItanA parama vijaya - isa rahasyapUrNa vaktavya ko samajhane kA artha hai-jIvana ke parama lakSya ko samajhanA / vaha vijaya, jahAM vyakti dUsaroM ko jItatA hai, kevala vijaya nahIM hai| vahAM vijaya aura hAra donoM sthitiyAM haiN| do vyaktiyoM ke saMgharSa meM eka vyakti jItatA hai aura eka hAratA hai| dUsare vyakti kI hAra kI niSpatti hai -vijaya | vaha vijaya, jahAM vyakti svayaM ko jItatA hai, kevala vijaya hai| vaha kisI saMhAra aura hAra kI niSpati nahIM hai / isIlie Atma-vijaya parama vijaya hai| * para-vijaya meM jItane vAlA utphulla hotA hai, jazna manAtA hai, hArane vAlA nirAza aura mAyUsa hotA hai| Atma-vijaya meM vijetA prasanna hotA hai, usakI vijaya mAnava-jAti ko zubha sukUna detI hai, usameM mAnava-mana meM vyApta nirAzA ko dUra karane vAlI AzA - kiraNa kA sAkSAtkAra hotA hai| * jahAM para-vijaya hai vahAM utkarSa aura apakarSa kA manobhAva prabala hotA hai| jahAM para vijaya hai vahAM ahaM aura hInatA kI graMthi ko poSaNa milatA hai| jahAM para-vijaya hai vahAM IrSyA, pratizodha aura vairAnubaMdha kI bhaTThI jalatI rahatI hai| jahAM Atma vijaya hai vahAM svayaM kA parama utkarSa hai para apakarSa kisI kA nahIM hai| jahAM Atma vijaya hai, vahAM svayaM kI anaMta zakti kA prasphoTa hai, hInatA aura ahaM se pare eka akSaya-zakti kA samudbhava hai| jahAM Atma vijaya hai vahAM AnaMda kA ajasra srota hai| IrSyA, pratizodha aura vairAnubaMdha kI cinagArI usa nirmala jala meM utpanna hI nahIM ho sakatI / * hama vijaya aura parama vijaya ke isa aMtara ko samajheM, anuciMtana aura anuzIlana kareM kyA hama usa vijaya meM vyAmUr3ha baneM, jisake pIche hAra chipI hai? kyA hama usa vijaya meM unmatta baneM, jisameM vinAza ke maMtra bhI chipe haiM? kyA usa vijaya ko mUlya deM, jisameM hajAroM-lAkhoM logoM ke jIvana kI bAtI bujha jAtI hai? kyA vaha vijaya kAmya ho sakatI hai, jo itihAsa ke bhAla para krUratA kA jIvanta zilAlekha aMkita kara de ? kyA vaha vijaya kabhI cirasthAyI ho sakatI hai, jisake sAtha zatruoM kI eka vizAla paMkti bhI khar3I ho jAe? kyA hama usa vijaya ko mahattva deM, jo madAMdha, sattAMdha kAmAMdha banane kI urvarA bhUmi bana jAe? vaha kaisI vijaya hai, jo ahaMkAra kA saMvardhana kare, karuNA aura saMvedanazIlatA kA rasa sokha le? kyA hama para vijaya se jur3e ina praznoM kI upekSA kara sakate haiM? * * parama zraddheya AcAryazrI mahAprajJa kA prastuta sRjana 'gAthA parama vijaya kI' eka udAtta caritra kA hRdayasparzI vizleSaNa hai, jo vijaya aura parama-vijaya ke madhya eka sUkSma kintu spaSTa rekhA khIMcatA hai| usase Atma vijaya ke kucha nae artha phalita hote haiM Atma vijaya kA eka artha hai-kaSAya vijaya / Atma vijaya kA eka artha hai - indriya aura mana ke dAsatva se mukti | Atma vijaya kA eka artha hai-samatA aura AtmatulA kI cetanA kA jAgaraNa / Atma vijaya kA eka artha hai-cetanA ke nirAvRta svarUpa kA saakssaatkaar| Atma vijaya kA eka artha hai--padArtha nirapekSa sukha aura zAMti kI anubhUti / * prastuta graMtha meM vartamAna aitihAsika yuga ke aMtima kevalI jaMbU svAmI ke yazasvI jIvana kA rocaka zailI meM romAMcaka citraNa hai, jisakA atha hotA hai para vijaya se aura iti hotI hai Atma-vijaya meN| para vijaya se parama - vijaya kI isa alaukika yAtrA meM aneka ghumAvadAra mor3a haiM, vilakSaNa Aroha aura avaroha haiM, jo aupanyAsika rasAtmakatA ke sAtha jIvana-sparzI udbodha aura saMbodha dene meM samartha haiN| hasti-vijaya, vidyAdhara-vijaya, brahmacarya kA saMkalpa aura vivAha prastAva kI svIkRti / ATha apsarA-tulya zreSThI kanyAoM se paannigrhnn| suhAgarAta meM vairAgya kA saMgIta / eka hI rAta meM ATha bhogAnurakta kanyAoM kA citta virkt| pAMca sau aTThAIsa vyaktiyoM, jinameM pAMca sau durgAMta cora, ke kevala eka aMdhiyArI rAta meM hRdaya-parivartana kA itihAsa - virala prasaMga | AcArya sudharmA se dIkSA grahaNa aura kaivalya kI upalabdhi-itanA sA kathA - sUtra vizada vivecanA ke sAtha bRhadkAya graMtha 'gAthA parama vijaya kI' meM rUpAyita hai| * AcAryazrI mahAprajJa kuzala vAgmI aura pravacanakAra the| prastuta kRti san 1666 meM unake dvArA pradatta 56 pravacanoM kI niSpatti hai| pravacana ke AdhArabhUta graMtha rahe-1. paMDita rAjamala viracita jaMbUsvAmicaritama', 2. AcArya bhikSu racita jaMbU caritra / ' 1. prakAzaka- mANikacaMda digaMbara jaina graMthamAlA samiti, muMbaI 2. prakAzaka - jaina zvetAMbara terApaMthI mahAsabhA
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadyapi jaMbU svAmI caritra ke saMdarbha meM zvetAMbara - digaMbara paraMparA meM aneka sthaloM para matAntara hai jaMbU kumAra ke mAtA-pitA ke nAma bhinna haiN| digaMbara paraMparA meM cAra tathA zvetAMbara paraMparA meM ATha kanyAoM se vivAha kA ullekha hai| hasti - vijaya aura vidyAdhara - vijaya kA zvetAMbara paraMparA meM ullekha nahIM miltaa| jahAM zvetAMbara paraMparA mauna hai, vahAM AcAryazrI ne digaMbara paraMparA meM mAnya tathyoM ko bhI pravacana kA viSaya bnaayaa| phalataH jaMbU caritra eka abhinava rUpa meM janatA ke sAmane A rahA hai| * AcArya zrI mahAprajJa kA jaMbU caritra para Adi pravacana 10 mArca 1996 tathA aMtima pravacana 3 jUna 1996 ko huA / 12 varSa taka ve pravacana kaiseToM meM surakSita rhe| prAcIna anuzruti hai - Ama bAraha varSa meM phalatA hai| san 2006 meM isa pravacana zrRMkhalA ke saMpAdana kA saMkalpa prasphuTita huaa| jUna 2006 prathama saptAha meM maiMne pahalA pravacana saMpAdita kiyA / tvarita saMpAdana meM nimitta banA terApaMtha TAimsa / muni yogeza kumAra jI aura maryAdA koThArI kA anurodha rahA - AcAryavara kI koI dhArAvAhika pravacana zRMkhalA terApaMtha TAimsa meM prakAzita ho / AcAryavara ne isa anurodha ko svIkAra kiyaa| 'gAthA parama vijaya kI' isa zIrSaka se terApaMtha TAimsa (6-12 julAI 2009 ) ke aMka meM pahalI kizta prakAzita huii| maiMne AcAryavara se nivedana kiyA- 'AcAryavara! ApakI kRtiyoM ko hajAroM-hajAroM prabuddha loga par3hate haiM, unase dizA, dRSTi aura samAdhAna prApta karate haiN| kabhI-kabhI Apako bhI apanI kRtiyoM ko par3hanA caahie|' AcAryavara ne muskarAte hue pUchA--'maiM apanI kRti kyoM paDhUM?' 'AcAryavara! Apake vicAra nirvicAra sthiti meM prakaTa hote haiN| Apa kabhI-kabhI apane vicAroM ko isa dRSTi se par3heM ki nirvicAra se kaise vicAra udbhUta hue haiM? nivedana kA dUsarA kAraNa yaha hai- ApazrI kA pravacana sAhitya bana jAtA hai| hama usa vAGgamaya ko kisa rUpa meM saMpAdita karate haiM? ApazrI kI samIkSAtmaka dRSTi hamAre lie dizA darzaka bana skegii|' dUsarA din| madhyAhna kA smy| AcAryavara ne mukhya niyojikA sAdhvI vizrutavibhAjI se kahA- Aja 'gAthA parama vijaya kI' sunanA hai| sAdhvIzrI ne terApaMtha TAimsa meM prakAzita pUrI kizta pddh'ii| pUjya gurudeva avadhAna pUrvaka sunate rhe| yatra-tatra samIkSAtmaka TippaNI bhI karate rhe| usake pazcAt yaha niyamita krama sA bana gyaa| AcAryavara pratyeka naI kizta sunate aura apanI pratikriyA bhI vyakta krte| AcAryavara kI samIkSAtmaka pratikriyA se hameM AtmatoSa aura saMbodha - donoM milte| * 'gAthA parama vijaya kI' dhArAvAhika ke zravaNa-kAla ne aneka avismaraNIya saMsmaraNoM ko bhI janma diyaa| maiM kevala eka saMsmaraNa ko aMkita karanA cAhatA huuN| usa dina zanivAra thaa| mere AyaMbila tapa thaa| AcAryavara ko mukhya niyojikA jI ne 'gAthA parama vijaya kI' kI sadyaH prakAzita kizta sunaaii| AcAryazrI ne pUchA--'tuma isake saMpAdana meM kitanA samaya lagAte ho|' maiMne kahA- 'vartamAna meM saptAha kA krama prAyaH nizcita hai-do dina vijJapti lekhana meM, do dina 'gAthA parama vijaya kI' ke saMpAdana meM, do dina kucha saMdeza Adi ke lie| zanivAra ke dina AyaMbila tapa rahatA hai| usa dina prAyaH ina kAryoM se mukta rahane kA prayAsa karatA huuN|' mukhya niyojikAjI- 'munizrI ! Apa AyaMbila kyoM karate haiM?' muni dhanaMjaya-'saptAha meM eka dina sahaja tapa ho jAtA hai| isase vigaya-varjana Adi kI jo saMghIya vidhi hai usakA anupAlana hotA hai| laMghana svAsthya ke lie bhI acchA hai| zarIra meM halakApana aura mana meM prasannatA rahatI hai| ' mukhya niyojikAjI (AcAryazrI kI ora abhimukha hokara) - gurudeva ! Apa vigaya-varjana kI bakhzIza karA sakate haiM?' AcAryazrI (muskarAkara)----vigaya-varjana kI bakhzIza bahuta choTI bAta hai|' mukhya niyojikA jI (visphArita netroM se ) - 'kyA vigaya - varjana kI bakhzIza choTI bAta hai?' AcAryazrI- 'hAM, inake lie bahuta choTI bAta hai|' mukhya niyojikA jI - 'gurudeva ! kaise hai yaha choTI bAta ?'
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA LittuRESRIGARH AcAryazrI 'dhanaMjayajI kI sevAeM kevala sAhitya se jur3I huI nahIM haiN| inakI sevAeM sarvatomukhI haiN| inake lie bahuta kucha kiyA jA sakatA hai....kucha bhI kiyA jA sakatA hai|' mukhya niyojikAjI (merI ora abhimukha hokara)-munizrI! gurudeva ke ye zabda kevala sunane ke nahIM haiM, noTa karane ke haiN| kisI saubhAgyazAlI ziSya ko hI aisA AzIrvAda aura anugraha milatA hai|' maiM vinata-praNata svara meM bolA-'maiM jo kucha hUM yA maiMne jo kucha pAyA hai, vaha saba gurudeva kA hai| maiMne svayaM ko gurudeva se bhinna kabhI mAnA hI nhiiN|' AcAryazrI ne mere kathana para TippaNI karate hue kahA-'hAM, ye sadA samarpita aura ekarUpa rahe haiN|' pUjya gurudeva ke ye zabda mere jIvana kI amUlya nidhi haiN| prastuta graMtha kI kiztoM ko sunate hue AcAryavara ne aneka bAra vardhApita, puraskRta aura upakRta kiyaa| sRjana kA aisA avasara bhI milA, jisakI maiMne kabhI kalpanA hI nahIM kI thii| * prastuta graMtha kI bIsavIM kizta chapate-chapate jJAta huA-pUjya gurudeva ke pravacana ke do kaiseTa upalabdha nahIM ho pA rahe haiN| maiMne gurudeva se vastusthiti nivedita kii| gurudeva kA prazna thA aba kaise hogA? maiMne kahA-'gurudeva! do kizteM likhavA deM athavA pravacana karA deN|' gurudeva-'abhI to yaha saMbhava nahIM lgtaa|' muni dhanaMjaya-lekina ina do kiztoM ke binA to adhUrApana lgegaa|' AcAryavara-'phira tuma kyA karoge?' muni dhanaMjaya-'kyA maiM unheM likha kara nivedita kara dUM?' AcAryavara-'hAM, yaha ho sakatA hai|' AcAryavara ke iMgita ko zirodhArya kara maiMne ve do kizteM likhiiN| AcAryavara ke sAhitya ke sAtha isa rUpa meM jur3ane kA yaha mere jIvana kA advitIya prasaMga hai| AcAryavara ne una kiztoM ko avadhAnapUrvaka pddh'aa| usI rUpa meM prakAzana kI svIkRti pradAna karate hue AcAryavara ne jina zabdoM meM mujhe AzIrvAda pradAna kiyA, unheM maiM jIvana ke lie varadAna tulya mAnatA huuN| vaha varadAyI AzIrvAda, jo kevala anubhUti kA viSaya hai, jIvana kA satata sahacara banA rhe| * 'gAthA parama vijaya kI' bahuzruta AcAryazrI mahAprajJa kI jAgRta prajJA kA eka aura jIvanta pramANa hai| isameM darzana zAstra, svAsthya zAstra, dharmazAstra, adhyAtma vidyA, yoga, manovijJAna Adi kI AsevanIya sAmagrI itanI sarasatA-sahajatA ke sAtha parosI gaI hai ki vaha pAThaka ke aMtastala ko prINita aura tRpta kara de, jIvana ke parama lakSya ke sAtha jor3a de| * hamane yaha socA thA-AcAryavara apanI isa apUrva kRti kA svayaM lokArpaNa kareMge kintu niyati ko yaha mAnya nahIM thA aura niyati ke Age kisakA vaza calatA hai? parama zraddheya AcAryazrI mahAzramaNa AcAryazrI mahAprajJa ke yazasvI uttarAdhikArI haiN| AcAryazrI mahAprajJa dvArA nirdiSTa kAryoM ke kriyAnvayana meM pUjyapravara kA maMgala AzIrvAda aura dizA-darzana hameM prApta hai| * yaha sukhada saMyoga bhI mere lie prasannatA kA viSaya hai-maiM pacAsaveM varSa-praveza (mRgasara zuklA pUrNimA, 21 disaMbara 2010) ke dina prastuta graMtha ArAdhya ke zrIcaraNoM meM samarpita kara rahA huuN| aura isa saMkalpa ke sAtha kara rahA hUM-parama vijaya kI upalabdhi mere jIvana kA dhyeya banA rhegaa| 21 disaMbara, 2010 muni dhanaMjayakumAra nokhA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI vasaMta Rtu parivartana kI Rtu hai| isa Rtu meM purAne patte jhar3a jAte haiM, naI koMpaleM phUTane laga jAtI haiN| kevala vRkSa meM hI nahIM, parivartana manuSya ke zarIra meM bhI hotA hai| usameM bhI nae rakta kA saMcAra hotA hai| nava rakta ke saMcAra kA samaya hai vasaMta Rtu| isa Rtu meM sahaja hI prakRti apanI suSamA bikheratI hai| phUla vikasvara hote haiN| kokila kA AlApa zurU ho jAtA hai| Ama baurAne laga jAte haiN| madhu aura mahaka vAlA mIThA sA vAtAvaraNa nirmita hotA hai| hara vyakti ke mana meM vana krIr3A karane kI bhAvanA bhI jAgatI hai| vanaspati jagat ke sAtha manuSya kA bahuta gaharA saMbaMdha hai| yadi vanaspati na ho, hariyAlI na ho to AdamI bhI sUkhane laga jaae| vanaspati jitanI praphulita rahatI hai, per3a-paudhe jitane puSpita, pallavita aura phalita rahate haiM, utanA hI AdamI bhI puSpita, pallavita aura phalita hotA hai| vanaspati kA jagat murajhAtA hai, manuSya bhI murajhAne laga jAtA hai| bahuta gaharA saMbaMdha hai donoM meN| jaba-jaba nayA kucha AtA hai, manuSya ke mana meM eka kutUhala kI bhAvanA paidA hotI hai| vasaMta Rtu meM puSpa parAga bikherane lge| puSpa kI parimala se AkRSTa hokara bhaMvare bhI cAroM ora maMDarAne lge| suSamA bar3ha gii| itanA saundarya prakRti ne bikherA ki sabakA mana usameM lubhAvanA bana gyaa| ___rAjagRha nagara ke loga bAhara aae| AdamI ghara meM rahatA hai para sadA ghara meM rahanA acchA nahIM lgtaa| kabhI-kabhI bAhara jAnA acchA lagatA hai| ghara meM rahate-rahate Uba jAtA hai, taba bAhara jaMgaloM meM, bagIcoM aura udyAnoM meM jAtA hai| vana-vihAra, vana-krIr3A ke lie jAtA hai| chata ke nIce rahanA acchA nahIM lgtaa| chata bhI eka baMdhana hai, eka gherA hai| sadA sImA meM rahanA acchA nahIM lgtaa| manuSya kI mUla prakRti hai ghere se mukta rahanA, sImA se mukta rahakara asIma meM rhnaa| asIma meM rahane kI bAta, ghara ke baMdhana se mukta rahane kI bAta jAne-anajAne mana meM rahatI hai| isIlie vaha asIma AkAza ke nIce rahanA cAhatA hai, ghara ke baMdhana se mukta hokara khule vAtAvaraNa meM rahanA cAhatA hai|
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjagRha ke nAgarika vanakrIr3A ke lie udyAna meM ge| nAnA prakAra ke vRkSoM se bharA huA udyaan| cAroM ora krIr3A kA smaarNbh| usameM rAjA bhI zarIka huaa| hajAroM manuSya aae| bar3e-bar3e loga hAthI aura ghor3oM para sajadhaja kara aae| udyAna meM eka melA-sA laga gyaa| saba loga krIr3A karane meM lIna bane hue haiN| ___ krIr3A-kAla meM pratyeka manuSya ke mastiSka meM mAdakatA sahaja paidA ho jAtI hai| hamAre zarIra meM kucha aise rasAyana haiM, jo mAdakatA ko paidA karate haiN| yadi mAdakatA na ho to manuSya bahuta duHkhI bana jAtA hai| jo mAdakatA bAhara kI vastu se, naze kI vRtti se paidA kI jAtI hai, vaha mAdakatA bahuta kharAba hai, svAsthya ke lie hAnikAraka hai| apane bhItara se, apane bhItarI rasAyanoM se jo mAdakatA paidA hotI hai, vaha uttama hai| usameM AdamI masta ho jAtA hai, jhUma uThatA hai| sArI cintAoM ko bhUla jAtA hai| vaha prAkRtika dRzya, vaha suSamA, vaha saundarya, vaha mIThI-mIThI, bhInI-bhInI havA-kula milAkara sArA vAtAvaraNa aisA thA jo mastiSka ko sukhamaya athavA mAdakatAmaya kI anubhUti meM le jA rahA thaa| jaba manuSya meM bhI mAdakatA AtI hai, taba jo mAdakatA ke prakhara prANI haiM unameM to vaha svAbhAvika hai| sardI ke dinoM meM rAjasthAnI UMTa ke mada jharatA hai| hAthI ke to itanA mada jharatA hai ki usakA varNana kavi isa bhASA meM karate haiM-hAthiyoM ke jhuMDa se itanA mada jharA ki eka nadI bana gii| vana-krIr3A ke madhya paTTahastI mada se unmatta ho gyaa| mada ke Aveza se itanA AviSTa ho gayA ki usane AlAna-zRMkhalA-baMdhana ko tor3a diyaa| zRMkhalA-baMdhana ko tor3akara svataMtra rUpa se jAne lgaa| cAroM ora Amoda-pramoda aura nATaka ho rahA thaa| hAthI camaka gyaa| paTTahastI hAthiyoM meM pramukha hotA hai| usake lakSaNa bhI bhinna hote haiN| gaMdhahastI aura jyAdA zaktizAlI hotA hai| kahA jAtA hai-pAMca sau hAthI haiM, bar3e shktishaalii| yadi gaMdhahastI A jAe to ve pAMca sau hAthI bakarI bana jAeM usakI gaMdha mAtra se| usakI gaMdha ke paramANu itane zaktizAlI haiM ki pAMca sau zaktizAlI hAthI niHvIrya aura bakarI jaise bana jAte haiM, apanA muMha nIcA kara lete haiN| unakI lar3ane kI tAkata samApta ho jAtI hai| vaha hotA hai gNdhhstii| __vaha paTTahastI thA, gaMdhahastI nhiiN| vaha hasti senA kA yuga thaa| usa samaya yuddha meM usakI vijaya hotI thI jisake pAsa zaktizAlI hasti senA hotI thii| vartamAna meM jisake pAsa prakSepAstra haiM, zaktizAlI Adhunikatama TaiMka haiM, vaha vijayI hotA hai| usa yuga meM jisakI hasti senA zaktizAlI hotI, use vijayazrI miltii| ___paTTahastI zRMkhalA-baMdhana ko tor3akara svacchaMda ghUmane lgaa| Upara mahAvata baiThA thA, aMkuza bhI thaa| hAthI sAmAnya mada meM hotA hai to aMkuza ko mAna letA hai| jaba mada kA atireka ho jAtA hai, taba vaha aMkuza ko bhI ginatA nahIM hai| mahAvata ne bahuta aMkuza lagAe, vaza meM karane kA prayatna kiyA, para koI prayatna sArthaka nahIM huaa| hAthI unmatta ghUmane lgaa| usane mahAvata ko bhI nIce girA diyaa| cAroM ora cItkAra kI AvAjeM Ane lgiiN| Amoda-pramoda, krIr3A, hAsya-vyaMgya meM lIna loga bhAgane lge| jala-krIr3A Adi meM lIna loga bhayAkrAMta ho ge| Amoda viSAda meM badala gyaa| sabane dekhA-bhImakAya hAthI unmatta ho gayA hai| 'bacAo bacAo' kI AvAjeM Ane lgiiN| loga cAroM ora daur3ane lge| bhagadar3a maca gii| rAjA ne sainikoM ko Adeza diyA 'hAthI ko vaza meM kro|' sainikagaNa ne dekhA to lagA jaise koI aMjanAdri hai| eka kAlA parvata hotA hai jisakA nAma hai aNjn-giri| eka aisA vizAlakAya hAthI sAmane hai, gAthA parama vijaya kI
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI jaise koI aMjanagiri hai| vaha apane bar3e-bar3e dAMtoM se kabhI pRthvI ko khoda rahA hai, vizAla vRkSoM ko ukhAr3a rahA hai| pUre udyAna ko tahasa-nahasa kara rahA hai| bar3A bhayaMkara rUpa banA huA hai| aMjanAdrisamo daMtI, calat krnnprbhnyjnH| sthUlakAyaH kRtAMtAbho, nvaassaaddh'pyodvt|| sainikoM ne dekhA hAthI Ama, jAmuna, caMdana ke per3oM ko ukhAr3atA huA, bhayaMkara rUpa dhAraNa kie hue jA rahA hai| sainika lar3AkU yoddhA the, pAsa meM zastra bhI the para hAthI ke sAmane jAne kA sAhasa kisI kA nahIM huaa| saba Dara rahe the| kaha rahe the-'yaha bar3A khataranAka hai| jo bhI sAmane jAegA, usakI mauta nizcita hai|' rAjA kA Adeza hai-'hAthI ko mAranA nahIM hai| vaha paTTahastI hai| use vaza meM karanA hai|' mAranA ho to AdamI dUra se bhI mAra detA hai kintu mAranA nahIM hai, pakar3anA hai, vaza meM karanA hai| sAmane kauna jAe? jo jAe, usakA jIvana bhI rahe yA nhiiN| koI sainika sAmane nahIM gyaa| saba idhara-udhara bagaleM jhAMkane lge| dUra se hI lalakArane lage para hAthI para koI niyaMtraNa nahIM pA skaa| eka hAthI para vijaya pAnA kaThina hai to apanI AtmA para vijaya pAnA kitanA kaThina hai? isIlie kitanA ThIka kahA hai-eka prANI dUsare prANI para vijaya pAe, vaha vijaya hai, para parama vijaya nahIM hai| parama vijaya hai apanI iMdriyoM ko jItanA, apane mana aura vRttiyoM ko jIta lenaa| dUsaroM ke jItane se bhI kaThina kArya hai apane Apako jiitnaa| Aja hAthI yoddhAoM/sainikoM dvArA ajeya bana gyaa| use jItane kI tAkata kisI meM nahIM rhii| saba katarA rahe haiM, sabako apane prANa pyAre lagate haiN| hara AdamI jInA cAhatA hai savve jIvA vi icchaMti, jIviuM na mrijjiuN| ___ mahAvIra kI vANI meM eka zAzvata vRtti kA udgAna huA hai-saba jIva jInA cAhate haiM, maranA koI nahIM caahtaa| savve piyAuyA suhasAyA duhpddikuulaa| saba sukha cAhate haiM, duHkha koI nahIM caahtaa| prANa sabako pyAre haiN| udyAna meM phaMse saba logoM ko cintA hai-ghara kA kyA hogA? parivAra kA kyA hogA? dhana kA kyA hogA? yaha cintA manuSya ko balahIna banA detI hai| koI bhI Age nahIM bar3hA, hAthI para niyaMtraNa nahIM pA skaa| yoddhA donoM ora khar3e haiM, eka-dUsare kA muMha tAka rahe haiN| gauramAsyaM suyoddhAraH, pazyanti sma prsprm| vimanaskA babhustatra, nirutsaahnirudymaaH|| eka-dUsare ko dekhate hue mAno pUcha rahe haiM-Aja kyA huA? bala kahAM calA gayA? bola nahIM rahe haiM para netroM kI bhASA meM kaha rahe haiN| AMkha kI bhASA alaga hotI hai, jIbha kI bhASA alaga hotI hai| kucha bAteM aisI hotI haiM jinheM jIbha nahIM kaha pAtI, kintu AMkha kaha detI hai| saba eka-dUsare ko AMkhoM se nihAra rahe haiM, para koI Age nahIM bar3ha rahA hai|
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUsvAmikumAro'sau, mahAvIryo mhaablH| tasthau tatra yathAsthAne, na cacAla tato mnaak|| , ___dAeM-bAeM sainikoM kI paMktiyAM cala rahI haiN| bIca meM madAMdha hAthI ukhAr3atA-pachAr3atA calA jA rahA hai| hAthI jisa mArga para Age bar3ha rahA hai, usI mArga para jambUkumAra krIr3A kara rahe the| jambUkumAra ne dekhA hAthI A rahA hai| ve rAste meM sAmane khar3e ho gae, jaise eka jinakalpa muni khar3A hotA hai| jinakalpa muni kA vidhAna hai-vaha rAste meM cala rahA hai| sAmane koI zera A jAe, cItA A jAe, vaha apanA mArga chor3a kara ___ idhara-udhara nahIM jaataa| vaha DaregA nhiiN| jambUkumAra ne bhI aisA hI kiyaa| choTI avasthA, kumAra avasthA meM jinakalpa kA sA udAharaNa prastuta kara diyaa| bhayaMkara hAthI ke sAmane khar3e ho ge| na idhara gae, na udhr| saba logoM ne Azcarya ke sAtha dekhA yaha yuvaka kauna hai? kyA yaha maranA cAhatA hai? itanA bhayaMkara hAthI vinAza lIlA racatA huA A rahA hai aura yaha rAste ke bIca meM khar3A hai? jambUkumAra nahIM htte| kyoM nahIM haTe? unameM bala thaa| hamAre jIvana meM sabase pahalI zakti hai-zarIra kA gAthA .. parama vijaya kI bl| zarIrabala kA mUla AdhAra hai hamArA asthi-sNsthaan| jaina darzana meM asthi racanA para bahuta vistAra se vicAra kiyA gyaa| chaha prakAra ke saMhanana hote haiM, unameM sabase zaktizAlI saMhanana hotA hai-vjrRssbhnaaraac| jisakA asthi-saMsthAna itanA majabUta hotA hai vaha vyakti DaratA nahIM hai, ghabarAtA nahIM hai, bhAgatA nahIM hai, hAra nahIM mAnatA, vijayI banatA hai| usakA zarIrabala amApya hotA hai| zarIrabala aura Atmabala donoM kA gaharA saMbaMdha hai| sAdhanA ke kSetra meM bhI zarIrabala kA mahattva hai| ___pUchA gayA-zukladhyAna kauna kara sakatA hai? zukladhyAna kI viziSTa avasthA meM vaha jA sakatA hai jisakA saMhanana vajraRSabhanArAca saMhanana hai| haDDiyAM itanI majabUta ki hathaur3e se mAro to bhI TUTatI nahIM haiN| vartamAna kA asthi-saMsthAna itanA kamajora hai ki hathaur3e kI jarUrata hI nahIM hai| thor3A sA girA, pUrA girA bhI nahIM aura haDDI TUTa gii| kabhI-kabhI binA gire hI haDDI TUTa jAtI hai| itanA kamajora hai asthisNsthaan| jitanA asthi-saMsthAna kamajora, utanA hI manobala kamajora, utanA hI AMtarika jJAnabala kmjor| zukladhyAna vajraRSabhanArAca saMhanana meM hotA hai| viziSTa sAdhanA vajraRSabhanArAca saMhanana meM hotI hai| kevalajJAna vajraRSabhanArAca saMhanana meM hotA hai| ___jambUkumAra kA saMhanana vajraRSabhanArAca thaa| aisI vajra kIla aura aisA haDDiyoM kA DhAMcA jur3A huA thA ki eka bAra to vajra kI coTa kare to bhI TUTegA nhiiN| vajrAsti baMdhanaH so'yaM, vajrakIlazca vjrvt| vajreNApi na hanyeta, kA kathA kiitthstinH||
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI ___ mahAvIra ko itanA kaSTa diyA gayA, kisI ne pachAr3a bhI diyA para haDDiyAM nahIM ttuuttii| Upara se uchAla diyA, nIce pheMka diyA phira bhI haDDiyAM nahIM ttuuttiiN| kAraNa kyA? unake vajraRSabhanArAca saMhanana thaa| bhagavAna RSabha ke do putra-bharata aura baahublii| donoM shktishaalii| eka cakravartI aura eka blvaan| bAhubalI ne dekhA-bharata jA rahA hai, hAthI para car3ha kara jA rahA hai| bAhubalI pIche A rahe the, socA-yaha hAthI para car3hA huA hai, merI ora dekha nahIM rahA hai| bAhubalI daudd'e| bharata kA paira pkdd'aa| hAthI se nIce utArA aura aisA AkAza meM uchAla diyA jaise baccA geMda ko pheMkatA hai| bharata nIce girane lge| itanI UMcAI se gire to Aja dasa haDDiyAM TUTa jaaeN| ve to vajraRSabhanArAca saMhanana vAle the| kucha hone kI saMbhAvanA nahIM thI para bAhubalI ne socA-bar3A bhAI nIce girA, kucha ho gayA to pitAjI kyA kaheMge? bAMheM phailAkara bhAI ko bAMhoM meM thAma liyaa| jinakA vajraRSabhanArAca saMhanana hotA hai, vaha pravara zaktizAlI hotA hai| jambUkumAra isa saMhanana se saMpanna the| zarIrabala, manobala, bhAvabala-ye tIna bala haiN| inameM pahalA hai shriirbl| yaha bahuta Avazyaka hai| bahuta loga socate haiM hameM to dharma karanA hai| zarIra se kyA matalaba hai? jo zarIrabala ko banAe nahIM rakha sakatA, usakA manobala bhI kamajora ho jAtA hai| Akhira manobala TikatA kahAM hai? AtmA kahAM TikI huI hai? cetanA kahAM TikI huI hai? isa zarIra meM TikI huI hai| vaha AdhAra hai| pAtra acchA nahIM hai, ghar3A phUTA huA hai, pAnI kaise TikegA? isa zarIra meM TikI huI haiM hamArI sArI vishesstaaeN| zarIra durbala aura kamajora hai to vizeSatA kahAM TikegI? ___ bahuta loga socate haiM-jaina dharma meM zarIra ko satAne kI bAta kahI gaI hai| maiM mAnatA hUM ki yaha bar3I bhrAMti phaila gii| jaina dharma isa pakSa meM nahIM hai ki zarIra ko staao| zarIra ko satAnA ajJAna hai| jisa zarIra se hameM kAma lenA hai, jisa zarIra meM AtmA jaisI tAkata rahatI hai, usako satAne se kyA hogA? use satAne meM kyA lAbha hai? eka bhrAMta-dhAraNA bana gii| zarIra ko satAnA nahIM hai, zarIra ko majabUta banAnA hai, sAdhanA ke yogya banAnA hai aura itanA zaktizAlI banAnA hai ki eka vyakti dasa dina taka lagAtAra dhyAna kara sake, solaha dina taka lagAtAra dhyAna kara sake, mana ko ekAgra kara sake, mana para kAbU kara ske| ___ pUjya gurudeva nAlaMdA pdhaare| kucha prophesara aae| bAtacIta zurU huii| prophesaroM ne kahA-'AcAryazrI! jaina dharma bar3A kaThora dharma hai|' VIRA SmrI
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Hriagwadav maiMne pUchA-'kaThora kaise kaha rahe haiM Apa? kaThora kA matalaba?' prophesara bole-kitanA kaThora hai| sAdhu bano, guphA meM cale jAo, AhAra-pAnI chor3a do| jIvana ko . samApta kara do yaha hai jaina dharma kA mt|' maiMne kahA-'Apa prAdhyApaka haiN| nAlaMdA vidyApITha meM par3hA rahe haiN| Apane yaha kaise samajhA ki jaina dharma aisA hai? jaina dharma meM kahIM zarIra ko satAne kA, sukhAne kA upadeza nahIM hai| jaina dharma kahatA hai-tuma ahiMsA kI sAdhanA kro| usameM koI kaSTa Ae to use sahana kara lo, jhela lo|' hama jo tapasyA karate haiM, upavAsa karate haiM, vaha zarIra ko satAne ke lie nahIM, AnaMda pAne ke lie hai| maiM yaha mAnatA hUM-dharma kI sAdhanA se AnaMda kA anubhava na ho to samajhanA cAhie ki dharma kI sAdhanA ThIka nahIM ho rahI hai| hara pala AnaMda aura prasannatA kA anubhava honA caahie| vaha nahIM hai to cintana kA viSaya hai| __jaina dharma meM zarIra ko satAne kI bAta bilkula nahIM hai| kevala zarIra ko sAdhane kI bAta hai| hama zarIra ko sAdha leN| bhrAMti ho gaI eka zabda se| vaha zabda hai kaayklesh| usakA artha kara diyA gayA kAyA ko kaSTa denaa| usakA yaha artha nahIM hai| usakA artha hai-zarIra ko saadho| zarIra ko itanA sAdho ki tIna ghaMTA padmAsana meM baiThanA ho to baiTha sko| zarIra ko aisA sAdho ki eka mAsa khar3A rahanA ho to raha sko| bAhubalI eka varSa taka khar3e raha ge| kyA koI raha sakatA hai? para unhoMne zarIra ko itanA sAdha liyA ki khar3e raha ge| zarIra ko itanA sAdho ki varSoM taka sAdhanA kara sko| vaha koI bAdhA na DAle, sahayogI banA gAthA rhe| isakA matalaba hai kAyakleza, kAyA ko saadhnaa| sukha pAnA cAhate haiM aura zarIra ko duHkha deM, yaha kabhI parama vijaya kI nahIM ho sktaa| sabase pahalI AvazyakatA hai shriirbl| jambUkumAra ko vaha bala prApta thaa| jisameM vajraRSabhanArAca saMhanana hotA hai, usakA manobala bahuta majabUta hotA hai| use koI vicalita nahIM kara sakatA, DigA nahIM sktaa| sAtha meM bhAvanA kA bala bhI thaa| use tInoM bala prApta the| vaha hAthI se kyA ddregaa| alaM vajrazarIrasya, daMtino vijayena kim| anuSaMgAdihAkhyAtaM, nAtimAtraM kimpyho|| cAroM ora se yaha dhvani gUMjane lagI-yuvaka! rAste se haTa jaao| kitanA bhayaMkara hAthI hai| sAmane khar3e mata rho| jambUkumAra usa dhvani ko suna hI nahIM rahe the| mahAvIra ko kitanA kahA gayA isa rAste se mata jAo para mahAvIra ne sunA-anasunA kara diyaa| ve usI rAste se cale aura usa sthAna para pahuMca gae jahAM caMDakauzika sarpa rahatA thaa| jambUkumAra haTane kI bAta ko sunakara bhI vicalita nahIM hue| abhaya, aDola aura niDara khar3e rhe| hAthI daur3atA-daur3atA jaise hI jambUkumAra ke nikaTa AyA, patA nahIM kyA huA! kyA jAdU kiyA! maMtra phUMkA! kisane zaMkha bajAyA athavA zaMkhanAda kiyA? hAthI amada bana gyaa| sArA mada samApta ho gyaa| madonmatta hAthI zAMta ho gyaa| jaise guru ke sAmane ziSya jhukatA hai, praNipAta karatA hai, hAthI jambUkumAra ke sAmane vaise hI jhuka gyaa|
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ avyakta bhASA meM, mauna bhASA meM kahane lagA-Ao kumAra! baiTho savArI karo, maiM taiyAra huuN|' tatkAla jambUkumAra ne dAMtoM para paira TikAyA aura hAthI para baiTha gyaa| unmadaM vimadIkRtya, hastinaM kssnnmaatrtH| Aruroha tatastUrNaM, datvA pAdau ca dNtyoH|| sabane Azcarya ke sAtha dekhaa| sainika stabdha raha ge| unhoMne socA-sAmane jAkara khar3A rahane se aisA hotA to hama bhI cale jAte, hameM bhI zreya miltaa| hama to bAjI cUka gae, hAra ge| rAjA ko saMvAda milA-'hAthI vaza meM ho gayA hai|' rAjA ne pUchA-'kisa sainika ne kiyA? kauna yoddhA thA? use puraskAra diyA jaaegaa|' 'mahArAja! koI sainika nahIM kara skaa|' 'kisane kiyA?' 'eka ajJAta yuvaka ne kiyaa| hama usakA nAma nahIM jaante|' 'usake pAsa kyA thA?' 'kucha nahIM thaa|' 'to kaise kiyA?' 'vaha rAste meM khar3A ho gyaa| usake pAsa Ate hI hAthI kA mada samApta ho gyaa| vaha ziSya bana gyaa| pApaM zAMtam-saba zAMta ho gayA, bilkula Azcarya ghaTita ho gyaa|' ___ jambUkumAra hAthI para ArUr3ha hai, bahuta mastI ke sAtha baiThA hai| cAroM ora eka AzcaryapUrNa prazna khar3A ho gayA-kisane hAthI ko vaza meM kiyA? kauna hai vaha? gAthA parama vijaya kI
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka vyakti dharma ko sunatA hai aura eka vyakti dharma ko jItA hai| ina donoM meM bahuta aMtara hai| eka vyakti dharma ko sunatA hai, bAta kAnoM meM pahuMcatI hai, mastiSka meM pahuMcatI hai aura vismRti ke garta meM calI jAtI hai| eka vyakti dharma ko jItA hai, dharma se lAbha uThAtA hai, dharma ke siddhAMtoM kA prayoga karatA hai aura apanI zakti, apanA AnaMda bar3hA letA hai| jambUkumAra ne dharma ko sunA nahIM, jInA zurU kara diyA isIlie usane prathama vijaya prApta kii| parama / gAthA parama vijaya kI vijaya Age hai| kintu prathama caraNa meM jo vijaya milI, usase bahuta yaza milaa| samrAT zreNika ko patA calA unmatta paTTahastI vaza meM ho gayA hai| use eka ajJAta yuvaka ne vaza meM kiyA hai| samrAT zreNika ne kahA-hama vahAM caleM, usa yuvaka ko dekheN| karmakaroM ne kahA-vaha yuvaka abhI hAthI para ArUr3ha hai| Apako svataH patA cala jaaegaa| samrAT zreNika apane parivAra ke sAtha Ae, dekhA-eka yuvaka bahuta suMdara, choTI avsthaa| hAthI para aaruuddh'| sarvathA abhy| Azcarya huaa| tatkAla samrAT bola par3A AzcaryakArI hai kumAra kA bl| itane durdAnta hAthI ko isane khela-khela meM vaza meM kara liyA, Upara car3ha baiThA, ArAma se hasti kA AnaMda le rahA hai| bahuta vicitra hai yaha yuvk| kaise huA yaha? samrAT zreNika kumAra ke vIrya ko dekhakara vismita ho gyaa| Azcaryam Azcaryam-isa zabda ko aneka bAra dohraayaa| dRSTvA vIryaM kumArasya, bhUpo vismayatAM gtH| svAsanasyArdhabhAge taM, nItivAnatha niitivit|| samrAT zreNika vahAM pahuMcA, pariSad jur3a gii| krIr3A-yAtrA meM Ae hajAroM loga ikaTThe ho ge| samrATa zreNika siMhAsana para baiTha gyaa| jambUkumAra ko AmaMtrita kiyaa| kumAra hAthI se nIce utara rAjA ke pAsa
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ aayaa| jambUkumAra ke sAmane Ate hI samrATa zreNika khar3A ho gyaa| eka anajAna yuvaka ke sAmane samrATa khar3A hai yaha bhI kama Azcarya kI bAta nahIM thii| samrATa zreNika ne apanA AdhA Asana khAlI kara diyaa| Adhe Asana para svayaM baiThA, Adhe Asana para jambUkumAra ko bitthaayaa| kumAra baiTha gyaa| na koI harSa, na koI ahNkaar| sahaja svAbhAvika rUpa meM bahuta vinamra mudrA meM vaha baiThA thaa| zreNika bolA-'kumAra! tuma dhanya ho| tumane isa durdAnta hAthI ko vaza meM kara liyaa|' jambUkumAra-samrATapravara! kauna sA bar3A kAma kiyA maiNne|' ___ 'hAthI ko vaza meM kiyA hai tumne| kyA yaha bar3A kAma nahIM hai? jise hamAre vIra sainika nahIM kara pAe, vaha kAma tumane kara dikhaayaa|' 'samrATapravara! yaha bilakula bar3A kAma nahIM hai| bar3A kAma taba hogA jaba maiM apanI pAMca iMdriyoM ke pAMcoM hAthiyoM ko vaza meM kruuNgaa| yaha to bahuta sAdhAraNa bAta hai| hAthI ko vaza meM karanA kauna sI bar3I bAta hai? jaba iMdriyajit bana jAUMgA, taba maiM vAstava meM vijayI bnuuNgaa| parama vijaya kI ora merA prasthAna hogaa|' _ 'samrATapravara! maiM Apako eka ghaTanA sunAtA huuN| atIta meM eka bahuta zaktizAlI samrAT huA hai| vaha Ae dina dUsare rAjyoM para AkramaNa krtaa| rAjAoM ko parAjita kara detA aura vijayI bana jaataa| AsapAsa ke sAre rAjAoM ko usane jIta liyaa| usake mana meM eka lAlasA thI-maiM sarvajit banUM, sabako jItane vAlA gAthA parama vijaya kI usane bahuta sAre rAjAoM ko jIta liyaa| kucheka rAjA bce| eka dina yuddha meM jA rahA thaa| jAne se pUrva mAtA ko namaskAra kiyaa| mAM ne sAmane nahIM dekhaa| putra ne socA-yaha kyA? mAM mujhe roja AzIrvAda detI hai| mAM ke AzIrvAda se maiM saphala hotA huuN| Aja mAM ne muMha phera liyaa| kyA bAta hai? vaha khar3A rahA, bolA-'mAM! mujhase koI avinaya huA hai? tuma nArAja ho, ruSTa ho? tumheM patA hai maiM vijaya ke lie jA rahA huuN| maiM cAhatA hUM tuma prasannatA se mere sAmane dekho, AzIrvAda do| taba maiM jaauuN|' mAM-'kisalie jA rahe ho?' 'amuka rAjA ko jItane ke lie| 'kyA karoge?' 'mAM! merA sapanA hai-maiM sarvajit banUM, sabako jItane vAlA banUMduniyA meM koI aisA nahIM, jise jIta na skuu|' 'vatsa! kitanA kSudra ciMtana hai tumhaaraa| kyA tuma dUsaroM ko jItakara sarvajit banoge? itane dina maiM dekhatI rhii| maiMne kucha nahIM khaa| aba mujhe laga rahA hai tumhAre sira para eka bhUta savAra hai| tuma pAgala hote jA rahe ho| tuma isa bAta ko chodd'o| talavAra ko nIce rkho| lar3AiyAM baMda kro| kisI para AkramaNa mata kro|' - mAM! merA sapanA kaise pUrA hogA?'
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAtA N mAM ne kahA-'vatsa! iMdriyoM ko jIta legA, taba sarvajit bnegaa| apanI jIbha ko, AMkha ko, kAna ko jIta legA, ye vazIkRta ho jAeMgI, taba tuma sarvajit bnoge| anyathA manuSyoM ko mArakara, jIta kara sarvajit .00 nahIM bana skoge|' ___ iMdriyeSu jayaM kRtvA, sarvajit tvaM bhvissysi| ___ jambUkumAra ne kahA-'samrATapravara! sarvajit koI bar3A nahIM hotaa| bar3A vaha hotA hai, jo iMdriyajayI hotA hai| maiMne koI bar3A kAma nahIM kiyaa| yaha hAthI to kucha bhI nahIM hai| maiM isase bhI bar3A kAma kara sakatA huuN| para maiM mAnatA hUM ki yaha vijaya merI koI bar3I vijaya nahIM hai|' zreNika ne pUchA-'kumAra! tuma sAmane gae kaise? hamAre sainika Dara kara idhara-udhara bhAga rahe the| tumhAre pAsa na koI zastra, na koI lAThI, phira bhI tuma Dare nhiiN| abhaya hokara sAmane khar3e ho ge| yaha kaise huA?' 'samrATapravara! maiMne bhagavAna mahAvIra kA eka pATha par3hA hai no bhAyae no vi ya bhAviyappA-kisI se Daro mata, kisI ko DarAo mt| maiM isa pATha ko jI rahA hUM isalie mujhe koI bhaya nahIM lgaa|' 'mahAvIra ne kahA-mA bhetavvaM Daro mata kisI se| maiMne isa pATha ko par3hA nahIM hai, jIyA hai, jI rahA huuN| mujhe Dara kisa bAta kA?' 'samrATapravara! abhI jo hAthI vaza meM huA hai, usakA pahalA rahasya hai abhy| mana meM tanika bhI bhaya kI rekhA nhiiN| gAthA jaba bhaya kI rekhA khiMcatI hai, taba pacAsa pratizata zakti to parama vijaya kI usI samaya mara jAtI hai| jisakI zakti AdhI raha gaI, vaha kyA vijayI banegA? kaise saphala hogA?' 'samrATapravara! maiMne dUsarA prayoga kiyA maitrI kaa| maiM kyoM DaratA?' 'mahAvIra ne batalAyA-mittI me savvabhUesu-sabake sAtha merI maitrI hai| Aya tule payAsu-saba jIvoM ko apane samAna smjho|' __ 'maiMne hAthI ko apane samAna samajhA. use apanA mitra bnaayaa| jaise hI maiMne hAthI ko dekhA, maitrI kA prayoga zurU kara diyA-tuma mere mitra ho, maiM tumhArA mitra huuN| Aja hama donoM mitra mila rahe haiN| hama prema ke sAtha mileNge| merA maitrI kA saMkalpa prabala banA aura usa saMkalpa kI UrjA taraMgeM nikalanI zurU ho giiN| jaise hI ve hAthI ke pAsa pahuMcI, hAthI kA krodha/Aveza zAMta ho gyaa| maitrI kA bhAva prasphuTita ho gyaa| vaha merA mitra RE SAR SERIC -- SHARE RAMAYANATHAHRUKHARA PAURaman SamagrmypaMI N ANDINI ford S
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ bana gyaa| maiM usake Upara car3ha gyaa| usane mujhe apane Upara biThA liyaa| jahAM mitratA hotI hai, vahAM khatarA nahIM hotaa| na mere hAtha meM zastra, na aNkush| hama donoM mitra bana gae aura hamArA kAma bana gyaa|' samrAT zreNika ne socA-maiM bhI mahAvIra kA ziSya huuN| mahAvIra ke pAsa jAtA hUM, mahAvIra kI dezanA sunatA huuN| aba mujhe anubhava ho rahA hai ki maiM kevala dharma ko sunatA hUM aura kumAra use jItA hai| ___ yadi AdamI dharma ko jInA zurU kara de to bahuta bar3A parivartana saMbhava ho sakatA hai kintu bahuta kaThina hai dharma ko jiinaa| samrAT ne kumAra kA paricaya pUchA-'nAma kyA hai?' 'jmbuukumaar| 'kahAM rahate ho?' 'rAjagRha meN|' 'tumhAre pitA kA nAma?' 'mere pitA zreSThI RSabhadAsa haiN|' jaise ciraparicita ke sAtha lagAva hotA hai, kumAra ke sAtha vaisI AtmIyatA jur3a gii| jaba koI atizaya vizeSatA sAmane AtI hai taba eka AkarSaNa paidA ho jAtA hai| jambUkumAra ne hAthI ko vaza meM kiyA, janatA apane Apa vazIbhUta ho gii| samrAT ne kahA-'aba hama nagara meM cleNge| bhavya samAroha ke sAtha tumhArA nagara-praveza kraaeNge|' samrAT zreNika, pUrA lavAjamA, cAroM prakAra kI senA, hajAroM nAgarika eka anAyojita julUsa bana gyaa| Age-Age jambUkumAra usI paTTahastI para ArUr3ha hai| pIche samrAT zreNika, saMbhrAMta nAgarika cala rahe haiN| nagara-praveza ho gyaa| rAjamahala aayaa| samrAT rAjamahala meM cale ge| jambUkumAra se kahA-'tuma apane ghara cale jaao| kala vizAla sabhA kA Ayojana hogA, usameM svAgata kiyA gAthA parama vijaya kI jaaegaa|' mAtA-pitA ko patA calA-jambUkumAra ne Aja eka adbhuta kAma kiyA hai| mAtA-pitA Age Ae, jambUkumAra ko samAroha ke sAtha ghara laae| jahAM putra kI saphalatA hotI hai, vahAM mAM ko kitanA sukha hotA hai aura pitA ko kitanA AnaMda milatA hai ise ve hI anubhava kara sakate haiM, dUsarA nahIM jAna sktaa| __Aja pUre nagara meM jambUkumAra kI yazogAthA ho rahI hai| 'jasu jasu vIra rasu jaya ho'-vIra rasa -
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA jayaghoSa kiyA jA rahA hai| aisA lagatA hai jaise koI mahAyuddha meM vijaya huI hai| usa vijaya kA jo ullAsa hotA hai, jo vIra rasa ke gIta gAe jAte haiM, vaisA kucha mAhaula bana gyaa| cAroM ora vijaya gAna ho rahA hai| __usa utsava aura samAroha ke madhya jambUkumAra mAtA-pitA ke sAtha apane ghara pahuMcA, parivAra ke loga ikaTThe ho ge| mAM bolI-vatsa! kuzala to ho? usa durdAnta hastirAja ko tUne vaza meM kiyaa| usake sAtha koI prahAra huA hogaa| dikhAo to jarA haath| kahIM koI kharoMca to nahIM AI hai? kucha coTeM bAhara dikhAI detI haiM, kucha aMdarUnI hotI haiN| kahIM koI coTa to nahIM AI hai?' kuzalaM te tano vatsa! nighnanto vada yuuthkm| iti kecit kumAraM taM, spRzaMto mRdupaanninaa|| mAM kA vAtsalya, mAM ke mana kI pIr3A, sAtha-sAtha meM harSa-saba apanA kAma kara rahe haiN| jambUkumAra bolA-mAM! ciMtA mata kro| eka khapAcI bhI nahIM lgii| eka kharoMca bhI nahIM aaii| maiMne kucha kiyA bhI nhiiN| mAM! tuma to jAnatI ho jo dUsare se lar3atA hai, usakA bala kSINa ho jAtA hai| jo nahIM lar3atA, usakA bala bar3ha jAtA hai|' prasiddha tathya hai| rAta ko koI vyakti jAtA hai| kabhI sAmane bhUta mila sakatA hai| usa samaya bhUta se lar3o to lar3ane vAle kI zakti ghaTa jAegI, bhUta kI zakti bar3ha jaaegii| lar3ane vAlA mArA jaaegaa| lar3o mt| sAmane khar3e ho jaao| Daro mt| bhUta kI zakti kSINa ho jAegI, sAmane vAle kA bAla bhI bAMkA nahIM hogaa| 'mAM! maiMne hAthI para prahAra nahIM kiyaa| maiMne abhaya aura maitrI kA prayoga kiyA, usa prayoga ne camatkAra dikhAyA, hAthI merA mitra bana gyaa| usane mujhe Upara car3hA liyaa|' 'beTA! yaha huA kaise? kahAM tumhArA kele jaisA komala zarIra aura kahAM vaha pahAr3a jaisA durdama hAthI! tumane use kaise jItA? kyA yaha sacamuca sahI bAta hai?'-mAM ko bhI bahuta Azcarya ho rahA thaa| kva te putra! vapuHsaumyaM, kdliidlsnnibhm| kva girIndrasamo nAgo, nirjitastu kathaM tvyaa|| putra-'mAM! maiMne lar3AI kahAM kI? yadi lar3AI karatA to maiM hAratA aura vaha jiittaa| lar3AI to huI nhiiN| maiMne to mitra banAyA thaa| mitra banane ke bAda usane apanI bhASA meM kahA-Ao mitra! Upara car3ha jaao| maiM car3ha gyaa| logoM ne kahA-hAthI ko jIta liyaa| maiMne to kucha kiyA hI nhiiN|' mAM ko abhI bhI vizvAsa nahIM ho rahA thaa| eka sapanA jaisA laga rahA thaa| kabhI-kabhI kucha ghaTanAeM aisI hotI haiM ki AMkhoM se dekhane para bhI bharosA nahIM hotaa| AMkha kA kAma bharosA karanA nahIM hai, AMkha kA kAma to mAtra dekhanA hai| jisa taMtra kA kAma bharosA karanA hai, usako bharosA nahIM hotaa| jambUkumAra ne kahA-'mAM! yaha koI bar3I bAta nahIM hai, ise tuma saMpanna kro|' mAM-bar3I bAta kauna sI cAhate ho?' gAthA parama vijaya kI
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI jambUkumAra-mAM! abhI batAUM?' 'hAM btaao|' 'bar3I bAta vaha hogI, jisa dina maiM parama vijayI banUMgA, parama vijaya ko upalabdha kruuNgaa| maiM mahAvIra kA ziSya huuN| mahAvIra kI upAsanA meM jAtA huuN| Apa saba bhI jAte haiN| maiMne mahAvIra ko samajhane kA prayatna kiyA hai, unake siddhAMta ko jIne kA saMkalpa kiyA hai| jisa dina maiM mahAvIra kA sahI ziSya banUMgA yAnI mahAvIra banUMgA taba koI bar3I bAta hogii|' mAM-beTA! ye saba bAteM rahane do|' yaza kI bAta to mAM sunanA cAhatI thii| ye bAteM vaha sunanA nahIM cAhatI thii| bAta saMpanna ho gii| jambUkumAra kI aMtarAtmA meM eka lakSya banA huA hai| hama manuSya ke jIvana para dhyAna deN| manuSya koI bhI pravRtti karatA hai, to bAhara meM pravRtti dikhAI detI hai kintu bhItara meM eka kendrIya lakSya hotA hai| usakI sArI pravRttiyAM usI lakSya ke AsapAsa calatI haiN| dUsaroM ko Azcarya hotA hai itanA bar3A AdamI, aisI pravRtti kyoM kara rahA hai? itanA bar3A AdamI, saMyama kyoM kara rahA hai? tyAga kyoM kara rahA hai? jambUkumAra ne socA-hAthI ko vaza meM karake maiMne koI bar3I saphalatA nahIM pAI hai| mujhe saphalatA ke lie svayaM para vijaya pAnA hai| mujhe isameM saphala honA hai| maiM saphala bnuuNgaa| bhItara hI bhItara yaha lakSya pala rahA hai| rAjagRha meM pUre dina yahI carcA rhii| rAjapatha, caurAhe, cauhaTTA-kahIM bhI jAo, eka hI carcA Aja to jambUkumAra ne gajaba kara diyaa| jahAM sAre sainika parAsta ho gae, vahAM nihatthe jambUkumAra ne hAthI ko vaza meM kara liyaa| kaise ho gayA yaha? kitanA bar3A Azcarya hai yaha! dina bItA, rAta bItI, sUryodaya huaa| sUryodaya eka Azcarya kI razmi lekara sAmane aayaa| sabane Avazyaka prabhAta-kRtya kie| dasa baje kA smy| rAjyasabhA kA aayojn| saba sAmaMta, sabhAsada A ge| samrATa zreNika ne jambUkumAra ko AmaMtrita kiyaa| rAjapuruSa jambUkumAra ke ghara gae, nivedana kiyA-'samrATapravara Apako yAda kara rahe haiN| Apa rAjasabhA meM pdhaareN|' bahuta sammAna aura utsava ke sAtha rAjyasabhA meM lAyA gyaa| jambUkumAra na koI maMtrI thA, na sAmaMta thA, na rAjasabhA kA sdsy| vaha kala taka anajAnA thA, Aja sarva jAnA ho gyaa| eka dina meM ekadama prasiddha ho gyaa| __ prasiddhi vijaya dilAtI hai| jo prasiddhi sahaja apane guNoM se milatI hai, vaha acchI hotI hai| saMskRta kavi ne likhA-uttama AdamI apane guNa se prasiddha hotA hai| yaha amuka kA beTA hai-isa prakAra pitA ke nAma se jo prasiddhi pAtA hai, vaha madhyama AdamI hai| jo apane mAmA ke nAma se prasiddhi pAtA hai, vaha adhama hai| jo apane zvasura ke nAma se prasiddha hotA hai, vaha adhamAdhama hai| uttamaH svaguNaiH khyAtaH, pitRkhyAtazca mdhymH| adhamaH mAtulaiH khyAtaH, shvshrukhyaato'dhmaadhmH||
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha nIti kA vacana hai| jambUkumAra apane guNoM se prasiddha ho gyaa| eka acche kAma se prasiddhi mile aura eka galata kAma se prasiddhi mile ina donoM meM bahuta aMtara hai| 0 hara AdamI meM prasiddha hone kI bhAvanA rahatI hai para jaise taise prasiddha hone kI bAta acchI nahIM hai| eka yuvaka ne vizvavidyAlaya ke guMbada para khar3e hokara pAMca-dasa chAtroM ko goliyoM se bhUna diyaa| vaha pakar3A gyaa| nyAyAlaya meM prastuta kiyA gyaa| usase pUchA gayA tumane aisA kyoM kiyA? usane kahA-maiMne samAcAra-patra meM par3hA, eka chAtra ne aneka chAtroM ko goliyoM se chalanI kara diyaa| usake samAcAra pUre vizva meM chpe| vaha prasiddha ho gyaa| mere dimAga meM bhI prasiddhi kA bhUta savAra ho gayA aura maiMne yaha kAma kara diyaa| prasiddhi kI yaha galata dhAraNA bhI banatI hai para yaha vAMchanIya nahIM hai| jo AdamI apane guNoM se, apane puruSArtha aura parAkrama se prasiddha hotA hai, vAstava meM vaha prasiddhi hai| jaba aNuvrata AMdolana kA pahalA adhivezana dillI meM cAMdanI cauka meM huA, bahuta zaMkA aura saMzayoM ke bIca huaa| bahuta logoM ne kahA-vahAM nahIM karanA caahie| kauna aNuvrata ko jAnatA hai? kauna AcArya tulasI aura terApaMtha ko jAnatA hai? dillI meM usa samaya zrAvaka samAja ke cAra-pAMca ghara the kintu aNuvrata kI vizeSatA, gurudeva kA bhAgya, kucha aisA huA ki amerikA sahita aneka videzI samAcAra-patroM meM jo gUMja huI, eka dina meM jaise sArA vAtAvaraNa badala gyaa| 'TAima', 'lAipha' jaise patroM meM yaha samAcAra chapA-hindustAna kA eka choTe kada kA AdamI, vaha eka saMkalpa ke sAtha AMdolana zurU kara rahA hai ki bhraSTAcAra ko miTAeMge, naitikatA ko laaeNge|' gAthA ___apanI vizeSatA se jo prasiddhi hotI hai, vaha mahattva kI hotI hai| jambUkumAra eka dina meM apane guNoM parama vijaya kI se prasiddha ho gyaa| rAjasabhA meM rAjA ne usakA svAgata kiyaa| apane pAsa ardhAsana para bitthaayaa| sArI sabhA citravat dekha rahI thI yaha dRshy| jambUkumAra aura samrATa zreNika baiThe haiM, svAgata kI taiyArI ho rahI hai| itane meM sabakA dhyAna AkAza kI ora calA gyaa| baiThe haiM bhUmi pr| dhyAna calA gayA AkAza kI or| eka vicitra ghaTanA sAmane A gii| vaha ghaTanA kyA hai? dhyAna AkAza meM kyoM gayA? AkAza se kyA utarA?....sabake netra visphArita kyoM bane....?
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI vizva bahuta vizAla hai| isameM bahuta bar3A hai jIva jagat aura bahuta bar3A hai ajIva jagat, pudgalaparamANu jgt| saMyoga se aneka ghaTanAeM ghaTita hotI rahatI haiN| kAlacakra ke sAtha-sAtha ghaTanA kA cakra bhI calatA hai| Ayojana thA jambUkumAra kA svAgata karane ke lie| jambUkumAra kI vijaya kA ullAsa sabake mana meM hai| acAnaka eka kumAra ke prati Adara kA bhAva jagA hai| jaba Adara kA bhAva hotA hai to vaha abhivyakta honA bhI cAhatA hai| vaha vyakta nahIM hotA hai to saMtoSa nahIM miltaa| stuti karo yA na karo, prazaMsA karo yA na karo, koI pharka nahIM pdd'taa| kintu manuSya kA svabhAva hai ki jo prazaMsanIya hai usakI prazaMsA karake hI vaha sukha kA anubhava karatA hai| kAlidAsa ne ThIka likhA-pUjyapUjAvyatikramaH-jahAM pUjya kI pUjA kA vyatikrama hotA hai, vahAM acchA nahIM hotaa| jo pUjanIya hai, usakI pUjA honI caahie| jo prazaMsanIya hai, usakI prazaMsA svAbhAvika bAta hai| eka ora saba kendrita haiM kumAra ke sammAna ke lie| vaha upakrama zurU ho usase pUrva hI sabakA dhyAna AkAza kI ora calA gyaa| Azcarya ke sAtha sabane dekhA-AkAza se eka AdamI utara rahA hai| tatrAkasmAd nabhomArgAda, AgataH khcraadhipH| ekopyAtmAbhitejobhirdizAcakraM vibhuussyn|| AkAza se eka vyakti utraa| aisA laga rahA thA koI vyakti nahIM, prakAza kA puMja utara rahA hai, teja kA puMja utara rahA hai| Upara-nIce, Age-pIche, dAeM-bAeM-dazoM dizAeM prabhAsvara ho giiN| cAroM tarapha prakAza phaila gyaa| AMkhoM para bharosA nahIM ho rahA thaa| yaha koI sahI ghaTanA hai yA sapanA A rahA hai? rAta nahIM hai, dina hai| dina meM bhI sapanA AtA hai| AdamI ko dina meM bhI kabhI-kabhI nIMda meM sapanA A jAtA hai para abhI to AMkhoM meM nIMda nahIM hai| AMkheM khulI haiN| saba jAgRta haiN| yaha kyA ho gayA? yaha tejaHpuMja kahAM se A gayA?
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ usI kSaNa vaha vyomacArI puruSa nIce utara gayA aura AkAza meM eka vimAna sthira ho gyaa| vaha vimAna meM AyA thaa| usane vimAna ko AkAza meM sthApita kara diyaa| vartamAna meM vAyuyAna ko AkAza meM sthira hai nahIM rakhA jA sktaa| AkAza meM kSaNa bhara ke lie raha sakatA hai, laMbe samaya ke lie nhiiN| usa vyakti ne vAyyAna ko AkAza meM sthira kara diyA, svayaM nIce utara gyaa| sabake mana meM Azcarya, kutuuhl| kyA ho gayA? kauna AyA hai? kyoM AyA hai? aneka prazna khar3e ho ge| kaisA AzcaryakArI vyakti hai| vimAna to Upara khar3A hai| hamAre ratha Adi sAre yAna dharatI para rahate haiM aura yaha vimAna AkAza meM adhara khar3A hai| yaha binA sopAna vIthI. sIDhI ke nIce kaise utarA? kyA koI divya deva AyA hai? sabake mana meM Azcarya bhare prshn| eka utkaMThA, utsukatA itanI prabala ho gaI ki kaba isa prazna kA samAdhAna mile? kaba kutUhala kA zamana ho? ___ vyomacArI ne rAjyasabhA meM praveza karate hI samrATa zreNika ko namaskAra kiyaa| namaskAra kara sAmane khar3A ho gyaa| khar3A hokara bolA-'maiM manuSya huuN| koI deva nahIM huuN| maiM eka vidyAdhara huuN| maiM apanA paricaya denA cAhatA huuN| mujhe laga rahA hai-sabake mana meM eka kutUhala hai|' Aja apanA paricaya svayaM dene kI prathA hai| vyakti apanA paricaya svayaM de detA hai| manuSyoM kI do zreNiyAM bana gaIM-eka bhUmi para rahane vAle aura eka triviSTapa-tibbata meM rahane vAle yAnI himAlaya, viMdhyAcala, malayAcala Adi UMcAI vAle pahAr3oM para rahane vAle vidyaadhr| Aja bhI jo himAlaya, tibbata para rahate haiM, unake lie nIce AnA bar3A kaThina hotA hai| eka vikAsa huA vidyA kaa| vaha gAthA vikAsa bhagavAna RSabha ke samaya meM ho gayA thaa| nami aura vinami-bhagavAna RSabha ke pAlita putra the| RSabha parama vijaya kI rAja-pATa chor3a saMnyAsI bana ge| RSabha ne saMnyAsI banane se pUrva apanA rAjya apane sau patroM meM bAMTa diyaa| nami-vinami usa samaya kahIM bhramaNa ke lie gae hue the| unako rAjya nahIM diyA jA skaa| dIkSA ke bAda ve Ae, bole-'Apane hameM rAjya nahIM diyaa| hameM rAjya denA hogaa|' pIchA nahIM chodd'aa| usa samaya dharaNendra deva ne unheM himAlaya kI zreNI para rAjya diyaa| sAtha meM vidyAeM bhI diiN| vahAM se vidyAdhara vaMza kA prAraMbha hotA hai| vidyA ke dvArA AkAza kI yAtrA, astroM kA nirmANa, astroM kA prayoga, surkssaa| aneka vidyAoM kA vikAsa huA thaa| hajAroM-hajAroM vidyAeM sAdha lete the| itanI cAmatkArika ki ve vidyA ke dvArA asaMbhava lagane vAle kAma ko bhI saMbhava banA dete| ____vidyAdhara bolA-'mahArAja! maiM vidyAdhara huuN| sahasra zRMga-parvata kI coTiyoM para rahatA huuN| vahAM mahAn vidyAdhara rahate haiM, jinake pAsa cAmatkArika vidyAeM haiN| nAmnA sahasrazRMgo'tha, rAjate giriruttmH| rAjan! tatra vasantyeva, mahAvidyAdharAH nraaH|| maiM bhI apane parivAra ke sAtha sahasrazRMga parvata ke zikhara para rahatA huuN| merA nAma vyomagati hai| merA parAkrama aisA hai ki usake lie kisI sahAya kI apekSA nahIM rhtii| bhUdhare tatra tiSThAmi, skltrshciraatsukhm| nAmnA vyomgtishcaahmshaaypraakrmH||
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI do sthitiyAM haiM-eka asahAya vaha hotA hai, jisake koI sahAyaka nahIM hotA, jo dIna-hIna hotA hai| eka asahAya vaha hotA hai, jisako sahAya kI apekSA nahIM rhtii| itanA zaktizAlI ki dUsare kisI sahAyaka kI jarUrata hI nhiiN| saMskRta kAvya meM siMha ke lie kahA gayA eko'hamasahAyo'haM, kRsho'hmpricchdH| svapne'pyevaMvidhA cintA, mRgendrasya na jaayte|| vanarAja siMha akelA jaMgala meM rahatA hai| vaha kabhI yaha nahIM socatA-maiM akelA hUM, asahAya huuN| merA koI sahAyaka nahIM hai, sAthI nahIM hai| sabakA yUtha hotA hai| saikar3oM baMdara sAtha rahate haiN| saikar3oM hAthI sAtha rahate haiN| sabakA apanA-apanA yUtha/TolA hotA hai| merA to koI TolA hI nahIM hai| maiM kRza huuN| siMha zarIra se kRza hotA hai| kaTibhAga to bahuta kRza hotA hai| merA parivAra bhI nahIM hai| mRgendra ko aisI cintA svapna meM bhI nahIM hotii| jo apane Apa meM zaktizAlI hotA hai, usako apekSA bhI nahIM, cintA bhI nhiiN| vidyAdhara vyomagati ne kahA-'mahArAja! maiM asahAya parAkrama huuN| mujhe kisI kI sahAyatA kI jarUrata nahIM pdd'tii|' zreNika bolA-'vidyAdharavara! ApakA svAgata hai| Apa uccAsana para viraajeN|' Asana khAlI kara diyaa| bar3e sammAna ke sAtha vidyAdhara ko bitthaayaa| sammAna kA kAryakrama bAtacIta meM badala gyaa| zreNika ne pUchA-'mahAzaya! Apa yahAM Ae, yaha bahuta acchA huaa| Aja hamane vidyAdhara ko apanI AMkhoM se dekhaa| hamane Apake camatkAra ko bhI dekhaa| Apa yahAM baiThe haiM aura ApakA yAna AkAza meM sthira khar3A hai| ApakI divya AbhA sabako camatkRta kara rahI hai para maiM yaha jAnanA cAhatA hUM-Apake Agamana kA uddezya kyA hai?' ___ vyomagati bolA-'rAjan! merI bAta bahuta AzcaryakArI hai| use sunakara Apako bahuta Azcarya hogaa| AyA hUM soddeshy| niruddezya nahIM AyA hUM para ghaTanA bar3I vicitra hai| mujhe vizvAsa hai-use sunakara Apa merA sAtha bhI deNge|' nizcitAdya mayA vArtA, yA citraaspdkaarinnii| zrotavyA sA tvayA bhUpa! kathyamAnA myaa'dhunaa|| 10
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ asahAya bhI batalA diyA aura sahAyatA kI bAta bhI zurU kara dii| isa duniyA meM koI bhI AdamI sarvathA asahAya nahIM hotaa| yaha sApekSa bAta hai| kabhI-kabhI kisI ko sahAyatA kI jarUrata nahIM rhtii| eka samaya AtA hai, sahAyatA kI apekSA ho jAtI hai| eka vyakti yuvA hai, javAnI hai| aisA lagatA hai ki jaise pahAr3a ko bhI lAMgha jaae| bahuta kUdatA-phAMdatA calatA hai| unhIM logoM ko dekhA, jaba bur3hApA AyA. eka pagathiyA, eka sIr3hI car3hanA bhI unako pahAr3a car3hane jaisA lagane lgaa| saba sApekSa hotA hai| koI nirapekSa bAta hamAre vyavahAra meM nahIM hotii| vidyAdhara vyomagati ne kahA-'mahArAja! eka parvata aura hai| usa parvata kA nAma hai mlyaacl| usa parvata ke pAsa eka nagara hai kerl| caMdana ke vRkSa malayAcala meM hote haiN| mly-cNdn| nAma hI hai mlyj|' astyanyato girIzAno, nAmnA vai mlyaaclH| asya dakSiNadigbhAge, keralA puurihaakhyyaa|| yaha saMbhAvanA kI jA sakatI hai-vartamAna kA kerala vahI rahA ho| bahuta vizAla parvata hai| UTI kA parvata vizAla hai| vahAM aura bhI aneka vizAla parvata haiN| vyomagati ne kahA-'rAjan! usa parvatIya nagara kA zAsaka hai mRgaaNk| mRgAMka kI patnI mAlatI merI bahina hai| usane eka kanyA ko janma diyaa| kanyA itanI suMdara ki usakA varNana nahIM kiyA jA sktaa| kanyA bar3I hii| pitA ko cintA rahatI hai kanyA ke vivAha kii| vivAha kahAM kare? vara kI khoja calatI rahatI hai| jaba taka vaha vyavasthita na ho jAe, cintA banI rahatI hai|' rAjA magAMka ke mana meM cintA thI-kanyA kA pariNaya kahAM kare? yoga milA, koI jJAnI muni A ge| rAjA sevA meM gyaa| upAsanA kI, dharma sunaa| saba loga cale ge| rAjA vahIM ruka gyaa| ekAnta meM rAjA ne pUchA-'mahArAja! merA eka prazna hai|' 'kyA prazna hai rAjan!' 'vyaktigata prazna hai|' 'kyA hai?' 'Apa jJAnI haiN| Apa batAeM-merI lar3akI kA pati kauna hogA?' bar3A aTapaTA prazna rakha diyaa| jo viziSTa jJAnI hote haiM, unake niyama alaga hote haiN| jo sAmAnya sAdhu hote haiM, unake niyama alg| jo Agamadhara athavA viziSTa zrutadhara hote haiM, unako zAstra nahIM dekhanA pdd'taa| unake lie koI zAstra aura maryAdA kI bAta nahIM hotii| ve svayaM zAstra hote haiM, svayaM maryAdA hote haiN| jJAnI muni ne upayukta samaya dekhA to kaha diyA-tumhArI kanyA kA pati magadha samrAT zreNika hogaa| pure rAjagRhe ramye, zreNikosti mhiiptiH| vizAlavatyAstvatputryAH, pariNetA bhvissyti|| samrATa zreNika yaha sunakara stabdha raha gayA, socA-kyA yaha koI iMdrajAla hai? kahAM malayAcala kahAM magadha? Aja to koI dUrI nahIM hai| itane sAdhana ho gae ki kahAM se kahAM jAyA jA sakatA hai| usa yaga meM. gAthA parama vijaya kI 26
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI DhAI hajAra varSa pUrva ke yuga meM, bhagavAna mahAvIra kA nirvANa kucha samaya pahale hI huA thaa| sudharmA aura jambU ke yuga meM utane sAdhana kahAM the? bailagAr3I, ratha yA ghor3oM se jAnA, hAthI se jaanaa| kahAM malayAcala kA unnata pradeza aura kahAM magadha? saba kucha vicitra laga rahA thaa| vyomagati ne kahA-'rAjan! merI bahina mAlatI kI putrI kA nAma hai vishaalvtii| vizAlavatI kA pati zreNika hogA yaha saMvAda mila gayA to mere Ane kA uddezya spaSTa ho gyaa| maiM uddezya lekara AyA hUM, niruddezya nahIM AyA huuN|' 'rAjan! rAjA mRgAMka vizAlavatI ke pariNaya kI yojanA banA rahA thaa| usake vivAha kA prastAva Apa taka pahuMcAe, usase pUrva eka vicitra ghaTanA aura ghaTita ho gii| rAjA mRgAMka cintAtura ho gyaa|' samrATa zreNika 'oha!' 'rAjan! malayAcala se Age hai hNsdviip|' jaina rAmAyaNa meM ullekha hai-haMsadvIpa dina ATha rahI, Agai cAlyA raam| bhagavAna rAma haMsadvIpa meM ATha dina rhe| vahAM se ve laMkA ge| laMkA para dhAvA bolaa| 'rAjan! usa haMsadvIpa nagara meM ratnacUla nAma kA vidyAdhara rAjya karatA hai| vidyAdhara ratnacUla ko kucha srotoM se patA cala gayA kanyA vizAlavatI bahuta sundara hai|' purAne jamAne meM rAjA loga do bAtoM para jyAdA dhyAna dete the-sundara kanyA aura bhuumi| atIta kA itihAsa, lar3AiyoM aura yuddhoM kA itihAsa-striyoM aura bhUmi ko lekara hue saMgharSa se bharA hai| jara, jorU aura jamIna ye jhagar3e ke mUla haiN| dhana jhagar3e kA mUla, strI jhagar3e kA mUla aura jamIna jhagar3e kA muul| inake lie jhaMjhaTa jhagar3e hote rahate haiN| rAmAyaNa kyA hai? mahAbhArata kyoM huA? 'rAjan! vidyAdhara ratnacUla ne kanyA vizAlavatI ke sAtha vivAha kA prastAva bhejaa| isa vivAha-prastAva ko rAjA mRgAMka kaise svIkAra karatA? viziSTa jJAnI muni ke kathana kA ullaMghana karanA upayukta nahIM lgaa| prArthayAmAsa sotyarthaM, kanyAM tAM kmlaannaaN| mRgAMko na dadau tasmai, munivaakymlNghyn|| rAjA ratnacUla isa asvIkRti se Ahata huaa| choTA rAjA hai, bahuta zaktizAlI nahIM hai, usane merI mAMga ko ThukarA diyaa| yaha sunate hI nakha-zikha taka jvAlA laga gii| Aveza meM bebhAna ho gyaa| itanA dussAhasa, itanA ahaMkAra! merI bAta ko bhI ThukarA diyaa| maiM use ahaMkAra kA majA cakhAtA huuN| Aveza hI to lar3AI karAtA hai| Aveza itanA prabala ho gayA ki tatkAla Adeza de diyA-senA sajjita karo, raNabherI bajAo, car3hAI karanI hai, rAjA mRgAMka ko jItanA hai| vidyAdhara ratnacUla ne ise apanA tiraskAra maanaa| usakA roSa zataguNita ho gyaa| usane balapUrvaka vizAlavatI ko pAne kA nizcaya kiyaa| senA ko yuddha karane ke lie malayAcala kI ora kUca karane kA nirdeza diyaa| usakI vizAla senA calI taba aisA lagA jaise AkAza ko DhakatI huI koI vizAla nara-paMkti cala rahI hai| jahAM mRgAMka kA rAjya hai, vahAM ratnacUla kI senA A gii| 27
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'rAjan! Apa jAnate haiM jo bar3A hotA hai, zaktizAlI senA hotI hai, vaha kamajora ko dabA letA hai| rAjA ratnacala vahAM phuNcaa| usane sAre deza ko ujAr3a diyA, naSTa-bhraSTa kara diyaa| sAre khetoM ko naSTa kara olony diyaa| phala-phUloM se lade vRkSa vinaSTa ho ge| janatA parezAna hai| mRgAMka rAjA apane kile meM baMda hokara baiThA hai| isa sthiti kA mujhe patA claa| maiMne socA rAjA mRgAMka akelA ratnacUla ke sAtha lar3a nahIM paaegaa| mujhe 10 apane bahanoI, apanI bahina, apanI bhAnajI ina sabakI surakSA ke lie, sahAyatA ke lie jAnA hai| maiM vahAM jA rahA huuN| jAte-jAte maiMne socA-jinake lie lar3AI ho rahI hai, unase milatA huA calA jaauuN|' _ 'rAjan! Apake lie hI to lar3AI ho rahI hai| yadi ApakA vikalpa nahIM hotA to yaha lar3AI kyoM hotI? saba kucha Apake lie ho rahA hai isalie maiM Apako usakI sUcanA to de duuN|' ___vyomagati ne vartamAna viSama paristhiti kA citraNa karate hue kahA-rAjan! rAjA mRgAMka aba kile ke bhItara nahIM raha sktaa| use bAhara Akara lar3AI zurU karanI hogii| maiM vahAM jA rahA huuN| yuddha hone vAlA hai| bhayaMkara yuddha hogA, aisI saMbhAvanA hai|' ___ vidyAdhara do kSaNa mauna ho gayA, socA-zreNika yaha kaha de ki calo, maiM bhI sAtha calatA huuN| vidyAdhara yaha sunanA cAhatA thA kintu saba mauna the| aisI khAmozI chA gaI ki koI nahIM bola rahA hai| vidyAdhara ke sAmane lar3anA bar3A muzkila hai| eka bhUdhara aura eka vidyaadhr| bhUdhara hai phaadd'| vidyAdhara hai usa para rahane vaalaa| eka bhUmicara-bhUmi para calane vaalaa| donoM meM mela kahAM hai? eka vidyAdhara apanI vidyA se kisI astra kA prayoga karatA hai to nIce vAlA kyA karegA? Aja bhI prakSepAstra Ate haiM to nIce baiThA gAthA AdamI kyA kara pAtA hai? koI upAya nahIM hai| parama vijaya kI saba mauna bane hue eka-dUsare kI ora dekha rahe haiN| samrATa zreNika kyA kahate? vidyAdhara mauna, sabhAsada mauna, sArI sabhA maun| sannATA sA chA gyaa| / samrATa zreNika kucha vizrAma ke bAda bolA-vyomagati! tuma vimAna se cale jaaoge| hama caleMge azva, hAthI aura paidala senA ko lekr| hameM mahInoM laga jaaeNge| taba taka yuddha pUrA ho jaaegaa| hama kahAM taka pahuMca pAeMge? bahuta asamaMjasa kI sthiti hai| kyA kareM?' samrATa zreNika ke isa kathana meM eka vivazatA thI, nirAzA thii| mauna kA sAmrAjya phira vyApta ho gyaa| mauna khAmozI ke bIca jambUkumAra bolA-mahArAja! Apa AjJA deM, maiM jAnA cAhatA huuN|' aba eka nayA Azcarya paidA ho gyaa| jambUkumAra kA prastAva carcA kA viSaya bana gyaa| sabake mana ko yaha prazna AMdolita karane lagA-jambUkumAra akelA karegA kyA? kyA yaha dussAhasa nahIM hai?
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI hara vyakti meM bhAvanA hotI hai aura bhAvanA kA vega bhI hotA hai| nadI meM jala hotA hai| kabhI-kabhI jala kA vega-pUra AtA hai to taTa bhI TUTane laga jAte haiN| kArya ke lie kevala bhAvanA kA vega paryApta nahIM hai| eka saMtulana jarUrI hotA hai| saMtulana kA bodha bhagavAna mahAvIra ne isa bhASA meM diyA koI bhI kAma karanA cAho, kisI bhI kAma meM laganA cAho to pahale itanI cIjoM ko dekha lo-apane bala ko dekho, apane sthAma-prANa UrjA ko dekho, apanI zraddhA ko dekho, apane svAsthya ko dekho| kSetra aura kAla ko dekho| ina sabako dekhane ke bAda kisI kArya meM lgo| yaha eka mahattvapUrNa patha-darzana hai| jo vyakti ina saba cIjoM kI samIkSA kara kArya meM pravRtta hotA hai, vaha pAra pA jAtA hai| ina sabakI samIkSA kie binA kevala bhAvanAvaza kisI bar3e kArya meM pravRtta hotA hai to zAyada bIca meM hI raha jAtA hai| apanI zakti ko tolane aura niyojita karane kA prasaMga sAmane thaa| jambUkumAra sArI bAta dhyAna se suna rahA thaa| usane yuddha meM jAne kA prastAva bhI prastuta kara diyaa| zreNika bolA-vidyAdharavara! kala yuddha hogaa| jaba ratnacUla itanA zaktizAlI hai, mRgAMka kamajora hai, kile meM baMdI banA baiThA hai, kaise usako jIta sakegA? phira kyoM lar3egA? lar3anA jarUrI hai kyA?' vidyAdhara bolA-'mahArAja! kyA isa prazna kA uttara mujhe denA par3egA? Apa svayaM jAnate haiM ___ mahatAM na dhanaM prANAH kintu mAnadhanaM mht| prANatyAge yazastiSThet, mAnatyAge kuto yshH|| mahArAja! Apa vidvAn haiM, nItijJa haiN| nIti kA vacana hai-mahAn AdamI kA dhana prANa nahIM hotaa| unakA prANa unake lie dhana nahIM hai athavA unakA dhana unake lie prANa nahIM hai| sammAna unakA dhana hotA hai| vaha hai ysh| koI bhI bar3A AdamI isa bhautika zarIra meM nahIM jItA, vaha yazaHzarIra meM jItA hai| kahIM bhI yaza ko khaMDita nahIM hone detaa| vaha yaza kI surakSA karatA hai| ratnacUla zaktizAlI hai, mRgAMka utanA zaktizAlI nahIM hai| yuddha hogA, prANa calA jAegA kintu yaza to raha jaaegaa| agara vaha sammAna ko khokara kile meM baMdI banA
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ baiThA rahegA to yaza kahAM rahegA ? ho sakatA hai - yaza bhI calA jAe aura mRtyu bhI ho jaae| lar3egA to jIte yA na jIte, bace yA na bace, para kama se kama yaza to usakA surakSita rhegaa| ' kramo'yaM kSAtradharmasya, sammukhatvaM yadAhave / prANAtyayastatra, nAnyathA jIvanaM varam / / yuddha kA bhI eka siddhAMta rahA hai, kucha dhAraNAeM rahI haiN| gItA ko par3hane vAlA jAnatA hai-vAsudeva kRSNa ne yuddha ke lie kitanA prerita kiyA thA pAMDavoM ko| usa yuga meM yuddha para kitanA bala diyA gayA, kitanA likhA gyaa| Aja zAMti ke prayatna bahuta cala rahe haiN| prAcInakAla meM zAMti zAyada sahaja hotI thI, yuddha ke prayatna bahuta calate the| isIlie bAra-bAra kahA gayA jite ca labhyate lakSmI, mRte cApi surAMganA / kSaNabhaMgurako deha, kA cintA maraNe raNe / / yuddha meM marane kI cintA kyA hai? yadi vijayI bane to lakSmI hAtha A jaaegii| yadi mara gae to surAMganA mAlA lie taiyAra rhegii| eka mAnyatA rahI - yuddha meM maratA hai, vaha svarga meM jAtA hai| isa zarIra kA kyA bharosA? yaha kSaNabhaMgura hai / zarIra kI ciMtA kyA hai ? yuddha ko bahuta protsAhana diyA gyaa| vIratva ko, parAkrama ko bahuta mahattva diyA gyaa| vidyAdhara bolA-'rAjan! mRgAMka lar3egA aura apane yaza kI surakSA ke lie ldd'egaa| jo bhagnAza ho jAte haiM, jinakI AzA TUTa jAtI hai, ve kabhI yazasvI nahIM raha sakate, kabhI sammAna kI surakSA nahIM kara skte| isalie maiMne apanI bAta Apako kaha dI, aba jaldI kreN| maiM jyAdA ruka nahIM sktaa| mujhe jaldI pahuMcanA hai| Apa AjJA deM, maiM jA rahA huuN|' vidyAdhara ne AjJA mAMga lI, jAne kI taiyArI kara lii| koI nahIM bolaa| zreNika mauna, sArI sabhA mauna / kisI ne mauna nahIM kholaa| cAroM ora mauna kA vAtAvaraNa thA / jambUkumAra rAjyasabhA ke sadasya nahIM the| pUre yuvaka bhI nahIM the, nava yuvA the / unhoMne socA - vidyAdhara itanI bhAvanA lekara AyA hai, khAlI jA rahA hai| samrAT zreNika ne kucha bhI nahIM khaa| yaha acchA nahIM hai| tatkAla jambUkumAra ne mauna kholA tiSTha tiSTha kSaNaM yAvat, bhavet sajjo narAdhipaH / zreNiko'yaM mahAsattvo, nirjitAkhilazAtravaH || 'vidyAdhara! itanI kyA jaldI hai? jarA Thaharo / mahArAja zreNika apanI senA ko taiyAra kara sAtha clegaa| itanI dera to tuma tthhro| tuma jAnate nahIM ho - samrAT zreNika kitanA zaktizAlI hai| isane kitane zatruoM ko jItA hai! samrAT zreNika jAegA to ratnacUla apane Apa bhAga jaaegaa| jarA tthhro|' vidyAdhara bolA-'bacce ! tuma kyA kahate ho ? abhI tuma choTe bacce ho / lar3AI to kala hone vAlI hai| samrAT zreNika yahAM se kaba pahuMceMge? sau yojana kI dUrI hai| pahuMcane meM eka mAsa laga jAegA taba taka to sArA kArya saMpanna ho jaaegaa| kala hI yuddha hai, kala hI kucha hone vAlA hai| samrAT kaba pahuMceMge? 30 m gAthA parama vijaya kI ww
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI dUsarI kaThinAI yaha hai-Apa haiM bhUmivAsI aura ve haiM vidyAdhara, aakaashgaamii| AkAzagAmI ke sAmane bhUmicara kaise vijaya pA sakeMge? maiM to mAtra sUcanA dene ke lie A gayA thaa| maiM jA rahA thA, socA-rAste meM rAjagRha AegA, kama se kama maiM samrAT zreNika ko sUcanA to de daM ki kyA ho rahA hai aura kisalie ho rahA hai| aba Thaharane kA avasara nahIM hai|' zreNika ne socA kumAra bahuta choTA hai, para usakA viveka prabuddha hai| usane bahuta vivekapUrNa bAta khii| yadi hama koI nahIM bolate to acchI bAta nahIM hotii| sabakI lAja kumAra ne rakha lii| zreNika bolA-'vidyAdhara! kumAra jo kaha rahA hai, vaha yuktiyukta bAta hai| tuma usakA khaMDana mata kro| yaha ThIka kaha rahA hai| hama calate haiM, calakara vijaya paaeNge|' vidyAdhara-'mahArAja! Apa kaha rahe haiM, vaha ThIka hai parantu aisA laga rahA hai __ yathArbhakaH karasphAlairgrahItuM jlsNsthitN| pratIcchatIndubimbaM hi, tathA yuSmad prjlpitm|| eka choTA baccA hai| use cAMda bahuta pyArA hai| vaha cAMda ko pakar3anA cAhatA hai| caMdA mAmA pakar3a meM nahIM aayaa| Age-Age claa| calate-calate tAlAba A gyaa| tAlAba meM dekhA to cAMda pAsa meM hI thaa| baccA cAMda ko pakar3ane ke lie lpkaa| vaha pratibimba ko kyA pakar3egA? aisA lagatA hai yaha choTA dUdhamuMhA kizora hai, navayuvaka hai| bAta bar3I kara rahA hai| para yaha kyA karegA? kaise hogA? saMbhava nahIM hai| eka hAsyAspada bAta hai-eka vAmana jisake pAsa jahAja nahIM hai, kaha rahA hai maiM samudra ko pAra kara jaauuNgaa| samudra koI barasAtI nAlA yA choTI nadI nahIM hai| kaise pAra karegA? rAjan! Apake lie yaha bar3A prazna hai, jo bhUmicara haiM, ve vidyAdhara kA sAmanA kaise kara pAeMge?' jambUkumAra bolA-vidyAdharavara! tumhArI upamAeM to acchI haiN| tuma yukti jAnate ho, bolanA bhI jAnate ho para usameM bahuta sAra nahIM hai| maiM choTA hUM to kyA huA?' bAlo'haM jagatAM nAtha, na me bAlA srsvtii| aprApte SoDaze varSe, varNayAmi jgttrym|| bhoja ke sAmane eka bAraha-teraha varSa kI avasthA kA vidvAna Akara khar3A huaa| bhoja ne kahA-'kyA yaha bolegA? bAta karegA?' __usane bahuta mArmika uttara diyA-rAjan! maiM bAla hUM para merI sarasvatI bAla nahIM hai| solaha varSa kA nahIM huA hUM para maiM jaisA tIna loka varNana karUMgA, vaisA ApakI sabhA kA koI paMDita nahIM kara paaegaa|' jambUkumAra bolA-'vidyAdharavara! maiM tumhArI hara yukti kA uttara denA cAhatA huuN| tuma kahate ho kyA pratibimba ko pakar3anA saMbhava hai? maiM pratibimba ko nahIM pakaDUMgA, cAMda para hI calA jaauuNgaa|' 'tuma kahate ho binA naukA ke samudra ko kaise taira sakate ho, para maiM use taira kara pAra kara sakatA huuN| tuma bhI sAtha A jaao|' aisI cunautI dI ki vidyAdhara dekhatA raha gyaa| bar3A Azcarya huaa|
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ emal kSaNAnniruttaro jAtaH, khago vyomgtistdaa| - mUkIbhUta ivAtasthau, darzituM ttpraakrmm|| zreNika ne socA-bAta ulajhI huI hai| na jAeM to bhI acchA nahIM aura jAnA bhI bar3A muzkila hai|' zreNika ke mana meM thor3A bhaya bhI paidA ho gyaa| vidyAdharoM se lar3anA kyA saMbhava hai? AkAza se unakA koI eka prakSepAstra calatA hai to sArI senA samApta ho jAtI hai| kyA hogA? kaise kareM? ____ jambUkumAra ne kahA-svAmin! Apake mukhArabinda para salavaTeM kyoM par3I haiM? bhaya kI rekhAeM kyoM khiMcI haiM? udAsI kyoM AI hai? ratnacUla ko jItanA koI bar3A kAma nahIM hai| ApakI kRpA se saba kucha ho jaaegaa| Apa mujhe AjJA deN|' ___saba loga Azcarya ke sAtha dekha rahe haiN| zreNika ko vizvAsa ho gayA ki kumAra koI zaktizAlI vyakti hai| zreNika bolA-'vidyAdhara! tumane ThIka kahA-hama bhUmicara senA ko lekara kala nahIM pahuMca skte| hameM to laMbA samaya lgegaa| jambUkumAra akelA yuddha meM jAne ke lie utsuka hai| kyA icchA hai tumhArI?' vidyAdhara bhI asamaMjasa meM par3a gayA, vaha bolA zrutvA citrAspadaM vAkyamidamAha khgaadhipH| gatenApi tvayA tatra, kartavyaM kimthaarbhkH|| 'jambUkumAra! bar3e utsAhI ho, yuvaka ho, joza hai| tuma yaha to batAo avasthA choTI, akele jAkara kyA karoge? hatyA kA doSa hameM hI to dilaaoge| yaha ulAhanA sira para rahegA-eka bacce ko le gae aura raNabhUmi meM kAma-tamAma kara diyaa| yaha doSAropaNa karAnA hai to bhale clo| anyathA tumhArI koI upayogitA nahIM hai| tuma kucha kara nahIM paaoge| tuma jAnate ho -mRga kA baccA apanI mAM ke Asa-pAsa bar3I capalatA karatA hai, kUdatA-phAMdatA hai| vaha taba taka ghUmatA hai jaba taka siMha sAmane na A jaae| siMha ke sAmane Ate hI usakI capalatA tirohita ho jAtI hai| tAvaddhatte svasadmasthazcApalyaM mRgshaavkH| yaccAbhimukho garjan, kruddho nAyAti keshrii|| kumAra! tuma abhI to capalatA dikhA rahe ho| raNabhUmi meM jAoge, usa samaya bahuta kaThina kAma hogaa| abhI tumhArA anubhava vikasita nahIM hai, tumane yuddha dekhA nahIM hai| tuma choTe bacce ho| tuma rahane do|' ___kAphI laMbI carcA huii| vidyAdhara aura jambUkumAra-donoM meM acchA saMvAda huaa| jambUkumAra bolA-'yaha koI zAstrArtha kA, vAda-vivAda kA samaya nahIM hai| yaha koI akhAr3A nahIM hai, malla-kuztI nahIM karanA hai| maiM jAnA cAhatA hUM aura samrATa zreNika mujhe bhejanA cAhate haiN| tumheM kyA kaThinAI hai mujhe le jAne meM? tumheM to itanA karanA hai ki vimAna meM mujhe biThA lo| maiM paidala cala kara nahIM jA sktaa| tumhAre vimAna meM jA sakatA huuN| Age kyA hogA, isakI cintA mata kro| abhI tumhArA eka hI kAma hai-tuma mujhe apane vimAna meM le jaao|' gAthA parama vijaya kI - 32
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ } gAthA parama vijaya kI bho khagendra ! vimAnesminnAtmIye mAM nivezaya / ito nayasva tatrAzu, yatrAsti ratnacUlakaH // samrAT zreNika kA bahuta Agraha rahA, sabakA protsAhana milaa| mAtA-pitA ko pUchane kA avasara hI nahIM milaa| jambUkumAra akelA taiyAra ho gyaa| koI sAtha nahIM phira bhI koI cintA nahIM, koI bhaya nahIM / bahuta kaThina kAma hai| vIrakathAoM meM vIroM kI bahuta sArI kathAeM likhI gaI haiN| mahAbhArata se lekara Aja taka aneka yuddha hue, unameM hajAroM vIroM ke nAma haiN| unakI sUcI meM jambUkumAra kA kahIM nAma nahIM hai kintu jambUkumAra ne jo sAhasa kiyA, vaisA sAhasa kyA koI kara pAtA hai? sAmane vidyAdharoM kI bhayaMkara senA aura usake sAtha lar3ane ke lie akelA taiyAra ho jAnA - kyA kama Azcaryajanaka hai? isakA artha hai ki usane mahAvIra ke isa siddhAMta ko samajha liyA-No jIviyAzaMsA, maraNAzaMsA-jIvana kI AzaMsA nahIM, marane kA bhaya nhiiN| apanA kartavya karanA hai| jIeM yA na jIeM? mareM yA na mareM ? koI cintA nhiiN| adyaiva vA maraNamastu yugAntare vaa| nyAyyAt pathaH pravicalanti padaM na dhIrAH / / jo dhIra AdamI hotA hai, vaha nyAyapatha se vicalita nahIM hotA, cAhe Aja maraNa ho jAe yA yugAntara baad| jambUkumAra una virala dhIra vyaktiyoM kI zreNI meM the| unhoMne socA- jo kartavyapatha hai, use vicalita nahIM honA hai| vidyAdhara jisa AzA se AyA hai, usake lie jo karaNIya hai vaha karanA hai / jAnA hai aura lar3anA hai| mana meM itanA sAhasa, sthAma, bala, pauruSa aura parAkrama / bhagavAna mahAvIra kI pauruSa ke zabdoM kI eka sUcI hai- utthANe i vA, bale i vA, vIrie i vA, purisakAra parakkame i vA - jisameM utthAna hai, bala hai, vIrya hai, puruSakAra aura parAkrama hai, vaha bar3A kAma kara sakatA hai| jisameM ye saba nahIM, vaha vyakti kucha nahIM kara sktaa| sabase bar3I bAta hai utthAna honA / AdamI uThatA hI nahIM hai| baiTha jAtA hai, so jAtA hai, vaha kabhI bar3A kAma nahIM kara sktaa| jambUkumAra meM jo utthAna thA, vaha apUrva thA / kalpanA kara sakate haiM - akelA yuvaka, vaha bhI nihatthA, hAtha meM geDiyA bhI nhiiN| bUr3hA AdamI hAtha meM geDiyA to rakhatA hai| pAsa meM kucha bhI nhiiN| phira bhI kahIM bhaya kI koI rekhA nhiiN| jambUkumAra ne kahA-'vidyAdharavara! maiM taiyAra huuN|' vidyAdhara ne socA-samrAT zreNika kA Agraha hai / isakA prabala mana hai / mujhe koI bhAra to hai nahIM / yaha vimAna meM baiTha jaaegaa| bolA-'jambUkumAra ! Ao, clo|' vidyAdhara vyomagati kI svIkRti se jambUkumAra ke prasthAna kA patha prazasta ho gyaa| svAgata samAroha vidAI samAroha meM pariNata ho gayA / jambUkumAra ne samrAT zreNika ko praNAma kiyaa| sabhAsadoM kA abhivAdana kiyA, sabase prasanna mana vidA lii| sabane sAhasa ke putale ke prati Azcarya ke sAtha maMgalabhAvanAeM kiiN|
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ - Mayawali jambUkumAra pahalI bAra vimAna meM cddh'aa| yaha bhI nayA anubhava thaa| vidyAdhara to vimAna meM car3hate the| Ajakala to vAyuyAna meM koI bhI car3ha sakatA hai| purAne jamAne meM kirAe para bhI vimAna calate nahIM the| TikaTa kA prAvadhAna hI nahIM thaa| vidyAdhara vimAnoM para AkAza kI yAtrA karate the| kokkAsa-kuzala zilpI aisA yaMtra banAtA thA, jisase AkAza meM ur3A jA sakatA thaa| jaina sAhitya kI prasiddha kathA hai-kokkAsa ne eka kATha kA vAyuyAna taiyAra kiyA aura use AkAza meM ur3A diyaa| sAmAnyataH bhUmi para rahane vAle AdamI vimAna meM yAtrA nahIM karate, AkAza meM nahIM udd'te| jamIna para hI calate haiN| ___ nayA anubhava thA vimAna meM baitthnaa| vimAna vahAM se claa| pahaMcanA thA sau yojn| jyAdA samaya lagA nhiiN| jahAM ratnacUla kI senA par3Ava DAle baiThI hai, cAroM ora senA kI chAvanI sI banI huI hai, vahAM pahuMca ge| __bhayaMkara yuddha kI AzaMkA banI huI hai| nirNAyaka lar3AI hone vAlI hai| ratnacUla kI senA isalie nizcinta hai ki mRgAMka kI choTI-sI senA kyA karegI? vidyAdhara ne kahA-'jambUkumAra! dekho kitanI bar3I senA hai|' jambUkumAra bolA-kyA huA? hasti sthUlavapuH kiM cAMkuzavazaH kiM hastimAtroMkuzaH, vajreNA'pi hatA pataMti girayaH kiM vajramAtro giriH| dIpa prajvalite praNasyati tamaH ki dIpamAtraM tamaH, tejo yasya virAjate sa balavAn sthUleSu kaH prtyyH|| vidyAdharavara! vajra kitanA choTA hai kintu jaba giratA hai to bar3e-bar3e pahAr3a cUra-cUra ho jAte haiN| parvata kitanA bar3A aura vajra kitanA choTA kintu vaha parvata ko cakanAcUra kara detA hai| hAthI kitanA bhArI bharakama hotA hai, aMkuza kitanA choTA hotA hai| kyA aMkuza aura hAthI kI koI tulanA hai? para choTA-sA aMkuza madonmatta hAthI ko bhI vaza meM kara letA hai| dIyA jalatA hai, aMdhakAra bhAga jAtA hai| dIyA kitanA choTA hotA hai aura aMdhakAra kitanA saghana kintu choTA-sA dIpa use bhagA detA hai| kyA dIpa aura aMdhakAra barAbara haiM? kahAM parvata kahAM choTA-sA vajra? kahAM vizAlakAya hAthI kahAM choTA-sA aMkuza? kahAM saghana aMdhakAra aura kahAM choTA-sA dIpa? vidyAdhara mahAzaya! Apa sthUla para na attkeN| zakti para dhyAna deN| choTA hone se koI kamajora nahIM ho jaataa|' vidyAdhara vyomagati jambUkumAra kI bAta suna avAka raha gyaa| usane socA-jambUkumAra nahIM bola rahA hai, koI zakti bola rahI hai| kumAra hai bar3A shktishaalii| vidyAdhara vyomagati bhI Azcarya meM DUba gyaa| vidyAdhara kA bhI manobala bar3ha gyaa| vyomagati aura jambUkumAra vimAna se usa sthala ke paripArzva meM Ae, jahAM cAroM ora ratnacUla kI gAthA parama vijaya kI 34
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ BASIA Malisa MINISANSAR MahaDARASHTHER hiqucw gAthA parama vijaya kI senA gherA DAle hue thii| jambUkumAra bolA-'vidyAdharavara! namaskAra! aba tuma apanA kAma kro| maiM apanA kAma kruuNgaa| maiM jAtA hUM yuddhasthala meN| tuma mujhe nIce utAra do|' vidyAdhara bolA-'kyA kahate ho? akele jAoge? itane sukumAra! itane sukomala! itanI choTI avasthA aura sAmane itanI bar3I senA!' _ jambUkumAra bolA-'vidyAdharavara! cintA mata karo, nizcinta rho| maiM kyA karatA hUM, yaha kala patA cala jaaegaa| Aja kyoM pUchate ho?' vidyAdhara ne mRdu svara meM kahA-'kumAra! hama keralA kI sImA ke pAsa pahuMca jaaeN| usake pazcAt isa saMdarbha meM kucha soceNge|' vidyAdhara kA mana to nahIM ho rahA hai ki kumAra ko bheje para vaha use roka bhI nahIM pA rahA hai| kala kyA hogA?
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI vikAsa kA AdhAra hai gti| yadi gati ko nikAla deM to vijJAna nikammA bana jAe, vikAsa kA ratha ruka jaae| saba kucha gati para nirbhara hai| jaina AgamoM meM bhI gati ke bAre meM bahuta batalAyA gyaa| sArA parivartana gati ke dvArA hotA hai| gati samAna nahIM hotii| paramANu kI gati bahuta teja hotI hai| vaha eka samaya meM nIce ke lokAMta se Upara ke lokAMta taka calA jAtA hai| aura bhI kucha padArtha haiM jinakI gati tIvra hotI hai| yaha saba jAnate haiM ki mana kI gati teja hotI hai| yahAM baiThe-baiThe jahAM cAheM, yAtrA kara aaeN| kitanI tIvra gati hai| bAhya meM bhI jo nabhoyAna hai, AkAzagAmI vimAna haiM, unakI gati teja hotI hai| vidyA ke dvArA saMcAlita vimAna kI gati aura adhika tIvra hotI hai| unheM na kahIM rukanA par3atA, na peTrola lenA par3atA, na kahIM vizrAma karanA pdd'taa| binA peTrola, binA sAdhana kevala vidyA ke bala para yAna calatA hai, tIvra gati se calatA hai| vyomagati vidyAdhara aura jambUkumAra vimAna meM drutagati se calakara keralA ke AsapAsa A ge| usake bAhara ke parisara meM bhArI kolAhala sunAI de rahA thaa| jambUkumAra ne pUchA-'vidyAdharavara! yaha kolAhala kisakA hai?' vyomagati bolA-kumAra! yaha ratnacUla kI senA kA kolAhala hai| vaha keralA ke cAroM ora gherA DAle hue hai| sAmane dekho yaha vahI senA hai, jo mRgAMka rAjya ko naSTa karane AI hai, keralA ke paripArzva ko naSTa karane ke lie tulI huI hai| maiMne tumheM batAyA thA-eka kanyA ko lekara itanA sArA vinAza ho rahA hai|' jambUkumAra ne dhIra gaMbhIra svara meM kahA-vidyAdharavara! vimAna ko roko| mujhe nIce utaranA hai| rAjA ratnacUla ke bala ko dekhanA hai|' rakSa rakSa vimAnAn bho!, tAvad vyomagate ksspaat| yAvatA ratnacUlasya, drakSyAmi blmuddhtm|| vidyAdhara bolA-'mujhe rAjA mRgAMka ke pAsa jAnA hai| tuma yahAM kyA karoge?' jambUkumAra-'mujhe yahAM utaaro|' 36
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI 'akele kyA karoge ?' 'maiM kyA karUMgA, vaha tumhAre sAmane A jaaegaa| tumheM Dara hai ki maiM bAlaka huuN| tuma Daro mt| maiM vaha karUMgA, jo zAyada koI kara nahIM sakegA / ' vyomagati-'kumAra! tuma isa nIti sUkta ko jAnate ho / jo karate haiM bolate nahIM haiM, ve uttama AdamI hote haiN| jo karate haiM aura bolate haiM, ve madhyama AdamI hote haiN| jo karate kucha nahIM, kevala bolate haiM, ve adhama hote haiN| kurvanti na vadantyeva, kurvanti ca vadanti ca / kramAduttamamadhyAste'dhamo'kurvan vadannapi / / kumAra! kyA tumheM nIti kA yaha vacana jJAta nahIM hai ? ' nItikAra ne megha ko sAmane rakhakara kitanA mArmika kathana kiyA hai- bAdala AkAza meM aae| garjana karane lge| cAtaka ne ekadama muMha Upara kara diyaa| kyoMki cAtaka nIce kA pAnI nahIM pItA / bAdala se jo jala kI bUMda giratI hai, usakA pAnI pItA hai| jaise hI megha ne garjana kiyA, cAtaka ekadama Urdhvamukha ho gyaa| taba kavi ne kahA re re cAtaka ! sAvadhAnamanasA mitrakSaNaM zrUyatA maMbhodA bahavo vasanti gagane sarve'pi naitAdRzAH / kecit vRSTibhirAdrayanti vasudhAM garjanti kecana vRthA, yaM yaM pazyasi tasya tasya purato mA brUhi dInaM vacaH / / cAtaka! tuma bhole ho| jo bhI bAdala Ate haiM, tuma muMha Upara kara dIna vacana bolane laga jAte ho| tuma merI bAta sAvadhAna hokara suno! saba megha samAna nahIM hote| kucha kevala garajate haiM, barasate nahIM / itanA garajate haiM ki dUsaroM ke kAnoM ko baharA banA dete haiN| kucha bAdala hI aise Ate haiM, jo barasate haiM, dharatI ko bhigo dete haiN| isalie tuma parIkSA karo, hara kisI bAdala ke sAmane dIna vacana mata bolo| vyomagati ne kahA----kumAra! maiMne tIna prakAra ke loga batA die| tuma pahale jyAdA mata bolo| tuma kyA karoge, patA cala jaaegaa|' jambUkumAra bolA- 'maiM bahuta kama bolatA hUM para jo bolatA hUM, vaha hokara rahatA hai| mujhe lagatA haitumhAre bhItara AtmavizvAsa nahIM hai| tuma kaise vidyAdhara ho ? jisameM AtmavizvAsa nahIM, saMkalpa kI zakti nahIM, dRr3ha adhyavasAya nahIM, vaha kaise saphala hogA ? mujhe ye saba prApta haiM isalie tuma cintA mata karo / ' vidyAdhara jambUkumAra ke manobala aura AtmavizvAsa ko dekhakara cakita raha gyaa| vaha jambUkumAra ko utarane se roka nahIM skaa| jambUkumAra vimAna se nIce utara gyaa| usane vidyAdhara vyomagati se kahA- 'tumheM jahAM jAnA hai, cale jaao| mujhe yahIM chor3a do| mujhe koI jarUrata nahIM hai| ' vidyAdhara ne socA-maiM eka navayuvA ko zatruoM ke bIca akele chor3akara kaise calA jAUM ? kucha ho gayA to samrAT zreNika kyA kaheMge? hamAre honahAra yuvA nAgarika ko tuma le gae aura yaha durdazA kara dii| 37
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumAra kA Agraha hai mujhe yahAM chor3a do| merA mana nahIM mAnatA ki maiM ise akelA chor3a duuN| donoM ora samasyA hai| vaha saMzaya kI sthiti meM, dolAyamAna avasthA meM A gyaa| vaha na to jA pA rahA hai, na kucha bola pA rahA hai| jambUkumAra ne punaH kahA- 'vyomagati! tuma ulajha ge| tuma ulajho mata / vicAra mata kro| cintA kI koI bAta nahIM hai| tuma dekho to sahI kyA hotA hai!' jambUkumAra ne bahuta Agraha kiyA taba vidyAdhara ne kahA- 'jaisA ThIka lge|' vyomagati vimAna meM ur3akara rAjA mRgAMka ke pAsa calA gyaa| akelA jambUkumAra vahAM khar3A hai| idhara jaMgala, udhara bhayaMkara vizAla senA / para eka roma meM bhI kahIM vicalana nhiiN| vaha Age bddh'aa| senA kI chAvanI ke pAsa phuNcaa| sainika cAroM ora paharA de rahe haiN| kisI se pUchA nahIM, bAta nahIM kii| sIdhA senA ke bIca ghusa gayA aura calane lgaa| eka ajanabI AdamI senA meM A jAe, to bar3I samasyA ho jAtI hai| kucha varSa pahale eka vimAna zastra girAne ke lie deza meM A gayA, pUre deza meM koharAma maca gayA, kolAhala ho gyaa| kahA gayA--sarakAra jAgarUka nahIM hai| senA meM koI AdamI aise ghusa jAe aura senA kucha kare nahIM, yaha kaise saMbhava hai? jambUkumAra chipa kara nahIM ghusA, mukhya mArga se sInA tAnakara jA rahA hai| sainikoM ne dekhA - yaha koI nayA AdamI hai| usakA saMkalpa bala, usakI sammohinI mudrA, AkarSaka vyaktitva aisA thA ki use dekhate hI sainika vimugdha bana ge| eka sainika dUsare sainika se kahane lagA aho! devAdhinAtho'yaM, AyAto lIlayA svataH / dAnavopyahinAtho vA, nAgadevo samAgataH / / are! dekho kauna AyA hai? AdamI to itanA sundara, mohaka ho nahIM sktaa| lagatA hai koI devarAja AyA hai athavA koI dAnavendra AyA hai? yaha avazya koI deva hai| AdamI aisA ho nahIM sktaa| kauna AyA hai? kyA kAmadeva svayaM nahIM A gayA hai? use rokanA, manAhI karanA, pUchanA - kisI kI himmata nahIM huI / na kisI ne pUchA-kaise jA rahe ho ? na rokaa| jahAM praveza ArakSita hotA hai, vahAM anajAne AdamI ko ghusane nahIM diyA jAtA, use rokA jAtA hai para rokane kI bAta saba bhUla ge| saba jambUkumAra ke vyaktitva aura AbhAmaMDala kI carcA meM ge| kauna hai - yaha pUchane kI kisI ne ceSTA hI nahIM kii| draSTuM vA sainyamasmAkamAjagAma zacIpatiH / atha kazcin mahAbhAgo, lakSmIvAn kiM vaNikpatiH / / eka sainika bolA-'ho sakatA hai-iMdra svayaM A gae hoM hamArI senA kI vyUharacanA dekhane ke lie| yaha to nizcita hai ki Aja hamArI senA ne jo vyUharacanA kI hai vaha bahuta jabardasta hai / indra ke mana meM bhI vikalpa uThA ho ki kabhI lar3anA par3e to vyUharacanA kaisI kI jAe ?' yaha na mAneM-kevala AdamI lar3atA hai, devatA bhI lar3ate haiN| saudharmendra aura IzAnendra meM bhI kabhI-kabhI lar3AI ho jAtI hai| pahale vaimAnika deva - saudharma devaloka kA indra zakra aura dUsare devaloka ke IzAnendra meM bhI kabhI-kabhI saMgharSa ho jAtA hai| unameM lar3AI itanI bhayaMkara hotI hai ki samApta nahIM hotii| koI hAratA 38 m gAthA parama vijaya kI m
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI nahIM, koI jItatA nhiiN| lar3AI calatI rahatI hai| sanatkumAra indra ko patA calatA hai, vaha AtA hai aura kahatA hai-mA sakkA mA isANA-zakra aura IzAna yuddha ko baMda kro| jaba donoM se Upara kA vaha deva AtA hai, usakI bAta mAnanI par3atI hai taba lar3AI baMda hotI hai| iMdra ko bhI senA kI vyUharacanA karanI par3atI hai| ho sakatA hai isa sundara vyUharacanA ko dekhane ke lie indra bhI A gayA ho| ____ eka sainika ne kahA-'chor3o isa bAta ko| kauna iMdra yahAM AegA? koI vidyAdhara hai, ratnacUla kA sahayoga karane ke lie yahAM AyA hogA? aba ratnacUla ke pAsa jA rahA hai|' kisI ne kahA-'koI dhUrta AdamI to nahIM A gayA hai? apane ko Thagane, dhokhA dene ke lie dUsare veza meM to nahIM A gayA hai?' atha kazcicchalAnveSI, dhtto veSadharo nrH| vAvadUkazca vAcAlaH, paattvaaccittrNjkH|| nAnA prakAra ke vikalpa/kalpanAeM sainikoM ke mana meM cala rahI haiM para Age koI nahIM bar3hA, kisI ne rAstA nahIM rokA, kisI ne sAmane Akara yaha nahIM pUchA-tuma kahAM jA rahe ho? jambUkumAra Age bar3hatA gyaa| senA kI chAvanI ko pAra kara rAjA ratnacUla ke mukhya kakSa ke paripArzva meM pahuMca gyaa| kyA yaha saMbhava hai ki senA ko cIra kara akelA yuvaka aise calA jAe? saMbhava nahIM hai kintu asaMbhava bhI nahIM hai| yaha eka saMkalpa kA prayoga hai| jisakA saMkalpa prabala hotA hai, vaha aisA jAduI kAma kara letA hai ki dUsarA AdamI kalpanA nahIM kara sktaa| saMkalpa kA bala bahuta bar3A hotA hai| saMkalpa ke sAtha hI sammohana paidA hotA hai| sTAlina apane samaya kA kaThora zAsaka thaa| eka vyakti ne kucha karataba dikhaae| sTAlina ko patA calA ki yaha vyakti aisA hai, jahAM cAhe jA sakatA hai| use sTAlina ke sAmane lAyA gyaa| sTAlina ne kahA-'tumhArA camatkAra taba mAnUM jaba tuma mere pAsa pahuMca jaao|' yuvaka ne kahA-'pahuMca sakatA huuN|' sTAlina ne surakSA kI kaThora vyavasthA kI, paga-paga para sainikoM kA paharA lagA diyaa| yaha nirdeza de diyA koI bhI AdamI bhItara na Ane paae| kintu jisa vyakti ko pahuMcanA thA, vaha sTAlina ke pAsa pahuMca gyaa| sTAlina ne pUchA-'yaha kaise huA? yaha ho nahIM sktaa|' usane kahA-'yaha Apa khoja kareM ki kaise huaa| maiM to A gyaa|' saMkalpa itanA majabUta thA ki sabako yaha lagA-hamArA adhikArI bhItara jA rahA hai, saba use daMDavat namaskAra kara rahe haiN| koI roka nahIM pA rahA hai| ____ saMkalpa kA bala bahuta bar3A hotA hai| jJAtAsUtra meM likhA hai-Nicchiyavavasiyassa ettha kiM dukkara karaNayAe jisakA nizcaya aTala hotA hai, jisakA vyavasAya aTala hotA hai, usake lie aisA kyA hai, jo duSkara ho, kaThina ho| usake lie duSkara kucha bhI nahIM hai| nizcaya aTala hai to AdamI jo cAhe kara sakatA hai|
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekasmin manasaH koNe, puruSAmutsAhazAlinAm / anAyAsena sammAMti, bhuvanAni caturdaza / / jisameM utsAha aura saMkalpa kA bala hai, usake mana ke eka kone meM caudaha loka samA jAte haiN| binA prayatna ke samA jAte haiM, koI kaThinAI nahIM hotii| dRr3ha nizcaya, dRr3ha AsthA, dRr3ha vizvAsa, dRr3ha saMkalpa ho to asaMbhava jaisI bAta saMbhava banane laga jAtI hai| yaha hamAre saMkalpa kA camatkAra hai| jambUkumAra ne dRr3ha saMkalpa kA prayoga kiyA, saba sammohita ho ge| saba dekhate rahe, para kisI kI himmata nahIM huI, koI kucha bola nahIM sakA, koI kucha kara nahIM skaa| vaha nirvighna senA kI chAvanI ko pAra kara gyaa| rAjA ratnacUla ke pAsa pahuMca gyaa| kakSa ke bhItara haiM vidyAdharapati ratnacUla aura bAhara paharA de rahe haiM saMtarI / vaha daravAje para gayA, jAte hI dvArapAla se bolA'dvArapAla ! jAo, rAjA se kaha do| eka vyakti bAhara khar3A hai, Apase milanA cAhatA hai| ' jambUkumAra isa prakAra bolA, aisI bhASA meM bolA ki dvArapAla hataprabha ho gyaa| pudgaloM kI itanI cAmatkArika zakti hotI hai, eka bAta aisI kahI jAtI hai ki sAmane vAlA ekadama jhuka jAtA hai / dvArapAla sahama gayA, tatkAla bhItara aayaa| ratnacUla se bolA- 'mahArAja ! jaya ho| eka koI AdamI AyA hai| ajanabI hai| aisA AdamI maiMne Aja taka dekhA nhiiN| bAhara khar3A hai| bahuta roba ke sAtha kaha rahA hai ki mujhe jaldI milanA hai| tuma AjJA prApta kro| mahArAja ! hai to koI vicitra prANI / lAUM yA nahIM ?' ratnacUla ke mana meM bhI milane kI icchA prabala ho gaI, bolA- 'use jaldI bhItara laao|' dvArapAla bAhara AyA, bolA-'bhAI ! tuma bar3e saubhAgyazAlI ho / mahArAjAdhirAja ne tumheM jaldI bulAyA hai|' 40 jambUkumAra bhItara gyaa| usane abhivAdana kiyA, na hAtha jor3A, na sira jhukAyA, na madhura zabda bolA, ekadama khar3A ho gyaa| ratnacUla yaha dekhakara vismita ho gyaa| jambUkumAra ke cehare kA oja aura teja use mugdha banA rahA thaa| mukha kI kAMti viziSTa hone kI sUcanA de rahI thI - dRSTvA taM ratnacUlo'tha, kSaNaM vismayamApa saH / kathaM saMbhAvi dUtatvamasyakAMtimataH svataH / / Pa gAthA parama vijaya kI W
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnacUla ne pUchA-'tuma kauna ho?' 'rAjan! maiM rAjA mRgAMka kA dUta hUM, jo ApakA zatru hai, jisako satAne ke lie, jisakA rAjya chInane ke lie Apa Ae haiN|' ratnacUla ne socA-aisA vyakti, jo divya laga rahA hai, dUta to ho nahIM sktaa| ratnacUla bolA-tuma dUta to nahIM lgte| saccI bAta btaao|' 'maiM dUta banakara AyA huuN|' 'tuma dUta bhI ho aura vyavahAra bhI nahIM jaante| virodhI rAjA kA dUta bhI AegA to namaskAra karegA, ziSTAcAra kA pAlana karegA, abhivAdana kregaa| tuma kaise dUta ho? tumane na hAtha jor3e, na sira jhukAyA, kucha bhI nahIM kiyaa| tuma bilkula alaga laga rahe ho|' rAjA ratnacUla ne socA-yaha koI deva hai yA koI apUrva maanv| lagatA hai hamArI parIkSA karane ke lie A gayA hai| nUnaM kazcidapUrvo'yaM, devo vA maanvo'thvaa| parIkSAM kartumAyAto, madbalasyApi gaurvaat|| rAjA ratnacUla bhI vikalpoM meM ulajha gyaa| jaba koI naI ghaTanA, nayA vAtAvaraNa sAmane AtA hai taba AdamI nirNaya nahIM kara pAtA, ulajha gAthA jAtA hai| parama vijaya kI ratnacUla ne kucha kSaNa cintana ke pazcAt pUchA-'kumAra! yaha to batAo, tuma kisa deza se Ae ho? mere pAsa kyoM Ae ho?' 'rAjan! maiM kahAM se AyA hUM, yaha to abhI nahIM batAUMgA para kyoM AyA hUM isakA uttara denA cAhatA huuN| rAjan! tuma anyAya kara rahe ho| yaha acchA nahIM hai| maiM tumheM samajhAne ke lie AyA huuN|' ____ jambUkumAra aba dUta nahIM rahA, avadhUta bana gyaa| avadhUta kA kAma hai zikSA denaa| vaha zikSA dene lagA-ratnacUla! maiM mAnatA hUM tuma vidyAdharapati ho, zaktizAlI ho para tuma jo anyAya kara rahe ho, kisI kamajora ko satA rahe ho, vaha acchA nahIM hai| maiM yaha kahane ke lie AyA hUM ki tuma isa anyAya ko baMda karo, lar3AI ko baMda karo, senA kA gherA haTA lo, tuma durAgraha meM mata phNso| eka kanyA ke lie itanA bar3A saMgrAma kara rahe ho, yaha upayukta nahIM hai|' saMti yoSit sahasrANi, sulabhAni pade pde| tavAnayaiva kiM sAdhyaM, neti vidmo'dhunA vym|| 'hajAroM-hajAroM kanyAeM, sundara striyAM paga-paga para milatI haiN| usa sthiti meM eka kanyA ke lie tumane itanA bar3A yuddha zurU kara diyaa| isake dvArA tuma kyA siddha karanA cAhate ho?'
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ , opm 'rAjA ratnacUla! merI bAta dhyAna se suno| isa yuddha ko baMda kro| tumheM sukha aura zAMti ke sAtha jInA hai to cupacApa apanI rAjadhAnI cale jaao| anyathA isakA pariNAma acchA nahIM hogaa|' ratnacUla itanA teja vidyAdhara, saikar3oM vidyAeM jise siddha haiM, usake sAmane anajAna yuvaka sIkha dene laga jAe to kaisA lagegA? kabhI-kabhI choTA nAdAna baccA sIkha dene laga jAtA hai to bar3e loga kahate haiM-tumane jitanA anna khAyA hai, utanA maiMne namaka khAyA hai| tuma mujhe kyA sIkha dete ho? ratnacUla stabdha ho gyaa| na koI zastra, na koI astra, kucha bhI pAsa meM nahIM, jisase koI ddre| kintu usakI vANI meM itanA oja thA ki usake eka-eka zabda kA ratnacUla ke sira para bahuta bhAra par3a rahA hai| yaha hai pudgala kA cmtkaar| zastra kyA hai? pudgala kA hI to camatkAra hai| jisakI bhASA vargaNA meM isa prakAra ke zaktizAlI paramANu pudgala hote haiM to ve binA zastra bhI zastra bana jAte haiN| vANI kA zastra jitanA zaktizAlI hotA hai utanA eTama bama bhI nahIM hotaa| __isa vAk zakti, vacana siddhi ko jaina AcAryoM ne AsyaviSa labdhi kahA hai| isameM anugraha-nigraha kI zakti hotI hai| AsyaviSa labdhi se saMpanna vyakti eka zabda bolatA hai, kalyANa ho jAtA hai| eka zabda kabhI aisA nikala jAtA hai ki sAmane vAlA vyakti ghora vipatti meM phaMsa jAtA hai| kumAra ko aisI koI zakti prApta thI isIlie vaha zatruoM ke bIca akelA khar3A hai aura jo sabase bhayaMkara nAga hai, usako lalakAra rahA hai| jo zera apanI guphA meM so rahA hai, usase kaha rahA hai-Ao, ldd'o| atha cet balasAmarthyAn mAtsaryaM vahasi dhruvm| idamajJavilAsotthaM, dRshyte'dvaitvaadvt|| 'rAjan! rAjA mRgAMka ne kahalAyA hai-yadi tuma isa Agraha ko nahIM chor3ate ho, yuddha ko nahIM sameTate ho to yuddha ke lie taiyAra ho jaao| utara Ao raNabhUmi meN| phira dekhanA, tumhArA kyA hogA?' ratnacUla ke kAnoM meM jambUkumAra ke ye zabda kAMTe jaise cubha rahe haiN| vaha jambUkumAra ko sunanA nahIM cAhatA aura manA karane kI sthiti meM bhI nahIM hai| vicitra asamaMjasa kI sthiti hai| isa hitopadeza kI kyA pratikriyA hogI? yuddha ke bAdala bikhareMge yA saghana baneMge? - zAMtimaya zItala zazi kA sAkSAtkAra hogA yA azAMti kI kAlI kajarArI ghaTAoM kA? gAthA parama vijaya kI
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . gAthA parama vijaya kI manuSya kI manovRtti hai ki vaha dUsare kI zikSA ko bahuta kama pasaMda karatA hai| usake bhItara eka ahaM hotA hai aura vaha ahaM bAra-bAra phuphakAratA hai| kAlA nAga jitanA nahIM phuphakAratA, utanA ahaM phuphakAratA hai| dUsare kI bAta ko sunane nahIM detA aura usa para samyak zraddhA to karane hI nahIM detaa| jaba ahaM prabala hotA hai, aneka samasyAeM paidA hotI haiN| auroM kI bAta chor3a deN| ye jo pazu-pakSI hote haiM, unameM bhI ahaM hotA hai| ve dUsare kI bAta sunanA pasaMda nahIM krte| ___ prasiddha kathA hai| bayA ne baMdara ko sIkha dI barasAta ho rahI hai| ThiThurAne vAlI, hAr3a kaMpAne vAlI sardI meM kAMpa rahA hai| ghara kyoM nahIM banA letA? ____ bayA ne koI burI bAta nahIM kahI kintu ahaM yaha nahIM dekhatA ki burI bAta kahI jA rahI hai yA acchii| ahaM itanA balavAna hotA hai ki vyakti socatA hai mujhe kahane vAlA kauna? baMdara Aveza meM A gayA, chalAMga lagAI aura yaha kahate hue bayA kA kalApUrNa ghara tor3a diyA-maiM ghara banAne meM samartha nahIM hUM kintu ghara tor3ane meM samartha huuN| jambUkumAra bahuta acchI bAta kaha rahA hai kintu ratnacUla kA ahaM itanA prabala hai ki use vaha priya nahIM laga rahI hai| jambUkumAra hitavacana kaha rahA hai para usake sira para coTa laga rahI hai, hRdaya meM kAMTA sA cubha rahA hai| vaha soca rahA hai ki yaha kaba bolanA baMda kare? ____ jambUkumAra ne bolanA baMda nahIM kiyaa| usane apanA vaktavya jArI rakhA-'vidyAdharapati! tuma zaktizAlI ho, jIta jaaoge| Akhira jItane ke bAda kyA hogA?' na kopi vijayI bhUtvA, nissprtyuuhvijRmbhitH| saMsRtAvatra jIvAnAM, pratyakSaM ymbhkssnnaat|| jItakara bhI koI nirvighna jIvana nahIM jI sktaa| Aja koI jIta gyaa| jo hArA hai, vaha athavA usakI saMtAna kala phira tama para AkramaNa kregii| yaha vaira kA anubaMdha calatA rhegaa| M
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ na hi vaireNa vairANi samantIdha kdaacn| buddha ne kahA thA-vaira se kabhI vaira zAMta nahIM hotaa| vaira maitrI se samApta hotA hai| vaira se vaira ko nahIM colors miTAyA jA sakatA, Aga se Aga ko nahIM bujhAyA jA sktaa| jala se use zAMta kiyA jA sakatA hai|' ____ vidyAdharapati! tuma jIta jAoge to kyA sukha se jI pAoge? kyA yaha vaira kI Aga tumheM zAMti se jIne degI? nirantara mana meM bhaya banA rahegA maiMne isako harAyA hai, vaha kahIM phira AkramaNa na kara de| yaha vikalpa bAra-bAra tumhAre mana meM AtA rhegaa| maiM tumheM Aja mahAvIra kA eka saMdeza sunAne AyA huuN| tuma mahAvIra ko jAnate ho, jo tIrthaMkara haiM?' 'hAM!' gAthA parama vijaya kI 'unakA saMdeza hai-appA khalu sayayaM rakkhiyavvo savvindiehiM susmaahiehiN| AtmA kI rakSA karo, apanI rakSA kro| tuma to abhI dUsaroM ko satAne meM lage hue ho| mahAvIra ne rakSA kA upAya bhI batAyA jaba saba iMdriyoM para hamArA niyaMtraNa ho jAe taba AtmA kI surakSA ho sakatI hai|' 'vidyAdharapati! tuma bahuta zaktizAlI ho, vidyAdharoM ke pramukha ho, kintu iMdriyajayI nahIM ho| agara iMdriyajayI hote to eka kanyA ke lie itanA bar3A yuddha kA samAraMbha nahIM krte| kyA tuma rAjanIti vizAradoM ke isa mata ko jAnate ho-zAsaka ko iMdriyajayI honA caahie| jo zAsaka yA rAjA iMdriyajayI nahIM hotA, vaha svayaM naSTa hotA hai, prajA ko bhI naSTa kara detA hai| ___ vidyAdharapati! maiMne tumheM mahAvIra kA acchA saMdeza sunAyA hai, jo tumhAre lie hitakara hai| maiM isI saMdeza ko sunAne ke lie AyA huuN| tuma isa bAta para anuciMtana karo-jo apanI AtmA kI rakSA nahIM karatA, apanI iMdriyoM para niyaMtraNa nahIM karatA, vaha naSTa hotA hai, duHkha pAtA hai| jo apanI AtmA kI rakSA karatA hai, iMdriyoM para vijaya pA letA hai, vaha duHkhoM se mukta ho jAtA hai| vidyAdharapati! maiM tumhArA virodha nahIM kara rahA huuN| maiM mAnatA hUM ki merI bAta tumheM priya nahIM laga rahI hai kintu maiM tumhAre hita kI bAta kaha rahA huuN| tuma apane hita ko sAmane rakha kara soco|' ratnacUlakhagAdhIza! sadvicAraparo bhv| balinopyutpathArUDhAH, kSaNAnnaSTAH prmaadinH|| 'ratnacUla! sadvicAra ko vikasita kro| lagatA hai tumhAre dimAga meM kAma kA asad vicAra ghusa gayA hai, use tuma dUra kro| yaha kAma kA vicAra tumheM yuddha meM jhoMka rahA hai| maiM cAhatA hUM-tuma acchA vicAra karo, acchA soco| jaba dimAga meM acchA vicAra hotA hai taba saba ora zAMti hotI hai| jaba dimAga meM koI burA vicAra ghusa jAtA hai taba cAroM ora vinAza hI vinAza ho jAtA hai| tuma niSedhAtmaka vicAra ko chor3o, vidheyAtmaka vicAra ko zurU kro| jaise-jaise niSedhAtmaka vicAra ko chor3oge, vidheyAtmaka vicAra ko Age bar3hAoge, yaha yuddha samApta ho jaaegaa| tuma vastutaH vijayI bana jaaoge|' ___ jambUkumAra ne prazna kiyA-'vidyAdharapati! kyA Apako yaha patA hai ki rAjA mRgAMka yaha kanyA kisako dene kA nizcaya kara cukA hai?'
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ rtncuul-'nhiiN|' 'vidyAdharavara! mRgAMka isa kanyA ko rAjA zreNika ko dene kA nizcaya kara cukA hai| aba tuma usa para adhikAra karanA cAhate ho, use mAMga rahe ho, kyA yaha tumhArA nyAyocita kArya hai? mRgAMka becArA kyA karegA? vaha kanyA ko eka bAra jise dene kA vacana de cukA hai, tumheM phira kaise degA? tuma ThaMDe dimAga se soco|' ___ jambUkumAra ne eka zItala mAlA piroI, una vacana puSyoM kI piroI jo zAMtidAyaka haiN| vidyAdhara ko aisI garma lagI ki jaise Aga hI parosa rahA hai| vaha ubala gayA, bhItara hI bhItara Akula ho gyaa| iti sUktivacaHpuSpaiguMphitAM caatishiitlaaN| mAlAmuSNatarAM mene, virahIva khgstdaa|| ratnacUla bolA-'o bAlaka! abhI tuma navayuvaka ho| tumane apanA paricaya diyA maiM mRgAMka kA dUta huuN| dUta bana kara Ae ho| tuma dUta kA ziSTAcAra bhI nahIM jaante| dUta kI bhAMti ziSTa bolanA bhI nahIM jaante|' dUta! manyo'si re bAla, yastvaM abhyAgato gRhe| avadhyo'si tato nAnyA, gatistvAdRk zaThasya vai|| hindustAna ke zAsaka ne cIna ke samrATa ke pAsa apanA dUta bhejA thaa| dUta vahAM gyaa| cIna aura bhArata kA purAnA saMbaMdha thaa| cIna, bhUTAna aura bhArata-inakI saMskRtiyAM hajAroM-hajAroM varSa purAnI haiN| bhArata ke dUta gAthA ne vahAM praNAma kiyaa| cIna ke samrATa ne pUcha liyA-'merI kyA sthiti hai? tumhArA samrATa aura maiM donoM meM parama vijaya kI tuma kyA tulanA karate ho? kyA hama donoM samAna haiM?' dUta bolA-bilkula nhiiN| merA samrAT dUja ke cAMda ke samAna hai, Apa pUnama ke cAMda ke smaan|' cIna kA samrAT khuza ho gyaa| kumAra! usa dUta ne cIna ke samrATa ko khuza kara diyaa| usane kitanI ziSTa bhASA meM apanI bAta khii| tuma choTe bacce ho| patA nahIM, kisane tumheM dUta banA diyA! dUta kA kitanA gaMbhIra dAyitva hotA hai| dUta cAhe to lar3A detA hai aura cAhe to paraspara meM samajhautA karA detA hai| tumhArA cayana ThIka nahIM huaa| kisI ne banAyA hai yA tuma apane Apa banakara A gae? lagatA hai kisI ne banAyA to nahIM hai| apane Apa bana kara A gae ho| para maiM kyA karUM? mere sAmane samasyA hai| ____ tuma kahate ho maiM dUta hUM aura dUta avadhya hotA hai| isalie maiM tumako mAra to nahIM sktaa| kintu tumane jo aziSTa AcaraNa kiyA hai, usase aisA lagatA hai-svAmIkAryavinAzakRt-tuma apane svAmI ke kArya ko bigAr3a rahe ho| mujhe itanA Aveza A gayA hai ki aba to maiM tumhAre svAmI ko mArakara hI dama luuNgaa| yadi tuma zAMtipUrNa bAta kahate to maiM phira bhI kucha soctaa| tumane to mujhe sIkha denI zurU kara dii| maiM kaise tumhArI bAta mAnUM? tuma vAcAla ho, jyAdA bolate ho| jaba samaya AegA taba patA lgegaa|' jIrakaH kimu hemAdriM, bhettumutsahate shtthH| mRgAMkaH zreNiko nAlaM, mAmArAdhayituM yudhi||
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___'tumhArI bAta sunakara mujhe aisA lagA-eka jIre kA kaNa kahatA hai ki meru ke sAtha merI tulanA kro| jIrA bar3A hai yA meru parvata? tuma kabhI to mRgAMka kI bAta karate ho aura kabhI zreNika kii| kahAM zreNika kahAM mRgAMka aura kahAM maiM ratnacUla? tuma kisake sAtha tulanA kara rahe ho? kyA jIre kI meru ke sAtha tulanA kara rahe ho? tuma nahIM jAnate maiM vidyAdharoM kA svAmI hUM aura zreNika bhUmi para rahane vAlA hai|' 'kumAra! hama vidyAdhara AkAza mArga meM calane vAle haiM, vAyuyAna kA prayoga karane vAle haiN| zreNika bhUmi para paira ghasITate-ghasITate calane vAlA hai, pUrI cappala bhI nahIM uThA pAtA hogaa| tuma kahAM tulanA kara rahe ho? zreNika se kyA DarA rahe ho? hamAre bala aura sAmarthya meM koI tulanA nahIM hai| aba tuma mauna ho jaao| cale jaao| jyAdA rahanA tumhAre hita meM nahIM hogaa|' yaha kahakara ratnacUla ekadama gaMbhIra bana gyaa| _ jambUkumAra bolA-'ratnacUla! maiM jo kaha rahA hUM, tumhAre hita ke lie kaha rahA huuN| para lagatA hai tumhAre mana meM itanA mAtsarya hai, itanI IrSyA hai ki usa para eka bUMda bhI amRta kI Tika nahIM pA rahI hai| apane hita kI bAta bhI tuma suna nahIM pA rahe ho| tumheM yaha ghamaMDa hai ki hama AkAza meM ur3ane vAle haiN| Apa itanA ghamaMDa na kreN| kauA bhI AkAza meM ur3atA hai| AkAza meM ur3ane se koI bar3A bana jAe to kauA bhI bar3A bana jaaegaa| kauA AkAza meM ur3atA hai para eka bANa lagatA hai, nIce gira jAtA hai| tuma ghamaMDa mata kro| jaba taka merA yaha bhuja-daMDa tumhAre sira para nahIM A rahA hai taba taka ghamaMDa karate ho| jaba yaha bhuja-daMDa zira para AegA, AkAzagAmitva kAma nahIM degA, vimAna kAma nahIM degaa|' vAyasasyApi vidyeta, viydvaamitvmNjsaa| so'pi jarjarito bANairdRSTo bhUmau ptnnih|| kumAra ne spaSTokti kara dii| vaha bAta bilkula zAMta sthiti meM kara rahA hai| na bhaya, na Aveza, na udveg| ratnacUla ne socA-yaha kumAra aise nahIM maanegaa| eka bigula bajAI, eka saMketa kiyaa| cAroM ora sainika hI sainika A gae, pUchA-'kiM karomi? kyA kareM? Adeza deN|' ratnacUla ne kahA-'isa kumAra ko bAhara nikaalo|' sainika pAsa meM Ae, para use hAtha lagAne kI himmata kisI kI nahIM ho rahI hai| patA nahIM kyA huA, koI hAtha Age nahIM bar3hA pA rahA hai| ratnacUla ne dekhA-kyA ho gayA? saba stabdha kyoM khar3e haiM? eka vidyA hotI hai staMbhanI vidyaa| usakA prayoga karo, jo jahAM hai, vaha vahIM stabdha khar3A raha jaaegaa| jahAM hAtha haiM, paira haiM, saba vahIM vaise hI raha jaaeNge| kucha bhI prakaMpana nahIM ho skegaa| ye jitane prakSepAstra, aNuastra banAe jA rahe haiM, koI staMbhanI vidyA kA prayoga kare to saba nikamme ho jaaeNge| koI cala hI nahIM paaegaa| sainikoM ko lagA isake pAsa koI staMbhanI vidyA hai| hamAre hAtha uTha nahIM rahe haiN| ratnacUla bolA-'isako galahatthA dekara nikaalo|' jambUkumAra ne kahA-'nikAlane kI jarUrata nahIM hai| maiM jA rahA huuN| mere pIche saba A jaao|' gAthA parama vijaya kI 56
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA sainika eka ajIba dRzya dekha rahe haiN| na paira kAma kara rahe haiM, na haath| jambUkumAra ne kahA-ratnacUla! maiMne bahuta smjhaayaa| maiMne socA thA-tuma hita kI bAta samajha jaaoge| mujhe koI lenA-denA nahIM hai| na zreNika se lenA-denA, na mRgAMka se lenA-denA, na tumase lenaa-denaa| maiM jaina dharma ko jAnatA hUM, mahAvIra ko jAnatA huuN| mahAvIra ne yaha kahA-anAvazyaka hiMsA mata kro| maiM anAvazyaka hiMsA ko TAlane ke lie AyA huuN| maiMne vahI bAta tumako samajhAne kA prayatna kiyaa| kintu-payaHpAnaM bhujaMgAnAM, kevalaM viSavardhanam sAMpa ko dUdha pilAnA jahara bar3hAne ke lie hotA hai| merA prayatna aisA hI huaa| usakA koI sArthaka pariNAma nahIM aayaa| rAjan! aba maiM raNabhUmi meM jA rahA huuN|' yaha kaha kara jambUkumAra kakSa se bAhara A gyaa| usake pIche saikar3oM sainika ho ge| ___ jambUkumAra yuddhabhUmi meM pahuMca gyaa| svAmI kA Adeza prApta kara sainika pIche-pIche daur3e para kucha kara nahIM paae| aisA pratIta hotA hai-janma ke sAtha hI jambUkumAra meM kucha zaktiyAM vikasita ho giiN| anyathA akelA sAmanA kaise kara pAtA? usameM kucha zaktiyAM/vidyAeM vikasita thiiN| sainika pAsa meM jAte haiN| vaha kevala dordaNDa-bhujA ko uThAtA hai, sAmane vAle sainika ko usakA prahAra bahuta tIkSNa lagatA hai aura vaha dharAzAyI ho jAtA hai| saba Azcarya meM haiN| kyA bAta hai? yaha kauna A gayA? kyA koI daivI-zakti hai? cAroM ora sainik| bIca meM jambUkumAra akelA khar3A hai| sainika AkramaNa kara rahe haiM kintu usa para koI asara nahIM ho rahA hai| vidyAdhara vyomagati rAjA mRgAMka ke prAsAda meM cintana kI mudrA meM baiThA hai| usane socA-maiM jambUkumAra ko akelA chor3a aayaa| aba sthiti kyA hai, patA karanA caahie| apane guptacaroM ko bulAyA, kahAjAo, khoja kro| eka kumAra hai atyaMta sundr| vaha kahAM hai? kisa sthiti meM hai? isakI sUcanA do| __vyomagati kA nirdeza milate hI guptacaroM ne sArI sthiti kA patA kiyaa| vApasa keralA meM phuNce| vyomagati ko sUcanA dI-mahArAja! yuddha zurU ho cukA hai|' vyomagati ne vismaya ke sAtha pUchA-'yuddha kisane zurU kiyA?' 'usa kumAra ne|'
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyomagati ne kahA----yaha kaise ho sakatA hai?' vaha tatkAla vimAna meM baiThA aura yuddhasthala meM phuNcaa| usane dekhA -yuddha to zurU ho cukA hai| akelA kumAra aneka sainikoM se parAkrama ke sAtha jUjha rahA hai aura ajeya banA huA hai| vaha thor3A nIce lAyA vimAna ko, bolA- 'kumAra! A gayA huuN| aba tuma akele nahIM ho|' jambUkumAra ne kahA- 'maiM akelA hUM hI nhiiN| mere pAsa mahAvIra sadA rahate haiN| mahAvIra mere sAtha haiM, unakI zikSAeM mere sAtha haiN| maiM mahAvIra kI vANI kA anusaraNa kara rahA huuN| agara maiM mahAvIra kI vANI ko nahIM mAnatA to akelA isa sArI senA ko samApta kara detA / para maiM anAvazyaka kisI ko mAranA nahIM caahtaa| mujha para jo prahAra kara rahe haiM, usase apanI surakSA kara rahA hUM, mAra nahIM rahA huuN| yaha surakSAtmaka yuddha hai|' vidyAdhara vyomagati ne tIkSNa kRpANa jambUkumAra kI ora bar3hAte hue kahA-'kumAra! tumhAre hAtha meM koI zastra nahIM hai| tuma yaha zastra le lo|' 'mujhe zastra kI jarUrata nahIM hai| Apa zastra apane pAsa rakho, mujhe usakI koI AvazyakatA nahIM hai / maiMne eka niHzastrIkaraNa kA zastra le liyA, mahAvIra ne jisakA pratipAdana kiyaa| zastra mata banAo, zastra kA prayoga mata karo-isa saMkalpa ko maiMne svIkAra kara liyA, aba dUsare zastra kI jarUrata nhiiN|' jisa vyakti ke hAtha meM ahiMsA kA zastra, abhaya kA zastra, manobala aura Atmabala kA zastra hotA hai, use dUsarA zastra lene kI koI jarUrata nahIM pdd'tii| zastra kauna letA hai? jo DaratA hai, vaha zastra letA hai| zastra kA nirmANa usa vyakti ne kiyA jise Dara lgaa| jaba Dara lagA, taba zastra bnaayaa| Aja bhI zastra kA nirmANa kyoM hotA hai? eka rASTra socatA hai - vaha mujhe harA nahIM de| usake pAsa jo zastra haiM, unase jyAdA teja zastra maiM bnaauuN| dUsarA bhI yahI socatA hai| atthi satthaM pareNa paraM--bhagavAna mahAvIra kA vacana hai- eka zastra se dUsarA zastra teja hai| eka DaratA hai to teja zastra banA letA hai| phira dUsarA usase teja banA letA hai| eka rASTra ke pAsa aNubama hai| dUsarA usase DaratA hai-kahIM aNubama kA prayoga na kara de| maiM bhI aNubama bnaauuN| isa bhaya ke kAraNa zastroM kA vikAsa ho rahA hai| jambUkumAra ne kahA-'maiMne mahAvIra kA vacana samajhA hai, maiM mahAvIra kI zaraNa meM huuN| unake siddhAMtoM ko jIne kA prayatna kara rahA huuN| maiM zastra kA prayoga karanA nahIM caahtaa| maiM zastroM ke prayoga ko samApta karanA cAhatA huuN|' 'vyomagati! tuma merI cintA isalie karate ho ki maiM samrAT zreNika kI prajA hUM, magadha kA nAgarika huuN| mere prati tumhArA AkarSaNa bhI ho gayA hai| para cintA kI koI jarUrata nahIM / tuma cale jAo aura apane zastra bhI sAtha meM le jaao|' vyomagati kalpanA nahIM kara sakA, soca bhI nahIM sakA ki itanA abhaya koI ho sakatA hai? itanA parAkramI koI ho sakatA hai? 48 m gAthA parama vijaya kI W (
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ udhara mRgAMka ke guptacara vyomagati se pahale mRgAMka ke pAsa pahuMca gae, bole-'mahArAja! Apa bar3e bhAgyazAlI haiN| ApakI vijaya hogii|' mRgAMka ne savismaya pUchA-'kyA bAta hai? kyA sthiti hai? zatru senA meM kyA halacala hai?' 'rAjan! Apa kyA pUcha rahe haiM? yuddha zurU ho gayA hai|' 'maiM bhItara baiThA taiyArI kara rahA huuN| kisane zurU kara diyA yuddha?' 'rAjan! eka koI anajAnA yuvaka AyA hai| patA nahIM kisane bhejA hai? aisA divya zaktisaMpanna yuvaka hai ki akelA saba zatruoM ke sAtha jUjha rahA hai, zatruoM ko bhagA rahA hai| aba samaya hai| Apa jAeM aura zatru para AkramaNa kreN| ApakI vijaya nizcita hai|' _ rAjA mRgAMka bahuta khuza huaa| usane pUchA-'yaha to batAo, Akhira vaha hai kauna? kahAM se AyA hai? kyA koI divyaloka se acAnaka utara AyA hai?' ____ kAlUyazovilAsa kA prasaMga hai| bhivAnI meM dIkSA kA avasara thaa| virodhI loga dIkSA kA virodha kara rahe the| rAta ko bAjAra meM virodhI logoM ne janasabhA Ayojita kii| nirNaya kiyA aisA teja virodha karanA hai ki dIkSA ho nahIM paae| sabhA meM acAnaka koI Akara giraa| kahAM se AyA? AkAza se yA pAtAla se? kisI ko kucha patA nahIM calA kintu sabhA tatkAla samApta ho gii| kabhI-kabhI aisI bhayAnaka ghaTanA ghaTita hotI hai ki koI A jAtA hai| guptacara bole-'mahArAja! Apa bhAgyazAlI haiN| Apake bhAgya se koI mahAbalazAlI ucita samaya para A gayA hai| Apako aba nagara meM baMda hokara rahane kI jarUrata nahIM hai|' vyomagati bhI mRgAMka ke pAsa pahuMca gyaa| usane bhI kahA-'rAjan! aba yuddha ke maidAna meM cleN|' 'vyomagati! kyA bAta hai?' 'rAjan! yuddha zurU ho cukA hai|' 'kisane kiyA?' 'abhI vArtA kA samaya nahIM hai| pahale taiyArI karo, clo|' tatkAla raNabherI bjii| nagara ke daravAje khula ge| ratnacUla ne sunA, pUchA-'yaha AvAja kyA A rahI hai?' guptacaroM ne batAyA-'mahArAja! raNabherI baja gaI hai| mRgAMka apanI senA ke sAtha hamArI senA para AkramaNa karanA cAhatA hai|' ratnacUla ne kahA-'itanI himmata! ratnacUla ke sAmane mRgAMka AegA?' udhara mRgAMka taiyArI kara rahA hai, idhara ratnacUla kA Aveza prabala bana rahA hai| yuddha meM donoM mileNge| pariNAma kyA hogA? gAthA parama vijaya kI 4
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 AcArAMga sUtra kA eka prasiddha sUkta hai - appANameva jujjhAhi, kiM te jujjheNa bajjhao - apane Apa se ldd'o| dUsaroM se lar3ane se tumheM matalaba kyA hai? kyoM lar3ate ho dUsaroM se ? prazna huA---apane Apase kyoM lar3eM? isakA hetu bhI batalAyA gayA-appA mittamamittaM ca duppaTThiya supaTThio - AtmA hI mitra hai aura AtmA hI zatru / jaba AtmA zatru hai to AtmA se ldd'o| dUsarA zatru vyavahAra meM hotA hogA kintu nizcaya meM zatru apanI AtmA hI hai| apanI AtmA jaba durAcAra meM, duSpravRtti meM rata hotI hai, sacamuca zatru bana jAtI hai| jitanI zatrutA vyakti kI apanI vRttiyAM karatI haiM, utanI zatrutA dUsarA koI kara nahIM sakatA / zatru kahIM bAhara rahatA hai, dUra rahatA hai, kabhI kabhAra sAmane AtA hai| ye duSpravRttiyAM caubIsoM ghaMTe sAtha rahatI haiN| bAhara kA zatru utanA khataranAka nahIM hotA, jitanA bhItara kA zatru hotA hai| AtmA kA burA vicAra, burA bhAva, burA AcaraNa - ye saba zatru haiM aura ye hI aniSTa karate haiN| eka burA vicAra AtA hai, svayaM kA kitanA aniSTa ho jAtA hai, dUsarA utanA kara hI nahIM sktaa| isIlie kahA gayA-bAharI zatruoM se lar3ane se kyA hogA ? apane bhItara jo apanA zatru baiThA hai, usase lar3o, use bhgaao| mahAvIra ne kAyaratA nahIM sikhAI / lar3ane kI bAta se rokA nhiiN| manuSya kI vRtti hai-saMgharSa, lar3AI aura yuddh| use kabhI rokA nahIM jA sakatA kintu dizA badala dii| jo AdamI dUsaroM se lar3atA thA, mahAvIra ne adhyAtma kI bhUmikA para kahA--'tuma dUsaroM se mata ldd'o| yadi lar3ane meM rasa hai to apane Apa se ldd'o| bAhara ke zatruoM se nahIM, bhItara ke zatruoM se ldd'o|' bAhara ke zatruoM se lar3anA bahuta sarala hai, apane Apase lar3anA bahuta ktthin| vyakti dUsaroM se lar3AI jaldI zurU kara detA hai| bahuta kaThina hai apanI vRttiyoM se lar3anA / 50 gAthA parama vijaya kI m #
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI jambUkumAra vivekasaMpanna hai, dharmasaMpanna hai, apane Apase lar3ane meM vizvAsa karatA hai kintu prasaMga aisA A gayA ki bAhara se lar3anA bhI jarUrI ho gyaa| vaha yuddha ke maidAna meM hai| rAjA mRgAMka kI senA bhI sajjita hone lgii| raNabherI bjii| ratnacUla ko sUcanA milI-mRgAMka kI senA yuddha ke lie prayANa kara rahI hai| yuddha ke maidAna meM pahuMcane ke lie tatpara hai| tato dundubhinirghoSaiH, rtncuulopynidritH| jvalataH krodhAgninA yoddhaM, kRtAMtaH kopitaH kimu|| ratnacUla krodha kI agni se jala utthaa| agni bAhara se jalAtI hai| eka agni bhItara bhI baiThI hai| duniyA meM jo bAhara hai, vaha bhItara bhI hai| krodha kI Aga itanI teja hai ki vaha AdamI ko jalA detI hai| krodha, bhaya, cintA, tanAva ye saba par3osI haiM, sAthI haiN| saba eka-dUsare ke sAtha Ate haiN| ___jaba krodha, cintA satAtI hai, AdamI jala uThatA hai| jalane kA matalaba kyA hai? vaha sacamuca maratA hai| eka AdamI sau varSa jIne vAlA hai| bAra-bAra gussA karegA to saMbhavataH pacAsa varSa meM hI mara jaaegaa| krodha se Ayu bahuta kSINa hotI hai| jaba-jaba krodha kA uttApa AtA hai, vyakti bhItara hI bhItara sUkhane laga jAtA hai, Ayu ghaTane laga jAtI hai| gaNita kI bhASA meM eka vaijJAnika ne isakA lekhA-jokhA kiyaa| usane kahA-'do-cAra minaTa kA teja gussA nau ghaMTe kI Ayu kama kara detA hai| roja do-cAra bAra teja gussA karatA calA jAe to Ayu kyoM nahIM ghaTegI? sau varSa jIne vAlA pacAsa-sATha meM kyoM nahIM maregA?' ratnacUla ko itanA teja gussA AyA, bolA-'durga meM baMda huA baiThA thaa| aba itanA bala A gayA ki merI senA para AkramaNa karane A rahA hai!' ratnacUla sahana nahIM kara sakA, jala-bhuna utthaa| svayaM kakSa se bAhara aayaa| senA ko yuddha kA nirdeza diyaa| atha dvAbhyAM ca senAbhyAmArabdhaM yuddhmulvnnm| hAhAkArakaraM raudra, kRtbhiissnnniHsvnm|| ratnacUla aura mRgAMka donoM kI senAoM meM yuddha zurU ho gyaa| jambUkumAra akelA nahIM rhaa| ___ bhUmi aura AkAza-donoM ora yuddha zurU ho gyaa| vimAnoM meM baiThe vidyAdharoM kA yuddha bhI prAraMbha ho gayA aura padAti-senA kA yuddha bhI prabala ho gyaa| vimAna meM eka ora ratnacUla baiThA hai, dUsarI ora vyomagati, donoM vidyAdhara, donoM zaktizAlI, donoM meM tIvra yuddh| ___ Aveza meM kucha patA nahIM cltaa| madirA kA Aveza hotA hai, bhAna nahIM rhtaa| Aveza kevala madirA kA hI nahIM hotA, krodha kA bhI hotA hai| Aveza kAma aura lobha kA bhI hotA hai| Aveza yakSa aura bhUta pizAca kA bhI hotA hai| aneka prakAra ke Aveza batalAe gae haiN| jaba AdamI Aveza se AviSTa hotA hai, usa samaya usakI viveka-cetanA kAma nahIM krtii| manovijJAna kI bhASA meM rIjaniMga mAiNDa niSkriya bana jAtA hai, enimala brena pAzavika mastiSka sakriya bana jAtA hai| sainikoM kA pAzavika mastiSka sakriya bana gyaa| eka-dUsare para vidyA kA prayoga hone lgaa|
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ usa samaya jambUkumAra ne bANa se aisA prahAra kiyA ki ratnacUla kA vimAna TUTa gayA aura vaha nIce Akara giraa| ratnacUla kI senA meM hAhAkAra maca gyaa| svAmI nIce gira gae! isa dhvani ne sabako eka kSaNa ke lie staMbhita-sA kara diyaa| mRgAMka hAthI para car3hA huA thaa| mahAvata se usane pUchA-'vimAna se kauna girA hai?' mahAvata bolA-'jo Apako cAhie thA, vahI girA hai| ApakA sajjana ratnacUla, jisane yuddha cher3A hai. jisane itanA vidhvaMsa kiyA hai, vaha AkAza se nIce girA hai|' mRgAMka ko vismaya huA-'kaise girA vaha?' 'mahArAja! usa divya kumAra kI koI vizeSatA hai ki vaha jidhara AMkha uThA letA hai, Upara kA nIce gira jAtA hai, pAtAla meM calA jAtA hai| vaha kyA hai, hama samajha nahIM pA rahe haiN|' senA ne ratnacUla ko tatkAla saMbhAla liyaa| paricaryA kI, upacAra kiyaa| ratnacUla svastha ho gyaa| ratnacUla bolA-kyA ho gayA thA?' | 'jo honA thA ho gyaa|' 'nahIM, aise hAra nahIM mAnanI hai|' 'hAthI laao|' sainika hAthI le Ae, vaha hAthI para baiThA, pUchA-'sAmane hAthI para kauna hai?' 'rAjA mRgaaNk|' 'rAjA mRgAMka mujha para haMsa rahA hai| aba patA clegaa|' ratnacUla ke svara meM Akroza thaa| yaha bAta svIkAra karanI hogI-Aveza meM AdamI jo kAma kara sakatA hai, zAMta sthiti meM vaha kAma nahIM kara sktaa| zAMta sthiti kA kAma alaga hai aura Aveza kA kAma alg| Aveza meM bala itanA bar3hatA hai ki kalpanA nahIM kI jA sktii| Atmabala kI bAta chor3a deM, manobala kI bAta chor3a deN| Avega kA bala bhI baDA bhayaMkara hotA hai| nIMda kA bhI Aveza hotA hai| eka nIMda batAyI gayI hai styAnarddhi-usakA Aveza ardhacakrI kA bala jitanA hotA hai| usa Aveza meM, nIMda meM vyakti uTha jAtA hai| uThakara jahAM jAnA hai, vahAM calA jAtA hai| daur3atA-daur3atA pacAsa ki.mI. bhI calA jAtA hai| koI dikkata nahIM hotii| yadi corI karane kA bhAva mana meM rahA to corI kara, daravAjoM, tAloM aura tijoriyoM ko tor3akara corI kara letA hai| kisI kI hatyA karanI hai to hatyA kara detA hai| siMha aura bAgha ko mAra detA hai| bar3e se bar3A kAma kara letA hai aura vApasa Akara so jAtA hai| subaha uThatA hai to saba kucha bhUla jAtA hai| styAnarddhi nidrA ke Aveza meM aisA honA saMbhava hai| ___ Aveza meM bala bar3hatA hai| yuddha meM Aveza na ho to vyakti yuddha lar3a nahIM sktaa| koI bhI zAMtarasa kA anubhava karane vAlA lar3a bhI nahIM sakatA aura usameM vaisA bala bhI nahIM aataa| ratnacUla ne socA aba zastroM kI lar3AI se kAma nahIM clegaa| aba to vidyA kA hI prayoga karanA hai, vidyA kA astra calAnA hai| mahAbhArata meM brahmAstra kA prayoga kiyA gyaa| brahmAstra ke sAmane sAre zastra nikamme ho jAte haiN| vidyA ke astra ke sAmane zastra nikammA ho jAtA hai| ratnacUla ne vidyA ke astra ke prayoga kA nizcaya kara liyaa| gAthA parama vijaya kI
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyomagati ne dekhA-ratnacUla punaH yuddha ke maidAna meM A gayA hai| lar3AI ke mUDa meM hai| aba mujhe bhii| sAmane jAnA caahie| rAjA mRgAMka kA sahayoga karanA caahie| vyomagati aura ratnacUla-donoM vidyA ke adhiSThAtA phira Amane-sAmane A ge| ratnacUla ne sabase pahale tamisrA' vidyA kA prayoga kiyaa| madhyAhna meM bAraha baje kA smy| pracaMDa dhUpa, prakAza saba kucha thaa| 'tamisrA' vidyA kA prayoga kiyA, amAvasa kI ghora aMdhiyArI rAta ho gii| hAtha se hAtha dikhanA baMda ho gyaa| kabhI-kabhI rAta meM akasmAt ghora aMdhiyArA ho jAtA hai| acAnaka bijalI calI jAtI hai, kucha kSaNa ke lie aisA ho jAtA hai, jaise amAvasa kI rAta A gaI hai| hAtha se hAtha dikhanA baMda ho jAtA hai| pakSa aura pratipakSa donoM hote haiN| agni barasAo to bAdala taiyAra haiN| aMdhakAra karate haiM to prakAza kI vidyA taiyAra hai| pakSa-pratipakSa donoM prakAra kI vidyAeM calatI haiN| Ajakala aNuzastra ke yuga meM rAsAyanika zastroM se yuddha hotA hai| aise rAsAyanika kITANu barasAte haiM ki sainika bImAra ho jAte haiN| usase bhI Age razmiyoM kA zastra banAne kI taiyAriyAM ho rahI haiN| kucha bhI karane kI jarUrata nhiiN| eka kiraNa kA vikiraNa karo, sAmane vAlI senA bilkula pAgala bana jAegI, zUnya bana jaaegii| use smRti nahIM rahegI ki kyA ho rahA hai? hathiyAra nIce gira jaaeNge| gAthA parama vijaya kI __Ajakala aise prayatna ho rahe haiN| purAne jamAne meM bhI bahuta hote the| jinhoMne rAmAyaNa aura mahAbhArata sunA hai, par3hA hai, ve jAnate haiM ki yuddha meM vidyAoM kA kitanA prayoga huA thA! mahAbhArata kAla meM kitanI vidyAeM thIM! hindustAna bahuta samRddha deza thA, vidyA kA bahuta vikAsa huA thaa| Aja kahate haiM hindustAna vikasita nahIM hai| pAMca hajAra varSa pahale yahAM itanA vikAsa thA ki kalpanA nahIM kI jA sakatI kintu usa mahAyuddha meM vidyA ke bar3e-bar3e jAnakAra, anubhavI samApta ho ge| eka prakAra se hindustAna kA vikAsa bhI avaruddha ho gyaa| jabajaba bar3e yuddha hote haiM, itanA vinAza hotA hai ki saikar3oM-hajAroM varSoM taka pUrti nahIM hotii|
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ - of on ratnacUla ne aMdhakAra kA prayoga kiyaa| vyomagati ne AkAza meM sUraja ugA diyaa| Aja ke vaijJAnika bhI aisI kalpanA kara rahe haiM ki AkAza meM aisA upagraha sthApita kara deM ki rAta kabhI par3e hI nhiiN| yaha cintana cala rahA hai| yaha koI asaMbhava bAta nahIM hai| Ajakala asaMbhava jaisA kucha rahA nhiiN| purAne jamAne meM eka gurAMsA/yati ne cAMda ko AkAza meM khar3A kara diyA thaa| bahuta prasiddha ghaTanA hai| cele se kisI bahina ne pUchA-'Aja tithi kyA hai?' cele ne kahA-'pUrNimA hai|' bahina ne kahA 'kyA Aja amAvasa nahIM hai?' cele ne kahA-'Aja pUnama hI hai| ziSya ne Agraha bhI kara liyaa| upAzraya meM AyA; guru se pUchA-'gurudeva! Aja tithi kyA hai?' guru bole-'Aja amAvasa hai|' celA-'maiM to pUnama kaha aayaa|' guru-vApasa jAo, batA do ki Aja amAvasa hai| maiMne bhUla se pUnama kaha diyaa|' 'gurudeva! maiM ApakA celA, phira aisI bhUla sudhAra karUMgA? maiM to nahIM jA sktaa|' 'vatsa! isameM Apatti kyA hai? chadmastha haiN| bhUla ho sakatI hai, bhUla ho gii|' cele ne kahA-'gurudeva! aisA nahIM ho sktaa| maiM apanI bAta badala nahIM sktaa| maiM ApakA celA banA huuN| Apa itane zaktizAlI haiN| Apako kucha karanA pdd'egaa|' cele ne bahuta Agraha kiyA, guru ne socA-bholA hai, isakI bAta rakha duuNgaa| guru ne kahA-'jAo, kaha do, pUnama hai|' celA-'gurudeva! bahina kahegI, pUnama kA lakSaNa hai-cAMda dikhAI detA hai|' guru-'tuma kaha denA, cAMda dikha jaaegaa|' celA vApasa gayA, kaha diyA-'gurujI ko pUcha AyA hUM Aja pUnama hai|' bahina-'pUnama ko to cAMda kA darzana hotA hai|' celA-'tuma cAMda ko AkAza meM dekha lenaa|' guru maMtravid aura vidyAdhara the| guru ne aisA prayoga kiyA ki AkAza meM cAMda dikhA diyaa| vidyA bala se cAMda dikhAyA jA sakatA hai, sUraja dikhAyA jA sakatA hai| yaMtra bala se bhI dikhAyA jA sakatA hai| paramANuoM kA vicitra saMsAra hai, itane vicitra parivartana hote haiM ki kalpanA nahIM kI jA sktii| I-mela aura phaiksa kitanA vicitra hai| eka pannA likhA kahIM kolakAtA meM aura do minaTa bAda vahI pannA pahuMca gayA lADanUM meN| vahAM likhA aura yahAM hUbahU utara gyaa| akSara kauna lAyA? akSara prakaMpana banate haiM aura ve prakaMpana yahAM Akara phira akSara bana jAte haiN| prakaMpanoM kA vicitra siddhAMta hai| gAthA parama vijaya kI
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutajJAna ke do prakAra haiM-akSara zruta aura anakSara shrut| AcArya malayagiri ne naMdI vRtti meM inakA bahuta sundara varNana kiyA hai| unhoMne likhA-ekendriya jIvoM meM bhI zrutajJAna hotA hai| purAne AcAryoM ne ise yukti se smjhaayaa| Aja to pratyakSa samajhAyA jA rahA hai| TamATara ke saikar3oM paudhe| eka TamATara ke paudhe para kIr3A lgaa| vaha pattA khA gyaa| paudhA naSTa hone lgaa| isa paudhe ne TamATara ke zeSa saba paudhoM ko yaha sUcanA bheja dI ki kIr3A laga gayA hai| sAvadhAna ho jaao| saba TamATara ke paudhoM ne apanI surakSA kI taiyAra kara lii| aisI surakSA kI ki kIr3A Age nahIM bar3ha skaa| saba baca ge| eka sUcanA ne sabako surakSA kA avasara de diyaa| yaha bAta eka kahAnI-sI lagatI hai kintu Aja to yaha pratyakSa prayoga se pramANita hai ki vanaspatikAya ke jIva prakaMpanoM se bAtacIta karate haiM, sUcanA bheja dete haiN| AdamI bolatA hai akSarAtmaka bhaassaa| ve anakSara bhASA bolate haiN| anakSara-zruta se bAta ho jAtI hai| devatA bhI bAta karate haiM to kyA a, A, I varNamAlA kA prayoga karate haiM? ina zabdoM meM bAta karate haiM? kyA vaha inakI bhASA hai? ve prakaMpanoM se bAta karate haiM aura samajha jAte haiN| hama loga bhI prakaMpana ko jyAdA kAma lete haiM para jAnate nahIM haiN| maiM bola rahA hUM, Apa merI bAta suna rahe haiN| prajJApanA sUtra kahatA hai-'Apa mere zabdoM ko bilkula nahIM suna rhe|' kyA yaha bAta jaMcatI hai? kintu hama prakaMpana ke siddhAMta para jAeM to jJAta hogA-maiM jo bola rahA hUM, ve bhASA vargaNA ke pudgala loka meM phaila ge| ve bhASA vargaNA ke pudgala jina pudgaloM ko AghAta dete haiM, vAsita karate haiM, una pudgaloM ko Apa suna rahe haiN| yadi Apa sama-zreNI meM baiThe haiM to mizra zabda sunate haiN| mUla zabda ke sAtha dUsare zabdoM kA mizraNa suna rahe haiN| agara koI tirachA baiThA hai, vizreNI meM hai to vaha mizraNa bhI nahIM suna rahA hai, kore prakaMpanoM ko suna rahA hai| prakaMpanoM kA siddhAMta bar3A rahasyapUrNa hai| Ajakala kucha prayoga yaMtra ke stara para hone lage haiN| jaise lejara kiraNa kA prayoga hai| AMkhoM kA oNparezana karanA hai, zastra kI jarUrata nahIM, kiraNa se hI sArA kAma ho jaaegaa| aise prANika oNparezana bhI karate haiN| peTa kA oNparezana kiyA, gAMTha nikAla dii| na cIrA diyA, na ghAva huaa| kucha bhI nhiiN| hamArA jagat camatkAra kA jagat hai| paramANuoM ke itane bar3e camatkAra haiM, rahasya vidyA ke itane camatkAra haiM ki hama unheM nahIM jaante| vidyAdhara hote haiM, ve aura jyAdA zaktizAlI hote haiM, unheM aneka vidyAeM siddha hotI haiN| ratnacUla aura mRgAMka meM prAraMbha hue vidyA yuddha meM aMdhakAra aura prakAza kI sthiti A gii| aba kauna-sA nayA prayoga hogA aura kyA hogA usakA pariNAma? gAthA parama vijaya kI
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA vijaya kI hama arhat ko namaskAra karate haiM aura isalie karate haiM ki ve vItarAga haiN| duniyA ke saba manuSyoM ko do bhAgoM meM vibhakta kiyA jA sakatA hai-sarAga aura viitraag| vItarAga ho gayA, namaskAra caritArtha ho gyaa| sarAga vItarAga ko namaskAra karatA hai| hajAroM-hajAroM varSoM kA itihAsa sAkSI hai ki tyAga ke sAmane bhoga jhukatA rahA hai, vItarAga ke sAmane rAga nIce baiThatA rahA hai| hamArI AtmA kI mUla zakti hai vItarAgatA aura tyaag| yaha AtmA kA svabhAva hai| rAga, bhoga, asaMyama ye sAre dvaMdva, saMgharSa, lar3AI-jhagar3e ke mUla haiN| Aja taka do vItarAga kabhI nahIM ldd'e| sarAgI do milate haiM aura nahIM lar3ate haiM yaha bar3A kaThina hai| sAtha meM rahanA zurU karate haiM aura kucha hI dinoM meM lar3AI zurU ho jAtI hai| kucha to pahale dina hI lar3anA zurU kara dete haiN| jaise-jaise samaya bItatA hai lar3AI bar3hatI calI jAtI hai| yaha prakRti hai-jahAM-jahAM vyakti AtmA ke mUla svabhAva se dUra hotA hai vahAM lar3AI-jhagar3A svAbhAvika bana jAtA hai| jaba-jaba hama apanI AtmA ke svabhAva meM rahate haiM koI lar3AI nahIM, koI jhagar3A nahIM, koI saMgharSa nahIM, kucha bhI nahIM hotaa| jahAM viSamatA hai vahAM saMkalpa-vikalpa paidA hogaa| saMkalpavikalpa paidA hogA to saMzaya hogA, jhagar3A zurU ho jaayegaa| uttarAdhyayana sUtra meM bahuta sundara bAta kahI gaI hai-evaM sasaMkappa-vikappaNAso, saMjAyae smymuvttttiyss| viSamatA meM saMkalpa-vikalpa paidA hotA hai| pitA ne pAMtI kI aura viSamatA rakha dii| eka putra ko jyAdA de diyA aura eka ko km| saMkalpa-vikalpa zurU huA aura lar3AI kI nIMva par3a gii| jahAM bhI viSamatA hai vahAM lar3AI anivArya bana jAtI hai| jahAM samatA A gaI, vahAM saMkalpa-vikalpa kA nAza ho jAtA hai, saMkalpa-vikalpa koI rahatA hI nhiiN| koI AvazyakatA hI nahIM hotii| eka vyakti ne pUchA-do AdamI milate haiM, bAtacIta zurU ho jAtI hai| yaha bAtacIta kyoM hotI hai?' samatA nahIM hai isalie bAtacIta hotI hai| mana meM viSamatA hai, saMkalpa-vikalpa hai isalie bAtacIta zurU ho jAtI hai| samatA meM rahane vAle do AdamI mileM, baiTheM to bAtacIta nahIM hotii| 56
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI jahAM samatA hai vahAM koI viSaya hI nahIM banatA bAtacIta karane kaa| jahAM viSamatA hai, vahAM vArtAlApa ke aneka viSaya prastuta ho jAte haiN| vyakti apane sAtha ghaTita prasaMga kI carcA karate hue kahatA hai-'dekho, usane mere sAtha aisA kiyaa| vaha aisA kAma kara rahA thaa| usane vaisA kiyaa| tuma nahIM jAnate vaha kaisA AdamI hai|' bAtoM kA aMta hI nahIM aataa| anAdi aura ananta hotA hai vaartaalaap| Aja hI eka vyakti ne pUchA-jaba do kevalI milate haiM to bAta karate haiM? maiMne kahA-kevalI kyA bAta karegA? koI bAta zeSa nahIM hai| bAta hai hI nahIM to kareMge kyA? prazna pUchege to uttara de deNge| bAta kA to koI avakAza hI nahIM hai| saMgharSa, jhagar3A, bahuta bAteM, lar3AiyAM, kutUhala-saba sarAga avasthA meM paidA hote haiN| ye saba rAga-dveSa ke pariNAma haiN| yaha cakra barAbara calatA rahatA hai| ____ jambUkumAra vartamAna meM vItarAga nahIM haiM, sarAga haiM isIlie yuddha ke maidAna meM haiM, lar3a rahe haiN| yuddha meM pUrA viveka kara rahe haiM para Akhira lar3AI to lar3AI hai| prANa se mAra nahIM rahe haiM para satA to avazya rahe haiN| ___ mAyA-yuddha-vidyA kA yuddha tIvra hotA calA gyaa| ratnacUla ne ghora aMdhakAra kara diyA to mRgAMka ne prakAza kara diyaa| AkAza sApha ho gyaa| kucha kSaNa biite| dekhate hI dekhate ekadama ghanaghora ghaTA umar3a AI, kAlI kajarArI ghaTA umar3a AI, cAroM tarapha bAdala garajane lage. bijalI kauMdhane lgii| bar3A bhayaMkara rUpa bnaa| sabane dekhA-aba to basa yuddha-sthala khAlI ho jAyegA, koI Tika nahIM paayegaa| vidyAdhara vyomagati ne tatkAla pratikUla pavana kA prayoga kiyA aura AkAza phira sApha ho gyaa| vidyA ke yuddha meM eka kSaNa meM to cIja banatI hai aura eka kSaNa meM naSTa ho jAtI hai| kabhI AMdhI, kabhI dhUla-aneka prakAra ke vidyA astroM kA prayoga claa| lambe samaya taka calatA rhaa| ratnacUla ne dAvAnala kA prayoga kiyA, Aga lagA dI, vyomagati ne megha barasA diyaa| kRtrima megha se Aja bhI varSA kI jAtI hai| vidyAdhara to kRtrima megha barasAte hI the| ___jambUkumAra ne socA-yaha ratnacUla aise mAnane vAlA nahIM hai| zaktizAlI vidyAdhara hai, bahuta vidyAeM haiN| lambe samaya calatA rahegA yuddh| laMbe samaya kyoM calAyeM? jambUkumAra ne ratnacUla ke mukuTa ko lakSya kara bANa kA prayoga kiyaa| jambUkumAra isa bAta kA dhyAna rakhate the ki kisI kI hatyA na ho jaae| bANa kA aisA prayoga kiyA ki ratnacUla kA mukuTa jarjara hokara nIce gira gyaa| isa Akasmika prahAra se ratnacUla hataprabha ho gyaa| vaha sthira aura saMtulita nahIM raha sakA, mukuTa ke sAtha vaha bhI nIce gira pdd'aa| jaise hI ratnacUla nIce girA, mRgAMka aura vyomagati kA mukha harSa se vikasvara ho gyaa| ___ rAjA mRgAMka ne isa tathya kI puSTi karane ke lie sainikoM se pUchA-'are! yaha nIce kauna Akara girA hai?' sainika bole-'svAmI! jisako Apa girAnA cAhate the, vaha punaH gira gayA hai|' 'are! kauna?' 'vahI, jo ApakA zatru hai|' 57
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'kauna zatru?' 'rtncuul|' 'kyA ratnacUla gira gayA hai?' 'hAM mahArAja!' 'kisane girAyA?' 'svAmI! dUsarA kauna ho sakatA hai use girAne vAlA?' 'kauna hai vaha?' 'jmbuukumaar| mRgAMka zatru ke mAna-mardana se bahuta khuza huaa| yuddha meM aura kyA hotA hai? zatru ko pIr3A pahuMcatI hai, zatru giratA hai to dUsare ko khuzI hotI hai| jaise hI ratnacUla girA, jambUkumAra ne socA yaha to phira khar3A hokara lar3AI zurU kara degaa| acchA nahIM hogaa| ___ jambUkumAra tatkAla Age bar3hA, usane apane bhuja-paMjara meM ratnacUla ko daboca liyaa| jaise piMjar3A bana gyaa| vajrakAya zarIra bar3A zaktizAlI hotA hai| Aja to koI udAharaNa sAmane nahIM hai| hamane bacapana meM aise gAthA logoM ko dekhA hai, jinakA itanA majabUta zarIra thA ki hAtha pakar3a lete to aisA anubhava karate jaise saNDAsI / parama vijaya kI meM hI de diyaa| idhara-udhara hilane kA prasaMga hI nahIM rhtaa| haThayoga meM zarIra ko vajra banAne kI vidhiyAM haiN| prasiddha yogI gorakhanAtha hue haiM, jinakA mata bhI calatA hai-gorakSa pNth| gorakhanAtha siddhapuruSa the| unhoMne bar3I sAdhanA kI thii| gorakSa paddhati unakA eka graMtha hai| gorakhanAtha ne prANAyAma, Asana tathA kucha prayoga ke dvArA zarIra ko aisA vajra banA liyA ki usa para talavAra kA prahAra karo, talavAra TUTa jAyegI, zarIra kA kucha nahIM bigdd'egaa| golI calAo, golI TakarAkara vApasa A jAyegI, para unakA kucha nahIM bigdd'egaa| usakA nAma hai-vajrakAya siddhi'| zarIra ko bilkula vajra banA liyA jAtA hai| jambUkumAra ko vajrakAya siddhi kI jarUrata nahIM thii| vaha svayaM vajraRSabhanArAcasaMhanana se yukta thA, vajrakAya banA huA thaa| usane ratnacUla ko pakar3A to ratnacUla mUrchA meM calA gyaa| aisA anubhava huA jaise koI pijar3e meM paMchI ko DAla diyA hai| jaise hI ratnacUla baMdI banA, senA meM khalabalI maca gii| gADhaM sa nigRhItastu, daurmanasyaM gato bhRshm| baddhesmin sainikAstasya, nezuH sarve dishodishm|| senA cAroM tarapha bhAga gaI, thor3I dera meM yuddhasthala khAlI ho gyaa| jo yuddha bhayaMkara laga rahA thA, jisa vidyAdhara ke bala para yuddha kI vibhISikA banI huI thI, usako pakar3A aura yuddha samApta ho gyaa| senApati jaba bhAgatA hai, saba bhAga jAte haiN| dazAzrutaskandha sUtra meM batalAyA hai-moha naSTa hotA hai to ghAti karma naSTa ho jAte haiN| senApati bhAgatA hai to sArI senA bhAga jAtI hai| 58
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI dekhate-dekhate maidAna khAlI ho gayA, saba apane prANa bacA kara bhAga ge| baMdI banA huA akelA ratnacUla kiMkartavyavimUr3ha jaisA ho gayA / mRgAMka senA se ghirA huA vaha cAroM tarapha dekha rahA hai-koI bhI sahAyaka nahIM hai| jambUkumAra ne vyomagati se kahA-'bolo, aba kyA karanA hai?' vyomagati ne jambUkumAra ke bala ko vardhApita karate hue kahA-'kumAra! aba kyA karanA hai? lar3AI kA mUla thA ratnacUla, vaha baMdI bana gyaa| senA bhAga gii| aba karanA kucha nahIM hai|' 'phira bhI kucha to karanA hai|' 'hAM, pahale eka bAra rAjA mRgAMka se mila leN|' vyomagati ne sainikoM ko Adeza diyA - 'baMdI ratnacUla kA pUrA dhyAna rkho| isako lekara mRgAMka ke pAsa clo|' eka ora hAhAkAra, dUsarI ora jaya-jayakAra | jahAM rAga-dveSa hai, vahAM aura kyA hotA hai ? yaha jayajayakAra bhI koI bahuta kAma kA nahIM hotA / vastutaH jo jaya apane bhItara hotI hai, vahI acchI hotI hai| bAharI jaya ke pIche to hAra jur3I rahatI hai| patA nahIM hai kaba jIta hAra meM badala jaae| yaha rAga aura dveSa kA mArga aisA vikaTa mArga hai, jahAM jaya-parAjaya- donoM sthitiyAM barAbara calatI rahatI haiN| ratnacUla meM kitanA ahaMkAra thA, kitanA darpa thA aura kisa prakAra usane jambUkumAra kI avahelanA aura avamAnanA kI thI! kitanA ahaMkArapUrNa bolA thA ! vaha aba jambUkumAra ko dekhakara soca rahA hai - maiMne to samajhA thA ki yaha choTA baccA hai, navayuvaka hai| agara mujhe yaha patA hotA ki yaha yuvaka itanA zaktizAlI hai to maiM isakA tiraskAra nahIM karatA, ise pahale apanA banA letA / para usa samaya to ahaMkAra prabala thA / jaba ahaMkAra prabala hotA hai taba koI kisI ko apanA banA nahIM paataa| duniyA meM koI tor3ane vAlA hai to vaha hai ahaMkAra / ahaMkAra sabako tor3a detA hai, dUsaroM se alagathalaga kara detA hai| aba ciMtana se kyA ho ? sainika ratnacUla ko lekara mRgAMka ke sAmane aae| ve rAjA mRgAMka kA jaya-jayakAra kara rahe haiM aura ratnacUla ke hRdaya meM zUleM cubha rahI haiN| mRgAMka eka choTA zAsaka, choTA rAjA, choTA vidyAdhara aura ratnacUla ke sAmane usakI jaya-jayakAra ho - yaha use kaise sahana hotA para vaha kara kucha nahIM sakatA thaa| vikaTa sthiti bana gii| tuSTo mRgAMkavidyAbhRccakre jyjyaavrm| sarve vidyAdharAstatra shNsurjNbuukumaarkm|| eka ora siMhAsana para rAjA mRgAMka baiThA hai, eka ora baMdI ratnacUla ko biThA diyA / saba loga ikaTThe ho gye| mRgAMka rAjA Azcarya aura harSa se AplAvita hai| aneka prazna usake mana meM uchala rahe haiN| eka sAtha usane aneka prazna prastuta kara die - yaha kaise huA ? ratnacUla ko kisane parAjita kiyA ? kisane baMdI banAyA? kauna hai vaha ? 56
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ saba bole-'Apako abhI patA nhiiN| ratnacUla ko baMdI banAne vAlA dUsarA koI nahIM ho sktaa| vaha kumAra hai, jo sAmane khar3A hai, nAma hai . jmbuukumaar| isane banAyA hai bNdii|' cAroM tarapha prazaMsA hone lgii| sainika kaha rahe haiM agara yaha nahIM hotA to hamArI jIta kabhI nahIM hotii| isa eka navayuvaka ne patA nahIM kyA jAdU kiyA, kamAla kA kAma kiyaa| choTI sI hamArI senA, hama choTe vidyAdhara kiMtu eka kumAra ne aisA pauruSa bharA, aisI UrjA dI, aisA prANa saMcAra kiyA ki hama ( jIta gaye aura yaha bar3A rAjA hAra gyaa| mRgAMka apane Asana se uThA, kumAra ke pAsa gyaa| jambUkumAra kA AliMgana kiyA, hAtha pakar3A, siMhAsana ke samIpa lAyA aura apane siMhAsana para biThA diyaa| biThAkara mRgAMka ne kahA-'kumAra! maiM Apako nahIM jAnatA, Apa mujhe nahIM jaante| hama aparicita haiN| maiM apanA bhAgya aura saubhAgya hI mAnatA hUM ki Apa Aye aura Apane merA sahayoga kiyaa| ___ mahAprAjJa! tuma dhanya ho| tumane Aja kSAtra dharma kA jo gAthA utkarSa dikhAyA hai, vaha vilakSaNa hai, adRSTa aura apUrva hai| para yaha parama vijaya kI kaise huA? merA mana abhI vismaya se bharA hai|' dhanyo'si evaM mahAprAjJa! ruupnirjitmnmth| kSAtradharmasya caunnatyamadya jAtaM tvayA kRtm|| vidyAdhara vyomagati Age AyA, bolA-'Apa kyA bAta kara rahe haiM? kyA pUchanA cAhate haiM? kumAra nahIM batAyegA, maiM btaauuNgaa| maiM lAyA hUM kumAra ko aura Apake sahayoga ke lie lAyA huuN| maiM magadha, rAjagRha nagara meM gayA, samrATa zreNika se milaa| maiMne sArI samasyA btaaii| usa samaya yaha kumAra sabhA meM upasthita thaa| maiMne kahA-bar3A bhayaMkara yuddha hone vAlA hai| kisI kI himmata nahIM huii| isa navayuvaka ne sAhasa baTorA aura kahA maiM cluuNgaa| mere mana meM bhI vikalpa thA ki yaha akelA yuvaka kyA karegA? kahIM kucha ho gayA to samrAT zreNika hameM aura badanAma kregaa| mana meM bar3A saMzaya thaa| lAnA nahIM cAhatA thA para jambUkumAra kA itanA Agraha rahA ki maiM cluuNgaa| maiM le AyA ise| yuddhasthala meM isako utaaraa| utArane ke bAda kyA huA, yaha sabakI AMkhoM ke sAmane hai| isa eka yuvaka ke kAraNa hamArI sArI sthiti badala gii| anyathA na jAne kyA hotA? kahA nahIM jA sktaa|' vyomagati ne kahA-'ratnacUla ne mujhe bhI Ahata kara diyA aura mRgAMka ko bhI Ahata kara diyaa| hama saba Ahata ho ge| kevala jambUkumAra anAhata hai, yaha anAhata-nAda banA huA hai| yaha kabhI Ahata nahIM huA aura barAbara jUjhatA rhaa|
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI vyomagati vidyAdhara bolA-'rAjan! agara Apako zAMti se jInA hai to isa kumAra ke sAtha prIti kro| isako apanA banAo, isake sAtha prema bar3hAo to Apa zAMti se raha skeNge| Apako koI khatarA nahIM rhegaa| agara aisA nahIM kiyA to ho sakatA hai ki ratnacUla athavA usake vaMzaja kabhI bAda meM bhI Apa para AkramaNa kara deN|' vyomagatizca sAnaMdAt, kArayAmAsa ttkssnnm| prItivardhanamatyaMtaM, jmbuusvaamimRgaaNkyoH|| vyomagati ne rAjA mRgAMka aura jambUkumAra meM prIti saMbaMdha judd'aayaa| rAjanIti meM yaha kahA bhI jAtA hai-na kopi kasyacid mitraM, na ko'pi kasyacid ripuH-na koI kisI kA mitra hotA hai aura na koI kisI kA shtru| jaba jaisA avasara hotA hai, vyakti vaisA bana jAtA hai| avasara hotA hai to bhayaMkara virodhI bhI mitra bana jAtA hai| __ dUsarA mahAyuddha huaa| usameM eka ora mitrasenA thI dUsarI ora jarmana-rUsa kI senA thii| rUsa aura jarmanI meM pragAr3ha saMbaMdha thaa| mitra senA meM amerikA, briTena Adi the kiMtu aisA koI cakra calAyA ki jarmanI aura rUsa, jo sAtha lar3a rahe the, paraspara virodhI bana gye| jarmanI ne rUsa para AkramaNa kara diyaa| jo rUsa ke zatru the amerikA Adi, ve usake mitra bana ge| sAmAjika jIvana meM bhI dekheN| koI kisI kA sthAyI mitra athavA zatru nahIM hotaa| jaba taka apanA svArtha sadhatA hai taba taka saba mitra bane rahate haiN| svArtha sadhatA hai to zatru bhI mitra bana jAtA hai| svArtha kA vighaTana hotA hai to gAr3ha mitra bhI zatru bana jAtA hai| bahuta loga Ate haiM, kahate haiM hamane to usa para itanA bharosA kiyA, use apanA mAnA aura usane aisA dhokhA diyaa| bahuta duHkha ho rahA hai| maiMne kahA-tumhAre lie duHkha bhoganA bacA hai to bhogo anyathA chor3o isa jaMjAla ko| yaha isa duniyA kA svabhAva hai| tuma kisI ko apanA mata maano| apanA mAno to kevala apanI AtmA ko hI maano| abhI kucha kSaNa pUrva eka vyakti ne darzana kie, pUchA-'mahAprajJazrI! bAra-bAra yaha kahA jAtA hai ki bhItara dekho| bhItara hai kauna? AdamI to koI nahIM baiThA hai bhiitr| hAM, kabhI bhUkha lagatI hai to yaha kaha dete haiM cUhe lar3a rahe haiM para cUhe bhItara hote to nahIM haiN|' maiMne kahA-'bhItara koI nahIM hai| na koI AdamI baiThA hai na koI bhUta baiThA hai, na koI cUhA baiThA hai| bhItara hai apanI AtmA, apanI cetnaa| vaha bhItara baiThI hai| cAhe usako apanA prabhu kaho, apanA saba kucha kaho, vaha bhItara hai| usako dekha leM taba koI khatarA nahIM hai| kabhI dhokhA nahIM hogA, kabhI chalanA nahIM hogI, kabhI ThagAI nahIM hogI, kabhI pachatAvA bhI nahIM hogaa|' jo bhItara nahIM, bAhara rahatA hai, usake sAtha saba kucha ho sakatA hai| rAgAtmaka jagat meM kucha bhI asaMbhava nahIM hai| hama rAgAtmaka jagat kI prakRti ko samajheM aura phira jIyeM to kaThinAiyAM kama hoNgii| rAga-dveSAtmaka jagat kI prakRti ko samajhe binA jInA cAhate haiM, jIte haiM to paga-paga para kaThinAiyoM kA honA saMbhava hai| samAja kA jIvana vyAvahArika jIvana hai| isameM rAgAtmakatA ke binA kAma bhI nahIM cltaa| vyomagati ne kahA-'rAjan! agara Apako zAMti se jInA hai aura zakti ke sAtha jInA hai to jambUkumAra
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko apanA gAr3ha mitra banA lo, prIti kara lo, Apa zAMti se jI skeNge| Apako koI khatarA nahIM hogaa|' vyomagati ne madhyastha kA kAma kiyaa| jambUkumAra aura vyomagati meM pragAr3ha maitrI saMbaMdha sthApita kiye| yuddhasthala meM ghoSaNA kI gaI rAjA mRgAMka kI vijaya ho gaI hai| ratnacUla parAjita ho gayA hai| ___ vyomagati ne udAtta svara meM kahA-'yaha jambUkumAra kI vijaya hai| jambUkumAra jIta gayA hai aura jambUkumAra ke kAraNa hama bhI jIta gaye haiN| isa vijaya kA sArA zreya jambUkumAra ko hai|' jayo labdhaH kumAreNa, jaanulNbitbaahunaa| yuddhabhUmi saMstava kI bhUmi bana gaI, prazaMsA kI bhUmi bana gii| cAroM tarapha jambUkumAra kI jaya-jayakAra aura prazaMsA hone lgii| jambUkumAra bahuta rasa nahIM le rahA thA kyoMki vaha janma se hI koI vilakSaNa vyakti thaa| itanA adbhuta bala, adbhuta vyaktitva kiMtu itanA hI aMtaraMga meM adbhuta anAsakta aura virkt| sarAgatA ke samudra meM jaise koI vItarAgatA kA dvIpa bana gyaa| mRgAMka, vyomagati aura anya vidyAdharoM ne jambUkumAra kI bhUri-bhUri prazaMsA kI, guNagAna kiyA, ucca Asana para bitthaayaa| kArya sampanna ho gyaa| vyomagati ne kahA-'jambUkumAra! caleM aba keralA nagarI meN|' jambUkumAra ne kahA-'vyomagati! aba mujhe yahAM nahIM rahanA hai| jo kAma karanA thA, maiMne kara diyaa| aba mujhe vApasa rAjagRha jAnA hai, samrAT zreNika aura mAtA-pitA ke pAsa jAnA hai, bahuta dina ho gaye, aba tuma taiyArI kro| mujhe vahAM pahuMcA do|' vyomagati bolA-kumAra! pahuMcAne meM koI vilamba nahIM hogA, hama zIghra pahuMca jaayeNge| parantu eka bAta / gAthA para dhyAna deN| samrATa zreNika ne rAjagRha se rAjA mRgAMka kI sahAyatA ke liye sadala-bala prasthAna kara diyA / parama vijaya kI thaa| pahale yaha patA lagAnA cAhie ki samrATa zreNika kahAM pahuMcA hai? isalie abhI to Apa vizrAma kreN| Apa bahuta thake haiN| kAphI zrama kiyA hai, itanA bhujadaNDa kA prayoga kiyA hai| Apa thor3A vizrAma kreN|' ___ jambUkumAra ne kahA-jaisI tumhArI icchaa| para mujhe koI thakAna nahIM hai| na koI ArAma karane kI jarUrata hai| tuma eka kAma karo, patA lagAo ki samrATa zreNika kahAM pahuMce haiM?' ___ eka ora samrATa zreNika kI khoja kA upakrama zurU ho rahA hai to dUsarI ora yaha prazna ubhara rahA hai baMdI ratnacUla kA kyA hogA? kyA usake baMdhana TUTeMge? kyA vaha mukta gagana meM zAMti kA ucchvAsa le sakegA?
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI jIvana kA hara dina nayA hotA hai| kAla kabhI purAnA hotA hI nahIM hai| jisako bilkula tAjA-phreza yA sadyaska kahate haiM, vaha hai kaal| na pIche na Age, kevala vartamAna kA kssnn| vartamAna kA hara kSaNa nayA hotA hai para eka janavarI ko nayA dina mAnA jAtA hai, caitra zuklA pratipadA ko nayA dina mAna liyA jAtA hai| gujarAta meM nayA varSa lagatA hai dIpAvalI ko| alaga-alaga saMvat calate haiM, alaga-alaga varSa Ate haiM aura alagaalaga nayA dina AtA hai kiMtu jo vyakti samaya kA mUlya AMkatA hai, usake lie sadA nayA dina hai| jo samaya kA mUlyAMkana nahIM karatA, usake lie nayA dina kabhI ugatA hI nahIM hai, sUraja nayA ugatA hI nahIM hai| sabase bar3I bAta hai samaya kA muulyaaNkn| samaya ke mUlyAMkana kA artha hai-AtmA kA muulyaaNkn| samaya kA eka artha hai kaal| samaya kA eka artha hai aatmaa| AtmA kA mUlyAMkana karanA bahuta kaThina bAta hai| mUlyAMkana bhI yathArtha honA caahie| na prazaMsA aura na niNdaa| jahAM prazaMsA jyAdA hotI hai aura mithyAvAda A jAtA hai vahAM prazaMsA bhI anarthakara bana jAtI hai| ___bhagavAna mahAvIra ne bAra-bAra niSedha kiyA-prazaMsA kI icchA mata kro| yaha niSedha kyoM kiyA? isIlie ki prazaMsA bhI kabhI-kabhI anarthakara bana jAtI hai| niMdA burI hai to prazaMsA bhI kucha arthoM meM usase kama burI nahIM hai| vaha bar3A anartha paidA karatI hai| sAdhanA hai sama rhnaa| na niMdA, na prshNsaa| na niMdA meM hInabhAvanA, na prazaMsA meM utkarSa kI bhaavnaa| sama rahanA sabase bar3I bAta hai| prazaMsA meM AdamI baha jAtA hai to karane vAlA, karAne vAlA aura sunane vAlA tInoM ke lie samasyA hotI hai| kiMtu manuSya kI manovRtti hai ki vaha prazaMsA cAhatA hai| paurANika kahAnI hai| eka mUrtikAra itanA kuzala thA ki usane apane jaisI pAMca-sAta mUrtiyAM banA liiN| socA-jaba yamarAja AegA to kisako uThAkara le jAegA? patA hI nahIM clegaa| AegA, khAlI hAtha lauTa jaaegaa| mUrtiyAM vyavasthita rakha diiN| use patA calA-mauta Ane vAlI hai, yamarAja Ane vAlA hai| una
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ / mUrtiyoM ke bIca eka mUrti aura baiTha gii| yamarAja AyA, dekhA, sacamuca saMzaya meM par3a gayA-kisako uThAUM? saba samAna haiM, le jAUM kisako? kucha samajha nahIM sakA, ulajha gyaa| Akhira eka upAya khojA, yukti DhUMDhI-AdamI kI kamajorI hai prazaMsA sunnaa| yaha sabase bar3I durbalatA hai| yamarAja bolA-'kitanA kamAla kA kalAkAra hai| kaisI bar3hiyA mUrtiyAM banAI haiM? hara mUrti sajIva lagatI hai| patA hI nahIM calatA ki kauna jIvita hai, kauna kevala mUrti hai? durlabha hai aisA klaakaar|' pAMcasAta zabda aise prazaMsA meM kahe ki kalAkAra unameM ulajha gyaa| vaha bhUla gayA yamarAja ko, mauta ko| bola uThA-'yaha kyA dekhate ho? isase bar3hiyA banA sakatA hUM?' 'maiM tumheM hI khoja rahA thaa| A jaao|' prazaMsA se yamarAja kA kAma sarala ho gyaa| bhojanoparAnta vizrAma ke bAda rAjasabhA judd'ii| sarvatra vijaya kA ullAsa thaa| vyomagati, mRgAMka aura jambUkumAra rAjasabhA meM baiThe haiN| pAsa meM ratnacUla baMdI banA baiThA hai| loga jur3ate haiM to bAtacIta svAbhAvika hai| sau-pacAsa AdamI eka sAtha baiThe aura saba mauna raheM-saMbhava nahIM hai| koI carcA zurU ho jAtI hai| vyomagati khar3A huA, bolA-'mahArAja mRgAMka! isa pariSad meM bahuta sabhAsada baiThe haiN| maiM sabake sAmane eka sacAI prakaTa karanA cAhatA huuN|' rAjA mRgAMka ne kahA-'kyA sacAI prastuta karanA cAhate ho?' vyomagati ne jambUkumAra kI ora unmukha hote hue kahA-jambUkumAra! Apane hameM vijaya upalabdha karA dii| Apake kAraNa hama jiite| isameM koI saMdeha nahIM hai ki Apane pauruSa dikhAyA kiMtu isa avadhi meM rAjA mRgAMka ne bhI apane pauruSa kA pradarzana kiyA hai| bar3A acchA pauruSa dikhAyA hai|' ratnacUla, jo baMdI banA baiThA thA, mauna nahIM raha sakA, bolA-vyomagati! kitanA jhUTha bolate ho! kore namaka kI roTI seka rahe ho, thor3A bahuta ATA bhI ddaalo| tuma kahate ho-mRgAMka ne apanA pauruSa dikhaayaa| yaha kitanI mithyA bAta hai| itanA bar3A jhUTha tuma mere sAmane bola rahe ho!' ratnacUla baMdI thA para usakA Aveza baMdI nahIM thaa| zarIra to baMdI bana gayA, para Aveza kabhI baMdI nahIM hotaa| bhayaMkara krodha meM A gyaa| AMkheM raktima ho gaIM, lAla Dore par3a gaye, bhRkuTi tana gii| ratnacUla bolA-itanA bar3A jhUTha mata bolo| maiM hAra gayA, usakA mujhe itanA duHkha nahIM hai| kiMtu tuma mithyA ahaMkAra kA pradarzana karate ho, usakA mujhe bahuta duHkha ho rahA hai|' ___na tat parAjayAnnUnaM, duHkhamApa khgaadhipH| yanmRSAhaMkRtastatra, mRgaaNkblshNsnaat|| ratnacUla dRSTAMta kI bhASA meM bolA-vyomagati! eka bAta suno| eka AdamI dUsare AdamI se bolAAja to bAjAra meM eka barAta dekhI thii| pUchA-kisakI? uttara milA-bAMjha ke beTe kii| usake sira para maiMne bar3hiyA seharA bhI dekhaa| vaha seharA kisase banA huA thA? AkAza kusuma se banA huA thaa| ____ vyomagati! na to AkAza ke phUla hotA aura na seharA banatA, na bAMjha ke beTA hotA aura na usakI barAta hotii| aisI jhUTha bAta tuma mata bolo| yaha ThIka nahIM hai aura maiM isa bAta ko sahana nahIM krtaa|' gAthA parama vijaya kI
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI jambUkumAra ke zaurya kI prazaMsA karate hue ratnacUla ne vyomagati ke kathana kA prativAda kiyA-vyomagati! maiM mAnatA hUM yaha kumAra, sacamuca balavAna, vIra, zaktizAlI yoddhA hai| isane parAjaya de dI kiMtu yadi korA mRgAMka hotA to patA calatA ki vIra kaisA hotA hai? vIra kauna hotA hai?' jambUsvAmikumAraNa, kevalaM nirjito blH| ajayye'pi madIyo'yaM, prcNddbhujvikrmaat|| ratnacUla ne cunautI bhare svara meM kahA-'vyomagati! agara tumane jo kahA, vaha sahI hai to calo eka bAra phira hama maidAna meM A jaayeN| jambUkumAra nahIM rhegaa| maiM, mRgAMka aura hamAre kucha sainika! phira parIkSA kara lo ki mRgAMka kitanA balavAn hai? kyA karatA hai? kitanA pauruSa dikhAtA hai? yaha merI zarta hai| yA to isako mAno yA tuma apanI bAta ko vApasa lo|' gauravaM kiMca cedasti, yuSmadAdiSu saamprtm| naSTaM na kiMcidadyApi, vidymaantyaavyoH|| koI apanI bAta ko vApasa lenA nahIM caahtaa| koI prastAva bhI lAte haiM to vApasa lenA pasaMda nahIM krte| bahuta kama loga le pAte haiN| vApasa lenA kaThina hai| bAta tana gii| mRgAMka bhI Aveza meM A gayA, bolA-'merI prazaMsA ko yaha sahana nahIM kara sakA to isako maiM bhI apanA pauruSa dikhaauuNgaa| ratnacUla! tuma vilaMba mata kro| yuddha ke lie taiyAra ho jaao|' adhunaiva mahAyuddhamAvayorucitaM punH| vilaMbaM mA kArSIH kSobhAt, pinaddho bhvsNgre|| ratnacUla ne socA-yaha choTA-sA vidyAdhara mere sAmane itanI DIMga hAMka rahA hai| aba isako patA calegA ki ratnacUla kI vIratA ke sAmane vaha kyA hai? ___jambUkumAra ne socA maiM mRgAMka ko samajhA daM ki yuddha meM mata jAo aura isa prastAva ko svIkAra mata karo, samApta kara do| phira socA-maiM yaha kahUMgA ki mRgAMka tuma mata lar3o to logoM ko yaha lagegA ki yaha kamajora hai isalie kumAra ne isako roka diyaa| isakI laghutA lagegI, halakApana lagegA isalie ise rokanA ThIka nahIM hai| ___kyA ratnacUla ko rokU, yaha kahUM-ratnacUla! aba rahane do! kyoM lar3ate ho| jo honA thA ho gyaa| usako rokU to usakA bar3appana lgegaa| ratnacUla zaktizAlI hai isalie use roka rahA hai ki kahIM yaha mRgAMka ko mAra na de| vArayAmi mRgAMkaM ced, tadbalasyApi laaghvm| ratnacUle niSiddhesmin, avazyaM syAttad gaurvm|| ___ eka ora lAghava, dUsarI ora gaurv| maiM donoM ko roka nahIM sktaa| jambUkumAra ne kahA-jaisI ApakI icchaa|' jambUkumAra mauna ho gye| na samarthana kiyA aura na nissedh| ___jambUkumAra ne dekhA-donoM meM saMgharSa ko rokanA saMbhava nahIM hai| vaha Age bddh'aa| usane ratnacUla ke baMdhana khola die|
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - ratnacUla aura mRgAMka donoM Amane-sAmane khar3e ho gye| donoM ne jambUkumAra ko praNAma kiyaa| kumAra avasthA meM choTA thA, rAjA bhI nahIM thaa| ve to rAjA the, vidyAdhara the| kiMtu avasthA kyA kahatI hai? rAjA hone na hone se kyA antara AtA hai? 'balaM pramANam na vayaH pramANam'-bala pramANa hotA hai zakti pramANa hotI hai, avasthA nhiiN| jambUkumAra itanA zaktizAlI thA ki donoM ne sira jhukAkara namaskAra kiyA, kahA-'kumAra! Apa madhyastha rahanA, taTastha rahanA, hama yuddhabhUmi meM jA rahe haiN|' __jambUkumAra bhI sAtha meM vAsudeva banakara gyaa| mahAbhArata meM vAsudeva kRSNa yuddha meM nahIM utare kiMtu sArathi banakara yuddhabhUmi meM rhe| jambUkumAra ne socA-'kyA hotA hai, dekhatA huuN|' eka ora ahaMkAra hai, jo parAjaya se phira paidA huA hai to dUsarI ora vijayonmAda hai| ahaMkAra aura unmAda bar3A bhayaMkara hotA hai| koI anartha na ho jAe, isa dRSTi se jambUkumAra jAgarUka banA huA thaa| donoM vidyAdharoM ne punaH mAyA-yuddha zurU kara diyaa| vidyA ke astra claaye| eka ne aMdhar3a calAyA, dUsare ne varSA kara dii| eka ne agni kA prakopa kiyA to dUsare ne jala kI bUMdeM girAkara agni ko bujhA diyaa| ghaMToM taka vidyA ke astra calate rhe| aMta meM ratnacUla ne nAgapAza kA prayoga kiyaa| nAgapAza eka maMtrajanita vidyA hai| jaba usakA prayoga karate haiM to sAMpa hI sAMpa nikalate haiM aura bhayaMkara sAMpa vyakti ko cAroM ora se bAMdha lete haiN| usa nAgapAza ko kATanA hara kisI ke lie saMbhava nahIM hai| rAmAyaNa kA prasaMga hai ki hanamAna ne nAgapAza ko tor3A thA para hara koI tor3a nahIM sktaa| bahuta duSkara hai nAgapAza ke baMdhana ko todd'naa| mRgAMka ke pAsa usakA pratipakSa/virodhI zakti nahIM thii| mRgAMka nAgapAza ke prayoga ko viphala nahIM kara skaa| AdamI lauha kI ber3I ko tor3a sakatA hai kiMtu nAgapAza ko tor3a nahIM sktaa| mRgAMka baMdha gyaa| aba kyA kare? ratnacUla bar3A khuza huaa| vaha baMdhana se baddha mRgAMka ko lekara apanI chAvanI kI ora jAne lgaa| jambUkumAra yaha dekhate hI Age bar3hA, bolA-'ratnacUla! tthhro| tuma mRgAMka ko le jA nahIM skte|' ratnacUla jambUkumAra ke pauruSa ko jAnatA thA phira bhI jaba krodha aura ahaMkAra kA Aveza hotA hai, AdamI bhUla jAtA hai| itanA bhUla jAtA hai ki kucha bhI yAda nahIM rhtaa| agara Aveza nahIM hotA to manuSya kI smaraNa gAthA parama vijaya kI 66
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI zakti bahuta bar3ha jAtI, usakA jJAna aura viveka bahuta bar3ha jAtA kiMtu eka Aveza ke kAraNa bahuta sArI zaktiyAM naSTa ho jAtI haiN| bar3A kaThina kAma hai ahaMkAra kaa| jambUkumAra kI bAta ko suna ratnacUla aura adhika Aveza meM A gayA, bolA-'tuma kauna ho rokane vAle? yaha mere baMdhana meM A gyaa| maiMne isako bAMdha diyaa| aba tuma kyoM rokate ho?' jambUkumAra ne ratnacUla kA patha rokate hue kahA-ratnacUla! mere rahate hue tuma mRgAMka ko nahIM le jA skte| tumhArA yaha dussAhasa saphala nahIM hogaa| re re mUDha! kva yAsi tvaM, nItvainaM mRglaanychnm| mayi vidyati bhUpIThe, ko hi drssttumtikssmH|| ratnacUla! sAMpa ke sira meM maNi hotI hai para kyA koI samajhadAra AdamI sAMpa ke sira para hAtha DAlegA? maNi nikAlane kA prayatna karegA?' ratnacUla ne spaSTa svara meM kahA-'yaha mRgAMka mere hAtha meM A gayA aba tuma ise chur3AnA cAhate ho? rakhanA cAhate ho? kumAra! aisA mata karo, mujhe le jAne do|' jambUkumAra ne kahA-'yaha ho nahIM sktaa| maiM yahAM huuN| maiM anyAya nahIM karane dUMgA, le jAne nahIM duuNgaa| yaha mahAn Azcarya hai ki merA atikramaNa kara ise le jAte hue tumheM lajjA nahIM A rahI hai| ratnacUla! tuma kitanA hI prayatna kro| tuma mRgAMka ko le jA nahIM skte|' ___ ratnacUla Aveza meM atIta ko bhUla gayA, bolA-'kumAra! agara itanA ahaMkAra hai to tuma bhI yuddha ke lie A jaao|' __ AdamI eka bAra jIta jAtA hai to purAnI bAta ko bhUla jAtA hai| ratnacUla bolA-'mRgAMka ke sAtha itane tuma jur3e hue ho to Ao, tuma bhI A jaao| abhI to maukA hai, lar3AI ho rahI hai|' jambUkumAra ne kahA-'maiM taiyAra huuN|' mRgAMka aura ratnacUla kI lar3AI samApta huii| jambUkumAra aura ratnacUla kI lar3AI zurU ho gii| ratnacUla ne socA-sabase acchA astra hai naagpaash| isa astra kA prayoga karUM aura jambUkumAra ko bhI baMdI banA luuN| eka ora mRgAMka dUsarI ora jambUkumAra-donoM nAgapAza se baMdha jAyeMge, Apasa meM baiThe-baiThe bAteM karate rheNge| ratnacUla ne tatkAla vidyA kA prayoga kiyA, bhayaMkara nAgapAza prastuta huaa| jambUkumAra ko gAruDI vidyA siddha thii| usane gAruDI vidyA kA prayoga kiyaa| jaba gAruDI vidyA AtI hai, nAga kA patA hI nahIM lgtaa| nAga kahIM gAyaba ho gyaa| mumoca ratnacUlo'sau, nAgAstraM svAminaM prti| nyakkRtaM tatkumAreNa, gAruDAstreNa ttkssnnaat|| jambUkumAra baMdI nahIM bnaa| usake mana meM thor3A-sA Aveza bhI A gayA, socA-kaisA kRtaghna rAjA hai? itanA ho gayA phira bhI ahaMkAra nahIM chUTa rahA hai| mujha para bhI mAraka prayoga kara rahA hai|' 67
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ o) jambUkumAra daur3A aura phira se ratnacUla ko aisA bhujadaNDa meM bAMdha liyA ki chUTane kA avakAza hI nahIM rhaa| om ___ yaha bAta AzcaryakArI lagatI hai ki itanA jaldI kyA koI upakAra ko bhUla jAtA hai? duniyA ke itihAsa ko dekheN| aise loga hue haiM ki kisI ne pahale kSaNa meM upakAra kiyA, dUsare kSaNa meM pahacAnanA nahIM cAhate ki kauna hai yaha? prasiddha kahAnI hai bhAI AyA garIba avasthA meN| pUchA bahana se yaha kauna hai? bahana ne kahA maiM to nahIM jaantii| koI ghara meM rahane vAlA naukara hogaa| upakAra ko bhI bhUla jAte haiN| samAcAra-patra meM par3hA-amuka vyakti ne amuka ke sAtha aisA kiyA? usase pUchA gayA-Apa usako jAnate haiN| uttara diyA-nahIM, maiMne usakA nAma hI nahIM sunaa| bar3e-bar3e loga bhUla jAte haiM upakAra ko| kaThinAI meM sahayoga dene vAle ko bhI bhUla jAte haiN| thor3A-sA sukha kA kSaNa AyA, vikaTa duHkha ko bhI bhUla jAte haiN| ___ ratnacUla jambUkumAra ke bala ko jAnatA thA-kumAra balavAna hai, advitIya puruSa hai| kiMtu jAnA anajAnA ho gyaa| sArI ghaTanA ko bhUla gyaa| mukta ratnacUla dUsarI bAra phira vajra-paMjara meM A gayA, baMdI bana gyaa| yuddha samApta ho gyaa| jambUkumAra ne mRgAMka ko bhI nAgapAza se mukta kara diyaa| rAjA mRgAMka, vyomagati, jambUkumAra Adi rAjasabhA meM A ge| ratnacUla baMdI banA baiThA hai| jambUkumAra ne ciMtana kiyA maiM kahAM A gayA? maiM nahIM jAnatA thA ki yaha keralA kahAM hai? maiM mRgAMka gAthA parama vijaya kI ko bhI nahIM jAnatA thA, ratnacUla ko bhI nahIM jAnatA thaa| merA lakSya to dUsarA thaa| maiM apanI zakti ke / vikAsa ke mArga para, AtmA kI khoja ke mArga para cala rahA thA para anAyAsa samrATa zreNika ke prati mana meM bhAvanA jaagii| maiMne isa bAta ko svIkAra kara liyA, yahAM A gayA, lar3AI ke maidAna meM phaMsa gyaa| jambUkumAra ne apanA AtmAlocana kiyA, vihaMgAvalokana kiyaa| yuddhabhUmi meM Akara maiMne koI aisA kAma to nahIM kiyA hai jo kAma nahIM karanA cAhie thA? kucha to huA hai| maiMne kisI ko nahIM mArA, kisI kI hatyA nahIM kI phira bhI mana ko to duHkhAyA hai, bhAvanA ko to coTa pahuMcAI hai| sabase jyAdA ratnacUla ko vyathita evaM pratAr3ita kiyA hai| aba kyA karanA cAhie? jambUkumAra kI cintanadhArA Age bar3hI eka kAma ho gyaa| ratnaMcUla kI parAjaya ho gii| mRgAMka ko maiMne vijayI banA diyA, kiMtu kyA mRgAMka sadA vijayI banA rahegA? kyA ratnacUla pratizodha nahIM legA? maiM kahAM-kahAM AUMgA? kaba AUMgA? jala DAlakara isa Aga ko zAMta kara denA caahie| yaha ciMtana bahuta svastha ciMtana hai| bhayaMkara yuddha ke bAda agara koI maitrI karA de to zAMti kA yuga zurU ho sakatA hai| usa samaya koI maitrI na karA sake to vaira kA anubaMdha calatA rahatA hai| AcArya bhikSu ne likhA-mitra sUM mitrapaNo cAle, vairI sU vairIpaNo cAlato jaave| vaira kA anubaMdha hotA hai| eka vyakti vaira kA usI janma meM badalA lenA cAhatA hai aura usa janma meM na le sake to agale janma meM phira badalA lenA cAhatA hai| yaha calatA rahatA hai vaira kA anubNdh| lar3akA jnmaa| 68
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI janmate hI bImAra / do-cAra varSa jIyA aura eka dina marane kI taiyArI kara lii| marate samaya bolA- 'aba maiM jA rahA huuN| maiMne apanA badalA le liyA hai| tumane mere pacAsa hajAra rupaye apane adhikAra meM le liye the| vaha pacAsa hajAra rupayA pUrA ho gyaa| badalA cuka gyaa| aba maiM jA rahA huuN|' aisI na jAne kitanI ghaTanAeM AtI haiN| koI pizAca, bhUta athavA preta banakara kisI ko satAtA hai| pUchane para vaha kahatA hai-'maiM pUrvajanma kA badalA le rahA huuN|' badalA liyA jAtA hai| yaha vaira kI paramparA samApta nahIM hotii| jo samajhadAra AdamI hotA hai vaha vaira ko zAMta kara detA hai| jambUkumAra ne socA- vaira ko zAnta kara denA cAhie, zAnti kA saMdeza denA caahie| dUsarA mahAyuddha pUrA huaa| vaha bar3A bhayaMkara yuddha thA / kitanA vikarAla thA, kitanI vikaTa sthitiyAM thiiN| jinhoMne dekhA hai usa samaya ko, ve jAnate haiM ki kisa prakAra kI sthitiyAM banI thiiN| pUjya gurudeva ne usa samaya eka saMdeza diyA- 'azAMta vizva ko zAMti kA sNdesh'| vaha briTiza sarakAra aura saMbaddha logoM ke pAsa phuNcaa| saMdeza bahuta acchA lgaa| amerikA kI eka yUnivarsiTI ne use apane pAThyakrama meM sammilita kara liyaa| mahAtmA gAMdhI ne usa saMdeza para apanI TippaNI likhI-'kitanA acchA hotA ki isa mahApuruSa dvArA sujhAye gaye ina nau niyamoM kA vizva pAlana krtaa|' azAMti ke samaya koI zAMti kA saMdeza dene vAlA hotA hai to zAMti kA patha prazasta hotA hai| jambUkumAra ne socA-aba maiM isa dAvAnala ke bIca nahIM rahanA cAhatA, kiMtu jAte-jAte mujhe eka kAma kara denA cAhie, ina donoM kA vaira miTA denA caahie| jambUkumAra ne saMkalpa kiyA--mRgAMka aura ratnacUla donoM meM vaira-virodha samApta kara, maitrI sthApita karanI hai| isa saMkalpa ke sAtha eka ora jambUkumAra maitrI sthApanA kA abhikrama zurU kara rahA hai, dUsarI ora samrAT zreNika kI khoja kI bAta cala rahI hai| kyA saphala hogA maitrI sthApanA kA prayatna ? aura kaba mileMge samrAT zreNika ? 66
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI komalatA aura kaThoratA, daMDanIti aura sAmanIti inakA yathAsamaya upayoga hotA hai| jambUkumAra ne socA maiM rAjagRha calA jaauuNgaa| ratnacUla aura mRgAMka ko yahIM rahanA hai| ratnacUla zaktizAlI hai| mRgAMka usakI tulanA meM kamajora hai| yaha vaira kA anubaMdha calatA rhegaa| maiMne mahAvIra se upazama aura maitrI kA pATha par3hA hai| mujhe usakA upayoga karanA cAhie, vaira-virodha ko miTAnA caahie| Aveza kA upazama ho, kalaha upazAMta bane, vaira-virodha mitte| upazama ke sivAya isako miTAne kA koI dUsarA upAya nahIM hai| mujhe jAne se pahale donoM ko mitra banA denA caahie| ciMtana kA kitanA aMtara hotA hai? eka vyakti vaira-virodha ko bar3hA detA hai aura eka miTA detA hai| jambUkumAra samyagadarzana se saMpanna thA isalie hara bAta samyagdarzana ke AdhAra para socatA thaa| jaisA dRSTikoNa hotA hai vaisA ciMtana hotA hai| darzana ke binA ciMtana calatA nahIM hai| mithyAdarzana mithyA ciMtana, samyagdarzana smyciNtn| ___rAjasabhA meM jambUkumAra ke zaurya aura parAkrama kA abhinaMdana huaa| rAjA mRgAMka, vidyAdhara vyomagati ne jambUkumAra kI sotsAha vardhApanA kii| pUre rAjya kI ora se AbhAra vyakta kiyaa| ___ jambUkumAra ne kahA-'merA eka kArya pUrA ho gyaa| eka kArya abhI zeSa hai| yuddha samApta ho gayA hai, kintu vaira-virodha kA bhAva samApta nahIM huA hai| merA abhinaMdana sArthaka taba hogA jaba vaira-virodha kI Aga bujhegI, maitrI kI saritA pravAhita hogii|' jambUkumAra ne maitrI kI pRSThabhUmi nirmita karate hue kahA-'maitrI samAna dharAtala para hotI hai| eka sAmane baMdI banA baiThA rahe aura eka siMhAsana para AsIna rahe to maitrI kA vAtAvaraNa nahIM bana sktaa| maiM cAhatA 70
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI hUM-ratnacUla baMdI na rahe, zatru na rahe, acchA mitra bne|' yaha kahate hue jambUkumAra Age bar3hA, usane ratnacUla ke baMdhana khola die| jambUkumAra ne kahA-'vidyAdharapati ratnacUla! Apa bahuta zaktizAlI haiN| bahuta vidyAeM Apake pAsa haiN| yaha to kucha ghaTanA ghaTita honI thI, ho gyaa| Apa yaha na mAneM ki Apa parAjita ho gye| hAra-jIta to bhAgya aura avasara kI bAta hai| kintu isa prasaMga meM Apake pauruSa aura vidyA kauzala kA sAkSAtkAra huaa|' api ca komalAlApaiH, suuktisNdrbhgrbhitaiH| khagaM saMtoSayAmAsa, kumAro maargaurvH|| __ hInabhAvanA ko miTAye binA vaira miTatA nahIM hai| kisI bhI vyakti meM hInabhAvanA bharo, vaha AdhA mara jAyegA aura AdhA pratikAra karane meM laga jaayegaa| usake mana kI Aga bujhatI nahIM hai, jvAlA prajvalita rahatI hai| jambUkumAra kuzala thaa| usane hInabhAvanA ko dUra kiyA aura kahA-'Apane bar3A kAma kiyA hai| jo kucha huA vaha ho gyaa| aba Apa ciMtA na kreN| merA eka prastAva hai, agara Apa svIkAra kreN|' ratnacUla ne sArI bAta sunI, vaha prasanna ho gyaa| hara AdamI apanI zlAghA se prasanna hotA hai| isase hInabhAvanA bhI dUra hotI hai| ratnacUla bolA-'kumAra! maiM Apake prastAva ko svIkAra kruuNgaa|' jambUkumAra ne kahA-'jaya aura parAjaya to yuddha meM hotI rahatI hai| kabhI-kabhI aisA bhI hotA hai ki zaktizAlI hAra jAtA hai aura kamajora jIta jAtA hai| pAsA kaise palaTatA hai aura kaise par3atA hai, kahA nahIM jA sakatA isalie Apa koI ciMtA na kareM, mana meM viSAda na kreN| Apa prasanna rheN|' jayaparAjayau syAtAM, kurvato yuddhmaahve| viSAdaM khaga! mA kArSIH, dharmaH puMso nisrgtH|| ratnacUla ke mana meM thor3A saMtoSa ubharA, prasannatA bhI bddh'ii| jaba anukUla vacana milatA hai, anukUla pavana milatA hai, bAdala gaharA jAte haiN| yaha bahuta svAbhAvika hai| bAdala jhuka gaye, ghaTAeM gaharA gayIM, ceharA bhI khila utthaa| ___ jambUkumAra ne bhAvapUrNa svara meM kahA-'jahAM vaira-virodha kA vAtAvaraNa hotA hai, vahAM na zAMti rahatI hai, na vikAsa hotA hai| Apa zAMti aura vikAsa cAhate haiM isalie Apa aura mRgAMka meM jo yaha virodha hai, vaha samApta ho jAnA caahie| yaha merA prastAva hai|' vidyAdhara ratnacUla ne isa bAta kA samarthana kiyA-'kumAra! ApakI bhAvanA uttama hai| jambUkumAra-'maiM cAhatA hUM-merI yaha bhAvanA saphala bne|' ratnacUla bolA-'Apake kisI bhI upayukta prastAva ko hama svIkAra kreNge|' mRgAMka ne bhI sahamati ke svara meM kahA-'ApakI bhAvanA kI saphalatA hamArA saubhAgya hogaa|'
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. onpur jambUkumAra ne donoM ko saMbodhita karate hue kahA-'Apa jarA ciMtana kareM ki virodha kabhI thA nhiiN| kevala isa kanyA ko lekara virodha huA hai|' ratnacUla aura mRgAMka eka sAtha eka svara meM bole-'hAM, kumAra! isase pUrva hamAre saMbaMdha bahuta madhura rahe haiN|' jambUkumAra bolA-'vidyAdharapati ratnacUla! maiM eka bAta Apase kahanA cAhatA hUM aura vaha bAta maiMne mahAvIra se sIkhI hai|' 'kumAra! mahAvIra se Apane kyA sIkhA hai?' jambUkumAra-'jitanI ApadAeM haiM una saba ApadAoM kA mArga hai iMdriyoM kA asNym| iMdriyoM ko khulA chor3a do, kAna, jIbha, sparza-inakA mukta bhoga karo, saba ApadAeM binA bulAe A jaaeNgii| nimaMtraNa patra dene kI jarUrata hI nahIM rhegii|' ApadAM kathitaH paMthAH, iNdriyaannaamsNymH| tajjayaH saMpadAM mArgaH, yadiSTaM tena gmytaam|| 'vidyAdharapati! Apa iMdriyoM ko jIta leN| yaha saMpadA kA mArga hai| Apako patA hai-mahAvIra bala kA prayoga nahIM karate, jabardastI nahIM mnvaate| unhoMne yaha sacAI prastuta kara dI yaha ApadA kA mArga hai aura yaha saMpadA kA maarg| isake sAtha hara vyakti ko svataMtratA de dI ki jo mArga acchA lage, use cuna lo| agara ApadA meM jInA hai to mArga cuno iMdriyoM kI ucchRkhalatA kaa| yadi saMpadA meM jInA hai to unakI vijaya kA mArga cuno|' 'vidyAdharAdhIza! merI vinamra prArthanA hai ki Apa iMdriyoM kI ucchaMkhalatA kA mArga chodd'eN| eka kanyA ke lie Apane itanA bar3A samAraMbha kara diyaa| isa para jarA niyaMtraNa kreN| isa bAta ko mana se nikAla deM to maiM samajhatA hUM ki saba kucha ThIka ho jaayegaa|' __jambUkumAra ke isa hitopadeza ne ratnacUla ke mana ko prabhAvita kiyaa| usane anubhava kiyA iMdriya ke asaMyama ke kAraNa kitanA bar3A yuddha ho gyaa| vijaya bhI nahIM milI, kanyA bhI nahIM milI aura aba milane kI saMbhAvanA bhI nahIM hai| ___ vyakti pahale nahIM siikhtaa| ghaTanA se sIkha letA hai| jo ghaTita huA, usakA mana para gaharA asara huaa| jambUkumAra kI bAta bahuta tathyapUrNa aura hitakara lgii| ratnacUla bolA-'kumAra! maiM saMkalpa karatA hUM ki maiM vizAlavatI ke lie koI ciMtana nahIM kruuNgaa| maiM isa kAmanA ko chor3atA huuN|' jambUkumAra ne isa zubha saMkalpa kI vardhApanA karate hue kahA-'bahuta acchA, saadhuvaad|' jambUkumAra rAjA mRgAMka kI ora unmukha hote hue bolA-'mahArAja mRgAMka! aba ApakA bhI koI vaira-virodha nahIM rahanA caahie| yaha bAta mana se nikAla deM ki ratnacUla ApakA zatru hai| vaha ApakA zatru nahIM hai, par3osI hai, Apake pAsa rahane vAlA hai| Apa donoM meM mitratA honI caahie| agara Apa donoM meM vaira-virodha calegA to becAre hajAroM-lAkhoM nAgarika duHkhI bane raheMge, lar3AiyAM hotI rheNgii| jaba lar3AI hotI hai taba gAthA parama vijaya kI 72
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI dhana-dhAnya sabakI barabAdI hotI hai, mahaMgAI bar3ha jAtI hai| khAne ko milatA nahIM hai, khetI hotI nahIM hai| saba loga nikamme ho jAte haiN| yaha acchA nahIM hai|' 'mahArAja mRgAMka! Apa yaha na mAneM ki ApakI vijaya huI hai aura ratnacUla kI hAra huI hai| Apase yaha adhika zaktizAlI hai| yaha jaya-vijaya kI to eka ghaTanA ghaTita ho gaI para aba Apa na ahaMkAra kareM aura na vidveSa kA bhAva rkheN|' isa prakAra kA samanvayacetA milatA hai to vaira-virodha kA dAvAnala apane Apa bujha jAtA hai| samasyA yaha hai-lar3Ane-bhir3Ane vAle jyAdA milate haiN| maitrI, prema kA saMbaMdha sthApita karane vAle loga bahuta kama milate haiN| saurASTra kI ghaTanA hai| do sage bhAI, donoM bahuta saMpanna / donoM kI do kotthiyaaN| eka kI koThI meM ugA huA thA supArI kA per3a aura vaha dUsare kI koThI meM jhukA huA thA / per3a para jo supAriyAM lagatIM, ve dUsarI koThI meM giratIM, vahIM tor3I jaatiiN| bhAI bolA-'bhAI! yaha to ThIka nahIM hai| per3a to merI koThI meM hai aura supAriyAM tuma tor3a lete ho| baMda karo isko| supArI mata todd'o|' usane kahA-'maiM kyA karUM? ugA tumhArI koThI meM hai aura jhuka gayA hai merI koThI meN| bacce kaise nahIM tor3eMge ?' choTI-sI bAta ko lekara jhagar3A zurU ho gayA, mukaddamA kara diyaa| pahuMca gaye hAIkorTa tk| nyAyAdhIza ke sAmane kesa aayaa| nyAyAdhIza ne socA-bAta kucha bhI nahIM hai| isa nAkucha sI cIja ke lie itanA lar3a rahe haiN| nyAyAdhIza samanvayavAdI thaa| vaha korA phaisalA dene vAlA nahIM thA, kAnUna ke AdhAra para samanvaya meM vizvAsa karatA thaa| usane kahA- eka dina maiM mauke para jAkara dekhUMgA ki sthiti kyA hai? nyAyAdhIza ne jAnakArI kara lI, sArI vyavasthA kara lii| donoM bhAiyoM ke ghara phuNcaa| majadUroM bulAyA aura minaToM meM hI per3a ko ukhAr3akara pheMka diyaa| donoM bhAI eka sAtha bole-'yaha kyA kiyA Apane ?' nyAyAdhIza--'isakA yahI phaisalA denA thA mujhe| yahI rAstA thA jhagar3A samApta karane kaa| aba na per3a rahegA, na supAriyAM tor3eMge aura na hAIkorTa meM pahuMcane kI jarUrata hogii|' koI-koI vyakti aisA samanvayavAdI hotA hai jo jhagar3e kI jar3a ko ukhAr3anA cAhatA hai| vaha jar3a kA unmUlana kara detA hai aura maitrI sthApita karavA detA hai| Poo 73
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAyaH lar3AI bar3I bAta ko lekara nahIM hotii| Aja taka kA itihAsa dekheN| choTI-choTI ghaTanA ko lekara mahAyuddha hue haiN| cAhe mahAbhArata ko par3heM, rAmAyaNa ko dekheM aura cAhe isa zatAbdI ke mahAyuddha ko| choTI bAtoM ko lekara ye mahAyuddha hue haiN| mahAyuddha hI nahIM, ghara-parivAra meM sAmAnya cIja ko lekara vaimanasya ke bIja kI buAI ho jAtI hai| do bhAiyoM meM saMpatti kA pUrA baMTavArA ho gyaa| kevala eka bar3hiyA Adamakada zIzA bacA / zIze ko to tor3eM kaise ? do Tukar3e to hote nhiiN| eka bhAI kahatA hai - maiM rkhuuNgaa| dUsarA bhAI kahatA hai-maiM rkhuuNgaa| zIze ko lekara jhagar3A ho gyaa| socA-jhagar3A kaise miTe? pitA ke jo mitra haiM, unako bulaaeN| ve hamAre lie pUjya haiM, ve jo kaheMge, mAna leNge| unheM bulAyA, ve Ae, sArI bAta sunii| unhoMne kahA--'zIzA lAkara rakho, dekhatA huuN|' zIzA lAkara rakhA gyaa| thor3I dera dekhaa| pIche gae aura sahasA aisA dhakkA diyA ki zIzA nIce gira gyaa| TUTa kara cUra-cUra ho gyaa| donoM bhAI bole- 'Apane yaha kyA kiyA? Apa to bujurga haiM, pitA ke sthAna para haiN| Apane yaha kyA kiyA?' usane kahA-'maiM isa zIze ko TUTA huA dekha sakatA hUM kintu tumhAre ghara aura pArasparika prema ko TUTA huA nahIM dekha sktaa|' aise loga hote haiM jo lar3AnA nahIM cAhate, samanvaya karA dete haiN| jambUkumAra AtmajJa thA, usakA kaSAya upazAMta thaa| usane paraspara samanvaya karAne kA prayatna kiyA aura usameM saphala ho gyaa| ratnacUla aura mRgAMka donoM paraspara gale mile| donoM ne yaha praNa kara liyA-'hama maitrI kA nirvAha kareMge, kabhI paraspara nahIM ldd'eNge|' saMdhi, samajhautA aura samanvaya ho gyaa| jambUkumAra ke mana meM jo saMkalpa thA, vaha kRtArtha ho gyaa| jambUkumAra bolA- 'vidyAdharapati ratnacUla ! aba Apa svataMtra haiM, baMdI nahIM haiN| aba Apa donoM bhAI bana gaye haiN| jaba cAhe apanI rAjadhAnI jA sakate haiN|' gaccha gaccha yathAsthAnaM, svasadmanyapi nirbhyaat| veSTitazca parIvAraiH, svIyaiH svIyasukhAptaye / / jambUkumAra ne yathAzIghra prasthAna kI bhAvanA vyakta karate hue kahA- hama bhI rAjagRha kI ora jAnA cAhate haiN| mahArAja zreNika se milanA cAhate haiN|' 74 gAthA parama vijaya kI
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI ratnacUla ne kahA-'kumAra! yadi Apa AjJA deM to maiM bhI samrAT zreNika ko dekhanA cAhatA huuN| merI icchA hai ki maiM zreNika se milUM, sAkSAtkAra kruuN| kyA Apa mujhe le jAnA cAheMge?' jambUkumAra ne utsAha aura ullAsa vyakta karate hue kahA- 'vidyAdharapati ! ApakA svAgata hai| Apase milakara samrAT zreNika ko prasannatA hogI / ' sArA vAtAvaraNa badala gyaa| jaba Aveza kA vAtAvaraNa hotA hai, ciMtana dUsare prakAra kA hotA hai, sArA dhyAna vaira-virodha meM, eka-dUsare ko mArane meM lagatA hai| jaba vaira-virodha miTa jAtA hai, maitrI ho jAtI hai taba sthiti bilkula bhinna ho jAtI hai para yaha kAma bahuta kaThina hai| AdamI ke dimAga meM eka aisI rUr3ha dhAraNA hotI hai ki sahasA usako tor3anA saMbhava nahIM hotaa| mevAr3a kI ghaTanA hai| pUjya gurudeva eka gAMva meM pdhaare| vahAM kisI bhAI ne batAyA-'gurudeva! yahAM ke eka pramukha zrAvaka haiM, bhAI-bhAI meM itanA virodha hai ki Apasa meM bolate taka nahIM haiN| kAma meM bar3I bAdhA AtI hai|' gurudeva ne bAta kI, kahA- 'zrAvakajI! aba isa lar3AI-jhagar3e ko samApta karo, bhAiyoM meM aisA saMgharSa zobhA nahIM detA / ' vaha bhAI bolA-'gurudeva ! yaha to nahIM hogA / ' gurudeva ne kahA- 'pakke zrAvaka ho| gAMva kA uttaradAyitva rakhate ho, saba kucha karate ho aura yaha nahIM kara sakate ?' 'gurudeva! saba kucha hotA hai para yaha to nahIM hogA / ' "kaisI bAta karate ho ? guru kI bAta para dhyAna nahIM dete ?' 'dhyAna kyA, Apa kaheM to dhUpa meM khar3A khar3A sUkha jAUM para bhAI se to khamatakhAmaNA nahIM kruuNgaa|' Aveza kA kAma jaTila hotA hai| nahIM mAnI bAta, calA gyaa| jAne ke bAda kucha Aveza zAMta huA, socA- Aja to ThIka nahIM huaa| gurudeva ne itanA kahA aura maiMne AzAtanA kara dI, avinaya kiyaa| mana badalA, dimAga bhI ThaMDA huA, vApasa AyA, bolA- 'gurudeva ! maiMne bahuta avinaya aura AzAtanA kii| Apake Adeza ko nahIM maanaa| aba Apa jaba cAheM, bhAI ko bulA leN| maiM bhAI se khamatakhAmaNA kara luuNgaa|' khamatakhAmaNA kA bahuta mahattva hai| jaina loga saMvatsarI parva manAte haiN| yaha maitrI kA mahAn parva hai, mana kI gAMThoM ko kholane kA parva hai| mana kI gAMTha ko kholanA jaTila hotA hai| vaha khula jAtI hai to sArA vAtAvaraNa badala jAtA hai, prema umar3a par3atA hai| jambUkumAra ne mana kI gAMTheM khola diiN| mRgAMka aura ratnacUla - donoM meM prema saMbaMdha sthApita karavA diyaa| jambUkumAra ne kahA- 'rAjA mRgAMka ! rAjA ratnacUla ! vidyAdhara vyomagati ! aba zIghra prasthAna karanA hai|' ratnacUla, mRgAMka aura vyomagati, sabane kahA- bilkula ThIka hai, hama bhI sAtha caleMge para abhI patA nahIM hai ki samrAT zreNika kahAM haiM? pahale unakA patA to cle| 75
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUkumAra bolA- samrAT zreNika kA patA lagAne meM samaya kyoM gaMvAeM? patA kyA karanA hai ? hama usI rAste se cleN| kahIM na kahIM samrAT zreNika mila jaaeNge| jaba rAjagRha se prasthAna kara diyA hai aura yahAM A rahe haiM to rAste meM avazya mileNge|' jambUkumAra kA yaha prastAva sabako ucita lagA / khoja kI bAta samApta ho gii| zIghra prasthAna kA nirNaya ho gayA aura...... aneka vimAna sajjita ho ge| eka vimAna meM ratnacUla aura usakA parivAra thaa| eka vimAna meM mRgAMka kA parivAra, kanyA vizAlavatI thii| unhoMne vivAhocita sAmagrI aura upahAra bhI le lie| vimAna meM hI baiThanA hai| maiM hI Apako lAyA thA aura vyomagati ne kahA--'jambUkumAra ! Apako maiM hI Apako pahuMcAnA cAhatA huuN|' jambUkumAra ne vyomagati ke anurodha ko svIkAra kara liyaa| | sabane eka sAtha prasthAna kiyA / vimAnoM kA eka kAphilA sA cala pdd'aa| ve cale jA rahe haiM AkAza mArga se aura dhyAna hai nIce pRthvI kI or| isalie ki sabake mana meM zreNika se milane kA utsAha hai| do ghaMTe calane ke bAda eka parvata aayaa| nAma thA kurlaacl| usa parvata para kAphI kolAhala sunAI diyaa| jambUkumAra ne nIce jhAMkA, bolA- 'vyomagati ! nIce itanA kolAhala kyoM ho rahA hai?' vyomagati ne kahA--'hAM kolAhala to ho rahA hai| kAphI AdamI ikaTThe bhI ho rahe haiN|' jambUkumAra bolA-'dhyAna se dekho ki kauna hai? kahAM jA rahe haiM?' vyomagati ne vimAna ko nIce liyaa| dhyAna se dekhane lge| usI samaya samrAT zreNika ratha se bAhara Ae / parvata kI adhityakA para cddh'e| eka caTTAna para vizrAma ke lie baiThe, parvatIya suSamA ko nihArane lage / jambUkumAra samrAT zreNika ko dekhate hI harSotphulla ho uThA, caTTAna kI ora saMketa karate hue bolA- 'vyomagati ! dekho, samrAT zreNika sAmane haiN|' vyomagati kI dRSTi tatkAla caTTAna para kendrita ho gaI-'are! samrAT zreNika akele caTTAna para baiThe hue haiN| prakRti ke saundarya ko dekhane meM lIna haiN| ' jambUkumAra bolA- 'vyomagati ! vimAna ko nIce utaaro|' 76 rAjA mRgAMka aura rAjA ratnacUla ne unakA anusaraNa kiyaa| prakRti ke saundarya meM lIna samrAT zreNika kA dhyAna bhI AkAza kI ora gayA-are! ye vimAna kahAM se A rahe haiM? kauna haiM inameM? kyA koI vidyAdhara yuddha ke lie A rahe haiM? dUsare hI kSaNa samrAT ne dekhA - vimAna isI parvatIya adhityakA para utara rahe haiN| jambUkumAra samrAT zreNika ko dekha rahA hai kintu samrAT zreNika jambUkumAra ko nahIM dekha pA rahe haiN| eka ora utsAha aura ullAsa mUrta bana rahA hai to dUsarI ora kutUhala aura jijJAsA ke sAtha ajJAta bhaya kA prakaMpana hai| milana kA kSaNa kitanA vilakSaNa hogA? aura jambUkumAra kA agalA kadama kyA hogA ? m gAthA parama vijaya kI
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI bhagavAna mahAvIra ne eka mahattvapUrNa sUtra diyA appaNA saccamesejjA svayaM satya khojo| dUsaroM ne jo satya khojA hai, use suno, par3ho, ciMtana karo, manana karo kiMtu tuma Age tabhI bar3ha pAoge jaba svayaM usa satya ko khoja loge| phira vaha satya parAyA nahIM, tumhArA apanA bana jaaegaa| jaba taka satya apanA nahIM banatA, parAyA rahatA hai taba taka vyakti khatare se mukta nahIM hotA, eka bhaya banA rahatA hai| rAjA ghor3oM kA bar3A zaukIna thaa| eka bAra bahuta bar3hiyA ghor3e aae| rAjA ne kahA- 'ghor3e kharIdUMgA kiMtu pahale parIkSA kruuNgaa|' ____ cAra rAjakumAra the, cAroM ko bulAyA, kahA-'ye cAra ghor3e le jAo, parIkSA kro| parIkSA ke lie eka saptAha kA samaya hai|' eka saptAha bAda rAjakumAroM se pUchA-'bolo, ghor3e kaise haiM?' pahalA rAjakumAra bolA-bilkula kAma ke nahIM haiN|' rAjA ne pratiprazna kiyA-kyoM?' 'pitAjI! itane nikamme haiM ki car3hane hI nahIM dete| maiM Upara car3hA aura girA diyaa| phira car3hA, phira girA diyaa| aise ghor3e hameM nahIM caahie|' dUsare aura tIsare rAjakumAra kA bhI vahI uttara rhaa| choTe rAjakumAra ne kahA-'pitAzrI! ghor3e bahuta bar3hiyA haiN| aise ghor3e bahuta kama Ate haiN|' tIna bhAiyoM kA eka svara aura choTe bhAI kA alaga svr| rAjA ne kahA-'yaha kaise? tIna kumAra kaha rahe haiM ghor3e kharAba haiM aura tuma kaha rahe ho bahuta acche haiN| kyA tumheM ghor3e ne girAyA nahIM?' 'nahIM!' 77
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ PRAMPARSHere 'inako kyoM girAyA?' 'mahArAja! ye sIdhe ghor3e para car3ha gye| sIdhA car3hegA to giraayegaa| pahale apanA banAo, phira car3ho, ta koI nahIM giraayegaa| apanA to banAyA nahIM aura sIdhe tapAka se Upara car3ha gaye to vaha aura kyA karegA? pitAzrI! maiMne tIna-cAra dina taka ghor3oM ko khUba sahalAyA, prema kiyA, apanA banA liyA phira Upara cddh'aa| ghor3e ne mujhe bahuta sammAna diyA, mere hara nirdeza kA pAlana kiyaa|' kitanI marma kI bAta hai satya ko apanA bnaao| jaba taka apanA nahIM banAoge taba taka tumhAre lie bahuta upayogI nahIM bnegaa| satya apanA kaba ho sakatA hai? jaba hama iMdriya cetanA se thor3A Upara uTha jAeM, iSTa aura aniSTa kI bhAvanA se Upara uTha jAeM taba satya apanA banatA hai| iSTa kyA hai? aniSTa kyA hai? priya kyA hai? apriya kyA hai? jaba taka yahI cintana kA cakra calatA hai, usase Upara uThA nahIM jAtA, taba taka satya nahIM miltaa| sArA saMsAra iSTa aura aniSTa kA saMsAra hai| iSTa milatA hai, bar3A harSa hotA hai| aniSTa milatA hai, bar3A duHkha hotA hai| iSTa kA viyoga hotA hai to bar3A duHkha hotA hai| aniSTa kA viyoga hotA hai to sukha hotA hai| yaha sArA ArtadhyAna kA cakra cala rahA hai| keralA se cale tInoM vimAna kuralAcala para ruke| rAjA ratnacUla, rAjA mRgAMka, vidyAdhara vyomagati ke sAtha jambUkumAra nIce utraa| ___ vyomagati aura jambUkumAra ke kadama samrATa zreNika kI ora bddh'e| jambUkumAra aura vyomagati ko dekha samrATa zreNika kA mukha harSa se vikasvara ho gyaa| vaha apane Asana se khar3A huaa| jambUkumAra aura vyomagati ke sAmane gayA, sammAna kiyaa| gAthA parama vijaya kI zreNiko'pi tatastUrNaM, samutthAya nijaasnaat| AliliMga kumAraM tamutsukaH prmaadraat|| samrAT zreNika sabase pahale jambUkumAra se milaa| jambUkumAra ne vinata bhAva se praNAma kiyaa| zreNika ne use bhAvavibhora hokara gale lgaayaa| zreNika bolA-'jambUkumAra! tumheM dekhakara merA mana prasanna ho gyaa| mujhe bar3A harSa hai ki tuma sakuzala A gye| bolo, kaisA rahA pravAsa?' sAdhu sAdhu mayA dRSTo, yaccirAdapi bho bhavan! ___ tvayi dRSTe mahAn harSoM, jAto me hRdi sNprti|| jambUkumAra bolA-'samrATa! maiM kyA kahUM? ye saba Apako saba kucha batAne aura dhanyavAda dene ke lie hI Ae haiN|' vyomagati Age AyA, usane kahA-'merA nAma vyomagati hai| mujhe Apa pahacAna gye| maiM ApakI sabhA meM AyA thaa| kumAra ko vimAna meM biThAkara le gayA thaa| merA paricaya to Apako jJAta hai|' zreNika bolA-'hAM, vyomagati! maiM Apako dekhate hI pahacAna gyaa|' 'samrATa! maiM sabase pahale Apako AgaMtukoM kA paricaya karavAnA cAhatA huuN|' jambakumAra kI ora izArA karate hue vyomagati ne kahA-'yaha Apake nagara kA nAgarika hai| inakA jo paricaya Apa jAnate haiM, vaha dene kI mujhe koI jarUrata nhiiN| jo paricaya jJAta nahIM hai, vaha maiM bAda meM dNgaa|' 78
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ animalsdia gAthA 'samrATa! yaha rAjA mRgAMka merA bahanoI hai aura vaha isakI kanyA hai vishaalvtii|' rAjA mRgAMka zreNika se milane ke lie Age bddh'aa| zreNika ne sAbhivAdana rAjA mRgAMka kA sammAna kiyaa| kanyA vizAlavatI ne zreNika ke caraNoM kA sparza kiyaa| vyomagati ne milana kSaNa ko vardhApita karate hae kahA-'samrATa zreNika! rAjA mRgAMka apane vacana ko pUrA karane ke lie AyA hai| vaha apanI ekAkI kanyA vizAlavatI Apako samarpita karanA cAhatA hai| isakI bhAvanA kA sammAna Apako karanA hai|' ___ vyomagati ratnacUla kI ora unmukha hote hue bolA-'yaha ratnacUla hai, vidyAdharoM kA svaamii| zaktizAlI aura tejasvI shaask| isake sAtha hamArA yuddha thaa|' esa ratnazikho nAmnA, khyAto vidyaadhraagrnnii| nirjito yaH kumAreNa, durjayo mhtaampi|| zreNika ne sAzcarya pUchA-'kyA yuddha samApta ho gayA?' 'samrATa! yuddha samApta huA hai tabhI to hama Aye haiN|' 'oha!' 'yuddha hI samApta nahIM huA hai, hamane maitrI kA saMbaMdha bhI sthApita kara liyA hai| Aja taka jo hamArA virodhI thA, zatru thA, aba hamArA mitra bana gayA hai|' zreNika ke mana meM eka jijJAsA huI, kautUhala huaa| samrATa ne pUchA-vyomagati! yuddha kaise zurU huA, kaise sampanna huA, kyA-kyA sthiti banI?' 'samrATa! yuddha kA sArA vRtta jambUkumAra ke pIche ghUma rahA hai|' kaise yuddha kA AraMbha huA? kaise yuddha kA aMta huA aura jambUkumAra kI kyA bhUmikA rahI? jambUkumAra ne kyA-kyA kiyA? atha se iti taka pUrA ghaTanAcakra vyomagati ne samrATa zreNika ko btaayaa| zreNika ke mana meM atizaya AhlAda ho rahA thA mere eka yuvaka nAgarika ne itanA pauruSa dikhAyA, itanA parAkrama kA pradarzana kiyaa| mere pAsa aise yoddhA aura nAgarika haiM, mujhe koI ciMtA nahIM hai| zrutvedaM tanmukhAdrAjA, sa lebhe nirvRtiM praaN| yathA caMdrodaye sindhurvRddhimApa shaaNbhsaa|| zreNika ne kahA-'saba bahuta acchA huaa| jambUkumAra ne hamAre rAjya ke gaurava ko zataguNita kara diyaa| yaha sacamuca sAdhuvAdAha hai|' 'rAjan! yaha kevala Apake rAjya kA hI gaurava nahIM hai| hama sabake lie eka Adarza....' 'yaha prazasti-pATha rahane do'-jambUkumAra vyomagati kA kathana pUrA hone se pUrva hI bola uThA-'Apa jisa uddezya se Ae haiM, usakI ora dhyAna do| jo karaNIya hai, usake bAre meM soco|' 'aba kyA karanA hai?' zreNika ne puuchaa| parama vijaya kI
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 'rAjA mRgAMka kI pratijJA thI kanyA vizAlavatI kA samrAT zreNika ke sAtha vivAha karanA hai|'vyomgti ne mRgAMka kI pratijJA ko prastuti dii| 'oha!'-samrATa zreNika ne bhAva bhare svara meM khaa| 'samrATa zreNika! usa pratijJA kI saphalatA meM eka avarodha A gayA, yuddha kI sthiti bana gii|' 'hAM!' 'aura aba vaha avarodha samApta ho gayA isalie svayaM mRgAMka saparivAra yahAM AyA hai|' 'samrATa zreNika! maiM yathAzIghra yaha kArya karanA cAhatA huuN|' rAjA mRgAMka bhAvuka svara meM bolaa| 'rAjA mRgAMka! Apa abhI Ae haiN| kucha vizrAma kara leN|' 'zreNikavara! ApakA sAkSAtkAra hote hI mana prasanna ho gyaa| eka kSatriya ke lie prANoM se bhI adhika mUlya vacana kA hotA hai| 'hAM!' 'jaba taka vaha pUrA nahIM hotA, use caina nahIM miltaa|' 'samrATa! aisA mAna lIjie-mRgAMka kanyA ko sAtha le ApakI agavAnI meM Ae haiM aura Apa barAta lekara Ae haiN|' vyomagati ne ullasita svara meM khaa| 'merA vacana saphala taba hogA jaba kanyA vizAlavatI Apako sauMpa duuNgaa|' rAjA mRgAMka ne kanyA-samarpaNa kA prastAva dohraayaa| 'sabase pahale yahI apekSita hai ki vizAlavatI aura samrATa zreNika kA vivAha ho jaaye|'-jmbuukumaar ne mRgAMka ke prastAva kA samarthana kiyaa| na koI mahataM dekhA. na koI nksstr| jahAM bhAgya prabala hotA hai vahAM muhUrta sAtha meM calatA hai, nakSatra bhI sAtha meM calate haiN| jahAM bhAgya kamajora hotA hai, ve bhI pIche haTa jAte haiN| abhI to jambUkumAra kA bhAgya-sitArA itanA teja hai ki jambUkumAra ke Asa-pAsa jo kucha bhI ho rahA hai, sabake mana ko AhlAda aura zubha sukUna de rahA hai| prAcInakAla meM vivAha kI prathAeM jaTila bhI thIM aura sarala bhii| prAcInakAla meM svayaMvara bhI hotA thaa| na mAtA ko ciMtA, na pitA ko ciNtaa| kanyA ke lie cayana kA avkaash| svayaMvara kA Ayojana hotA, usa svayaMvara meM aneka rAjA aate| sabakA paricaya prastuta hotaa| paricaya ke bAda kanyA kA mana jisake prati AkRSTa hotA, vaha usako varamAlA pahanA detii| gAthA parama vijaya kI CO
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI vivAha saMpanna ho jaataa| na koI bhoja, na koI sagAI kI rsm| jise cAhA, usake gale meM varamAlA phnaaii| apane jIvana-sAthI ke cayana / kI yaha prathA bahuta pratiSThita rahI hai| samaya-samaya para vivAha kI prathAeM badalatI rahI haiN| aba bhI kucha badala rahI haiN| vivAha ke sAtha daheja kA prazna bhI jur3a gayA hai| kahIM-kahIM to manuSya gauNa aura padArtha pramukha ho gayA hai| aisA lagatA hai-AdamI kI dRSTi kanyA para nahIM, padArtha para hai| kanyA se bhI adhika mUlya ho gayA hai padArtha kaa| eka sAmAnya AdamI ke lie apanI kanyA kA vivAha bahuta jaTila bana gayA hai| jo jIvana milana kA prasaMga thA, vaha pradarzana kA prasaMga bana gayA isIlie Aja daheja, talAka Adi aneka samasyAeM aura vikRtiyAM samAja meM bar3ha rahI haiN| jambUkumAra ke anurodha para vahIM kuralAcala parvata para vivAha kA Ayojana ho gyaa| kanyA vizAlavatI ne rAjA mRgAMka ke saMketa para samrAT zreNika ke gale meM varamAlA pahanA dii| vidyAdhara ratnacUla, rAjA mRgAMka, vidyAdhara vyomagati aura jambUkumAra ne isa maMgala kSaNa kI vardhApanA kii| jisa lakSya ko lekara vyomagati samrAT zreNika kI sabhA meM AyA thA, vaha kArya sampanna ho gyaa| vidyAdhara aura bhUmicara ke bIca yaha pahalA sneha saMbaMdha thaa| isane vidyAdharoM aura bhUmicaroM ke bIca nava AtmIya saMbaMdhoM kA zrIgaNeza kara diyaa| zreNika ne vidyAdharapati mRgAMka aura vidyAdharapati ratnacUla-donoM ko bahuta sammAna diyaa| sammAna ke pazcAt kahA-'Apako sAtha meM rahanA hai, sAtha meM jInA hai isalie aba Apasa meM vaira-virodha nahIM rahanA caahie| jambUkumAra ne maitrI kA jo anubaMdha karAyA hai, vaha niraMtara puSTa banatA rhe|' ratnacUla aura mRgAMka ne zreNika kI bAta svIkAra karate hue kahA- 'samrATa! maitrI saMbaMdhoM ke vistAra meM hI rAjA aura prajA kA hita hai| Apa hamAre AtmIya bana gae haiN| Apake maitrI-bhAva kI smRti hameM sadA rhegii| ___vyomagati kI ora unmukha hote hue samrAT zreNika ne kahA-'vyomagati! tumane bahuta uttama kAma kiyA hai| tuma nahIM hote to yaha kAma nahIM hotaa|' vyomagati bolA-'maiM kyA? mahArAja! jambUkumAra nahIM hote to yaha kAma nahIM hotaa|' 'vyomagati! jambUkumAra ne kiyA hai para tuma nimitta bane ho, tumheM saadhuvaad|' vyomagati, mRgAMka aura ratnacUla jambUkumAra se mile, bole-'kumAra! Apane jo kAma kiyA hai, hama usake prati kitanI kRtajJatA jJApita kareM, kitanA sAdhuvAda deN| aba hama jA rahe haiM aura jAte samaya ApakA AzIrvAda lenA cAhate haiN|'
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Azcarya kI bAta hai-AzIrvAda detA hai bar3I avasthA vAlA kintu mAMgA jA rahA hai choTI avasthA vAle se| bar3I-choTI avasthA kA kyA? jisakI vizeSatAeM bolane laga jAtI haiM, vaha choTA bhI AzIrvAda dene ke yogya bana jAtA hai| jambUkumAra ne kahA-'ApakA samajhautA ho gayA, saba kucha ThIka ho gyaa| maiM Apako mahAvIra kI usa vANI kA punaH smaraNa karAnA cAhatA hUM- mittI me savvabhUesa- saba jIvoM ke sAtha merI maitrI hai| veraM majjha na ars - kisI ke sAtha merA vaira-virodha nahIM hai|' sabake sAtha maitrI-bhAva prakaTa hotA hai taba patA lagatA hai ki hamAre bhItara kitanA sukha hai, kitanA Ananda hai| jaba kabhI dveSa kA bhAva, zatrutA kA bhAva mana meM AtA hai, sabase pahale mastiSka meM khiMcAva hotA hai, tanAva hotA hai| aisA tanAva hotA hai ki kabhI-kabhI to dardazAmaka goliyAM lene para bhI miTatA nahIM hai| dveSa kA tanAva, apriyatA kA tanAva, zatrutA kA tanAva bar3A khataranAka hotA hai| usa tanAva meM kabhI to hAI blaDaprezara ho jAtA hai aura kabhI kucha aur| jambUkumAra bolA--'Apa isa bAta ko yAda rakheMge ki maitrI banI rhe| jIvana-vyavahAra kI zuddhi ke lie jambUkumAra ne jo upadeza diyA, usakA bimba isa zloka meM hai sattve maitrI guNiSu pramodaM, kliSTesu jIvesu kRpAparatvaM / mAdhyasthabhAvaM viparItavRttau, sadA mamAtmA vidadhAtu deva ! / / vidyAdharapati! yaha zloka eka maMtra hai| prAtaHkAla uThakara roja isakA smaraNa karanA, dhyAna karanA / adhyAtma kA yaha maMtra maiM Apako batA rahA hUM, jisake AdhAra para hamArA sArA vyavahAra acchA bana jAtA hai|' usakA pahalA sUtra hai - saba jIvoM ke sAtha merI maitrI hai| kisI ke sAtha merA vaira-virodha nahIM hai / dUsarA sUtra hai----guNiSu pramodam-guNIjanoM ke prati pramoda kI bhAvanA / IrSyA nahIM, kisI ke prati jalana nahIM kintu pramoda kI bhaavnaa| sAmane vAle vyakti meM vizeSatA hai, guNa hai, use saharSa svIkAra karo to tumhArI AtmA bhI prasanna hogii| jalana karoge to usakA kucha bigar3egA yA nahIM, tumhArA to zarIra bhI jalane laga jaayegaa| jisameM jalana paidA ho gaI, IrSyA paidA ho gaI, vaha svayaM jalane laga jAtA hai| prasiddha kathA hai| par3osI ke ghara bilaunA hotaa| pAsa meM rahane vAlI bur3hiyA roja chAcha lAtI / eka dina kisI ne kaha diyA-tumheM to par3osa acchA milA hai, roja chAcha mila jAtI hai| bur3hiyA bolI- 'tuma jAnate nahIM ho| jaba subaha-subaha bilaunA hotA hai to aisA lagatA hai - vaha maTake meM nahIM, merI AMtoM meM hotA hai|' pUjya gurudeva ne kAlUyazovilAsa meM bahuta sundara likhA jai mATai khATe nahIM Ayurveda ilaaj| taMtra maMtra bUTI jar3I, nivar3I saba niSkAja || yaha jalana aura IrSyA aisI hai, jisake lie koI Ayurvedika ilAja, koI ailopaithika davA yA iMjekzana nahIM hai| 82 m gAthA parama vijaya kI m
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha para-sukha kI durbalatA kI jo vyathA hai, usakI aisI adbhuta kathA hai ki koI upAya duniyA meM nahIM hai| parasukha durbalatA vyathA, adbhuta kathA khaay| jambUkumAra ne kahA-'mahArAja! ApakA vyavahAra pramoda-bhAvanApUrNa honA caahie| eka-dUsare kI vizeSatA ko dekhakara jalanA nahIM hai kintu prasanna rahanA hai aura guNa ko grahaNa karanA hai| guNa cAhe kahIM bhI ho, kisI vyakti meM ho usakA anumodana aura vardhApana kreN| tIsarA sUtra hai jo prANI kaSTa pA rahe haiM, unake prati karuNA kA bhAva, kRpA kA bhAva honA caahie| dayApUrNa vyavahAra ho, krUratApUrNa nhiiN| ___ cauthA sUtra hai madhyastha bhaav| kucha aise loga haiM jo kucha kahane para bhI mAnate nahIM haiM, samajhate hI nahIM haiN| kaba taka krodha karoge? vahAM taTastha bana jaao| ApakA aisA vyavahAra rahe to maiM samajhatA hUM Apake lie bahuta kalyANakArI banegA, Apa bahuta prasanna rheNge|' ___ ratnacUla aura mRgAMka donoM ne kahA-'kumAra! Apane bahuta hita kI bAta kahI hai| hama paraspara maitrIbhAva banAye rkheNge| kabhI IrSyA, dveSa kA vyavahAra nahIM hogaa|' prasthAna kA smy| samrAT zreNika, jambUkumAra Adi vimAna taka vidA dene ke lie aae| paraspara gale mile| zubha bhaviSya kI maMgalakAmanAeM kii| punaH milana kI AzaMsA vyakta kii|....sneh aura sauhArdamaya gAthA mAhaula meM tInoM vidyAdhara apane vimAna meM ArUr3ha hue, AkAza meM ur3a cle| parama vijaya kI vyomagati, mRgAMka, ratnacUla-saba apane-apane nagara kI ora cale ge| jambUkumAra kA saMga unase chUTa gyaa| zreNika ke sAtha vaha kuralAcala para Thahara gyaa| samrAT zreNika jisa lar3AI meM bhAga lene ke lie jA rahA thA vaha sampanna ho gaI to Age bar3hane kI bAta bhI samApta ho gii| zreNika ne Adeza diyA-calo, rAjagRha ke lie punaH prasthAna kro| samrAT zreNika, vizAla senA aura jambUkumAra saba sAtha meM cle| vimAna to thA nahIM ki basa ur3e aura pahuMca jaaeN| ratha, hAthI, ghor3e apanI gati se calate the para aisA lagatA hai-usa samaya manuSya ke pairoM kI gati meM bhI tIvratA thii| aba vAhana kA prayoga ho gayA isalie kisI ko pairoM ko tAkatavara banAne kI jarUrata nahIM lgtii| atIta meM gati ko tIvra banAne ke prayoga calate the| taMtrazAstra meM gati kI tIvratA ke prayoga haiN| amuka-amuka prayoga karane se manuSya bahuta teja cala sakatA hai| amuka jar3I, amuka auSadhi, amuka vidyA kA prayoga karo, gati meM vega A jaayegaa| ___ ujjayinI kA rAjA caNDapradyota bar3A zaktizAlI thaa| usakA eka dUta thA lauhjNgh| usakI jaMghA lohe jaisI majabUta thii| vaha rAta meM sau yojana calA jAtA thaa| yaha koI gappa nahIM hai, eka tathya hai| sau yojana400 kosa yAnI 800 mIla ke aas-paas| 1000-1200 ki.mI. eka rAta meM calA jaataa| zAyada rela bhI nahIM calatI hai itanI tej| ujjayinI se calatA, rAjagRha pahuMcatA aura vApasa rAta ko ujjayinI pahuMca jaataa| itanI teja gati thii| teja gati ke sAdhana bhI the, prayoga bhI the| Ajakala ke dhAvaka daur3ate haiN| unase
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI na jAne kitanI teja gati unakI ho jAtI thii| usa samaya sAdhana kama the, apane pairoM para bharosA karanA hotA thA isalie usake vikAsa kA prayatna hotA thA / aba sAdhana jyAdA ho gaye, pairoM kI ciMtA kahAM hai ? hAthI bhI bahuta teja calatA hai, ghor3e bhI bahuta teja calate haiN| hAthI kI gati to bahuta tIvra hotI hai, itanA bhArI zarIra hai para daur3atA hai to kahate haiM sAMpa ko bhI pIche chor3a detA hai| sAMpa kI gati bar3I teja hotI hai para hAthI sAMpa se bhI Age nikala jAtA hai| - samrAT zreNika Adi saba teja gati se cale aura calate-calate zIghra rAjagRha ke paripArzva meM pahuMca gye| zreNika ne kahA-'kala zubha muhUrta meM rAjagRha meM praveza hogaa| yaha sAmAnya Agamana nahIM hai, yaha vijayayAtrA kA bhavya samAroha ke sAtha praveza hai| isameM jambUkumAra agraNI rhegaa| Aja samrAT zreNika nahIM, jambUkumAra vijayI hokara AyA hai| usane itanA bar3A kAma kiyA hai| yaha vijaya yAtrA jambUkumAra kI hai|' zreNika ne adhikAriyoM ko bulAyA, kahA- 'jAo, pUre rAjagRha meM ghoSaNA kara do-kala vijaya yAtrA saMpanna kara jambUkumAra A rahA hai| samrAT zreNika usake sAtha rheNge|' jisameM zakti hotI hai, jisameM vizeSatA hotI hai, vaha apane Apa Age A jAtA hai| 'jambUkumAra mahAn vijaya ke pazcAt rAjagRha meM A rahA hai| usakA bhavya praveza hai| samrAT zreNika bhI usake sAtha rheNge| eka alaukika dRzya hogA- pUre nagara meM paTaha vAdana ke sAtha yaha ghoSaNA ho gii| logoM ke mana meM jijJAsA jAga gaI / samrAT zreNika ko saba jAnate the / jambUkumAra ko saba nahIM jAnate the| rAjagRha bahuta bar3A nagara thaa| Asa-pAsa ke loga, mohalle ke loga jAnate the, aura bhI kucha loga jAnate the para saba loga jambUkumAra ko kaise jAnate ? jambUkumAra ke sammAna-pUrvaka praveza kI sUcanA se vAtAvaraNa meM vismaya aura jijJAsA kA jvAra A gayA-kauna hai jambUkumAra? 84 kyA vahI jambUkumAra hai, jisane paTTahastI ko vaza meM kiyA thA ? usane kahAM vijaya prApta kI hai ? kyA vaha koI alaukika vyakti hai ? jisa vyakti kA sarva zaktisaMpanna samrAT sammAna kara rahA hai, kaisA vilakSaNa hai vaha puruSa ? m gAthA parama vijaya kI
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI jaba koI viziSTa ghaTanA ghaTita hotI hai taba aneka prazna khar3e ho jAte haiN| aneka prakAra ke loga, aneka prakAra ke cintana aura aneka prakAra kI jijnyaasaaeN| __ prabhAta kA smy| aMdhakAra smaapt| sUryodaya ho gyaa| prakAza phaila gyaa| sArI pravRttiyAM cAlU ho giiN| prAcInakAla meM rAta kA samaya nivRtti kA samaya hotA thaa| vartamAna yuga meM to loga rAtri meM bahuta dera taka kAma karate haiN| rAtri meM do-DhAI baje taka kArya calatA rahatA hai| prAcInakAla meM rAta ko loga prAyaH ghUmate bhI nahIM the| jo rAta ko ghamatA. vaha nizAcara khlaataa| nizAcara yA to rAkSasa. bhata yA rAta ko ghamane vaalaa| rAta ko kevala ve ghUmate jo praharI kA kAma karate the yA cor| kiMtu aba sArI sthiti badala gaI hai| aba nizAcara aura dinacara kI bhedarekhA bhI zAyada nahIM rhii| na vaha nivRtti kI sthiti rhii| adhikAMza loga rAta ko hI khAte haiM aura rAta ko hI kAma calatA hai| prAcInakAla meM gRhastha bhI rAta ko kama khAte the| bhojana kA samaya sUryAsta ke pUrva rahatA thaa| rAtribhojana kA varjana svAsthya aura sAdhanA-donoM dRSTiyoM se upayukta mAnA gayA hai| prabhAta aura aruNima prakAza ke sAtha samrATa zreNika aura jambUkumAra kA nagara prvesh| hajAroM-hajAroM logoM meM eka prabala utsuktaa| saba loga jambUkumAra se paricita honA cAhate haiN| mahArAja zreNika hAthI para ArUr3ha haiM aura jambUkumAra bhii| zeSa saba gauNa haiM, kevala samrAT zreNika aura jambUkumAra ye do jana AkarSaNa ke kendra bane hue haiN| Aja samrATa zreNika se bhI adhika AkarSaNa aura carcA kA viSaya jambUkumAra hai| bhavya nagara-praveza ke kSaNoM meM paTahavAdaka yaha ghoSaNA karate jA rahe haiM-Aja jambUkumAra vijaya-yAtrA se AyA hai| usane samrATa zreNika ke lie yuddha kiyaa| ve zaktizAlI evaM vidyAsaMpanna vidyAdharoM ke sAtha yuddha meM vijaya prApta kara lauTa Aye haiN| __isa udAtta ghoSaNA evaM gIta-nRtya samAraMbha ke sAtha praveza huaa| jijJAsA evaM Azcaryamizrita dRSTi se logoM ne jambUkumAra ko dekhaa| sthAna-sthAna para sAzcarya yaha prazna pUchA jA rahA hai yaha tejasvI navayuvaka kauna hai? kahAM kA rahane vAlA hai? uttara milatA hai-'are! kyA tuma ise nahIM jAnate? yaha isI rAjagRha kA nivAsI hai|' 'kisakA beTA hai?' 'RSabhadatta kA putra hai|' ___putra zaktizAlI hotA hai to mAtA-pitA, parivAra saba sAtha jur3a jAte haiN|
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ zvetAmbara paramparA aura digambara paramparA meM nAmoM meM thor3A aMtara hai| zvetAmbara paramparA ke anusAra jambUkumAra RSabhadatta kA putra hai| usakI mAM kA nAma hai dhaarinnii| jambUkumAra ke AkarSaka, bhavya AbhAmaMDala ko dekha janatA citrita raha gaI-are! yaha to vahI jambUkumAra hai jisane hAthI ko vaza meM kiyA thaa| eka saMbhrAMta nAgarika ne kahA-'isa yuvaka ne gajaba kara diyaa| zaktizAlI vidyAdhara ko jItanA kitanA duSkara hai? eka bhUmicara ne vidyAdhara para vijaya prApta kara nayA itihAsa racA hai|' ___ 'dhanya haiM ve mAtA-pitA jinhoMne isa putra-ratna ko janma diyA hai| yaha usa kula kA kirITa hai| isane apane kula aura nagara kA nAma rozana kara diyA hai|' eka yuvaka ne apane hRdaya ke udgAra vyakta kie| 'yaha kisI vyakti kA nahIM, pauruSa kI pratimA kA sammAna hai| isane apane atulanIya parAkrama se apanA avarNanIya kIrtistaMbha raca diyA hai|' eka sahadaya kavi ne kAvyAtmaka zailI meM khaa| ___ sabake mukha para yahI yazogAthA mukhara hai-isane rAjagRha kA gaurava samunnata kiyA hai, mahAn vijaya kA varaNa kiyA hai isIlie samrATa zreNika svayaM isakA vardhApana kara rahe haiN| eka apUrva ullAsa janatA meM jAga gyaa| jambUkumAra janatA kI AMkhoM kA tArA bana gyaa| jayanAdoM aura jayaghoSoM ke bIca jambUkumAra rAjabhavana phuNcaa| samrATa zreNika ne rAjaprAsAda ke mukhya dvAra para jambUkumAra kA aMtaHpura ke sAtha svAgata kiyA, aneka upahAra samarpita kie| ___ jambUkumAra ko sammAnanIya rAjakIya atithi ke rUpa meM rAjaprAsAda se maMgalabhAva se vidAI dii| hAthI ke ohade para rAjakIya sammAna ke sAtha zreSThIprAsAda meM phuNcaayaa| mAtA-pitA ne putra ke vijayotsava ko parivAra ke bhAgyodaya ke rUpa meM dekhaa| yaha vRtta jambUkumAra ke jIvana kA eka mahAn adhyAya bana gyaa| aneka dinoM taka jambUkumAra rAjagRha nagara meM vArtAlApa kA kendra bindu banA rhaa|....shnaiH-shnaiH vArtA ke ye svara maMda hote cale ge| ___samrAT zreNika, prajAjana evaM jambUkumAra Adi sabhI jana sAmAnya jIvanacaryA ke anusAra rahane lge| saMskRta vyAkaraNa meM eka sUtra AtA hai pUrvavat-saba kucha pahale kI trh| nayA kucha bhI nhiiN| utsava sampanna, kautUhala sampanna, jijJAsA smpnn| ___ jo ghaTanA ghaTita hotI hai, vaha sampanna ho jAtI hai, para aneka prazna chor3a jAtI hai| eka dina jambUkumAra apane prAsAda meM baiThA thaa| usake mana meM eka prazna uThA-maiMne saphalatA pAI hai| yaha nizcita hai ki saphalatA puNyodaya se milatI hai| bhAgya balavAn hotA hai, saphalatA milatI hai| binA bhAgya ke bahuta sArI bAteM nahIM hotiiN| bhAgya prabala hotA hai to kArya sadha jAte haiN| bhAgya darbala hai to hone vAle kAma bhI ruka jAte haiN| jo janmakuNDalI ko dekhate haiM yA hAtha kI rekhA ko dekhate haiM ve isa bAta para jyAdA dhyAna dete haiM ki isa jAtaka kA bhAgya kaisA hai? bhAgya balavAn hai yA nirbala? yadi bhAgya balavAn hai to dUsare graha bhI usakA gAthA parama vijaya kI 1. paMDita rAjamalla viracita 'jaMbUsvAmicaritam' meM pitA kA nAma arhaddAsa aura mAM kA nAma jinamatI hai| 86
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI sahayoga kara dete haiN| jambUkumAra ne socA maiMne jo saphalatA pAI hai vaha puNya karma ke vipAka se pAI hai| para yaha puNya maiMne kaba arjita kiyA thA? maiMne isa janma meM to kiyA nahIM? kaba arjita kiyA? ___ jambUkumAra ne mana meM eka prazna paidA ho gyaa| jaba koI bar3A prazna paidA ho jAtA hai taba AdamI usI ciMtana meM laga jAtA hai| atha jambUkumAreNa, cintitaM nijmaanse| kutaH puNyodayAdetan, mayA labdhaM yshodhnm|| sAdhanAkAla meM sAdhaka bahuta bAra yaha prazna pUchatA hai-maiM kauna haM? aneka prasaMgoM meM apane Apase bhI yaha prazna pUchA jAtA hai-maiM kauna hU~? dUsarA prazna hai kutaH samAyAtaH maiM kahAM se AyA hUM? tIsarA prazna hotA hai kisa karma ke vipAka se maiM saphala huA hUM? ye tIna yakSa prazna jambUkumAra ke sAmane prastuta ho gaye ko'haM kutaH samAyAtaH kasmAt punnyvipaaktH| maiM kauna hUM? yaha adbhuta prazna hai| Apa logoM ne bhI zAyada kisI dUsare se nahIM, apane Apa se pUchA hogaa| koI bhI AdamI socatA hai to yaha prazna jarUra pUchatA hai ki maiM kauna huuN| apane Apako jAnane ke lie, pahacAnane ke lie apane Apase yaha prazna pUchanA bahuta jarUrI hai| jo vyakti yaha prazna nahIM pUchatA, vaha sadA aMdhere meM rahatA hai| usake ghara meM kabhI dIvAlI nahIM aatii| sadA dIvAlI usI ke ghara meM AtI hai, jo yaha prazna svayaM se pUchatA hai aura usake samAdhAna ke lie saceSTa rahatA hai| __ aisA kauna vyakti hai, jisake mastiSka meM yaha prazna nahIM ubharatA ki 'maiM kauna huuN|' jo vyakti ahaMkAra aura mamakAra-ina do meM ulajhA rahatA hai vaha kabhI yaha nahIM pUchatA-maiM kauna huuN| ahaMkAra itanA prabala hotA hai ki pUchane hI nahIM detaa| 'maiM vidvAn hUM', 'maiM dhanI hUM', 'maiM zAsaka hUM-ye sArI dhAraNAeM itanI rUr3ha jamI rahatI haiM ki 'maiM kauna hUM' yaha asalI prazna sAmane AtA hI nahIM hai| hamArI sArI pahacAna bAharI bana jAtI hai, bhItara kI pahacAna samApta ho jAtI hai| bAhara meM itane AvaraNa A gae ki bhItara meM kyA hai, yaha dikhAI nahIM detaa| koI yaha pUchatA hI nahIM hai ki maiM kauna hUM? 'maiM sukhI hUM', 'maiM duHkhI hUM', 'maiM pitA hUM', 'maiM putra hUM' Adi-Adi praznoM meM itanA vyAmoha paidA ho jAtA hai ki asalI prazna sAmane nahIM AtA kiMtu jaba koI vizeSa prasaMga banatA hai, taba yaha prazna ubharakara sAmane A jAtA hai| Aja jambUkumAra ke sAmane yaha prazna A gayA-'maiM kauna huuN|' yaha prazna use ekadama Akula-vyAkula kara rahA hai, eka becainI aura chaTapaTAhaTa paidA kara rahA hai| dUsarA prazna uThA-maiM kahAM se AyA hUM? hara vyakti ke mana meM apane pUrvajanma ko jAnane kI icchA rahatI hai| prekSAdhyAna ke zivira meM kucha prayoga karAye jAte haiM taba aneka loga jijJAsA lekara Ate haiM ki maiM kahAM se AyA hUM? maiM pUrvajanma meM kyA thA? isameM bar3I ruci rahatI hai| bar3A AkarSaNa hai yaha jAnane kA ki maiM kahAM se AyA huuN| prAcInakAla meM yaha prayoga bahuta calatA thaa| bhagavAna mahAvIra svayaM yaha prayoga karAte the| koI bhI AtA, kahIM vicalana kI samasyA hotI use pUrvajanma kI smRti karA dete| jaba pUrvajanma kI smRti hotI taba
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ phira upadeza kI jyAdA jarUrata nahIM rhtii| apane pUrvajanma ko sAkSAt dekhatA hai to AdamI apane Apa badala jAtA hai| ____ meghakumAra ne apane pUrvajanma-meruprabha hAthI ke bhava ko dekhA, meghakumAra badala gyaa| bhagavAna mahAvIra ne upadeza nahIM diyA, jyAdA samajhAne kA prayatna nahIM kiyA, kevala itanA hI kahA-'meghakumAra! tUne hAthI ke bhava meM kitanA kaSTa sahA thaa| aba manuSya ke bhava meM samrAT zreNika ke ghara meM jnmaa| rAjakumAra banA aura thor3e se kaSTa meM vicalita ho gayA?' kevala saMketa bhara kiyaa| meghakumAra ne apanA hAthI kA bhava dekhA, usa hAthI ko dekhA jisakA bhArI bharakama DIla-Daula hai, ati sthUla zarIra hai, vaha usa jaMgala meM khar3A hai, jahAM cAroM ora dAvAnala sulaga rahA hai| kucha bhUbhAga hI aisA hai, jo surakSita hai| usameM cAroM tarapha pazu bhare haiM, kahIM iMca bhara bhI sthAna khAlI nahIM hai| vaha hAthI apanA paira UMcA karatA hai| eka kharagoza nIce Akara baiTha jAtA hai| usa hAthI ne isalie nIce paira nahIM rakhA ki kharagoza mara jaayegaa| vaha DhAI dina taka isI prakAra rhaa| Akhira dAvAnala bujhaa| saba pazu bAhara nikle| kharagoza bhI calA gyaa| hAthI ne paira nIce rakhane kA prayatna kiyA para rakhe kaise? itane laMbe samaya taka paira ko Upara rakha liyA, vaha akar3a gyaa| paira nIce rakhanA saMbhava nahIM rhaa| hAthI apane zarIra ko saMbhAla nahIM sakA, nIce lur3haka pdd'aa| ___apanI usa sthiti ko meghakumAra ne apanI AMkhoM se dekhA-vaha hAthI maiM hI thA aura maiMne hI paira ko UMcA rakhA thaa| maiMne kitanA kaSTa sahana kiyA thaa| Aja kahAM hai vaha kaSTa? ___ jo meghakumAra vApasa ghara jAne kI taiyArI meM AyA thA, vaha apane pUrvajanma ko dekhate hI badala gayA, bolA-'bhaMte! aba maiM sAdhu jIvana jInA cAhatA huuN| sAdhu jIvana meM rhuuNgaa| kaSTa se nahIM ghbraauuNgaa|' jaba-jaba pUrvajanma kA citra sAmane AtA hai, AdamI kI sArI bhAvanA badala jAtI hai| jambUkumAra ke mana meM yahI prazna uThA maiM pUrvajanma ko jAna luuN| maiM kahAM se AyA hUM? vahAM maiMne kyA kiyA thA? mahAvIra ke isa siddhAMta ko maiMne samajhA hai-acche karma kA phala acchA hotA hai, bure karma kA phala burA hotA hai| suciNNA kammA suciNNA phalA, daciNNA kammA daciNNA phalA-isa siddhAMta ko maiM mAnatA huuN| isa siddhAMta ke anusAra yaha spaSTa hai-maiMne koI acchA karma kiyA hai| madhyakAlIna sAhityakAroM aura kaviyoM ne isa siddhAMta ko bahuta Age bar3hA diyA, bahuta atireka bhI kara diyaa| yaha ThIka hai-acche karma kA phala acchA hotA hai para acchA bhI kyA milatA hai, usakI bhI eka sImA hai| yaha nahIM ki saba kucha mila jAtA hai| yaha bAhara kA jitanA saMyoga milatA hai puNyodaya se milatA hai| kiMtu jahAM atireka hotA hai vahAM yaha bhI mAnya ho gayA ki saba kucha dharma se hotA hai| dharma ko aisI kAmadhenu banA diyA ki jo cAho mAMga lo, saba kucha mila jaayegaa| gAthA parama vijaya kI 88
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAdhyAya vinayavijayajI ne likhA, vaha vicitra sA lagatA haiprAjyaM rAjyaM subhagadayitA naMdanAnaMdanAnAM, ramyaM rUpaM sarasakavitA cAturI susvrtvm| nIrogatvaM guNaparicayaH sajjanatvaM subuddhiH, kinnu brUmaH phalapariNatiH dhrmklpdrumsy|| dharma eka kalpavRkSa hai| usake phaloM kA kyA batAeM? vizAla rAjya, suMdara strI, acchA putra, sundara rUpa, sarasa kavitA, cAturya, acchA svara, nIrogatA, guNa-paricaya, sajjanatA, subuddhi-ye saba dharma kalpavRkSa ke phala haiN| itane phala to batA die, phira kahA-aura kyA-kyA batAeM? dharma kalpavRkSa kA kauna sA phala acchA nahIM lagatA? eka cintanazIla AdamI ko bhrama ho jAtA hai ki kyA dharma kA yahI kAma hai? bar3I ulajhana paidA ho jAtI hai| kucha dina pahale eka yuvaka aayaa| maiMne kahA-kyA dharma kI ArAdhanA karate ho?' yuvaka ne sIdhA uttara diyA-'dharma meM bar3I kanphyUjana hai| maiM dharma kA nAma letA hUM to kanphyUja ho jAtA huuN|' gAthA parama vijaya kI maiMne kahA-'itanI kyA kanphyUjana hai?' yuvaka bolA-'bar3I kanphyUjana hai| kabhI to kahate haiM mAlA phero, kabhI kahate haiM lakSmIjI kI pUjA kro| kabhI kahate haiM-amuka devI-devatA ke pAsa jaao| aba kisa-kisa ko mAneM? kahAM-kahAM jAeM? kyA kareM?' __ maiMne kahA-'kanphyUjana isIlie hai ki tumane kabhI dharma ko samajhane kA prayatna hI nahIM kiyaa| dharma kA mukhya phala hai-nirjraa| dharma kA mukhya phala hai-sNvr| Azrava kA nirodha, icchA kA nirodha, pravRtti kA nirodha aura purAne saMskAroM kA zodhana yaha dharma kA phala hai aura jo kucha milatA hai, vaha dharma kA mukhya phala nahIM hai, prAsaMgika phala ho sakatA hai|' phala do prakAra kA hotA hai eka mukhya phala aura eka gauNa phl| loga khetI karate haiN| kisalie karate haiM? bAjarI, gehUM, cAvala Adi anAja ke lie| yaha khetI kA mukhya phala hai| AcArya somadeva ne bahuta suMdara likhA hai yadbhakteH phalamarhadAdi padavI, mukhyaM kRSeH shsyvt| cakritvatridazendratAdi tRNavat, prAsaMgikaM giiyte|| jaise kRSi kA mukhya phala hai dhAnya kI utpatti aura usakA prAsaMgika phala hai tRNa Adi kA milnaa| vaise hI bhakti kA mukhya phala hai arhat Adi padavI kI prApti aura usakA prAsaMgika phala hai cakravartitva, indratva Adi kA prApta honaa| saMvara se dharma hotA hai, nirjarA se dharma hotA hai, usake sAtha puNya kA baMdha bhI hotA hai| rAjya Adi sAre puNya ke phala haiM, na ki dharma ke phl| acchA yoga milA, acchI sampadA milI, sArA acchA vAtAvaraNa milA, saphalatA milI yaha sArA bhAgya kA, puNya kA phala hai na ki dharma kA phala kintu jahAM bheda nahIM karate haiM vahAM sabako eka milA dete haiN| AcArya bhikSu ne bahuta spaSTa likhA-gehUM kI khetI kI, gehaM huA aura sAtha meM khAkhalA bhI huaa| yaha
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUsI, cArA khetI ke sAtha hotA hai para khetI kA mukhya phala kyA hai? khetI kA mukhya phala hai anaaj| usake sAtha palAla, tUrI, cArA saba kucha hotA hai| hama donoM ko eka na maaneN| jambUkumAra kA yaha cintana upayukta thaa| usane yaha nahIM socA-maiM jo saphala huA hUM vaha dharma se huA huuN| usane yaha socA-maiMne jo kucha pAyA, karma ke vipAka se paayaa| maiMne kaunasA karma kiyA, jisake vipAka se maiM saphala banA? maiM zreSThI ke ghara meM AyA, sarvatra vijaya milii| apUrva sammAna milaa| pracura yaza milaa| cauthA prazna yaha kiyA jA sakatA hai maiM kahAM hUM? kyA maiM lADanUM meM hUM, rAjasthAna meM hUM? hindustAna meM hUM? yaha bAhya duniyA se jur3A prazna hai| bhItarI duniyA se jur3A prazna hai kyA maiM zarIra meM hUM? AtmA meM hUM? maiM zarIra meM hUM to merI cetanA kahAM hai? jo vyakti yaha prazna pUchatA hai, use samAdhAna mila jAtA hai| prekSAdhyAna zivira meM sAdhaka ko yaha prayoga karAyA jAtA hai ki Apa dekheM, ApakI cetanA kahAM hai? kyA nAbhi ke AsapAsa kendrita hai yA mastiSka ke AsapAsa kendrita hai? jarmanI ke eka prophesara kA yahI prazna rahA-'Apa jo prayoga karavAte haiM, yaha mujhe batAiye ki maiM kahAM hUM?' maiMne kahA-'ApakI sArI bAtacIta se lagatA hai ki ApakI cetanA mastiSka ke paripArzva meM hai|' cetanA nAbhi ke Asa-pAsa hogI to eka alaga prakAra kA vyaktitva hogaa| cetanA mastiSka ke paripArzva meM hogI to eka alaga prakAra kA vyaktitva hogaa| nAbhi para kendrita cetanA kA UrdhvArohaNa hotA hai to sArA vyaktitva badala jAtA hai, AcaraNa, vyavahAra aura ciMtana badala jAtA hai| hama kalpanA bhI nahIM kara sakate ki yaha vahI vyakti hai| yaha socA bhI nahIM jA sktaa| maharSi vAlmIki kyA thA aura kyA ho gayA? nAbhi ke AsapAsa rahane vAlI usakI cetanA kahAM pahuMca gaI? aMgulimAla nRzaMsa hatyArA thaa| usakI cetanA nAbhi se nIce rahatI thii| jaba aMgulimAla pratibuddha huA, usakI cetanA kA UrdhvArohaNa ho gyaa| arjunamAlAkAra roja sAta prANiyoM kI hatyA karatA thaa| chaha puruSa aura eka strI pratidina mArane kA saMkalpa thaa| eka AdamI upavAsa kA vrata letA hai, eka AdamI sAmAyika kA vrata letA hai kintu arjunamAlAkAra kA vrata thA sAta logoM kI htyaa| kucha logoM kA yaha saMkalpa hotA hai mAlA phere binA maiM muMha meM pAnI bhI nahIM DAlatA, sAmAyika kiye binA bhojana-pAnI nahIM letaa| arjunamAlAkAra kA saMkalpa yaha thA-sAta AdamiyoM ko mAre binA muMha meM anna jala nahIM lenaa| vahI arjunamAlAkAra bhagavAna mahAvIra kI zaraNa meM gayA aura sAdhu bana gyaa| usakI cetanA kA rUpAntaraNa ho gyaa| nAbhi kendrita cetanA kA mastiSka meM praveza ho gyaa| ___jambUkumAra ke mana meM tIna prazna the maiM kauna hUM? maiM kahAM se AyA hUM? yaha kisa karma kA vipAka hai? usake mana meM cauthA prazna nahIM thaa| kintu vartamAna saMdarbha meM cauthA prazna bhI bahuta mahattvapUrNa hai| ina praznoM kA samAdhAna use pAnA hai para kauna de samAdhAna? samAdhAna ke lie jarUrI hai guru kI khoj| jambUkumAra isa khoja meM hai ki koI guru mila jAyeM aura ina ajJAta rahasya bhare praznoM kA samAdhAna prApta ho jaae| ye prazna jambUkumAra ke aMtaHkaraNa ko niraMtara AMdolita kara rahe haiM, udvelita kara rahe haiN| isa AMdolana aura udvelana kA pariNAma kyA hogA? jIvana se jur3e ina yakSa praznoM kA samAdhAna hogA yA ye anasulajhe hI raha jAeMge? kyA kisI jJAnI guru kA yoga milegA? gAthA parama vijaya kI
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI 13 urvarA bhUmi, varSA Rtu, acchI vRSTi aura phira bIja vpn| isa sthiti meM kRSi kI saMbhAvanA rahatI hai| sabase pahale urvarA bhUmi kI jarUrata hai| Usara bhUmi meM bIja boyA nahIM jaataa| yadi koI bo detA hai to ugatA nahIM hai| jambUkumAra kI hRt-bhUmi urvarA bana gii| use jo honA hai usake lie bhUmi taiyAra ho gii| jaba bhUmikA bana jAtI hai taba Age kA kAma sarala ho jAtA hai| mana meM jaba kabhI eka prazna paidA ho jAtA hai aura usakI khoja zurU hotI hai to apane Apa caraNa Age bar3hate haiM aura eka naI dizA kA udghATana ho jAtA hai| isa prazna ne jambUkumAra ke mana ko AMdolita kara diyA- maiMne kyA kiyA thA ? jina khojA tina pAiyA gahare pAnI paiTha / khoja ho, mana meM tar3apa ho to guru milatA hai| jisa kaMTha meM tar3apa hI na ho, pyAsa hI na lage usa kaMTha ko pAnI pilAne kA koI artha nahIM hotaa| pAnI acchA vahAM lagatA hai jahAM kaMTha meM pyAsa hai| jahAM pyAsa hai vahAM kahIM nA kahIM se pAnI mila hI jAtA hai| jambUkumAra eka dina vana bhramaNa ke lie gayA / rAjagRha nagara ke bAhyavartI udyAna meM vaha caMkramaNa kara rahA thaa| sahasA usakI dRSTi eka dhyAnalIna muni kI ora gaI- are ! azoka vRkSa ke nIce koI mahAmuni dhyAna meM lIna haiN| kitanA divya hai inakA AbhAmaMDala aura prbhaamNddl| jambUkumAra ke caraNa thama ge| usane muni ko vaMdanA kI, unakI sannidhi meM AsIna ho gyaa| ardha ghaTikA biitii| mahAmuni kA dhyAna saMpanna huaa| jambUkumAra ne punaH vaMdanA kii| ha1
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAmuni ne praznAyita dRSTi se dekhate hue pUchA-'vatsa! tuma kauna ho? isa nirjana vana meM kaise Ae ho? ra jambUkumAra ne kahA-'mahAmuni! maiM rAjagRha kA nivAsI huuN| merA nAma jambUkumAra hai| maiM vanabhramaNa ke ODASE lie AyA thaa| maiMne Apako dekhA to eka cirapAlita jijJAsA ke samAdhAna kI bhAvanA tIvra bana gii|' 'tuma kyA cAhate ho?' 'mahAmuni! maiM apanA pUrvabhava jAnanA cAhatA huuN| pichale janma meM maiM kyA thA? maiMne kyA kiyA thA, yaha maiM jAnanA cAhatA huuN|' bho mune! kRpayA kiMcid, brUhi me sNshycchide| janmAMtarasya vRttAMtaM, jJAtumicchAmi tvnmukhaat|| Aja yaha viSaya parAmanovijJAna kA hai| parAmanovijJAna yAnI pUrvajanma kI khoj| pUrvajanma kI zodha Aja cala rahI hai vyakti pichale janma meM kyA thA? jo Aja manuSya hai, vaha pahale kyA thA? kaisA thA usakA jIvana? kyA usake sukha aura duHkha kA kAraNa-bIja atIta meM hai? eka choTI sI lar3akI aneka bAra AtI hai, vaha kahatI hai-maiM pichale janma meM cUrU meM surANA parivAra meM janmI thii| cUrU ke prasiddha tatvajJa aura zraddhAlu zrAvaka hukumacaMdajI surANA ke ghara merA janma huA thaa| eka bahina AI, usane kahA maiM pichale janma meM eka rAjapUta kI lar3akI thii| vahAM se marane ke bAda sAmane jo ghara hai usI meM maiMne janma liyA hai| mere pUrvajanma ke mAtA-pitA aura vartamAna mAtA-pitA Amane gAthA sAmane rahate haiN| parama vijaya kI Aja isa viSaya para bahuta kAma ho rahA hai| kAphI kAma Age bar3hA hai| aneka varSa pahale samAcAra-patra meM par3hA thA-soviyata saMgha meM vaijJAnikoM ne isa dizA meM bahuta anusaMdhAna kiyA, khoja kAphI Age bar3ha gii| vaijJAnika lakSya ke nikaTa pahuMca ge| kintu tatkAlIna sAmyavAdI zAsana meM usa anveSaNa ko roka diyA gyaa| unheM yaha AzaMkA ho gaI yadi pUrvajanma siddha ho gayA to kyA hogA? kyA dvaMdvAtmaka bhautikavAda kA AdhAra hI samApta nahIM ho jAegA? ___ yaha anusaMdhAna kA eka bar3A viSaya hai| Aja vaijJAnika yAMtrika saMsAdhanoM aura sUkSma upakaraNoM se isa dizA meM khoja kara rahe haiN| prAcIna yuga meM khoja kI jyAdA jarUrata nahIM thii| aise atIndriya jJAnI muni vidyamAna the, jo jAtismRtijJAna ke draSTA aura prayoktA the| unake pAsa jo vyakti jAtA, vaha apanI jijJAsA kA samAdhAna pA letaa| jambUkumAra ne muni se apanA pUrvajanma pUchA aura muni ne usake prazna ko samAhita kara diyaa| dhyAnalIna mahAmuni ne kahA-'jambUkumAra! maiM tumhAre cAra janmoM ko abhI sAkSAt dekha rahA huuN|' 'mahAmuni! maiM apane cAroM janmoM ko jAnanA cAhatA huuN| ApakI kRpA se merI cAha saphala bnegii| maiM dhanya aura kRtArtha bnuuNgaa|'-jmbuukumaar ne bhAva bhare svara meM khaa| 'jambUkumAra! cAra janmoM meM tuma do bAra manuSya bane aura do bAra deva rUpa meM utpanna hue|'
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI 'mahAmuni! maiM pahale manuSya banA yA deva?' 'jambUkumAra! tumhArA pahalA janma manuSya kA hai| tumhArA nAma thA bhAvadeva / tumhAre choTe bhAI kA nAma thA bhavadeva / ' jaina sAhitya meM bhAvadeva-nAMgalA kA prasiddha AkhyAna hai / sAdhu-sAdhviyAM use par3hate haiM, vyAkhyAna sunAte haiN| mahAmuni ne kahA- 'manuSya Ayu kA bhoga kara tumane samAdhimaraNa kA varaNa kiyA / tuma sanatkumAra deva bne| devaloka se cyuta hokara zivakumAra banA aura phira brahmaloka meM devatA bne| isa pAMcaveM bhava meM jambUkumAra ke rUpa meM utpanna hue ho|' muni ne kahA- 'tUne saMyama kI ArAdhanA kI, sAdhanA itanI prabala huI ki tumhAre saMskAra kAphI kSINa ho cuke haiN| bhAvadeva ke janma meM to saMskAra ne satAyA thA, eka bAra vicalita bhI ho gae the kintu phira saMbhala ge| usake pazcAt jo sAdhanA kI, vaha vizuddha banatI gaI / ' kisI bhI vyakti ke jIvana meM, sAdhanA meM aneka utAra-car3hAva Ate haiN| koI sAdhaka yaha mAna leM ki maiM siddha ho gayA to yaha bhrAMti hai| isa bhrAMti meM rahane vAlA Age nahIM bar3hatA, pIche haTa jAtA hai| bahuta kaThina hai aThAraha pApa kA tyaag| bahuta kaThina hai sAmAyika kI sAdhanA / aThAraha pApa sAvadya yoga haiN| usakI parijJA sarala nahIM hai| AdamI asatya meM bhI rasa letA hai, vAsanA meM bhI rasa letA hai, niMdA, cugalI, kalaha, jhagar3A- inameM bhI rasa letA hai / rAta-dina dimAga usI meM rahatA hai| bahuta loga kahate haiM - hamArA vikAsa nahIM hotA? maiMne kahA- vikAsa kaise ho? tumhArA dimAga to ina saba meM lagA huA hai| vikAsa hogA kaise ? jisakI AtmA jAgRta ho jAtI hai, cAritra mohanIya karma kA kSayopazama prabala ho jAtA hai, cAritra meM rati A jAtI hai, vaha Atmarati ho jAtA hai, AtmA meM ramaNa karatA hai, AtmA ko dekhane laga jAtA hai| AcArAMga kA prasiddha sUkta hai - je aNaNNadaMsI se aNaNNArAme - jo ananyadarzI hai, vaha dUsare ko nahIM dekhatA, kevala AtmA ko dekhatA hai, vaha ananya meM ramaNa karane laga jAtA hai| jo ananya meM ramaNa karatA hai, vaha ananya ko dekhatA hai / caritra moha kA kSayopazama jaba itanA prabala ho jAtA hai, taba ciMtana kI dhArA badala jAtI hai| kapila kA kSayopazama paka gayA thaa| kSayopazama pakA to cintana kI dhArA badala gii| jo kapila kisI ke moha-pAza meM phaMsA huA thA, lobha lAlaca ke kAraNa rAtri meM ghUma rahA thA vahI kapila jaba dhArA badalI to tanmaya hokara gA utthaa| adhuve asAsayampi, saMsArammi duHkhapaurAe / kiM nAma hojja taM kammayaM, jeNAhaM doggaiM na gacchejjA / / kahAM vaha yAcanA kA svara aura kahAM yaha khoja kA dRSTikoNa ? kaunasA vaha karma hai, kauna sA vaha AcaraNa hai jisase maiM durgati meM na jAUM? jaba yaha ciMtana jAgatA hai, sugati dUra nahIM rahatI / 'maiM durgati meM 63
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ na jAUM, merI durgati na ho' yaha ciMtana bahuta virala AtmAoM meM, pavitra AtmAoM meM prasphurita hotA hai| anyathA dimAga priya-apriya vyavahAra meM ulajhA rahatA hai, dina-rAta gunA bhAga meM lagA rahatA hai| yaha prazna jisake mana meM jAga jAtA hai, vaha vilakSaNa bana jAtA hai| zrAvaka-zrAvikA hI nahIM, sAdhu-sAdhviyoM ke lie bar3A durlabha hai yaha cintn| kyA hama apane Apase yaha pUchate haiM-vaha kauna sA karma hai, jise prApta kara maiM durgati meM na jAUM, merI durgati na ho|' yaha cintana taba jagatA hai jaba yaha anubhUti hotI hai-yaha saMsAra adhruva hai, azAzvata hai| ___ saMsAra eka pravAha hai| vyakti AtA hai, calA jAtA hai| jo Aja se 100 varSa pahale thA, patA nahIM vaha Aja kahAM hai? kitane loga zatAyu hote haiM? 150 varSa kA manuSya to pUre hindustAna meM bhI koI muzkila se milegA? isa samUcI duniyA meM 125-150 varSa kA AdamI koI virala hI ho sakatA hai| eka pravAha cala rahA hai| vyakti AtA hai, kucha varSa jItA hai aura calA jAtA hai| kintu jaba vyakti AtA hai, jIvanayApana karatA hai, usa samaya eka aisA nazA rahatA hai ki vyakti socatA hI nahIM hai mujhe bhI jAnA hai| eka bAra hama loga dillI meM the| eka prasiddha udyogapati kA lar3akA bahuta bAra AtA thaa| usase bAtacIta kii| usane kahA-'maiM eka prazna Apase pUchanA cAhatA huuN|' maiMne kahA-bolo, kyA prazna hai tumhArA?' 'merA prazna yaha hai ki hama loga itane bar3e-bar3e kArakhAne lagA rahe haiN| cAra hajAra karor3a kA kArakhAnA, ATha hajAra karor3a, dasa hajAra karor3a kI phaikTrI, Akhira kyA hogA?' maiMne kahA-'jo sArI duniyA kA huA hai, vahI tumhArA hogaa| nayA kucha nahIM hogaa| Akhira aMtima zaraNa jo hai, vaha sabakI eka hai| zmazAnaM zaraNaM gacchAmi-aMtima zaraNa hai shmshaan|' phira bhI AdamI meM eka aisA nazA rahatA hai ki vaha socatA nahIM hai| ___bahuta suMdara kahA gayA duHkhapaurAe-isa saMsAra meM pracura duHkha hai| duHkha kI koI kamI nahIM hai| zArIrika duHkha, mAnasika duHkha, bhAvanAtmaka duHkha-duHkha para duHkha Ate rahate haiN| ina dinoM eka sthiti banI-vRddhA mAM jIvita hai, yuvA putra kA svargavAsa ho gyaa| mAM kA mana AMdolita ho gyaa| vaha putra ke viyoga meM zokavihvala ho gii| kucha samaya pazcAt dUsare putra ne bhI cira vidAI le lii| mAM ke duHkha kA koI mApa ho sakatA hai? isa saMsAra meM eka ke bAda eka duHkha Ate rahate haiN| kucha dina pahale eka parivAra AyA, parivAra ke sadasyoM ne apane duHkha kI gAthA kahI-AcAryazrI! bUr3hA bApa to jIvita hai aura yuvA putra calA gyaa|' ____ maiMne kahA-'kaunasI Azcarya kI bAta hai| yaha saMyoga-viyoga kI duniyA hai| isameM saba kucha ho sakatA hai| na ho to Azcarya hai| ho to koI Azcarya nhiiN|' eka saMskRta kavi ne kitanA saTIka likhA hai udghATitanavadvAre, paMjare vihgonilH| yattiSThati tadAzcaryaM, prayANe vismayaH kutH|| yaha zarIra rUpI piMjarA, jisake eka nahIM, nau daravAje udghATita haiN| piMjarA eka, daravAje nau| daravAjA gAthA parama vijaya kI
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA hamezA khulA rahatA hai, kabhI baMda nahIM kiyA jaataa| usa piMjare meM, jisake nau daravAje khule haiM, eka zvAsa kA pakSI baiThA hai| vaha calA jAe, usameM koI Azcarya nahIM hai| kintu vaha Tika rahA hai, yaha Azcarya kI bAta hai| piMjare ke nau daravAje kholakara pakSI ko baMda rakhanA kyA Azcarya nahIM hai? isa duHkha bahula sthiti kA anubhava karanA aura yaha socanA kitanA mahattvapUrNa hai-vaha kauna sA karma hai jisase merI durgati na ho! muni ne kahA-'jambUkumAra! tumane manuSya ke donoM bhavoM meM sAdhanA kii| eka bAra skhalita bhI hue kiMtu punaH acchI sAdhanA kara lii| usa acchI sAdhanA se tuma puruSottama bana ge|' ___ rathanemi aura rAjImatI kA vizruta prasaMga hai| rathanemi eka bAra vicalita hue, phira sNbhle| saMbhalane ke bAda aisI sAdhanA kI, sUtrakAra kahate haiM ve puruSottama bana gye| jaina sAhitya meM bhagavAna mahAvIra aura samrAT zreNika kA eka saMvAda upalabdha hotA hai| vaha saMvAda usa samaya kA hai jisa samaya jambUkumAra kA janma nahIM huA thaa| bhagavAna mahAvIra rAjagRha meM samavasRta the| samrAT zreNika bhagavAna mahAvIra ke darzanArtha aae| bhagavAna kA pravacana sunA, dharma dezanA sunii| dezanA ke aMta meM samrATa zreNika ne aMtima kevalI ke saMdarbha meM eka prazna puuchaa| aisA pratIta hotA hai-prAcInakAla meM dharma dezanA ke aMta meM kucha prazna bhI pUche jAte the, jijJAsAeM bhI hotI thiiN| yaha acchA krama hai| korA pravacana sunA, cale gye| mana meM koI saMzaya huA, saMdeha huA, jijJAsA huI aura usakA samAdhAna nahIM huA to kucha kamI raha jAtI hai| yaha sundara krama hai-AdhA ghaMTA pravacana ho aura 10-20 miniTa praznottara ke lie rakhA jaae| kiMtu aneka bAra aisA hotA hai ki prazna pUchane vAle bhI nahIM milte| kisI ke mana meM prazna jAgatA hI nahIM hai to jijJAsA-samAdhAna kA krama kaise cale? zreNika ne dezanA ke bAda eka prazna pUchA bhagavAna mahAvIra se--'bhaMte! Apa kevalI haiN| Apake bahuta sAre sAdhu bhI kevalI haiN| yaha kevalajJAna kI paramparA cala rahI hai| maiM jAnanA cAhatA hUM ki yaha kevalajJAna kI paramparA kaba taka calegI? aMtima kevalI kauna hogA?' zreNika ne yaha prazna kyoM pUchA? isakA koI kAraNa upalabdha nahIM hai| praznakartA svataMtra hotA hai| jo cAhe, pUcha sakatA hai| uttara dene vAlA parataMtra hotA hai, baMdhA huA hotA hai| jo prazna pUchA jA rahA hai, usI kA uttara denA hotA hai para pUchane vAle para yaha baMdiza nahIM hotI, yaha niyama nahIM hotaa| yaha usakI svataMtratA hai ki mana meM Ae, vaha pUcha le| isalie kabhI-kabhI UTapaTAMga aura vicitra prazna bhI prastuta ho jAte haiN| __eka bAra pUjya gurudeva kA bharatapura meM pravAsa thaa| rAtri meM pravacana huaa| pravacana ke bAda gurudeva ne kahA-muni nathamalajI (AcArya mahAprajJa) saMskRta meM Az kavitA kreNge| koI samasyA denA cAheM to de sakate haiN| eka vidvAn khar3A huA, bolA-'merI eka samasyA hai, use pUrA kreN|' 'vidvatvara! samasyA kyA hai?' vidvAn bolA-'samasyA yaha hai-macchara ke gale meM hAthiyoM kA yUtha ghusa gayA hai|' mazakagalakaraMdhe hastiyUthaM prvissttN| parama vijaya kI
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ W kahAM vizAlakAya hAthiyoM kA samUha, kahAM macchara ke gale kA chidra? samasyA rakhane vAlA, prazna karane vAlA svataMtra hotA hai| uttara dene vAle ko to usake pIche calanA par3atA hai| aneka bAra aise prazna Ate haiM, jo bar3e jaTila hote haiN| zreNika ke mana meM prazna AyA aura usane pUcha liyA'bhaMte! aMtima kevalI kauna hogA?' ____ bhagavAna mahAvIra ne kahA-'jambUkumAra aMtima kevalI hogaa|' gAthA parama vijaya kI 'bhaMte! vaha kahAM kA nivAsI hai?' 'zreNika! abhI vaha isa manuSya loka meM nahIM hai|' 'to kahAM hai vaha?' 'devaloka meN|' 'vaha kahAM utpanna hogA?' 'isI rAjagRha nagara meN|' 'bhaMte! kyA mere hI ghara meM paidA hogA?' 'nahIM, tumhAre ghara meM utpanna nahIM hogaa|' 'to kahAM hogA?' 'eka zreSThI ke ghara meM utpanna hogA aura usakA nAma hogA jmbuukumaar| vaha aMtima kevalI bnegaa|' 'bhaMte! usane aisI kyA sAdhanA kI hai athavA karegA, jisase vaha kevalI banegA?' bhagavAna mahAvIra ne prastuta saMdarbha meM jambUkumAra ke ina cAra bhavoM kA varNana kiyaa| jambUkumAra ke cAra bhavoM kI bAta zvetAmbara aura digambara donoM paramparAoM meM samAna hai| do manuSya bhava-bhAvadeva aura zivakumAra kA bhv| do devabhava-sanatkumAra aura brahmadeva kA bhaav| jambUkumAra ko bhagavAna mahAvIra aura samrATa zreNika kA yaha saMvAda jJAta nahIM thA kintu use apane pUrvajanma kA patA laga gyaa| usake ye prazna samAhita ho gae-maiM kauna hU~? maiM kahAM se AyA hUM aura maiMne kyA kiyA thA? use yaha jJAta ho gayA ki maiMne pUrvajanma meM sukRta kiyA thA isIlie meM deva bnaa| devaloka se manuSya bhava meM AyA huuN| ___ kahA jAtA hai koI manuSya maratA hai aura svarga meM utpanna hotA hai to aMtarmuhUrta meM pUrA yuvA bana jAtA hai| kyA Apa kalpanA kara sakate haiM? Aja zaMkara bAjarA hotA hai, Ama jaldI paka jAtA hai| pahale kahA jAtA thA-Ama kA vRkSa bAraha varSa meM phalatA hai| vartamAna meM vaha eka varSa meM phalavAna ho jAtA hai|
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ devatA bhI aMtarmuhUrta meM yuvA bana jAtA hai| deviyAM-deva saba Ate haiM, pUchate haiM kiM daccA, kim bhoccA, kiM vA sukaDaM kayaM-Apane kyA supAtra dAna diyA thA? Apane kyA sukRta kA AcaraNa kiyA thA? Apane kyA sukRta kI sAdhanA kI thI, jisase Apa yahAM utpanna hue haiM? ____ yaha prazna eka samAdhAna bhI detA hai| devatA apane atIta meM lauTatA hai aura apanI sAdhanA kA svayaM sAkSAt karatA hai| jambUkumAra ko pUrvajanmoM kA jJAna huA aura usakA mAnasa badala gyaa| bhUmi urvarA bana gii| vaha / yaha jAna gayA maiM jisa paramparA se A rahA hUM aura maiMne jo sukRta kI ArAdhanA kI hai, usa paramparA ko aba vicchinna nahIM hone denA hai| vaha paraMparA avicchinna cle| eka janma meM sAdhu banA, dUsare meM sAdhu bnaa| madhya meM svarga meM calA gyaa| yaha merA manuSya kA tIsarA janma hai| isa janma meM bhI usI paramparA ko avicchinna rakhanA hai| mana meM eka saMkalpa jAga gyaa| urvarA hI nahIM banI, varSA bhI barasa gaI, bIja kI buvAI bhI ho gii| kyA usa bIja ko siMcana milegA? kyA vaha vaTavRkSa banegA?.... gAthA parama vijaya kI
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ sau AdamI baiThe haiN| unako dekho to lagegA-bilkula zAMti se baiThe haiN| para unake bhItara kyA ho rahA hai? mana kyA soca rahA hai? bhAva kyA haiM? kyA usakA hameM patA lagatA hai? bAhara kA rUpa to eka sA lagatA hai kintu bhItara meM hara vyakti alaga-alaga hai| aneka vyaktiyoM meM nahIM, eka vyakti meM bhI dvaMdva hotA hai| hamAre bhItara audayika bhAva aura kSAyopazamika bhAva-donoM kI praNAliyAM haiN| do nAle baha rahe haiM eka gAthA audayika bhAva kA, karma ke udaya kaa| dUsarA kSAyopazamika bhAva kaa| manovijJAna kI bhASA meM eka hai parama vijaya kI vidheyAtmaka bhAvadhArA, dUsarI hai niSedhAtmaka bhaavdhaaraa| eka hI AdamI alaga-alaga prakAra se socatA hai| kabhI usake mana meM AtA hai ki AtmA kA kalyANa kro| calate-calate mana meM kabhI bhaya, vAsanA Adi kA saMvega bhI A jAtA hai, burA vicAra bhI A jAtA hai| aisA kyoM hotA hai? yaha khaMDita yA dvaMdvAtmaka vyaktitva hai| donoM prakAra kI vicAradhArAeM eka hI manuSya meM utpanna hotI rahatI haiM-kabhI acchI A jAtI hai aura kabhI burI bhI A jAtI hai| ___ bhItara kA jagat bar3A vicitra hotA hai| use samajhanA bahuta Avazyaka bhI hai| dharma kA sabase bar3A kAma yaha hai ki bhItara ke jagat kI pahacAna karAI jA ske| apane bhItarI jagat ko hama dekha sakeM, pahacAna skeN| ___ jambukumAra bhItara ke jagat meM yAtrAyita ho gyaa| usane socA-maiMne saphalatA ko dekhA aura saphalatA ke pIche chipe hue puNya ko dekhaa| puNya saphalatA dilA rahA hai| maiMne usa bhAgya ko dekhA, jo saphalatA kI pRSThabhUmi kA sRjana kara rahA hai| pUrvajanma ko dekhA, usa para ciMtana kiyA to lagA saphalatA kA hetu hai pUrvakRta puNya yA bhaagy| jisakI janmakuNDalI meM bhAgya teja hotA hai, jyotiSI bhI kahate haiM isako koI ciMtA nahIM hai, isakA bhAgya bar3A prabala hai| yaha sarvatra saphala hogA, kahIM viphalatA nahIM milegii| bhAgya kamajora hotA hai to kitanA hI buddhimAna ho, paira lar3akhar3A jAte haiN| saphala nahIM hotaa| aise logoM ko dekhA hai, jo bahuta hoziyAra aura catura the kintu bhAgya kI rekhA prabala nahIM thii| ve socate, bar3I kalpanA karate para hotA kucha bhI nhiiN| 68 .
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI jambUkumAra ne yaha jAna liyA merA bhAgya bhI prabala thA aura pUrvajanma bhI acchA rhaa| aba mujhe kyA karanA cAhie? maiMne karmabaMdha ke rahasya ko bhI samajha liyaa| merA jIvana saphala kaise bane? jIvana kA vikAsa kaise ho? mujhe isa bAre meM ciMtana karanA hai| eka antadvaMdva cala rahA hai, vicAroM kA maMthana ho rahA hai| binA maMthana ke koI naI cIja nahIM nikltii| paurANika kathA meM kahA jAtA hai-samudra kA maMthana kiyA to ratna nikle| dahI kA maMthana kareM to navanIta nikalatA hai| maMthana ke binA navanIta nahIM miltaa| jambUkumAra ke dimAga meM eka maMthana cala rahA hai, AloDana-viloDana ho rahA hai, eka prakAra kA bilonA ho rahA hai| mAtA-pitA soca rahe haiM hamArA putra itanA zaktizAlI hai, hameM yaha patA hI nahIM thaa| hamane yaha kalpanA hI nahIM kI thI ki usameM itanA asIma bala hai| pUre magadha meM, rAjagRha meM jambUkumAra prakhyAta ho gayA hai| aba jambUkumAra ke lie hameM socanA caahie| aba taka hamane apanA kartavya nahIM nibhaayaa| mAtA-pitA kA pahalA kartavya hotA hai-putra ko pddh'aanaa| vaha kArya to hamane kara liyaa| Ajakala mAtA-pitA putra-putriyoM kI par3hAI ke bAre meM jitanA socate haiM, pahale kabhI nahIM socate the| purAne jamAne meM kanyA ko par3hAne kA prazna hI nahIM thaa| putroM ko bhI kama par3hAte the isIlie saMskRta kaviyoM ko likhanA par3A mAtA zatru pitA vairI, yAbhyAM bAlo na paatthitH| na zobhate sabhAmadhye, haMsamadhye bako ythaa|| vaha mAtA zatru hai aura pitA vairI hai, jinhoMne apane putra ko nahIM pddh'aayaa| kyoMki anapar3ha AdamI sabhA meM jAtA hai, bIsa-tIsa logoM ke bIca baiThatA hai to zobhita nahIM hotaa| jaise haMsoM ke bIca bagulA zobhita nahIM hotA vaise hI anapar3ha vyakti sabhyajanoM meM zobhita nahIM hotaa| mAtA-pitA ne socA-hamane jambUkumAra ko par3hAyA, saMskArI bnaayaa| eka kartavya pUrA ho gyaa| hamArA dUsarA kartavya hai-pariNaya, vivAha kareM, isako svAvalaMbI bnaaeN| mAtA-pitA isa ciMtA meM haiM ki jambUkumAra kA vivAha kahAM kareM? aura kaise kareM? eka ora jambUkumAra ke mastiSka meM parama vijaya kA saMkalpa pala rahA hai| dUsarI ora mAtA-pitA ke mastiSka meM vivAha kI bAta cala rahI hai| tIsarI ora jambUkumAra kI khyAti se abhibhUta aneka parivAroM ne nae sapane saMjone zurU kara die| saikar3oM-saikar3oM parivAroM meM eka carcA zurU ho gii| eka dhanADhya ne socA-putrI bar3I ho gaI, vivAha karanA hai| vara kI khoja meM the| aba jambUkumAra se bar3hiyA vara kauna mile? itanA zaktizAlI aura itanA mahimAmaya kumAra hai, saba dRSTiyoM se acchA hai| hama prayatna kareM ki jambUkumAra ke sAtha zAdI ho jaaye| cAroM ora se nimaMtraNa Ane laga ge| Ajakala koI mainejameMTa kA korsa karatA hai, koI iMjIniyariMga karatA hai, jaise hI rijalTa Ate haiM, patA calatA hai ki prathama AyA hai to bar3I-bar3I kampaniyoM ke oNphara Ane laga jAte haiN| adhyayana pUrA hone se pahale jaoNba mila jAtA hai|
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ jahAM prasiddhi hotI hai vahAM dhyAna calA jAtA hai| tIna jagat bana gaye-eka jambUkumAra kA apanA jagat, eka mAtA-pitA kA jagat aura eka rAjagRha kA jgt| tInoM meM eka spaMdana hai, eka halacala hai| jambUkumAra kA yAtrA patha bhinna hai| vaha bhoga se tyAga kI ora jAne kI bAta soca rahA hai| mAtA-pitA use bhoga meM le jAne kI bAta soca rahe haiN| rAjagRha ke aneka loga apanA saMbaMdha sthApita karane kI bAta soca rahe haiN| jambUkumAra ke mana meM kyA hai, yaha mAtA-pitA nahIM jaante| mAtA-pitA ke mana meM kyA hai, ise dUsare loga nahIM jaante| kisI ke mana kI bAta jAnanA bar3A muzkila hotA hai| samrATa zreNika ne eka gAMva ke logoM ko bulAyA, kahA-'yaha bUDhA hAthI hai, ise le jaao| khilAo pilaao| saba taraha se dhyAna rkho|' 'mahArAja! le jaayeNge|' 'para merI zarta yaha hai ki isake marane kI sUcanA mata denaa|' saba stabdha raha gaye, socA-kaise pUrA kareM isa zarta ko, phira bhI Adeza thA isalie le ge| hAthI maraNAsanna thaa| do-cAra dina meM mara gyaa| saba ghbraaye| ikaTThe hue, socA-kyA kreN| rAjA ke mana meM kyA bAta hai, koI nahIM samajha pA rahA hai| inake mana meM kyA bIta rahI hai, ise rAjA nahIM samajha pA rahA hai| saba ciMtAtura bane hue the| unhoMne buddhimAna rohaka ko bulaayaa| rohaka ne kahA-'Apa kyoM ciMtA kara rahe hai?' ____ 'rohaka! bahuta ciMtA kI bAta hai| samrATa kA Adeza hai ki roja mujhe hAthI ke sukhada samAcAra do| jo mujhe Akara yaha kahegA ki hAthI mara gayA, use maranA par3egA, usako phAMsI kI sajA milegii| aba hama kyA kaheM? samrATa ko yadi kaheM ki hAthI ThIka hai to musiibt| yaha kaha deM ki hAthI mara gayA to samrATa mAra DAlegA kahane vAle ko|' rohaka ne kahA-'yaha bahuta choTI bAta hai| kyoM ciMtA karate ho| saba sukha se roTI khaao| maiM samrATa ke pAsa jA rahA huuN|' rohaka samrATa ke pAsa gayA, namaskAra kiyaa| samrAT ne pUchA-'kahAM se Aye ho| kyoM Aye ho?' rohaka bolA-'maiM amuka gAMva se AyA huuN| hAthI kA samAcAra dene AyA huuN|' 'bolo, hAthI kaise hai?' 'bahuta acchA hai|' 'kyA khilA rahe ho?' 'Aja to aisA ho gayA ki vaha khA nahIM rahA hai| hama to khilAnA cAhate haiM para vaha khA nahIM rahA hai| pAnI bhI nahIM pI rahA hai|' 'kyA vaha khar3A hotA hai|' 'nahIM, khar3A bhI nahIM hotaa| gAthA parama vijaya kI 100
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI 'sAMsa to le rahA hai?' 'sAMsa bhI nahIM le rahA hai|' 'to kyA mara gayA?' 'yaha Apa jAneM, hama kyA kaheM?' apanA-apanA alaga ciMtana hotA hai| rAjA kyA kahalavAnA cAhatA thA, yaha gAMva vAle nahIM jaante| kiMtu rohaka ko jJAta thA ki rAjA kyA kara rahA hai| cintana kA apanA apanA stara hotA hai| sabakA cintana samAna nahIM hotaa| AkRti aura prakRti bhI samAna nahIM hotii| jambUkumAra eka vyakti hai kintu usake saMdarbha meM tIna taraha kI bAteM cala rahI haiN| aneka saMbhrAMta parivAroM ne apanI kanyA jambUkumAra ko sauMpane kA mana banA liyaa| unhoMne apanI yojanA banAnI bhI zurU kara dii| socA-hama RSabhadatta ke pAsa kaise jAeM aura apanA prastAva rakheM? mAtA-pitA yojanA banA rahe haiM ki jambUkumAra ke lie kanyA ko hama kaise khojeM? jambUkumAra kI apanI yojanA hai, vaha soca rahA hai-aba mujhe satya kI khoja meM laganA hai, AtmA kI khoja meM laganA hai, AtmA ke nikaTa jAnA hai| maiMne yaha samajha liyA hai ki satya kA sAra koI hai to vaha AtmA hai| eka eva bhagavAnayamAtmA, jnyaandrshntrNgsrNgH| sarvamanyadupakalpitametad, vyAkulIkaraNameva mmtvm|| eka AtmA hI apanI hai-isa sacAI ko bhUlanA nahIM hai| zeSa sArA vyavahAra hai| sAre saMbaMdha kSaNika haiM, sthApita kiye gaye haiM, jor3e gaye haiN| jo jur3atA hai, vaha TUTa bhI jAtA hai| jo nahIM jur3atA, vaha anAdi hotA hai| anAdi kabhI jur3atA nahIM hai kiMtu jo sAdi hotA hai, Adi sahita hotA hai, vaha jur3atA hai TUTa jAtA hai| milatA hai bikhara jAtA hai| isIlie aneka saMtoM, vidvAnoM ne kahA-nadI nAva saMyoga-nadI nAva kA yoga hai| nadI ke taTa para naukA AtI thI taba saikar3oM loga milate the| Aja nadI nAva ke sthAna para relave sTezana yA havAI aDDA hai| loga vahAM milate haiM aura vApasa cale jAte haiN| yaha duniyA saMbaMdhoM kI duniyA hai kiMtu sacAI yaha hai-AtmA akelI hai, akelA AyA hai akelA jAnA hai| yaha vAstavikatA hai| yaha AtmA eka mahAsamudra hai aura isameM taraMgeM bhI haiN| jJAna-darzana kI taraMga, apanI cetanA kA upayoga-ye urmiyAM haiM jo uThatI rahatI haiN| zeSa saba upakalpita haiN| hamane unheM apanA mAna rakhA hai, vastutaH ve saba apane nahIM haiN| ___vastu yA vyakti ke sAtha eka kalpanA kara lI aura mamakAra ko jor3a diyaa| eka vyakti se dUsare vyakti kA, eka vyakti se vastu kA jo saMbaMdha hotA hai usakA dhAgA hai mmtv| cetanA meM se eka taraMga nikalatI hai-'yaha merA hai|' yaha mamatva kA dhAgA nikalA, usako bAMdha diyA phira yaha mati bana jAtI hai merA zarIra, merA ghara, merA parivAra, merA dharma, merA samAja, merA rASTra-Age se Age bar3hate calo, calate clo| yaha mamatva vistAra detA hai| vastutaH merA kitanA hai? AtmA to akelI hai| mamatva usako bahurUpa banA detA hai| nAnA rUpa ho jAte haiN| yaha saMbaMdhoM kA vistAra mamatva ke kAraNa hotA hai|
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUkumAra kA ciMtana saMbaMdha se asaMbaMdha kI dizA meM kendrita ho rahA hai| usake ciMtana meM vairAgya ko puSTa karane vAle unmeSa A rahe haiM- 'maiMne isa sacAI kA anubhava kara liyA hai ki saMbaMdha zAzvata nahIM hai| saMyoga bhI zAzvata nahIM hai| jo Aja hai vaha kala nahIM thaa| maiM pichale janma meM bhAvadeva thA taba yaha makAna merA nahIM thA / maiM yahAM kA nivAsI nahIM thaa| ye mAtA-pitA bhI mere nahIM the| mere mAtA-pitA usa samaya kahAM the, yaha bhI patA nhiiN| pichale janma meM jo mere mAtA-pitA the, ve Aja mere nahIM haiN| patA nahIM ki Aja ve kahAM haiM? isa janma meM mere mAtA-pitA dUsare bana gaye haiN| jo pUrvajanma meM mere the, ve Aja mere nahIM haiN| jo Aja mere haiM, ve pUrvajanma meM mere nahIM the| saMbaMdha zAzvata aura sthAyI kahAM haiM? jo Aja hai, vaha kala nahIM thaa| jo kala thA, vaha Aja nahIM hai| kitane saMbaMdha banate haiM, bigar3ate haiN| eka janma meM bhI saMbaMdha TUTa jAte haiM to logoM ko aTapaTA lagatA hai| mana meM cintana hotA hai ki kitanA acchA saMbaMdha thA, gyaa| yadi pUrvajanma ko dekheM to prazna hogA- kyA duniyA kA koI konA aisA hai, jahAM isa prANI ne janma-maraNa na kiyA ho| bhISma ne yaha icchA vyakta kI thI--mere zarIra kA dAha-saMskAra vahAM karanA, jahAM kisI kA dAha saMskAra nahIM huA hai| vaisA sthAna nizcita kara liyaa| dAha saMskAra kI taiyAriyAM ho giiN| kahA jAtA hai ki usa samaya AkAzavANI huI-- atra bhISmazataM dagdhaM, pAMDavAnAM shttrym| droNAcAryasahasraM tu, kuru saMkhyA na vidyate / / jisa sthAna para dAha saMskAra kara rahe ho, vahAM pahale sau bhISmoM kA dAha saMskAra ho cukA hai| tIna sau pAMDavoM aura hajAroM droNAcAryoM kA dAha saMskAra ho cukA hai| kauravoM kI koI saMkhyA hI nahIM hai| anaMta kAla meM jIva ne jitane saMbaMdha banAye haiM, kyA unakI koI sImA hai? kabhI kisI ko mAtA banAyA, kabhI kisI ko pitA bnaayaa| kabhI koI patnI bana gaI, kabhI koI pati bana gyaa| kabhI beTA bana gayA, kabhI koI bhaginI aura bhAgineya bana gyaa| sarve pitRbhrAtRpitRvyamAtrI, putraaNgjaastriibhginiisnussaatvm| jIvAH prapannA bahuzastadetat, kuTumbameveti paro na kazcit / / jaba hama vyavahAra ke jagat meM jIte haiM taba vartamAna kA lekhA-jokhA hamAre sAmane rahatA hai| agara hama atIta meM jAeM, pUrvajanma kI zrRMkhalA meM cale jAeM aura vahAM saMbaMdhoM ke saMsAra kA sAkSAtkAra kareM to manuSya kA mastiSka cakarA jaae| saMbaMdha itane jaTila aura guMthe hue haiM, jinakI kalpanA bhI nahIM kI jA sktii| 102 Om gAthA parama vijaya kI m
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI isIlie prAcIna vyAkhyAnoM meM bhavAntaroM athavA janmAntaroM kA ullekha milatA hai| janmAntara aura bhavAntara kA jJAna hotA hai to cetanA badala jAtI hai| kitanA vicitra hai saMsAra, saMbaMdhoM kA maayaajaal| jambUkumAra ke mana meM ise lekara eka antardvandva cala rahA hai| isI cintana aura aMtardvandva meM saMdhyA kA samaya ho gyaa| rAtri meM bhI yahI cintanadhArA banI rhii| rAtri meM isa saMkalpa ke sAtha soyA-mujhe Atmopalabdhi karanA hai, AtmA ko pAnA hai| jambUkumAra prAtaHkAla sUryodaya se pUrva hI jAgRta ho gyaa| brahmamuhUrta meM jAganA bahuta mahattvapUrNa hotA hai| yaha jIvana se jur3A eka mahattvapUrNa prazna hai-AdamI soye to kaise soye aura jAge to kaise jAge? sone se pahale AsthAvAna vyakti apane iSTa kA smaraNa karatA hai| yadi koI jaina zrAvaka hai to navakAra maMtra kA smaraNa karake sotA hai| koI vyakti apane guru kA smaraNa karake sotA hai, koI logassa kA pATha karake sotA hai| jisako rAtri meM svapna bahuta Ate haiM athavA bure sapane Ate haiM vaha sAta logassa kA dhyAna karake soye to svapna kI samasyA na rhe| sone kA eka krama hotA hai| jo sAdhanA meM Age jAnA cAhatA hai, vaha kAyotsarga karake sotA hai| yadi kisI ko nIMda nahIM AtI hai to vaha ujjAyI prANAyAma karake sotA hai| jAgane kI bhI prazasta vidhiyAM haiN| eka samajhadAra vyakti dekhegA ki jAgate hI sabase pahalA vicAra kaunasA AyA? kyA acchA vicAra AyA? burA vicAra AyA? kAma kA vicAra AyA athavA nikammA vicAra AyA? agara usa para jAgarUka rahatA hai to bahuta acchA vikAsa kara letA hai| jAgarUkatA kA dUsarA bindu hai-uThane ke bAda kyA karanA cAhie? loga uThate hI apanI aMguliyAM dekhate haiM, hAtha ko dekhate haiM, hAthoM ko muMha para ragar3ate haiN| ROma kahA gayA karAgre vasati lakSmI, karamadhye srsvtii| hAthoM kI aMguliyoM meM lakSmI basatI hai, isalie hAtha ko dekhate haiM, muMha para hAtha pherate haiN| jina vyaktiyoM meM adhyAtma ke prati AsthA hai, ve apane iSTa kA smaraNa karate haiM, vItarAga kA smaraNa karate haiM, namaskAra mahAmaMtra aura bhaktAmara stotra kA pATha karate haiN| yaha sArI uThane se jur3I prakriyA hai| jambUkumAra uThA, uThate hI pahalA vicAra yahI AyA maiM AtmA kA sAkSAtkAra kaise karUM? kaise maiM satya ko upalabdha karUM? isa ciMtana aura vicAra meM magna ho gyaa| sUryodaya hone vAlA thaa| prabhAta kA smy| cAroM tarapha nagara meM maMgalapAThaka munAdI kara rahe haiN| jambUkumAra ke kAnoM se ve svara ttkraae| usane gavAkSa se nIce dekhA-sUryodaya ke sAtha hI koI halacala ho rahI hai| logoM kA AvAgamana zurU ho gayA hai| eka /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ opromo hI dizA meM janatA kA pravAha cala rahA hai| jambUkumAra ne eka vyakti ko AmaMtrita kiyA, pUchA-'Aja kyA bAta hai? itanI jaldI loga kahAM jA rahe haiM?' vaha bolA-kyA Apako patA nahIM hai? Aja rAjagRha meM eka bar3e AcArya A rahe haiN|' 'kauna A rahe haiM?' 'bhagavAna mahAvIra ke paTTadhara ziSya sudharmA svAmI A rahe haiM isalie saba loga taiyArI meM lage haiN| sabakI bhAvanA hai-jaldI taiyAra hokara AcArya sudharmA kA darzana kreN| unakA pravacana suneN| isIlie hajAroMhajAroM logoM kI gati usI dizA meM ho rahI hai|' jambUkumAra ko isa sUcanA se asIma toSa milaa| jaise koI garma se tapA huA AdamI ho, ekadama koI ThaMDA vRkSa A jAye, ThaMDI zItala chAyA mila jAye, aisI zAMti kI anubhUti hone lgii| ___ jambUkumAra ne socA-sudharmA svAmI mere guru haiN| unakA Agamana mere lie zreyaskara hai| sacamuca merA bhAgyodaya ho rahA hai| Aja rAtri meM maiMne socA maiM Atmopalabdhi karUM aura prAtaH usakA rAstA mila gyaa| aba mujhe kahIM jAnA hI nahIM pdd'egaa| ___ aneka bAra hama socate haiM ki amuka vyakti se bAta karanI hai yA kucha kAma hai| vaha vyakti kabhI do ghaMTA bAda A jAtA hai, kabhI eka ghaMTA meM A jAtA hai| jisake mana meM jo kalpanA ho aura vaha kalpanA pUrI ho to use bar3A Ananda kA anubhava hotA hai| jambUkumAra ne socA-sudharmA A rahe haiM, merA bhAgyodaya ho rahA hai, sAre vighna samApta ho rahe haiN| sUcanA dene vAle AdamI ko sammAnapUrvaka vidA kiyaa| usane nizcaya kiyA mujhe bhI jaldI taiyAra honA hai aura sudharmA svAmI ke pAsa jAnA hai| unakI upAsanA karanA hai, pravacana sunanA hai| isa nizcaya ne usake hRdaya meM utsAha aura ullAsa kA saMcAra kiyaa| isa utsAha aura ullAsa kA pariNAma kyA hogA? kyA jambUkumAra kA saMkalpa phalegA? gAthA parama vijaya kI 104 PAHADINommOONSTAmAlaNOVEMBEDDImmu T ERmmomsasakAmAlAAawanamancainme
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI rAga aura vairaagy| samAja rAga ke binA nahIM calatA aura zAMti vairAgya ke binA nahIM miltii| jIvana calAne ke lie rAga aura jIvana ko zAMtimaya banAne ke lie vairaagy| kabhI-kabhI nimitta pAkara vairAgya kA udaya hotA hai| jinake kSayopazama prabala hotA hai, unameM aMtaHpreraNA se bhI vairAgya jAga jAtA hai| jambUkumAra kA kSayopazama prabala thA, pavitra AtmA thI aura bahuta kama karma zeSa the isalie yaha bhAvanA prabala banI-kaise maiM apane Apako jAna sakU~, apane Apako dekha skuu| bhAvanA kI prabalatA ke sAtha hI yaha saMvAda milA-AcArya sudharmA Ae haiN| aMtaHpreraNA huI-mujhe bhI jAnA hai| vaha taiyAra huaa| mAM ke pAsa AyA, Akara bolA-'mAM! Aja sudharmA svAmI nagara meM padhAre haiN| mujhe darzana karanA hai|' ____ mAM ne kahA-'bahuta acchI bAta hai| bahuta acchA socA tumne| ve hamAre guru haiN| guru-darzana ke lie tumheM jAnA hI caahie|' jambUkumAra vahAM phuNcaa| hajAroM-hajAroM loga ikaTThe ho ge| rAjagRha bhagavAna mahAvIra kA pramukha vihAra kSetra thaa| mahArAnI celanA dRr3hadharmiNI zrAvikA thii| usane zreNika ko bhI apane vicAroM meM DhAla liyaa| mahAmaMtrI abhayakumAra jaina zrAvaka thaa| hajAroM-hajAroM loga bhagavAna ke prati gaharI AsthA aura zraddhA rakhate the| bhagavAna mahAvIra kA nirvANa ho gyaa| sudharmA paTTadhara bana gye| bhagavAna mahAvIra ke paTTadhara ziSya Arya sudharmA kA Agamana janatA meM bahuta utsAha aura zraddhA kA saMcAra karane vAlA bnaa| hajAroM loga sudharmA ke darzanArtha aae| pariSad judd'ii| jambUkumAra sAmane baiThA hai| sudharmA kA dhyAna bhI usakI ora kendrita ho gyaa| unheM bhI yogya ziSya kI jarUrata thii| hara AcArya ko yogya ziSya kI jarUrata rahatI hai| aise to bahuta ziSya hote haiM para eka aise yogya ziSya kI vizeSa apekSA rahatI hai jo AcArya ke dAyitva ko saMbhAla 105
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ BACHORNERHdAra sake, vizAla saMgha kA samyak saMcAlana kara ske| gurudeva tulasI ne aneka bAra mujhe kahA-AcArya banate hI eka ciMtA yA ciMtana zurU ho jAtA hai ki jo dAyitva mujhe milA hai usa dAyitva kA nirvAha kara sake, hI aisA vyakti kauna ho sakatA hai? AcArya ke lie sabase bar3A ciMtana kA yahI viSaya rahatA hai| paramparA ko akSuNNa rakhane ke lie, paramparA ko svastha rakhane ke lie bahuta Avazyaka hai-yogya vyakti kI khoj| sudharmA bhI yogya vyakti kI khoja kara rahe the| anAyAsa jambUkumAra sAmane A gyaa| AcArya sudharmA ne dharma dezanA dI aura vizeSa lakSya ke sAtha dii| unakA lakSya rahA-jambukumAra meM vairAgya kA jo bIja upta hai, vaha prasphuTita ho jaae| zreNika ne bhagavAna mahAvIra se jaba yaha prazna pUchA thA aMtima kevalI kauna hogA? mahAvIra ne kahAjambUkumAra nAma kA yuvaka hogaa| usa samaya sudharmA bhagavAna mahAvIra kI upAsanA meM AsIna the| jambUkumAra sudharmA se ajJAta nahIM thaa| sudharmA isa bAta ko jAnate the-rAjagRha meM rahane vAlA jambUkumAra hI merA paTTa ziSya hogA, vahI aMtima kevalI hogaa| ___sAmane avasthita jambUkumAra ke AbhAmaMDala ne Arya sudharmA ko AkRSTa kiyaa| unhoMne nizcaya kiyA-'Aja jambUkumAra ko lakSya kara upadeza denA hai, jisase usameM vairAgya jAge, vaha muni bane aura vikAsa kre|' ____ dharma kI dezanA satya kI dezanA hai, yathArtha kI dezanA hai| satya kI bAta eka artha meM thor3I kar3avI bhI hotI hai, loka vyavahAra se bhinna bhI hotI hai| jahAM loka-vyavahAra hai vahAM rAgAtmaka, rAga ko bar3hAne vAlI gAthA bAta kahI jAtI hai| jahAM dharma kI dezanA hai vahAM vairAgya ko bar3hAne vAlA upadeza hogaa| vairAgya bar3hegA to parama vijaya kI loka vyavahAra meM kucha antara AyegA hii| ___AcArya bhikSu kA eka mArmika dRSTAMta hai| eka seTha ke do patniyAM thiiN| prAcInakAla meM bahupatnI prathA mAnya thii| seTha mara gyaa| eka patnI, jo mAtra laukika dRSTikoNa vAlI thI, rone lagI, vilApa karane lgii| vaha bahata dikhAvA krtii| aisA lagatA ki jaise sArA zoka usI ko haA hai| dasarI patnI samajhadAra thI, dhArmika thI, tattva ko jAnatI thii| usane socA-yaha saMsAra kA svarUpa hai| saMbaMdha hotA hai, bichur3atA hai| saMyoga hotA hai, viyoga hotA hai| vaha samatA meM rahI aura sAmAyika lekara baiTha gii| aba loga Ate haiM, dekhate haiM-eka to ro rahI hai, vilApa kara rahI hai| dUsarI zAMta baiThI hai| logoM ne kahA-'dekho, yaha pativratA nArI hai| pati calA gayA, kitanA duHkha huA hai| dUsarI patnI to zAMta baiThI hai, lagatA hai isako koI duHkha hI nahIM hai|' jo vilApa kara rahI hai, usakI prazaMsA ho rahI hai aura jo zAMta hai, samabhAva meM hai, usakI niMdA ho rahI hai| isakA kAraNa kyA hai? jahAM laukika dRSTi hai vahAM loka-vyavahAra dekhA jAtA hai, tattva nahIM dekhA jaataa| jo vyakti tattva ko jAnatA hai, vaha loka-vyavahAra ko gauNa bhI kara detA hai| dharma kI bAta lokavyavahAra se bhinna hotI hai| laukika vyavahAra meM rAga bar3hAne vAlI carcA hotI hai aura dhArmika bhUmikA meM vairaagyvrdhk| vahAM kahA jAtA hai kastvaM kuta AyAtaH kA te mAtA kaste tAtaH 106
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI tU kauna hai? kahAM se AyA hai? kauna terI mAM hai? kauna terA pitA hai? sArA saMsAra jhUThA hai, bAdala kI chAyA hai| yaha saMsAra haTavAr3A kA melA hai| saMsAra ke pratikUla upadeza diyA jAtA hai| saMbaMdha ko jor3ane vAlA nahIM, saMbaMdhoM ko tor3ane kA upadeza diyA jAtA hai| samasyA yaha hai-saMsAra meM rahane vAlA sAmAjika prANI kisa bAta ko mAne? saMsAra saca hai-isako mAne yA saMsAra jhUThA hai-isako mAne? saMsAra bAdala kI chAyA hai-isako saca mAne? saMsAra mohaka mAyA hai-isako saca mAne? bAjAra meM jAo to saMsAra mohaka mAyA hai aura sudharmA sabhA meM Ao to saMsAra bAdala kI chAyA hai| donoM apane-apane sthAna para upayukta haiN| kyoMki jIvana calAnA hai to bAjAra kI bAta bhI mAnanI par3atI hai aura jIvana ko acchA banAnA hai to bAdala kI chAyA ko bhI mAnanA hogA, usake binA jIvana acchA banegA nhiiN| jaba koI vyakti sAdha ke pAsa jAtA hai to sAdha tyAga kI bAta kahatA hai. choDane kA upadeza detA hai| jaba bAjAra meM jAtA hai, dukAnoM meM sajI huI manahara vastuoM ko dekhatA hai to tyAga kI bAta kAphUra ho jAtI hai| vaha bhoga meM ulajha jAtA hai| manuSya hI nahIM, pazu bhI apanI priya vastu ko dekha digbhramita ho jAtA hai| saMskRta kavi ne likhA-gaharI varSA huii| nadI baha rahI hai| donoM tarapha saghana hariyAlI hai, eka gAya vahAM calI gii| idhara bhI hariyAlI, udhara bhI hriyaalii| gAya socatI hai-pahale isako khAUM yA usako khaauuN| vaha ekadama mUr3ha bana jAtI hai| use cAroM tarapha mohakatA hI mohakatA lagatI hai| moha kI sthiti meM AdamI bhI digmUr3ha bana jAtA hai| vaha moha ke jAla meM phaMsa jAtA hai| kevala moha kA vAtAvaraNa rahe to duHkhoM kA kahIM pAra nahIM aataa| moha ke sAtha nirmoha kI bAta sunane ko milatI hai to thor3A socane kA maukA milatA hai aura AdamI duHkhoM se chuTakArA pAtA hai| sudharmA svAmI ne lakSyapUrvaka eka vizeSa dharma dezanA zurU kI 'dekho, saMsAra ko samajho, sacAI ko smjho| satya kyA hai-ise smjho| nIMda meM sapanA aayaa| jo sapanA AyA, vaha saca hai yA jAgaraNa ke bAda jo anubhava kara rahe ho, vaha saca hai| moha svapna kI sI bhrAMti detA hai| svapna meM AdamI eka kalpanA karatA hai, dekhatA hai aura jAgane para kucha bhI nhiiN| vaise hI rAga meM AdamI eka prakAra kI kalpanA karatA hai, vairAgya AtA hai to lagatA hai-yaha kucha bhI nahIM hai|' ___ prAcIna saMskRta-prAkRta sAhitya meM svapna se saMbaddha aneka kathAeM vizruta haiM-pujArI kA sapanA, bhikhArI kA sapanA, janaka kA spnaa| saMskRta, prAkRta aura hindI meM sapane para vizAla sAhitya racA gayA hai| agara sapane ke paMkha laga jAte to AdamI ur3Ana bhara letaa| para Aja taka bhI sapanoM ke paMkha nahIM lage, isalie svapna ko chor3o, yathArtha ko samajho aura ceto| purAne saMta upadeza kI DhAloM meM yahI gAte the _ 'ceta catura nara kaha tanai sataguru kisa vidha tU lalacAnA hai| ___ mAnava! tuma ceto| tU kyoM lalacA rahA hai? kyoM mUr3ha bana rahA hai? mUr3ha mata bno| jo jIvana milA hai, use pramAda meM mata gNvaao| apanI AtmA kA hita sAdhana kro|' ____ AcArya sudharmA ne dharma kA marma samajhAyA-preya aura zreya-do tattva sAmane haiN| eka preya-priya lagatA hai| cInI mIThI lagatI hai, preya hai| gur3a mIThA lagatA hai, preya hai| cInI ko chor3anA zreya hai| nIma kar3avA lagatA hai kiMtu vaha zreya hai, hitakara hai| preya aura zreya kA viveka kro| kevala priya lagatA hai isalie usako bahuta mUlya mata do| hita kyA hai, isakA anucintana kro| 107
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya sudharmA ne vairAgya bhAva ke vikAsa kI abhipreraNA dete hue kahA yadi tuma abhaya rahanA cAhate ho, bhaya se mukta honA cAhate ho to vairAgya ke sivAya koI upAya nahIM hai| kevala vairAgya hI aisA tattva hai, .olone jahAM koI bhaya nahIM hai| anyathA sarvatra bhaya hai| bhoge rogabhayaM kale cyati bhayaM vitte nRpAlAda bhayam, maune dainyabhayaM bale ripubhayaM rUpe jarAyAH bhym| zAstre vAdabhayaM guNe khalabhayaM kAye kRtAMtAt bhayam, sarvaM vastu bhayAnvitaM jagadaho vairaagymevaa'bhym|| bhoga meM roga kA bhaya hai| bhoga ke sAtha roga lagA huA hai| bahuta sAre roga bhoga ke kAraNa hote haiN| rasanendriya kA bhoga bahuta roga paidA karatA hai| anya iMdriyoM ke bhoga bhI roga paidA karate haiN| sukarAta se pUchA gayA manuSya ko saMbhoga kitanI bAra karanA cAhie? usane kahA-jIvana meM eka baar| 'yaha saMbhava nahIM ho to....' 'varSa meM eka baar| 'yaha bhI saMbhava na ho to....' 'mahIne meM eka baar| gAthA 'yaha bhI saMbhava na ho to....' parama vijaya kI sukarAta ne mArmika zabdoM meM kahA-'kaphana sirahAne rakha lo, phira cAhe jaisA kro|' bhoga ke sAtha roga kA anubaMdha jaisA hai| kule cyuti bhayam vyakti ko kula kA gaurava hotA hai| merA kula bahuta bar3A hai kiMtu patA nahIM vaha kaba samApta ho jAe, bhaya lagA rahatA hai| ___ vitte nRpAlAd bhayam vyakti socatA hai mere pAsa bahuta dhana hai para use rAjA kA bhaya satAtA rahatA hai| Ajakala inakamaTaiksa ke adhikAriyoM kA bhaya rahatA hai| dhana ke saraMkSaNa kI itanI cintA hotI hai ki zAyada Aja ke udyogapati abhaya kI nIMda to kama hI le pAte hoNge| hamezA chipAne kI bAta, saMgraha karane kI bAta lagI rahatI hai| niraMtara eka ciMtana, eka tanAva mana meM banA rahatA hai| __dhana ke bhAgIdAra bhI bahuta haiN| koI bhI akelA AdamI bhoga nahIM sakatA dhana ko| dhana ke sAtha na jAne kitane bhAgIdAra jur3e hue haiN| dAyAdAH spRhayanti taskaragaNAH muSNanti bhuumibhuujo| gRhNanti chalamAkalayya hutabhug bhaSmIkaroti kssnnaat|| aMbhaH plAvayate kSitau vinihitaM yakSA harante htthaat| durvRttAstanayA nayanti nidhanaM dhig bahvadhInaM dhnm|| 108
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahalA bhAgIdAra hai sNtaan| baccA janmA aura khAtA khula gayA, bhAgIdAra bana gyaa| kahIM-kahIM aisA bhI hotA hai ki saMtAna nahIM hai to bhI jabardastI bhAgIdAra bana jAte haiM, apanA adhikAra jatAne laga jAte haiN| na jAne kitane kesa-mukaddame bhI calate haiM isa bhAgIdArI ko lekr| cora bhI kahate haiM tumhArA akele kA adhikAra nahIM hai, hamArA bhI adhikAra hai| eka bhAI ne batAyAkrikeTa kA maica calatA hai to TI. vI. kI mAMga bar3ha jAtI hai| eka dina meM dasa lAkha rupaye aaye| socA-rAta ko kahAM le jAeMge? vahIM chor3a kara ghara cale ge| rAta ko cora ghusa ge| yaha mAnakara calanA cAhie-dhana meM coroM aura DakaitoM kA bhI hissA banA huA hai| bhUmibhug rAjA aura zAsaka kA bhI hissA hai| hutabhug-agni kA bhI hissA hai| samAcAra-patra par3hane vAle jAnate haiM kabhI-kabhI Aga laga jAtI hai to karor3oM kA mAla svAhA ho jAtA hai| jaMgala meM Aga lagatI hai, kitanA nukasAna hotA hai| agni ko bhI bali caahie| aMbhaH-pAnI kA bhI hissA hai| kabhI-kabhI aisI bAr3ha AtI hai ki karor3oM-araboM kA nukasAna ho jAtA hai| yakSoM kA bhI hissA hai| bhUmi meM gar3hI huI saMpatti ko yakSa bhI le jAte haiN| yadi saMtAna vyasanI aura AcaraNahIna hai, durAcAra meM phaMsa jAtI hai to vaha saba kucha svAhA kara detI hai| gAthA isa prakAra isa dhana para kitanoM kA adhikAra hai! maune dainyabhayam vyakti socatA hai jyAdA bolanA acchA nahIM hai| bAra-bAra lar3AI-jhagar3A hotA hai to mauna kara letA hai| dUsarA kahatA hai-dekho, kitanA kAyara hai, dIna hai| kahAM to yaha zera kI taraha gUMjatA hai kahAM yaha bolanA hI nahIM jAnatA, eka zabda bhI vApasa nahIM khtaa| ____bale ripubhayam-bahuta bala kA vikAsa hai to sAmane koI na koI zatru bana jAyegA, pakSa ke sAtha pratipakSa prastuta ho jaaegaa| ____ rUpe jarAyAH bhayam-rUpavAna hai, bar3A sundara lagatA hai| vahAM kyA bhaya hai? bhaya hai jarA, buddh'aapaa| jise pacAsa varSa pahale dekhA, use pacAsa varSa bAda dekho, mana vitRSNA se bhara jaaegaa| vyakti dekhanA bhI pasanda nahIM kregaa| yaha jarA kA bhaya calatA rahatA hai| zAstre vAdabhayam vyakti zAstra kA jAnakAra hai, zAstrajJa hai| vahAM vAda kA bhaya chipA huA hai| prativAdI aise tarka upasthita karatA hai ki uttara denA kaThina ho jaae| prAcInakAla meM zAstrArtha bahuta calatA thaa| jahAM koI nayA zAstrajJa A jAtA, vahAM vAda-prativAda kA akhAr3A jama jAtA aura bar3I samasyA paidA hotii| ___guNe khalabhayam-guNa acchA hai para guNa meM bhI khala-duSTa AdamiyoM kA bhaya hai| durjana vyakti guNa meM bhI avaguNa nikAla degA, na jAne kyA-kyA burAI karegA? ___ kAye kRtAntAt bhayam-zarIra bahuta haTTA-kaTTA hai para vahAM bhI yamarAja kA bhaya hai| yamarAja pIche h' khar3A hai| parama vijaya kI 106
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10)<~ SAKHIRO abhaya kauna hai? pratyeka vastu ke sAtha bhaya jur3A huA hai| kevala vairAgya eka aisA tattva hai, jahAM koI bhaya nahIM hai| jahAM vairAgya prabala hai, vahAM dhana, zarIra, rUpa Adi kisI kA bhaya nahIM hotaa| eka AdamI kisI tAMtrika ke pAsa gayA, jAkara bolA-koI preta satA rahA hai| usase kaise mukti mile? tAMtrika ne tAbIja banAkara hAtha para bAMdha diyA, kahA-aba koI nahIM staayegaa| dasa-bIsa dina bAda phira aayaa| tAMtrika ne pUchA-'bolo, koI Dara to nahIM laga rahA hai?' usane kahA-vaha Dara to kama ho gayA para eka nayA Dara zurU ho gyaa|' 'kauna-sA Dara zurU ho gayA?' 'hamezA yaha Dara rahatA hai ki kahIM yaha tAbIja kho na jaae| eka bhaya miTatA hai, dUsarA nayA bhaya paidA ho jAtA hai| kevala vairAgya hI hai jo abhaya hotA hai| jambUkumAra ne vairAgya ko uddIpta karane vAlI dharma dezanA sunii| usakA mana pahale se hI virakta thaa| aba vaha vairAgya se sarAbora ho gyaa| usakA yaha nizcaya prabala ho gayA-mujhe muni bananA hai| sudharmA kI dharmadezanA saMpanna huii| pariSad nagara ko lauTa gii| janAkIrNa udyAna prAyaH janazUnya ho gyaa| udyAna meM sudharmA sAdhanAlIna ho, usase pUrva jambUkumAra Arya sudharmA kI nikaTa sannidhi meM prastuta huA, vinamra vaMdanA ke sAtha bolA-'bhaMte! maiM muni bananA cAhatA huuN|' sudharmA ne kahA-'jambUkumAra! kahAM tumhArI yauvana avasthA! kitanA komala hai tumhArA zarIra! kahAM yaha durdhara nirgrantha dIkSA? vaha mahAn vyaktiyoM ke lie bhI duSkara hai| kyA tuma usa patha para cala sakoge?' avastheyaM kva te vatsa! vayo liilaanusaarinnii| kvedaM dIkSAzramaM saumya! durddharaM mhtaampi|| jambukumAra ne apanA saMkalpa doharAyA 'bhaMte! merA nizcaya aTala hai| mere lie yaha patha duSkara nahIM hai| ApakI anujJA aura anugraha se maiM isa mahAn patha para saphalatA se caraNa-nyAsa kara skuuNgaa|' prasAdaM kuru me dIkSAM, dehi nairRthylkssnnaam| nispRhasya tu bhogebhyaH, sspRhsyaatmdrshne|| sudharmA ne parAmarza dete hue kahA-vatsa! yadi tumhArI tIvra utkaMThA hai to tuma eka bAra apane ghara jaao|' 110 gAthA parama vijaya kI
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUkumAra-'bhaMte! mujhe apane ghara se aba kyA prayojana? maiM vahAM kyA karUM?' 'vatsa! apane baMdhujanoM ko AmaMtrita kro| unako apane saMkalpa kI avagati do| unake citta ko samAhita kro| prasannamanA svIkRti lo| paraspara kSamAyAcanA kara niHzalya bno| usake pazcAt karma ko kSaya karane vAlI nirgrantha dIkSA svIkAra kro| arhat zAsana meM yaha krama pUrvAcAryoM dvArA sammata hai|' atha cet sarvathotkaMThA, vartate tava cetsi| ekazaH svagRhe gatvA, kuru kRtyaM myoditm|| baMdhuvargaM samAhUya, samApRcchyAtha gaurvaat| samAdhAnatayA kRtvA, kSatavyaM ca prsprm|| pazcAt gRhANa nairgranthIM, dIkSAM krmkssyNkraam| eSaH kramaH samAmnAyAt, svIkRtaH puurvsuuribhiH|| jambUkumAra ne sudharmA svAmI ke isa parAmarza ko zirodhArya kiyaa| sudharmA svAmI ne kahA-'jambUkumAra! tuma ghara jA rahe ho to eka saMkalpa svIkAra kara lo tuma AjIvana brahmacArI rhoge|' jambUkumAra ne sahamati vyakta karate hue kahA-'bhaMte! Apa isa saMkalpa ko svIkAra karavA deN|' yaha saMkalpa dilA kara sudharmA ne coTI pakar3a lii| jo guru hotA hai, vaha coTI pakar3anA jAnatA hai| sudharmA ne kahA-'brahmacarya kA bar3A mahattva hai| deva, dAnava, yakSa, rAkSasa, kinnara-saba brahmacArI ko namaskAra karate haiM devadANavagaMdhavvA, jakkha rakkhassa kinnraa| baMbhayAriM namasaMti, dukkaraM je karaMti te|' jambUkumAra saMkalpabaddha ho gyaa| muni banane kI bhAvanA udagra bana gii| bhAvanA kI saphalatA kA agalA caraNa hai-parivArajanoM kI sahamati prApta krnaa| vaha sudharmA svAmI ko vinamrabhAva se vaMdanA kara apane prAsAda kI ora prasthita huaa| prAsAda kI ora lauTate samaya eka aisI ghaTanA ghaTita huI, jisase vaha kSaNa bhara ke lie stabdha ho gyaa| kyA hai vaha ghaTanA? usakA kyA prabhAva huA jambUkumAra ke mAnasa para? kyA vaha vairAgya ko poSaNa degI? gAthA parama vijaya kI
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyakti koI bhI bar3A kAma karatA hai to usase pahale eka saMkalpa karatA hai| vaha saMkalpa use siddhi kI ora le jAtA hai| jambUkumAra ne dIkSA ke mahAn patha para prasthAna se pUrva eka saMkalpa kiyaa| usane brahmacarya kA vrata svIkAra kara liyaa| jo vairAgI banate haiM, dIkSA lenA cAhate haiM ve sabase pahale eka-do cIja kA tyAga karate haiN| pUjya gurudeva zrI tulasI ne kAlUgaNI ke sAmane dIkSA kI bhAvanA prastuta kI, pravacana-sabhA meM sabase pahale khar3e hokara gAthA acAnaka kahA-'mujhe do saMkalpa dilA do-1. maiM vyApArArtha pradeza nahIM jAUMgA, 2. maiM zAdI nahIM kruuNgaa|' parama vijaya kI ina saMkalpoM ne eka vAtAvaraNa kA nirmANa kara diyaa| ___ saMkalpa kArya ko siddhi taka le jAte haiN| jambUkumAra saMkalpa-baddha ho gyaa| vaha sudharmA ko namaskAra kara udyAna se bAhara aayaa| rAjagRha ke praveza dvAra ke pAsa phuNcaa| jaise hI vaha mukhya-dvAra ke pAsa pahuMcA, akasmAt dvAra kA eka bar3A hissA gira gyaa| vaha jambUkumAra ke paripArzva meM giraa| jambUkumAra bAla-bAla bcaa| agara thor3A sA antara hotA to jambUkumAra kI dIkSA aura samAdhi-saba kucha yahIM ho jaataa|| ___isa Akasmika ghaTanA se jambUkumAra kA mana aura adhika saMvega se bhara gyaa| usane socA yaha bhI koI preraNA hai ki maiM baca gyaa| agara eka kSaNa kA bhI, eka iMca kA bhI aMtara hotA to patA nahIM kyA hotA? vairAgya ke saMvega kI prabalatA kA eka aura nimitta bana gyaa| jambUkumAra isa ciMtana meM lIna ho gayA mRtyu kA koI patA nahIM lgtaa| yaha jo ghaTanA huI hai aura mauta TalI hai yaha eka preraNA hai, sUcanA hai| aba mujhe aura adhika jAgarUka bananA hai| patA nahIM kaba kyA ho jAe? jaba mauta AtI hai, vyakti kahIM bhI calA jAe, koI nahIM bacA sktaa| upAdhyAya vinayavijayajI ne bahuta sundara likhA hai pravizati vajramaye yadi sadane tRNamatha ghaTayati vadane, tadapi na muMcati hata! samavartI nirdypaurussnrtii| vinaya! vidhIyatAM re, zrI jindhrmshrnnm| anusaMdhIyatAM re shucitrcrnnsmrnnm|| 112
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 gAthA parama vijaya kI AdamI socatA hai ki maiM aisA vajra kA piMjarA banA lUMgA, mauta usako bheda nahIM paaegii| vajra ke piMjare ko koI bheda nahIM sktaa| vajra sabako samApta kara detA hai| iMdra kA vajra jaba bar3e-bar3e pahAr3a para giratA hai taba parvata cUra-cUra ho jAte haiN| itanI majabUta dhAtu hai vajra / vyakti socatA hai - maiM vajra ke piMjare meM baiTha jAUMgA / mauta AyegI to khAlI hAtha calI jAyegI kintu aisA hotA nahIM hai| vajra ke piMjare meM baiThA huA AdamI bhI mauta ko lauTA nahIM sakatA / eka AdamI socatA hai--jaba mauta AyegI, maiM gAya bana jaauuNgaa| maiM muMha meM tRNa DAla kara kahUMgA - maiM terI gAya huuN| gAya ko koI nahIM maaregaa| kintu kAla usako bhI nahIM chor3atA kyoMki vaha samavartI hai, sabake sAtha samAna vyavahAra karatA hai| nirdaya pauruSa bana nAca rahA hai, kisI kI bAta nahIM suntaa| kucha loga socate haiM ki maiM vidyA kI sAdhanA kara luuN| jaba mauta AyegI to vidyA kA aisA prayoga karUMgA ki mauta bhAga jaayegii| koI kitanI hI sAdhanA kara le, mauta ko cunautI nahIM de sktaa| na maMtra kAma detA, na vidyA kAma detI aura na koI auSadhi kA sevana kAma detaa| rAjarSi bhartRhari kI ghaTanA vizruta hai| bhartRhari ke sAmane durlabha Ama kA phala aayaa| tapasvI ne kahA-yaha Ama Apa khA leM, amara bana jaaeNge| vaha Ama mahArAnI, mahAvata aura vezyA ke hAthoM meM hotA huA punaH rAjA bhartRhari ke pAsa pahuMca gyaa| isa ghaTanA se vairAgya kA saMvega tIvra bana gyaa| na Ama dene vAlA amara banA aura na Ama khAne vAlA amara bnaa| koI amara banA nahIM / kitanI auSadhi khA leM, koI amara nahIM banatA / Aja aneka vaijJAnika isa khoja meM lage hue haiM ki AdamI ko amara banA deM, vaha mare nhiiN| AdamI ko amara banAne kA 'jIna' khoja karane vAle svayaM mara rahe haiN| Aja vijJAna ke kSetra meM do khojeM cala rahI haiM-eka to jarenTolaoNjI - bur3hApA na Aye, AdamI bUr3hA na bne| dUsarI khoja hai-AdamI mare nhiiN| usake lie aneka prakriyAeM apanA rahe haiN| zItIkaraNa kI, himakaraNa kI prakriyA ke dvArA AdamI ko jIte jI jamA deM, phira 5-10 hajAra varSa bAda jaba cAheM taba usako phira se jIvita kara deN| aneka prakriyAeM cala rahI haiM para koI bhI amara banA nahIM, banegA bhI nhiiN| aura to kyA ? devatAoM kA nAma hai amara / ve bhI mara jAte haiN| suramanuttarasurA'vadhi yadati meduram / kAlatastadapi na kalayati virAmam / / devatAoM kI itanI laMbI avadhi hai, vaha bhI samApta hotI hai| koI bacatA nahIM hai| kucha loga devatA ko vaza meM karane kI bAta socate haiN| kyA devatA amaratA kA varadAna de sakatA hai? devatA to svayaM maratA hai, vaha kyA bacA pAyegA? Ayurveda meM sabase bar3A upAya mAnA hai rasAyana - yad jarAvyAdhivinAzanam tad rasAyanam - jo ja aura vyAdhi ko naSTa karatA hai usakA nAma hai rasAyana / cyavana RSi ne cyavanaprAza rasAyana banAyA thaa| Aja bhI bahuta loga zakti saMvardhana ke lie cyavanaprAza khAte haiN| na cyavana RSi amara bane aura na cyavanaprAza khAne vAle amara bne| 113
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUkumAra ke mana meM eka AMdolana zurU ho gayA Aja yadi vaha dIvAra idhara gira jAtI to kyA hotA? mana meM itanA prabala saMvega jAgA, eka udvelana ho gayA aba to mujhe avazya hI muni bananA hai| sudharmA svAmI se saMkalpa lekara AyA thA, vaha saMkalpa aba prabala saMvega bana gyaa| nimitta milate haiM taba saMvega prabala ho jAtA hai| eka bhAI AyA, bolA-'AcAryazrI! sthiti aisI AI ki bacane kI koI AzA nahIM rhii| usa bhISaNa durghaTanA meM baca gayA to mana meM saMkalpa AyA-mujhe koI na koI bar3A kAma karanA hai, kisI kAma meM laganA hai|' hara AdamI ke mana meM kisI apratyAzita ghaTanA ke bAda eka naI preraNA jAgatI hai| jambUkumAra ke mana meM eka prabala preraNA jAgRta ho gii| saMdeha, AMdolana, halacala, saMkalpa aura preraNA-sabako sAtha lekara usane ghara meM praveza kiyaa| mAM ne pUchA-'jambUkumAra! sudharmA svAmI ke darzana ho gaye?' 'hAM mAM! bahuta acchI taraha se ho ge|' 'tumane pravacana sunA?' 'hAM mAM!' 'kaisA lagA pravacana?' 'mAM! bahuta acchA lgaa|' 'vatsa! pravacana kA sAra kyA hai?' 'mAM! pravacana sunanA aura usakA niSkarSa nikAlanA, sAra nikAlanA bahuta sArthaka hotA hai| maiMne sAra bhI nikAlA hai, niSkarSa bhI nikAlA hai| maiMne dahI ko biloyA hai, mathA hai| usameM se navanIta nikAlA hai|' 'tumane kyA sAra nikAlA?' 'mAM! abhI maiM sAra ke cintana meM hI cala rahA huuN| kyA tuma usakA sAra jAnanA cAhatI ho?' ___hAM! maiM tumhAre mukha se guru ke amRta vacanoM kA sAra sunanA cAhatI huuN|' _ 'mAM! sudharmA svAmI ne jo upadeza diyA, saMdeza diyA, usakA sAra yaha hai-asAre khalu saMsAre sAraM saMyama-sAdhanam asAra saMsAra meM saMyama kI sAdhanA hI sAra hai| yaha sAra maiMne pAyA hai|' gAthA parama vijaya kI DoganMine RANI pic 114
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI prAcIna yuga meM eka samasyA dI gaI - asAre khalu saMsAre kiM sAraM vidyate'dhunA ? na jAne kitane logoM ne isa samasyA ko pUrA kiyA, para saMyama kI bAta sAmane nahIM aaii| kahA gayA- asAra saMsAra meM bhoga sAra hai- asAre khalu saMsAre sAraM sAraMgalocanA / asAra saMsAra meM miThAI khAnA sAra hai - asAre khalu saMsAre sAraM susvaadubhojnm| Adi Adi bahuta sAra prastuta kiye gye| apanI dRSTi se niSkarSa nikAlA jAtA hai aura AdamI mAnatA hai ki basa jIvana kA sAra yahI hai| maiMne eka bhAI se kahA--'tuma bImAra ho / zugara kI bImArI hai| miThAI bahuta khAte ho| chor3a do, acchA nahIM hai| AhAra kA saMyama hogA, tyAga hogA aura sAtha-sAtha svAsthya meM bhI lAbha hogaa| ' do-cAra miniTa vaha socatA rahA, socakara bolA- 'mahArAja ! Apa hI to hameM upadeza dete haiM ki jIvanazvara hai / eka dina sabako maranA hai| yadi miThAI khAte-khAte do-cAra varSa pahale mara jAUMgA to kyA bigar3egA? miThAI chor3akara cAra varSa adhika jIUMgA to kyA bhalA hogA ?' 'sAra' kI mImAMsA kI buddhi apanI-apanI hotI hai| eka parivAra AyA, bhAI ne kahA- 'merI patnI bahuta bImAra rahatI hai| Apa koI japa btaaeN|' maiMne kahA - 'japa to bAda meM, pahale yaha batAo - AhAra kA saMyama karatI hai yA nhiiN| AhAra kA saMyama hai to japa bhI kAma degA aura AhAra kA saMyama nahIM hai to japa bhI kAma nahIM degaa|' Ayurveda meM svAsthya ke saMdarbha meM kahA gayA- yadi pathya bhojana hai to davA lene se matalaba kyA ? agara kupathya bhojana karate ho to davA lene se matalaba kyA? yadi supathyaM kimauSadhasevanena? yadi kupathyaM kimauSadhasevanena ? usa samaya eka munijI mere pAsa baiThe the| ve bole- isa bahina ke pitAjI kahate the-vaNik jAti kA vyakti agara Amarasa aura bAdAma kI katalI khAte-khAte mara jAe to koI ciMtA kI bAta nahIM / maiMne kahA- 'yaha cintana kA koNa hai to phira davA kI bhI jarUrata nahIM aura japa kI bhI jarUrata nhiiN| ' hameM dhAraNA ko bhI badalanA hogA ki Akhira sAra kyA hai ? isa asAra saMsAra meM isa asAra zarIra se kyA sAra nikAlA jA sakatA hai? jambUkumAra ne kahA-mAM ! maiMne sAra ko samajha liyaa| isa asAra saMsAra meM saMyama kI sAdhanA karanA sAra hai|' mAM ne kahA--'beTA! yaha bahuta acchI bAta hai| bahuta acchA sAra nikAlA hai tumane / ve dhanya haiM, jo saMyama kI sAdhanA karate haiN|' mAM yaha kaise soca pAtI ki jambUkumAra svayaM hI sAdhanA karane vAlA hai| abhI taka to vairAgya kI bAta hI cala rahI hai| mAM ne jambUkumAra ke kathya kA samarthana kiyA-'beTA! isa duniyA meM tyAga hI sAra hai, saMyama hI sAra hai| isa zarIra se jitanI saMyama kI sAdhanA ho jAye, jitanA tyAga aura vrata ho jAe, jitanI tapasyA ho jAye, vaha zreyaskara hai| yaha sAta dhAtu kA putalA, hAr3a-mAMsa kA putalA, isakA sAra yahI hai / usake sivAya to bhItara asAra asAra par3A hai| saMyama hI sAra hai / ' 115
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAM aura beTA, donoM bar3I vairAgya kI bAteM karane lage / jambUkumAra to abhI naI zikSA lekara aayaa| mAM tattva kI jAnakAra zrAvikA / mAM bolI- 'beTA! tUne to eka dina meM bahuta sAra nikAla liyA, itanA tattva samajha liyA / yaha bahuta acchA huA ki tumhAre mana meM dharma ke prati ruci jAga gii|' mAM ko saMtoSa milaa| jaba vyakti meM dharma kI ruci jAgatI hai, bahuta sArI burAiyAM miTa jAtI haiN| abhI-abhI hama pravacana meM A rahe the, Ane se pahale eka samajhadAra ciMtanazIla zrAvikA ne kahA- 'Aja kI samasyA para bhI dhyAna denA caahie|' maiMne pUchA--'kyA samasyA hai?' 'mahArAja! Aja tIna bar3I samasyAeM samAja ke sAmane vikarAla rUpa meM A rahI haiN| pahalI samasyA hai - zAdI meM bahuta ADambara hotA hai| yaha ucita nahIM hai| vivAha sAdagI se honA caahie| kintu ahaMkAra itanA prabala ho gayA hai ki hara AdamI pradarzana karanA cAhatA hai| aisA lagatA hai ki dhana ke upayoga kA sabase bar3A kSetra yahI bacA hai|' eka bhAI ne batAyA- maiMne zAdI meM itane AiTama kiye ki eka AdamI khA bhI nahIM sakatA aura cakha bhI nahIM sktaa| usane kAphI bakhAna kiyaa| isa taraha koI vyakti dhana kA pradarzana karatA hai, dhana kA ahaMkAra karatA hai to usake prati koI udAtta bhAvanA nahIM jaagtii| bAta karane kA mana bhI nahIM hotaa| maiM udAsIna bhAva se sunatA rahA aura vaha mugdhabhAva se bolatA calA gyaa| bahuta kucha kahane ke bAda vaha mauna huaa| maiMne pUchA - 'tumane itanA saba to kiyA, sAtha meM eka haoNspiTala banAyA yA nahIM ?' vaha yaha sunakara cauMkA, vismaya ke sAtha bolA- 'haoNspiTala kyoM ?' maiMne kahA--'vyakti itanA khAyegA to bImAra avazya par3egA phira vaha kahAM-kahAM bhAgegA?' pahalI samasyA hai-zAdI ke samaya hone vAlA prdrshn| dUsarI samasyA hai-tlaak| thor3A sA mUDa bigar3A, thor3I-sI anabana huI aura tlaak| yaha bhayaMkara bImArI bana gaI hai tlaak| eka samaya thA - zAdI ko kahate the paannigrhnn| jisakA hAtha pakar3a liyA, usakA sAtha jIvanabhara nibhAnA hai| eka vaha saMkalpa thA jIvanabhara nibhAne kA aura eka Aja kI sthiti hai| gujarAta ke mahArAja jayasiMha ke pitA jaldI cala bse| bAdazAha ne dekhA - acchA avasara hai| usane bAlaka jayasiMha ko bulA liyaa| pitA sadA Takkara lete rahe, bAdazAha ke adhIna nahIM bne| bAdazAha ne biThAyA, biThAkara hAtha pakar3A aura kahA-'jayasiMha ! bolo aba tuma mere pAsa meM A gaye ho, aba kyA hogA ?' jayasiMha bahuta hoziyAra the, bole- 'jahAMpanAha! aba kyA hogA ? pati apanI strI kA eka hAtha pakar3atA hai to use bhI vaha jIvanabhara nibhAtA hai| Apane to mere donoM hAtha pakar3a liye| aba mujhe kyA ciMtA hai ? ' Aja yaha talAka kI samasyA bhayaMkara bana rahI hai| sAtha rahane kA saMkalpa aura saMbaMdha tinake jaisA ho gayA hai| TUTa jAye to koI cintA kI bAta nahIM / | 116 Im gAthA parama vijaya kI m va
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarI samasyA hai naze kii| Aja ke yuvaka jardA, zarAba, pAna-parAga aura heroina taka ke naze meM jA rahe haiN| naze meM sArI cetanA naSTa ho rahI hai| eka yuvA zrAvaka naze meM par3a gyaa| patnI bhI bahuta acchI shraavikaa| vaha patnI se kahatA hai-tuma bhI zarAba piio| vaha kahatI hai-maiM nahIM piiuuNgii| pati vivaza karatA hai aura vaha nahIM mAnatI hai to piTAI zurU kara detA hai| patnI duHkhI ho gii| usane vedanA bharA eka patra likhA gurudeva ke naam| apanI samasyA prastuta kI-'gurudeva! maiM kyA karUM? merI yaha sthiti bana gii| maiM zarAba pI nahIM sakatI aura merI yaha hAlata ho rahI hai|' ye bhayaMkara sthitiyAM haiN| ina para agara sAmAjika stara para ciMtana nahIM huA to samAja cintanIya dazA meM calA jaaegaa| isalie AvazyakatA hai ki ina saba para ciMtana kiyA jAe, bAra-bAra socA jAe, kucha aMkuza lagAyA jaae| ___ saMyama kA saMskAra eka aMkuza hai| jina logoM meM saMyama kA, dharma kA saMskAra hai ve baca jAte haiN| para jo loga yaha samajhate haiM ki dharma hamAre lie jarUrI nahIM, sAdhu-saMtoM ke pAsa jAnA bhI jarUrI nahIM, hama apane Apako svataMtra anubhava karate haiM, svataMtra rahate haiN| na parivAra kA aMkuza, na samAja kA aMkuza, na dharma kA aMkuza-yaha niraMkuza madonmatta hAthI svayaM kA anartha karatA hai aura dUsaroM ke lie bhI hAnikara hotA hai| jahAM asaMyama kI cetanA hai, bhogavAdI mAnasikatA hai vahAM ye sthitiyAM banatI haiN| ye nirarthaka ADaMbara, talAka aura vyasana dharma aura saMyama ke saMskAroM ke kSaraNa ke pariNAma haiN| isa sthiti meM jambUkumAra kA jo ciMtana cala rahA hai, use sunakara mAM ko bahuta khuzI huii| usane socA-jambUkumAra ke saMskAra kitane acche haiN| yaha kitanI tyAga aura vairAgya kI bAta kara rahA hai, kisa se prakAra sacAI ko samajha rahA hai| bhAgya se hI isa prakAra kA saMskArI putra milatA hai| ____ isa prakAra prasAdapUrNa vAtAvaraNa meM mAM aura putra ke madhya rahasyamayI vArtA cala rahI hai| jaba rahasya khulegA, taba mAM kA kyA hogA? kyA mAM jambUkumAra ke saMkalpa kA svAgata karegI yA usake saMkalpa ko zithila banAne kA prayatna? gAthA parama vijaya kI 117
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ . .. . gAthA parama vijaya kI kSAyopazamika bhAva alaga-alaga prakAra kA hotA hai aura audayika bhAva bhI alaga-alaga prakAra kA hotA hai| jisa vyakti meM mohanIya karma kA kSAyopazamika bhAva prabala hotA hai usakA dRSTikoNa badala jAtA hai| use cInI mIThI bhI nahIM lagatI, phIkI bhI nahIM lagatI aura kar3avI bhI nahIM lgtii| vaha iMdriya cetanA se Upara uTha jAtA hai| jahAM iMdriyAtIta cetanA kI anubhUti ho jAtI hai, vahAM svAda badala jAte haiM, rasa badala jAte haiN| jisa vyakti meM moha kA prabala udaya hai, vaha usakI bAta ko samajha hI nahIM sktaa| use lagatA hai daniyA meM sAra hai to dhana hai, parivAra hai, saMpadA hai, sattA hai, adhikAra hai| yaha nahIM milA to kucha bhI nahIM milaa| jisa vyakti meM kSAyopazamika bhAva prabala hai, use lagatA hai ki sAra hai to kevala cetanA hai| do dizAeM haiM-eka hai padArtha kI dizA aura eka hai cetanA kI dishaa| padArtha kI dizA meM padArtha hI priya lagatA hai| sAre tarka padArtha ko siddha karane meM, padArtha ko pAne meM lagate haiN| jisane padArtha ko nahIM bhogA, usakA jIvana vyartha calA gyaa| yaha cintana usa bhUmikA kA ciMtana hai, usa cetanA kA ciMtana hai jo cetanA audayika bhAva se prabhAvita hai, kintu jaba vahI cetanA kSAyopazamika bhAva se prabhAvita hotI hai, ciMtana badala jAtA hai| bahuta loga pUchate haiM hama dIkSA kyoM leM? isa prazna kA kyA uttara deM? prAcIna yuga meM eka ghaDAghar3AyA uttara rahA hai-'saMsAra khAro laage|' 'saMsAra lAya hai|' yaha eka raTAraTAyA uttara thaa| yaha bAta ThIka hai ki saMsAra khArA bhI hai, lAya bhI hai kintu jisakA mohodaya prabala hai, vaha kahegA-lAya kahAM hai? Aja to jahAM lAya (agni) lagatI hai vahAM damakaleM A jAtI haiM, use bujhA detI haiN| khArA kahAM hai? kyA bhogoM meM sukha nahIM hai? miThAsa nahIM hai? ___mAnanA cAhie-bhItara meM jo kucha ho rahA hai, jo rAsAyanika prakriyAeM cala rahI haiM, jisa prakAra kA karma kA vipAka athavA kSAyopazamika bhAva hotA hai vaisA ciMtana bana jAtA hai| bahuta logoM ne mujhase pUchA-Apane dIkSA kyoM lI? maiMne kahA koI niyati thI, dIkSA le lii| isake sivAya koI uttara nahIM de sktaa| 118
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ T gAthA parama vijaya kI ina dinoM eka kizora upAsanA meM AyA huA hai / vaha vairAgI hai, dIkSA lenA cAhatA hai, usakA nAma hai yazavaMta (vartamAna muni jambUkumAra ) / vaha cennaI kA nivAsI hai| usase koI ki tuma vairAgI kyoM bane ? vaha kyA uttara degA? usase kahA gayA- dopahara meM dhUpa meM par3hane ke lie Ate ho, itanA kaSTa bhI sahate ho / cennaI meM rahane vAlA rAjasthAna kI sardI garmI ko sahana kara le, kyA yaha kaThina bAta nahIM hai? vahAM to sardI hai hI nhiiN| pUjya gurudeva ne dakSiNa bhArata kI yAtrA kii| maryAdA mahotsava thA cidambaram meN| sardI ke mausama meM eka sUtI pachevar3I se adhika or3hane kI jarUrata kabhI nahIM huI / yadi kisI ko yaha saMkalpa lenA ho ki binA vastra sardI meM rahanA hai to vahAM koI bhI raha sakatA hai| na elavAna kI jarUrata aura na UnI kaMbala kI jruurt| vahAM rahane vAlA eka choTA baccA rAjasthAna kI sardI aura garmI meM raha jAe, yaha bahuta kaThina hai| kintu jaba cetanA badalatI hai taba na sardI bAdhA detI hai, na garmI bAdhA detI hai| mUla prazna hai cetanA kA | sa usa para nirbhara haiN| jambUkumAra kI cetanA AtmonmukhI bana gii| vaha bolA-'mAM ! maiMne bahuta acchI-acchI bAteM sunii|' mAM ne kahA-'beTA! bahuta acchI bAta hai|' 'mAM! maiMne yaha bhI sunA ki vyakti sAdhanA karake Atmastha bana sakatA hai|' 'hAM, beTA / ' 'mAM! aura jo Atmastha ho jAtA hai, AtmA ko pA letA hai vaha kevalI bana jAtA hai|' jambUkumAra aba taka parokSa kI bAta kara rahA thA, parasmaipada kI bAta kara rahA thA, Atmanepada kI bAta nahIM kara rahA thaa| vyAkaraNa ke do zabda haiM parasmaipada aura Atmanepada / parasmaipada yAnI dUsare ke lie| Atmanepada yAnI apane lie| mAM ne samarthana kiyA, kahA-'hAM beTA ! jo AtmA kI sAdhanA karate haiM ve AtmA ko pA lete haiM, AtmA ko dekha lete haiM aura kevalI bhI bana jAte haiN| kyA tumheM patA nahIM, bhagavAna mahAvIra bhI kevalI the, gautama svAmI kevalI the!' 'mAM! kyA bahuta bar3A hotA hai kevalajJAna ?' 'hAM, itanA bar3A hotA hai ki kahA nahIM jA sakatA / ' kevalajJAna kA parimANa kitanA hai - savvAgAsapadesaM savvAgAsapadesehiM aNaMtaguNiyaM pajjavakkharaM nipphjjii|'---lokaakaash aura alokaakaash| anaMta AkAza ko anaMta AkAza se guNA kreN| AkAza ke eka-eka pradeza para anaMta paryAya aura usako anaMta se guNA karo - usake jitane paryAya banate haiM, utanA bar3A hai kevljnyaan| mAM ne kahA- 'beTA, kevalI bahuta bar3A hotA hai, usase bar3A koI jJAnI nahIM hotA / ' jambUkumAra ke svara meM parivartana AyA, vaha parasmaipada se Atmanepada kI bhASA meM AyA, bolA- 'mAM ! maiM bhI AtmA ko dekhanA cAhatA huuN|' mAM kA sira thor3A-sA tthnkaa| jahAM bhI AtmA ko dekhane kI bAta AtI hai vahAM moha Age A jAtA hai| 116
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ com mAM ne kahA-kaise dekhoge?' 'kevalI banakara dekhuugaa|' 'kevalI kaise banoge?' 'mAM! maiM muni banUMgA, sAdhanA kruuNgaa|' __muni banane kI bAta sunate hI mAM ekadama mUrchA jaisI sthiti meM A gii| DaoNkTara oNparezana karate haiM taba pahale enesthesiyA kA prayoga karate haiM, zUnya banA dete haiM, jisase pIr3A na ho| jambUkumAra ke zabdoM ne enesthesiyA kA prayoga kara diyA, mAM kucha kSaNa ke lie stabdha aura avAk ho gii| vaha bhAva vihvala svara meM bolI-beTA! kyA bAta kaha rahA hai? tuma GRAICH sAdhu banoge?' gAthA parama vijaya kI 'putra! yaha mere lie vajra saMpAta jaisA niSThura vacana hai| tumane acAnaka yaha kyA socA?' aho putra! kimAkhyAtaM, vjrsNpaatnisstthurN| kAraNaM kimakasmAt syAdatra kaarynidrshne|| _ 'mAM! Apane hI abhI kahA thA-AtmA ko dekhanA bahuta acchA hai| agara maiM AtmA ko dekhU, kevalI banUM to tumheM kyA kaThinAI hai? tumheM to khuzI honI caahie|' ___ mAM kI AMkheM chalachalA AIM, galA bhara aayaa| bharrAe svara meM bolI-'nahIM, yaha bAta chodd'o| tU ikalautA beTA hai| tU jAnatA nahIM hai, abhI taka samajhatA nahIM hai|' putra kitanA hI samajhadAra ho para mAtA-pitA use baccA hI samajhate haiN| mAM bolI-'jAta! tumheM abhI taka anubhava nahIM hai| abhI tU kyA jAnatA hai? dekha, tU eka hI beTA hai| hamane tumheM pAlA, posA, bar3A kiyaa| isalie kiyA ki bur3hApe meM hamArI sevA kre| bur3hApA to AyA nahIM, usase pahale hI jAne kI bAta kara rahA hai| hamArI sArI AzA para himapAta, pAlA par3a jaaegaa| aisA ho nahIM sktaa| tuma yaha bAta chor3a do| tumane jo tattvajJAna sunA hai vaha bahuta acchI bAta hai kintu isakA yaha artha nahIM hai ki tuma gRhatyAgI bana jaao|' ___ mAM ne dhana-vaibhava kA upabhoga karane kI preraNA dete hue kahA-'jAta! tere pitA ne kitanA dhana saMcaya kiyA hai| Asatta-kulavaMza-sAtavIM pIr3hI taka bhI koI kamAne kI jarUrata nahIM hai| khUba khAo, pIo, mauja kro|' usa apAra dhana ko tuma bhogo, kAma meM lo| beTA! yaha minakha janama bAra-bAra nahIM milegaa|' putra pitA dhana saMciyo, tiNa dhana ro ghaNo vistaar| sAta pIr3hI khAtA kharacatA, to hI na Avai paar|| 120
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI te dhana khAo pIo bilasalo sukha bhogavo sNsaar| lAho lyo minakha rA bhavataNo, nahIM pAmasau bAra baar|| Astika aura nAstika donoM isa tarka kA prayoga karate haiN| uttarAdhyayana sUtra meM eka pUrA prakaraNa hai nAstikavAda kaa| nAstika vicAradhArA vAlA vyakti, jo AtmA ko nahIM mAnatA, kahatA hai-kauna jAnatA hai paraloka ko? kisane dekhA hai paraloka? paraloka hai yA nahIM? marane ke bAda kauna naraka meM jAyegA aura kauna svarga meM? yaha kisane jAnA aura dekhA hai? ___ abhI to ye kAma mere hAtha meM haiM, hastagata haiN| Age kucha milegA, yaha korI kalpanA hai| yaha jo manuSya kA janma milA hai, isameM jitanA sukha bhoganA hai, jitanA ArAma karanA hai, kara lo kyoMki manuSya janma bAra-bAra nahIM milegaa| hatthAgayA ime kAmA kAliyA je annaagyaa| ko jANai pare loe atthi vA natthi vA puNo? kisI sAdhu ke pAsa jAo, vaha kahegA-'bhAI! tyAga karo, tapasyA kro| manuSya kA janma milA hai| yaha manuSya kA janma bAra-bAra nahIM milegaa|' ___ Astika aura nAstika donoM kA tarka eka hI hai manuSya kA janma bAra-bAra nahIM milegaa| eka kahatA hai jitanA bhoganA hai, utanA bhoga kara lo| eka kahatA hai jitanA tyAga karanA hai, utanA tyAga kara lo| jambUkumAra ne kahA-'mAM! isa dhana meM bahuta logoM kA sIra hai| yaha dhana kisI kSaNa naSTa ho sakatA hai| jaba manuSya maratA hai taba usake sAtha eka tAra bhI nahIM jaataa| isalie Apa isa dhana-vaibhava ke jAla meM ulajhane kI preraNA na deN| mujhe dIkSA ke lie anumati deN|' hivai jambU kahai suNo mAtajI, dhana meM ghaNA ro siir...| vale sir3e gale viNase vile huve, asAsato anaMta asaar| tiNa kAraNa iNameM rAcU nahIM, lesUM saMjama bhaar|| bale parabhava jAtA jIva neM, sAthe ne Ave ika tAra, kRpA karI do maune AganyAM, mata karo DhIla ligaar|| mAM samajhadAra zrAvikA thI, tattva kI jAnakAra thI kintu jaba moha kA bAdala AtA hai, cetanA kA sUrya usameM eka bAra Dhaka jAtA hai, chipa jAtA hai| usakA patA nahIM cltaa| ____ jaba bhRguputroM ne dIkSA kI bAta kahI, taba bhRgu ne yahI tarka diyA thA-beTA! Age kucha bhI nahIM hai| jo dhana aura aizvarya milA hai, isakA bhoga kro|
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha moha se upajA huA tarka hai| jaba moha kI cetanA prabala hotI hai taba tarka eka prakAra kA hotA hai aura jaba moha kI cetanA vilIna hotI hai taba tarka dUsare prakAra kA bana jAtA hai| mAM kI moha cetanA prabala ho gaI, usane kahA-'beTA! tuma dIkSA kI bAta chor3a do| yaha saMbhava nahIM hai|' hama terApaMtha ke itihAsa ko dekheN| dIkSA ke saMdarbha meM kitane mohaka ghaTanAcakra sAmane Aye / mahAsatI saradArAMjI kA jIvana par3heM to lagegA - aisA saMgrAma huA hai, aisA saMgharSa huA hai ki jise par3ha kara romAMca ho jaae| eka ora pravara kSAyopazamika cetanA, dUsarI ora prabala mohodaya kI cetanA / donoM kA bhArI saMgharSa claa| mahAsatI saradArAMjI ne dila ko dahalAne vAle kaSTa sahana kie| aura bhI aneka vairAgI bane, kisI ko khor3e meM DAla diyA, kisI ko kamare meM baMda kara diyaa| bar3I kaThinAiyAM prastuta kI giiN| 'mahAmohaviDambaneyaM'---moha ke kAraNa saba kucha hotA hai| mUla samasyA moha kI hai / sArA saMsAra kisa AdhAra para cala rahA hai? moha ke AdhAra para hI cala rahA hai| mAtA ke mana meM prabala moha kI cetanA jAga gii| mAM ne kahA-'beTA! tuma nahIM jAnate ki tumhAre pitA kI kitanI pratiSThA hai / tuma yaha bhI nahIM jAnate ki mere mana meM tumhAre prati kitanA sneha hai| kyA tumhAre hRdaya meM karuNA nahIM hai? kyA tumane yaha nahIM socA ki aisI bAta kahakara maiM mAM ke dila ko kitanA duHkhAUMgA ? mAM ko kitanI pIr3A hogI ? tumhAre bhItara karuNA hI nahIM hai to tuma kyA sAdhu banoge ? tuma kitane kaThora ho? itanA kaThora AdamI sAdhu nahIM bana sktaa|' mAM ne kahA'bhagavAna mahAvIra ne bhI mAM ko duHkha nahIM phuNcaayaa| jaba ve garbha meM Ae, taba yaha saMkalpa kara liyA-mAM ko mere prati moha bahuta hai isalie jaba taka mAtA-pitA jIvita raheMge taba taka maiM sAdhu nahIM bnuuNgaa| kyA tuma mahAvIra se bar3e ho ? mahAvIra bar3e yA tuma?' 'vatsa! tumhArI icchA hai to tuma bhale hI sAdhu bana jAnA para eka saMkalpa tuma le lo-jaba taka mAtApitA jIvita haiM taba taka maiM sAdhupana kI bAta nahIM kruuNgaa|' mAM ne tarka bahuta sundara diyA--mahAvIra kA Adarza sAmane hai / sUtrakAra kahate haiM-'jaM AiNNaM taM samAyare - hamAre pUrvajoM ne jo AcaraNa kiyA, usakA anusaraNa kro| jaba mahAvIra ne aisA AcaraNa kiyA hai, taba tuma bhI usakA anugamana kro| basa Aja se isa carcA ko samApta kara do aura yaha saMkalpa le lo - jaba taka mAtA-pitA jIvita haiM taba taka maiM sAdhu nahIM bnuuNgaa| jambUkumAra ne socA-maiMne apanI bhAvanA mAM ke sAmane rakha dI lekina kAma bar3A kaThina hai| yaha manuSya kI mohAtmaka cetanA hai ki vaha svayaM bhI tyAga mArga kI ora jAnA nahIM cAhatI aura jo jAnA cAhatA hai| usako rokanA cAhatI hai, bhoga meM apanA sAthI banAnA cAhatI hai| yaha eka svAbhAvika prakRti hai| mAM ne kahA--'tuma dIkSA kI bAta ko chor3a do| hama jaba saMsAra meM na raheM taba tuma muni bana jaanaa|' hivaDAM to baiTho rahe ghara majhe, ApaNo vaMza badhAra / mheM bUDhA huvAM kAla gayAM pache, lIje saMjama bhAra / / kh jambUkumAra bolA- 'mAM ! maiM to choTA hUM, kama jAnatA huuN| Apa to bar3e haiM, anubhavI haiN| para maiMne bhI mahAvIra kA eka vacana sunA hai| maiM bhI jAnatA hUM mahAvIra kI vANI ko / mAM! mahAvIra kI vANI to yaha hai 122 gAthA parama vijaya kI m
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI jasatthi maccuNA sakkha, jassa vatthi palAyaNaM / jo jANe na marissAmi, soU kaMkhe sue siyA / / eka vyakti yaha socatA hai-mauta ke sAtha merI mitratA hai, isalie mujhe nahIM staaegii| vaha AdamI yaha soca sakatA hai ki maiM sAdhanA abhI nahIM, bAda meM kruuNgaa| jo vyakti yaha socatA hai - jaba mauta AyegI taba dvAra se nikalakara itanA teja bhAga jAUMgA ki mauta mujhe pakar3a hI nahIM paaegii| vaha AdamI soca sakatA hai - maiM sAdhanA bAda meM kruuNgaa| jo yaha socatA hai - maiM to kabhI marUMgA nhiiN| marane vAle dUsare haiN| vaha vyakti yaha soca sakatA hai--maiM sAdhanA bAda meM kruuNgaa| mauta se maitrI, mauta se palAyana kI zakti, amaratA kA vizvAsa-ye tIna bAteM hotI haiM to AdamI A kI bAta socatA hai| kintu na to merI mauta ke sAtha mitratA hai, na maiM mauta se teja daur3anA jAnatA hUM aura na maiM amara huuN| isalie maiM Age kI bAta kaise karUM? yudhiSThira ke pAsa koI yAcaka AyA, bolA- 'mahArAja ! mujhe Apa kucha deN|' yudhiSThira ne kahA- 'Aja nahIM, kala aanaa| kala duuNgaa|' bhIma ne yaha sunA, vaha bAhara gayA aura nagAr3e bajAne kA nirdeza de diyaa| nagAr3e bajane lge| yudhiSThira ne pUchA- 'Aja nagAr3e kisalie baja rahe haiM?' uttara milA- 'bhIma ke Adeza se baja rahe haiN| ' yudhiSThira ne bhIma ko bulAyA, pUchA--'nagAr3e kyoM baja rahe haiM?' usane kahA-'Aja to bahuta khuzI kA dina hai|' 'kisa bAta kI khuzI hai?' 'khuzI isa bAta kI hai ki hamAre bhAI dharmarAja yudhiSThira amara bana gye| ' 'kisane kahA- maiM amara bana gayA ?' 'abhI Apane hI to kahA thA--Aja nahIM, kala dAna duuNgaa| isakA matalaba hai ki Aja to Apa amara bana gye| Apako patA cala gayA ki Aja to maiM nahIM mruuNgaa|' Aja hI eka parivAra AyA phatehapura kA / ikacAlIsa varSa kA yuvaka acAnaka calA gayA, hArTa phela ho gyaa| bImAriyoM kI raphtAra bhI bar3hI hai, hArTa phela hone kI raphtAra bhI bar3hI hai| isa avasthA meM kauna kaha sakatA hai ki maiM kala karUMgA yA Age karUMgA ? vartamAna kSaNa para to hamArA adhikAra hai, Age ke kSaNa para hamArA koI adhikAra nahIM hai| isalie yaha anubhava kI vANI hai - jo karanA hai vaha isI kSaNa meM kara lo| AcArAMga sUtra kA eka marmasparzI vacana hai- 'iNameva khaNaM viyANiyA / ' yahI kSaNa mUlyavAna hai, isa kSaNa kA mUlya aaNko| vartamAna kSaNa meM tuma kyA kara rahe ho ? vartamAna kA kSaNa tumhAre hAtha meM hai, usa para tumhArA adhikAra hai| usase Age kI bAta mata soco| eka purAnI kahAnI hai| eka seTha itanA lobhI thA ki hara kSaNa dhaMdhe meM lagA rahatA thaa| eka kathAvAcaka 123
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAra-bAra AtA aura kahatA-'seTha sAhaba! thor3I dharma kI bAta suna lo / ' seTha kahatA- 'mujhe phurasata nahIM hai| abhI eka lar3akI kI zAdI karanI hai| vaha ho jAe phira maiM tumhArI bAta sunuuNgaa|' lar3akI kA vivAha ho gyaa| kathAvAcaka ne kahA-'seTha sAhaba! aba to dharma kI bAta suno|' seTha ne kahA-'abhI nahIM, eka kAma aura bAkI hai| abhI lar3ake ko dukAna meM biThAnA hai, hoziyAra karanA hai| vaha ho jAyegA phira sunuuNgaa|' eka ke bAda eka bahAnA AtA gayA, kabhI dharma kI kathA nahIM sunii| vaha eka dina kA samaya bhI nahIM nikAla sakA aura eka samaya aisA AyA ki seTha mara gyaa| usakI arthI sjii| use zmazAna ghATa le jAyA jA rahA thaa| zmazAna - yAtrA meM bIca kA bAsA lete haiM, vahAM arthI ko rkhaa| usa samaya kathAvAcaka AyA, bolA- 'saba haTa jaao| maiM seTha sAhaba ko kathA sunAnA cAhatA huuN|' loga bole--"kitane mUrkha ho| AdamI to mara gayA, aba kisako kathA sunAoge ?' kathAvAcaka ne kahA- 'bhAI! kyA kruuN| jIte jI to isako samaya nahIM thaa| aba yaha bIca kA bAsA acchA samaya hai| aba maiM isako kathA sunAnA cAhatA huuN|' 'mAM! kala kA kyA bharosA? ho sakatA hai ki kAla Apase pahale mujhe le jAe / ' hivai jambUkumAra kahe mAta ne, moneM khabara na koya / kadA thAM pahalI ho mAtA mo bhaNI, kAla jhapaTa le jAya / / 'mAM! kala ko kisane dekhA hai? kala ke bharose Aja zreyasa patha se vimukha kyoM banUM?' mAM! merA to yaha saMkalpa dRr3ha hai ki mujhe muni bananA hai, AtmA ko dekhanA hai, kevalI bananA hai|' jisako jo honA hotA hai, vaha bhAvanA pahale hI jAga jAtI hai / jambUkumAra ko kevalI honA thA, usake mana meM yaha lalaka paidA ho gaI - mujhe AtmA kA sAkSAtkAra karanA hai| AtmA ko mAnanA eka bAta hai, AtmA ko jAnanA dUsarI bAta hai aura AtmA ko sAkSAt dekhanA tIsarI bAta hai| tInoM bhUmikAeM alaga-alaga bana jAtI haiN| jambUkumAra ke mana meM eka gaharI pyAsa hai AtmA ko dekhane kii| mAM ke mana meM pyAsa hai bur3hApe meM sevA kii| donoM kI pyAsa alaga-alaga hai| kisakI pyAsa bujhegI? jambUkumAra kI yA mAtA dhAriNI kI ? 124 gAthA parama vijaya kI
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI apanA-apanA dRSTikoNa aura apanA-apanA ciMtana hotA hai| eka vyakti svArtha kI bhAvanA se kucha karanA cAhatA hai| dUsarA, jo svArtha se Upara uTha gayA, vaha usase bhinna kucha karanA cAhatA hai| saba loga na eka prakAra se socate haiM aura na eka prakAra kA kArya karate haiN| hara kArya aura ciMtana ke pIche eka aMtaHpreraNA hotI hai| jaisI bhItara kI preraNA hotI hai, vyakti vaisA hI socatA hai aura vaisA hI kArya karatA hai| mAtA kI preraNA dasare prakAra kI thI aura patra kI preraNA bhinna prakAra kii| donoM meM kahIM sAmaMjasya nahIM ho rahA thaa| ___ jambUkumAra kI mAtA ne socA maiM svArtha kI bAta karUMgI to yaha nahIM maanegaa| aba to koI dUsarA upAya karanA caahie| hara AdamI manovaijJAnika DhaMga se kAma karanA cAhatA hai jisase dUsarA usakI bAta ko svIkAra kara le| mAM ne eka upAya khojA aura kahA-beTA! tU kahatA hai ki maiM sAdhu bnuuNgaa| tumane abhI jAnA hI nahIM ki sAdhupana kyA hotA hai? agara tU yaha samajha letA to aisI bholepana kI bAta kabhI nahIM krtaa| maiMne to samajhA thA ki tU hoziyAra ho gayA, samajhadAra ho gayA kintu lagatA hai-abhI tuma bhole hI ho| jo bholA hotA hai vaha bAta ko samyak samajha nahIM paataa| sudharmA svAmI ne kucha aura kahA hai aura tUne kucha aura samajha liyA hai| jo bholA hotA hai vaha samajha bhI kaise sakatA hai?' ____sAsa ne bahU se kahA-aMdhiyArA ho rahA hai| pola meM dIyA jalA do| bahU ne dIyA jlaayaa| bhItara pati so rahA thaa| sardI kA mausama thaa| sor3a (zaoNla) or3hI huI thii| bahU bhItara gii| pati kI or3hI huI 'sor3a' para jalatA huA dIyA rakha diyaa| sor3a jala gii| pati cillaayaa| tatkAla sor3a ko dUra pheNkaa| usane kahA-are! yaha kyA kiyA? kyA mujhe mAranA thA? putra kI cIkha-pukAra sunakara mAM kamare meM aaii| sor3a ko jalA huA dekha vaha stabdha raha gii| usane bahU se kahA-'are! tumane dIyA kahAM jalAyA?' bahU-'sAsajI! jahAM Apane kahA thaa|' sAsa-'maiMne to yaha kahA thA ki tuma mukhya dvAra para dIpa jalA do|'
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA maiM to bholI yUM kahyo tU pola meM dIvalo jol| bahu-sAsajI! maiMne to yaha sunA ki sor3a meM dIyA jalA do| maiM to sAsUjI yUM sAMbhalyau tU soDa meM dIvalo jol| kucha kahA jAtA hai aura kucha samajha liyA jAtA hai| mAM ne kahA-beTA! tU ThIka se nahIM samajha paayaa| sudharmA svAmI ne yaha kahA hogA jo samartha ho jAtA hai, zaktizAlI hotA hai vaha muni bana sakatA hai| unhoMne yaha nahIM kahA ki tU muni bana jaa| aisA ve kaheM, yaha saMbhava hI nahIM hai| jAta! prAsAda meM tuma sukomala makhamalI zayyA para sote ho| sAdhu ko dharatI para sonA hotA hai| jAta! Aja tuma bhojana karate ho to kanaka kacole sone ke kaTore meM bhojana milatA hai| sone kI thAlI, sone kI kaToriyAM aura svAdiSTa bhojn| jaba sAdhu banoge to sone kI thAla nahIM milegI, kATha kI pAtrI milegii| kitanA kaThina hai ina kASTha ke pAtroM meM bhojn|' sukomala sejjA chor3ane re hAM, dharaNI karaNo sNthaar| mere nNdnaa| kanaka kacolA parahare re hAM, kAchaliyAM vyvhaar| mere nNdnaa| ___ usa yuga meM zAyada pAtroM para raMga-rogana nahIM kiyA jAtA thaa| Aja sAdhu-sAdhviyAM bahuta sundara pAtrI banA dete haiN| usa yuga meM kASThapAtra lAte aura alasI kA tela cupar3akara kAma meM le lete| kahAM rogana thA, kahAM hiMgalU thA, kahAM saphedA thaa| kahAM sundara pAtra the aura kauna una para sundara nAmAMkana aura citrAMkana karate the| mAM ne kahA-'jAta! kyA ina kASThapAtroM meM AhAra karanA tumhAre lie saMbhava hai?' 'jAta! kyA tumane yaha samajha rakhA hai ki yaha sAdhupana koI nAnI kA ghara hai| jaba mana huA, vahAM gae aura dahI roTI khA lii| Aja to vahAM kahAM dahI hai aura kahAM roTiyAM? prAcIna yuga meM nanihAla ke sAtha dahI-roTI kA saMbaMdha jur3A huA thaa| saMbhavataH Aja nanihAla meM bhI dahI-roTI nahIM miltii| Aja to iDalIDosA, pAva-bhAjI, pijjA-bargara na jAne kitane phAsTa phUDa haiM, jinhoMne dahI-roTI kA sthAna le liyA hai aura jo svAsthya ko bhI bahuta nukasAna pahuMcAte haiN| mAM ne kahA-'sAdhupana koI nAnI kA ghara nahIM hai, jahAM jAkara dahI-roTiyAM khA lo|' 'jAta! kyA sAdhu jIvana itanA sarala hai ki tU yahAM se jAkara tatkAla sAdhu bana jaaegaa| tuma kitane bholepana kI bAta kara rahe ho| kyA tUne kabhI kisI sAdhu ko loca karAte dekhA hai? tuma pahale sAdhu banane kI bAta chor3a do| eka bAra tuma keza loca dekha lo| merA vizvAsa hai-eka bAra keza loca dekha loge to svayaM hI sAdhupana kI bAta chor3a doge| phira kahoge maiM sAdhu nahIM bnuuNgaa|' _ 'jAta! tumhArI avasthA bar3hI hai para anubhava nahIM bar3hA hai| kyA tumheM patA nahIM hai ki sAdhu jIvana meM kitane parISaha Ate haiN| eka do nahIM, bAIsa parISaha sahana karane hote haiN| ghara meM to subaha bhUkha lagatI hai aura tatkAla prAtarAza mila jAtA hai| yahAM patA hI nahIM ki bhojana kaba milegA? sUryodaya ke sAtha AhAra nahIM milegA, navakArasI se pahale AhAra nahIM milegA, prahara se pahale AhAra nahIM milegaa|' 126 parama vijaya kI
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI usa yuga meM sAmAnyataH yaha paraMparA thI ki sAdhu eka bAra bhojana karate aura vaha bhI madhyAhna meM - egabhattaM ca bhoyaNaM / mAM ne kahA----jAta! cAhe kitanI garmI ho, subaha tumheM prAtarAza nahIM milegaa| bhUkha-pyAsa, parISahoM ko sahana karanA kitanA kaThina hai? kyA tumane bAIsa parISahoM ko samajha liyA, jo sAdhupana kI bAta kara rahe ho ?' 'jAta! tumane yaha kaise soca liyA ki maiM sAdhu banUMgA? sAdhu jIvana eka kaThora zarIra vAle ke lie to saMbhava hai| jisakA zarIra majabUta hai, vaha sAdhu jIvana ke kaSToM ko sahana kara sakatA hai| tumhArA zarIra itanA komala hai ki isa zarIra se tuma sAdhu jIvana ko pAla nahIM skte| jAta! tU sAdhu bananA cAhatA hai, yaha acchI bAta hai kintu pahale gaMbhIratA se soca-vicAra karo / ' yaha saba kauna bola rahA hai? hama sthUla bhASA meM kaheMge - jambUkumAra kI mAM bola rahI hai| vAstava meM mAM nahIM, moha bola rahA hai| mAM samajhadAra zrAvikA thii| dharma kI dhoraNa thI, dharmAnurAgiNI thI / kintu jaba moha kA udaya ho jAtA hai taba bhASA moha se bhAvita ho jAtI hai| mohAkula mAM kA svara saMyama patha meM avarodha bana rahA hai jambU ! kahyo mAna le jAyA ! mata lai saMjama bhAra / saMjama mArga dohilo jambU! cAlaNo khAMDe rI dhAra / nadI kinAre rUMkhar3o jambU ! jada kada hove chAra / / mAM ne kahA-'beTA! saMyama jIvana duSkara hai| yaha talavAra kI dhAra para calanA hai|' 'beTA! yaha jIvana nadI ke kinAre kA rUMkhar3A hai, vRkSa hai| yaha rUMkhar3A kaba gira jAe, isakA koI patA nahIM cltaa| aisI sthiti meM tuma sAdhupana kI bAta chor3a do|' mAM ne isa prakAra bahuta bAteM kahI kiMtu jambUkumAra ke mAnasa meM koI prakaMpana nahIM huaa| usakA nizcaya aTala banA rhaa| usane spaSTa zabdoM meM kahA-'mAM ! jo kAyara AdamI hotA hai vaha saMyama ke kaThina mArga se ghabarAtA hai| jo zUravIra haiM, unake lie yaha mArga kaThina nahIM hai| maiM zUravIra bana kara saMyama jIvana kA pAlana kruuNgaa| mAM! yadi maiMne tumhArA stanapAna kiyA hai to zIghra hI nirvANa ko prApta kruuNgaa|' mAM niHzvAsa chor3atI huI bolI-'beTA! Aja maiMne samajha liyA hai ki jambUkumAra jaisA jiddI lar3akA koI nahIM hai| itanA AgrahI hai ki eka bAta bhI nahIM suntaa| maiM jo bhI bAta kahatI hUM, tU use kATa detA hai| maiM nahIM jAnatI thI ki tU itanA hAjirajavAba hai| kahIM mujhe Tikane hI nahIM detA / ' hiva mAtA suNe vale, ima kahe re hAM, tU grahI na chor3e ttek| maiM vividha vacana kahyA ghaNA re hAM, tiNa the nahIM mAnI eka / / 'putra! aba maiM tumheM aMtima bAta kaha rahI hUM- agara tU mujhe mAM mAna rahA hai aura tU yaha samajha rahA hai ki yaha merI mAM hai to merI eka bAta tumheM mAnanI hogii| vaha bAta yaha hai ki mere mana meM bahuta dinoM se eka lAlasA, AzA aura pyAsa thI ki maiM putra ko paraNAUMgI, bahueM lAUMgI aura merI sevA hogii|' 127
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ tone paraNAvaNa taNI re hAM, mhArai haMsa ghaNI mana maaNhi| mere nNdnaa| o pUra manoratha mhAro re hAM, moneM sAle nahIM mana maahi| mere nNdnaa| 'jamba! agara tU mujhe mAM mAnatA hai to merI isa AzA ko pUrNa kr| anyathA tU jAne aura terA kAma jaane|' mAM ne bahuta kar3avI bAta kaha dii| jambUkumAra vinIta thA, usane socA-aba kyA karUM? maiM asamaMjasa aura duvidhA kI sthiti meM phaMsa gyaa| mAM ke isa kathana para vaha socane ke lie vivaza bana gyaa| eka aMtardvandva zurU ho gayA mujhe kyA karanA cAhie? eka ora mujhe sAdhu bananA hai, dUsarI ora mAM vivAha kI bAta kaha rahI hai| sthiti yaha hai ki maiM brahmacarya kA vrata lekara AyA huuN| mAM kI bAta na mAnUM to mAM ko bahuta AghAta pahuMcegA, bahuta duHkha hogaa| yadi mAM kI bAta mAna kara vivAha karUM to mere vrata kA kyA hogA? merA saMkalpa kaise siddha hogA? jambUkumAra sahasA kucha nirNaya nahIM kara sakA kintu mAM ke mamatva bhare ina vacanoM ne jambUkumAra ke aMtaHkaraNa ko AMdolita kara diyaa| eka anuzruta kathA hai| kisI krUra putra ne prabala Aveza ke kSaNoM meM mAM kA vadha kara diyA aura usakA kalejA nikAla liyaa| vaha kaleje ko lekara jA rahA thaa| Age Ubar3a-khAbar3a jamIna A gii| aMdherA bhI thaa| kalejA bola uThA-'beTA! Age gira jAyegA, sAvadhAna rh|' beTe ne socA-'anartha ho gyaa| maiMne to socA thA ki mAM merI virodhI hai, zatru hai aura yaha to merI itanI ciMtA karatI hai|' vaha usI kSaNa bilakha uThA, rone laga gyaa| use apanA aparAdha-bodha zalya kI taraha cubhane lgaa| jaba mAM kI mamatA sAmane AtI hai taba pASANa hRdaya bhI pighala jAtA hai| zikArI jaMgala meM zikAra ke lie gyaa| usane eka hariNI ko dekhaa| nizAnA sAdha liyaa| tIra calAne ke lie samudyata huaa| hariNI ne zikArI se anurodha kiyA 'tuma kucha kSaNa tthhro| bANa mata claao|' zikArI ne sAzcarya pUchA-'maiM bANa ko kyoM na calAUM?' hariNI bhAvapUrNa svara meM bolI-'pahale merI bAta suno AdAya mAMsamakhilaM stanavarjitAMgAd, mAM muMca vAgurika! yAmi kuru prsaadm| adyApi sasyakavalagrahaNAdabhijJAH, manmArgavIkSaNaparA zizavo mdiiyaaH|| tuma mere zarIra kA sArA mAMsa le lo| kevala do stanoM ko chor3a do| mujha para kRpA karo, yaha tumhArA bar3A prasAda hogaa| kyoMki mere bacce itane choTe haiM ki ve abhI ghAsa khAnA bhI nahIM jaante| ve mere stanoM ke dUdha para nirbhara haiN| ve abhI bhUkhe haiM, dUdha pIne kI pratIkSA meM haiN| yadi unako dUdha nahIM milA to ve tar3apa jaaeNge|' mAM ke mamatA bhare ina zabdoM ko sunakara zikArI ko dayA AI, usane tIra punaH apane tarakaza meM rakha liyaa| mAM kI mamatA itanI vicitra hotI hai| vinIta putra usakA mUlyAMkana karatA hai| koI-koI aisA avinIta hotA hai jo mAM ke prati krUra vyavahAra karatA hai| kucha dina pahale eka parivAra AyA, kisI ne kahA-'yaha putra apanI mAM ko gAlI detA hai|' vinIta putra aisA soca bhI nahIM sakatA, kalpanA bhI nahIM kara sktaa| para isa duniyA meM akalpita kyA hai? asaMbhava kyA hai? 128 gAthA parama vijaya kI
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27. N gAthA parama vijaya kI muni jIvana ke prAraMbhika varSoM kI ghaTanA hai| pUjya gurudeva kA saradArazahara meM pravAsa thaa| zrI samavasaraNa ke pIche khejar3e kA vRkSa hai| maiM prayojanavaza vahAM khejar3e ke vRkSa se kucha dUra baiThA thA / eka bhAI AyA, bolA-'mahArAja! Apa usa yuvaka ko smjhaaeN|' maiMne pUchA- 'kyoM, kyA bAta hai ?' 'munizrI! vaha mAM kA bar3A avinIta hai, bahuta duHkha detA hai|' vaha yuvaka AyA, maiMne bAtacIta kii| maiMne pUchA- 'mAM ke sAtha aisA vyavahAra kyoM karate ho ? jisa mAM ne pAlA-posA, bar3A kiyA, itanA saba kucha kiyA, usake sAtha aisA vyavahAra ?' usane jo uttara diyA, vaisA uttara maiMne kabhI nahIM sunaa| vaha tatkAla khejar3e kI ora aMgulI kara bolA-'isa khejar3e ke vRkSa ko kisane pAlA hai? saba apanI-apanI niyati se bar3e hote haiN|' maiMne kahA-'cintana kA yaha koNa hai taba bAta karane kI jarUrata hI nahIM hai|' koI koI aisA avinIta hotA hogaa| anyathA mAM ke prati aura mAM kI mamatA ke prati saba praNata hote haiN| jambUkumAra kA mana bhI thor3A pasIja gyaa| jambUkumAra apanI duvidhA prastuta karatA, usase pUrva pitA seTha RSabhadatta bhI A gye| mAM-putra ko gaMbhIra vArtAlApa meM lIna dekha kara bole-'Aja mAM beTA kyA vArtA kara rahe haiM?" mAM ne kahA-'hama kyA kara rahe haiM, yaha bAta sunoge to patA clegaa|' 'bAta kyA hai?' 'jambUkumAra kaha rahA hai ki maiM sAdhu bnuuNgaa|' ekadama RSabhadatta kA sira Thanaka gayA - kyA, sAdhu banegA? sArA vAtAvaraNa phira mUrcchAmaya bana gyaa| RSabhadatta bolA-'jambU! sAdhupana kI bAta kara rahe ho| kyA tumheM patA nahIM hai ki hamAre sAmane samasyA kyA hai? tuma to bAhara gae hue the, idhara-udhara ghUma rahe the aura maiMne tumhAre lie aneka anubaMdha kara lie| unakA kyA hogA? kyA sAre kiye karAye para pAnI pheranA cAhatA hai? merI bhI pratiSThA hai, samAja meM ijjata hai, zAna hai, maiM rAjagRha kA mukhya zreSThI huuN| maiMne jo vacana die haiM, unakA kyA hogA ?' "pitAzrI! Apane kyA vacana diyA hai?' 'jambU! maiMne terI sagAI kara dI hai| eka jagaha nahIM, ATha jagaha vivAha kA anubaMdha kara diyA hai|' prAcIna yuga meM sagAI, saMbaMdha hotA to lar3ake, lar3akiyoM ko pUchane kI jarUrata nahIM hotI thii| mAtApitA jaisA upayukta samajhate vaisA nirNaya kara lete| Ajakala yuga badala gyaa| Aja to lar3akA lar3akI-donoM apane apane DhaMga se socate haiM, apane jIvana kA nirNaya svayaM lenA pasaMda karate haiN| zreSThI RSabhadatta ne kahA-'maiMne ATha kanyAoM ke sAtha sagAI kara dI hai| ve pratiSThita parivAroM kI haiN| tU kahatA hai ki maiM sAdhu banUMgA to merA kyA hogA ? jambU ! kyA binA soce samajhe isa prakAra kI bAta karanA upayukta hai ? agara sAdhu hI bananA thA to pahale hI batA detA / 126
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ aba to tumheM yaha socanA cAhie-kaise ghara ko saMbhAlanA hai? kaise dukAna ko saMbhAlanA hai? kaise kAmakAja karanA hai? itanA bar3A vyApAra, vyavasAya hai, isakA kaise saMcAlana karanA hai? jo saMbaMdha sthApita . kiye haiM una saMbaMdhoM ko kaise nibhAnA hai?' 'jAta! sAmAjika jIvana saMbaMdhoM kA jIvana hotA hai, saMyoga kA jIvana hotA hai| muni jIvana aura gRhastha jIvana meM antara kyA hai? kyA tumheM yaha jJAta nahIM hai? mahAvIra kA spaSTa vacana hai-sAmAjika jIvana saMbaMdhoM kA jIvana hai|' sAmAjika jIvana ke tIna lakSaNa haiM-saMbaMdha athavA saMyoga, ghara aura rsoii| yaha hai sAmAjika jiivn| sAdhu kA jIvana isase sarvathA ulaTA hotA hai| usake koI ghara nahIM hotaa| vaha anagAra hotA hai| ghara-ghara jAtA hai, bhikSA se jIvana yAtrA kA nirvAha karatA hai| koI saMbaMdha nahIM, rizte nAte nhiiN| saMjogA vippamukkassa-vaha saMyoga se mukta hotA hai| saMyamI sAdhaka ke ye tIna lakSaNa haiN|' 'jambUkumAra! tuma saMyoga sthApita karo, ghara ko calAo, ghara meM raho aura rasoI kA bhoga kro| isa dIkSA aura vairAgya kI bAta ko chor3a do|' ___'jambU! tuma itane vinIta ho phira bhI mAM kI bAta ko nahIM mAnate? yaha acchA nahIM hai| tumheM uttarAdhyayana kA pahalA adhyayana par3ha lenA cAhie, jisase vinaya kA mahattva samajha meM aae|' pitA ne joza, roSa aura adhikAra kI bhASA meM jo kahA, usase gAthA vAtAvaraNa meM USmA aura tanAva bhara gyaa| jaba bhI mana ke pratikUla parama vijaya kI koI bAta hotI hai, mana kI jo dhAraNA hai yA moha hai usa para coTa hotI hai to sacamuca vAtAvaraNa tanAva se bhara jAtA hai| seTha RSabhadatta ne kahA-'jambU! aba bolo kyA kahanA cAhate ho| tumhArA kyA vaktavya hai? kyA kathya hai aura kyA pratipAdya hai? kyA mAtA-pitA kI bAta mAnoge? kyA vinItatA kA paricaya doge?' ___mAM ne karuNAI svara meM kahA-'yadi tuma hameM mAtA-pitA mAnate ho to tumheM hamArI yaha icchA pUrI karanI hogii| hiva kahyo kare eka mAharo re hAM, pache lIjai saMjama bhaar| jo mAtA pitA kara lekhavo re hAM paraNe AThoMi naar| mere nNdnaa| mAtA aura pitA donoM kA svara eka ho gyaa| jambUkumAra akelA raha gyaa| ve do mila bAvana vIra ho gye| jambUkumAra ne aMtardvandva se nikalanA cAhA to ulajhana sAmane A gii| usane cintana kiyA-aba kucha socanA to 150
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ pdd'egaa| kyA karUM? idhara mAtA-pitA kA Agraha, udhara mere mana kI cAha aura saMkalpA mujhe muni bananA hai, AtmA kA darzana karanA hai aura mujhe kevalI bananA hai| maiM kevalajJAna kI ArAdhanA karanA cAhatA hUM jo muni bane binA saMbhava nhiiN| ghara-gRhasthI ke jhaMjhaTa meM isa cAha aura saMkalpa kA saphala honA saMbhava nahIM hai kyoMki jahAM ghara hai, saMbaMdha hai vahAM AdamI mukta raha nahIM sktaa| kabhI idhara jAo, kabhI udhara jaao| jaba taka ghara kA saMbaMdha hai, AdamI saMbaMdha mukta nahIM ho sktaa| aneka bhAI-bahina mumukSu bana kara saMsthA meM praveza kara lete haiM para ghara kA saMbaMdha nahIM ttuutttaa| aneka bAra cAhe-anacAhe ghUmanA hI par3atA hai| eka bhAI AyA, bolA-'AcAryazrI! mumukSu bahana ko lene Ae haiM?' maiMne pUchA-'abhI kyoM? abhI to adhyayana cala rahA hai|' bhAI bolA-'hamAre ghara meM zAdI kA bar3A utsava hai| saba parivArajana A rahe haiM isalie mumukSu bahana ko le jAnA cAhate haiN|' saMbaMdha TUTatA nahIM hai| gyArahavIM pratimA kA dhAraka zrAvaka, jise zramaNa tulya, sAdhu tulya kahA gayA hai, vaha pUrA jIvana sAdhu kA sA jItA hai phira bhI vaha gRhastha hai, use gRhastha kI sArI kriyA laga rahI hai| usakA priyatA kA saMbaMdha chUTA nahIM hai| usake sArA kArobAra cala rahA hai| pUchA gayA-'gyArahavIM pratimA kA dhAraka zrAvaka, jo zramaNabhUta hai, kyA usake kriyA laga rahI hai?' kahA gayA-laga rahI hai|' 'kyoM laga rahI hai?' 'pejjabaMdhaNa avvocchinne jo prema kA baMdhana hai, vaha vicchinna nahIM huA hai|' gRhastha gRhastha hotA hai aura sAdhu saadhu| sAdhu bane binA manaHparyavajJAna, kevalajJAna saMbhava nahIM hai| pacIsa bola sIkhane vAle pAMca jJAna ko jAnate haiM-1. matijJAna, 2. zrutajJAna, 3. avadhijJAna, 4. manaHparyavajJAna, 5. kevljnyaan| mati, zruta-donoM prApta ho jAte haiN| avadhijJAna bhI kisI viziSTa sAdhanAzIla zrAvaka ko ho jAtA hai| Ananda zrAvaka jaba dharma jAgaraNa kara rahA thA, dharma prajJapti kI sAdhanA kara rahA thA, use avadhijJAna paidA ho gayA para gRhastha ko manaHparyavajJAna nahIM hotaa| manaHparyavajJAna apramatta sAdhu ke hI ho sakatA hai| sAdhu jIvana kI apramatta bhAva se sAdhanA kiye binA aura kSapaka zreNI meM gaye binA kevalajJAna bhI nahIM hotA isalie muni bananA to anivArya hai| ____ jambUkumAra ke mana meM eka vicitra aMtardvandva ubhara AyAeka ora muni bananA, kevalI bananA mere mana kI cAha hai, saMkalpa hai| dUsarI ora mAtA-pitA kA vivAha ke lie itanA aagrh| maiM kyA karUM? aba to koI bIca kA rAstA nikAlanA hogaa| kahIM-kahIM samanvaya karanA hotA hai, bIca kA rAstA nikAlanA hotA hai| ____ vaha madhyamArga kyA hogA? kyA vaha samanvaya-sUtra mAtA-pitA ko saMtuSTa kara sakegA? jambUkumAra ke abhiniSkramaNa meM sAdhaka banegA? gAthA parama vijaya kI
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . . . ( U gAthA parama vijaya kI aMtardvandva se bAhara AnA bahuta bar3I samasyA hai| kucha ulajhaneM aisI hotI haiM ki idhara jAeM to samasyA, udhara jAeM to bhI smsyaa| bIca meM kahAM raheM? kyA kareM? bar3I kaThinAI hotI hai| AcArAMga sUtra kA eka prasiddha sUtra hai-no havvAe no pArAe' na idhara kA na udhara kaa| jambUkumAra bhI abhI isI aMtardvandva ko bhoga rahA hai| ___ usane socA-mAtA kA itanA aagrh| mAM yaha aMtima bAta kaha rahI hai-agara tU mere ko mAM mAnatA hai to merI bAta maan| aba maiM kaise kahUM ki maiM tumheM mAM nahIM maantaa| eka ora mAM kI bAta bhI mAnanI hai, dUsarI ora maiMne brahmacarya kA vrata svIkAra kara liyA hai| maiM vivAha kaise kara sakatA hUM? isa sthiti meM koI nirNaya lenA bahuta jaTila kAma hai kiMtu manuSya kA mastiSka bahuta zaktizAlI hai| jisakA mastiSka pavitra hotA hai, nirmala hotA hai, jisake mastiSka meM bure vicAra aura bure bhAva nahIM hote, jisakA kSAyopazamika bhAva prabala hotA hai vaha sahI nirNaya le letA hai| vaha gaMbhIra ulajhana meM se bhI nikala jAtA hai| sAdhAraNa vyakti aisA kara nahIM paataa| jambUkumAra kA mastiSka bhAvI kevalajJAnI kA mastiSka hai, isalie unheM koI kaThinAI nahIM huii| usane ciMtana kiyA aura eka niSkarSa para pahuMca gyaa| ___jambUkumAra bolA-'mAtA-pitA! maiM Apako vyathita karanA nahIM cAhatA, duHkhI banAnA nahIM caahtaa| maiM cAhatA hUM-Apa bhI prasanna raheM aura maiM bhI prasanna rhuuN| maiM donoM kI prasannatA dekhanA cAhatA huuN| maiM Apako duHkhI dekhanA nahIM caahtaa|' 132
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ / . gAthA parama vijaya kI dhArmika AdamI kisI kA duHkha dekhanA nahIM caahtaa| dUsare ko duHkhI vaha banAtA hai jisameM dharma kA saMskAra nahIM hai| jisameM hiMsA kA tIvra bhAva hai, jisameM krUratA hai, jisameM IrSyA hai, vaha dUsare ko duHkhI banAnA cAhatA hai| jambUkumAra ne apanI sthiti spaSTa karate hue kahA-'mAta! tAta! maiM Apako duHkhI banAnA bhI nahIM cAhatA aura aprasanna rakhanA bhI nahIM caahtaa| kintu samasyA yaha hai maiM jo cAhatA hUM vaha Apa nahIM caahte| Apa jo cAhate haiM vaha maiM kara nahIM sktaa| yaha siddhAMta kA prazna hai isalie bar3I samasyA hai| aba kaise samajhautA ho?' 'putra! tuma buddhimAna ho, vinIta ho| yadi tuma cAhoge to avazya hI koI mArga nikala aaegaa|' vicAramagna jambUkumAra ne kahA-'mAtA-pitA! maiM Apako kaSTa denA nahIM cAhatA kiMtu merI eka vivazatA hai| usa vivazatA ko bhI Apa smjho|' 'jAta! tumhArI kyA vivazatA hai?' 'merI vivazatA yaha hai maiM brahmacarya vrata svIkAra karake AyA hUM aura Apa kahate haiM ki vivAha karanA hogaa| ina donoM meM mela kaise hogA? brahmacarya vrata svIkAra kara liyA hai to vivAha nahIM aura vivAha hai to phira brahmacarya vrata nhiiN| ina donoM meM samajhautA kaise hogA? kauna-sA bindu hai, jahAM samajhautA ho sake?' mAtA-pitA donoM eka kSaNa ke lie avAk raha gaye, kucha bola nahIM paae| unake sAmane bhI prazna A gyaa| ve zrAvaka the, yaha jAnate the ki jaba vrata svIkAra kara liyA hai to hamArA Agraha kaise calegA? ve niruttara se ho gae kintu mAtA-pitA ke mana kA kaSTa kama nahIM ho rahA thaa| jambUkumAra ne mAM kI ghanIbhUta vyathA ko par3hA-mAM ko kitanA kaSTa ho rahA hai, pitA ko kitanA saMtApa ho rahA hai| vyathA kA bhAva chipA nahIM rhtaa| ceharA svayaM bolatA hai| AdamI ko bolane kI jarUrata nahIM hotii| ___ eka bAra pUjya gurudeva tulasI ne jodhapura meM pravacana karate hue kahA thA-vaktA ko korA bolanA nahIM cAhie aura zrotA ko korA sunanA nahIM caahie| zrotA ko vaktA aura vaktA ko zrotA bhI bananA caahie| logoM ne isa bAta ko vismaya ke sAtha sunA zrotA bolane laga jAye to phira vaktA kaise bolegA? AcAryavara ne kahA-zrotA vANI se nahIM bolatA kiMtu zrotA kA ceharA bolatA hai, AMkheM bolatI haiM, hAva-bhAva bolatA hai, izArA bolatA hai| vaktA use samajha letA hai| zrotA sunanA pasanda karate haiM yA nahIM, yaha patA cala jAtA hai| yadi zrotA zravaNotsuka nahIM hai to phira vaktA ko mauna ho jAnA caahie| jambUkumAra ne mAtA-pitA kI mlAna mukhAkRti ko dekhA, unakI pIr3A aura bhAvanA ko phcaanaa| apane bhItara gahana ciMtana kiyA aura eka samajhautA kara liyaa| ___ jambUkumAra ne socA-maiMne zIlavrata ko svIkAra kiyA hai kintu vivAha karane kA tyAga nahIM kiyA hai| maiM AThoM kanyAoM se zAdI karUM, unheM bhI saMyama ke lie samajhAUM aura phira sAdhupana ko svIkAra kruuN| isase mAtA-pitA bhI prasanna ho jAeMge aura merA saMkalpa bhI bAdhita nahIM hogaa| mhe Adariyo vrata zIla re, te to bhAMjU nhiiN| piNa paraNavA ro agAra che e| 133
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ to paraNa AThoM i nAra re yAMne rAjI kre| sAdhupaNoM letUM pache e|| jambakumAra bolA-'mAM! tumhArA itanA Agraha hai to maiM tumhArI bAta nahIM ttaaluuNgaa| maiM vivAha kara luuNgaa| kiMtu merI zarta yaha hai ki maiM brahmacArI rahUMgA, muni bnuuNgaa| isa zarta para agara vivAha hotA ho to tumhArI bAta ko mAnane meM mujhe koI Apatti nahIM hai|' isa prastAva se mAM ke mana meM thor3A harSa huaa| duHkha kA jo jvAra thA vaha thor3A kama ho gyaa| samudra meM jvAra bhATA AtA rahatA hai| jvAra AtA hai to pAnI eka sAtha bar3hatA hai, bhATA AtA hai to pAnI nIce calA jAtA hai| muMbaI meM mahAsAgara ke taTa para hamane jvAra-bhATA dekhA hai| amAvasyA, pUrNimA Adi nizcita dinoM meM bhayaMkara jvAra AtA hai aura phira bhATA AtA hai| jina logoM ne samudra ko dekhA hai, ve yaha jAnate haiM ki jvAra-bhATA kA dRzya kaisA banatA hai| jaba jvAra AtA hai, pAnI kA pUra vega se taTa ko chUne lagatA hai, taTa para prahAra karatA hai taba aisA lagatA hai jaise yaha taTa ke zikhara ko chUtA huA mukhya mArga para A jaaegaa| bhayaMkara samudrI jvAra aura tUphAna ne aneka bAra vinAzalIlAeM racI haiN| bhATA AtA hai, pAnI kA uphAna kama hotA hai, saba kucha sAmAnya ho jAtA hai| hamane samudra ke zAMta aura taraMgita, donoM rUpoM ko dekhA hai| eka dina muMbaI meM hama samudra ke jvAra meM phaMsa gaye the| sUkhI bhUmi para khar3e the| acAnaka jvAra aayaa| cAroM ora pAnI se ghira ge| kucha kSaNa khar3e rhe| jvAra kama huA, taba taTa para A paae| ___ mAM ke mana meM eka bAra duHkha kA jvAra AyA, phira bhATA A gyaa| duHkha thor3A halakA huaa| mAM ke gAthA cehare para thor3I sI muskAna chAI, khuzI kI jhalaka aaii| mAM ne socA-hamArA kAma ho gyaa| aba koI ciMtA parama vijaya kI nahIM hai| eka bAra vivAha kara legA to rAga-raMga meM ulajha jaaegaa| yaha saba kahane kI bAta hai brahmacArI rahUMgA, muni bnuuNgaa| vivAha kara legA to apane Apa gRhasthI bana jaayegaa| mAM ne kahA-beTA! cirAyu bhava-ciraMjIva rho| tumane bahuta acchA nirNaya kiyA hai| aba hama vivAha kI taiyArI karate haiN|' ___ 'mAM! vivAha meM merI koI ruci nahIM hai| maiM kevala terI prasannatA ke lie vivAha kara rahA hUM kintu vivAha ke pazcAt maiM eka dina bhI nahIM rhuuNgaa|' 'jAta! tuma hamArI icchA kA sammAna kara vivAha kara rahe ho| hama bhI tumhAre saMkalpa kA sammAna kreNge|' yaha kahate hue mAM ne vArtAlApa ko virAma de diyaa| ___ mAM kI vArtA samApta ho gaI kintu jambUkumAra kI bAta samApta nahIM huii| jambUkumAra ne ciMtana kiyAmaiMne eka dudhArI talavAra para calanA zurU kara diyA hai| idhara-udhara donoM tarapha dhAra hai| merA saMkalpa dRr3ha hai ki maiM brahmacArI rahUMgA, muni bnuuNgaa| isa saMkalpa meM koI aMtara nahIM aaegaa| dUsarI ora maiMne svIkAra kara liyA hai ki maiM vivAha kruuNgaa| vivAha karUM aura phira brahmacArI rahUM-yaha vAgdattA kanyAoM ke sAtha dhokhA hogaa| maiM dhokhA karanA nahIM caahtaa| 134
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI jambUkumAra kare vicAra re mheM zIlavrata aadryo| te khabara nahIM mhAre sAsare e|| o moTo dago sAkhyAta re, mheM karUM chU jaannto| te zreya nahIM che mo bhaNI e|| eka ora vivAha kA upakrama, dUsarI ora dIkSA kA sNklp| kanyAoM ke mAtA-pitA yaha soca rahe haiM ki hamArI kanyA ko acchA vara aura acchA ghara mila rahA hai| ve sukhI rheNgii| kanyAeM yaha soca rahI haiM-aisA pati saubhAgya se milatA hai| hamArA gRhastha jIvana bahuta sukhadAyI hogaa| saMsAra kA sukha satata milatA rhegaa| maiM prathama milana ke kSaNa meM hI dIkSA kA saMkalpa btaauuN| vivAha ke pahale dina, suhAgarAta meM hI unake sapanoM kA saMsAra ujar3a jaaegaa| yaha acchA nahIM hai| yaha sAkSAt dagA hai| mujhe aisA nahIM karanA caahie| yaha dhokhA denA mere lie ucita nahIM hai| AcArya somaprabha ne likhA mugdhapratAraNaparAyaNamujjihIte, yatpATavaM kpttlNpttcittvRtteH| jIryatyupaplavamazyAmihApyakRtvA, nApathyabhojanamivAmayamAyatau td|| vyakti dhokhA karatA hai, vaha samajhatA hai ki maiMne bahuta acchA kiyaa| maiMne use Thaga liyaa| kisI ko koI patA nahIM claa| ghara meM miSTAnna aayaa| vyakti ne akele khA liyaa| vyakti socatA hai maiMne isa prakAra khAyA ki kisI ko patA nahIM claa| vaha yaha nahIM socatA ki aura kisI ko patA nahIM hai para tumhAre peTa aura tumhArI AMtoM ko to patA hai, tumhAre pAcanataMtra ko to patA hai| tumane jo apathya bhojana khAyA hai, usake pariNAma ko kaise rokoge? vaha bImArI kregaa| Avezavaza AdamI akRtya kara letA hai, Aveza aura mAnasika asaMtulana kI sthiti meM aneka manuSya nIMda kI goliyAM le lete haiM, aura bhI kucha AtmaghAtI kadama uThA lete haiN| kyoM kiyA? kyA kiyA? yaha usa samaya patA na cale kintu usake pariNAma se vaha kaise baca sakatA hai? usa pravRtti kA patA dUsaroM ko na cale para pariNAma kA patA dUsaroM ko bhI ho jAtA hai| ___ jambUkumAra ne socA-maiM dhokhA karanA nahIM caahtaa| maiM bAta ko sApha nahIM karUM to yaha dhokhA hogaa| vaha apane kakSa meM gayA, ekAMta meM cintana kiyaa| vaha eka nirNaya para pahuMca gyaa| usane saMdezavAhaka ko bulAyA, bulAkara kahA-tumheM eka kAma karanA hai| saMdezavAhaka ne vinata svara meM kahA-'jaisI ApakI aajnyaa|' 'AjJA yaha hai-pitAzrI ne jina ATha parivAroM meM merA saMbaMdha kiyA hai, tuma unake prAsAda meM jaao| vahAM merA eka saMdeza tumheM denA hai|' 'hAM, kyA saMdeza hai?' 'maiM tumheM abhI bhoja patra para likhakara detA huuN|' jambUkumAra ne saMdeza-patra likhA-'AdaraNIya zreSThivara! maiM muni bananA cAhatA huuN| eka ora maiMne brahmacarya vrata svIkara kara liyA hai, dUsarI ora mAtA-pitA ne merA saMbaMdha ApakI kanyA ke sAtha nizcita kara diyA
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ NEPARA RANDAR RICRORSC ATRI EMENTrav hai| mAtA-pitA kA Agraha hai ki maiM eka bAra vivAha kruuN| maiM yaha nahIM cAhatA thA phira bhI mAtA-pitA kI aMtima icchA ko pUrA karane ke / / lie maiMne unake Agraha ko svIkAra kiyA hai| vivAha ke bAda / maiM dIkSA lUMgA yaha merA saMkalpa hai| maiM vivAha se pUrva apane saMkalpa kI jAnakArI Apako de rahA huuN| isa avasthA meM Apa vivAha karanA cAheM to ApakI icchA hai aura na karanA cAheM to Apa isa saMbaMdha ko tor3ane ke lie svataMtra haiN|' jambUkumAra ne isa saMdeza kI ATha pratilipi kii| pratyeka saMdeza ko eka maMjUSA meM baMda kiyA aura AThoM saMdeza saMdezavAhaka ko sauMpa die| ___purAne jamAne meM saMbaMdha tor3anA bar3I samasyA thii| Aja to saMbaMdha kA honA aura TUTanA eka sAmAnya ghaTanA jaisA ho gayA hai para usa yuga meM eka bAra saMbaMdha hone ke bAda sahasA tor3A nahIM jAtA thaa| usa yuga meM saMbaMdhoM kA jo mUlya thA, vartamAna yuga meM vaha mUlya badala gyaa| jambUkumAra ke mana meM eka bhAra thA ki kahIM bhI mAyA na ho, chala-kapaTa na ho, dUsare ke sAtha dhokhA na ho jaae| parama vijaya kI yaha cintana bahuta bar3I bAta hai| dhokhA hotA hai to kabhIkabhI aisI coTa lagatI hai ki maraNAntaka kaSTa pahuMcatA hai| bahuta loga kahate haiM-dhana calA gyaa| koI khAsa ciMtA kI bAta nahIM hai para usane mere sAtha dhokhA kara liyA, isakA bar3A kaSTa hai| jambUkumAra ke mana kA bhAra halakA ho gyaa| usane socA-aba jo honA hogA, vaha hogA para maiM kisI ko dhokhA nahIM de rahA huuN| saMdezavAhaka prathama zreNI ke pAsa pahuMcA, namaskAra kiyA, kahA-maiM RSabhadatta zreSThI ke prAsAda se AyA P L gAthA anter Action BRAN *SHAAHAR Broadwap zreSThI ne sammAna dete hue pUchA-'saMdezavAhaka! kyoM Aye ho|' usane kahA-saMdeza lekara AyA huuN|' 'kisakA saMdeza?' 'jambUkumAra kaa| 'oha! kaMvara sAhaba ne saMdeza bhejA hai|' 136
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI 'hAM!' 'kahAM hai saMdeza?' saMdezavAhaka ne bhojapatra zreSThIvara ke hAtha meM rakha diyaa| zreSThIvara ne saMdeza patra ko pddh'aa| par3hate hI vyAkula ho gyaa| nirAza svara meM pUchA-'kyA bAta hai?' 'zreSThivara! jo hai, vaha isa saMdeza meM hai| Apa ise par3ha leN|' seTha ne socA-RSabhadatta zreSThI jaisA ghara milaa| aura jambUkumAra jaisA yogya vara milA, dAmAda milaa| aba vaha muni banane kI bAta kara rahA hai, ghara ko chor3ane kI bAta kara rahA hai| eka gaharI ulajhana paidA ho gii| ___ jahAM saMyoga hai, saMbaMdha hai, saMsAra hai vahAM isa prakAra kI / ulajhaneM AtI rahatI haiN| eka cAhatA hai, dUsarA nahIM caahtaa| kahIM kanyA cAhatI hai, lar3akA nahIM caahtaa| kahIM lar3akA pasaMda karatA hai, kanyA ko vara upayukta nahIM lgtaa| vivAha ke bAda bhI aneka samasyAeM AtI haiN| ye sArI saMbaMdhoM kI samasyAeM haiN| agara saMbaMdha na ho to ulajhaneM bhI zAyada na ho| jahAM koI saMbaMdha nahIM vahAM koI ciMtA nahIM rhtii| kiMtu jahAM saMbaMdha hai vahAM aneka ulajhaneM paidA hotI haiM isIlie bhagavAna mahAvIra ne muni ke lie kahA-muni saMbaMdhAtIta rhe| vaha kahIM mamatva na kre| gAme kule vA nagare vA dese| mamattabhAvaM na kahici kujjaa|| muni kisI para mamatva bhAva na kre| na ThikAne para, na gAMva para, na deza para kisI para mamatva na kre| vaha 'merA' kisI ko na maane| jahAM merA mAnA vahAM samasyA paidA ho gii| 'merA' na mAne to koI samasyA nahIM hai| jaba yaha mAnate haiM 'zarIra merA' hai to zarIra bhI bahuta satAne laga jAtA hai aura duHkha bhI bahuta hotA hai| yaha mAneM zarIra merA nahIM hai to kaThinAI AtI hai para duHkha nahIM hotaa| AcArya vinobA bhAve ne eka jagaha likhA-jaba maiM baccA thA, siradarda bahuta hotA thaa| jaba siradarda bahuta hotA taba maiM ekAMta meM akelA jAkara baiTha jAtA aura sira ko pakar3a letaa| phira gardana ko, sira ko hilAtA aura kahatA-'sira merA nahIM hai, sira merA nahIM hai|' maiM yaha raTa lagAtA, dasa-bIsa minaTa meM siradarda gAyaba ho jaataa| kisI ko merA mAno to darda hai, merA nahIM mAno to kisakA darda hogA? vaha darda phira kisI dUsare kA hai| jahAM merApana nahIM hai vahAM darda nahIM hotaa| jahAM merApana jur3A, darda ho gyaa| ___AdamI ghar3A lekara samudra ke pAsa gyaa| socA, pahale thor3A taira luuN| vaha tairAka thA, samudra meM tairane lgaa| bahuta gahare meM calA gyaa| taira kara vApasa aayaa| phira ghar3A bharA, sira para rakhA to bhAra lagane lgaa| 137
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ usane socA yaha kyA bAta hai? maiMne samudra meM DubakI lagAI, hajAroM lAkhoM Tana pAnI sira para A gayA phira bhI bhAra bilkula nahIM lgaa| abhI pAMca-dasa lITara pAnI uThAyA to sira para bhAra lagatA hai| bAta samajha nahIM sakA, ulajha gyaa| koI samajhadAra AdamI milA, pUchA-'bhaiyA! bAta kyA hai? samudra meM gayA, bhAra nahIM lgaa| sira para ghar3A uThAyA aura bhAra lagA!' ___ usane kahA-'bahuta sIdhI bAta hai| samudra terA nahIM thA, ghar3A terA hai| samudra ke sAtha merApana nahIM thA, isake sAtha merApana jur3a gyaa| jahAM merApana jur3atA hai vahAM bhAra ho jAtA hai| jahAM merApana nahIM hai vahAM koI bhAra nahIM hotaa|' ___ yaha saMbaMdha kI samasyA merepana kI samasyA hai| jahAM merApana hai, vahAM saMbaMdha meM ulajhana AtI hai to bar3A kaSTa hotA hai| ____ jambUkumAra se saMbaMdha kA patalA-sA dhAgA jur3A aura eka anubaMdha ho gyaa| anubaMdha se mukti kI bAta samasyA bana gii| zreSThI ne socA-sagAI huI hai, vivAha to huA hI nahIM hai| pahale hI ulajhana paidA ho gii| aba kyA karUM? mana kSubdha ho gyaa| cintita aura vyAkula ho gyaa| eka gaharI samasyA kA anubhava karane lgaa| dukAna meM mana nahIM lgaa| dukAna ko maMgala kiyaa| ghara para aayaa| tatkAla patnI aura kanyA ko bulaayaa| ___ patnI ne pUchA-'priyatama! Aja Apa udAsa kyoM haiM? ghaMTA bhara pahale dukAna gaye taba bar3e prasanna the| acAnaka kyA huA? udAsa kyoM ho gaye?' 'priye! udAsa koI akAraNa nahIM hotaa| kabhI-kabhI akAraNa bhI udAsI AtI hai kiMtu yaha sakAraNa udAsI AI hai|' putrI ne pUchA-pitAjI! kAraNa kyA hai? hamAre sAmane koI samasyA nahIM hai| ghara meM koI kamI nahIM hai, pracura dhana hai, sukha hai, saba kucha hai| phira kyA kAraNa ho sakatA hai? kyA koI jhagar3A ho gayA hai kisI se?' 'nahIM, jhagar3A nahIM huA?' 'kisI ne kucha kara diyA hai?' 'nhiiN|' 'pitAzrI! Aja kI duniyA meM IrSyAlu loga bahuta haiN| bar3e logoM ke sAtha bar3I IrSyA hotI hai| kyA koI ISyAlu mila gayA, jisase koI naI samasyA paidA ho gaI hai?' ___ manuSya meM IrSyA hotI hai; IrSyA bar3I samasyA bhI paidA karatI hai| koyala jA rahI thii| koyala ke gale meM hAra thaa| per3a para kauA baiThA thaa| koyala ke gale meM hAra dekha kara kauA stabdha raha gyaa| socA-yaha kyA? kahAM se lAI hai yaha hAra? kaue ne pUchA-'bahana! yaha hAra kahAM se milA?' dekhA kokila ke galahAra, prasphuTa hotA thA aabhaar| jI khola kaue ne pUchA, bahina kahAM pAyA uphaar| gAthA parama vijaya kI 138
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA koyala bolI-'bhaiyA! maiM svargaloka meM gaI thii| indrasabhA kI atithi banI thii| vahAM maiMne saMgIta sunaayaa| indra bar3A khuza huaa| khuza hokara usane upahAra meM mujhe yaha hAra diyA hai|' atithi banI thI indra sabhA kI, sunA sabhI ne merA gaan| usase khuza ho kara surapati ne, hAra kiyA hai mujhe prdaan| yaha bAta sunate hI mana meM IrSyA kI agni bhar3aka utthii| usane socA-are! koyala hAra le AI aura maiM vaMcita raha gyaa| aba maiM bhI jAtA huuN| maiM eka nahIM, do hAra laauuNgaa| vaha kaba Thaharane vAlA thaa| tatkAla svarga meM calA gyaa| indrasabhA meM pahuMcA, bolA-'maiM bhI gAyaka hUM, gAnA cAhatA huuN|' kaba Thaharane vAlA thA vaha, pahuMca gayA sahasA surlok| apanA hAla sunAkara gAyana, zurU kiyA khila khila astok|| indra ne kahA-gAo, tuma bhI gaao|' kaue kA gAna zurU huaa| jaise hI kaue ne krauM-krauM karanA zurU kiyA, devatAoM ke kAna phaTane laga gye| kaue kI karkaza AvAja se saba kSubdha ho ge| ve komala kAna madhura gIta sunane ke rasika the| jahAM maMda madhura svara-laharI calatI rahatI hai, vahAM paMcama-saptama svara A gayA sAta svara hote haiM-1. SaDja, 2. RSabha, 3. gAMdhAra, 4. madhyama, 5. paMcama, 6. dhaivata, 7. nissdh| kauA paMcama-saptama sura meM gAne lgaa| cAroM ora se mauna-mauna kI AvAjeM aaiiN| phaTane lage kAna sura gaNa ke, mauna mauna kI uThI aavaaj|| kauA bolA-'indra mahArAja! merI eka bhUla ho gii| maiM akelA A gyaa| maiM sAja-bAja lekara nahIM aayaa| Apa mujhe AjJA deM, maiM abhI do minaTa meM apanA pUrA sAja-bAja lekara AtA huuN|' kRpayA do AjJA do kSaNa meM, lekara AUM pUrA saaj|| indra ne pUchA-kyA hai tumhArA sAja-bAja?' ___ 'iMdra mahArAja! merA sAja-bAja kyA pachate haiM? maiM eka gadhe ko lekara AUMgA, jisakI prakhara dhvani hai| eka UMTa ko lAUMgA, usakA ghoSa nirAlA hai| kutte kI tArIpha to maiM kara nahIM sktaa| usakA svara matavAlA hai|' khara prakhara dhvani hai jisakI, UMTa ghoSa nirAlA hai| kutte kI tArIpha karUM kyA, usakA svara matavAlA hai|| indra ne hAtha jor3ate hue kahA-basa rahane do| padhAro aap| eka tumhAre gAyana se hI hamArA deva samAja kSubdha ho gayA hai| saba kAMpa uThe haiN| ina sabako lAoge to patA nahIM svarga kA kyA hAla hogA? dhanya ho mAM vasundharA! dhanyavAda hai tumheM ki tuma ina sabakI AvAjoM ko sahana kara rahI ho|' hAtha jor3a bolA suranAyaka, rahane do saba mitra piyaare| phaTa gaye haiM kAna hamAre, kAMpa uThe haiM svarga kinaare|| eka tumhAre gAyana se hI, kSubdha hamArA deva smaaj| dhanya ho mAM vasuMdharA tuma, sahatI ho sabakI aavaaj|| parama vijaya kI 136
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ IrSyA kA cakra bar3A bhayaMkara hotA hai| mAM-patrI ne pachA-kyA kisI meM IrSyA jAga uThI hai? kyA kisI ne Apako satAyA hai, jisase isa prakAra udAsa ho gaye haiM? isa daniyA meM binA matalaba loga IrSyA karate haiM, , jhagar3A-kalaha karate haiM to Apake sAtha kucha na kucha aisA haA hai, anyathA ApakA ceharA itanA murajhAtA nhiiN| Apa itane cintAtura nahIM bnte| Apa batAyeM ki vAstava meM samasyA kyA hai?' seTha bolA-'saMzaya mata kro| kisI para doSAropaNa mata kro| na kisI ne satAyA hai, na koI mujhe IrSyAlu milA hai, na koI jhagar3AlU milA hai| sacAI kucha dUsarI hI hai|' 'to kyA huA hai pitAzrI!' seTha ne tatkAla jeba meM hAtha DAlA, bhojapatra nikAlA. sAmane rakhA aura kahA-'lo par3ho, kyA likhA hai?' patnI aura putrI ne patra ko pddh'aa| saba para ekadama jaise duHkha kA pahAr3a gira pdd'aa| seTha bolA-'tumane merI ciMtA kA kAraNa jAna liyaa|' patrI kI ora unmukha hote hae pachA-'bolo. tamhArI kyA icchA hai? sthiti bhayaMkara bana gaI hai| tuma kyA cAhatI ho?' putrI kA galA avaruddha ho gyaa| usakI AMkhoM ke Age aMdhiyArA-sA chA gyaa| AMkhoM se azru kI dhArA baha clii| vaha besudha-sI dharatI para gira pdd'ii|.... saMdezavAhaka kramazaH pratyeka zreSThI kI peDhI para phuNcaa| unheM jambakamAra kA saMdeza sauNpaa| sabhI zreSThI saMdeza par3hakara cintAkula bana ge| ve tatkAla ApaNa ko baMda kara prAsAda meM aae| apanI patnI aura putrA ko sArI sthiti kI avagati dete hue saMdeza-patra dikhaayaa| zreSThI parivAroM meM utsAha aura ullAsa kA sthAna mAyUsI aura nirAzA ne le liyaa| pUre parivAra meM tanAva, cintA aura ArtadhyAna kA vAtAvaraNa bana gyaa| kanyAeM anyamanaska aura kiMkartavyavimuDha bana giiN| unake ceharoM para viSAda aura cintA kI lakIreM khiMca gAthA parama vijaya kI iiN|.... hama kyA kareM? aba hamArA kyA hogA? kyA hamAre sapanoM kA mahala Dhaha jAegA? ___ yaha prazna AThoM kanyAoM ke hRdaya ko kacoTa rahA thA kinta isakA samAdhAna kyA hai aura vaha kahAM ? Aja yaha koI nahIM jAnatA thaa| 40
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI prAkRta sAhitya kI bahuta sundara kathA hai| samudra ke taTa para eka khopar3I par3I thii| eka yAtrI jA rahA thaa| usane khopar3I ko dekhaa| khopar3I bar3I vicitra DhaMga kI thii| usa para likhA huA thA jammo kaliMgadese, aMgadese ya mjjhime| maraNaM samuddatIre, ajjo kiM kiM bhvissi|| kaliMga deza meM janma huaa| aMga deza meM vyApAra kiyaa| samudra ke taTa para maraNa huaa| patA nahIM aba kyA-kyA hogA? kaliMga meM janma, aMgadeza meM vyavasAya aura samudra taTa para maraNa itihAsa kI tIna ghaTanAeM sAmane A giiN| cauthI paMkti meM likhA thA-ajjo kiM kiM bhavissaI-aba aura kyA-kyA hogA? usane socAAdamI mara gayA, khopar3I raha gaI, aba marane ke bAda kyA hogA? mana meM eka kutUhala paidA ho gayA yaha cauthI paMkti kyoM likhI? usane khopar3I ko kapar3e meM lapeTa liyA, peTI meM baMda kara le aayaa| vaha subahasubaha roja khopar3I ko dekhatA, isa paMkti ko par3hatA-ajjo kiM kiM bhavissaI-aba aura kyA hogA? ' ___usake isa krama ne patnI ke mana meM saMdeha kA bIja bo diyaa| usane socA-pati pradeza se lauTA hai| vahAM kisI ke sAtha prema saMbaMdha haA aura vaha mara gii| yaha usakI khopaDI lAyA hai aura roja isako dekhatA hai| isa cintana se saMdeha gaharA bana gyaa| isa duniyA meM kalaha, saMgharSa aura anabana kA bahuta bar3A kAraNa hai-sNdeh| mana meM eka kalpanA uThatI hai, eka saMdeha hotA hai aura dRSTikoNa badala jAtA hai| patnI ke mana meM saMdeha ho gayA, usane socA-aba maiM priya nahIM rahI, yaha priya ho gii| mujhase to bAta bhI nahIM karatA aura subaha-subaha isakA darzana karatA hai| ___ eka dina pati bAhara gayA huA thaa| usane khopar3I nikAlI, usako piisaa| usakA cUrNa banA diyaa| sAyaM kar3hI bnaaii| kar3hI meM cane kA ATA DAlate haiN| usane cane ke sthAna para khopar3I kA cUrA DAla diyA,
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ kar3hI banA lii| zAma ko pati AyA, bhojana karane baiThA / patnI ne kar3hI parosI / pati ne do-cAra kaura lie| pati bolA-'kyA bAta hai? Aja kar3hI meM svAda bahuta hai| bahuta svAdiSTa kar3hI banAI hai|' usane vyaMgyAtmaka lahaje meM kahA - 'hAM, Aja kar3hI bahuta svAdiSTa lgegii|' pati prazaMsA karatA gayA aura patnI vyaMgya meM haMsatI gii| dUsarA dina, subaha jagA / peTI ko kholA, dekhA - peTI khAlI hai| usane pUchA-'khopar3I kahAM gaI ?' patnI-'kala tumane kar3hI khAI thI / vaha usI khopar3I ke cUrNa se banI thii|' pati sira para hAtha rakha kara bola uThA jammo kaliMgadese, aMgadese ya majjhime / maraNaM samudratIre, ajjo kiM kiM bhavissa || patA nahIM calatA ki kaba kyA ho jAtA hai| ATha kanyAoM ne uttama kula meM janma liyA, uttama vara ke sAtha vivAha ke lie anubaMdha huA / vivAha hone se pUrva hI saMnyAsa kI bAta sAmane A gii| eka prazna khar3A ho gayA- 'aba kyA hogA ?' pitA ne putrI ko vastusthiti kI avagati dI - samudrazrI ! jambUkumAra vivAha kara sakatA hai, kiMtu usakI zarta yaha hai-vivAha ke bAda ghara meM nahIM rahegA, sAdhu bana jAyegA / aba bolo, tumhArI kyA icchA hai?" samudrazrI gaharA niHzvAsa chor3ate hue bolI- 'pitAzrI ! Apa kyA kahate haiM? ApakA parAmarza kyA hai?' 'putrI! yaha tumhAre jIvana kA prazna hai isalie jyAdA to tumheM socanA hai para yaha tathya tumhAre sAmane rahe-abhI taka vivAha nahIM huA hai, kevala saMbaMdha huA hai| agara jambUkumAra ghara meM nahIM rahatA hai to hama isa saMbaMdha ko tor3a sakate haiN| kahIM anyatra vivAha kA saMbaMdha sthApita ho sakatA hai|' 'pitAzrI! vacana kA bhI kucha mUlya hotA hai| jaba vivAha kA vacana de diyA aura eka nizcaya kara liyA to kyA use badalanA acchA hai ? ' 'pitAzrI! yaha dRr3ha nizcaya hai ki agara vivAha karUMgI to jambUkumAra ke sAtha hI hogA, aura kisI ke sAtha nhiiN|' mheM paraNA to jambUkumAra re, nahIM paraNA avara nai / ochA jItaba kAraNe / / 'pitAzrI! kisI AdamI ne hAthI para car3hane kA saMkalpa le liyaa| usake sAmane gadhe ko lAkara khar3A kareM aura kaheM- lo savArI kro| kyA vaha kabhI pasanda karegA?' 142 'pitAzrI! jambUkumAra jaisA yazasvI vara milaa| usake sAtha saMbaMdha sthApita kara liyA / mana meM bhI nizcaya kara liyaa| yaha nizcaya aTala hai ki agara vivAha hogA to jambUkumAra ke sAtha, anyathA nahIM hogaa| isa nizcaya meM koI pharka nahIM pdd'egaa|' pitA-'samudrazrI! bAta to ThIka hai para tumane yaha socA yA nahIM ki bhaviSya kyA hogA ?' ma gAthA parama vijaya kI m
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI samudrazrI -- pitAzrI ! pariNAma jo honA hai, vaha hogaa|' bhavitavyaM bhavatyeva naalikerphlaambuvt| gacchatyeva hi gaMtavyaM, gajabhuktakapitthavat // 'pitAzrI! Apa jAnate haiM, nAriyala ke per3a meM pAnI kahAM sIMcA jAtA hai ? ' 'jar3a meN|' 'vaha nikalatA kahAM hai?' 'phala meN|' pAnI sIMcate haiM jar3a meM aura pAnI nikalatA hai nAriyala ke phala meM jar3a meM sIMco to pAnI Upara taka pahuMca jAyegA isalie jo jAnA hai vaha calA jaayegaa| hAthI kaitha (kapittha) kA phala khAtA hai| kapittha kA phala khaTTA hotA hai, loga usakI caTanI banAte haiN| bihAra meM yaha phala kAphI hotA hai| hAthI use pUrA kA pUrA nigala jAtA hai| vaha usake koI kAma nahIM aataa| usI prakAra bAhara A jAtA hai| samudrazrI ne apanI bhAvanA ko abhivyakti dI - 'pitAzrI ! Apa ciMtA na kreN| jo honA hai vaha hogA / kintu.....' pitA - 'samudrazrI! kyA koI mana meM saMzaya hai ?' 'nahIM pitAzrI! maiM cAhatI hUM--hama eka bAra AThoM bahaneM mila leM to adhika upayukta rhegaa|' zreSThI ko yaha prastAva samIcIna lagA / usane tatkAla saMdezavAhaka ko bulAkara saMdeza diyaa| saMdezavAhaka dvArA AThoM gharoM meM yaha saMvAda pahuMca gyaa| sarvatra isI samasyA para cintana cala rahA thA - aba kyA karanA cAhie, mAtA-pitA, kanyA saba yahI soca rahe the| kabhI-kabhI TelIpethI ho jAtI hai| eka kI bAta dUsare taka pahuMca jAtI hai| sabake mana meM paraspara milane kI icchA prabala banI huI thii| saba yahI soca rahe the hama saba paraspara milakara koI nirNaya kreNgii| usa vicAra ke prakaMpana sabake hRdaya meM saMkrAMta ho ge| vyakti ke cintana ke paramANu AkAza meM phailate haiM, saMbaddha vyakti taka pahuMcate haiM, usake dimAga se TakarAte haiN| Aja kA yuga hotA to phona para tatkAla bAta kara lete athavA phaiksa bheja dete| usa samaya na phaiksa thA aura na phona kI suvidhA | binA phona kie bhI sabake vicAra eka samAna ho gye| saMdezavAhaka ke mAdhyama se sthAna kA nirdhAraNa ho gyaa| sAtoM kanyAeM jyeSTha zreSThI ke prAsAda meM pahuMca giiN| ATha kanyAoM meM jyeSTha thI samudrazrI / usane sabakA svAgata kiyaa| AThoM bahineM aMtaraMga kakSa meM cintana ke lie praviSTa huiiN| paryaMka para AsIna huiiN| samudrazrI ne vArtAlApa prAraMbha karate hue kahA - 'bahano! hamAre sAmane eka bar3I samasyA A gaI hai| ' 'haaN|' 143
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ opmmm 'aba hameM kyA karanA cAhie? jambUkumAra kA nirNaya hamAre sAmane spaSTa hai| vaha vivAha karane ke pazcAt ghara meM nahIM rhegaa|' 'haaN|' 'hama abhI to svataMtra haiN| hamAre mAtA-pitA kaha rahe haiM ki tuma cAho to jambUkumAra ke sAtha saMbaMdha viccheda kara sakatI ho| yaha koI sAmAjika aparAdha nahIM hai, sAmAjika doSa bhI nahIM hai| mAtA-pitA bhI sahamata haiN| saba kucha nirbhara hai hamAre cintana pr|' kanakasenA-'bahina! ApakI kyA icchA hai?' 'jo sabakI icchA hai, vahI merI icchA hai|' padmazrI bolI-bahana! jo nizcaya kara liyA, usa nizcaya se mukaranA nahIM hai| hama yaha mAna leM ki hamAre bhAgya meM aisA hI likhA hai|' udayati yadi bhAnu pazcimAyAM dishaayaaN| tadapi na calatIyaM bhAvinI kmrekhaa|| 'bahina! sUrya kahAM ugatA hai?' < 'pUrva meN| 'agara sUraja pazcima meM uga jAe to bhI yaha bhAvinI karma-rekhA nahIM TalegI, nahIM ttlegii| hameM bhaviSya / gAthA parama vijaya kI para aura bhavitavyatA para chor3a denA caahie| yaha mAnanA cAhie ki hamArA yoga aisA hai|' padmasenA ne kahA-'bahano! mAna lo hama kisI dUsare se zAdI kareM aura ho sakatA hai kala hI vidhavA ho jaaeN| hamane to aise prasaMga dekhe haiM-Aja zAdI huI aura zAma taka vidhavA ho jAtI hai, koI durghaTanA hotI hai, pati calA jAtA hai athavA patnI calI jAtI hai| kama se kama hamArA pati kahIM jAegA to nahIM?' kanakazrI ne prazna upasthita kiyA-'bahano! hamane jo nirNaya kara liyA hai, usa para aTala rahanA saMbhava hai?' 'hAM, para hamArA ciMtana eka honA caahie|' jayaMtasenA ne isa mata kA samarthana kiyA hamAre cintana meM ekarUpatA jarUrI hai| 'yaha to acchA nahIM lagatA ki kucha zAdI kara leM aura kucha mukara jaaeN| hama pahalA nirNaya yaha leM jo kadama uThAeM, vaha eka hI ho, alaga-alaga nhiiN| hamArI ekatA majabUta honI caahie|' saba eka svara meM bolIM-'hamArA aTala nizcaya hai ki vivAha karanA hai to jambUkumAra ke sAtha, anyathA hama vivAha nahIM kreNgii|' samudrazrI bolI-bahano! akelI strI bhI puruSa ko vicalita karane meM samartha hotI hai| hama ATha haiM aura AThoM devAMganA tulya haiN| jaba hamArA saMyoga hogA, usake lie zIla pAlanA duSkara ho jaaegaa|' 144
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3) (6h A / / gAthA parama vijaya kI kanakasenA ne samarthana kiyA aisA lagatA hai usake pariNAma zithila haiN| yadi zIla pAlana kA saMkalpa majabata hotA to vivAha kI svIkRti kabhI nahIM detaa|' rUpazrI ne kahA-vaha apane mAM-bApa kI AjJA kA lopa na ho, isalie vivAha kara rahA hai| vaha hamArI icchA kA asammAna kaise karegA?' jayaMtazrI ne kahA-'hama apane vAk-cAturya, mAdhurya aura sauMdarya se devatA ko mugdha kara sakatI haiN| yaha to sAmAnya puruSa hai|' samudrazrI ne kahA-bahano! hameM apanI vijaya para pUrA vizvAsa hai| phira bhI yadi kucha sthiti banegI to hama usakA sAmanA kreNgii| sabane eka svara meM kahA-'hAM, phira hameM apanA nirNaya batA denA caahie|' yoga aisA milA-zeSa sAta lar3akiyoM ke mAtA-pitA bhI vahIM A gye| sabameM nirNaya jAnane kI utsukatA thii| ciMtana aura nirNaya ke bAda kanyAoM ne daravAjA kholaa| unhoMne dekhA-sabake mAtA-pitA pratIkSA meM baiThe haiN| ATha pitA, ATha mAtA aura ATha knyaaeN| kanyAoM ne nivedana kiyA-pitAzrI! mAtAzrI! aba Apa bhI bhItara A jaaeN|' saba bhItarI kakSa meM aae| Asana para AsIna he| kucha kSaNa ke lie mauna kA sAmrAjya ho gyaa| mana meM itanA udvelana thA ki koI bola hI nahIM pA rahA thaa| Akhira do miniTa bAda jyeSTha zreSThI ne mauna khola, pUchA-'putriyo! kyA ciMtana kiyA hai? koI nirNaya liyA hai?' 'hAM, pitAzrI!' 'putriyo! sAmAjika jIvana ke lie yaha bahuta bar3I samasyA hai| isa samasyA kA samAdhAna karanA hai| aba bolo tumhArA nirNaya kyA hai?' samudrazrI ne sabakA pratinidhitva karate hue kahA-'pitAzrI! mAtAzrI! hama sabakA sAmudAyika nirNaya hai| maiM eka bola rahI haM para nirNaya hama sabakA hai| hamane gaharAI se soca liyA hai, ciMtana ke bAda isa niSkarSa para pahuMcI haiM hama jambUkumAra ke sivAya kisI dUsare ke sAtha vivAha nahIM kreNgii|' 'putriyo! tumane nirNaya to le liyA hai para yaha kitanA kaThina kAma hai|' 'pitAzrI! jisane dRr3ha nizcaya kara liyA, usake liye duSkara kyA hai? AdamI meM itanI zakti hai ki vaha cAhe jo kAma kara sakatA hai, isalie Apa ciMtA na kreN| dUsarA koI vikalpa hamAre sAmane nahIM hai| yaha nirvikalpa nirNaya hai|' jyeSTha zreSThI ne pratiprazna kiyA-'putriyo! kyA tumane apane Apako taula liyA?' ___ parIkSA ke lie pratiprazna karanA hotA hai| jaba parIkSA hotI hai taba virodhI tarka bhI sAmane Ate haiN| virodhI tarka ke binA patA nahIM calatA ki mana kitanA majabUta hai| 145
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ m zreSThI ne kahA-'tumane jo nirNaya liyA hai, yaha parAjaya kA nirNaya hai| tumhArI parAjaya ho gii| jambUkumAra jIta gayA, usakI bAta raha gii| tumhArI jIta to taba hotI jaba jambUkumAra yaha mAna letA inake sAtha vivAha . karanA hai to mujhe ghara meM rahanA pdd'egaa| jambUkumAra to apane nizcaya para aTala hai maiM dIkSA luuNgaa| tuma kahatI ho hama usake sAtha hI zAdI kreNgii| kyA yaha tumhArI parAjaya nahIM hai?' ____ jyeSTha kanyA samudrazrI bolI-'pitAzrI! Apa samajhadAra haiM, bahuta anubhavI haiN| Apa to yaha jAnate haiM ki hAra aura jIta kyA hai?' hAra-hAra se vijaya nikalatI, tama se pAte teja sitaare| __ vaha hAre jisako mana mAre, vaha jIte jo mana ko maare|| 'pitAzrI! vijaya koI alaga se nahIM aatii| pahale kSaNa meM koI vijaya nahIM hotii| hArate-hArate vijaya mila jAtI hai| hAra meM se bhI vijaya nikala AtI hai|' 'pitAzrI! rAta ko sitAre camakate haiN| camaka kahAM se AtI hai? ve dina meM to nahIM cmkte| cAMda rAta ko camakatA hai aura dina meM bAdala kA TakaDA sA bana jAtA hai| usameM camaka kahAM se AtI hai|' aMdhakAra hotA hai to unameM camaka A jAtI hai| aMdhakAra nahIM hai to camaka bhI nahIM aatii| jo tAre rAta ko camakate haiM, dina meM unakA patA hI nahIM cltaa| sUrya kA pUrNa grahaNa hotA hai taba dina meM bhI tAre dikhate haiM para unameM vaha camaka nahIM hotI, jo rAta ko hotI hai| pitAzrI! hAra meM se vijaya nikalatI hai| aMdhakAra meM se prakAza, jyoti nikalatI hai| pitAzrI! jisako mana mAratA hai, vaha hAra jAtA hai| jo apane mana ko mAra letA hai, vaha jIta jAtA hai, vijayI bana jAtA hai| Apa ciMtA na kareM, hamane mana ko taula liyA hai| hamArA mana hamArI muTThI meM hai| jo bhI sthiti AyegI, usa sthiti kA hama mukAbalA kareMgI, usa sthiti se juujheNgii| yaha hamArI jujhArU vRtti hai|' ___ 'pitAzrI! Apa yaha na samajheM ki hama abalA haiN| hamAre bhItara UrjA hai, prANa zakti hai| hama sabane milakara apane Apako taula liyA hai, koI ciMtA kI bAta nahIM hai| Apa apane mana ko majabUta banA leN| hamane apanA nirNaya batA diyA hai, Apa kyA socate haiM? yaha nirNaya kA samaya hai|' muhuttANaM muhuttassa muhatto hoI taariso| bhagavAna mahAvIra kI vANI hai-koI koI aisA muhUrta AtA hai, koI koI aisA kSaNa AtA hai, jisa kSaNa meM AdamI nirNaya letA hai aura vaha nirNaya bahuta saphala ho jAtA hai| gAthA parama vijaya kI balig KAPANISA Hama Savinamilta 146
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ INEMunawa gAthA parama vijaya kI 'pitAzrI! yaha upayukta kSaNa hai| kyoMki samaya para ThIka nirNaya liyA jAtA hai to vAha-vAha ho jAtI hai, saphalatA milatI hai, vijaya ho jAtI hai| samaya para ThIka nirNaya nahIM liyA jAtA hai to asaphalatA bhI mila jAtI hai|' vi. saM. 1997 meM pUjya gurudeva kA cAturmAsa bIkAnera meM thaa| cAturmAsa kI sampannatA para rAMgar3I cauka hote hue vihAra ho rahA thaa| hajAroM-hajAroM loga vihAra meM sahayAtrI the| vahIM dUsare saMpradAya ke AcArya kA cAturmAsa thaa| unakA bhI vihAra nirNIta thaa| donoM vihAra nirvighna hoM, kahIM bAdhA na Ae, TakarAva kA prasaMga na bane isalie pahale se hI saba kacha khoja karane ke bAda vihAra kA mArga taya kiyaa| saMyoga aisA banA ki jisa rAste se AcAryavara padhAra rahe the, usI mArga meM sAmane se dUsare saMpradAya ke AcArya kA julUsa Ane lgaa| samasyA ho gaI ki aba kaise jAeM? kauna pahale nikale? sabane kahA-hama nahIM rukeNge| hama koI kamajora thor3e hI haiN| gurudeva ne dekhA yaha to acchA nahIM hai, akAraNa saMgharSa hogaa| ho sakatA hai kucha aghaTita bhI ghaTa jaae| cAroM ora dabaMga loga jame hue haiN| kahIM zakti kA pradarzana na kara deN| gurudeva ne eka kSaNa meM nirNaya liyA, tatkAla rAMgar3I cauka meM mur3a ge| IzvaracaMdajI caupar3A Aye, bole-yaha kyoM? hama kyoM mur3eM? hama kyA kamajora haiM? bahuta loga zakti-pradarzana ke lie sannaddha the| gurudeva ne kahA-saba yahIM ruka jaao| vaha eka kSaNa kA nirNaya thA jisase saMgharSa zAMti meM badala gyaa| bIkAnera meM usakI jo carcA huI, usase saMgha kI mahimA samunnata huii| tatkAlIna mahArAjA gaMgAsiMhajI ne kahA-'pUjya mahArAja avasthA meM to choTA hai, paNa kAma bar3A AdamI jiso karyo hai, anubhavI vyakti jaisA kArya kiyA hai| Aja eka bar3A saMgharSa Tala gayA, anyathA patA nahIM kyA hotA, bIkAnera ke sira para kalaMka laga jaataa|' AcAryazrI ne apanI buddhimattA se saMgharSa ko TAla diyaa| sahI nirNaya hotA hai to saba ThIka ho jAtA hai aura nirNaya galata hotA hai to kAma ulaTa jAtA hai| putriyoM ne kahA-pitAzrI! yaha nirNaya kA kSaNa hai| Apa kyA cAhate haiM?' ATha mAtA aura ATha pitA, sabane eka svara meM kahA-'putriyo! jo tumhArA nirNaya hai, vahI hamArA nirNaya hai| hama tumhAre sAtha haiN|' 'pitAzrI! phira Apa taiyArI kreN|' sabane milakara eka dUta nirdhArita kiyA, data ko bulAyA, bulAkara kahA-'tuma zreSThI RSabhadatta ke prAsAda jAo, vahAM jAkara sUcanA do-hama saba jambUkumAra ke sAtha apanI putriyoM kA saMbaMdha karane ke yA 147
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ lie taiyAra haiN| Apa bhI taiyArI kareM, hama bhI taiyArI kreN| jaldI muhUrta dekheM tAki yaha zubha kArya zIghra ho ske| gAthA parama vijaya kI data RSabhadatta ke prAsAda pahuMcA, saMdeza diyaa| RSabhadatta ne saMdeza-patra pddh'aa| vaha pulakita ho gayA, bar3I prasannatA huii| socA-samasyA kA suMdara samAdhAna ho gyaa| RSabhadatta ne jambUkumAra ko bulAyA, saMdeza-patra usake hAtha meM thmaayaa| jambUkumAra bolA-pitAzrI! maiM to sahamata huuN| ApakI icchA hai, mAM kI itanI icchA hai to zAdI kara luuNgaa| kintu yaha spaSTa hai maiM brahmacArI rahUMgA aura muni bnuuNgaa| yaha merA dRr3ha nizcaya hai| isameM koI parivartana nahIM aayegaa|' 'putra! isa nizcaya para hI yaha nirNaya huA hai| tumhAre nirNaya ko TAlA nahIM gayA hai|' 'pitAzrI! phira ThIka hai| jo maiMne kaha diyA, vaha mujhe mAnya hai| yadi vivAha karane se Apako prasannatA hotI hai to mujhe koI kaThinAI nahIM hai| maiM ApakI prasannatA ke lie pANigrahaNa kara lUMgA kiMtu mere nirNaya meM koI parivartana hone vAlA nahIM hai|' vyakti meM manobala hotA hai tabhI vaha saphala ho sakatA hai| sabase bar3I bAta hai mnobl| jaina-darzana meM batalAyA gayA hai-AtmA meM ananta bala hai| AtmA meM sacamuca ananta bala hai kiMtu vaha prakaTa hotA hai manobala ke shaare| jisane manobala kI sAdhanA kara lI usakA bala prakaTa ho jAtA hai| jisakA mana kamajora hai usakA bala prakaTa nahIM hotaa| bala ko prakaTa hone ke lie bhI koI mAdhyama caahie| eka mAdhyama hai hamArA zarIra, eka mAdhyama hai vANI aura eka mAdhyama hai mn| ye tIna mAdhyama haiM-zarIrabala, vAkbala aura mnobl| yadi ThIka prayoga kiyA jAe to zarIra kA bala bhI bar3hatA hai, vANI kA bala bhI bar3hatA hai aura mana kA bala bhI bar3hatA hai| jarUrata hai abhyAsa kii| ___ eka vyakti ke mana meM AyA mujhe sAMDa ko uThAnA hai| sAMDa kitanA bhArI bharakama hotA hai| vaha khulA ghUmatA hai aura kitanA zaktizAlI hotA hai! jina logoM ne bIkAnera kA rAMgar3I cauka dekhA hai, vahAM sAMDa bahuta ghUmate haiN| ve itane zaktizAlI hote haiM ki khaMbhe ko Takkara mAra deM to khaMbhA hI TUTa jaae| vyakti ne nizcaya kiyA sAMDa ko uThAnA hai| kaise uThAe? upAya khoja liyaa| gAya ke bachar3A jnmaa| usako pahale dina utthaayaa| dUsare dina uThAyA, tIsare dina uThAyA, roja uThAtA calA gyaa| eka ora pratidina vaha bar3ha rahA hai dUsarI ora vaha vyakti roja uThA rahA hai| usakA zarIra bala bhI bar3ha rahA hai| vaha use roja uThAtA gyaa| vaha bar3A huA, sAMDa banA to usako bhI sahajatA se uThA liyaa| kyoMki roja uThAtA calA gayA isalie abhyAsa ho gyaa| ___ bala ko bar3hAyA jA sakatA hai| prAcIna yuga meM abhyAsa karAyA jAtA thaa| eka kelA bhUmi hotI thI bala bar3hAne ke lie| zarIra ke bala ko kaise bar3hAyA jAe? bhArI-bhArI gadAeM, bhAleM uThAte the| saMskRta sAhitya meM AtA hai-eka khalurikA hotI thii| jaise malloM ke lie akhAr3e hote hai vaise bala bar3hAne ke lie jo sthala hotA vaha khalurikA khlaatii| vahAM jAkara apane zarIra kA bala bar3hAyA jAtA thaa| zarIra kA bala bar3ha sakatA hai| isI prakAra vacana kA bala bar3ha sakatA hai| vANI meM itanI tAkata hotI hai ki eka zabda kaha de to dUsarA 148
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 / koI lAMgha nahIM sktaa| vacanasiddhi bhI ho sakatI hai| vANI kA bala itanA hai ki muMha se jo kaha diyA, vaha aTala hai, usako koI TAla nahIM sakatA, cunautI nahIM de sktaa| jo muMha se nikala gayA vaha ho jaaegaa| AcArya bhikSu vacanasiddha puruSa the| vIrabhANajI ne kahA-'svAmIjI! bhAramalajI to bhole haiN|' svAmIjI ne pUchA-'to AcAryapada kisako milanA cAhie?' 'tilokacaMdajI ko|' vIrabhANajI ne parAmarza diyaa| AcArya bhikSu ne kahA-'unheM sUri-pada to nahIM, sUradAsa kA pada mila jAe to patA nhiiN|' AcArya bhikSu kA yaha vAkya eka sacAI bana gyaa| unheM sacamuca sUradAsa kA pada mila gyaa| zarIra bala aura vAkbala ina donoM se jyAdA zaktizAlI hai mana kA bl| jisane mana ke bala kI sAdhanA kara lI, vaha asaMbhava lagane vAle kAma ko bhI saMbhava banA detA hai| manobala kA eka rUpa hai AsthA, manobala kA eka rUpa hai zraddhA, manobala kA eka rUpa hai aatmvishvaas| jisameM yaha vikasita ho gayA, usake lie kabhI kucha asaMbhava hotA hI nhiiN| jambUkumAra kA manobala itanA prabala thA ki kahIM koI vicalana nahIM thaa| ___ kanyAoM aura jambUkumAra ke bIca eka prakAra kA juA khelA jA rahA thaa| kanyAoM ne socA-bAta kahate haiM muni banane kI kiMtu jaba hama jAyeMgI taba patA calegA ki muni kaise banatA hai? unako apane vAkbala aura saundarya para bharosA thaa| unhoMne eka juA khelA kiMtu unheM yaha jJAta nahIM thA ki jambUkumAra unase bhI bar3A juArI hai| usake pAze' devakRta haiM, jo kabhI hArate hI nahIM haiN| ___ RSabhadatta ne apane kauTuMbikajanoM ko bulAyA, kahA-'jambUkumAra ke vivAha kA nirNaya ho gayA hai| ATha zreSThI kanyAoM ke sAtha pANigrahaNa hogaa|' kauTuMbikajanoM ne prasannatA vyakta karate hue pUchA-'pANigrahaNa kA uttama muhUrta kaba hai?' 'muhUrta dekha liyA hai, do dina bAda acchA lagana hai, acchA muhUrta hai| saba kucha ThIka hai| maiMne svara bhI dekha liyA hai, vaha anukUla cala rahA hai| tuma barAta kI taiyArI kro| ___ Adeza milate hI barAta kI taiyArI zurU ho gii| AThoM zreSThiyoM ko saMdeza bheja diyA-barAta A rahI hai| Apa apanI taiyArI kreN| donoM ora eka prazna hai-vivAha ke bAda kyA hogA? kyA jambUkumAra apane saMkalpa para aTala raha sakegA? athavA devAMganA-tulya kanyAeM use apane mohapAza meM bAMdha leMgI? gAthA parama vijaya kI ALONM 141
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyakti aura smudaay| vyakti kA matalaba hai akelA aura samudAya kA artha hai sNgtthn| vaiyaktikatA aura sAmudAyikatA, akelApana aura saMgaThana donoM kA apanA-apanA mUlya hai| hama hara viSaya para anekAMta kI bhASA meM socate haiM aura usI bhASA meM bolate haiN| kisI kA atirikta mUlya nhiiN| tinakA aura buhArIdonoM kA apanA-apanA mUlya hai| dAMta meM kucha phaMsa gyaa| vahAM tinake kA mUlya hai, buhArI kA mUlya nahIM hai| ghara meM kacarA A gayA, bahAra kara sApha karanA hai to vahAM tinake kA mUlya nahIM hai| vahAM koI hAtha meM eka gAthA tinakA lekara buhAranA zurU kare to kaisA lagegA? usake dvArA kAma bhI nahIM hogaa| vahAM buhArI kA mUlya hai| parama vijaya kI saikar3oM hajAroM tinake milakara ikaTThe hue, jhAr3a banA aura vaha kacare ko sApha karatA hai| vyakti kA bhI apanA mUlya hai aura samudAya kA bhI apanA mUlya hai| yaha jo eka dhAraNA bana gaI maiM akelA hI saba kucha karUM, vaha upayukta nahIM hai| isa dhAraNA ne jIvana ko bahuta nIrasa banA diyaa| jaina paramparA meM sAdhanA ke aneka sUtra rhe| eka vyakti jinakalpa kI sAdhanA karatA hai, ekalavihArI hotA hai| akelA rahakara sAdhanA karatA hai kiMtu sAdhanA ke bAda phira gaNa meM A jAtA hai| Akhira gaNa meM hI rahatA hai, samudAya aura saMgaThana meM rahatA hai| saMgaThana meM zakti hai| sAmudAyikatA ke jIvana kA alaga hI Ananda hotA hai| samudAya ke binA vaha Ananda milatA nahIM hai| ___ AThoM kanyAoM ne sAmudAyika rUpa se, eka sAtha eka svara meM apane mAtA-pitA se kahA-hamArA dRr3ha nizcaya hai, dRr3ha saMkalpa hai ki vivAha kareMgI to jambUkumAra ke sAtha kreNgii| sAmudAyika svara meM eka tAkata hotI hai| agara sarvasammati nahIM hotI, bahuvidha mata hotA to kucha kA svara hotA-hama usase vivAha nahIM kareMgI jo dIkSA lene vAlA hai| hama usake sAtha nahIM jAeMgI jo pahalI rAta ko hI saMbaMdha tor3ane kI bAta kara rahA hai| AThoM kanyAoM ke eka svara se mAtA-pitA ko prasannatA huii| unhoMne socA-bahata acchA nirNaya kiyA hai| hamArI ulajhana Tala gii| donoM ora se taiyArI zurU ho gaI, vaivAhika kAryakrama zurU ho ge| purAne yuga meM ThATha-bATa bhI bahuta calatA thaa| Aja yaha dhAraNA prabala hai ki vivAha sAdagI se honA cAhie kiMtu purAne yuga meM sAdagI kI bAta 150
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ m/h4 . designsinesames gAthA parama vijaya kI nahIM thI, bahata ThATa-bATa aura ADambara hotA thaa| usa samaya AbAdI thor3I thI aura bar3e loga bhI kama the| Aja jitane dhanI haiM utane purAne jamAne meM nahIM the| Aja jitane bhUkhe haiM utane bhUkhe bhI usa yuga meM nahIM the| roTI sabako mila jAtI thI para apAra sampadA sabake pAsa nahIM thii| rAjasthAnI kahAvata hai khAtA-dhApatA parivAra hai| apanI roTI-rojI meM masta rahate the| sAmAnya logoM meM yaha mastI kI sthiti thii| jo bar3e loga the unameM ADambara bhI hotA thA kintu Aja kA ciMtana badala gayA, mAnasa badala gayA, sthitiyAM bhI badala giiN| Aja to badalanA jarUrI bhI hai| tuma cAhe badalo mata badalo, yuga ne to karavaTa le lI hai| jisane dIpa jalAye zata zata, usane bhI holI khelI hai|| badalanA jarUrI hai| aba binA badale kAma nahIM clegaa| Aja na isa bhASA meM bola sakate haiM jambUkumAra kI barAta meM itanA ADambara huA thA to hama kyoM na kareM aura na isa bhASA meM kaha sakate haiM-jambUkumAra ne jo socA, vaha hama kyoM nahIM soca sakate? anekAMta kA siddhAMta hai-paryAya badalatA hai| svabhAva paryAya pratikSaNa badalatA hai| vibhAva paryAya samayasamaya para badalatA hai| jambUkumAra kA bhI paryAya badala rahA hai| vaha aba taka kumAra thA, aba vaha vara banakara jA rahA hai| vizAla aura bhavya braat| rAjagRha meM hI vivAha thA isalie bahuta dUra nahIM jAnA pdd'aa| eka sthAna para sArI vyavasthA ho gii| eka bhavya maMDapa bnaa| usa maMDapa para sabakA dhyAna aTaka gyaa| saba udhara Ane lage, pUrI vyavasthA kara dI gii| AThoM kanyAeM, mAtA-pitA aura parivArajana A gye| RSabhadatta apane parivAra ke sAtha vahAM phuNcaa| saikar3oM, hajAroM loga ikaTThe ho ge| eka ora vivAha ke maMDapa meM pANigrahaNa kA upakrama ho rahA hai dUsarI ora carcAeM bhI ho rahI haiN| janatA meM yaha kutUhala ho gayA eka naye DhaMga kA vivAha ho rahA hai| kisI ne pUchA-naye DhaMga kA kaise? 'kyA tuma nahIM jAnate vivAha hogA aura usake bAda jambUkumAra muni bana jaayegaa| jambUkumAra kA vivAha aura dIkSA kA saMkalpa sarvatra carcA kA viSaya bana gyaa| jitane muMha utanI baateN| muNDa muNDa kI nyArI buddhi, tuNDa tuNDa kI nyArI vANI, kuNDa kuNDa ko nyAro paannii| ___ saba kuoM kA pAnI eka jaisA nahIM hotaa| kisI kA pAnI khArA hotA hai aura kisI kA miitthaa| sabakI buddhi eka jaisI nahIM hotii| sabakI vANI bhI eka sarIkhI nahIM hotii| kucha loga bole-'dekho, yaha bhI koI vivAha hotA hai? vivAha karane vAle samajhadAra nahIM haiN|' dUsarA vyakti bolA-'kanyA ke mAtA-pitA bhI samajhadAra nahIM haiN| agara samajhadAra hote to yahAM vivAha kyoM karate? jambUkumAra spaSTa kaha rahA hai-maiM to sAdhu banUMgA phira vivAha karane kI jarUrata kyA hai?' . ___eka vyakti ne kahA-'RSabhadatta bhI samajhadAra nahIM haiN| anAvazyaka ina ATha lar3akiyoM kA jIvana barbAda kara rahA hai, thor3I bhI samajha hotI to spaSTa manAhI kara detA ki hama vivAha ke aupacArika baMdhana meM nahIM baaNdhege|' 151 -
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ alaga-alaga bhUmikA hotI hai aura alaga-alaga vyAkhyAna hotA hai| eka saMbhrAMta nAgarika ne kahA'dekho, na to kumAra ko lar3akiyoM meM vizvAsa hai aura na lar3akiyoM ko kumAra meM vizvAsa hai phira yaha vivAha kaisA? do vyaktiyoM kA saMbaMdha jur3e to sabase pahale paraspara vizvAsa honA caahie| donoM kA eka-dUsare meM vizvAsa kahAM hai! jambUkumAra kahatA hai - maiM alaga ho jAUMgA / kanyAeM kahatI haiM-hama alaga raha jaaeNgii| yaha kaisA saMbaMdha hai, samajha meM nahIM A rahA hai| inakA zvAsa aura vizvAsa kaise TikegA ?' pAsa nahIM vizvAsa tumhAre, korA zvAsa jilAegA kyA? pAsa nahIM hai hRdaya tumhAre, koI hRdaya milAyegA kyA? tumhAre pAsa vizvAsa nahIM hai to kyA korA zvAsa jilA degA ? korA zvAsa kaise jilAegA? AdamI vizvAsa ke AdhAra para jItA hai| jisakA vizvAsa TUTa gayA, korA zvAsa use jilA nahIM sktaa| phira vaha zvAsa bhI kRtrima zvAsa bana jAtA hai| eka dhanI mahilA kA choTA baccA bImAra ho gyaa| haoNspiTala meM bhartI kiyA gyaa| mAM milane aaii| DaoNkTara se pUchA- merA baccA kaise hai ? DaoN. ne kahA- 'ThIka-ThAka cala rahA hai| abhI to usako nakalI zvAsa diyA jA rahA hai| ' mahilA bolI-'DaoN. sAhaba! mere pAsa paise kI kamI nahIM hai| cAheM jitanA dhana le lo para nakalI zvAsa kyoM de rahe haiM? use asalI zvAsa do / ' nakalI zvAsa kaise jilAyegA ? na vizvAsa hai aura na asalI zvAsa hai| vizvAsa ke binA asalI zvAsa AtA bhI nahIM hai| jahAM AdamI kA vizvAsa TUTatA hai, zvAsa bhI nakalI bana jAtA hai| vaha kaise jilAegA? jisake pAsa hRdaya nahIM hai, usase koI kyA hRdaya milAegA? hRdaya to honA caahie| samAcAra milA--mAlika kA hArTa phela ho gayA, hRdaya kA avarodha ho gyaa| eka majadUra bar3A teja-tarrAra thA, bolA'are! kitanA krUra AdamI thaa| hArTa to thA hI nahIM / phela kyA ho gayA ?' eka vyakti ne kahA--'jambUkumAra ke hRdaya meM mamatA nahIM hai| kaise do hRdaya mileMge? yaha bar3A ajIba vivAha hai| na to vizvAsa hai na hRdaya hai| agara jambUkumAra meM hRdaya hotA to itanI krUratA nahIM krtaa| vaha ina lar3akiyoM kA jIvana barbAda nahIM karatA / hRdaya aura vizvAsa hotA to aisA dhokhA bhI nahIM detaa|' eka vyakti ne kahA--'jambUkumAra to aisA nikalA para ina lar3akiyoM kI buddhi kahAM gaI? inake mAtApitA kI akla kahAM gaI? kyA aura koI jIvana sAthI nahIM milatA ?' jahAM dRSTikoNa korA laukika hotA hai vahAM laukika bhUmikA para sArI carcA hotI hai| ve nahIM samajha pA rahe the ki jambUkumAra kA kitanA udAtta ciMtana hai, kitanA UMcA vicAra hai, kitanA sahI dRSTikoNa hai| para yaha samajha meM nahIM A sktaa| apanA-apanA ciMtana kA stara hotA hai, apane-apane ciMtana kI bhUmikA hotI hai aura usa bhUmikA para hI sArA vicAra hotA hai| carcA-paricarcA kA uttejaka vAtAvaraNa bana gyaa| vivAha ke kSaNoM meM eka utsava, ullAsa kA jo vAtAvaraNa honA cAhie vaha bilkula nahIM rahA phira bhI upacAra cala rahA thA, vivAha kI rasma bhI adA ho rahI thii| saMskAraka ne vivAha kA saMskAra saMpanna karA diyA, paraspara vizvAsa kI zapatha dilA dii| 152 gAthA parama vijaya kI m
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI ___prAcInakAla meM, smRti kAla meM zapatha dilAI jAtI thI ki tuma pANigrahaNa kara rahe ho| jisake sAtha pANigrahaNa hotA hai use AjIvana nibhAnA hai| jaise koI sAdhu mahAvrata svIkAra karatA hai athavA zrAvaka bhI aNuvratoM ko svIkAra karatA hai to yAvajjIvana ke lie karatA hai| yAvajjIvana kA saMkalpa bar3A majabUta hotA thaa| do varSa ke lie, cAra varSa ke lie jo saMkalpa kiyA jAtA hai usameM vaha dRr3hatA nahIM aatii| AjIvana karatA hai to bahuta aMtara AtA hai| eka mahIne kI tapasyA aura eka dina kA saMthArA-donoM meM saMkalpa kA aMtara bahuta hai| eka saMkalpa hai-maiM AjIvana nahIM khaauuNgaa| eka saMkalpa hai-eka mahIne taka nahIM khaauuNgaa| eka saMkalpa meM nizcita avadhi hai, yaha AzA jur3I huI hai-eka mahIne ke bAda khA luuNgaa| AjIvana saMkalpa meM AzA kA sarvathA viccheda hai| AjIvana AhAra kA tyAga kara diyA, isakA artha hai-AzA ko sarvathA tyAga diyaa| jisake sAtha pANigrahaNa kara rahe ho, usake sAtha saMbaMdha ko AjIvana nibhAnA yaha saMkalpa dilAyA jAtA thaa| vivAha ko sAmAjika parva mAnA gyaa| yaha sAmAjika vrata hotA thA, saMkalpa dilAye jAte the| jambUkumAra aura AThoM kanyAoM ko saMkalpa dilAe ge| pANigrahaNa kI rasma pUrI ho gii| vivAha saMpanna ho gyaa| vivAha ke sAtha daheja kI bAta AtI hai| Ajakala to daheja kA prazna bahuta carcita hai| yaha svara prabala banA huA hai daheja baMda honA caahie| aNuvrata kA bhI eka niyama hai-daheja kA pradarzana na ho| usa yuga meM na to daheja ko baMda karane kI koI kalpanA AI thI aura na pradarzana kama karane kI bAta thii| pradarzana bhI kiyA jAtA thaa| daheja bhI bar3e loga khUba dete the| AThoM pitAoM ne putriyoM ko jo daheja diyA, usakA vizada varNana milatA hai| kahA jAtA hai eka sau bAnave prakAra kI vastueM dii| kula milAkara 69 karor3a sauneyoM kA daheja diyaa| eka sau bAnave bola no e, diyo DAyace daan| aNagaNiyo diyo bali e, ghaNo deI Adara smmaan|| ninANUM karor3a to sonaIyA diyA e, vale rUpaiyA jaann| dIdhA ghaNA harSa sUM e, mana mAhe udyama aann|| 69 karor3a sauneyoM kA nAma bhI itanA mohaka hai ki sunate hI dhyAna calA jAtA hai| dhyAna dUsaroM kA bhI calA jAtA hai| cora, DakaitoM kA to dhyAna jarUra jAtA hai| jahAM sone kA nAma AtA hai vahAM sonA bhI AdamI bhUla jAtA hai| saMskRta sAhitya meM kahA gayA nAmasAmyAt dhattUro'pi mdprdH| svarNa kI mahimA kyA batAeM? saMskRta koSa meM sone ke jitane nAma haiM utane hI nAma dhattUre ke haiN| dhattUre aura sone ke paryAyavAcI nAma eka haiN| kavi ne likhA-nAma samAna hai, guNa samAna nahIM hai| para nAma kI samAnatA kA itanA prabhAva hai ki dhattUrA khAo to nazA A jaayegaa| AThoM kanyAoM ko itanA pracura daheja diyA ki RSabhadatta kA vizAla prAsAda svarNa-cAMdI se AkIrNa ho gyaa| Aja bhI kahIM-kahIM isa prakAra kA prasaMga milatA hai| eka bAra samAcAra-patra meM par3hA thA ki videza meM eka vyakti ne karor3oM DAlara kA daheja diyaa| hindustAna meM bhI vivAha meM bahuta daheja diyA jAtA hai, kahIM-kahIM ADaMbara bhI hote haiN| vaha samaya alaga thA, usa yuga kA ciMtana bhI bhinna prakAra kA thaa| RSabhadatta zreSThI ne usa vizAla daheja ko svIkAra kara liyaa| 153
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidAI kI velA aaii| ThATa-bATa se barAta ko vidA dii| saba kucha ho gyaa| bAhara meM cAroM ora ullAsa hai para bhItara meM eka khaTaka bhI hai| kanyAoM ke pitA-mAtA ke ceharoM para to muskAna hai para bhItara meM muskAna nahIM hai| bAhara se ullAsa Tapaka rahA hai para bhItara meM ullAsa nahIM hai| ve isa cintA meM DUbe haiM abhI to itanA ullAsa ho rahA hai| Akhira kyA hogA? jambUkumAra Aja vivAha ke pazcAt apane ghara pahuMcegA, kala kyA hogA? eka apriya aura vedanAmaya citra sAmane hai| DAyaco to dIno ati ghaNo, para soca ghaNo ghaTa maay| khaTaka miTI nahIM e, rakhe UbhI delo chittkaay| mhArI putryAM bhaNI e|| daheja to bahuta de diyA para khaTaka nahIM mittii| eka zalya mana ko sAla rahA hai| tIna prakAra ke zalya batAe gae mAyA zalya, nidAna zalya aura mithyA darzana shly| bhItara meM zalya sAlatA hai| zalya jaba taka khaTakatA hai, acchA jIvana nahIM hotaa| cUrNi sAhitya kI kathA hai| rAjA kA ghor3A bahuta bImAra ho gyaa| bahuta ilAja krvaae| kuzala vaidya Ae, ilAja kiyA para ThIka nahIM huaa| eka dina eka anubhavI vaidya AyA, dekhA, usane pUchA-'kyA ghor3A kabhI yuddha meM gayA thA?' 'hAM, kucha mAsa pahale yuddha meM gayA thaa|' vaidya bolA-'samasyA samajha meM A gaI, nidAna ho gyaa|' jaba taka nidAna nahIM hotA, ilAja acchA ho nahIM sktaa| galata nidAna hotA hai to ilAja galata ho jAtA hai| maleriyA hai aura ilAja TAiphAiDa kA zurU kara diyaa| TAiphAiDa hai aura ilAja zurU kara diyA maleriyA kaa| bImArI jaTila ho jAtI hai, rogI kI dazA bhI bigar3a jAtI hai| vaidya ne zastra maMgavAe, peTa ko ciiraa| bANa kA nukIlA bhAga bhItara meM thaa| usane kahA-davAI lagegI kaise? bhItara meM to zalya hai| jaba taka zalya hai taba taka davA lagegI nhiiN| zalya ko nikAlA, davA dii| kucha dinoM meM ghor3A ThIka ho gyaa| umAsvAti ne vratI kI paribhASA karate hue likhA-niHzalyo vrtii| vratI kauna? vratI vaha hai jo niHzalya hai| mAyA kA zalya, mithyA dRSTikoNa kA zalya athavA nidAna kA zalya bhItara meM hai aura vrata kI ArAdhanA karo to vrata AyegA nhiiN| pahale niHzalya bano, zalya ko bAhara nikAla do| gAthA parama vijaya kI 154
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA mAtA-pitA ke mana meM eka zalya hai, vaha khaTaka rahA hai| kyA kareM? phaMsa gye| vivAha na karate to bhI samasyA, kara diyA to bhI smsyaa| kidhara jAyeM? ito vyAghra itstttii| eka AdamI jA rahA thaa| nadI sUkhI thii| pAra kara gyaa| Age jaMgala aayaa| jaMgala meM khUkhAra jAnavara hote haiN| vahAM rahane vAle AdamI ne kahA-Age mata Ao, Age bAgha hai| usane socA-vApasa calA jaauuN| varSA ho rahI thii| nadI meM acAnaka pAnI kA pUra A gyaa| phira AvAja AI-idhara mata Ao, pAnI kA pUra A gayA hai| vaha bIca meM phaMsa gayA eka ora bAgha, dUsarI ora nadI-vaha kahAM jAye? kanyAoM ke mAtA-pitA ke mana meM eka khaTaka hai-itanA bhavya vivAha samAroha huA, itanA daheja diyA, itane lADa-koDa kie| mana kI AzA ko pUrA kiyaa| hamAre ghara meM apUrva mahotsava huaa|....ydi jambUkumAra ne zIla-vrata kA pAlana kiyA to kyA hogA? hamAre sunahale sapanoM kA kyA hogA? mheM lADa-koDa kiyA ghaNA e, pUrI mana rI huuNs| te sagalI bAtAM bigar3asI e, jambU re pAlyA suuNs|| jambUkumAra ke mAtA-pitA ke mana meM bhI koI ullAsa nahIM hai| ve ciMtA meM DUbe hue haiM ki dekho, sage-saMbaMdhiyoM ne kitanA svAgata kiyA, kitanA acchA bhojana khilAyA, kitanA bar3A daheja diyaa| jisakI kalpanA nahIM kI jA sakatI, itanA apAra dhana diyA para kauna bhogegA? yaha saMpadA kisake kAma AyegI? isa dhana kA mAlika kauna hogA? hamAre pAsa to vaise hI bahuta dhana hai| hameM to jarUrata bhI nahIM hai| jambUkumAra ke lie diyA, ina lar3akiyoM ke lie diyaa| ina lar3akiyoM kA kyA hAla hogA? eka aisA mAhaula bana gayA, mana kI vicitra sI sthiti bana gaI ki kyA kare? kucha samajha meM nahIM A rahA hai| bhItara hI bhItara dila ko yaha cintana kacoTa rahA hai jambUkumAra gRhasthI basane se pahale hI ujAr3a degaa| yaha muni bana jaaegaa| kanyAoM kA kyA hogA? isa dhana kA kyA hogA? yaha dhana kisake kAma AyegA? vale mAtA pitA jaMbukumAra nAM, tyAMne piNa ohija soc| mAMDyo ghara bikherane e, sAdhu thaI kare loc| to duHkha huvai mo bhaNI e|| bar3A jaTila viSaya ho gyaa| aisA lagatA hai ki sAmAjika jIvana meM to sAmAjika riztoM ko nibhAyeM taba hI logoM ko acchA lagatA hai| sAmAjika sthiti meM AdhyAtmika, dhArmika bAta bIca meM A jAe to vaha logoM ko priya nahIM lgtii| loga usako ThIka bhI nahIM maante| ve yaha dekhate haiM ki merA ghara jamA rahe, merA nAma amara rahe, calatA rhe| saMtAna nahIM hai to goda lekara hI calAo para vAstava meM nAma kisakA calatA hai? ___ bharata cakravartI tamisrA guphA meM gyaa| cakravartI kI yaha prathA hotI hai ki jaba vaitADhya ko pAra karatA hai, tamisrA guphA meM jAkara vaha rAstA kholatA hai aura apane nAma kA Alekhana karatA hai| bharata cakravartI ne dekhA-guphA kA mukhya zilAlekha nAmoM se AkIrNa hai| koI sthAna khAlI nahIM hai| binA miTAe merA nAma likhanA saMbhava nahIM hai| usane socA-are! mujhase pahale to itane cakravartI ho cuke haiN| merA yaha cintana mithyA hai ki maiM prathama cakravartI huuN| nAma kisakA calA hai? kitane bar3e loga ho gaye, unheM koI jAnatA parama vijaya kI 155
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI nahIM hai| phira bhI sAmAjika jIvana meM eka AkarSaNa hotA hai, moha hotA hai, mUrchA hotI hai| vyakti socatA hai ki hamArA ghara barAbara calatA rahe, maMDA huA ghara bikhare nhiiN| yaha mamatA kI bAta sabake mana meM . pala rahI hai| ATha kanyAoM ke mAtA-pitA ke mana meM, jambUkumAra ke mAtA-pitA ke mana meM eka bojhilapana hai| unakA dimAga bojhila bana gayA, bhArIpana A gayA kintu jambUkumAra kA dimAga bojhila nahIM hai| vivAha se pahale bhI khAlI thA, aba bhI khAlI hai| usake mana meM koI vikalpa nahIM hai, eka dRr3ha nizcaya hai ki mujhe to sAdhu bananA hai, saba kucha tyAganA hai| jahAM tyAga kI bAta hotI hai vahAM dimAga bojhila nahIM bntaa| dimAga bojhila banatA hai saMgraha meN| jahAM saMgraha karane kA prazna hai vahAM sira para bojha AtA hai| jahAM chor3ane kI bAta hai vahAM bojha utara jAtA hai, bojha rahatA hI nahIM hai| ____ jambUkumAra aura mAtA-pitA, donoM kI alaga-alaga sthitiyAM haiN| jambUkumAra kI sthiti alaga hai, mAtA-pitA kI sthiti alaga hai, ciMtana bhI alaga hai| vivAha saMpanna kara jambUkumAra apane ghara aayaa| AThoM patniyoM ko sAtha lekara sIdhA mAM ke pAsa gyaa| mAM ko praNAma kiyaa| patniyoM se kahA-mAM ke caraNoM meM praNAma karo, namaskAra kro|' sadyaH pariNItA kanyAoM ne nirdeza ko zirodhArya kara mAM ko namaskAra kiyaa| jambUkumAra bolA-mAM! merA saMkalpa pUrA huaa| tumane kahA thA ki tuma vivAha karo, saba bahuoM ko page lgaao| merA vivAha ho gyaa| AThoM bahueM taiyAra haiM, Apake caraNoM meM nata haiN|' gAthA 'mA! maiMne ApakI AjJA kA pAlana kiyaa| aba Apako merI bhAvanA kA sammAna karanA hai|' parama vijaya kI yaha bAta sunate hI mAM kA mana bhArI ho gyaa| kyA mAM ke mana kA bhAra halakA hogA? kyA navor3hA vadhueM jambUkumAra ke mAnasa ko badalane meM saphala hoMgI?
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI icchA prANI kA lakSaNa hai| jar3a meM koI icchA nahIM hotii| jaise-jaise cetanA kA vikAsa hotA hai, mana kA vikAsa hotA hai, icchA-zakti aura prabala bana jAtI hai| icchA paidA huI aura pUrti hotI hai to sukha milatA hai| icchA paidA huI aura pUrti nahIM hotI hai to duHkha hotA hai| mAtA kI eka icchA pUrI ho gii| yaha cAha thI ki vivAha ho jaae| vivAha sampanna ho gayA para icchA kabhI samApta nahIM hotii| icchA kA to bahuta vistAra hotA hai| bhagavAna mahAvIra ne kahA-icchA hu AgAsasamA aNatayA icchA AkAza ke samAna ananta hai| yaha aisA rabara hai ki khIMcate cale jAo, bar3hatA calA jaayegaa| AkAza jitanA bar3A hai utanI bar3I hai icchA isIlie eka pUrI hotI hai, dUsarI paidA ho jAtI hai| sabakI saba icchAeM pUrI nahIM hotiiN| icchA pUrI huI to sukha milaa| icchA adhUrI raha gaI to duHkha utpanna ho gyaa| icchA aura cAha ke sAtha duHkha jur3A huA hai| jahAM icchA hai cAha hai vahAM duHkha honA svAbhAvika hai| aisA vyakti, jisake mana meM koI cAha na ho, koI icchA na ho, kabhI duHkhI nahIM bntaa| use koI duHkhI banA nahIM sktaa| jahAM cAha hai vahAM duHkha hai| buddha se pUchA gayA sabase sukhI kauna hai?' __buddha ne dharmasabhA ke aMtima chora para baiThe vyakti kI ora saMketa karate hue kahA-'jo aMtima chora para baiThA hai, vaha AdamI sabase jyAdA sukhI hai|' ___ buddha ke sAmane aneka dhanI loga baiThe the| rAjA baiThA thA, sAmanta baiThe the| buddha ne unako sukhI nahIM btaayaa| kinAre para jo garIba AdamI baiThA hai, vaha sabase jyAdA sukhI hai yaha kaise ho sakatA hai? eka saMbhrAMta nAgarika ne pratiprazna kiyA-'bhaMte! kyA usase jyAdA koI sukhI nahIM hai?' 'vartamAna meM vaha parama sukhI hai|' 'yaha Apa kaise kaha sakate haiM?' 490 DFN 157
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ buddha bole- 'parIkSA kara lo|' saMbhrAMta nAgarika rAjA ke pAsa gayA, bolA- 'mahArAja ! Apa to bahuta sukhI haiN|' rAjA bolA-'maiM sukhI kahAM hUM? mere sAmane kitanI samasyAeM haiN| mujhe jo cAhie, vaha mila nahIM rahA hai| maiM cAhatA hUM-par3osI rAjya para apanA adhikAra jamA lUM para vaha abhI ho nahIM pA rahA hai|' vaha amAtya, nagarazreSThI Adi ke pAsa gyaa| sabase pUchA- Apa sukhI haiM? kisI ne svayaM ko parama sukhI nahIM maanaa| sabake mana meM koI nA koI cAha hai| cAha ke pIche duHkha jur3A huA hai| vaha AkhirakAra usa AdamI ke pAsa pahuMcA-'bolo, tumheM kyA cAhie ?' 'mujhe kucha bhI nahIM caahie|' 'to Age calo, gurujI ke pAsa clo| tumheM AzIrvAda dilaaeN|' vaha Age aayaa| buddha ne pUchA- 'kyA cAhate ho ?' 'kucha bhI nahIM caahtaa|' 'kyA AzIrvAda lenA hai|' 'nhiiN|' 'maiM tumako AzIrvAda denA cAhatA huuN|' 'Apa denA cAhate haiM to yaha AzIrvAda deM ki mere mana meM koI cAha paidA na ho|' jo vyakti isa bhASA meM socatA yA bolatA hai, use duHkha kahAM se hogA ? mAM kI eka icchA pUrI ho gii| mAM kI cAha thI - vivAha ho jaaye| vivAha ho gyaa| eka cAha pUrI hote hI dUsarI cAha ne janma le liyA - jambUkumAra ghara meM raha jaae| jaba taka yaha pUrI nahIM hotI hai taba taka mana meM eka tanAva banA huA hai| tanAva ke sAtha mana meM eka bharosA bhI hai / mAM ne socA-eka strI AtI hai to bhI puruSa ko apane moha meM bAMdha letI hai| ye ATha-ATha nava yauvanAeM sarvAMga suMdara haiN| ye avazya apanA karataba dikhAeMgI / jambUkumAra para aisA kAmaNa DorA DAleMgI jambUkumAra ghara meM raha jaayegaa| saMzayAlu bana gaI maaN| eka mana kahatA hai - yaha dIkSA legaa| dUsarA mana kahatA hai - nahIM, yaha ghara meM raha jaaegaa| ina donoM vikalpoM ke bIca meM mAM kA mana jhUla rahA hai| rAtri kA samaya / jambUkumAra ke lie ArakSita bhavya evaM ramaNIya kakSa / nava vivAhita patniyAM usa kakSa meM priyatama kI pratIkSA meM lIna haiN| mAM ko praNAma kara jambUkumAra ne usa bhavya kakSa meM praveza kiyaa| patniyoM ne priyatama kA svAgata kiyaa| jambUkumAra ratnajaTita paryaMka para AsIna huA / AThoM patniyAM sAmane baiTha giiN| vAtAvaraNa zAnta aura mauna / dina meM kolAhala jyAdA hotA hai, rAta meM mauna kA sAmrAjya rahatA hai| Ajakala to rAta ko bhI nIrava zAMti nahIM rahatI / rAta ko bhI do- tIna baje taka kolAhala calatA hai| usa yuga meM rAta meM nIravatA vyApta ho jAtI thI / jambUkumAra ke kakSa kA vAtAvaraNa zAMta thA / 158 Um gAthA parama vijaya kI m
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI eka ajIba sI khAmozI aura stabdhatA thii| na to jambUkumAra bola rahA hai aura na nava pariNItA patniyoM kI ora dekha rahA hai| nApi vakti na pazyecca surUpAsvapi tAsu vai / sthitaH sthirataraH svAmI nistaraMgasamudravat / / jambUkumAra unake sAmane nahIM dekha rahA hai / ve navaur3hA kanyAeM bhI itanI gaMbhIra banI huI haiM ki ve bhI jambUkumAra ke sAmane dekha nahIM pA rahI haiN| jaise kanyAoM aura jambUkumAra ke bIca meM yavanikA DAla dI gii| eka-dUsare ke pAsa baiThe hue ve apane Apako eka-dUsare se alaga-thalaga anubhava kara rahe haiN| kAphI samaya bIta gyaa| koI pasIjA nhiiN| kahA gayA - ekAnta meM akelI strI ke sAtha rAta ko akelA na rhe| yadi vyakti akelA rahatA hai to Avezavaza patana kA prasaMga bana sakatA hai| eka muni ke lie vidhAna kiyA gayA--muni dina meM bhI akelI strI ke sAtha vArtA na kre| jahAM akelA puruSa aura akelI strI hotI hai vahAM kAma ke Aveza kA prasaMga bana sakatA hai| jambUkumAra ATha striyoM se ghirA huA baiThA hai phira bhI usa para koI asara nahIM huaa| vaha aprabhAvita banA huA hai| tatra vAcaMyamIvAzu, tasthau svAmI viraktitaH / saMsthitazcApi tanmadhye padmapatraM jale yathA / / aprabhAvita kauna raha sakatA hai? isakI bahuta sundara mImAMsA AcArya bhikSu ne kI hai jehanI mIMjI bhedANI, tehanI kima palaTe vANI / lAgo raMga cola majITho, je jAto kiNa hI na dIThau / / majITha kA raMga utaratA nahIM hai| haldI kA raMga kaccA hotA hai vaha jaldI utara jAtA hai| para majITha kA raMga pakkA hotA hai, vaha laga jAtA hai to utaratA nahIM hai / jambUkumAra kI cetanA aura mana para aisA majITha kA raMga ho gayA, vairAgya yA Atmadarzana kA raMga laga gyaa| eka laya laga gaI- mujhe AtmA kA sAkSAtkAra karanA hai, AtmA ko dekhanA hai, vaha raMga aba utarane vAlA nahIM hai| haldI jaisA kaccA raMga hotA hai khatarA hotA hai| vaha utara jAtA hai, dUsare raMga se prabhAvita ho jAtA hai| jinake vairAgya kA majITha kA raMga laga jAtA hai, utaratA nahIM hai / jo dRr3ha nizcaya kara liyA aura jisakI majjA kA bhedana ho gayA, usako koI prabhAvita nahIM kara paataa| bahuta marma kI bAta likhI hai - hamAre zarIra kI haDDiyoM aura hAr3a kI majjA taka jo bAta pahuMca jAtI hai, vaha badalatI nahIM hai| Upara-Upara rahatI hai to badala jAtI hai| Aja kA manovijJAna kahatA hai-jo bAta cetana mana taka rahatI hai, usakI dhulAI ho jAtI hai kiMtu jo avacetana mana taka calI jAtI hai, vaha bAta gaharI jama jAtI hai| Agama kI bhASA hai-aTThimiMjapemANurAgaratte - jo majjA taka calA gayA, vaha vicAra, vaha bhAva phira utaratA nahIM hai| rAjasthAnI bhASA meM kahate haiM inakI to haDDI aura majjA dharma syUM raMgyor3I hai| majjA hamAre jJAna kA mukhya kendra hai| hamAre mastiSka meM bhI majjA hai gre meTara hai, vaha viziSTa hotA hai| asthi ke sAtha jo majjA hai aura usa majjA taka jo bAta calI jAtI hai vaha pakkI ho jAtI hai| 156
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 zAMtinAtha caritra kA prasaMga hai| mahArAjA kI rAnI saMnyAsI ke pAsa jAtI thii| saMnyAsI ne koI aisI auSadhi de dI ki usako saMnyAsI ke sivAya koI dikhAI nahIM detA / samasyA paidA ho gii| vaha mahala meM AtI aura phira jaMgala kI ora daur3ane ke lie taiyAra ho jAtI / rAjA ne socA-kyA ho gayA? bahuta logoM ko bulAyA, upacAra saphala nahIM ho rahA thaa| rAnI ko niraMtara vahI dikhAI de rahA hai| eka anubhavI vaidya AyA, usane dekhA, kahA- jo davA dI hai, vaha majjA taka calI gaI hai| jaba taka majjA kA zodhana nahIM hogA, isakA samAdhAna nahIM hogaa| Aja bhI aisA hotA hai| koI jAnakAra vyakti aisA prayoga karA detA hai ki bAta majjA taka pahuMca jAtI hai, phira use vahI - vahI dikhAI detA hai / vaidya ne majjA kA zodhana kiyA, samasyA vilIna ho gii| AcArya bhikSu ne likhA- jisakI majjA bhIga gaI hai, usakI vANI kaise palaTe ? jambUkumAra kI majjA isa saMkalpa se bhIga gaI -mujhe muni bananA hai, AtmA kA sAkSAtkAra karanA hai| yaha korI maukhika vANI nahIM rhii| vaha bhItara kI AvAja bana gii| andara kI AvAja kA matalaba vaha AvAja hai jo majjA kA sparza kara le| muMha kI bAta vizvasanIya nahIM hotI / vyakti kahatA hai aura palaTa jAtA hai| are! kala to kahA thA, Aja palaTa gyaa| usakA jabAva hotA hai-kala kahA thA, Aja to nahIM khaa| vahI vANI badalatI hai, jo korI muMha se AtI hai| prAcIna yuga meM bAraThajI virudAvalI gAte the| eka bAraTha ne seTha kI virudAvalI gaaii| seTha khuza ho gayA / socA - vicArA nahIM, bhItara taka nahIM gyaa| muMha se vANI nikala gaI, bolA- kala AnA, eka mana anAja dUMgA / bArajI khuza ho gaye, socA-eka mana anAja kAphI dina taka cala jaaegaa| dUsarA dina / sUraja ugaa| seThajI dukAna para Akara baitthe| bAraThajI Aye, bole- 'seTha sAhaba! namaskAra!' seTha ne kahA- 'bolo bhAI, kyoM Aye ho?' 'kala Apane kahA thA- eka mana anAja dUMgA, aba Apa laaie| ' 'kauna-sA anAja ?' 'kala to Apane kahA thaa| ' 'bhole AdamI ho, tUne bolakara mujhe rAjI kiyA aura maiMne bolakara tumheM rAjI kiyaa| lenA-denA kucha nahIM hai| cale jaao|' vaha vANI palaTa jAtI hai jo bhItara se nahIM nikalatI, kevala muMha m gAthA parama vijaya kI m &
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI se nikalatI hai| jo bAta majjA taka calI jAtI hai, vaha badalatI nahIM hai| jambUkumAra ne eka vANI nikAla dI mujhe muni bananA hai, AtmA kA darzana karanA hai, aba vaha vANI palaTa nahIM rhii| jambUkumAra apanI laya meM baiThA hai| pAMca-dasa minaTa bIta ge| kanyAoM ke lie yaha sthiti asahya ho gii| unakI kAmAgni pradIpta banatI calI gii| kAma-bhoga kI abhilASA prabala ho gaI kintu isa abhilASA ko jo pUrA kara sakatA hai, vaha mUrti kI taraha sthira evaM mauna baiThA hai anyaM tAsAM zarIreSu, calati sma jvraanlH| pratyupAyairasahyazca, sAbhilASo rimsyaa|| jambUkumAra ne socA maiM dudhArI talavAra para cala rahA huuN| maiMne ina ATha kanyAoM ke sAtha pANigrahaNa kara liyaa| dhokhA to nahIM diyA phira bhI saMbaMdha to jor3a liyaa| aba ye sAmane baiThI haiM, mauna haiM, udAsa haiM, gaMbhIra haiM, bolane kI sthiti meM nahIM haiN| Akhira mauna mujhe hI kholanA hai| maiM bAtacIta zurU karUM kyoMki mukhya kartA to maiM rhaa| mujhe apanI bAta ko spaSTa kara denA caahie| jambUkumAra pahalI batalAvai, aMtaraMga rI bAta sunnaavai| savAre lesUM saMjama bhAra, the kAMI karaso baiThI laar|| karaNI huvai to karo mosUM bAta, utAvala sUM bItI jAe raat| hivar3A lagatI baiThI mo tIra, savAre te piNa nahIM chai siir|| jambUkumAra ne mauna kholA-kaise baiThI ho, kyA soca rahI ho, aise kyoM baiThI ho? prasanna raho, bAtacIta zurU kro| mere sAtha AI ho to apane mana kI bAta btaao| sabane mana hI mana kahA-tumhAre kAraNa hI to aise baiThI haiN| tumhArA hI pratApa hai, prasAda hai, kRpA hai| nahIM to hama kyoM udAsa banatI? Aja vivAha kI pahalI rAta, suhAga kI rAta, hama kyoM aisI viraha vedanA meM tar3apatI rahatI? hamArI udAsI kA kAraNa tuma svayaM ho phira bhI pUcha rahe ho-udAsa kyoM ho? ____ jambUkumAra bolA-'maiM apane mana kI bAta batA duuN| mere mana kI bAta yaha hai-dina ugate hI mujhe muni bananA hai, saMyama svIkAra karanA hai| maiM Apa sabase pUchanA cAhatA hUM-maiM to sAdhu bana jAUMgA, dIkSA le lUMgA, tuma pIche kyA karogI? yaha mujhe batA do ki tumheM kyA-kyA karanA hai, jisase maiM sArI vyavasthA kara duuN| tumheM kyA kAma karanA hai? vyApAra karanA hai, dhaMdhA karanA hai yA koI oNphisa kholanA hai? likhanA-par3hanA hai? silAI, raMgAI karanA hai? kyA karanA hai? pIche kyA karogI? yaha mujhe batA do to maiM sArI vyavasthA kara
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ d| merA to spaSTa vicAra pahale bhI thaa| maiMne dhokhA nahIM kiyA hai| pahale tumheM batA diyA thA ki mujhe muni bananA hai, maiM muni banUMgA aura aba bhI merA vahI dRr3ha saMkalpa hai| maiM to yaha jAnanA cAhatA hUM ki tuma pIche kyA karogI?' jambakumAra ne cinagArI lagA dii| aba kanyAoM ne mauna kholaa| jaba Aga sulagA dI gaI, cinagArI lagA dI gaI to phira Aga bhdd'kegii| ____ eka bAbA cilama pI rahA thaa| cilama pIte-pIte cala rahA thaa| pAsa meM ghAsa kI bAgara thii| bAbA Age nikalA aura bAgara meM Aga laga gaI, logoM ne khojA-Aga lagI kaise? kauna vyakti AyA, jisane lAya lagA dii| khojate-khojate bAbA kI jhopar3I ke pAsa pahuMce, bole-'bAbAjI! Apane Aga lagAI?' 'nahIM, maiMne nahIM lgaaii| 'to kaise lagI?' 'mujhe to patA nahIM?' 'bAbAjI! Apa idhara se Aye the?' 'hAM AyA thaa|' 'cilama pI rahe the?' 'hAM, pI rahA thaa| 'Apane kucha kiyA?' 'aura to kucha nahIM kiyA para cilama se eka cinagArI udhara uchala gii|' 'mahArAja! eka cinagArI ghAsa jalAne ke lie kAphI hotI hai|' saMnyAsI ne spaSTIkaraNa dene kA prayatna kiyA-maiMne cinagArI pheMkI, maiMne Aga nahIM lgaaii|' logoM ne kahA-'Aga phira kaise lagatI hai? cinagArI pheMka dI to lAya laga gii|' jambUkumAra ne cinagArI DAla dii| sabake mana meM jo eka Akroza thA, jo vedanA thI, usako ubhAra diyaa| aba saba bolane ke lie taiyAra ho gii| jyeSThA samudrazrI bolI-svAmI! ApakA yaha saMkalpa hai ki maiM muni banUMgA to Apa pahale isa prazna kA uttara deM-Apako muni bananA thA to hamAre sAtha phira yaha saMbaMdha kyoM sthApita kiyA? Apa kahate haiM ki maiMne dhokhA nahIM kiyA? Apane vivAha hone se pahale batAyA kintu kyA sagAI se pahale batAyA?' 'nhiiN|' 'svAmI! jaba eka bAra saMbaMdha sthApita kara liyA, sagAI kara lI, aba tor3e to kaThinAI, na tor3e to kahAM jAeM? Apa kahate haiM kucha nahIM kiyaa| Apane acchA nahIM kiyaa| agara Apako sAdhu bananA thA to Apane sagAI kA saMbaMdha bhI kyoM sthApita kiyA? Apako sAdhu bananA thA to saMbaMdha nahIM krte| na Apako koI cintA aura parezAnI hotI, na hameM koI cintA aura parezAnI hotii| Apa apane ghara meM masta aura hama 162 gAthA parama vijaya kI
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI apane ghara meN| Apane saMbaMdha bhI kiyA, cinagArI bhI pheMka dI, aba Apa kahate haiM - bAgara meM yaha lAya maiMne nahIM lagAI to kisane lagAI hai yaha lAya? hama yaha bAta mAnane ko taiyAra nahIM haiM, isa bAta kA uttara hama cAhatI haiN|' jambUkumAra ke mana meM cintana AyA - eka bhUla pahale ho gii| mAtA aura pitA ne saMbaMdha kara liyA, mujhe patA bhI nahIM claa| aba maiM yaha kahUM ki mAtA-pitA kI bhUla hai to yaha acchA nhiiN| maiM isa bhUla ko mAna luuN| yaha bhUla to avazya huI hai aura inako kahane ke lie avakAza milA hai| jambUkumAra ne isa tarka ko zAMtabhAva se sunA / dUsare kI AlocanA ko zAMtabhAva se sunanA bhI bar3A kaThina hai para samyag dRSTikoNa hotA hai to samyag grahaNa hotA hai| jambUkumAra bolA-'Apa kSamA kreN| mAna leM - yaha bhUla ho gaI para bhUla ko sudhArA bhI jAtA hai|' 'haaN|' 'maiM tumheM eka bAta btaauuN| eka goSThI thii| sau-pacAsa AdamI sahabhAgI the| bhoja kA Ayojana bhI thA / vahAM eka lar3akI ke pAsa bar3hiyA rUmAla thaa| rUmAla para syAhI gira gii| eka dhabbA sA ho gyaa| vaha rone laga gii| goSThI kI samarasatA bhaMga ho gii| eka catura AdamI ne kahA- kyoM rotI ho ? lar3akI ne rote hue apanI vyathA kahI - 'dekho, merA rUmAla kharAba ho gayA, dhabbA laga gayA / ' usane kahA-'tuma rUmAla mujhe do|' vaha AdamI catura kalAkAra thA aura citrakAra bhii| rUmAla ko hAtha meM le liyaa| tUlikA isa prakAra calAI ki jo dhabbA thA, usakA citra banA diyA / usane citra banAkara rUmAla usa lar3akI ko diyaa| lar3akI ne use dekhA aura nAcane laga gaI, khuza ho gaI- merA rUmAla kitanA bar3hiyA ho gyaa|' jambUkumAra ne kahA-'bahano! tumhArA tarka ThIka hai / yaha mAna leM- bhUla ho gaI para aba bhUla ko sudhAranA to hai| bolo, kaise sudhAreM?' prazna hai - kauna kisakI bhUla sudhAregA? kyA patniyAM jambUkumAra kI bhUla ko sudhAreMgI ? athavA jambUkumAra patniyoM kI bhUla ko sudhAregA ? 163
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. .. .. . gAthA parama vijaya kI pratyeka prANI meM AtmA hai| nizcaya naya kI dRSTi se sabakI AtmA samAna hai| vyavahAra naya kI dRSTi se saba AtmAeM samAna nahIM haiM, bahuta bhinnatA hai| eka ekendriya prANI aura eka paMcendriya samanaska prANI-donoM meM kitanA aMtara hai| yaha aMtara hai cetanA ke vikAsa kaa| jisa vyakti meM moha kI prabalatA hotI hai usakI cetanA dusarI dizA meM jAtI hai| jisameM moha kama hotA hai usakI cetanA dusarI dizA meM jAtI hai| donoM kI dizAeM alaga-alaga haiM, ciMtana alaga hai| soca alaga ho jAtI hai to acchA-burA laganA bhI alaga-alaga ho jAtA hai| eka AdamI ko eka cIja acchI lagatI hai| dUsare ko vaha acchI nahIM lgtii| eka usako niHsAra samajhatA hai, eka use sAravAn samajhatA hai| moha kI taratamatA ke AdhAra para, kSAyopazamika bhAva ke AdhAra para satya ke nAnA rUpa bana jAte haiN| jambUkumAra aura kanyAoM kI dRSTi meM jo aMtara hai, usakA kAraNa bhI yahI thaa| jambUkumAra ko jo acchA laga rahA hai, vaha ATha navavadhuoM ko acchA nahIM laga rahA hai| jambUkumAra ko acchA laga rahA hai tyAga, saMyama aura vrt| navor3hA patniyoM ko acchA laga rahA hai ghara-parivAra, dhana aura pdaarth| donoM kI dizAeM do haiM, ciMtana bhI do haiN| jambUkumAra soca rahA hai maiM inako samajhA lUM, mere sAtha kara luuN| kanyAeM soca rahI haiM hama jambUkumAra ko samajhA leM aura usake sAtha saMsAra ke sukha kA bhoga kreN| ___jambUkumAra ne apanI bhUla ko svIkAra kiyaa| use sudhArane kA prastAva rkhaa| isa svIkRti se kanyAoM ke mAnasa meM eka AzA-kiraNa prasphuTita huii| kanyAoM ne eka svara meM kahA-'bhUla to taba sudharegI, jaba paraspara vizvAsa ho| Apa hamArI bAta suneM, svIkAra kareM, usa para vizvAsa kareM to bhUla kA sudhAra ho sakatA hai| hamAre prati ApakA vizvAsa hI nahIM hai to hama kyA bAta kareM aura kyoM bhUla kI ora iMgita kareM?' ___ jambUkumAra bolA-'dekho, maiM avizvAsa nahIM krtaa| maiM anAsthAzIla nahIM hUM, azraddhAlu nahIM huuN| mujhameM zraddhA hai, AsthA hai, AtmavizvAsa hai para merA eka siddhAMta hai|' 'kyA hai ApakA siddhAMta?' sabhI kanyAoM ne eka svara se puuchaa| vizvAsaM kuruSe kurusva yadi tvaM naivAsitaM vidyutau| sthairye vizvasanaM sadA hitakaraM no caMcale cNclm|| 164
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI agara vizvAsa karanA hai to cetanA meM vizvAsa karo, isa bijalI meM vizvAsa mata kro| bijalI eka kSaNa meM aisI jAtI hai ki ghora aMdhakAra chA jAtA hai| cetanA meM vizvAsa kro| sthira meM vizvAsa karo, caMcala meM vizvAsa mata kro| yaha bijalI caMcala hai| eka kSaNa ke lie camakatI hai, jalatI hai aura calI jAtI hai|' hama rAta ko aneka bAra dekhate haiN| pravacana ke lie jAte haiM, bahuta prakAza hotA hai| kabhI acAnaka bijalI calI jAtI hai, ghora aMdhakAra ho jAtA hai|' vidyut sthira nahIM hai| ___'barasAta ke dinoM meM jaba kAle megha maMDarAte haiM taba bijalI camakatI hai| eka kSaNa meM vilIna ho jAtI hai| usa para vizvAsa nahIM kiyA jA sktaa| vizvAsa sthira meM hogaa| caMcala meM vizvAsa mata kro| usakA koI bharosA nahIM hai isalie maiM sthira meM vizvAsa karatA huuN| tuma logoM ne caMcala meM vizvAsa kara rakhA hai isalie yaha tumhArA vizvAsa kAma nahIM degA'-jambUkumAra ne AdhyAtmika bhASA meM apanI bAta khii| ____ jyeSThA samudrazrI saba bahanoM ko saMbodhita karate hue bolI-'inase kyA bAta kareM? yaha AdamI nirdaya hai| jisameM dayA hI nahIM hai usase bAta karane se kyA milegA? agara thor3I dayA, hayA hotI to kyA yaha isa prakAra kI arucipUrNa bAta karatA? kabhI nahIM karatA kintu isameM dayA kA kahIM leza nahIM hai| karuNA kA srota sUkha gayA hai| yaha bAta kaTu avazya hai, inake sAmane kahanI cAhie yA nahIM, kintu aisA lagatA hai inameM puruSatva nahIM hai|' aho'smin nirguNe puMsi, kiM kRtenApi caattunaa| bANAH kurvanti kiM SaNDhe, manmathasyApi srvshH|| samudrazrI ne jambUkumAra ke puruSatva para vyaMgya karate hue kahA-'hama inase kyA bAta kreN| inake sAmane bAta karane kA artha hai kisI badhira ke sAmane gIta vAdya prastuta krnaa|' eka zreSThI ne khUba mahaphila sajAI, nartakoM nartakiyoM ko bulAyA, saikar3oM-saikar3oM logoM ko nimaMtraNa diyaa| pUrI pariSad jur3a gaI, nATyazAlA darzakoM se bhara gii| nRtya zurU hone se pUrva saMyojaka ne kahA-'bahuta bar3hiyA nRtya dikhAnA hai| sTeja para jo mukhiyA baiThA hai, usako dikhAnA hai|' 'vaha kauna hai?' 'vaha aMdhA hai para isI ko dikhAnA hai| aMdhe ko koI kyA nATya dikhAyegA?' saMgIta kI sabhA judd'ii| prakhyAta zAstrIya saMgItakAroM ko bulaayaa| pUchA gayA kisako sunAnA hai? kauna hai sunane vAlA? saMyojaka ne kahA-'sTeja para sAmane baiThA hai, use sunAnA hai kintu vaha baharA hai|' samudrazrI ne kahA-'jambUkumAra ke sAmane AlApa-saMlApa karane kA artha hai aMdhe ko nRtya dikhAo aura bahare ko saMgIta sunaao|' kAtaraiH ki kRpANena-kRpANa kAyara ko dene se kyA hogA? eka kAyara vyakti jA rahA thaa| kisI ne kahA-yaha talavAra le jaao| talavAra hAtha meM de dii| dUsare ne pUchA-'usake hAtha meM talavAra kyoM dI?' 'usase surakSA hogii|' vaha thor3A Age bddh'aa| sAmane se koI vIra AdamI AyA, bolA- 'khabaradAra! Age mata bddh'o|'
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'kyoM?' 'Age nahIM jA skte| pahale isa talavAra ko nIce giraao|' 'bhAI! mAranA mt| maiM abhI girA detA huuN|' kAyara AdamI kyA kara sakatA hai? eka vyakti jaMgala meM jA rahA thaa| kisI ne pUchA- tuma jaMgala meM jA rahe ho, vahAM zera mila gayA to kyA karoge ?' vaha bolA- 'maiM kyA karUMgA ! jo karanA hai vahI kregaa|' rAmAyaNa meM eka kathA AtI hai| eka vyakti bahuta DIMga hAMkatA thA ki maiMne aisA kara diyA, vaisA kara diyaa| patnI ne socA--roja derI se AtA hai| pUchatI hUM itanI derI se kyoM Ae to uttara detA hai- Aja rAste meM dasa cora mila gye| tumhArA suhAga rahanA thaa| dasa ko maiMne mArA, pITA aura chur3Akara A gyaa| kabhI kahatA hai - dasa DAkU mila gye| kabhI kucha kahatA hai, bar3I DIMgeM hAMkatA hai| Akhira bAta kyA hai ? patnI ne nizcaya kiyA-sacAI ko jAnanA hai| usane veza badalA, AdamI kA veza dhAraNa kiyaa| jisa rAste se patideva A rahe the, usa mArga para eka vRkSa ke nIce khar3I ho gii| kucha aMdhakAra gaharA huA / patideva usa vRkSa ke pAsa aae| patnI ne puruSa ke svara meM lalakArate hue kahA- kauna ho tuma? lalakAra sunate hI vaha kAMpane lagA, gir3agir3Ane lgaa| usane usI aMdAja meM kahA-'yadi kuzalakSema cAhate ho to apanI sAmAna kI poTalI nIce girA do|' bhaya se dhUjate hue patideva ne vikraya ke lie saMgRhIta sAmAna kI poTalI girA dii| patnI ne hAtha meM poTalI lI aura eka joradAra cAMTA bhI lagA diyaa| vaha gAla ko sahalAte hue kSamA mAMgane lgaa| usane kahA- 'Aja to tumheM chor3a rahA huuN| vaha bhI isa zarta para ki eka ghaMTA taka yahAM se uThanA nahIM hai| yadi uThe to khaira nahIM hai|' patideva becArA baiTha gyaa| ghaMTA do ghaMTA taka nahIM utthaa| rAta ko bahuta bhayAkrAMta ghara AyA / patnI ne kahA--'bhale AdamI! Aja to bahuta dera kara dii|' pati ne zekhI baghArate hue kahA--'pUcho mt| Aja to pacIsa cora mile| tumhArA suhAga hI bacanA thA, isalie sakuzala A gyaa| nahIM to Aja AnA bahuta muzkila thaa|' patnI bolI- 'bhale AdamI ! jAna baca gaI para vaha sAmAna kI poTalI kahAM hai?' pati- 'vaha to unake pAsa raha gii|' patnI ne tatkAla poTalI sAmane rakhate hue kahA-'yaha poTalI lo, vahAM koI pacIsa nahIM the| akelI maiM thii|' pati ne kiciMt zarma kA abhinaya karate hue kahA- 'acchA tuma thI ! mujhe yaha to lagA thA ki polApolA hAtha pomale kI mAM jaisA hai|' kAyara ko kRpANa do, cAhe aura kucha de do| jo kAyara hai, vaha apanI surakSA nahIM kara paayegaa| lakSmyAH kiM kRpaNaiH vRthaa| eka kRpaNa AdamI ke pAsa bahuta dhana hai| lakSmI kI bar3I kRpA hai para kRpaNa kA dhana koI kAma kA nahIM hotA / 166 la gAthA parama vijaya kI m e
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI purAne jamAne kI bAta hai| kaMjUsa pati se patnI ne kahA-jAo, bAjAra se zAka le aao| vaha eka paisA lekara gyaa| usa yuga meM eka paisA bhI bahuta hotA thaa| eka paise kA bahuta kucha AtA thaa| paise ko muTThI meM ekadama aisA banda kiyA ki kahIM gira na jaae| garmI kA mausm| muTThI bilkula bNd| mAlina ke pAsa phuNcaa| zAka-sabjI ko dekhaa| mola-bhAva kiyaa| kucha sabjiyAM lene kA nizcaya kiyaa| mAlina sabjI taulane lgii| kRpaNa ne baMda muTThI ko kholaa| hAtha se pasInA cU rahA thaa| usane socA-paisA to ro rahA hai| yaha merA viyoga saha nahIM pA rahA hai| usane karuNA bhare svara meM kahA paisA hUM tana bhAMja syUM, tanai na bhAMjU vIra! kyUM rovai tU raMga meM, tujha mujha sAMco siir|| paisA! ro mt| tuma rAjI rho| kyoMki terA-merA to itanA saMga hai, eka saMbaMdha sA jur3a gayA hai| yaha zarIra bhale hI calA jAe para tujhe to nahIM chodduuNgaa| vaha zAka-sabjI lie binA ghara A gyaa| patnI se bolA maiM zAka-sabjI to nahIM lA skaa| yaha tumhArA paisA vApisa le lo| __samudrazrI bolI-'maiM kahanA bhI nahIM caahtii| pati kI avamAnanA, avahelanA karanA bhI nahIM cAhatI kintu yathArtha ko chipA bhI nahIM sktii| yathArtha yaha hai yathAMdhe nartanenApi, gAnena badhire na hi| kAtaraiH kiM kRpANena, kiM lakSmyA kRpaNaiH vRthaa|| jambUkumAra nRtya ko dekhane meM aMdhA, saMgIta ko sunane meM baharA aura zastra ko uThAne ke lie kAyara aura lakSmI kA prayoga karane ke lie kaMjUsa hai| hama isase kyA bAta kareM? hamAre cintana meM itanI dUrI bar3ha gaI hai ki usako kaise vyakta kareM?' / ____ yaha adhyAtma aura padArtha kI dUrI rahatI hai| ye do bhinna dizAeM haiN| adhyAtma meM jAnA eka dizA hai aura padArtha-bhoga ke prati AkRSTa honA alaga dizA hai| isIlie bhagavAna mahAvIra ne kahA aNusoyapaTThie bahujaNammi paDisoya lddhlkkhennN| paDisoyameva appA, dAyavvo hou kaamennN|| sArA saMsAra anusrota meM jA rahA hai, srota ke pIche jA rahA hai| srota hai hamArI iNdriyaaN| sArA saMsAra iMdriyoM ke pIche daur3a rahA hai| eka iMdriya cetanA ko haTA do, saMsAra bacegA nhiiN| iMdriyoM ke pIche cala rahA hai vykti| koI zabda ke pIche daur3a rahA hai, koI rUpa ke pIche daur3a rahA hai, koI rasa ke pIche daur3a rahA hai| Aja to daur3a bahuta adhika ho gaI hai| Aja ke saMsAdhana aise haiM ki kahIM hone vAlI ghaTanA ko kahIM dekhA jA sakatA hai| purAne jamAne meM dillI, kolakAtA, muMbaI meM khela hotA to lADanUM vAle nahIM dekha paate| Aja to duniyA meM kahIM krikeTa maica ho rahA hai| apane ghara meM baiThA vyakti use dekha letA hai| iMdriyoM kI lolupatA ke bar3hane kA Aja jaisA avasara AyA hai, atIta meM nahIM thaa| purAne jamAne meM kahIM koI hatyA hotI, hiMsA hotI, lar3AI hotI to usI gAMva taka usakA prabhAva hotaa| sau kosa, cAra sau ki.mI. kI dUrI para ghaTanA hotI to mahInoM taka patA hI nahIM cltaa| Aja do minaTa meM patA laga jAtA hai ki kahAM lar3AI ho rahI hai? kahAM kyA ho rahA hai? iMdriya cetanA ko khulakara khelane kA maukA Aja ke yuga meM upalabdha hai| iMdriyoM ke pIche sArA saMsAra daur3a 167
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahA hai| bar3e AdamI kI bAta chor3a deM, choTA baccA bhI iMdriyoM ke pIche daur3anA zurU kara detA hai| choTe-choTe bacce darzana karane Ate haiN| cAra-pAMca varSa ke bacce kA sIdhA hAtha mobAila para jAtA hai| ghara meM rahatA hai to .. prAyaH TI.vI. para dRSTi jAtI hai| bacce jitanA TI. vI. dekhanA pasanda karate haiM, bar3e zAyada nahIM dekhate hoNge| baccoM se rahA nahIM jaataa| hama loga rAjaladesara meM the| ahamadAbAda se eka parivAra aayaa| upAsanA meM baiThA thaa| eka bhAI ne kahA-yaha TI. vI. bahuta dekhatA hai| lar3akA avasthA meM 8-6 varSa kA thA para bahuta hoziyAra thaa| maiMne pUchA-'tuma TI. vI. kitane ghaMTA dekhate ho?' 'ATha ghaMTA dekhatA huuN|' maiMne kahA-'kama kara sakate ho?' usane kahA-'bilkula saMbhava nahIM hai|' maiMne socA-aisA uttara to bar3A AdamI bhI nahIM detaa| thor3A socane kA avakAza rahatA hai| bAlaka ne to socane kA bhI avakAza nahIM rkhaa| Aja sthiti yaha hai baccoM kI iMdriya cetanA bhI-aNusoyapaTThie bahu jaNammi-pravAha ke pIche cala rahI hai| saba loga usa dizA meM jA rahe haiM jahAM iMdriyAM le jAnA cAhatI haiM kiMtu bhagavAna mahAvIra ne kahA-jo kucha honA cAhatA hai, jo kucha bananA cAhatA hai, saphala honA cAhatA hai, bar3A AdamI bananA cAhatA hai, bar3A kAma karanA cAhatA hai usake lie jarUrI hai ki vaha anusrota-iMdriyoM / ke pIche calane kI bAta para breka lgaaye| usa para breka lagAye binA koI bar3A AdamI bana nahIM sktaa| gAthA zAsaka ho yA udyogapati, vyApArI ho yA ghara kA mukhiyA, iMdriyoM ke pIche calegA to usake pairoM meM ber3iyAM parama vijaya kI laga jAeMgI, usakI gati meM avarodhaka A jaayegaa| vaha kAra tIvra gati meM sIdhI nahIM calA sktaa| bahuta Avazyaka hai iMdriyoM para niyaMtraNa karanA, iMdriyoM kI hara mAMga ko pUrA nahIM krnaa| khAne kI jarUrata hai, khAne kI bahuta vastueM haiM para yaha nahIM honA cAhie ki barpha acchI lagatI hai to barpha hI barpha khAtA calA jAe phira cAhe zvAsa kI bImArI bhale ho jaae| zvAsa kI bImArI kA pramukha kAraNa hai barpha, AisakrIma kA atyadhika sevn| kevala zvAsa hI nahIM, adhikAMza bImAriyAM iMdriyoM ke pIche daur3ane se hotI haiM, rasanA ke pIche daur3ane se hotI haiN| isalie iMdriyoM para vijaya pAnA bahuta jarUrI hai| jambUkumAra kA cintana iMdriya vijaya kI dizA meM jA rahA hai| navor3hA kA cintana iMdriya sukha ke Asevana kI dizA meM jA rahA hai| yahI vivAda aura saMvAda kA viSaya banA huA hai| samudrazrI bolI-'svAmI! Apa kyA kara rahe haiM? Apa jarA ciMtana kreN| tapasyA kA phala kyA hai? kyA Apa yaha jAnate haiM? tapasyA kA phala hai-sukh| vaha svarga meM mile athavA manuSya loka meN| tapasAM hi phalaM saukhyaM, tatsvarge vA mhiitle| prAptaM cApi na jAnAti, nUnamadhyakSato jdd'H|| Apako akUta vaibhava prApta hai, sukha-suvidhA ke sAdhana mile hue haiM, para aisA lagatA hai ki Apako koI acchA salAhakAra mitra nahIM milA hai| Apako koI zikSaka yA guru nahIM milA jo acchI salAha de sake aura Apako duniyA meM jInA sikhA ske| 168
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI svAmI! tapasyA karane vAlA marakara kahAM jAtA hai? use kyA milatA hai? zAstrakAra kahate haiM - use svarga milatA hai| sukule janma-vaha acche kula meM janma letA hai| Apa aura hama saba uttama kula meM janme haiN| Apa kSamA kreN| maiM kahanA to nahIM cAhatI para bahuta kaTu bAta kaha rahI hUM-ApameM samajhadArI nahIM hai, jar3atA hai| jar3a AdamI pakar3I huI bAta ko chor3atA nahIM hai| ApameM bhI jar3atA A gii| Apa apanI jida ko chor3a nahIM rahe haiN| ' 'strI kA haTha vikhyAta hai kintu aisA lagatA hai ki yaha strI kA nahIM, jambUkumAra kA haTha hai|' sakhe'samIkSAkArIva, vartate grAhavAnayam / prAptaM tapaHphalaM tyaktvA, punaH kartuM samIhate || 'svAmI! Apa dekhie ! vyakti svarga meM jAtA hai vahAM apsarAeM usake svAgata meM taiyAra rahatI haiN| hama saba to apsarA yA iMdrANI ke samAna haiN| yaha seTha RSabhadatta kA ghara svarga ke samAna hai / ApakA zarIra devatAoM ke tulya sukomala hai| Apake aura hamAre ghara meM saMpadA kI koI kamI nhiiN| Apa hameM yaha to batAeM ki isase jyAdA aura kyA durlabha hotA hai ? vayaM raMbhAsamA nAryaH sadmaitat svarga sannibham / vapurdivyaM gRhe saMpad, durlabhaM kimataH param / / jitanI durlabha bAteM hotI haiM, ve hama sabako milI haiM, phira bhI patA nahIM ApakA ciMtana kisa AsamAna meM jA rahA hai? Apa kyA soca rahe haiM? hama to ApakI bAta nahIM samajha pA rahI haiM' - samudrazrI ne eka vaktavya sA de ddaalaa| jambUkumAra mauna bhAva se saba kucha sunatA rhaa| kAphI kar3avI mIThI bAteM kahIM kintu jambUkumAra zAMta banA rhaa| kyoMki usa para koI asara nahIM ho rahA hai| vaha jisa cetanA meM jI rahA hai usa cetanA ke lie koI samasyA nahIM hai| vaha sadyaH pariNItA kanyAoM kI vyathA, vedanA aura bhAvanA ko samajha rahA hai| vaha unakI vedanA ke vilaya aura bhAvanA ke parivartana kI yukti soca rahA hai| kanyAeM jambUkumAra ke saMkalpa ko zithila karane kA prayatna kara rahI haiN| ve hAva-bhAva, vilAsa, saMlApa Adi ke dvArA jambUkumAra ko sammohita kara sukha kA saMsAra basAne kA sapanA saMjo rahI haiN| sapane ko sAkAra banAne ke lie kanyAeM naI yuktiyAM soca rahI haiM jambUkumAra ko samajhAne kI, use apane mohapAza meM bAMdhane kii| jambUkumAra saMsAra-sukha ke lie vyAkula kanyAoM ko adhyAtma kI dizA meM mor3ane kI yukti para vicAra kara rahA hai| kauna kaisI prakhara yuktiyoM kA prayoga karegA? aura kauna kisakI yuktiyoM ko nirasta karegA? 166
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 manuSya dikhAI detA hai| usakA ceharA, raMga, rUpa, laMbAI-caur3AI dikhAI detI hai| sthUla zarIra dikhAI detA hai, iMdriyAM dikhAI detI haiN| sthUla zarIra ke bhItara eka sUkSma zarIra hai, vaha dikhAI nahIM detA / sUkSma zarIra ke bhItara AtmA hai, vaha bhI dikhAI nahIM detii| iMdriya cetanA sAmane AtI hai kintu iMdriyoM se pare jo atIndriya cetanA hai, vaha hamAre sAmane nahIM hai, isIlie hamArA vyaktitva do rUpoM meM bana gayA - eka sthUla vyaktitva, dUsarA sUkSma vyaktitva / eka iMdriya cetanA se prabhAvita vyaktitva aura eka atIndriya cetanA se bhAvita vyktitv| jahAM iMdriya cetanA bolatI hai vahAM socane kA prakAra dUsarA hotA hai, karane kA prakAra bhI dUsarA hotA hai| jahAM atIndriya cetanA kAma karatI hai vahAM socane aura karane kA prakAra badala jAtA hai| jambUkumAra sUkSma kA pratIka aura atIndriya cetanA kA pratinidhi banA huA hai| jo navor3hAeM sAmane baiThI haiM, ve sthUla jagat aura iMdriya cetanA kA pratinidhitva kara rahI haiN| eka ora tyAga se bhoga kI ora khIMcane kA prayatna ho rahA hai, dUsarI ora bhoga se tyAga kI ora AkRSTa karane kA saMkalpa pala rahA hai| jyeSThA samudrazrI ne apanI bAta ko Age bar3hAte hue kahA- 'priyatama ! ApakA aura hamArA yaha vivAda samApta nahIM ho rahA hai| Apa apane Agraha para ar3e hue haiM aura hama apane Agraha para ar3I huI haiN| vastutaH Apa galata rAste para jA rahe haiM aura hama sahI rAste para / ' hara vyakti dUsare ko galata rAste para aura apane Apako sahI rAste para mAnatA hai| 'priyatama! aisA lagatA hai ApameM samajha bhI thor3I kama hai| Apa bar3e ghara meM paidA avazya ho gaye / ApakA bar3A pratiSThita parivAra hai, apAra sampadA hai, saba kucha hai para inake sAtha samajha kA saMbaMdha nahIM hai / saMpadA kA honA alaga bAta hai aura samajha kA honA alaga bAta hai| dhana, vaibhava Adi milA para samajha nahIM milii| agara ApameM thor3I bhI samajha hotI, sakArAtmaka cintana hotA to Apa aisA nirNaya nahIM lete, aisI bAta nahIM socte| hameM ApakA cintana sahI nahIM laga rahA hai|' 170 m gAthA parama vijaya kI
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI "priyatama! Apa yaha mata mAnanA ki maiM yaha saba svArtha ke kAraNa kaha rahI huuN| hamArA koI svArtha nahIM hai| duniyA meM svArtha kI bAta bhI hotI hai, duniyA ko svArthI bhI kahA jAtA hai kintu hama jo kaha rahI haiM vaha eka sacAI ke sAtha kaha rahI haiM / sacAI yaha hai - ApakA zarIra sAdhupana pAla sake, usake yogya nahIM hai - yaha kahate hue samudrazrI ne ayogyatA kA pramANa patra de diyA- 'itanA nAjuka aura sukomala zarIra / vaha sAdhupana kA kaSTa jhela sake, yaha saMbhava nahIM hai|' mheM mhAre svAratha barajA nahIM, barajA tuma dekha zarIra / isar3I sukumAla kAyA rA dhaNI, kima hoso sAhasa dhIra / / 'priyatama! Apa hamArI bAta mAna leM anyathA Apako pachatAnA par3egA, kucha socanA par3egA taba yaha yAda AyegA ki samudrazrI ne mujhe aisA kahA to thA para maiMne usakI bAta mAnI nhiiN|' 'priyatama! bAda meM pachatAo, isase acchA yaha hai ki pahale hI jarA samajha lo / jaba bAda meM pazcAttApa hogA taba koI bhI Ar3e nahIM AyegA, kAma nahIM AyegA / Apa yaha jAnate haiM ki saMsAra bhI svArtha kA hai, koI dUsarA kisI ke kAma nahIM aataa| Apane yaha sunA hogA - meghakumAra ne dIkSA lI thii| eka rAta meM hI yaha socanA par3A ki ghara calA jaauuN| unake kauna kAma AyA ? abhI to Apako laga rahA hai ki sudharmA svAmI kI zaraNa meM calA jAUM para na sudharmA svAmI kAma AeMge, na koI dUsarA kAma aaegaa|' 'priyatama! Apa zAyada svayaM nIti ko jAnate haiN| phira bhI maiM Apako eka nIti kI bAta sunAnA cAhatI huuN| Man eka dina agastya RSi ne saMkalpa le liyA- maiM samudra ko tIna cullU meM pI jaauuNgaa| ve samudra kA jala pIne lage, samudra ko patA laga gyaa| samudra gir3agir3AyA, bolA- koI Ao, merI sahAyatA kro| svAmI! usane kinako bulAyA ?' 'samudrazrI! tumhIM btaao|' 'priyatama! sabase pahale devoM ko bulAyA, phira zrIkRSNa ko bulAyA, pRthvI ko bulAyA, kalpavRkSa ko AmaMtraNa diyA, candramA ko AmaMtraNa diyA, mainAka Adi parvatoM kA AhvAna kiyaa| kintu sahayoga ke lie koI Age nahIM aayaa| priyatama! nirAza hokara samudra bolA pIyUSeNa surA zriyA murarItuM maryAdayA medinI, svargaMkalpataruH zazAMkakalayA zrIzaMkaraH zobhitaH / mainAkAdinagAH nagAribhayato yatnena saMrakSitA, maccUlUkaraNe ghaTodbhavamuniH kenApi no vAritaH / / maiMne sabakA kitanA upakAra kiyA / pIyUSeNa surA - maiMne devatAoM ko tRpta bnaayaa| kisake dvArA? amRta 171
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke dvaaraa| maiMne hI to amRta diyA thaa| Aja devatA amRtabhogI bana gye| amRta khAte haiM, amRta pIte haiM para amRta AyA kahAM se? maiMne hI amRta kA dAna kiyA thaa| samudra meM se nikalA thA amRt| zriyAmurarItuM-maiMne zrIkRSNa ko bhI eka bar3A avadAna diyA thA lakSmI kaa| lakSmI kahAM se AI? vaha mere se hI nikalI thii| maiMne maryAdA ke dvArA pRthvI ko bhI suMdara bnaayaa| pRthvI kI maryAdA kauna kara rahA hai? maiM hI to kara rahA huuN| kalpavRkSa haiM devaloka meN| kalpavRkSa kahAM se AyA? maiMne hI to diyA thA vaha klpvRkss| ___mahAdeva zaMkara ke lalATa para candramA AyA kahAM se? zivajI ko vaha candrAkAra cihna maiMne hI to diyA thaa| gAthA parama vijaya kI ___ mainAka Adi parvatoM ko kisane bacAyA? jaba indra ne vajra se ina parvatoM ko cUra-cUra karanA cAhA taba maiMne hI mainAka Adi parvatoM ko apanI goda meM zaraNa dI thii| Aja jaba agastya RSi mujhe tIna cullU meM pI jAnA cAhate haiM taba koI kAma nahIM A rahA hai| na devatA kAma A rahe haiM, na zaMkara kAma A rahe haiM, na zrIkRSNa kAma A rahe haiM aura na ve parvata kAma A rahe haiM, na amRta aura kalpavRkSa kAma A rahe haiN| saba apane svArtha meM lIna haiN|' ___ samudrazrI ne kahA-'priyatama! tuma samyak soco| kaThina paristhiti meM koI kAma nahIM aayegaa| Apa pazcAttApa kareMge isalie hamArI bAta mAnie-jaldabAjI meM koI kAma mata kiijie| Apako dIkSA lenI hai, yaha acchI bAta hai para kama se kama sAta-ATha varSa parivAra ke sAtha rheN| vivAha kiyA hai, jo saMbaMdha sthApita kiyA hai, usameM samarasa bneN| jo saMyoga banA hai, usako bhI mahattva deN| Aja vivAha kiyA aura Aja hI dIkSA kI bAta prAraMbha kara dii| yaha jaldabAjI acchI nahIM hai| kAma karo to DhaMga se karo, soca samajhakara kro| priyatama! nItikAra kahate haiM-sahasA vidadhIta na kriyAM, avivekaH paramApadAM pdN| jaldabAjI meM kAma mata kro| jisameM viveka nahIM hai, vaha binA soce-vicAre jaldabAjI meM kAma karatA hai| yaha aviveka parama ApadA kA sthAna hotA hai| priyatama! jaldabAjI meM kAma karane vAlA hamezA pachatAtA hai| kucha samaya Thaharo, parivAra meM rahakara sAdhanA karo, phira dIkSA kI bAta socnaa| Apa yaha cAhate haiM ki maiM zIghra muni bana jAUM para yaha kaise hogA?' e mana gamatA sukha chor3ane, yAMsUM adhikI karau cho ttaap| jima pichatAyau baga nAmA karasaNI, tima pachatAvolA aap|| 'priyatama! maiM Apako sahI bAta kahatI hUM-jo prApta hai, usako to Apa chor3a rahe ho aura jo aprApta hai, usake lie jA rahe haiN| Apako vaise hI pazcAttApa karanA par3egA, jaise baga nAma ke kisAna ne kiyA thaa|' ___ jambUkumAra ne apanA mauna kholA-'samudrazrI! kauna thA baga kisAna? kaise pachatAyA thA vaha?' 172
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 / 1. - 'kyA Apa nahIM jAnate-baga kisAna kI kathA?' 'samudrazrI! maiMne nahIM sunI vaha kthaa|' 'priyatama! maiMne pahale hI kahA thA-Apane par3hAI kama kI hai| Apa sadA ArAma meM rhe| jo lAr3ale ikalaute beTe hote haiM, lAr3a-pyAra meM rahate haiM, ve par3ha nahIM paate|' Ajakala to prAyaH saba par3hate haiM kintu purAne jamAne meM kahA jAtA thA jo bar3e seTha kA beTA hai, lAr3apyAra meM rahatA hai, vaha par3hAI meM nahIM jaataa| samudrazrI ne vyaMgyAtmaka lahaje meM kahA-'priyatama! Apa to lAr3a-pyAra meM rahe, par3hAI Apane kI nhiiN|' jo baccA lADalA hotA hai, usameM kucha kamI raha jAtI hai| pUjya kAlagaNI bahuta bAra kahA karate the ki mere paira kamajora raha gye| pUchA gayA-kyoM? kAlUgaNI ne kahA-maiM ikalautA beTA thaa| mAM chogAMjI bAhara jAne nahIM detI thiiN| unheM yaha bhaya rahatA ki kahIM bAhara coTa laga na jAye isalie maiM khela nahIM paayaa| baccA khelatA nahIM hai to vaha kamajora raha jAtA hai| mere paira kamajora raha gye| cAlIsa-pacAsa varSa ke AsapAsa kAlUgaNI ne geDiyA le liyA thaa| 'priyatama! Apa lAr3a-pyAra meM pale-puse, bar3e ghara ke AdamI rhe| na pUrI par3hAI kI aura na Apako acchA guru milA, na nIti ko jaanaa| phira bhI koI bAta nhiiN| aba Apa jAnanA cAhate haiM to maiM Apako baga kisAna kI kathA sunaauuN|' gAthA eka kisAna rahatA thA thalI pradeza meN| vahAM UMce-UMce reta ke TIle bahuta hote haiN| pAnI kama hotA hai| parama vijaya kI uttarAdhyayana meM AtA hai-thalAo thala se pAnI nIce calA jAtA hai, TikatA nahIM hai| UMce-UMce TIloM se ghire gAMva meM baga nAma kA kisAna rahatA thaa| usakI zAdI huI thI mevADa meN| vaha sajala pradeza thaa| eka dina vaha sasurAla gyaa| usakA bahuta svAgata huaa| usake lie vizeSa prakAra kA bhojana banAyA gyaa| sasurAla meM miSTAnna banAe ge| miThAI ke nAma kA hI AkarSaNa hai| kisAna ne sasurAla meM bhojana kiyaa| tRpta ho gyaa| bhojana ke bAda apane sAle se pUchA-'sAlAjI! batAo, yaha itanA mIThA kaise hotA hai?' sAlA bolA-'gur3a aura cInI se|' 'kyA usakI khetI hotI hai?' 'haaN|' 'usakA bIja kauna-sA hai?' 'Ikha hai usakA biij|' 'Ikha kahAM hotI hai?' 'hamAre kheta meM hotI hai|' 'mujhe bhI dikhaao|' sAlA bahanoI ko apane kheta meM le gyaa| Ikha ko dekhA, sAle ne kahA-yaha Ikha hai, miThAI kA mUla hai| d' isase gur3a banatA hai, rApa banatI hai, cInI banatI hai, zakkara banatI hai| phira sArI miThAiyAM banatI haiN| 173
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Alond kisAna ne kahA-'acchA, mere bAta samajha meM A gii|' vaha apane Apako hoziyAra mAnatA thaa| usane mana meM pUrI yojanA banA lii| jaba jAne lagA taba Ikha ke bIja ko kharIdA, gAr3oM meM bharakara apane gAMva meM aayaa| mahInA thA Asoja-kArtika kaa| gAMva pahuMcate hI gharavAloM se bolA-'dekho, Aja eka bahuta bar3A tattva, rahasya lAyA hUM tumhAre lie|' 'kyA rahasya hai?' 'yadi merI bAta mAno to roja mIThA khAo, kabhI koI kamI nahIM rhegii|' 'bhAI! bAta kyA hai| 'maiM bIja lAyA hUM miThAI kaa| isa khetI ko to kaTA do aura Ikha kI buAI kara do| usane bhare Ikha kI ora izArA karate hue khaa|' ____ghara ke bujurga bole-kitanI mUrkhatA kI bAta kara rahA hai| khetI to pakane ko AI hai| tuma kahate ho isako kaTA do| kaise kaTAI kareM? Ikha yahAM hogI kaise? pIne ko to pUrA pAnI nahIM hai| Ikha kaise paidA hogI? Ikha ko pAnI bahuta caahie| pAnI ke binA Ikha kI khetI hotI nahIM hai| Akhira usameM rasa kahAM se AtA hai? vaha pAnI se hI to AtA hai| jalaM sarvarasAnAM rasam-saba rasoM kA rasa hai jl| yahAM jala kI bahuta upalabdhatA hI nahIM hai to phira yaha sarasatA AyegI kahAM se?' . parivArajanoM ne bahuta samajhAyA para vaha samajha nahIM pA rahA thaa| vaha bhI ghara kA eka mukhiyA thaa| AgrahI bhI thaa| usane kahA-yaha bAta maiM nahIM maanuuNgaa| maiM sArA rahasya lekara AyA huuN| jisa vyakti ko rahasya mila jAtA hai, vaha saphala ho jAtA hai| mujhe rahasya mila gayA hai| tuma ciMtA mata kro| maiM kahUM, vaise kara lo| jaise praudyogikI kA rahasya mila jAtA hai, TeknolaoNjI mila jAtI hai to vyakti bahuta Age bar3ha jAtA hai| maiM to aisI TeknolaoNjI lekara AyA hUM ki tumheM mIThA hI mIThA kara duuNgaa| sArA bhojana mIThA khilaauuNgaa| usane kisI kA kathana nahIM maanaa| jo phasala pakane jA rahI thI, kaTA dii| phasala kaTAkara Ikha kI buAI kara dii| pAnI to vahAM thA nhiiN| agara ASAr3ha sAvana kA mahInA hotA, to phira bhI thor3A bahuta pAnI mila jaataa| mahInA thA Asoja-kArtika kaa| varSA Rtu samApta ho cukI thii| pAnI barasA nhiiN| na koI nahara aura na koI pAnI kA srot| Ikha kA bIja boyaa| dekhate-dekhate thor3e dinoM meM sUkha gyaa| ____ usane dekhA Ikha kA phala sUkha rahA hai, panapa nahIM rahA hai| gharavAloM ke pAsa AyA, Akara bolA-Ikha kI khetI to panapa nahIM rahI hai| unhoMne kahA-'hamane pahale hI tumako bahuta samajhAyA thA ki tuma aisI mUrkhatA mata kro| jo prApta phasala hai, jo phasala paka rahI hai usako to tuma chor3anA cAhate ho aura jisa Ikha kI AzA karate ho, miThAI kI AzA karate ho, usakA koI bharosA nahIM hai| tuma aisI mUrkhatA mata kro|' ____ priyatama! vaha baga kisAna bar3A duHkhI bana gyaa| eka ora gharavAloM kA Akroza, dUsarI ora apanI asaphalatA kA mana meM ross| usane socA maiM asaphala ho gyaa| apanI asaphalatA para use bahuta pazcAttApa huaa|' gAthA parama vijaya kI 174 --
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI 'priyatama! Apane yaha kahAnI dhyAna se sunii|' 'haaN|' 'priyatama! viSNu zarmA ne rAjakumAroM ko kahAnI sunAI thI aura maiM Apako sunA rahI hUM, jaise baga kisAna pachatAyA Apa bhI vaise hI pchtaaeNge| Apako itanA bar3A ghara milA hai, itanA bar3A parivAra milA hai, itanI sampadA milI hai aura hama AThoM navor3hAeM Apake caraNoM meM samarpita haiM, Apake hara sukha-duHkha kI sahacarI haiN| Apako jo yaha prApta hai, usako to chor3a rahe haiM aura aprApta kI AzA kara rahe haiN| Apa soca rahe haiM maiM sAdhu banUMgA to mujhe svarga milegA, apsarAeM mileNgii| yaha to calA jAegA aura vaha milegA, isakA koI bharosA nahIM hai| kyA yaha mUrkhatA nahIM hai? khar3I phasala ko kATakara naI phasala kI AzA karanA kitanA ucita hai? Apako Age kyA milegA, Apako yaha bhI patA nahIM hai| marakara Apa raheMge yA nahIM? kahAM jAyeMge?' samudrazrI ne yaha vaktavya iMdriya cetanA ke stara para diyaa| iMdriya cetanA meM parokSa kA svIkAra nahIM hai| parokSa aura pratyakSa do haiN| eka hotA hai pratyakSA eka hotA hai prokss| iMdriya cetanA meM kevala pratyakSa kA svIkAra hai, parokSa kA svIkAra nahIM hai| AMkha dekhatI hai para jo sAmane hai usako dekhatI hai| yaha usakI sImA hai| vaha kitanI dUra dekhegI, isakI sImA hai| parokSa ko bilkula nahIM dekha sakatI, dIvAra ke pIche kyA hai, AMkha bilkula nahIM dekha sktii| jo sAmane hai, vaha dikhAI degaa| sAmane yavanikA kara do, paradA DAla do, kucha nahIM dikhegaa| ___AMkha kI sImA hai| sudharmA sabhA meM itane paramANu skandha haiM, itane sUkSma pudgala skandha haiM, agara una sabako sthUla banAyA jAye to pUre hindustAna meM hI nahIM, Aja kI duniyA meM bhI na smaaeN| itane paramANu skandha haiM para AMkha sUkSma ko nahIM dekhtii| AMkha pratyakSa ko dekhatI hai, parokSa ko nahIM dekhtii| __ samudrazrI ne jambUkumAra ko saMbodhita karate hue kahA-'priyatama! kisane dekhA hai ki marakara Apa svarga meM kahAM jAyeMge? Apako patA hai kyA? yaha Apane kaise mAna liyA ki maiM sAdhu banUMgA, sAdhanA karUMgA, kevalI bnuuNgaa|' 'priyatama! maiM ThIka kahatI hUM ki Apa baga kisAna kI taraha pchtaaoge| pazcAttApa ke kSaNoM meM koI Ar3e nahIM aayegaa| jaise samudra ne pachatAvA kiyA, baga kisAna ne kiyaa| Apa bhI kreNge| isalie jiddI mata bno| kahate haiM ki striyAM jyAdA jiddI hotI haiM para Apa puruSa hokara bhI jiddI bana gye| jida mata karo, merI bAta ko mAno, ThaMDe dimAga se soco| ekAMta meM baiThakara soco, jaldabAjI meM koI kadama mata utthaao| gaharAI se soco|' yaha sArI bAta kauna bola rahA hai? kyA samudrazrI bola rahI hai? vastutaH samudrazrI nahIM bola rahI hai, iMdriya cetanA bola rahI hai| iMdriyAM apanI tRpti cAhatI haiN| kAna acchA zabda sunanA cAhatA hai, AMkha acchA rUpa dekhanA cAhatI hai, nAka sugaMdha kA, parimala kA AsvAda lenA cAhatA hai, jIbha sarasa cIjeM khAnA cAhatI hai| sparzana iMdriya komala sparza cAhatI hai| iMdriyAM apanA-apanA viSaya cAhatI haiN| jaba AdamI iMdriya cetanA kI bhUmikA para hotA hai usakA nirNaya bhI yahI hogA, usakA kathana bhI yahI hogaa| 175
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ piba khAda ca cArulocane, yadatItaM vara gAtra tannate / nahi bhIrugataM nivartate, samudayamAtramidaM kalevaram / / khUba khAo, pIo, mauja karo, aura kucha karane kI jarUrata nahIM hai| kisane dekhA hai- AtmA hai, punarjanma hai| yahAM taka kahA gayA- 'RNaM kRtvA ghRtaM pibeta' - pAsa meM kucha nahIM hai to RNa karake bhI ghI kA sevana kro| purAne jamAne meM ghI kA prayoga jyAdA thA, ghI ko ratna mAna liyA gyaa| yaha kahA gayA- aisA tRpta ho gayA mAno savA sera ghI pI liyaa| loga pI jAte the savA sera ghI / maNa kA teriyA - eka maNa ghI aura teraha loga baiThate to pUrA ghI pI jAte pAnI kI trh| hamane bhI dekhA hai kucha logoM ko| ve ghI ko aise pIte jaise pAnI pI rahe haiN| RNaM kRtvA ghRtaM pibeta-ghI pIo / yadi sahaja sulabha nahIM hai, pAsa meM paisA nahIM hai to RNa lekara bhI piio| Aja ke yuga meM loga isa bhASA meM kaheMge RNaM kRtvA surAM pibeta-RNa karo aura zarAba pIte cale jaao| samudrazrI bolI- 'priyatama! Apa Age kI ciMtA mata kro| na koI paraloka hai, na koI janma hai, na koI maraNa hai, na koI karma hai| jo sukha ke sAdhana prApta haiM, unheM bhogeM / ' iMdriya cetanA kA vaktavya sAmane A gyaa| isako nAstikatA kaheM, adharma kA siddhAMta kaheM, kucha bhI kheN| samudrazrI ne iMdriya cetanA kA pratinidhitva kara diyA aura pratinidhitva bhI sazakta svara meM kiyaa| jambUkumAra ne sArI bAta sunI, bolA - samudrazrI! tuma bolane meM to bahuta catura ho| Aja mujhe patA calA ki tuma bahuta vAkpaTu bhI ho| tumane apanA pakSa rakhA hai, bahuta acchI taraha rakhA hai| tuma mAna lo ki maiM par3hA-likhA nahIM hUM, samajhadAra nahIM huuN| aba tumhAre jaisI patnI mila gaI to eka ghaMTA meM hI maiM samajhadAra bana jaauuNgaa|' 'samudrazrI! tumane bahuta acchA vaktavya diyA hai para merI bAta bhI sunanA cAhogI yA apanI vAkpaTutA jArI rakhogI ?' jambUkumAra ne madhura svara meM yaha kahA to samudrazrI ko mauna ho jAnA pdd'aa| jambUkumAra aba kucha bolegA, vaha hogA atIndriya cetanA kA vaktavya / jo iMdriya cetanA se pare hai, usakA kyA vaktavya hogA ? yaha jijJAsA saba navor3hA ke mana meM ubhara rahI hai -kyA jambUkumAra samudrazrI kI yuktiyoM kA khaMDana kara sakegA? 176 m gAthA parama vijaya kI m e
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . .8 0 . . . . gAthA parama vijaya kI do bahuta prasiddha zabda haiM-bhautikavAda aura adhyaatmvaad| bhautikavAda kA AdhAra hai iMdriya cetanA, iMdriya prtykss| adhyAtmavAda kA AdhAra hai atIndriya cetanA, atIndriya prtykss| ina donoM kA saMgharSa nirantara rahA hai| donoM samAnAntara rekhAeM haiM, sAtha-sAtha calatI haiM para milatI kabhI nhiiN| donoM meM dizA-bheda bhI hai| Age jAkara dizAeM bhI badala jAtI haiN| lakSyabheda bhI hai, ciMtana aura kArya kA bheda bhI hai| AdhyAtmika bhUmikA para jo vyakti hotA hai, vaha padArtha ko padArtha kI dRSTi se dekhatA hai| bhautika dRSTikoNa vAlA vyakti padArtha ko priyatA aura apriyatA kI dRSTi se dekhatA hai| alaga-alaga dRSTikoNa banatA hai aura alaga-alaga vyavahAra hotA hai| jambUkumAra ne kahA-'samudrazrI! tuma baMdhana meM bAMdhanA cAhatI ho| yaha iMdriya cetanA bAMdhatI hai, AkarSaNa paidA karatI hai| maiM isa baMdhana aura AkarSaNa se mukta honA cAhatA huuN|' ___ jambUkumAra ne dRSTAMta kI bhASA kA prayoga karate hue bhAvapUrNa zabdoM meM kahA-'samudrazrI! totA isa piMjare meM kaba taka rhegaa| baMdhana Akhira baMdhana hI hai|' ___ 'samudrazrI! piMjarA piMjarA hI hai, cAhe lohe kA piMjarA mile yA sone kaa| eka totA rAjamahala ke sone ke piMjare meM baMda hai| use sArI sukha-suvidhAeM prApta hai| rAjA svayaM use apane hAtha se nahalAtA hai| svAdiSTa phala aura mevA khilAtA hai| use bahuta sneha detA hai| usakI hara icchA pUrI karatA hai| itanA saba kucha hone para bhI piMjarA use eka baMdhana pratIta hotA hai| vaha totA usa jaMgala meM, per3a ke usa koTara meM, jahAM janmA thA vahAM jAnA cAhatA hai, anaMta AkAza meM ur3Ana bharanA cAhatA hai| piMjare meM baMda rahanA usako pasaMda nahIM hai|'-dRssttaaNt upasaMhAra karate hue jambUkumAra ne hRdaya ko jhakajhorane vAlA prazna kiyA- 'samudrazrI! kyA tuma jAnatI ho-yaha zarIra kyA hai?' 'priyatama! Apa batAeM-yaha zarIra kyA hai?' 177
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ ww 'samudrazrI! yaha zarIra piMjarA hI to hai / yaha aisA vicitra piMjarA hai, jisake nau dvAra khule haiN| usa piMjare meM yaha jIva raha rahA hai| isa piMjare meM rahanA mujhe aba pasaMda nahIM hai| maiM isa baMdhana ko tor3anA cAhatA huuN|' priyatama kI isa AdhyAtmika bhASA ko samudrazrI ne visphArita netroM se sunA / jambUkumAra ne eka ora kathA-vRtta prastuta karate hue kahA'samudrazrI! tumane yaha bAta sunI hogI- eka bAra sAta mitra eka sAtha cle| nadI ke isa taTa ko pAra kara usa taTa para jAnA thaa| rAta kA samaya thA / unhoMne zarAba pI lii| saba zarAba meM masta bana ge| bebhAna se ho ge| ve apanI dhuna meM cale jA rahe the| taTa para pahuMce to dekhA - naukA to khar3I hai para nAvika nahIM hai| kucha dera taka pratIkSA kii| socA- koI nAvika Ae to usa pAra cale jAeM para koI nAvika nahIM aayaa| unhoMne nizcaya kiyA- hama nAvika kI kaba taka pratIkSA kareMge? naukA sAmane khar3I hai| hama bhI naukA calAnA jAnate haiN| Ao baiTha jaaeN| isa nizcaya ke sAtha sAre naukA meM baiTha ge| do vyaktiyoM ne hAtha meM patavAra lI aura naukA ko khenA zurU kiyA, calAnA zurU kiyaa| calAte gaye, calAte gye| ve naze meM masta aura dhuta the| rAta bhara calAte rhe| Akhira subaha hone ko aaii| thor3A ujalA-ujalA prabhAta sA huA / dekhA - hama taTa para pahuMca gae haiN| dhyAna se unhoMne dekhA to Azcarya se bhara gae- are ! hama nadI ke usI taTa para khar3e haiM, jisa taTa para car3he the| hamane rAta bhara naukA ko kheyA phira bhI hama do kadama Age nahIM bddh'e| unakA nazA bhI thor3A utraa| eka vyakti bolA--yaha kaise huA? rAta-bhara naukA ko kheyA aura pahuMce kahIM nhiiN| jahAM the, vahAM rhe| kyA huA ? khoja kro| ve naukA se nIce utre| cAroM tarapha se dhyAna diyA to dekhA - naukA cAroM ora se baMdhI huI hai| rassA kholA nahIM aura nAva ko khete cale gye| kaise pahuMcate maMjila ke pAsa ?' jambUkumAra bolA- 'samudrazrI! maiM usa rasse ko kholanA cAhatA huuN| maiM vaisA mUrkha bananA nahIM cAhatA / maiM naze meM dhuta nahIM hUM ki sArI rAta ko naukA kheUM, rassA khule nahIM aura naukA vahIM kI vahIM khar3I rhe| maiM isa baMdhana ko tor3anA cAhatA huuN|' 'samudrazrI! tumane mahAvIra kI isa zAzvata vANI ko sunA hai zarIra mAhu nAvatti, jIvo vuccai nAvio / saMsAro aNNavo vutto, jaM taraMti mahesiNo / / yaha zarIra hai naukaa| yaha jIva hai nAvika aura yaha saMsAra hai samudra / jo jAgarUka ho jAtA hai, maharSi ho jAtA hai, mahAn lakSya banA letA hai, mahaiSI bana jAtA hai, vaha usa samudra ko pAra kara detA hai|' 178 m gAthA parama vijaya kI m
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ V 2 gAthA parama vijaya kI 'samudrazrI! maiM isa zarIra kA upayoga eka naukA kI taraha karanA cAhatA huuN| maiM zarIra ke baMdhana ko svIkAra nahIM kruuNgaa| kevala zarIra ko eka naukA banAkara isa saMsAra samudra ko pAra karanA cAhatA huuN|' 'tuma jarA dhyAna do- hamane isa zarIra ko baMdhana banAyA hai| hama usake sAtha itane jur3a gaye haiM ki hamAre cAroM ora baMdhana hI baMdhana cala rahA hai| hamane usako kholane kA tor3ane kA prayatna nahIM kiyaa| aba isa baMdhana ko kATanA hai, naukA se cipakanA nahIM hai|' 'samudrazrI! eka bAra do AdamI naukA para baitthe| unheM pAra jAnA thaa| naukA pAra pahuMca gii| eka AdamI naukA se utara gyaa| dUsarA AdamI bolA- 'bhAI! maiM to nahIM utruuNgaa|' usane pUchA--'kyoM?' usane kahA- 'isa naukA ne hamArA kitanA bhalA kiyA hai| hameM yahAM taka pahuMcA diyaa| bhalA isa naukA ko maiM kaise chor3a sakatA hUM? vaha naukA se cipakA huA baiThA rhaa| nAvika parezAna ho gyaa| vaha vyakti bhI parezAna ho gyaa| vahAM baiThe-baiThe kyA khAye ? kyA pIye para usane pakkA Agraha kara liyA ki naukA se cipakakara rahUMgA, naukA ko choDUMgA nahIM / tuma batAo kyA aisA vyakti samajhadAra hotA hai ?' samudrazrI bolI-'priyatama ! jo naukA se cipaka jAtA hai, vaha samajhadAra kaise ho sakatA hai? manuSya naukA se cipakane ke lie nahIM hai| naukA kA itanA hI upayoga hai ki vaha pAra pahuMcA de aura yAtrI utara jaae| naukA ke sAtha yAtrI kA itanA hI saMbaMdha hai|' 'samudrazrI! yaha zarIra eka naukA hai| isake sAtha itanA hI saMbaMdha hai ki yaha zarIra hameM pAra pahuMcA de| yaha naukA saMsAra samudra ke pAra pahuMcA de| isakA itanA hI upayoga karanA hai| isa zarIra se cipakakara nahIM rahanA hai, zarIra meM mUrcchita nahIM honA hai, zarIra meM Asakti nahIM karanA hai| kevala naukA ko kAma meM lenA hai| maiM to vahI kAma karanA cAhatA huuN| tuma svataMtra ho, tumhArI jaisI icchA ho vaisA kro|' 'priyatama! Akhira Apa prApta sukhoM ko chor3akara aprApta sukha kI AzA hI to kara rahe haiN|' 'samudrazrI! prApta sukha ko chor3akara aprApta kI icchA kauna karatA hai? maiM to bhautika sukha kI icchA bilkula nahIM krtaa| tuma jisa sukha kI carcA kara rahI ho, vaha sukha mujhe mAnya hI nahIM hai| maiM usa sukha ko sukha mAnatA hI nahIM huuN|' samudrazrI ne sAzcarya pUchA--'priyatama ! yaha kaise ? jo sukha hai, vaha pratyakSa hai| use Apa kaise asvIkAra kara rahe haiM?' 'samudrazrI! tuma isa tattva ko nahIM jAnatI - vaha sukha, jisake pIche duHkha nirantara cala rahA hai, vastutaH sukha nahIM hai| vaha aisA sukha hai, jaba taka na bhogo, taba taka sukha lagatA hai| yadi usako bhogo to usake pIche duHkha AtA hai| duHkha, jisa sukha ke pIche-pIche cala rahA hai, maiM use sukha nahIM maantaa| merI kalpanA kA sukha vaha hai jisake sAtha duHkha kA koI anubaMdha nahIM hai| jisake na pahale duHkha ho aura na pIche duHkha, maiM usa sukha ko sukha mAnatA huuN| tuma jisa sukha kI bAta kara rahI ho, maiM usakI na to isa loka meM icchA karatA aura na paraloka meN| tumhArA baga kisAna kA dRSTAMta kahAM kAma AyegA ? maiM baga kisAna jaisA mUrkha nahIM hUM jo bAjarI kI khar3I phasala kI kaTAI kara Ikha (selar3I) bone kA prayatna kruuN|' 176
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'samadrazrI! merI sukha kI mAnyatA bhautika padArthoM kI upalabdhi se jur3I huI nahIM hai| merA sukha kA siddhAMta vilakSaNa hai| sukha vahI hai, jahAM dUsare kI koI apekSA hI nahIM hai, jo nirapekSa hai| vaha sukha, jahAM . dUsare kI apekSA ho, kaisA sukha hogA?' ____ priyatama! ApakI yaha bAta samajha se pare hai| aisA laga rahA hai, jaise Apa koI pahelI bujhA rahe haiN| yaha pahelI kI bhASA hama kaise samajha sakatI haiM?' 'samudrazrI! tuma pahelI kI bhASA nahIM samajha sktii| kahAnI kI bhASA to samajha sakatI ho|' 'hAM priyatama! vaha sarasa hotI hai| usakI bAta sIdhe gale utara jAtI hai|' 'samudrazrI! tumane mujhe eka kahAnI sunaaii| maiM bhI tumheM eka kahAnI sunAnA cAhatA hUM, jisase merA mata samajha meM A jaae|' 'priyatama! sunaaie| hameM bhI kucha bodha hogaa|' 'samudrazrI! eka rAjA ko apane rAjya kA bar3A garva thaa| vaha socatA thA merA rAjya kitanA bar3A hai, kitanA acchA hai| mere pAsa kitanI saMpadA hai| eka bAra eka tyAgI, tapasvI muni kA yoga mila gyaa| muni ne rAjA ko kucha vairAgya kI bAteM btaaii| rAga kI to bAteM sArI duniyA meM calatI haiN| vairAgya kI bAta to koI muni sAdhaka hI batA sakatA hai| yadi korA rAga hI rAga cale to patA nahIM AdamI kahAM calA jaae| thor3Ithor3I vairAgya kI bAteM suneM to kama se kama kucha bacAva ho jaae|' rAjA ko apanI rAjya saMpadA kA garva thaa| usane kahA-'mahArAja! mere pAsa kitanI sampadA hai, kitanA gAthA bar3A rAjya hai|' parama vijaya kI ___ muni bole-rAjan! tumhArA rAjya aura saMpadA kitanI bar3I hai, maiM usako dekha rahA huuN| tumhArI jitanI sampadA hai, dhana hai, vaibhava hai usakA mUlya hai do gilAsa paanii|' rAjA isa mUlyAMkana se Ahata huA, usane hatAza svara meM kahA- 'mahArAja! aisA mUlyAMkana Apa karate haiM? yaha bar3A Azcarya hai| aisA mUlyAMkana kauna karatA hai? maiM Apako eka ghaTanA ke dvArA batAnA cAhatA huuN| eka vyakti savA lAkha kA hIrA lekara sAga-bhAjI kI bAr3I meM gyaa| usane mAlI se kahA-yaha lo, isakA mUlya btaao|' mAlI bolA-'do mUlI aura do gaajr|' phira vaha kisI kumhAra ke pAsa gayA, pUchA-'isakA mUlya btaao|' kumhAra bolA-'bhAI! acchA to laga rahA hai| isakA mUlya do ghar3A ho sakatA hai| usane vaha kisI vastra vyavasAyI ko dikhAyA, pUchA-'isakA mUlya kyA hai?' usane kahA-'kapar3e ke do thaan|' vaha kisI jauharI se milaa| usane kahA-'isakA mUlya to bahuta hai, yaha savA lAkha kA hIrA hai|' 'mahArAja! Apane kaisA mUlyAMkana kiyA hai? Apane usa mAlI, kumhAra aura dukAnadAra kI taraha mUlyAMkana kara diyA ki mere rAjya aura sampadA kA mUlya hai do gilAsa paanii| yaha kaise kiyA Apane? maiM nahIM samajha sakA ApakI bAta ko|' muni ne rAjA kI bAta kA prativAda nahIM kiyaa| bAtacIta Age bddh'ii| muni ne kahA-'rAjan! tuma eka bAra vana-yAtrA ke lie ge| saMyoga aisA milA ki tumhArA sArA parikara pIche raha gyaa| jeTha kA mhiinaa| tapatI dhuup| bhayaMkara lU kA prkop| pAnI pAsa meM rahA nhiiN| kaMTha sUkhane lge| pyAsa ke kAraNa bhayaMkara 180
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ dd 1 gAthA parama vijaya kI sthiti ho gii| itanA sukumAra tumhArA zarIra / tuma maraNAntaka vedanA kA anubhava karane lage / zvAsa kaMTha taka A gyaa| aise lagA ki jaise prANa paMkherU ur3ane vAle haiN| usa samaya acAnaka eka koI caravAhA aayaa| usane tumhArI avasthA ko dekhA / tumhArI bolane kI sthiti nahIM rahI / tumane hAtha se saMketa kiyA- pAnI pilaao|' usane tatkAla ThaMDA-ThaMDA eka gilAsa pAnI pilA diyA / tumhAre prANa baca ge| bolo - tuma usake lie kyA karoge ?' 'mahArAja! aisI sthiti hotI hai, usa sthiti meM koI pAnI pilAtA hai, mere prANa bacA detA hai to maiM to itanA prasanna hoUMgA ki usako AdhA rAjya de duuNgaa|' 'ThIka bAta hai rAjan! tuma pAnI pIkara kucha saceta hue| nagara kI ora aae| sainika mila gaye, parivAra mila gayA, tuma mahala meM aae| garmI kA mausama thaa| zarIra meM garmI bar3ha gaI aura mUtrAvarodha ho gayA, pezAba baMda ho gyaa| tuma phira tar3apane lge|' jaba mUtrAvarodha hotA hai bar3I samasyA hotI hai| hamane bhI kucha logoM ko tar3apate hue dekhA hai jinake mUtrAvarodha kI samasyA thii| vyakti bahuta tar3apatA hai, behAla-sA ho jAtA hai| 'rAjan! usa sthiti meM tuma vaise tar3apa rahe the, jaise binA pAnI ke machalI tar3apatI hai| usa samaya koI cikitsaka Ae, tumhArI samasyA kA samAdhAna kara de| vaha koI davA de aura mUtrAvarodha miTA de to tuma kyA karoge?' 'mahArAja! itanA khuza hoUMgA ki use AdhA rAjya de duuNgaa|' muni bole-'rAjan! aba batAo, tumhAre rAjya kA mUlya kitanA huaa| AdhA rAjya eka gilAsa pAnI pilAne vAle ko diyA aura AdhA rAjya eka gilAsa pAnI nikAlane vAle ko / tumhAre rAjya kA mUlya huA do gilAsa pAnI--eka gilAsa bhItara DAlA aura eka gilAsa bAhara nikaalaa| ' rAjA ko aba samajha meM AyA ki sacAI kyA hai? Akhira padArtha kA mUlya kitanA hai! jambUkumAra bolA-'samudrazrI! yaha sampadA, yaha sukha, jo nazvara hai, cale jAne vAlA hai, jise hamane mohavaza sukha mAna rakhA hai, vaha vAstava meM sukha nahIM hai| usakA koI bahuta mUlya nahIM hai|' 'samudrazrI! eka AdamI khujalI karatA hai| kitanI mIThI lagatI hai| khujalAnA bahuta acchA lagatA hai| bar3e-bar3e samajhadAra AdamI bhI svayaM ko roka nahIM paate| choTe bacce to roka hI nahIM paate| kabhI-kabhI mAtAeM hAtha bAMdha detI haiM isalie ki zarIra lahUluhAna na ho jAe / khujalI ke kITANu prabala hote haiM taba khujalAnA kitanA acchA lagatA hai| vaise hI moha ke kITANu hamAre bhItara haiM, ve prabala bane hue haiM, isalie hameM yaha padArtha-bhoga acchA laga rahA hai|' 'samudrazrI ! aisA lagatA hai ki tUne mahAvIra kI vANI ko zAyada par3hA nahIM hai| tuma kaha to yaha rahI ho ki Apa bhole haiM, Apa par3he-likhe nahIM haiM, samajhadAra nahIM haiM para mujhe lagatA hai ki tumane bhI mahAvIra kI vANI ko par3hA nahIM hai| samudrazrI! mahAvIra kahate haiM uvalevo hoi bhogesu abhogI Novalippar3a / bhogI bhai saMsAre, abhogI vippamucca || 181
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Rand jahAM bhoga hai vahAM upalepa hotA hai| lepa, baMdhana bhoga ke sAtha calatA hai| jo abhogI hai, bhoga se dara rahatA hai usake upalepa nahIM hotA, baMdhana nahIM hotaa| bhogI saMsAra meM bhramaNa karatA hai aura abhogI mukta ho jAtA hai|' jayAcArya ne isa mahAvIra vANI kA bahuta sundara anuvAda kiyA hai aga upalepa lage bhogI hai, abhogI to nAhi lipAyau re| bhogI saMsAra meM bhramaNa karai cha, abhogI to jAta mukAyo re|| bhogI ke lepa lagatA hai| abhogI lipta nahIM hotaa| bhogI saMsAra meM bhramaNa karatA hai, abhogI mukta ho jAtA hai| 'samudrazrI! maiMne isa sacAI ko samajhA hai| yaha tumhArI icchA hai ki tuma ise samajho yA nhiiN| maiMne itanI bAta tumako btaaii| isa para bhI agara nahIM samajhatI ho to lo eka kahAnI maiM tumako aura sunaauuN|' 'priyatama! avazya sunaaie| ApakI kathya zailI mujhe punazciMtana ke lie vivaza kara rahI hai|' 'samudrazrI! eka kauA thaa| vaha jaMgala meM rahatA thaa| jaMgala meM eka hAthI marA, usakA vizAlakAya kalevara par3A rhaa| kauA usI per3a para rahatA thaa| usane socA-bahuta acchA huA, aba kahIM khAne ke lie jAne kI jarUrata nahIM hai| vaha hAthI ke zarIra para baiTha gayA. mAMsa khAtA rhaa| khAte-khAte hAthI ke kapAla kA mAMsa khA liyaa| hAthI kA sira vizAla hotA hai| vahAM eka bar3A koTara bana gyaa| kaue ne socA-mujhe bahuta acchA ghara mila gyaa| usane vahIM apanA ghoMsalA banA liyaa| vaha vahIM baiThA rhtaa| jaba icchA hotI, mAMsa khAtA rhtaa| dUsare kaue Ate, mAMsa khAte, ur3akara cale jaate| vaha ur3akara nahIM gayA, vahIM Tika gayA, usameM lipta ho gyaa| varSA kA mausama aayaa| teja varSA huii| hAthI kA kalevara pAnI meM baha gyaa| nadI ke pravAha meM bahatA huA vaha kalevara samudra meM calA gyaa| kauA vahIM baiThA rahA, ur3A nhiiN| kyoMki usameM itanI Asakti ho gaI ki vaha chor3a nahIM pA rahA thaa| samudra meM jo magaramaccha Adi jIva the, unhoMne hAthI ke zarIra ko khA liyaa| korI koTara kI haDDI raha gaI aura kauA raha gyaa| aba vaha kyA kare? kaue ne socA-aba ur3anA caahie| AkAza meM ur3Ana bharI, kucha ur3A, thaka gyaa| na Thaharane ke lie koI per3a milA, na nivAsa karane ke lie koI sthAna milaa| vaha nIce utarA, koTara meM tthhraa| phira udd'aa| do-cAra bAra aisA kiyA, thaka gayA, thaka kara cUra ho gayA, parezAna ho gyaa| koI vizrAma kA sthAna nahIM milA, Akhira thakakara pAnI meM girA aura vahIM mara gyaa|' samudrazrI! yahI hAlata viSayAsakta vyakti kI hotI hai| jo AdamI jIvanabhara viSaya meM Asakta rahatA hai, usako kabhI chor3atA nahIM hai, vaha mRta kalevara meM baiThe hue kaue kI bhAMti kahIM bahakara samudra meM calA jAtA hai| usako rahane ke lie koI avakAza, sthAna nahIM miltaa| usakI vahI gati hotI hai, jo usa kaue kI huii| samudrazrI! tuma isa sacAI ko smjho|' ___ jambUkumAra kI atIndriya cetanA kA yaha pravacana sunA, sacAI sAmane AI to samudrazrI kA mana bhI badala gyaa| usane socA-bAta to ThIka kahI jA rahI hai| hamane to samajhA thA ki priyatama samajhadAra nahIM haiM para 182 gAthA parama vijaya kI
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ ye to gudar3I meM chipe lAla haiN| bahuta samajhadAra haiN| inhoMne bAta bhI bahuta acchI kahI hai aura satya bhI yahI hai| hama moha meM haiM, mUrchA meM haiN| mAne yA na mAne para jo priyatama kaha rahe haiM vaha aisA saca hai jise tarkoM se kATA nahIM jA sktaa| jahAM sacAI parokSa hotI hai vahAM tarka kAma detA hai| yaha to AMkhoM ke sAmane pratyakSa hai| yaha padArtha kA svabhAva hai, satya hai| svabhAve tArkikA bhagnAH-jahAM svabhAva hai vahAM tarka koI kAma nahIM detaa| mUrchA ke kAraNa hameM sacAI kA patA nahIM cltaa| hama samajha nahIM pA rahe haiM kintu yaha satya hai ki yaha bhoga aura sukha kI kalpanA AdamI ko ulajhAne vAlI hai, isalie hameM bhI dUsarI bAta socanI caahie| jambUkumAra ne samudrazrI kI ora dRSTikSepa karate hue pUchA-'samudrazrI! kyA ciMtana hai tumhArA? isakA kyA uttara denA cAhatI ho?' samudrazrI bolI-'priyatama! aba carcA samApta hai| na koI prazna aura na koI uttr|' 'bolo, tuma kyA cAhatI ho|' 'jo Apa cAhate haiM vahI maiM cAhatI huuN|' sAtoM navor3hAeM eka sAtha vyaMgyAtmaka bhASA meM bola uThIM-'samudrazrI! tumane hamArA acchA pratinidhitva kiyA! hamane to socA thA-tuma hamArA kAma karogI para tuma to kamajora niklii| eka jhaTakA lagA jambUkumAra kA aura tuma pighala gii| aisI ThaMDI barpha, hAtha se chuA aura pighala gii| nikammI ho tum| baiTha jAo ab| tumase kAma nahIM hogaa| tumane hameM dhokhA de diyaa| tumane yaha nahIM socA-pIche sAta baiThI haiM, unakA kyA hogA? tumane huMkArA bhara liyA, acchA nahIM kiyaa|' ___ yaha duniyA kI rIta hai ki jahAM svArtha kA saMbaMdha TUTatA hai vahAM AdamI kA dRSTikoNa aura bhASA badala jAtI hai| ___ padmazrI bolI-'priyatama! yaha hamArI bahina samudrazrI, jisako hama hoziyAra samajhate the, catura samajhate the, bahuta bholI niklii| yaha Apake jhUThe phaMde meM phaMsa gii| Apane aisA mAyAjAla bichA diyA ki yaha phaMsa gaI para hama phaMsane vAlI nahIM haiN| Apane eka ko anukUla kara liyA to kyA huA? Apako to hama sAtoM kI bAta sunanI pdd'egii| phira Apa koI nirNaya kara skeNge| priyatama! maiM bhI Apase kucha kahanA cAhatI huuN|' ____ jambUkumAra jyeSThA samudrazrI kI cintanadhArA ke rUpAntaraNa meM saphala ho gyaa| isa saphalatA se usakA . hRdaya prasanna ho gyaa| ___samudrazrI kA mana saMtuSTa ho gyaa| adhyAtma patha use rucikara lagane lgaa| sAtoM navor3hAeM samudrazrI ke mAnasa-parivartana se kSubdha bana giiN| jambUkumAra kI isa saphalatA ko viphalatA meM badalane kA nizcaya kiyaa| padmazrI unakA pratinidhitva karane ke lie udyata huii| kyA vaha apane prayatna meM saphala hogI? kyA vaha samudrazrI kI hAra ko vijaya meM badala sakegI? gAthA parama vijaya kI 5 - 2
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 hara vyakti apane puruSArtha meM vizvAsa karatA hai aura yaha socatA hai ki maiM yaha kAma kara luuNgaa| yaha vizvAsa bahuta Avazyaka hai| AtmavizvAsa ke binA koI kAma hotA nahIM hai / padmazrI meM yaha AtmavizvAsa jAgRta huA ki maiM jambUkumAra ko samajhAkara hI rhuuNgii| padmazrI apane Asana se uThI, jambUkumAra ke pAsa AI, bolI- 'priyatama ! maiM jyAdA kucha nahIM kahanA caahtii| maiM kevala eka sUkta, eka nIti vacana kI ora ApakA dhyAna AkRSTa karanA cAhatI huuN|' 'padmazrI! kyA hai vaha nIti vacana ?' "priyatama! vaha nIti vacana yaha hai- ati sarvatra varjayet-cAhe kitanA hI acchA kAma ho, kitanI hI acchI bAta ho, ati nahIM karanI caahie| ati hAnikAraka hotI hai| basa itanI choTI sI bAta Apa samajha leM ki ati nahIM karanI hai to mujhe aura kucha nahIM kahanA hai / kintu lagatA hai-Apa ati para jA rahe haiM, ati kara rahe haiN|' jambUkumAra ne kahA- 'padmazrI ! maiM to ati yA iti kucha nahIM jaantaa| maiM ati kahAM kara rahA hUM? jo merA svabhAva hai, vahI to maiM kara rahA huuN|' 'priyatama! Apa bilkula ati kara rahe haiN|' 'ati kahAM hai? jo svAbhAvika hai vahI to kara rahA huuN|' 'priyatama! Apa abhI taka jAnate nahIM ho, samajhate nahIM ho| agara aba Apa ati kareMge to usI prakAra pachatAeMge, jaise eka vAnara pachatAyA thaa| jo dazA usa vAnara kI huI thI, vahI dazA ApakI hogii|' jambUkumAra bolA- 'padmazrI ! vaha kauna vAnara thA ? usane kyA ati kI thI? maiM bhI sunanA caahuuNgaa|' padmazrI ne vAnara kI kathA sunAte hue kahA- 'priyatama ! jaMgala meM eka bAvar3I thii| usake parisara meM eka baMdara kA jor3A rahatA thaa| vAnara-vAnarI donoM eka dina ghUmate-ghUmate usa bAvar3I ke pAsa A ge| bAvar3I ke pAsa eka AvAja sunAI dii| vahAM pratidina eka dhvani hotI hai, AkAzavANI hotI hai- koI bhI baMdara bAvar3I meM nahAyegA, snAna karegA vaha AdamI bana jaayegaa| yaha AkAzavANI donoM ne sunI, socA - bahuta acchA 184 m gAthA parama vijaya kI w (1
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 01/12 maukA hai| donoM eka sAtha bAvar3I meM kuude| snAna kiyaa| snAna karate hI yoni kA parivartana ho gyaa| donoM AdamI bana gye| ve baDe khaza hae ki hama baMdara se AdamI bana gye| eka vikAsa ho gyaa|' ___ DArvina ne kahA thA baMdara manuSya kA pUrvaja hai| vikAsavAda ke siddhAMta meM yaha mAnA jAtA hai manuSya pahale baMdara thA, phira vaha AdamI bnaa| eka vyaMgya hai| jApAnI aura amerikana nAgarika paraspara bAta kara rahe the| jApAnI nAgarika ne kahAhamAre yahAM bahuta bar3e-bar3e makAna bana gaye haiN| koI AdamI Upara kI maMjila se nIce gira jAe to use nIce Ane meM dasa minaTa laga jaae| ___ amerikana ne kahA-tuma hamAre deza kI bAta suno| hamAre yahAM kitane UMce makAna bane haiM? eka dina eka baMdara Upara se nIce girA aura vaha nIce Ate-Ate AdamI bana gyaa| baMdara pUrvaja hai aura AdamI usakA vikAsa hai| 'priyatama! ve donoM paraspara bAtacIta kara rahe haiM, bahuta prasanna haiN| acAnaka baMdara ke mana meM eka bAta AI-bAvar3I bar3I camatkArI hai| hama eka bAra nahAe aura snAna karate hI hama baMdara se AdamI bana ge| aba eka bAra aura snAna kareM to AdamI se devatA bana jaayeNge| usane apanI patnI se kahA-dekho priye! hama phira bAvar3I meM jAyeM, eka bAra aura nahA leN|' vaha strI bolI-patideva! jyAdA lobha mata kro| patA nahIM, kala kyA ho jAe? basa jo honA thA, gAthA bahuta acchA ho gyaa| hama acche AdamI bana ge| duniyA kA sabase acchA prANI hai AdamI aura hama parama vijaya kI AdamI bana gye| aba kyoM jyAdA lobha karate ho?' vaha bolA-'nahIM, merA mana to yaha kahatA hai ki isa bAra DubakI lagAUMgA to devatA bana jaauuNgaa| mujhe devatA bananA hai|' usane apanI patnI ko bahuta manAne kI koziza kI, kahA-tuma bhI mere sAtha clo|' usane spaSTa zabdoM meM kahA-'maiM to punaH snAna ke lie nahIM jaauuNgii| devatA tuma bano, mujhe to AdamI hI rahanA hai|' padmazrI ne jambUkumAra kI ora snehila dRSTi se nihArate hue kahA-'priyatama! dhyAna se sunate ho naa| strI jyAdA samajhadAra hotI hai| Apa usa baMdara jaise haiM, jo hamArI bAta para dhyAna nahIM de rahe ho|' ___ 'priyatama! vaha strI bAvar3I ke bhItara nahIM gii| usane apane pati ko bahuta samajhAne kA prayatna kiyaa| bAvar3I meM panaH na nahAne kA Agraha kiyaa| usane AgAha kiyA svAmI! kahIM Apako ati lobha meM pachatAnA na pdd'e|' ___ pati ne usakA parAmarza aura Agraha asvIkAra kara diyaa| vaha AdamI bahuta lobhI aura lAlacI bana gyaa| ___ padmazrI ne jambUkumAra ko vyaMgyAtmaka lahaje meM kahA-'priyatama! ApameM aura vAnara meM yaha samAnatA hai A ' ki usane bhI strI kI bAta nahIM mAnI, Apa bhI apanI patniyoM kI bAta nahIM mAna rahe haiN|'
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'priyatama! vaha vAnara nara bhItara jAne lgaa| strI ne usakA hAtha pakar3A, bahuta rokA - 'mata jAo, snAna mata kro|' apanI patnI ke kathana ko anasunA kara vaha bAvar3I ke bhItara gyaa| jaise hI usane DubakI lagAI, vaha punaH baMdara bana gyaa| 'punarmUSako bhava' kI ghaTanA caritArtha ho gii| eka saMnyAsI ne cUhe para karuNA kara use siMha banA diyaa| siMha banate hI usane saMnyAsI ko apanA bhojana banAnA cAhA / saMnyAsI ne phira abhizApa de diyA - 'punarmUSako bhava' - phira cUhA bana jaa| jo zera bana gayA thA, vaha phira cUhA bana gyaa| vAnara ke sAtha vahI huaa| baMdara se AdamI banA aura AdamI se phira baMdara bana gyaa| usane socA- aba kyA karUM? yaha to acchA nahIM huaa| maiM baMdara bana gyaa| sAmane merI patnI mAnavI banI huI khar3I hai| oha ! yaha bhayaMkara samasyA ho gii| aba maiM kyA karUM? vaha kiMkartavyavimUr3ha sA patnI kI ora dekhatA rahA / kucha kSaNa pazcAt baMdara apanI bhASA meM bolA- 'tuma bhI Ao, DubakI lagAo aura vAnarI bana jaao|' vaha bolI- 'aba maiM nahIM aauuNgii|' vAnara ne hatAza hote hue kahA- 'to maiM akelA raha jAUMgA ?' patnI ne usakI mUrkhatA kA upahAsa karate hue kahA- 'tumane dekha liyA atilobha kA pariNAma / aba tuma jAno, tumhArA bhAgya jaane| maiM kyA karUM? maiMne to tumheM bahuta samajhAyA thA, kitanA niSedha kiyA thA ki tuma lobha mata kro| maiMne bAra-bAra kahA thA- ati sarvatra varjayet / atilobha mata karo, atilobha acchA nahIM hotaa| tumane merI bAta nahIM maanii| usI kA pariNAma hai ki tuma punaH baMdara bana ge|' baMdara ne bahuta Agraha kiyA--'tuma A jAo, eka bAra DubakI le lo| hamArA sAtha banA rhegaa|' vaha bolI- 'maiM to nahIM aauuNgii|' donoM meM paraspara vArtAlApa cala rahA thA - vAnara mAna-manauvvala kara rahA hai ki tuma Ao, DubakI lgaao| vaha strI kaha rahI hai - maiM DubakI nahIM lagAUMgI, mAnavI se punaH vAnarI nahIM bnuuNgii| saMyoga aisA milA ki usI samaya vana-krIr3A ke lie eka rAjA udhara aayaa| usane eka mAnavI ko eka vAnara ke pAsa khar3e dekhaa| rAjA ne socA- yaha jaMgala meM akelI strI kauna hai ? kyA yaha koI vanadevI hai? itanI suMdara strI koI vanadevI hI ho sakatI hai| rAjA ne apanA ratha rokA, nIce utraa| bAvar3I ke pAsa gayA, usa navayauvanA suMdarI ko dekhA aura pUchA - 'tuma kauna ho ? kyA koI devI ho?' vaha mAnavI bolI- 'nahIM, maiM devI nahIM huuN|' 186 m gAthA parama vijaya kI (
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ J gAthA parama vijaya kI vismaya - vimugdha rAjA ne punaH pUchA- kauna ho tuma?" 'maiM mAnavI hUM, strI huuN|' 'yahAM kaise khar3I ho ?' 'aise hI khar3I huuN|' 'aura kauna hai tumhAre sAtha?' usa strI ne apanI sthiti spaSTa karate hue kahA- 'koI nahIM hai aba merA / ' rAjA aura apanI patnI kA vArtAlApa suna rahe vAnara ne socA- 'dekho, kyA kaha rahI hai| kitanA jhUTha bola rahI hai ki merA koI nahIM hai| yaha asalI bAta nahIM batA rahI hai / ' rAjA ne prasanna hokara AmaMtraNa diyA- 'Aja se maiM tumhArA huuN|' rAjA ne usako bahuta sneha diyA, kahA----tuma Ao, mere sAtha clo|' vaha rAjA usake saundarya para itanA mohita huA ki usako apanI paTarAnI banA liyaa| 'priyatama ! vaha baMdara baMdara hI raha gayA aura vaha strI rAjA kI paTarAnI bana gii|' aba baMdara kyA kare? vaha akelA raha gyaa| bAvar3I se bAhara AyA / duHkhI aura udAsa idhara-udhara ghUmane lgaa| kucha madArI loga aae| unhoMne baMdara ko akele ghUmate dekhaa| unhoMne baMdara ko pakar3ane ke lie haMDiyA rkhii| baMdara ko pakar3ane kI eka vidyA hotI hai| hamane uttarapradeza aura bihAra meM baMdara ko pakar3ane kA yaha prayoga dekhA-jahAM bahuta jyAdA baMdara hote haiM, jagaha-jagaha para haMDiyA rakhI huI hotI hai| haMDiyA kA muMha saMkarA hotA hai aura usake bhItara cane DAle hue hote haiN| baMdara cane kA bar3A zaukIna hotA hai| cane kI sugaMdha AtI hai to vaha use khAne ke lie kahIM calA jAtA hai| madArI ne haMDiyA rakhI, usameM cane rkhe| baMdara udhara AyA, haMDiyA meM hAtha ddaalaa| bartana aisA hotA hai ki hAtha DAlate hI aMdara calA jaaye| nikAlo to nikala jAyegA para cane uThAkara muTThI bAMdha lo to hAtha nahIM niklegaa| baMdara ne apanI muTThI meM cane bhara lie| use chor3anA baMdara ke vaza kI bAta nahIM hotI / vaha cane ko chor3a nahIM sakatA aura muTThI baMda ho jAtI hai to hAtha nikAla nahIM sktaa| isa ulajhana meM vaha ulajha jAtA hai| madArI isa sthiti meM baMdaroM ko pakar3a lete haiN| aisA hI usa madArI ne kiyA aura baMdara ko pakar3a liyaa| eka bAra jo phaMsa jAtA hai, vaha phira phaMsatA hI jAtA hai| vaha baMdara baMdhana meM A gayA, madArI ke pAsa pahuMca gyaa| madArI ne baMdara ko khela sikhaae| vaha baMdara ko apane sAtha le jAtA hai, khela dikhAtA hai aura paisA kamAtA hai| 'priyatama! aba vaha baMdara bahuta pachatA rahA hai| vaha socatA hai maiM agara dUsarI bAra DubakI nahIM letA, atilobha nahIM karatA aura yaha devatA banane kI bAta mana meM nahIM socatA to Aja maiM bhI AdamI hotA, mere sAtha merI patnI hotI, parivAra hotA / maiM sukhopabhoga karatA, svataMtratA kA jIvana jItA, acchI taraha rahatA / merI yaha dazA kyoM hotI? mujhe kyoM ye nAca, khela karanA par3atA ? kyoM ye karataba dikhAne pdd'te| baMdara mana meM bahuta pachatA rahA hai para aba kyA ho sakatA hai ? ' 187
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'priyatama! yoga aisA milA ki khela dikhAte dikhAte madArI usI nagara meM pahuMca gayA, jahAM usakI strI paTarAnI thii| vaha mahala ke jharokhe para baiThI thI / gavAkSa se usane dekhA - eka madArI A rahA hai, sAtha meM baMdara hai| baMdara jAti ke prati usake mana meM eka svAbhAvika AkarSaNa thA / use baMdara kucha paricita-sA lgaa| thor3A dhyAna diyA to pahacAna liyA ki yaha to merA pUrva pati hai| yaha to vahI baMdara hai, jo atilobha se bana gyaa|' punaH baMdara paTarAnI ne rAjA se kahA--'mahArAja ! nRtya dekhe hue bahuta dina ho gye| Aja maiM baMdaroM kA nAca dekhanA cAhatI huuN|' rAjA ne pUchA--'kahAM hai baMdara?' 'mahArAja! nIce dekho, vaha madArI aura baMdara jA rahA hai|' rAjA ne karmakara ko Adeza diyaa| madArI ko aMtaHpura meM bulA liyaa| baMdara kA khela dekhaa| paTarAnI aura baMdara donoM ne eka-dUsare ko pahacAna liyaa| baMdara ne apanI strI ko pahacAna liyA aura strI ne apane pUrva pati ko pahacAna liyaa| baMdara ne dekhA-patnI bahuta ArAma kA jIvana jI rahI hai aura mujhe aisA dAsakarma karanA par3a rahA hai| bar3I samasyA hai| paTarAnI ke mana meM thor3I priyatA kI bhAvanA jAga gaI, socA- Akhira to merA pati rahA hai| isa prakAra ghUma rahA hai, nAca rahA hai, khela rahA hai| khAne ko bhI pUrA nahIM miltaa| usane madArI se pUchA-'madArI ! baMdara becoge / ' rAjA kI paTarAnI mAMge taba madArI inakAra kaise kare ? paTarAnI ne acchA mUlya dekara baMdara ko kharIda liyaa| use apane mahala meM bAMdha diyaa| baMdara ne socA- 'aba khAne ko to ThIka mila jaayegaa|' vaha rAnI ke pAsa rahane lgaa| vaha pratidina rAjA aura rAnI - donoM ke madhura saMbaMdhoM ko dekhatA hai, unake premAlApa aura sukhI jIvana ko dekhatA hai to mana meM bahuta duHkha pAtA hai, pazcAttApa karatA hai - 'dekho, maiMne kitanI mUrkhatA kii| agara maiM itanI mUrkhatA nahIM karatA, dUsarI bAra DubakI nahIM lagAtA to Aja mujhe ye dina kyoM dekhane par3ate? maiMne kyoM deva banane kI bAta socI? agara maiM aisA nahIM karatA to Aja maiM bhI AdamI hotA, yaha merI patnI hotI, parivAra hotA, ghara-bAra hotA / aura patA nahIM maiM bhI rAjA bana jaataa|' vaha bahuta socatA hai, pachatAtA hai para aba kucha hotA nahIM hai| vaha jaba jaba rAjA-rAnI ke premAlApa ko dekhatA taba taba apane sira ko dhunatA, usakI AMkheM Ardra ho jaatiiN| vaha svayaM ke bhAgya ko kosane lagatA / vaha paTarAnI bhI usakI dazA ko dekha dravita ho jAtI, use avasara dekha samajhAtI - dekho ! tumane lobha jyAdA kiyA thA isalie baMdara bana gye| yaha bAta samajha meM AI yA nahIM AI - atilobha nahIM karanA caahie| vAnara saMketoM se kahatA-saba kucha samajha meM A gayA kintu aba kyA ho sakatA hai ? sivAya pazcAttApa ke aura kucha hAtha meM Ane vAlA nahIM hai| padmazrI ne kathA kA upasaMhAra karate hue kahA - 'priyatama ! maiM aniSTa bAta nahIM kahanA cAhatI para yaha bAta jarUra kahanA cAhUMgI-jisa prakAra atilobha se baMdara ko pazcAttApa huaa| vaha deva bananA cAhatA thA kintu vaha manuSya se punaH baMdara bana gyaa| kahIM vahI gati ApakI na ho jaae|' 188 m gAthA parama vijaya kI Ma
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'priyatama! Aja Apako saba kucha prApta hai, ghara hai, sampadA hai, sarvAtmanA samarpita hama navor3hA haiN| aisA lagatA hai ki aba ApameM deva banane kI bhAvanA jAga gii| sAdhu kyoM bana rahe ho? isalie hI to sAdhu bana rahe haiM ki mujhe deva bananA hai, svarga meM jAnA hai| para Apa dhyAna deM-kahIM baMdara vAlI gati na ho jaae| usa vAnara manuSya ne devatA bananA cAhA thA para mUla ko hI kho diyA, phira baMdara bana gyaa| Apa atilobha kara rahe haiM, deva banane kI bAta socakara sAdhu bananA cAhate haiN| kahIM aisA na ho ki isa AdamI ke janma ko bhI vyartha gaMvA deN| na idhara ke raheM aura na udhara ke|' _ 'priyatama! Apa hameM mahAvIra kI vANI sunAte haiN| maiM bhI mahAvIra kI vANI Apako sunAnA cAhatI huuN| mahAvIra ne kahA-'No havvAe No pArAe'-na idhara kA rahA, na udhara kA rahA, kahIM kA nahIM rhaa| priyatama! Apa bhI kidhara ke nahIM rhoge| na to AdamI rahoge aura na deva bana pAoge isalie merA kahanA mAno-atilobha mata kro| jo hai usameM saMtoSa kro| ati sarvatra varjayet merI isa bAta para dhyAna do-cAhe kitanA hI acchA ho, ati mata kro|' __ padmazrI ne apanI bAta ko virAma dete hue socA-samudrazrI apanI bAta samyak prakAra se rakha nahIM pAI thii| usakA vaktavya thA ki tuma vartamAna ko chor3akara bhaviSya ke lie ciMtA kara rahe ho, yaha ThIka nahIM hai| merI bAta jyAdA saTIka hai| maiMne saralatA se yaha samajhA diyA hai-ati sarvatra varjayet-ati mata kro| ati karanA acchA nahIM hai| merI yaha bAta samajha meM Ane vAlI bAta hai, vyAvahArika bAta hai| ___ eka bAta vyAvahArika hotI hai, vaha samajha meM A jAtI hai| eka bAta gaharI hotI hai, zIghra samajha meM nahIM aatii| gaharAI meM hara koI jA nahIM sktaa| sIdhI sAdI bAta kahI jAtI hai to vaha samajha meM A jAtI hai| merI bAta jarUra jambUkumAra ke samajha meM A jaayegii| ___padmazrI apanI prastuti para mugdha ho rahI hai| samudrazrI soca rahI hai padmazrI ne bahuta sundara tarka prastuta kiyA hai| apanI bAta ko bahuta prabhAvI DhaMga se rakhA hai para jambUkumAra bahuta pratibhAsaMpanna hai| usakI tIkSNa buddhi ke sAmane isake tarka TikeMge nhiiN| jisa prakAra usane mujhe niruttara kiyA hai, ise bhI niruttara kara degaa|....aur....iskii vahI mAnasikatA banegI, jo merI banI hai| chaha navor3hAeM soca rahI haiM-samudrazrI ko jambUkumAra ne apane mata kA samarthaka banA liyaa| kyA vaha padmazrI ko bhI apane pakSa meM kara sakegA? yadi vaha aisA karane meM saphala rahA to hamArA pakSa durbala ho jaaegaa|....hmeN bhI kucha socanA hogaa|.... ____ jambUkumAra soca rahA hai padmazrI bahuta catura aura vicakSaNa hai| isane apanI bAta bahuta prakharatA se rakhI hai| yadi maiM isake tarkoM ko nirasta kara dUMgA to yaha mere patha kI anugAminI ho jaaegii| isakI zakti aura pratibhA kA upayoga zreyas ke lie hogaa| isakI cetanA ke UrdhvArohaNa kA patha prazasta ho skegaa| kisakI soca saphala hogI? kyA padmazrI ke manasUbe pUre hoMge yA samudrazrI kI taraha padmazrI bhI jambUkumAra ke patha kI anugAminI banegI? parama vijaya kI
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30.9a gAthA parama vijaya kI hara manuSya socatA hai, bolatA hai aura apanA vicAra rakhatA hai| sabake vicAra nahIM milte| socane kA tarIkA bhI sabakA samAna nahIM hotaa| isakA eka kAraNa hai aura vaha yaha hai-kauna vyakti kisa maMjila para khar3A hokara socatA yA bolatA hai| eka AdamI nIce khar3A thA aura eka AdamI pAMcavIM maMjila pr| pAMcavIM maMjila para khar3e vyakti ne kahA-'bhAI! tumhArA mitra A rahA hai|' pahalI maMjila para khar3A vyakti bolA-'tuma bilkula galata kaha rahe ho| merA mitra kahIM dikhAI nahIM de rahA hai|' jo nIce khar3A hai, use dikhAI nahIM de rahA hai isalie vaha kahatA hai ki tuma galata kaha rahe ho| jo Upara ___ khar3A hai, use sAmane dikha rahA hai isalie vaha kaha rahA hai-mitra A rahA hai| donoM kA dRSTikoNa eka kaise hogA? yadi pahalI maMjila vAlA vyakti pAMcavIM maMjila para calA jAe to use dikhAI degaa| yadi pAMcavIM maMjila vAlA vyakti pahalI maMjila para A jAe to use bhI dikhAI nahIM degaa| jo prathama bhUmikA para khar3A hai, usakI bAta eka prakAra kI hogii| jo Upara kI bhUmikA para khar3A hai, usakI bAta dUsare prakAra kI hogii| ____ jambUkumAra Upara kI maMjila para car3ha gae isalie unheM jIvana kA satya dikhAI de rahA hai| jo navavadhU . haiM, navor3hA haiM, ve nIce kI maMjila para khar3I haiM, dharAtala para khar3I haiM, unako vaha sacAI dikhAI nahIM de rhii| isa sthiti meM donoM ke vicAra mila kaise sakate haiM? vaha tabhI mila sakatA hai jaba ve navor3hAeM bhI Upara kI maMjila para car3ha jaaeN| jambUkumAra aisA hI prayatna kara rahA hai, jisase navor3hAeM bhI maMjila para car3ha jaaeN| ___ jambUkumAra bahuta mRdu svara meM bole- padmazrI! tuma bar3I kuzala ho| tumane kahAnI bhI bar3I mArmika punAI hai| agara maiM bhI nIce kI maMjila para hotA to tumhArI bAta ko svIkAra kara letA, maiM kahatA-tuma kaha 160
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI rahI ho, vaha ThIka hai| maiM atilobha nahIM karUMgA kintu maiM sacAI ko jAnatA hI merI maMjila dUsarI hai| maiM jahAM khar3A hUM, vahAM se sacAI ko dekha rahA hUM isalie maiM atilobha kI bAta ko asvIkAra karatA huuN| tumhAre tarka ko maiM kATanA cAhatA huuN| tuma merI bAta suno|' jambUkumAra kahe kAminI, kAma na bhoga jahara smaan| thor3A chor3a nai ghaNA rI vAMchA karai, isar3o nahIM mhAro dhyaan|| jambUkumAra bolA-'kAminI! tuma kahatI ho ki Apa thor3e ko chor3akara bahuta kI icchA kara rahe haiN| yaha tarka hI tumhArA anupayukta hai| maiMne to isa kAma-bhoga ko jahara ke samAna jAna liyA hai, dekha liyA hai isalie na to maiM thor3A jahara pInA cAhatA hUM aura na maiM jyAdA jahara pInA cAhatA huuN| tuma jyAdA kI bAta kyoM kara rahI ho? agara maiM yaha cAhUM ki yahAM mujhe kAma-bhoga thor3A milA hai isalie maiM tapasyA karUM, svarga meM calA jAUM aura vahAM svarga kA sukha milegaa| agara yaha merA saMkalpa ho to tumhArA tarka bilkula sahI hai aura merA cintana glt| kintu maiM to yaha mAnatA hUM-yaha jo thor3A kAma-bhoga hai yaha bhI jahara ke samAna hai, eka jahara kI pyAlI ke samAna hai aura jo jyAdA kAma-bhoga hai. vaha jahara kA pyAlA nahIM, jahara kA pAtra hai| ___maiM isa janma meM bhI kAma-bhoga nahIM cAhatA aura marane ke bAda agale janma meM bhI kAma-bhoga nahIM caahtaa| kAmabhoga meM na merI ruci hai aura na koI icchA hai|'-jmbuukumaar ke isa uttara ne padmazrI ke tarka ko dhArahIna banA diyaa| AcArya bhikSu ke jIvana kA saMdhyAkAla thaa| ve anazana meM lIna the| khetasIjI svAmI ne AcArya bhikSu se kahA-'gurudeva! aba Apa samAdhimaraNa kI taiyArI kara rahe haiN| hama sabako chor3akara svarga ke sukhoM meM cale jaaeNge|' AcArya bhikSu ne tatkAla Tokate hue kahA-'tuma kyA kahate ho? maiM svarga ke sukhoM kI vAMchA hI nahIM krtaa| usakI kAmanA karane se hI pApa lagatA hai|' jambUkumAra ne spaSTa zabdoM meM kahA-'padmazrI! maiM nahIM cAhatA ki mujhe kAma-bhoga jyAdA mile| agara vaha cAha hotI to tumhArI bAta sahI hotii| maiM to kAma-bhoga ko chor3anA cAhatA huuN|' 'kyoM chor3anA cAhate haiM Apa?' 'usakA bhI eka kAraNa hai|' 'kAraNa kyA hai?' 'ye jo kAma-bhoga haiM, unakA jo svarUpa mahAvIra ne batAyA hai, use maiMne samajha liyA hai| vaha sacAI mere dhyAna meM A gaI, mahAvIra kI bAta mere gale utara gii| vaha sacAI yaha hai Pari CARRIENERARIA MERMITMEne - 161
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ chor3e Dima accei kAlo tUraMtirAio, na yA vi bhogA purisANa nniccaa| uvicca bhogA purisaM cayaMti, dumaM jahA khINaphalaM va pkkhii|| yaha kAla bIta rahA hai, rAta aura jaldI jA rahI hai| ye kAma-bhoga nitya nahIM haiN| ye eka dina tumheM chor3a deNge| jaba taka vRkSa phalavAna hai, pakSI vRkSa para Akara baiThate haiN| phala lage rahate haiM to pakSI vRkSoM para maMDarAte rahate haiN| phala samApta ho gae, vRkSa sUkha gayA to pakSiyoM ne bhI AnA chor3a diyaa|' 'padmazrI! maiMne kAma-bhoga ke svarUpa ko bhI samajha liyaa| kAma-bhoga kA svarUpa yaha hai AraMbhe tApakAn, prApte atRptiprtipaadkaan| aMte suduStyajAn kAmAn, kAmaM kaH sevate sudhiiH|| padmazrI! kyA tuma jAnatI ho-kAma-bhoga kI prakRti kyA hai?' 'nahIM, priyatama!' 'padmazrI! AraMbhe tApakAn-prAraMbha meM ve tApa dete haiN|' kAma bhoga sahaja nahIM mila jaate| koI vastu sAmane dikhatI hai, icchA hotI hai ki mujhe yaha mila jAye kintu vaha sahajatA se nahIM miltii| prAraMbha meM vaha tApa detI hai| jaba taka nahIM milatI taba taka mana meM yaha tApa banA rahatA hai-yaha vastu mujhe milI nhiiN| kaba milegI mujhe yaha vastu? eka tanAva banA rahatA hai| prAraMbha meM to kAma tanAva detA hai| 'prApte atRptipratipAdakAn-mila jAtA hai to tRpti nahIM hotii| eka bAra bhogA, phira atRpti| dUsarI bAra bhogA to aura jyAdA atRpti| jaise-jaise sevana karo, atRpti bar3hatI calI jaayegii|' hama bhojana kA udAharaNa leN| jisa mausama meM jo vastu AtI hai, usake prati eka ruci bana jAtI hai| caitra-vaizAkha meM Ama kA mausama AtA hai| jaba taka Ama kA mausama nahIM taba taka koI AkAMkSA nhiiN| jaise hI Ama kA mausama AyA, Ama Ane lage, vyakti ne Ama khAnA zurU kara diyaa| eka dina Ama khAyA to kyA tRpta ho gaye? dUsare dina phira vikalpa AtA hai ki kyA Aja Ama nahIM AyA? kabhI-kabhI aSTamI, caturdazI A jAtI hai, hariyAlI khAne kA pratyAkhyAna hotA hai to mana meM AtA hai ki Aja Ama nahIM khaayaa| sevana karane se atRpti bar3hatI calI jAtI hai| 'aMte suduStyajAn-vaha atRpti itanI bar3ha jAtI hai ki aMta meM chor3anA muzkila ho jAtA hai|' 'padmazrI! maiM kAma-bhoga kI isa triguNAtmaka prakRti ko jAnatA huuN| yaha prAraMbha meM tanAva paidA karatA hai aura aMta meM ise chor3anA muzkila ho jAtA hai| jisa cIja ko aMta meM chor3anA muzkila hai aura jo prAraMbha meM tanAva paidA karatI hai, use maiM apane jIvana meM mahattva kyoM dUM? maiM aisA kAma kyoM karUM, jisase dimAga meM tanAva aae| maiM dimAga ko zAMta rakhanA cAhatA hUM, khAlI rakhanA cAhatA hUM, tanAva se bharanA nahIM caahtaa|' jambUkumAra ne itanA bar3A eka rahasyapUrNa tattva kahA, jisakA hara vyakti anubhava kara sakatA hai| eka vasta kI cAha mana meM ho gii| vaha jaba taka nahIM milatI taba taka tanAva banA rahatA hai| dimAga meM yaha vicAra ubharatA rahatA hai mujhe vaha milA nhiiN| auroM kI bAta chor3a deN| jo sAdhu bana jAte haiM unake mana meM bhI kisI cIja kI cAha paidA ho jAtI hai, cAhe vaha acchI cAha hai, kintu jaba taka vaha pUrI nahIM ho jAtI taba taka thor3A tanAva to hotA hI hai| gAthA parama vijaya kI 192
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI zrIDUMgaragar3ha kI ghaTanA hai| hama loga bahuta choTe the| una dinoM gurudeva zrIDUMgaragar3ha meM virAja rahe the| gurudeva kI pustaka-maMjUSA meM bhartRhari viracita nItizataka kI eka sundara prati thii| vaha prati gurudeva ne mujhe par3hane ke lie dii| maiMne vaha prati sahapAThI muni buddhamallajI ko dikhaaii| ve tanAva se bhara gye| tatkAla pahuMce gurudeva ke pAsa, nivedana kiyA-'gurudeva! mujhe bhI nItizataka kI prati caahie|' gurudeva ne kahA-'eka hI prati thI, vaha hamane de dii|' 'nahIM, mujhe bhI denI hogii|' kisI vastu kI cAha utpanna ho jAtI hai to tanAva ho jAtA hai| yadyapi kharAba vastu nahIM thI, acchI vastu thI, jJAnavardhaka thI para jaba mana meM cAha paidA ho gaI to tanAva hue binA rahatA nahIM hai| Akhira jaise-taise gurudeva ko naI prati juTAkara unheM denI pdd'ii| ___AraMbha meM cAha tApa detI hai| bAra-bAra sevana karo, snAyu kA abhyAsa ho jAtA hai to phira vaha atRpti bana jAtI hai| cAha kabhI tRpta nahIM hotI aura aMta meM use chor3anA muzkila hotA hai| maiMne kAma kI isa prakRti ko samajhA hai| ___'padmazrI! tumhArA yaha tarka-ati sarvatra varjayet sarvatra lAgU nahIM hotaa| mere mana meM kAma-bhoga kI koI AkAMkSA nahIM hai| maiM to nirAkAMkSa-AkAMkSArahita aura nirAzaMsa-AzaMsA rahita jIvana jInA cAhatA huuN|' 'padmazrI! agara isa sacAI ko samajhakara maiM isakA pAlana na karUM to kaThihArA jaisA mUrkha bana jaauuNgaa|' ___ padmazrI jambUkumAra ke kathana se prabhAvita banatI calI gii| usane vinamra svara meM pUchA-'priyatama! Apa kaThihArA jaise mUrkha kaise baneMge? yaha bhI jarA samajhA do ki kaThihArA kaise mUrkha banA?' jambUkumAra bolA-padmazrI! eka kaThihArA, kASThahara thaa| jaMgala se lakar3iyAM bhI lAtA aura jaMgala meM koyale bhI bnaataa| vaha eka dina jaMgala meM koyalA banAne gyaa| garmI kA mausm| jUna kA mhiinaa| teja garmI bhayaMkara lU kA prkop| aisI sthiti meM vahAM jaMgala meM lakar3iyAM kATakara koyalA banAne gyaa| vaha sAtha meM pIne ke pAnI kI dIbar3I bhI le gyaa| garmI itanI teja thI ki eka bAra to rAste meM hI pAnI pI liyaa| Age pahuMcA, lakkar3a cIre, phira pAnI pI liyaa| aba Aga jalAI, koyalA banAne lgaa| usakA tApa itanA thA ki bhayaMkara pyAsa laga gii| jo thor3A pAnI bacA thA, vaha bhI pI liyaa| dIbar3I kA pAnI samApta ho gyaa| ___eka ora Aga kA tApa, dUsarI ora jeTha ke mahIne kI dhUpa kA tApa, tIsarI ora bhayaMkara pyaas| usane socA-kAma to nahIM kara paauuNgaa| vaha bAhara aayaa| eka bar3A gaharA vRkSa dekhaa| zItala aura saghana chaayaa| usake nIce jAkara leTa gyaa| thakA mAMdA aura pyAsa se vyaakul| leTate hI nIMda A gii| nIMda meM usako sapanA aayaa| jo AkAMkSA, jo cAha, jo bhAvanA, jo saMkalpa mana meM jAgRta avasthA meM hotA hai nIMda meM vaha sapanA bana jAtA hai| dilai suyaM aNubhUyaM-vaha sapanA hotA hai dRSTa, zruta aura anubhuut| usane sapane meM dekhA-mujhe pyAsa bahuta lagI huI hai| kaMTha sUkha rahe haiN| maiM kueM ke pAsa gyaa| kueM kA pAnI pIne lgaa| maiM kueM kA sArA pAnI pI gyaa| kueM ko khAlI kara diyaa| kueM meM pAnI nahIM rhaa| phira bhI merI pyAsa nahIM bujhii| 163
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ usakA sapanA Age bar3hA-maiM tAlAba meM gyaa| tAlAba meM DubakI lagAI aura tAlAba kA sArA pAnI pI gyaa| phira bhI pyAsa nahIM bujhii| jhIla meM gayA, pokharanI meM gayA, una sabakA pAnI pI gayA, phira bhI pyAsa nahIM bujhii| Akhira samudra ke pAsa gayA, dekhA-samudra meM to athAha pAnI bharA hai| para merI pyAsa itanI tIvra thI ki samudra kA khArA pAnI bhI sArA pI gyaa| samudra sUkha gayA, phira bhI pyAsa nahIM bujhii|' 'padamazrI! tuma batAo kaThihArA samudra kA pAnI pI gayA phira bhI pyAsa bujhI yA nahIM? padmazrI bolI-'Apa kaisA prazna pUcha rahe haiM? Apa svapna kI bAta sunA rahe haiN| sapane meM pIe hue pAnI se pyAsa kaise bujhegI?' 'padamazrI! acchI bAta hai| tuma samajha gaI ki yaha sapane kI mAyA hai| tuma yaha bhI samajho ki ye kAmabhoga bhI sapane kI mAyA hai, inase pyAsa bujhatI nahIM hai|' 'priyatama! kyoM nahIM bujhatI?' 'padmazrI! IMdhana se kyA kabhI Aga bujhatI hai? IMdhana DAlate jAo, Aga kabhI bujhegI kyA? na kabhI IMdhana se Aga bujhatI aura na kabhI tela se cirAga bujhtaa|' 'priyatama! ApakI bAteM bahuta rahasyamayI haiN| Apa kahanA kyA cAhate haiM?' 'padmazrI! pahale usa kaThihAre ke svapna kI gAthA dhyAna se suno| vaha samudra kA pAnI pI gayA, pyAsa nahIM bujhI phira vaha Age bddh'aa| use sapanA A rahA hai, bahuta mIThA sapanA A rahA hai| vaha Age gayA, socA-samudra kA pAnI pI gayA, pyAsa to bujhI nahIM aba kyA karUM? taba vaha mAravAr3a meM, marubhUmi meM gAthA parama vijaya kI gyaa| eka kuAM dekhA, sAThI kA kuAM, gaharA kuaaN| rassA par3A thA kintu bAlaTI nahIM thii| Asa-pAsa meM ghAsa ke pUle par3e the| eka pUlA uThAyA, rasse ke bAMdhA, kueM meM DAlA, pAnI meM bhigoyA aura usako bAhara nikaalaa| vaha gIlA hokara bAhara aayaa| aba socA-isa pUle ko muMha meM nicor3a lUM aura pyAsa bujhA luuN|' 'padmazrI! jisa vyakti kI pyAsa samudra kA pAnI pIne se bhI nahIM bujhI, kyA muMha meM ghAsa kA pUlA nicor3ane se usakI pyAsa bujha jAyegI?' 'priyatama! yaha kabhI saMbhava nahIM hai|' 'padmazrI! tuma jarA soco-hamane aneka bAra svarga kI yAtrA kI hai, svarga meM janma liyA hai, hama devaloka meM gaye haiM aura devaloka ke divya bhoga hamane bhoge haiN| una bhogoM ko hama samudra ke samAna mAna leN| devatA aura AdamI kI bhautikatA kI dRSTi se tulanA kahAM hai?' eka tulanA kI gaI-duniyA kI sArI saMpatti, sonA-cAMdI, hIrA-pannA, mANaka, motI sabako ikaTThA kara lo| dUsarI ora eka vyantara devatA, jo cAra prakAra ke devoM meM sabase nimna zreNI kA deva mAnA jAtA hai| usa vyantara deva kI eka cappala meM jitane divya hIre-javAharAta haiM, usakI tulanA meM sArI duniyA kA dhana kama par3a jaae| kyA devatA kI saMpadA kA koI pAra hai? usa saMpadA kI koI kImata nahIM hai| prazna huA anuttara vimAna meM kitane mana kA motI laTakatA hai| kahA gayA-chattIsa maNa kA motI laTakatA hai| hIrA kitane kaireTa kA milatA hai? isa duniyA meM kohinUra hIre kA mUlya karor3oM rupae hai| jahAM maNa vajana kA hIrA ho jAe aura 164
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI pannA itanA bar3A ho jAe to usakA mUlya kitanA hogaa| javAharAta kA kAma karane vAle jAnate haiM ki usakA kitanA mUlya ho jAtA hai| _ 'padmazrI! itanI saMpadA aura vaha sukha hamane bhogA hai| aneka bAra usa divya sukha ko bhoga liyA phira bhI na to pyAsa bujhI, na tRSNA mittii| kyoMki yaha eka zarIra kI prakRti hai| zarIra kA dharma yaha hai ki kAmabhoga kI pyAsa zarIra ke sAtha rahatI hai, kabhI bujhatI nahIM hai|' 'oha!' yaha kahate hue padmazrI ke nayana visphArita ho utthe| 'padmazrI! kyA tuma manovijJAna ko jAnatI ho?' 'priyatama! manovijJAna kyA kahatA hai?' 'manovijJAna kahatA hai-yaha eka maulika manovRtti hai, zarIra ke sAtha jur3I huI pravRtti hai| jaba taka AdamI zarIra meM rahatA hai taba taka usakI yaha sthiti rahatI hai| zarIra se Upara uTha jAtA hai, AtmA meM calA jAtA hai to usakI sthiti badala jAtI hai|' pracAlya viSayebhyo'haM, mAM mayaiva mayi sthitm| bodhAtmAnaM prapannosmi prmaanndnirvRt|| 'padmazrI! tuma jAnatI ho jaba taka vyakti zarIra meM rahatA hai taba taka vaha kAma-bhoga ke sukhoM se kabhI virata nahIM ho sktaa| maiMne zarIra se Upara kI yAtrA zurU kara dI hai isalie ye kAma-bhoga mujhe nahIM lubhaate| maiMne mahAvIra se pratisaMlInatA kA pATha par3hA hai| isakA matalaba hai-iMdriyoM ko viSayoM se nivRtta kara do, viSayoM se haTA lo|' __prekSAdhyAna meM sarvendriya saMyama mudrA kA prayoga karAyA jAtA hai| sarvendriya saMyama mudrA kA tAtparya hai iMdriyoM ke saMparka sUtroM se vicched| donoM kAnoM meM aMgUThe DAla lo, do tarjanI aMguliyoM ko AMkha para dhIre se rakha do| do madhyamA aMguliyoM se nAka baMda kara lo, zeSa cAra aMguliyoM se hoTha baMda kara lo yaha hai sarvendriya saMyama mudraa| iMdriyAM daravAje haiN| bAharI jagat ke sAtha hamArA saMparka iMdriyoM ke mAdhyama se hotA hai| ___ jambUkumAra ne bhAvapUrNa zabdoM meM kahA-'padmazrI! maiMne iMdriyoM ke daravAjoM ko baMda karanA sIkha liyA, isalie bAhara kI bAta bhItara nahIM aatii| maiM apane ghara meM rahatA hUM isalie mere mana meM koI cAha nahIM rhii| cAha taba satAtI hai jaba daravAje khule rahate haiN| yadi daravAje khule haiM to cAha banI rahegI, cAha bar3hatI rhegii| AMkha ne apanA kAma kiyA, cAha bar3ha jaayegii| kAna ne apanA kAma kiyA, cAha bar3ha jaayegii| cAha utpanna hotI rahatI hai, bar3hatI rahatI hai kiMtu jaba bAhara ke sAre daravAje baMda haiM to cAha kA rAstA bhI banda ho jAtA hai| maiMne bAhara ke sAre daravAje baMda kara die haiN| maiM kevala jJAtA-draSTA hUM aura parama Ananda meM huuN|' ___ 'padmazrI! jaba taka parama AnaMda kI sthiti nahIM AtI taba taka yaha ciMtana nahIM ho sktaa| koI bhI vyakti taba taka kAma-bhoga ke sukhoM ko nahIM chor3a sakatA, jaba taka ki usase bar3A sukha usako na mila jaae| jaba taka apanI antara AtmA meM chipA huA sukha kA khajAnA nahIM milatA taba taka vyakti isa choTe khajAne ko chor3a nahIM sktaa|'
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ manovijJAna kI bhASA meM kahA jAtA hai - koI bhI vyakti brahmacArI banegA to pAgala bana jaayegaa| yaha Aja manovijJAna kI naI avadhAraNA hai, naI mAnyatA hai| hamAre sAmane bhI bahuta prazna aaye| hamane isa para ciMtana kiyA-yaha tarka eka apekSA se ThIka hai| jo gRhastha gRhasthI meM rahatA hai, vaha brahmacArI rahatA hai to pAgala bhI ho sakatA hai| yaha bAta bhI eka apekSA se galata nahIM hai ki jaba taka koI bar3A sukha na Ae to vyakti pAgala bana sakatA hai| kiMtu jisa vyakti ko apane bhItara meM rahA huA, chipA huA bar3A sukha mila gayA, vaha pAgala nahIM banegA, aura adhika tejasvI bana jAyegA, vikAsa kara legA / koI bhI vyakti usa sukha ko khoje binA isa sukha ko chor3a bhI nahIM sktaa| jisako parama AnaMda mila gayA vaha thor3e sukha ko chor3a degaa| 'padmazrI! tuma to yaha kaha rahI ho - Apa svarga ke sukha ke lie vartamAna ke thor3e sukhoM ko chor3a rahe haiN| maiM to yaha kahatA hUM ki mujhe parama sukha mila gayA hai isalie ye sukha apane Apa chUTa rahe haiN| maiM parama Ananda meM huuN| kyA aba bhI tuma nahIM samajhI - maiM kaThihAre jaisA mUrkha nahIM bananA caahtaa| maiM samudra kA pAnI pI cukA huuN| aba mAravAr3a ke sAThI ke kueM ke pAsa jAkara ghAsa kA pUlA nicor3akara pyAsa bujhAnA nahIM caahtaa|' jambUkumAra ne padmazrI kI bAta ko itane cAturya ke sAtha kATa diyA ki aba bolane ke lie koI avakAza nahIM rhaa| padmazrI Atma-ciMtana meM laga gaI - maiM aba kyA uttara dUM? mere pAsa to koI uttara nahIM hai, maiM niruttara huuN| vaha ciMtana kI gaharAI meM calI gaI / usakA niSkarSa rahA - jambUkumAra jo kaha rahe haiM, vaha sahI hai| merI bAta sahI siddha nahIM huii| vAstava meM kAma-bhoga kI prakRti aisI hI hai aura usakA svarUpa bhI aisA hI hai| vaha mana hI mana nirNaya kI sthiti taka pahuMca gii| usane mAnasika stara para nirNaya kara liyA- mujhe bhI jambUkumAra ke saMkalpa ke sAtha rahanA hai| vahI mere lie zreyaskara hai| jambUkumAra mauna, padmazrI mauna / aba padmasenA mukhara ho rahI hai| usakI mukharatA kA pariNAma kyA hogA ? 166 m gAthA parama vijaya kI WW
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI pratyeka manuSya meM vicAra, ciMtana aura samajha hotI hai| kisI vyakti meM samajha jyAdA hotI hai, vaha apane Apako sabase jyAdA samajhadAra mAnatA hai| eka choTA baccA bhI apane Apako jyAdA samajhadAra mAnatA hai| do bacce pAsa-pAsa khar3e the| eka vyakti ne pUchA-donoM meM jyAdA samajhadAra kauna hai? donoM bacce eka sAtha bola uThe-'maiM jyAdA samajhadAra huuN|' prAyaH hara vyakti apane Apako adhika samajhadAra samajhatA hai, vaha isa bhASA meM socatA hai aura kahatA bhI hai yadi maiM hotA to yaha kAma kara detaa| tuma yaha kAma nahIM kara paaye| yaha eka prakRti hai manuSya kii| padmasenA ne bhI isa prakRti se kAma liyA, vaha bolI-'padmazrI! hamane samajhA thA, tuma bar3I catura ho, hoziyAra ho para tuma kamajora niklii| jambUkumAra ne tumheM prabhAvita kara diyA aura tuma prabhAvita ho gii| tumheM aisI marma kI bAta kahanI thI ki jambUkumAra mauna ho jaate| kintu ulaTA ho gayA-jambUkumAra to mauna nahIM hue aura tuma mauna ho gii| nahIM huA merA asara tere para, terA asara ho gayA mere pr| ___ padmasenA khar3I huI aura bolI-'priyatama! merI do bahanoM ne tumheM kucha bAteM batAIM, kintu lagatA hai ve bAteM damadAra nahIM thIM isalie Apa una para hAvI ho gaye para mere sAtha aisA nahIM hogaa| maiM aisI marma kI bAta kahanA cAhatI hUM ki ApakI AMkheM khula jaaeN| aba taka ApakI AMkheM baMda banI huI haiN| lagatA hai kisI ne sammohana athavA vazIkaraNa kara diyA hai, kisI ke mAyAjAla meM Apa phaMsa gae haiN|' ___priyatama! yaha duniyA bar3I vicitra hai, isameM ThagAI bahuta calatI hai| Apako koI Thaga guru milA hai| usane Apako phaMsA liyaa| aba Apako satya dikhAI nahIM de rahA hai| mujhe lagatA hai ki na to koI vairAgya hai, na koI muni banane kI bAta hai, na aura kucha bAta hai| usa ThagAI ke cakkara meM ApakA dimAga aisA ho gayA ki kevala vahI aura vahI dikhAI de rahA hai| Apa soca rahe haiM kyA aisA hotA hai? priyatama! bilkula 167
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ aisA hotA hai, duniyA meM ThagAI bahuta calatI hai| Apa bar3e ghara meM rahe haiM, vaibhava kA jIvana jIyA hai, Apako duniyA kA patA nahIM hai| hamArA anubhava hai, hamane duniyA ko dekhA hai| hama yaha jAnatI haiM ki duniyA meM kitanI ThagAI calatI hai| Apako sacamuca kisI guru ne Thaga liyA hai| ' jambUkumAra ne mRdu svara meM prativAda kiyA'padmasenA ! merI cetanA svataMtra hai, jAgarUka hai| maiM koI nazA nahIM karatA, mAdaka vastu kA sevana nahIM karatA / merA mana zAnta hai, saMtulita hai| kabhI Diprezana nahIM hotA, avasAda nahIM hotaa| merA bhAvAtmaka jagat bahuta sundara hai| maiM bhI Aveza meM nahIM aataa| ThagAI meM vaha vyakti phaMsatA hai, jo svayaM ThagAI kI vRtti rakhatA hai| merI sahaja saralatA aura pavitratA ke sAmane koI ThagAI Tika nahIM sktii| tuma vizvAsa karo-na kisI ne mujhe ThagA hai, na vazIkaraNa kiyA hai, na mohanIya maMtra kA prayoga kiyA hai| tuma kaise kaha sakatI ho ki maiM ThagA gayA huuN|' 'priyatama! jo ThagA jAtA hai, vazIkRta ho jAtA hai, use yaha patA hI nahIM calatA ki vastusthiti kyA hai ?" 'kyA tumheM vastusthiti kA patA hai ?' 'hAM, svAmI!' 'padmasenA! tuma vastusthiti btaao| maiM avazya sunuuNgaa| merA jIvana khulI pustaka hai| usakA hara pRSTha khulA hai| jahAM se cAho, kholakara par3ha lo| mujhe koI kaThinAI nahIM hai| mujhe yaha bhI vizvAsa hai ki maiM bilkula ThagAI meM nahIM hUM phira bhI tuma jo marma kI bAta kahanA cAhatI ho, use prastuta kro|' padmasenA ne kiMcit kSobha ke sAtha kahA- 'priyatama ! Apa pahale hI yaha mAna baiThe haiM ki maiM ThagAI meM nahIM hUM to phira kahane kA matalaba kyA hai? yadi sAmane vAlA vyakti anubhava kare ki maiM bImAra hUM to DaoN. kucha cikitsA kre| vaha yaha kahe ki maiM bImAra nahIM hUM to phira DaoN. kyA karegA? koI AvazyakatA hI nahIM hai|' 'priyatama! aneka vyakti aise haiM jo rogI haiM kintu unako bhI patA nahIM calatA ki maiM bImAra huuN| kucha bImAriyAM bhI aisI hotI haiM ki patA nahIM cltaa| kaiMsara kI bImArI kA prAraMbha meM patA nahIM cltaa| jaba taka patA calatA hai taba taka kAma Age bar3ha jAtA hai| bImArI lAilAja ho jAtI hai| Apako bhI yaha patA nahIM hai ki Apa Thage gae haiN| Apa bahuta sukumAra haiM, sAtha meM bhole bhI haiM aura bhadra bhI, isalie isa duniyA kI cAlAkI ko samajha nahIM pA rahe haiN| ' 'padmasenA! tuma jo soca rahI ho, vaha sahI nahIM hai, phira bhI tuma apanI bAta kaho, maiM dhyAna se sunuuNgaa|' 168 gAthA parama vijaya kI m b
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'priyatama! maiM bhI eka kathA sunAnA cAhatI hUM, jisase merA maMtavya spaSTa ho skegaa|' 'eka rAjA kI rAnI bar3I hoziyAra thI, cAlAka thii| usa rAnI kA kisI anya puruSa se pragAr3ha prema saMbaMdha bhI thaa| use rAjA se bhI adhika priya thA apanA premii| usane socA-rAjA jaba yahAM rahatA hai taba bahuta vighna AtA hai, svacchaMda bhoga-vilAsa meM bahuta bAdhA AtI hai| maiM kyA karUM? kaise isa bAdhA ko dUra karUM? socate-socate usake mana meM vikalpa AyA yadi rAjA ko kisI bahAne bAhara bheja dUM aura rAjA varSoM taka bhaTakatA rahe to merA kAma bana jAegA, koI vighna-bAdhA nahIM aaegii| eka dina rAnI atizaya prema kA pradarzana karate hue bolI-'mahArAja! Apa cAlIsa varSa ke ho gye| Apa jAnate haiM-cAlIsa varSa taka to AdamI car3hatA hai, yauvana kA ubhAra rahatA hai| cAlIsa varSa bAda DhalanA zurU hotA hai, yauvana se bur3hApe kI ora se prasthAna ho jAtA hai|' jaina AgamoM meM bhI aisA ullekha milatA hai, Ayurveda aura meDikala sAiMsa kA bhI yaha siddhAMta hai-cAlIsa varSa ke bAda Ayu meM utAra AnA zurU ho jAtA hai, AMkhoM kI zakti bhI kama hone lagatI hai, iMdriyoM kI zakti bhI kama hone lagatI hai, dAMta bhI majabUtI ko thor3A khone lagate haiN| mahArAnI ne kahA-'mahArAja! Apa cAlIsa varSa ke ho gye| Apa thor3e dinoM bAda bUr3he ho jAeMge, yaha acchA nahIM hogaa| kucha varSoM pazcAt mauta sAmane dikhane laga jAyegI isalie Apako aisA upAya karanA cAhie, jisase bur3hApA na Aye, mauta na aaye|' gAthA rAjA sneha se mahArAnI kI keza rAzi ko sahalAte hue bolA-'priye! kaisI hAsyAspada bAta kara rahI parama vijaya kI ho| isa duniyA meM jo AdamI janma letA hai, kyA vaha kabhI eka jaisA rahatA hai| avasthA ke sAtha bur3hApA na Ae, mauta na Ae yaha kaise ho sakatA hai?' 'mahArAja! yaha ho sakatA hai, hotA hai|' 'priye! kaise ho sakatA hai? Aja taka jitane saMta hue haiM, mahAvIra, buddha Adi-Adi jo mahApuruSa hue haiM sabane yaha kahA hai jamma dukkhaM jarA dukkhaM rogA ya maraNANi y| aho dukkho hu saMsAro jattha kIsaMti jNtuo|| ___ janma duHkha hai, bur3hApA duHkha hai, roga duHkha hai aura maraNa duHkha hai| ye cAra duHkha mAne gae haiN| koI bhI inase 2) mukta nahIM raha sktaa| hara AdamI janma letA hai, hara AdamI bUr3hA bhI banatA hai, rogI bhI banatA hai aura maratA bhI hai| yaha jo ArSa vANI hai, saMtoM kI vANI hai, tIrthaMkaroM kI vANI hai kyA ise koI jhuThalA sakatA hai?' ____ mahArAnI AtmavizvAsa bhare svara meM bolI-'mahArAja! Apa ina saba bAtoM ko chor3o, inameM kucha sAra nahIM hai| maiM eka upAya jAnatI huuN|' _ 'priye! batAo, kauna-sA upAya hai?' Aja jereNTolaoNjI para zodha ho rahI hai-bur3hApe para niyaMtraNa kaise kiyA jAe? prayogazAlAoM meM yaha Un' zodha cala rahI hai ki mauta para niyaMtraNa kaise kiyA jAe? Aja ke yuga kA AdamI hotA to yaha upAya batA 1
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ detA-una vaijJAnikoM ke pAsa cale jAo, samasyA hala ho jaaegii| mahArAnI purAne jamAne kI thii| usa samaya na prayogazAlA thI aura na anveSaNa kA suniyojita upakrama thA / mahArAnI ne kahA - 'mahArAja ! eka jar3I hotI hai amrjdd'ii| Apa jaMgala meM jaaeN| jaMgala meM bahuta tapasvI, sAdhu, saMnyAsI aura avadhUta baiThe haiM, tapa tapa rahe haiN| ve bahuta sArI jar3I-bUTiyAM jAnate haiN| unake pAsa jAo, unakI bhakti karo, prArthanA karo - mahArAja ! mujhe amarajar3I do| koI na koI saMnyAsI prasanna hokara Apako amarajar3I de degA / usa amarajar3I ko khAne ke bAda Apa bhI bUr3he nahIM baneMge, maiM bhI bUr3hI nahIM bnuuNgii| Apa bhI nahIM mareMge aura maiM bhI nahIM mruuNgii| hama amara bana jAeMge, sadA yuvA bane raheMge aura saMsAra ke durlabha sukha cirakAla taka bhoga skeNge|' padmasenA ne kathAsUtra ko Age bar3hAte hue kahA- 'priyatama ! mahArAnI ne rAjA ke gale yaha bAta utAra dii|' rAjA ne socA-mahArAnI bilkula ThIka bAta kaha rahI hai| aba mujhe amarajar3I le AnI caahie| maiM amarajar3I le AUMgA to merA yauvana amiTa ho jAegA, maiM kabhI bUr3hA nahIM banUMgA / koI bhI samajhadAra vyakti bUr3hA bananA nahIM caahtaa| avasthA Ae to Ae para avasthA kA jo pariNAma hai bur3hApA, use vaha nahIM caahtaa| rAjA bar3A khuza huaa| usane bhAva bhare svara meM kahA - 'priye ! tumane bahuta suMdara upAya batAyA hai| apane svAmI kA hita cintana karane vAlI aisI mahArAnI kisI ko bhAgya se hI milatI hai|' ajara-amara hone kI isa sIkha ne rAjA ke mAnasa ko chU liyaa| usakA mana use pAne ke lie vyAkula bana gyaa| vaha rAta-dina ajara-amara banane kA sapanA dekhane lgaa| amarajar3I ko pAne kI cAha prabala gii| usane jaMgala meM prasthAna kI taiyArI zurU kara dii| rAjA ne socA-itane bar3e kAma ke lie jAnA hai to acchA muhUrta bhI dekha lenA caahie| usane rAja jyotiSI ko bulAyA, nirdeza diyA - jyotiSI mahAzaya ! aisA acchA muhUrta dekho ki merA manoratha saphala ho jAe, merA kAma siddha ho jaae| jyotiSI ne muhUrta, pala, ghar3I, dughar3iyA dekhA aura kArya siddhi ke lie anukUla samaya batAte hue kahA- 'rAjan ! Apa isa muhUrta meM prasthAna kareM, ApakA kAma saphala ho jaayegaa|' rAjA ne veza parivartana kiyA aura niyata samaya para akelA jaMgala kI ora cala pdd'aa| usane bahuta musIbateM aura kaThinAiyAM jheliiN| sadA rAjaprAsAda meM rahA / vaibhava-vilAsa kA jIvana jIyA / saikar3oM dAsadAsiyAM sevA meM hAjira rhtiiN| kabhI pAnI kA gilAsa bhI nahIM utthaayaa| na khAne kI cintA, na pIne kI cintaa| aba koI pAsa meM nahIM, na khAne-pIne kI vyavasthA, na sevA kI vyavasthA kintu isa kaThina sthiti meM bhI use amarajar3I ke sivAya kucha dikhAI nahIM de rahA thaa| 'priyatama! Apa dhyAna se suna rahe haiM nA ? jaba koI bhUta sira para hotA hai to kucha dikhAI nahIM detA / mujhe lagatA hai ki Apake sira para bhI dIkSA kA koI bhUta savAra ho rahA hai / Apa bhI kisI kI bAta nahIM mAna rahe haiN| jaise rAnI ne rAjA ko Thaga liyA vaise hI Apako bhI kisI ne ThagA hai|' 'priyatama! rAjA ne bhayAvaha jaMgala meM ekAkI bhaTakanA zurU kiyaa| jahAM koI tapasvI tapa meM lIna milatA, trahAM ThaharatA, tapasvI ko praNAma karatA aura apane mana kI cAha kI pUrti kI AzA balavatI ho jAtI / 200 lnna m gAthA parama vijaya kI www &
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI tapasvI pUchate--'bhAI! kyoM Aye ho?' 'mahArAja! amarajar3I lene AyA huuN|' 'bhAI! kauna-sI amarajar3I?' 'mahArAja! jise khAne para AdamI bUr3hA nahIM hotA, jise khAne para AdamI kabhI maratA nahIM hai, vaha amarajar3I mujhe caahie|' tapasvI spaSTa zabdoM meM kaha dete-'bhAI! yahAM se cale jAo, yahAM kucha nahIM hai| yaha to mAravAr3a kI bhUmi hai, yahAM kyA milegA?' rAjA Age bar3hA, aneka jaMgaloM ko pAra kara himAlaya taka pahaMca gyaa| himAlaya kI adhityakA meM saikar3oM-saikar3oM sAdhaka tapa tapa rahe the| rAjA usa saMnyAsI ke pAsa gayA, jo bar3A tejasvI laga rahA thaa| dIrgha tapasvI jaisA pratIta ho rahA thaa| rAjA ne tapasvI ko namaskAra kiyA, upAsanA meM baiTha gyaa| tapasvI kA dhyAna pUrA huA, AMkheM kholI, pUchA-'bhAI! kyoM Aye ho?' 'mahArAja! maiM amarajar3I ke lie AyA huuN|' 'kauna-sI amarajar3I?' 'mahArAja! Apa siddhapuruSa haiM, tapasvI haiM, Apa to use jAnate haiN| jisa jar3I ko khAne para koI maratA nahIM hai|' 'mujhe vaha amarajar3I do| maiM maranA nahIM cAhatA' yaha kahate hue rAjA bhAvuka ho utthaa| usakI AMkhoM se azru chalaka pdd'e| usane yogI ke pairoM ko apane AMsuoM se dho DAlA maiM nahIM marUM maiM nahIM marU, dyo amara jar3I dyo amara jdd'ii| rAjA rI bhAvuka AMkhyA syUM, pANI rI bUMdAM Tapaka pdd'ii|| Tapa Tapa paranAlo cAla paDyo, gIlA jogI rA pAMva krryaa| hoThAM rI phar3akaNa pUna baNI, hogyA bhItaralA ghAva hrryaa|| dila kI dhar3akaNa aNamApa bar3hI, nAkAM meM sAMsa na aba maavai| jo Aga dhukI hai pANI meM, vA pANI syUM kima bujha jaavai|| yUM dila rI pIr3A jhAi jhAi, halako kara mana ro bojha bhaar| vINA ro TUTyo sAMdha tAra, bolyo le vana ro dila udhaar|| rAjA ne apane mana kI AkAMkSA ko prastuta karate hue kahA-mahArAja! Apa mujhe aisI jar3I bUTI deM jisase maiM amara bana jaauuN| merA yauvana sthira ho jaae| yaha bur3hApA kabhI na staae|' maiM amara baNUM mahArAja! isI, yo imarata rI bUMTI cuuNttii| thira baNa jyAvai jovana mhAro, bur3hApo TaMga jyAvai khuuttii|| saMnyAsI ne rAjA kI AMkhoM ko dekhA, AMkhoM meM chipI AkAMkSA ko dekhaa| AMkha ko dekhakara vyakti kA adhyayana ho jAtA hai, usake mAnasa ko par3ha liyA jAtA hai| AMkha meM se cetanA bAhara nikalatI hai| AMkha indianbulains tatistianimalue n co
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ khir3akiyAM haiM, una khir3akiyoM se dimAga taka pahuMcA jA sakatA hai| saMnyAsI pahuMcA huA sAdhaka thA, samajha gayA-bhole AdamI ko kisI ne bharamA diyA hai, Thaga liyA hai aura ThagAI ke kAraNa yaha yahAM AyA hai| saMnyAsI bolA-'are bhAI! amarajar3I kisalie cAhie ?' | viSayAsakta rAjA ne mahArAnI ko bhI amaratA kA dAna dene kI prArthanA kI- 'mahArAja ! merI mahArAnI mujhase parama sneha rakhatI hai| vaha bhI amara bane / hama donoM ke zarIra alaga haiM kintu AtmA eka hai| usakA suhAga amiTa bana jaae| maiM mahArAnI kA iMgita pAkara hI mamatA ke ina motiyoM ko lAyA huuN|' - yaha kahate hue rAjA ne motiyoM kA hAra yogI ke caraNoM meM upahRta kara diyaa| au! amara baNai rANI mhArI, jo rAkhai mhA syUM parama neha / hai eka AtamA donAM rI, dIkhe hai nyArI deha deha || au! amiTa suhAga baNai bI ro, IM kAraNa vana meM Ayo huuN| iMgita pAkara ke rANI ro, mamatA rA motI lyAyo huuN|| siddhayogI ne apane dUradarzana se sArI sthiti ko dekha liyA, vaha bolA- 'bhAI ! maiM samajha gayA huuN| tuma rAjA ho aura amarajar3I ke lie Ae ho| para tuma eka kAma karo, eka bAra phira rAjaprAsAda meM cale jAo, apanI rAnI se mila kara punaH mere pAsa Ao to maiM tumheM amarajar3I de duuNgaa|' 'mahArAja! jaisI ApakI icchA, para aba jAkara maiM kyA karUMgA ? denA hai to de diijie| bAra-bAra Ane se kyA hogA? saMnyAsIpravara! Apa jAnate haiM- maiM rAjA huuN| maiMne kitanA kaSTa sahA hai! maiM kitanA bhaTakA hUM! Apa mujhe phira bheja rahe haiM!' rAjA kI nAsamajhI para yogI muskarA utthaa| usake hRdayavedhaka hAsya se rAjA kA mukha mlAna ho gayA / usane rahasyamaya muskAna ke sAtha kahA vana rI hariyAlI hAMsa uThI, paMchyA rI pAMkhyAM phar3aka uThI / rAjA rI bholI bAtAM para, jogI rI AMkhyAM muLaka utthii|| sAre vAyu rai maMDala meM, hAMsI ro kahako chUTa gayo / apaNoM so mUMDho lekara ke, cupacApa naresara UTha gayo / / 'rAjan! eka bAra to jAnA hogaa| binA tapa tape amarajar3I kabhI nahIM miltii| vaha usako milatI hai jo tapasyA karatA hai| eka bAra to kaSTa sahana karanA hogaa| tuma jAo aura sIdhe apane aMtaHpura meM cale jaao| vahAM mahArAnI se milakara usakI salAha lekara mere pAsa Ao, maiM tumheM amarajar3I de duuNgaa|' 'ThIka hai mahArAja! jaisI ApakI AjJA / ' vivaza rAjA ne saMnyAsI ko praNAma kara apane rAjya kI ora prasthAna kiyaa| do-tIna saptAha taka anavarata yAtrA kara apane rAjya meM aayaa| usakA veza badalA huA thA / dAr3hI bar3ha gaI thii| yAtrA se rUpa raMga badala gyaa| rAjya meM acAnaka Ane kI koI AzA bhI nahIM thii| rAnI ne yaha maMtra par3hA diyA thA - 'dekho ! jA rahe ho, amarajar3I liye binA A gaye to ThIka nahIM hogaa|' rAjA acAnaka mahala meM aayaa| daravAje para saMtarI ne roka diyA, kahA-'bhItara nahIM jA skte|' 202 Im gAthA parama vijaya kI m
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA ne pUchA-kyoM? 'yaha rAjadvAra hai, rAjaprAsAda hai| aise kaise jA sakate ho? binA svIkRti ke koI bhItara nahIM jA sktaa|' gAthA parama vijaya kI dvArapAla ko kAphI samajhAyA para vaha nahIM mAnA taba rAjA bolA-'maiM to tumhArA rAjA huuN| tuma mujhe rokane vAle kauna ho?' 'rAjA to bhItara baiThA hai| tuma kauna se rAjA ho?' / 'are maiM vana-bhramaNa ke lie gayA thA, vApisa A gayA huuN|' itanA kahane para bhI dvArapAla nahIM maanaa| rAjA ne apanA thor3A-sA rUpa dikhaayaa| dvArapAla ne bhI kucha dhyAna dekara dekhA to pahacAna liyA, usane kahA-'mahArAja! Apa jA sakate haiM para bhItara meM to eka rAjA aura baiThA hai|' rAjA acAnaka mahala meM gayA, aMtaHpura meM praveza kiyA, usane dekhA- mahArAnI virAjamAna hai aura usake gale meM hAtha DAle hue eka puruSa baiThA hai| rAjA ko gaharA AghAta lgaa| use yogI kI muskAna kA rahasya samajha meM A gyaa| Ayo mahaloM meM dekhe hai, rANI premI syUM murajha rhii| jogI rI muLakaNa rAjA re, naiNAM meM raha raha ulajha rhii|| mahArAnI aura premI ke premAlApa kA dRzya dekha rAjA ke mana meM itanI ghRNA huI ki binA kucha kahe tatkAla mur3a gyaa| jaMgala kI ora cala pdd'aa| yogI ke pAsa phuNcaa| yogI ko praNAma kiyaa| tatkAla muDyo bAMhI pagalAM, jogI rai caraNAM zIza dhryo| aba amarajar3I sAcI le lI, jogI apaNo kara zIza dhryo|| 'rAjan! A ge|' yogI ne snehila svara meM puuchaa| 'hAM!' 'rAnI se bAta kara Ae?' 'nahIM mhaaraaj|' 'kyoM?' 'usakI AvazyakatA hI nahIM rhii| 'rAjan! kyA huA?' rAjA ne apanA sira jogI ke caraNoM meM TikA diyaa| AMkhoM se Tapa-Tapa pAnI kI bUMdeM gira rahI haiN| Ardra nayana aura avaruddha kaMTha se rAjA bolA-'siddhayogI! Apane merI AMkheM khola diiN| sacamuca merI AMkheM baMda thiiN| aba AMkheM khula gaI haiN| maiM jisa amarajar3I kI khoja meM thA, vaha eka bhrama thaa| vAstavika amarajar3I to Apake pAsa hai| vaha anugraha kara mujhe deN|' 203
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ jogI ne sira para hAtha rakhA aura bolA-'jAo, tumheM amarajar3I mila gii|' kathA kA upasaMhAra karate hue padmasenA ne kahA-'priyatama! Apako bhI aisA koI bharamAne vAlA .ok milA hai| jo kaha rahA hai sAdhu bana jAo, amara bana jAoge, mokSa meM cale jAoge, devatA bana jaaoge| amarajar3I kI prApti jaisA pralobhana de diyA hai| isa pralobhana ke pIche kitanI ThagAI cala rahI hai, use Apa nahIM jaante| Apake sAtha avazya hI dhokhA ho rahA hai aura Apa kisI ke zabdajAla aura mAyAjAla meM phaMsa gae haiN| ... 'priyatama! kucha honA jAnA nahIM hai| na koI amara hotA hai, na koI svarga hai, na koI mokSa hai, kucha nahIM hai| kevala dhokhA hai| Apako koI rAnI jaisA guru mila gayA jisane bhrama meM DAla diyA hai| aba Apa kisI sacce saMnyAsI ke pAsa jAeM to ApakI AMkha khula jaae|' 'priyatama! hamArA aura koI uddezya nahIM hai| maiM to itanA cAhatI hUM ki merA pati bhramita hai, usakI AMkheM baMda haiM, usake netra udghATita ho jAeM to maiM svayaM ko kRtArtha maanuuNgii| hamArA prayatna bhI saphala hogaa|' 'priyatama! kyA Apako abhI bhI yaha patA nahIM calA ki Apa dhokhA khAe hae haiN| kyA yaha anubhava nahIM ho rahA hai ki Apake sAtha dhokhA ho rahA hai, Apa Thage jA rahe haiM? Apa itanI laMbI-caur3I bAteM karate haiM, Adarza kI bAteM karate haiM aura jAnate kucha bhI nahIM haiN| jyAdA lobha aura pralobhana se samasyA paidA hotI hai| vidvAn loga kahate haiM kArya ko soca-vicAra kara karanA caahie|' ___ maiMne eka udyogapati se pUchA-tumhAre pAsa itanI saMpannatA thI, saba kucha thA phira tumane itane galata kAma gAthA kyoM kie? Aja saikar3oM mukadame cala rahe haiN| jagaha-jagaha bandhana haiN| vaha bolA-mere mana meM yaha bhAvanA jAga parama vijaya kI gaI ki mujhe hindustAna kA naMbara vana udyogapati bananA hai, sabase bar3A udyogapati bananA hai| isa AkAMkSA ne mujhase ye sAre kAma karavA diye| jahAM atilobha hotA hai AkAMkSA kI ati hotI hai vahAM samasyAeM hotI haiN| padmasenA ne bhAvapUrNa svara meM kahA-'priyatama! merI bAta dhyAna se suno| atilobha mata kro|' jambUkumAra ne bar3I zAMti se saba kucha sunA, sunakara bolA-'padmasenA! tuma bhI vAkpaTu ho, catura ho, par3hI likhI ho| bar3I caturAI ke sAtha tumane apanI bAta rakhI hai| para padmasenA! tumhArI bAta bhI mere gale nahIM utrii| kAnoM taka to AI hai para gale nahIM utrii| gale utare binA nazA nahIM aataa| nazA taba AtA hai jaba cUMTa gale se nIce utaratA hai| koI bAta gale ke nIce utara jAe to nazA aae|' padmasenA--'priyatama! merI bAta gale kyoM nahIM utarI? isakA kAraNa to smjhaaie|' jambUkumAra-'maiM kAraNa bhI smjhaauuNgaa| tuma kAraNa ko samajhane kA prayatna karogI to tumheM usa sacAI kA sAkSAtkAra hogA, jisakA sAkSAtkAra koI virala manuSya hI kara pAtA hai|' 204
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI AtmanirIkSaNa aura AtmaparIkSaNa kevala dhyAna-sAdhaka ke lie hI nahIM, sabake lie jarUrI hai| hara vyakti roja apanA nirIkSaNa kare, apane Apako dekhe, usake pazcAt apane jJAna kA, apanI zakti aura apane Ananda kA parIkSaNa kre| AtmanirIkSaNa aura AtmaparIkSaNa ye donoM adhyAtma ke dvAra banate haiN| jambUkumAra Atma-nirIkSaNa meM lagA padmasenA kaha rahI hai ki kisI ne Apako Thaga liyA hai| kyA isa kathana meM koI sacAI hai? kyA maiM ThagA gayA hUM? kyA sudharmA svAmI ne mujhe jisa satya kA upadeza diyA vaha koI ThagAI hai? jambUkumAra isa tathya ke parIkSaNa meM laga gye| ___ parIkSA bahuta jarUrI hai| kisI bhI bAta ko sunA, vaha bAta acchI lagI to use eka bAra mAna liyA kintu mAnane ke bAda usakI parIkSA bhI karanI caahie| mAnane taka rukanA nahIM hai, pahuMcanA hai jAnane tk| jAnanA taba hogA, jaba parIkSA hogii| ___ AcArya bhikSu ne parIkSA para bahuta bala diyA thaa| unhoMne kahA-dharma ko svIkAra karo to parIkSA ke bAda svIkAra kro| unhoMne dRSTAMta kI bhASA meM kahA-koI strI ghar3e ko kharIdanA cAhatI hai to pahale ghar3e ko dekhatI hai, Thoka-bajA kara parIkSA karatI hai ki vaha ghar3A kahIM se phUTA huA to nahIM hai| jaba ghar3A bhI parIkSA ke bAda liyA jAtA hai taba bar3e satya ko AMkha mUMdakara kaise svIkAra kiyA jAe? parIkSA ke bAda hI usakA svIkAra honA cAhie isalie AtmanirIkSaNa aura AtmaparIkSaNa-donoM bahuta jarUrI haiN| bahuta sAre dhArmika loga bhI AtmanirIkSaNa nahIM karate, apane Apako nahIM dekhate, dUsaroM ko jyAdA dekhate haiN| phira laukika AdamI kI to bAta hI kyA kareM! vaha dUsaroM ko dekhegA to kabhI bhalA aura kabhI burA socegaa| ___ jambUkumAra ne AtmanirIkSaNa zurU kiyaa| vaha kucha kSaNa mauna rahA, socA-padmasenA ne abhI jo kahA, kyA sacamuca aisA huA hai? kyA maiM ThagA gayA hUM? kyA kisI ne mujhe Thaga liyA hai? ____ jambUkumAra mauna rahe, do kSaNa ke lie AtmanirIkSaNa meM rahe taba padmasenA ne socA-merA kAma ho gyaa| aba jambUkumAra ne saMbhavataH merI bAta mAna lI hai, svIkAra kara lI hai| aba jaise hI boleMge to pahalA zabda yaha hogA-aba maiM sAdhu nahIM bnuuNgaa|
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ do kSaNa AtmanirIkSaNa aura gahana cintana ke bAda jambUkumAra ne mauna kholA, AMkheM kholI aura bole-'padmasenA! tumane jo yaha Aropa lagAyA hai ki maiM ThagA gayA hUM, vaha sahI nahIM hai| vastutaH maiM nahIM ThagA / gayA huuN| tuma saba ThagI gaI ho| padArtha ne tumako itanA Thaga liyA ki tumheM padArtha ke sivAya kucha dikhAI nahIM / detaa|' 'padmasenA! tuma jAnatI ho kauna ThagA jAtA hai? aura kauna ThagatA hai? dUsarA koI nahIM tthgtaa| 'appA appANaM vaMcae'-AtmA AtmA ko ThagatA hai| AdamI svayaM apane Apako ThagatA hai, dUsarA koI nahIM tthgtaa| vaha vyakti ThagAI meM jAtA hai, jo svayaM ko nahIM dekhtaa|' do yAtrI jA rahe the, rAste meM mila gye| bAtacIta huii| donoM ko paidala calanA thaa| eka yAtrI ne pUchA-'kahAM jA rahe ho?' 'maiM paTanA jA rahA huuN| tuma kahAM jA rahe ho?' 'maiM paTanA ke pAsa eka gAMva hai, vahAM jA rahA huuN|' dUsare yAtrI ne ullAsa vyakta karate hue kahA-'calo, bahuta laMbA rAstA hai| hama sAtha ho jAeM, eka se do ho jAeM to acchA rahegA, suvidhA ho jaayegii|' donoM ne samajhautA kara liyA aura donoM sAtha ho gye| lagabhaga eka mahIne taka donoM sAtha rhe| donoM paTanA ke Asa-pAsa phuNce| eka yAtrI bolA-'bhaiyA! aba merA rAstA dUsarA hai| mujhe idhara jAnA hai| tuma paTanA jaaoge| hama sAtha rahe, bahuta acchA rahA, bar3A Ananda rahA, bar3I suvidhA rhii|' gAthA dUsarA yAtrI Thaga thA, vaha bolA-'bhAI! tumane mujhe pahacAnA yA nahIM?' parama vijaya kI 'hAM, maiMne pahacAna liyaa|' 'pUrA nahIM pahacAnA hogA? 'bhAI! Apa kyA kahanA cAhate haiM?' 'bhAI! maiM Thaga huuN| maiMne bahuta logoM ko ThagA hai| tuma mujhe seTha laga rahe ho para seTha sAhaba! Aja aisA lagatA hai ki tuma mahAThaga ho|' 'yaha kaise kaha rahe haiM Apa?' 'bhAI! mujhe patA cala gayA ki tumhAre pAsa eka bahumUlya hIrA hai| maiMne bahuta prayatna kiyA ki maiM usako le luuN| para tuma to aise Thaga nikale ki Aja taka maiM hIre ke darzana bhI nahIM kara paayaa| tuma use kahAM rakhate the?' 'kyA tuma isakA rAja jAnanA cAhate ho?' 'hAM, maiM tumhArI ThagavidyA ko jAnanA cAhatA huuN| tumane aisI kauna-sI vidyA sIkhI hai jo Thaga ko bhI Thaga le|' ___ yAtrI bolA-'bhAI! maiM eka sacAI ko jAnatA hUM aura vaha sacAI yaha hai hara AdamI dUsare ko dekhatA hai, apane Apako nahIM dekhtaa|' 206
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 'oha!' 'jaba tuma kabhI pAnI pIne ke lie athavA kisI dUsare kAma se bAhara jAte taba maiM merA hIrA tumhArI poTalI meM bAMdha detaa| tuma vApasa Ate, taba maiM pAnI pIne yA Avazyaka kAma ke lie calA jaataa| mujhe yaha mAlUma hai-pIche se tuma sArA pratilekhana kara lete, merA pUrA sAmAna chAna lete kintu apanA sAmAna nahIM dekhte| maiM vApasa Akara apanA hIrA punaH le letaa| isa prakAra tIsa dina taka yaha krama claa| isameM ThagAI koI nahIM hai| yaha sacAI hai ki AdamI dUsare ko dekhatA hai, apane Apako nahIM dekhtaa| agara tuma apanA sAmAna saMbhAla lete to hIrA tumheM mila jaataa|' Thaga yaha sunakara stabdha raha gyaa| ThagatA kauna hai? ThagA vaha jAtA hai jo dUsaroM ko dekhatA hai| jambUkumAra ne kahA-'padmasenA! maiM to apane Apako dekha rahA huuN| mujhe koI nahIM Thaga sktaa| ThagAI kA koI prazna hI nahIM hai kintu maiM vidyutmAlI jaisA mUrkha bhI nahIM bananA caahtaa|' ___jambUkumAra ke isa kathana ne sabake mana meM eka jijJAsA ko janma diyaa| AThoM patniyAM eka sAtha bola uThIM-'priyatama! vaha vidyutmAlI kauna thA? vaha kaise mUrkha banA?' jambUkumAra ne kahA-'priye! usakI kathA bahuta bodha-prada hai| eka nagara meM do bhAI rahate the| eka kA nAma thA vidyutmAlI aura eka kA nAma thA meghmaalii| donoM bahuta daridra the| pAsa meM kucha nahIM thaa| bahuta daridratA kA jIvana bitA rahe the| priye! tuma jAnatI ho-daridrasamo parAbhavo nAsti-daridratA ke samAna isa duniyA meM koI parAbhava, tiraskAra, apamAna nahIM hai| daridra AdamI kI sthiti bar3I vicitra hotI hai| koI usako pUchatA nahIM, sAmane taka nahIM dekhtaa| eka saMskRta kavi ne yahAM taka kaha diyA re dAridraya! namastubhyaM, siddho'haM tvprsaadtH| sarvAnahaM ca pazyAmi, mAM na pazyati kshcn|| daridratA! tumheM nmskaar| daridratA ne pUchA-mujhe namaskAra kyoM? bar3e AdamiyoM ko namaskAra karo, dhana ko namaskAra karo, saMpadA ko namaskAra kro| daridratA ko namaskAra karane se tujhe kyA milegA? kavi ne uttara diyA-daridratA kI kRpA se maiM to siddha bana gayA hUM, bhagavAna bana gayA huuN|' 'yaha kaise kaha rahe haiM Apa?' kavi ne kahA-'bhagavAna Upara baiThA sabako dekhatA hai kintu use koI nahIM dekhtaa| maiM daridra hUM, maiM bhI sabako dekhatA hUM, mujhe koI nahIM dekhtaa| maiM sabake sAmane jAtA hUM, sabakA muMha dekhatA hUM para mere sAmane koI nahIM dekhatA isalie maiM to siddha bhagavAna bana gayA huuN|' daridratA meM bar3I kaThinAI hotI hai| jo dAridraya bhogatA hai vahI jAnatA hai ki daridratA kitanI bar3I samasyA hai| ___ san 1964 meM jayapura meM pravAsa thaa| eka dina eka sevAnivRtta kamiznara aae| unhoMne eka ghaTanA sunaaii| maiM bAMsavAr3A meM jilAdhIza thaa| eka bAra AdivAsI ilAke kA daurA kiyaa| eka skUla meM gyaa| parama vijaya kI 207
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka bacce se pUchA-bolo, tuma Aja nAzte meM kyA khAkara Aye ho? vaha bolA-Aja merI bArI nahIM hai| maiM samajha nahIM paayaa| phira vahI prazna pUchA aura uttara bhI vahI milA-Aja merI bArI nahIM hai| maiMne adhyApaka se , pachA-yaha kyA uttara de rahA hai? zikSaka ne batAyA-jilAdhIza mahodaya! yaha bar3A garIba hai| ghara meM do bacce haiN| donoM ko roja nAztA nahIM miltaa| eka bacce ko eka dina nAztA milatA hai, dUsare bacce ko dUsare dina nAztA milatA hai| ye bhUkhe Ate haiM aura pUre dina bhUkhe rahate haiN|' ____ yaha daridratA kitanA bar3A saMkaTa hai, kitanI bar3I samasyA hai| eka AdamI daridratA se bahuta parezAna ho gyaa| eka dina hAtha jor3akara bolA re dAridrya! sulakkhaNA, mujha ika bAta sunneh| mheM paradesAM saMcarA, tuma ghara sAra kreh|| 'dAridrya! tuma merI eka bAta suno| maiM paradeza jA rahA huuN| tuma ghara kI sAra-saMbhAla karanA, rakhavAlI krnaa|' daridratA bolI-'yaha kaise hogA? sajjana kA saMga chor3anA ThIka nahIM hai| tuma paradeza jAoge to maiM bhI Age taiyAra miluuNgii|' saMcaravo sayaNA taNo, choData neha ayaan| the paradesA saMcaro, mhaiM piNa aagiivaan|| vaha bolA-'phira paradeza jAne kI jarUrata hI nahIM hai| vahAM jAkara maiM kyA karUMgA?' bar3I samasyA hai dridrtaa| rAjA bhoja ke samaya kA prasaMga hai| eka brAhmaNa bahata daridra thaa| daridratA itanI thI ki paryApta bhojana bhI sulabha nahIM thaa| brAhmaNa ko eka dina kisI yajamAna ne Ikha bheMTa kie| usane socA-Aja acchA avasara hai| maiM yaha Ikha rAjA bhoja ko bheMTa kruuNgaa| isase rAjA prasanna hogA aura mujhe kucha de degA, merI daridratA miTa jAyegI, khAne kI samasyA nahIM rhegii| isa cintana ke sAtha usane rAjA bhoja se milane ke lie prasthAna kiyaa| mArga meM jaMgala thaa| vaha calatA-calatA thaka gyaa| socA-thor3A vizrAma kara luuN| vaha vRkSa kI zItala chAMha meM leTa gyaa| vastra meM baMdhA Ikha kA gaTThara sirahAne lagAkara so gyaa| use gaharI nIMda A gii| usI samaya usa jaMgala se kucha rAhagIra gujre| unhoMne dekhA-paMDitajI! gaharI nIMda meM haiN| unake sirahAne Ikha hai| unhoMne dhIre se Ikha ko nikAla liyA, usake sthAna para lakar3iyAM bAMdhakara phira sirahAnA de diyaa| ve Ikha ko cUsate hue, ikSu rasa kA AsvAda lete hue Age bar3ha ge| brAhmaNa ko kucha patA nahIM claa| thor3e samaya bAda usakI nIMda ttuuttii| vaha gaTThara lekara calA, rAjA bhoja kI sabhA meM phuNcaa| yaha mAnyatA rahI-rAjA, devatA aura guru ke pAsa khAlI hAtha nahIM jAnA cAhie, kucha na kucha bheMTa karanA cAhie-riktapANirna pazyeta rAjAnaM daivataM guruN| bahuta bAra hamAre pAsa bhI loga bheMTa lekara Ate haiN| pUjya gurudeva dillI meM virAja rahe the| pati-patnI darzana ke lie Ae, vaMdanA kii| vaMdanA kara jeba se dasa rupayA kA noTa nikAlA aura paTTa ke pAsa rakha diyaa| gurudeva ne kahA-bahanajI! kyoM?' mahArAja! yaha choTI-sI bheMTa hai Apake lie|' 208 gAthA parama vijaya kI
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Om / 1. 2 gAthA parama vijaya kI 'hama to bheMTa lete nahIM haiN|' ___ pati ne socA-hama to thor3A rupayA lAye haiN| itane bar3e AcArya haiM, guru haiN| kama se kama sau rupayA to lAnA thaa| ve bole-'mahArAja! kSamA krnaa| abhI itanA hI pAsa meM thaa| isa bAra AeMge to jyAdA laaeNge| itanA to Aja Apa le leN|' gurudeva ne unheM bahuta muzkila se samajhAyA-hama rupayA-paisA kI bheMTa lete nahIM haiN| eka dhAraNA banI huI hai-rAjA, devatA aura guru ke pAsa jAeM to khAlI hAtha nahIM jaaeN| brAhmaNa ne rAjA ko svasti-vacana kahe, upahAra ke lie lAI huI gaTharI kholii| vaha lakar3iyAM dekhate hI avAk raha gyaa| usane socA-are! yaha kyA huA? Ikha kahAM gae? vaha hataprabha ho gyaa| rAjA bhI kruddha huaa| mahAkavi kAlidAsa ne sArA dRzya dekhA, socA-becArA koI garIba brAhmaNa hai, isake sAtha dhokhA huA hai| yaha anAvazyaka rAjA ke kopa kA bhAgI banegA, mArA jaayegaa| kAlidAsa bole-'mahArAja! Aja bahuta acchI bheMTa milI hai| itanI suMdara bheMTa Aja taka koI nahIM lAyA?' 'kAlidAsa! yaha sundara bheMTa kaise hai?'-rAjA ne vismaya ke sAtha puuchaa| 'rAjan! maiM isakA rahasya batAtA hUMdagdhaM khANDavamarjunena balinA ramyairdumairbhUSitaM, dagdhA vAyusutena hemanagarI laMkA punaH svrnnbhuuH| dagdho lokasukho hareNa madanaH kiM tena yuktaM kRtaM, dAridryaM jagatApakArakamidaM kenApi dagdhaM na hi|| mahArAja! khANDava vana kitanA suMdara thaa| ramya vRkSoM se suzobhita thaa| kauravoM ne kitanA sundara udyAna bnaayaa| arjuna ne usako bhasma kara diyaa| usane kyA acchA kiyA? vAyusuta hanumAna ne sone kI nagarI laMkA ko jalA diyaa| usane kyA acchA kiyA? zaMkara ne usa kAma ko jalA DAlA, jo logoM ke lie sukhakara thaa| usane kyA ucita kiyA? aneka acchI cIjoM ko jalA diyA gyaa| isa daridratA ko, jo sabase kharAba cIja hai, kisI ne nahIM jlaayaa| yaha brAhmaNa isa lakar3I ke gaTThara ke mAdhyama se Apase nivedana kara rahA hai-mahArAja! yaha bheMTa lo aura isa daridratA ko bhasma kara ddaalo| kAlidAsa kI ukti se sArA vAtAvaraNa badala gyaa| rAjA prasanna ho gyaa| usane brAhmaNa ko itanA pAritoSika diyA ki usakI daridratA samApta ho gii| ___ yaha lokataMtra kA yuga hai| lokataMtra meM cunAva hote haiN| cunAvoM meM sabase pahalA AzvAsana hotA hai ki hama garIbI ko samApta kara deNge| isa AzvAsana ko sunate-sunate logoM ke kAna bahare ho gye| eka ora garIbI ko miTAne ke AzvAsana die jA rahe haiM, dUsarI ora garIba to zAyada jyAdA garIba bana rahA hai| amIra to kucha bane hoMge para garIba bhI kama nahIM haiN| daridratA bahuta bar3A duHkha hai| ___jambUkumAra ne kahA-'padmasenA! meghamAlI aura vidyutmAlI-donoM bhAI daridratA se parezAna the, bahuta duHkhI bane hue the| eka dina donoM jaMgala meM gye| eka vRkSa kI chAMha meM baiTha gye| bahuta udAsa aura khinn| aisA yoga milA-eka vidyAdhara AkAza mArga se yAtrA karate hue jA rahA thaa| usane dekhA-vRkSa ke nIce do 206
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ daHkhI AdamI baiThe haiN| use dayA A gii| vaha vidyAbala se nIce utarA, unake pAsa AyA, bolA-'bhAI! tuma itane duHkhI kyoM ho?' _ 'mahArAja! hama bahuta garIba haiN| kucha khAne ko nahIM hai| hamAre pAsa koI kalA nahIM hai, koI zilpa nahIM hai, vidyA nahIM hai| na to hama par3he-likhe haiM aura na pAsa meM paisA hai| peTa bharanA bar3A muzkila ho rahA hai| kabhI-kabhI to socate haiM ki isa saMsAra se vidA ho jaaeN| hama kucha samajha nahIM pA rahe haiM ki hama kyA kreN|' _ vidyAdhara ko dayA A gii| jisa samaya mAnavIya saMvedanA jAgatI hai, usa samaya ekAtmakatA kA bhAva jur3a jAtA hai| vidyAdhara ne socA-inako nihAla karanA caahie| vidyAdhara bolA-'bolo, kyA cAhate ho, mAMga lo| tuma jo mAMgoge vaha deNge|' donoM bhAI soca-vicArakara bole-hameM aisI vidyA do jisase hamArI garIbI miTa jaae|' vidyAdhara ne kahA-'ThIka hai| maiM tumheM caMDAlinI nAma kI vidyA detA huuN| usa vidyA ko tuma sAdha lo| chaha mahInA lgegaa| chaha mahIne meM vidyA siddha ho jaayegii| vidyA kI siddhi ke bAda tumhArI sArI sthiti badala jaayegii| tuma garIba nahIM rhoge| janatA meM tumhArA sammAna bddh'egaa| saba loga tumheM pUchege, tumhAre pAsa AyeMge, kaheMge-tuma bhI hamArA bhAgya batA do, hamArA gupta khajAnA batA do| tumhArA bar3A sammAna hogA, pratiSThA bhI bar3ha jaayegii|' donoM bhAI bahuta prasanna hue| vidyAdhara ne kahA-'dekho, eka kAma tumheM karanA hogaa| cANDAla kanyA ke sAtha vivAha karanA hogaa| gAthA vivAha ke pazcAt chaha mahIne taka brahmacArI rahakara vidyA kI sAdhanA karanI hogii| yadi vivAha ke bAda chaha parama vijaya kI mAha taka brahmacArI nahIM rahe to vidyA siddha nahIM hogii| yadi vivAha ke bAda brahmacarya kA pAlana karate hue sAdhanA kI to vidyA siddha ho jaaegii|' vidyAdhara vidhi batA kara calA gyaa| donoM bhAiyoM ne cANDAla kanyA ke sAtha vivAha kara liyA aura vidyA kI sAdhanA zurU kara dii| vidyutmAlI vidyAdhara ke nirdeza kA pAlana nahIM kara skaa| vaha kanyA meM Asakta ho gyaa| usane saMkalpa ko tor3a diyA, bhoga-vilAsa meM phaMsa gyaa| meghamAlI akhaMDa brahmacarya kA pAlana karatA huA sAdhanA karatA rhaa| chaha mahInA pUrA huaa| meghamAlI ko caNDAlinI vidyA siddha ho gii| jaba caNDAlinI vidyA siddha ho jAtI hai taba bhUta, bhaviSya ko jAnane kI zakti bar3ha jAtI hai| vidyAsiddha vyakti bhaviSyavANI karane laga jAtA hai, sudUra bhaviSya kI bAta batA detA hai| meghamAlI ne bhaviSyavANiyAM karanI zurU kara dii| pUre zahara meM meghamAlI kA nAma gUMja utthaa| bar3e-bar3e loga apanA bhaviSya pUchane ke lie Ane lge| Ajakala jaba cunAva Ate haiM, taba jyotiSiyoM ke pAsa rAjanetAoM kI bhIr3a ho jAtI hai| unake mana meM yaha cintA hotI hai ki bhaviSya kyA hogA? jIteMge yA nahIM, maMtrI baneMge yA nahIM? meghamAlI kI prakhyAti ko dekha kara vidyutmAlI mana meM bahuta pachatAtA hai, vaha socatA hai hAya! maiMne kyA kara diyA? maiM apane Apa para niyaMtraNa nahIM rakha sakA, apanI vRttiyoM para niyaMtraNa nahIM rakha sakA, brahmacArI nahIM raha skaa| usI kA yaha pariNAma hai na daridratA miTI, na vidyA siddha huI aura na merA nAma 210 -
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4) ) 6) . ( prakhyAta huaa| mujhe kucha nahIM milA aura merA bhAI mAlAmAla ho gyaa| use dhana, yaza aura pratiSThA saba kucha mila ge| jambUkumAra ne kathA kA upasaMhAra karate hue pUchA-'padmasenA! batAo kauna ThagA gayA? kisane kisako ThagA? kyA vidyAdhara ne vidyutmAlI ko ThagA? meghamAlI ne vidyutmAlI ko ThagA?' 'svAmI! vidyutmAlI svayaM apanI vRttiyoM ke kAraNa ThagA gyaa|' 'padmasenA! jaina Agama kahate haiM-appA appANaM vaMcae-apanI AtmA hI apane Apako ThagatI hai| duniyA meM koI kisI ko nahIM tthgtaa| agara apanI AtmA apramatta hai, jAgarUka hai, sAvadhAna hai to kisI meM Thagane kI tAkata nahIM hai| apanA Alasya, apanA pramAda, apanI zithilatA, apanI mUrkhatA vyakti ko ThagatI hai| merA nizcita vizvAsa hai ki koI kisI ko nahIM tthgtaa| tumane jo Aropa lagAyA hai-guru ne tumako Thaga liyA vaha sahI nahIM hai| mujhe koI nahIM Thaga sktaa| vidyutmAlI jaise vyakti ko koI avazya Thaga sakatA hai jisakA apane Apa para niyaMtraNa nahIM hai, apane Apa para anuzAsana nahIM hai| jo AtmAnuzAsana karanA jAnatA hai, appA appANaM sAsae-AtmA se AtmA ko zAsita karatA hai usako koI nahIM Thaga sktaa| jo apanA anuzAsana karanA svayaM nahIM jAnatA, vaha ThagA jAtA hai| isalie tumhArA yaha Aropa sahI nahIM hai ki kisI ne mujhe ThagA hai|' 'padmasenA! maiMne meghamAlI kI taraha sAdhanA ke sUtra ko samagratA se pakar3A hai| maiM vidyutmAlI jaisA gAthA mUrkha nahIM hUM ki koI mujhe Thaga le| maiM meghamAlI jaisA dRDhavratI hUM isalie yaha saMbhava haijo guru ne kahA, jo parama vijaya kI vidyAdhara ne kahA, usakA yathAvat pAlana karanA aura saphalatA kI dahalIja para pahuMca jaanaa| tuma meghamAlI se merI tulanA karo, vidyutmAlI se mata kro| yadi maiM padArtha meM lubdha ho jAtA, tumhAre bhoga-AmaMtraNa meM lubdha ho jAtA, Asakta ho jAtA to tuma kaha sakatI thI ki maiM ThagA gayA kintu maiM ina sabase pare hUM isalie ThagAI kA to koI prazna hI ___ nahIM hai|' 'padmasenA! maiM padArtha ko padArtha jAnatA hUM, bhautikatA ko / bhautikatA jAnatA haM, kAma ko kAma jAnatA hUM, bhoga ko bhoga jAnatA hUM aura AtmA ko AtmA jAnatA huuN| maiM yaha bhI jAnatA hUM ki AtmA kA apanA svataMtra astitva hai, padArtha kA apanA svataMtra astitva hai| padArtha padArtha hai aura AtmA AtmA hai| maiM AtmA hUM padArtha nahIM hUM-maiM isa sacAI ko jAnatA huuN| mere isa adhyAtma anuprANita vaktavya ko tuma gaharAI se samajho-AtmA AtmA hai| tuma bhI AtmA ho, maiM bhI AtmA huuN| hama kyoM vyartha isa zarIra ke prapaMca meM phaMsa rahe haiM?'
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUkumAra kI isa marmabharI vANI ko sunakara padmasenA kA ceharA hI nahIM, aMtaraMga bhI badala gyaa| korA carmacakSu hI nahIM khulA, aMtazcakSu bhI udghATita ho gyaa| jaba aMtazcakSu udghATita ho jAtA hai, taba duniyA kA dRzya badala jAtA hai| jaba taka aMtardRSTi nahIM jAgatI, duniyA kA dRzya dUsarA pratIta hotA hai / aMtardRSTi jAgRta hote hI dRzya badala jAtA hai| padmasenA kI aMtardRSTi jAgRta ho gii| vaha kucha bhI bolane kI sthiti meM nahIM rhii| vaha Atmavilor3ana aura AtmamaMthana meM laga gii| usake bhItara meM bilonA zurU ho gayA, maMthana zurU ho gyaa| padmasenA ne socA-vAstava meM bAta to saca vahI hai jo jambUkumAra kaha rahe haiN| hama moha meM phaMsI huI haiM aura svayaM ThagAI ke jAla meM phaMsa rahI haiN| padmasenA ne nizcaya kiyA--jaba isa satya ko maiMne samajha liyA hai, merI aMtardRSTi khula gaI hai taba mujhe bhI aba jambUkumAra kA sAtha denA hai| usane jambUkumAra ke kathana kA samarthana kiyaa| vaha bhI samudrazrI, padmazrI kI paMkti meM avasthita ho gii| kanakasenA ne dekhA-samudrazrI aura padmazrI ke pazcAt padmasenA kA hRdaya bhI badala gyaa| patA nahIM kyA bAta hai jo jambUkumAra ke sAtha vArtAlApa karatA hai, vaha unakA ho jAtA hai| bhagavAna mahAvIra kaivalya ko upalabdha ho ge| jana pravAha bhagavAna kI dezanA sunane ke lie umar3a pdd'aa| iMdrabhUti bhagavAna mahAvIra ke bar3hate prabhAva se vicalita hue| ve zAstrArtha karane ke lie mahAvIra ke pAsa Ae aura mahAvIra ke ziSya bana gaye / agnibhUti ne socA- koI indrajAla hai, mahAvIra ne iMdrabhUti ko phaMsA liyaa| maiM jAtA hUM, dekhatA huuN| ve bahuta garva ke sAtha jAte haiM aura jAte hI unakA garva vigalita ho jAtA hai| ve svayaM mahAvIra ke ziSya bana jAte haiN| vAyubhUti socate haiM - saba phaMsa jAte haiN| maiM phaMsane vAlA nahIM huuN| unake sAtha bhI vahI hotA hai| yaha kaisI sthiti hai-jo jAlamukta hai, usako loga mAyAjAla mAna lete haiM? kanakasenA bolI-'padmasenA! tuma itanI DIMga hAMka rahI thI, laMbI-caur3I bAteM kara rahI thI ki maiM jambUkumAra ko do minaTa meM samajhA lUMgI para tuma jalazUnya bAdala jaisI niklii| jo jala se zUnya bAdala hotA hai vaha bahuta garajatA hai para pAnI kI eka bUMda bhI nahIM giratI / isI prakAra tuma bahuta garajI para koI gAra nahIM niklaa| bilkula niruttara ho gaI, mauna ho gii| aba tuma merA karataba dekho - maiM kyA karatI huuN| maiM jambUkumAra ko manavAkara rahUMgI, yaha merA dRr3ha nizcaya hai|' kanakasenA kI garvokti sArthaka banegI yA nirarthaka saMlApa mAtra ? 12 m gAthA parama vijaya kI m &
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2) (oh h gAthA parama vijaya kI cintanazIla vyakti viveka se kArya karatA hai| viveka yaha hai-sabako eka samAna nahIM maannaa| namaka aura kapUra ko eka jaisA na maannaa| lUNa, kapUra giNe ika aagr| guNI, aguNI na ThIka na tthaahr|| aisA nahIM honA cAhie ki guNI bhI vaisA aura avaguNI bhI vaisaa| sajjana bhI vaisA, durjana bhI vaisaa| namaka bhI vaisA, kapUra bhI vaisaa| haMsa bhI vaisA aura bagulA bhI vaisaa| koyala bhI vaisI aura kauA bhI vaisaa| dikhane meM koyala, kauA samAna lagate haiM para jaba ve bolate haiM to vivekI yaha pahacAna kara letA hai kauna koyala hai aura kauna kauA? kAkaH kAkaH pikaH pikaH-kauA kauA hai aura koyala koyala hai| haMsa aura bagulA-donoM sapheda hote haiN| vivekI yaha pahacAna kara letA hai ki kauna haMsa aura kauna bagulA hai? haMsA to motI cugai motI cugatA hai, vaha haMsa hai| bagulA machaliyoM kI Toha meM rahatA hai| namaka bhI sapheda hai, kapUra bhI sapheda hai para kapUra kapUra hai aura namaka nmk| AMkha kI davA meM kapUra DAlanA hotA hai, usameM yadi namaka DAla deM to kaisA rahe? yaha viveka zakti manuSya ko Age bar3hAne ke lie aura samajha ko ThIka rakhane ke lie bahuta Avazyaka hotI hai| kanakasenA ne kiciMta soca-vicAra ke pazcAta kahA-'priyatama! merI tIna bahanoM ne Apako jo kucha kahA hai, maiM usakI punarAvRtti nahIM kruuNgii| piSTa-peSaNa karanA mujhe pasaMda nahIM hai| eka bAra ATA pIsa liyA, phira usako pIso yaha piSTapeSaNa hai| maiM aisA nahIM kruuNgii| maiM to naI bAta kahanA cAhatI hUM aura aisI bAta kahanA cAhatI hUM, jisase Apako cintana karane ke lie bAdhya honA pdd'e|' jambUkumAra ne pUchA-'bolo, kyA hai tumhArA tarka? tuma kyA kahanA cAhatI ho?' AON
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ priyatama! merA to yahI anurodha hai ki Apa avasarajJa bno| svAmI! maiM yaha nahIM kahatI ki Apa bhole haiM, samajhadAra nahIM haiN| maiM AkSepa karanA nahIM cAhatI, Aropa lagAnA nahIM caahtii| para eka bAta to mujhe vivaza hai hokara kahanI par3egI ki Apa avasara ke jAnakAra nahIM haiN| Apa bAra-bAra kahate haiM-maiMne mahAvIra kI vANI sanI hai para mujhe lagatA hai ki Apane mahAvIra kI vANI dhyAna se nahIM sunii| yadi sunI hai to vaha Apake bhItara utarI nahIM hai|' 'priyatama! mahAvIra ne to kitanA sundara sUtra diyA thA balaM thAmaM ca pehAe saddhA maarogmppnno| khettaM kAlaM ca viNNAya tahappANaM nijhuNje|| kisI kAma meM apane Apako niyojita karo to pahale itanI cIjeM dekhobalaM mere zarIra kA bala kaisA hai| thAma merI prANazakti kaisI hai? saddhA-merI zraddhA kaisI hai? aMtara kI icchA, zraddhA ghanIbhUta ho| jisa zraddhA se maiM kAma ko svIkAra karUM, usako pUrA nibhAUM jAe saddhAe nikkhaMto, priyaaytttthaannmuttmN| tameva aNupAlejjA, guNe aayriysmme|| yaha mahAvIra kA vacana hai-jisa zraddhA se abhiniSkramaNa karo, usakA barAbara pAlana kro| gAthA cauthI bAta hai-apanA Arogya dekho, apanA svAsthya dekho| merA svAsthya kaisA hai? kSetra aura kAla ko dekho| isa SaTka para dhyAna do-bala, sthAma, zraddhA, Arogya, kSetra aura kAla-ina sabakI vivecanA kara koI jAma karoge to saphala bnoge| yaha eka avasara kI vyAkhyA hai|' ___ 'priyatama! abhI Apane avasara ko nahIM dekhA, apane zarIra ke bala ko bhI nahIM dekhaa| itane sukomala aura sukumAra ho, kama se kama apanI zakti ko to taulanA caahie| Apa muni banane kI bAta kara rahe ho para ni banane ke yogya ApakA zarIra hI nahIM hai| Apa kaise muni baneMge? Apane zraddhA ko bhI nahIM dekhaa| mujhe hIM lagatA ki itane komala zarIra kI zraddhA bhI itanI majabUta hotI hai| khettaM kAlaM ca viNNAya-na kSetra payukta dekhA aura na kAla upayukta dekhaa| abhI to eka phUla khilA hai, yauvana kA ubhAra A rahA hai, yauvana / dahalIja para khar3A hai aura Apa sAdhu banane kI bAta karate ho? sAdhu to vaha bane, jisane pacAsa-sATha varSa ra kara lie, saMsAra kA anubhava kara liyA, gRhasthI ko calA liyA phira avasara AtA hai sAdhu banane kaa| gA yaha koI avasara hai? abhI to Apako kucha patA hI nahIM hai| Apa kucha nahIM jAnate, isalie merI yaha ta bilkula ThIka hai-Apa aura saba kucha ho sakate haiM para Apa avasarajJa nahIM haiM, avasara ke jAnakAra nahIM kauna-sA kAma kaba karanA cAhie? kisa kSetra meM karanA cAhie? kisa samaya meM karanA cAhie? kisa vasthA meM karanA cAhie?-ina sAre tathyoM ko jo nahIM jAnatA, use kyA kahA jAe?' parama vijaya kI Anm
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ (ha) / d m 1 gAthA parama vijaya kI 'priyatama ! Apako burA lage to bhale lge| maiM mAphI mAMga lUMgI, para yaha kahane meM mujhe koI saMkoca nahIM hai - Apa avasara ke jAnakAra bilkula nahIM haiN| yaha muni banane kA avasara hI nahIM hai| hara bAta avasara para karanI caahie| anavasara kI bAta acchI nahIM hotI / vivAha kA avasara hai aura mAtama ke gIta gAeM to kaisA lagegA ? mAtama kA samaya ho aura vivAha ke maMgala gIta gAeM to kyA hogA ? maMgala dhvani aura zoka dhvani apane-apane sthAna para upayukta lagatI hai / avasara ke binA maMgala-gIta bhI acche nahIM lgte|' eka rAjA bar3A saMgItapriya thaa| usane eka bAra apane adhikAriyoM ko Adeza diyA- koI bhI bAta kaho to saMgIta meM kaho, saMgIta ke binA mata kaho / jo saMgIta meM mujhe apanI bAta kahegA, use maiM puraskAra duuNgaa| jo besure sura meM apanI bAta kahegA, usakI bAta para dhyAna nahIM duuNgaa| eka dina eka adhikArI AyA, use Avazyaka sUcanA denI thii| sIdhI spaSTa bhASA meM sUcanA dene kA niSedha thaa| eka minaTa kI sUcanA dene se pUrva usane AlApa zurU kara diyA - A A.....A.... AdhA ghaMTA AlApa ke pazcAt saMgItamaya svara meM kahA- Aja mhAre rAjAjI rai bAga meM.... Aga lAgI au / rAjA ne pUchA-'are ! kyA kaha rahA hai?' 'rAjAjI rai bAga meM Aga lAgI ho / ' usane saMgItamaya lahaje meM punaH dohraayaa| 'Aga kaba lagI?' 'eka ghaMTA phle|' 'tumane usI kSaNa sUcanA kyoM nahIM dI ?' 'mahArAja ! sIdhI sUcanA detA to Apa nArAja ho jaate|' rAjA ne sAkroza kahA-'mUrkha ho tuma / udyAna meM Aga laga gaI aura tuma AlApa karate rhe| kyA itane samaya meM udyAna bhasma nahIM ho jAyegA ? tuma avasara ko bhI nahIM jAnate!' kanakasenA ne gaMbhIra svara meM kahA-'priyatama! Apa bhI avasarajJa nahIM haiN| kyA yaha avasara hai dIkSA lene kA? kala to pANigrahaNa kiyA aura Aja Apa sAdhu banane kI bAta kara rahe haiM! Apa avasara ko smjho| avasara ko samajhe binA koI kAma karatA hai to vaha usa kisAna kI taraha pazcAttApa karatA hai|' jambUkumAra bole-'kanakasenA! tumhArA bhASaNa bahuta acchA ho rahA hai| maiM use dhyAna se suna rahA hUM para vaha kisAna kauna thA ? jisane avasara ko nahIM samajhA aura pazcAttApa kiyA / ' 'priyatama ! Apa usa kisAna kI kathA ko dhyAna se suneN| donoM kAna khule rakhakara suneM aura kevala suneM hI nahIM, bhItara taka le jaaeN|' surapura nagara ke bAhara urvara bhUmi thii| usa bhUmi meM eka kisAna khetI karatA thA / vaha pratidina kheta kI rakhavAlI krtaa| samaya ke sAtha phasala kAphI bar3I ho gii| kheta bahuta bar3A thA / saba jagaha kaise rakhavAlI kI jAe? vaha pAsa meM zaMkha rakhatA aura rAta ko bAra-bAra zaMkha bajAtA rahatA, jisase koI bhI pazu-pakSI Ae to AvAja sunakara bAhara calA jaae| eka rAta ko aisA yoga milA - coroM kA eka dala surapura meM AyA, jisameM bIsa cora the| usa yuga meM coroM kI palliyAM hotI thiiN| kucha cora svataMtra hote aura kucha pallI banAkara 215
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ rhte| una coroM ne khUba mAla curAyA, pazuoM ko bhI curAyA / bahuta dhana, bhArI sAmAna aura saikar3oM gAyoM ko lekara jA rahe the| jaise hI usa kisAna ke kheta ke pAsa Aye, kisAna ne zaMkha bajAyA / zaMkha itanA teja bajAyA ki cora Dara gye| unhoMne socA -pIche se pulisa pakar3ane ke lie A rahI hai| yaha usI kI AvAja hai aura ve hI zaMkha bajA rahe haiN| zaMkha kI eka vizeSa prakAra kI dhvani hotI hai| prAcIna sAhitya meM zaMkha ke camatkAra kA varNana milatA hai / bhayabhIta coroM ne socA- ArakSI dala A gaye haiN| itane sAmAna ko lekara hama bhAga nahIM skte| bhayabhIta coroM ne sAre pazuoM ko vahIM chor3a diyA, bhArI sAmAna ko bhI chor3a diyaa| cora prANa bacAne ke lie bhAga gye| kisAna ne dekhA - ye kauna loga haiM? saba kyoM bhAga rahe haiN| kyA bAta hai ? vaha vahAM AyA-rupaye, gahane, javAharAta kA Dhera lagA par3A hai, bahuta sAre pazu khar3e haiN| usane socA-ye jarUra cora haiM aura bhAga gaye haiN| usane usa dhana para kabjA kara liyA, apane ghara le gyaa| kucha dinoM meM usakA hAla badala gyaa| logoM ne pUchA-are! itanI sampadA tere pAsa kaise A gaI? tuma itane sukhI bana gae, kyA kAraNa hai ? kisAna bolA-'AkAza se barasA hai, kisI devatA ne kRpA kI hai isalie itanI sampadA bar3ha gaI / ' logoM ko bar3A Azcarya huaa| do-tIna mahIne biite| phasala kI kaTAI kA samaya AyA / karmakaroM dvArA phasala kATI jA rahI hai| anAja par3A hai, rakhavAlI kara rahe haiN| kisAna bhI vahIM khar3A hai aura zaMkha bajA rahA hai| aisA yoga milA usI samaya ve hI cora usI mArga se corI karane ke lie jA rahe the| kheta ke pAsa Aye, zaMkha kI AvAja ko sunaa| zaMkha dhvani sunakara coroM ne socA - yaha to vahI zaMkhadhvani hai| yahAM koI ArakSI dala nahIM hai| koI sAmAnya kRSaka zaMkha dhvani kara rahA hai| hama to usa dina anAvazyaka Dara gye| hamane socA-pIche se koI pakar3ane ke lie A rahe haiM, yahAM to koI nahIM hai / koI kheta meM se hI AvAja A rahI hai| ve kheta meM ghusa gaye, Age dekhA-eka bUr3hA kisAna zaMkha bajA rahA hai| coroM ne socA - dhokhA ho gyaa| usako pkdd'aa| pakar3akara sIdhe pallI meM le gye| pUchA-bolo, do mahIne pahale yahAM dhana aura pazu tumheM mile the| kisAna do-cAra bAra to nA-nukara karatA rhaa| jaba piTAI zurU huI, taba bolA- hAM milA thaa| mAra ke sAmane to bhUta bhI bhAga jAte haiN| kisAna ne svIkAra kara liyA- dhana mere pAsa hai| 'pazu kahAM haiM?' 'pazu bAr3oM meM baMdhe hue haiN|' 'sabako lAo yhaaN| nahIM to tumhAre prANa cale jaaeNge|' kisAna becArA Dara gayA, usane kahA- 'maiM sArA lA duuNgaa|' usane sArA dhana aura pazu vApasa de diye| jo devatA kA prasAda thA, vaha punaH calA gyaa| vaha vaisA kA vaisA ho gyaa| jo sampadA AI vaha do mahIne ke bAda calI gii| 'priyatama! isa kahAnI kA marma smjho| aisA kyoM huA ? isalie huA ki kisAna avasara ko nahIM jAnatA thaa| kaba zaMkha bajAnA cAhie, yaha jJAna nahIM thaa| kevala bajAtA hI calA jaataa| usane yaha nahIM dekhA ki abhI itane loga A rahe haiM to abhI zaMkha nahIM bajAnA caahie| kheta ke Age jA rahe logoM ko dekha letA, avasara ko jAnatA, zaMkha nahIM bajAtA to vaha dhanavAna banakara phira garIba nahIM bntaa|' 216 m gAthA parama vijaya kI m
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5) (3) gAthA parama vijaya kI 'priyatama! Apa usa kisAna jaise haiN| avasara ko dekhe binA hI sAdhutva kI bAta kara rahe haiN| Apako avasara kA jJAna nahIM hai| yadi avasara ko jAnate to ina bAtoM para avazya dhyAna dete|' 'priyatama! pahalI bAta to yaha hai- mAtA-pitA vRddha haiN| unakI sevA kiye binA sAdhu banane kI bAta kara rahe haiN| kyA yaha koI avasara kI bAta hai? jaba taka mAtA-pitA jIvita the, mahAvIra bhI muni nahIM bne| jaba mAtA-pitA kA svargavAsa ho gayA, unakI pratijJA pUrI ho gaI taba ve muni bane / mahAvIra ne pratijJA thI--jaba taka mAtA-pitA jIvita haiM taba taka sAdhu nahIM bnuuNgaa| kyA Apake lie ucita hai ki mAtA-pitA to jIvita haiM aura Apa sAdhu banane kI bAta kara rahe haiM? dUsarI bAta-hama ATha kanyAeM tumhAre sAtha AI haiN| kama se kama hamArI bhAvanA kA bhI to sammAna kro| hamArI bhAvanA bhI dekho| tIsarI bAta yaha hai- itanA apAra dhana AyA hai| isakA kyA karoge? kaise chor3akara jAoge? koI dUsarA bhAI hotA to soca lete ki calo eka bhAI jAegA to dUsarA bhAI bhogegaa| pIche saba anAtha haiN| kevala bUr3he mAM-bApa baceMge, anya loga ise luutteNge| kitanI badanAmI hogI! thor3A ciMtana to kro| na parivAra kI ciMtA, na ghara kI ciMtA, na dhana kI cintA, na mAtA-pitA kI ciMtA aura na patniyoM kI ciMtA, kisI kI ciMtA nhiiN| basa eka hI dhuna savAra ho gaI ki sAdhu banUMgA, sAdhu bnuuNgaa| kyA yaha koI avasara hai?' kanakasenA ne itanA teja upadeza diyA ki koI kaccA miTTI kA dhorA hotA to pAnI meM baha jaataa| retIle Tibbe aura tinake to pAnI meM baha jAte haiM, para caTTAna kabhI bahatI nahIM hai| jambUkumAra to koI tinakA nahIM thA, aisI dRr3ha caTTAna thI ki usa para koI asara nahIM huaa| usane sArI bAta dhyAna se sunii| kanakasenA do minaTa mauna ho gaI, usane dekhA - kyA koI asara huA hai? vaha cehare ko par3ha rahI hai para saMtoSa nahIM huaa| usane socA- maiMne marma kI bAta kahI hai, marma ko chuA hai| maiMne koI Aropa nahIM lgaayaa| maiMne jo tarka prastuta kiyA hai, usameM bahuta sacAI hai / isa tarka ko koI kATa nahIM sakatA - hara kAma avasara para karanA cAhie, avasara ke binA koI bhI kAma acchA nahIM hotaa| saba avasara dekhate haiN| itanI acchI bAta maiMne batAI hai para patA nahIM kyA asara hogA? vaha isa cintana meM DUba gii| jambUkumAra sArI bAta sunakara dhIra, zAMta aura udAtta svara meM bole-'patA nahIM kyA bAta hai? kyA koI aisI phaikTrI hai jisameM tuma saba eka sAMce meM, eka samAna DhalI ho| samudrazrI, padmazrI aura padmasenA - sabane vAkpaTutA aura kuzalatA kA paricaya diyaa| ' 217
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ loan 'kanakasenA! tuma bhI utanI hI vAkpaTu aura kuzala ho| bAta ko isa prakAra sajA kara kahatI ho ki vaha hRdaya meM baiTha jAe aura sIdhI gale utara jaae| tumhAre kauzala ko dekhakara socatA haM-kyA tuma sabane eka hI kaoNleja meM zikSA pAI hai? aura kucha na bhI ho para tumhArI vAkpaTutA ke prati to maiM jarUra nata hotA huuN| mere mana meM prazna uThatA hai-tumane yaha kalA kahAM se sIkhI? apanA pakSa isa prakAra prastuta karatI ho ki sAmane vAlA socane ke lie bAdhya ho jaaye|' ___'kanakasenA! tumane apanA pakSa bahuta acchA rakhA hai aura yaha kaha diyA hai-maiM avasarajJa nahIM hUM, avasara ko nahIM jaantaa| yaha tumhArA dRSTikoNa hai| para tuma batAo avasara ko kauna nahIM jAnatA? avasara ko hara prANI jAnatA hai| kanakasenA! koyala bahuta mIThA bolatI hai, paMcama svara meM bolatI hai kintu jaba varSA Rtu AtI hai taba koyala bolanA baMda kara detI hai| koyala socatI hai-aba meDhakarAja bolane laga gae haiM, unake sAmane mauna karanA acchA hai| jaba meDhakoM kI TaraTarAhaTa zurU ho jAe usa samaya koyala bole to vaha miThAsa kahIM chipa jAyegI-dardurAH yatra vaktAraH tatra maunaM hi shobhnm|' ___'kanakasenA! maiM tumhArI saba bAtoM ko bar3e dhyAna se suna rahA huuN| tuma jyAdA bola rahI ho aura maiM kama kintu kyA maiM avasara ko nahIM jAnatA? agara avasara ko nahIM jAnatA to tumhArI bAta sunatA hI nahIM, sabako mauna karA detA para maiM avasara ko jAnatA huuN| yaha bhAvanA kA avasara hai| merI AThoM patniyAM abhI bhAvanA meM baha rahI haiN| isa avasara para inakI bhAvanA ko coTa nahIM pahuMcAnI cAhie, kama se kama inakI bAta to suna lenI caahie| inako kahane kA avasara to milanA caahie| maiM to avasara de rahA huuN| tuma kaise kahatI ho maiM avasara ko nahIM jaantaa|' ___ 'kanakasenA! tumane apanI bAta sunA dI aura mujhe kisAna jaisA anavasarajJa batA diyaa| maiM kisI para Aropa karanA nahIM cAhatA kintu maiM kahatA hUM ki maiM kisAna jaisA nahIM haiM, jo binA samaya zaMkha bjaauuN| maiMne ThIka samaya para zaMkha bajAyA hai| tuma kahatI ho mAtA-pitA ko dekho| kyA maiM mAtA-pitA ko chor3akara jAne vAlA hUM? tuma dekho to sahI, kyA hone vAlA hai? tuma abhI vartamAna ko dekha rahI ho, bhaviSya ko nahIM par3ha rahI ho| mujhe bhaviSya sAmane dikhAI de rahA hai| jaba vaha samaya Ae, mujhe batAnA ki maiMne avasara ko jAnA hai yA nahIM?' ____ jambUkumAra ne apanI bAta prastuta karate hue kanakasenA ke kathana ke prativAda kI pRSThabhUmi prastuta kara dii| ____ rAtri ke nIrava vAtAvaraNa meM eka ora rAga tathA dUsarI ora vairAgya kA svara prakhara banA huA hai| vAda aura prativAda donoM barAbara cala rahe haiN| kanakasenA ne apanA pakSa rkhaa| jambUkumAra usakA pratipakSa prastuta kreNge| vaha kyA hogA? aura usakA pariNAma kyA hogA? gAthA parama vijaya kI 258
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI yaha prazna bahuta carcita rahA hai-loka meM sAra kyA hai? jisakI niSpatti acchI ho, vaha sAra hai| jisakI niSpatti kucha na Ae, vaha asAra hai| bIja boe, aMkurita hue| phasala pakane kA samaya aayaa| yadi makkA, bAjarA, kucha bhI nahIM milA to phasala nissAra ho gii| yadi anAja upalabdha huA to sAra mila gyaa| roTI khAeM, bhUkha bujha jAe to vaha sAra hai aura bhUkha zAnta na ho to vaha nissAra hai| hama sAra aura asAra kise mAne? vastutaH sAra vaha hai, jo aMta taka barAbara zaktizAlI banA rahe, kabhI kamajora na par3e, apanA kAma karatA rahe aura manuSya ko lAbha pahuMcAtA rhe| saMskRta sAhitya meM eka samasyA dI gaI isa asAra saMsAra meM sAra kyA hai? isa samasyA ke saMdarbha meM aneka vikalpa prastuta kie ge| eka anubhUta ArSa vANI meM isa prazna ke saMdarbha meM kahA gayA saccaM loyammi sArabhUyaM-satya hI loka meM sArabhUta hai| prazna ho sakatA hai satya sAra kyoM hai? satya vaha hotA hai, jo traikAlika hotA hai, kabhI miTatA nahIM hai| jo miTa jAe, vaha sAra nahIM hai| satya vaha hotA hai, jo dezakAla se abAdhita hotA hai| jo deza-kAla se vibhAjita hotA hai, vaha sAra nahIM rhtaa| sAra vaha hotA hai, jo sadA banA rahatA hai, kabhI nyUna nahIM hotA, samApta nahIM hotaa| duniyA meM satya hI eka aisA tattva hai, jo zAzvata hai, sadA eka rUpa banA rahatA hai, kabhI bAdhita nahIM hotA aura nirantara apane sAra ko prakaTa karatA calA jAtA hai| __satya kA matalaba hai niym| satya kI khoja kA artha hai niyamoM kI khoj| jo sArvabhauma niyama hai, niyati hai, usakA nAma hai sty| duniyA meM jitane prAkRtika niyama haiM, sArvabhauma aura jAgatika niyama haiM, jo saba jagaha lAgU hote haiM una niyamoM ko khojanA satya ko khojanA hai| dharma ke AcAryoM ne eka niyama kA patA lagAyA eka aisI pyAsa hai, jo pAnI pIne se nahIM bujhtii| jambUkumAra ne kahA-'priye! tRSNA kabhI zAMta nahIM hotI, bhoga kI pipAsA kabhI tRpta nahIM hotii| tuma jisa bhogAzaMsA kI bAta kara rahI ho, vaha kabhI pUrI hone vAlI nahIM hai| vaha amiTa pyAsa hai|' 216
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyakti ko pyAsa lgii| pAnI pIyA aura pyAsa bujha gii| jisane pyAsa ko bujhAne ke lie pAnI ko khojA, usane bhI eka sacAI kI khoja kii| yadi aisA na hotA to pyAsa lagane para saba AdamI pAnI kaise pIte? pAnI kI jagaha miTTI khA lete to kyA hotA? pAnI ko bhI khojA gyaa| duniyA meM eka aisA dravya hai, jo pyAsa ko bujhAtA hai aura vaha hai paanii| yaha eka bar3I khoja thii| kisa vyakti ne pahale dina pAnI pIyA hogA? kisa vyakti ko pahale dina pyAsa lagI hogI? yaha bar3A prazna hai kyA AdamI pAnI pItA hI AyA hai? yA usane bAda meM pAnI pInA zurU kiyA hai? Aja bhI aise prANI haiM, jo pAnI kabhI nahIM pIte, mahInoM taka pAnI nahIM piite| jinakA zItIkaraNa ho jAtA hai, unheM pyAsa nahIM lgtii| jo meDhaka barpha meM jama jAte haiM ve pAnI kahAM pIte haiN| jo zIta pradhAna deza ke prANI haiM, ve aneka dinoM taka zAyada pAnI nahIM piite| kahA jAtA hai-sardI ke dinoM meM sAMpa apane bila meM calA jAtA hai| vaha vahIM baiThA rahatA hai, na khAtA hai, na pItA hai| usakI AvazyakatA apane Apa pUrI ho jAtI hai| cAtaka kevala megha kA hI pAnI pItA hai| bAdala nahIM barasate haiM to vaha pAnI hI nahIM piitaa| saMbhava hai-kabhI aisA snigdha kAla rahA hogA ki pAnI pIne kI jarUrata anubhava na huI ho| jaba kAla kI snigdhatA kama huI, garmI bar3hI, pyAsa laganI zurU huI taba kisI manuSya ne pahalI bAra pAnI ko khojA hogA, pAnI ko pIyA hogaa| yaha pAnI kI khoja mahAn khoja hai| isa sacAI ko bhI khojA gayA-pyAsa lagane para pAnI pIyo to vaha bar3hatI calI jAegI aura na pIyo to vaha bujha jaaegii| yaha sacAI bhI mahAn satya kI khoja hai| dharma ke logoM ne isa niyama ko khojA hai-eka pyAsa aisI hai, jo pAnI pIne se bar3hatI hai aura nahIM pIne se ghaTa jAtI hai| pyAsa pratyeka AdamI ke bhItara hai| jambUkumAra ne kahA-'kanakasenA! AtmA ko samajhe binA, AtmA kI anubhUti kie binA yaha pyAsa kabhI nahIM bujhtii| yaha amiTa pyAsa hai, jo kabhI miTatI nahIM hai| duniyA bhara kA pAnI pI leM, pyAsa bujhegI nhiiN| yadi hama kucha mur3eM, AtmA kI leza mAtra bhI anubhUti kara leM to pyAsa bujhanI zurU ho jaaegii| isI anubhUti ke svara meM bhagavAna mahAvIra ne kahA thA evaM sasaMkappavikappaNAso, saMjAyaI smymuvtttthiyss| atthe asaMkappayato tao se, pahIyae kAmaguNesu tnnhaa|| apane rAga-dveSAtmaka saMkalpa hI saba doSoM ke mUla haiM jo isa prakAra ke cintana meM udyata hotA hai tathA iMdriya viSaya doSoM kA mUla nahIM hai, isa prakAra kA cintana karatA hai, usake mana meM samatA utpanna hotI hai| usase usakI kAmaguNoM meM hone vAlI tRSNA prakSINa ho jAtI hai|' "priye! manuSya ko tRSNA kI pyAsa lagI huI hai| vaha usakI pUrti ke lie aneka kalpanAeM karatA hai, aneka saMkalpa-vikalpa racatA hai kintu vaha saMkalpa-vikalpa se nahIM bujhegii| vaha bujhegI samatA se| samatA ko sAdho, sama rahanA sIkho, viSamatA meM mata jAo, Ubar3a-khAbar3a AMgana meM mata calo, sama AMgana meM clo|' 'priye! tumane kahA- maiM avasara ko nahIM jaantaa| yaha yauvana kAma-bhoga ke lie hai| iMdriyoM ke rasoM kA AsvAda karane kA avasara hai| tuma kaha rahI ho parosI huI thAlI ko ThukarA kara Age kI Asa karanA kaunasI samajhadArI hai? pAMcoM iMdriyoM ke bhoga bhogane meM AdamI ko sukha milatA hai|' gAthA parama vijaya kI 220
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 / A 2 gAthA parama vijaya kI 'priye! bahuta sAre kAma ApAtakAla meM bar3e sukha dene vAle lagate haiM para pariNAma kAla meM vaise nahIM hote| bahuta sAre kAma ApAtakAla meM duHkhada lagate haiM para pariNAma kAla meM sukhada hote haiN| dhArmika logoM ne yaha viveka kiyA, isa sacAI ko pakar3A aura sukha ko do bhAgoM meM bAMTa diyA-ApAta-bhadra aura prinnaam-bhdr| ApAta-bhadra vaha hotA hai, jo pahale bahuta sukhada lagatA hai kintu usakA pariNAma acchA nahIM hotaa| pariNAmabhadra vaha hotA hai, jo pahale jyAdA acchA nahIM lagatA kintu usakA pariNAma bahuta sukhada hotA hai|' ___iMglaiNDa meM eka vyakti ko phAMsI kI sajA ho gii| aparAdha thA corI kaa| yaha eka sAmAnya niyama hai-phAMsI dene se pUrva cora kI aMtima icchA pUrI kI jAtI hai| cora ne kahA-maiM apanI mAM se milanA cAhatA huuN| mAM ko bulAyA gyaa| cora mAM kI ora jhukA aura usakI nAka ko cabA ddaalaa| mAM cIkha utthii| logoM ne beTe ke caMgula se mAM ko chudd'aayaa| cora ko DAMTate hue loga bole-'mUrkha! yaha kyA kiyA? kama se kama mAM ke sAtha to aisA vyavahAra nahIM karanA cAhie!' 'mahAzaya! Apa nahIM jaante| yaha phAMsI Apa nahIM de rahe haiM, merI mAM ke kAraNa mila rahI hai|' loga yaha sunakara avAk raha ge| unhoMne vismaya se pUchA-yaha kaise kaha rahe ho tuma?' cora ne kahA-'jaba maiM choTA baccA thA, skUla meM par3hatA thA taba do bar3hiyA peMsileM curA kara laayaa| maiMne ve mAM ko dikhaaii| mAM ne merI pITha thapathapAte hae zAbAzI dii| merA sAhasa bddhaa| maiM corI karatA rahA. mAM zAbAzI aura protsAhana detI rhii| usakA yaha pariNAma AyA hai ki mujhe phAMsI ke phaMde para laTakanA par3a rahA hai| yadi mAM mujhe pahale hI dina Toka detI aura yaha kahatI-beTA! tumane yaha acchA kAma nahIM kiyA, mere dUdha ko lajAyA hai to maiM kabhI corI nahIM karatA, mujhe aisI mauta nahIM maranA pdd'taa|' ___jambUkumAra ne bhAvapUrNa svara meM kahA-'priye! tuma gaharAI se soco| duniyA bhogoM ko protsAhana detI hai, samarthana detI hai kintu jaba bhogoM kA pariNAma bhugatanA par3atA hai taba vaha kise acchA lagatA hai? usa samaya bhoga kI preraNA dene vAlA acchA lagegA yA tyAga kI preraNA dene vAlA?' 'priye! tyAga kA patha alaukika patha hai| yaha pahale acchA nahIM bhI lage para pariNAma meM bahuta acchA hai| jo kevala bhoga kI bAta ko lekara calatA hai yA calAtA hai vaha duHkha kI ora le jAtA hai| usa mArga meM thor3A sukha hai aura bahuta duHkh| isa sacAI kA tuma anubhava kro|' eka AdamI kucha dinoM ke aMtarAla se darzana karane aayaa| maiMne pUchA-'bhAI! kyA bAta hai?' ___usane kahA-'mahArAja! maiM kucha asvastha ho gayA thaa| mere Ama kI bImArI rahatI hai, peTa ThIka nahIM rhtaa| eka dina bhoja meM kucha jyAdA khA liyA isalie vaha bImArI ugra bana gii|' 'tumane jyAdA kyoM khAyA?'
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'mahArAja! kyA kareM? hama sAmAjika prANI haiM, hameM manuhAra mAnanI par3atI hai aura jaba manabhAvana cIja sAmane A jAtI hai taba rahA bhI nahIM jaataa| usa samaya khAnA hI acchA lagatA hai|' jambUkumAra ne bhAvapUrNa svara meM kahA-'priye! tuma gaharAI se soco| yaha vartamAna kSaNa kA sukha kitanA duHkha detA hai| kyA AdamI kabhI bhoga se tRpta hotA hai?' kyA vyakti khAkara kabhI tRpta hotA hai? AdamI kahatA hai- maiM tRpta ho gayA para do-tIna ghaMTA bItane ke bAda use bhUkha phira satAne laga jAtI hai| amIra ho yA garIba, koI bhI tRpta nahIM hotaa| vyakti subaha nAztA karatA hai, tRpta ho jAtA hai| dopahara kA samaya AtA hai, phira atRpti ubhara AtI hai| Aga kabhI tRpta nahIM hotii| usameM kitanA hI IMdhana DAlo, vaha tRpta nahIM hogii| manuSya kabhI tRpta nahIM hotaa| samudra kabhI tRpta nahIM hotA, cAhe usameM kitanI hI nadiyAM gira jaaeN| bhoga kA eka pariNAma hai atRpti| 'priye! bhoga se kyA kabhI manuSya ko tRpti milI hai? vaha to aura adhika atRpta banA detA hai|' 'priye! tuma isa sAra tattva ko samajho-pravRtti kAla meM puNya kA bhoga sukhada ho sakatA hai kintu vaha pariNAma kAla meM duHkhada ho jAtA hai|' __ priye! eka avivekI AdamI ke lie pApa kA pariNAma duHkhada hotA hai aura puNya kA pariNAma sukhada hotA hai| jisakI viveka cetanA jAga jAtI hai, usake lie puNya kA pariNAma aura pApa kA pariNAma donoM duHkhada bana jAte haiN|' yahI bAta uttarAdhyayana sUtra meM kahI gaI hai-cakravartI ke bahuta bar3A sAmrAjya hotA hai, sukha bhoga ke pracuratama sAdhana hote haiM phira bhI ve duHkha rUpa haiN| kyoMki jisakA pariNAma sukhada nahIM hotA, vaha vAstava meM daHkhada hI hotA hai| manuSya cInI khAtA hai| use cInI khAne meM mIThI lagatI hai| agara vaha khAne meM mIThI nahIM lagatI to use kauna khAtA? yaha sapheda dAnedAra cInI dIkhane meM sundara aura khAne meM svAdiSTa lagatI hai, kintu isakA pariNAma kyA hotA hai? DaoNkTara kahate haiM-aisiDiTI bar3hAnA hai to cInI khaao| jitanI cInI khAoge utanI jyAdA aisiDiTI bddh'egii| Ajakala aisiDiTI kI bImArI bahata cala rahI hai| isa amlatA kI bImArI meM cInI kA mukhya hissA hai| cInI khAne meM mIThI hai kintu pariNAma meM amla hai| AMvalA khAne meM kasailA yA khaTTA lagegA para pariNAma meM madhura hai| Ayurveda kA kathana hai-kucha padArtha khAne meM madhura hote haiM, pariNAma meM madhura nahIM hote| kucha padArtha khAne meM madhura nahIM hote, para unakA pariNAma madhura hotA hai| bhAratIya cintana aura darzana kI dhArA meM usakA mUlya adhika mAnA gayA jo pariNAma meM sukhada hotA hai| usakA mUlya bahuta kama mAnA gayA, jo pravRtti kAla meM sukhada hotA hai| Agama kA prasiddha sUkta hai-'khaNametta sokkhA bahukAla dukkhA'-sAMsArika bhoga kSaNa bhara ke lie sukha dete haiM kintu bahuta kAla ke lie duHkha dene vAle haiN| upabhoga kAla meM sukha dete haiM, pariNAma meM gAthA parama vijaya kI duHkha dene vAle haiN| ____ priye! tuma mujhe gRhavAsI banane kA parAmarza de rahI ho| kyA tuma isa sacAI ko nahIM jAnatIasAsayaM-yaha gRhavAsa azAzvata hai| eka dina ise chor3akara cale jAnA hai| ise tumako bhI chor3anA hai, mujhe bhI chor3anA hai|' 222
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 Ah 2 gAthA parama vijaya kI dUsarI bAta- bahuantarAyam- sAMsArika bhoga meM bahuta bAdhAeM haiN| Aja taka koI bhI vyakti aisA nahIM huA hai, jisane sAMsArika bhogoM ko nirvighnatA se bhogA ho| tIsarI bAta na ya dIhamAuM - AyuSya bahuta choTA hai, saMkSipta hai| isa choTe se jIvana ko bhogoM meM barabAda karanA ucita nahIM hai| isalie gRhavAsa meM rahanA pasaMda nahIM hai, bhoga kA jIvana svIkArya nahIM hai|' 'priye! maiM jo gRhatyAga kara rahA hUM, usake ye tIna kAraNa bar3e mahattvapUrNa haiM--azAzvatatA, bahuvighnatA aura AyuSya kI alpatA asAsayaM daThu imaM vihAraM, bahu aMtarAyaM na ya dIhamAuM / tamhA gihaMsi na raI lahAmo, AmaMtayAmo carissAmu moNaM / / ' vAsudeva kRSNa ne thAvaccA putra se kahA- 'tuma abhI dIkSita mata bno| gRhavAsa ko bhogakara dIkSita ho jaanaa|' thAvaccA putra ne kahA-'mahArAja! yadi Apa do bAtoM kA AzvAsana deM to maiM dIkSA nahIM luuNgaa| pahalI bAta hai - maiM kabhI marUMgA nhiiN| dUsarI bAta hai - maiM kabhI bImAra nahIM banUMgA / amRtatva aura Arogya - ina do bAtoM kA AzvAsana deN|' kabhI-kabhI choTI avasthA vAlA bhI praur3ha bAta kaha jAtA hai, gaMbhIra ciMtana de detA hai| isa gaMbhIra prazna ko sunakara vAsudeva kRSNa stabdha raha ge| vAsudeva kRSNa ne kahA-'maiM tumheM rAjya de sakatA hUM, rAjA banA sakatA hUM, dhanavAna banA sakatA hUM kintu amara banAnA mere vaza kI bAta nahIM hai|' thAvaccA putra ne kahA- 'to merA bhI ghara meM rahanA saMbhava nahIM hai / ' 'priye! jisa vyakti meM yaha amaratva kI bhAvanA, zAzvata kI bhAvanA jAga jAtI hai, jisakI viveka cetanA prabuddha ho jAtI hai usakA ghara aura bhogoM ke prati AkarSaNa ho nahIM sakatA / ' jambUkumAra ne kanakasenA kI ora unmukha hote hue kahA- 'priye ! tumane mujhe anavasarajJa khaa| kintu maiM usa kisAna jaisA anavasarajJa nahIM huuN| maiMne kAma bhoga kI prakRti ko samajhA hai, usake pariNAmoM ko jAnA hai| maiM kSaNa mAtra sukha dene vAle kAma-bhogoM meM ulajha kara usa vAnara jaisA mUrkha bananA nahIM caahtaa|' 'svAmI! Apa batAie vaha vAnara kauna thA? aura usane kaisI mUrkhatA kI ?' 'priye! eka jaMgala meM eka vAnara-yugala rahatA thaa| vaha vana bahuta ramaNIya thaa| phaladAra vRkSoM se AkIrNa thaa| pAsa meM saritA kalakala dhvani karatI bahatI thI / pAnI bhI bahuta madhura thaa| vAnara - vAnarI pUrNa sukhI the| unheM paryApta bhojana aura pAnI upalabdha thaa| eka dina eka taruNa vAnara usa vana meM aayaa| usane vRddha vAnara ko taMga karanA zurU kara diyaa| vaha kalaha aura saMgharSa karane lagA | vRddha vAnara parezAna aura duHkhI ho gayA / vaha usa vana ko chor3ane ke lie vivaza bana gyaa| usane apane lie dUsare vana kI khoja prAraMbha kii| vaha calate-calate usa vana meM pahuMcA, jo vizAlakAya parvatoM se ghirA huA thA / vAnara ne phala khAkara kSudhA kA zamana kiyaa| kSudhA ke zAMta hote hI pyAsa satAne lgii| usane idhara-udhara pAnI kI khoja kI para kahIM pAnI nahIM milaa|' 223
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ 'priye! pyAsa se vyAkula vAnara ko eka jagaha kIcar3a dikhAI diyaa| pyAsa se maratA kyA na karatA? usane pyAsa bujhAne ke lie usa kIcar3a ko pIyA kintu pyAsa nahIM bujhii| kIcar3a ke durgandhayukta pAnI se , usakA mukha kasailA ho gyaa| pyAsa se usakA hAla behAla ho gyaa| ____ vaha usa kIcar3a meM leTa gyaa| use kucha zItalatA kA anubhava huA para pyAsa nahIM mittii| vaha apane hAthoM se kIcar3a ulIca kara apane zarIra para malane lgaa| use kIcar3a kA sparza kucha sukhada lagA para pyAsa kI bhayaMkaratA kama nahIM huii| 'priye! kyA zarIra para kIcar3a malane se bhItara kI pyAsa bujha sakatI hai?' 'nahIM svAmI! vaha to pAnI pIne se hI bujhegii|' 'kanakasenA! madhyAhna kA samaya ho gyaa| sUrya kA tApa prakhara bnaa| zarIra para lagA vaha kIcar3a sUkhane gaa| jaise jaise kIcar3a sUkhatA gayA, usake lie tApa asahya bana gyaa| usane socA maiMne kIcar3a lagAkara erkhatA kI lekina aba kyA ho sakatA hai| ____ eka ora prabala pyAsa, dUsarI ora sUrya kA prakhara tApa, tIsarI ora zarIra para sUkhe hue kIcar3a se hone galI asahya vednaa|....priye! vaha vAnara pyAsa se vyAkula ghora vedanA kA anubhava karatA huA mRtyu ko pti huaa| ____ jambUkumAra ne kanakasenA ko pratibodhita karate hue kahA-'priye! kAma-bhoga kardamalepa ke samAna haiN| pase zarIra ko kucha kSaNa ke lie sukha milatA hai kintu ye bhoga mana aura AtmA ko kaluSita banA dete haiN| gAthA parama vijaya kI ha kucha kSaNa kA sukha zAzvata duHkha kA kAraNa banatA hai|' ___priye! tuma merI bAta para dhyAna do| tuma ina kSaNika sukhoM meM Asakta mata bano, jo mahAn duHkha dene le haiN| tuma una sukhoM ko pAne kA prayatna karo, jisake sAtha duHkha kA koI anubaMdha nahIM hai|' priye! tuma gaharAI se soco yaha yauvana, yaha pravara zakti bhoga meM lIna hokara naSTa karane ke lie hI hai| hama zakti ko saMyama kI sAdhanA meM lgaaeN| zarIra meM nahIM, AtmA meM lIna bneN| hamArA yauvana aura ArI zakti sArthaka bnegii| hameM vaha sukha milegA, jisake lie sAmAnya manuSya hI nahIM, devatA bhI tarasate ' yaha kahate hue jambUkumAra ne apane kathana ko virAma de diyaa| kanakasenA ko jambUkumAra ke isa sAragarbhita vaktavya meM jIvana kA sAra dikhAI dene lgaa| vaha saMbuddha gii| usakI viSayAnurakti virakti meM pariNata ho gii| usane jambUkumAra ke kathana se sahamati vyakta karate kahA-'svAmI! Apa jisa patha para caraNanyAsa kara rahe haiM, vahI hamAre lie preya aura zreya hai|'
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI sardI kA mausama thaa| do mitra ghUmane nikle| kisI bagIce meM phuNce| eka dhUpa meM jAkara baiTha gayA aura dUsarA per3a kI chAyA meN| kisI vyakti ne pUchA tuma donoM sAtha aae| tuma dhUpa meM baiThe ho aura vaha per3a ke nIce baiThA hai, aisA kyoM? usane kahA-mujhe per3a ke nIce baiThane meM bar3A sukha milatA hai| dUsare se pUchA-tuma per3a ke nIce kyoM nahIM baiThe? usane kahA-mujhe dhUpa meM bar3A sukha milatA hai| pratibimba do ho gae aura bimba eka ho gyaa| mUla bAta hai sukha milnaa| yaha jarUrI nahIM hai ki jisa bAta se eka ko sukha milatA hai, usI se dUsare ko bhI sukha mile| kisI ko zItala chAyA sukha detI hai aura kisI ko dhuup-sevn| kisI ko ThaMDe pAnI se nahAnA acchA lagatA hai aura kisI ko garma pAnI se snAna krnaa| kisI vyakti ko miThAI khAne meM sukha milatA hai aura kisI ko namakIna khAnA rucikara lagatA hai| koI vyakti ThaNDA peya pInA pasaMda karatA hai aura koI vyakti garma peya piinaa| isalie Adhunika hoTaloM meM ThaNDA aura garma-donoM prakAra ke peya padArthoM kI vyavasthA rahatI hai| hama kitanI hI ghaTanAeM leM, sabakA niSkarSa eka hI hai-AdamI vahI kAma karatA hai, jisake prati usakI ruci hotI hai, AkarSaNa hotA hai| use jisa kArya meM sukha milatA hai vaha usa meM vyApta hotA hai| ___ jambUkumAra kI ruci eka dizA meM hai aura nava pariNItA kanyAoM kI ruci dUsarI dizA meN| eka tyAga meM sukha kA anubhava kara rahA hai aura dUsarA bhoga meN| jambUkumAra kaha rahA hai-saMsAra meM sukha kahAM hai? kanyAoM kA maMtavya hai-yaha zarIra, yaha yauvana viSaya-bhoga ke lie hai| isameM jo sukha milatA hai vaha pratyakSa hai| isake atirikta jisa sukha kI bAta kahI jA rahI hai, vaha kisane dekhA hai? nabhasenA ne kahA-'priyatama! viSaya-bhoga zarIra kI mAMga hai, AvazyakatA hai| vaha sukha kI anubhUti detA hai| usakA lAbha hai-saMtAna kI utptti| usase vaMza-paramparA avicchinna rahatI hai| vyakti kA nAma amara ho jAtA hai|' 225
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakatA kI anubhUti aura lAbha kI saMbhAvanA ye do tattva ruci kA nirmANa karate haiN| ruci nirmANa kA tIsarA tattva hai rs| vyakti kA jisa cIja meM rasa hotA hai, usake prati AkarSaNa ho jAtA hai| kanyAoM ko viSayoM meM rasa hai, Asakti hai isIlie bhoga ke prati AkarSaNa banA huA hai| nabhasenA ne / isI bhASA meM kahA-'priyatama! viSaya meM jo rasa hai, bhogoM meM jo miThAsa hai, vaha anyatra kahAM hai?' hamArA rasa kisI dUsare sthAna se baMdhA huA hai| yadi kisI vyakti se kahA jAe-tuma eka ghaMTA taka AtmA ke bAre meM carcA karo, AtmA ke viSaya para vimarza kro| vaha isa prastAva ko mAnane ke lie taiyAra nahIM hogaa| yadi sunane ke lie taiyAra ho bhI jAe to vaha dhyAna se nahIM sunegA, AdhI nIMda ke sAtha sunegaa| usa vyakti se kahA jAe-Aja TI.vI. para aisA dRzya Ane vAlA hai, jisameM yuddha kA varNana hai, lar3AI ke romAMcaka dRzya haiN| vaha vyakti isa bAta ko dhyAna se sunegA, TI.vI. para Ane vAle usa kAryakrama ko bahuta gaura se dekhegaa| usa samaya use aisA anubhava hotA hai ki duniyA meM nIMda nAma kI koI cIja hI nahIM hai| TI. vI. dekhate samaya yA sinemA dekhate samaya kauna vyakti nIMda letA hai? usa samaya AtI huI nIMda ur3a jAtI hai| aisI sthiti meM koI vyakti nIMda le, yaha apavAda hI ho sakatA hai| rAjaladesara ke eka tattvajJa zrAvaka hue haiM zrI cAMdamalajI baid| unakI tattva meM ruci thii| ve tattva-carcA meM sArI rAta jagA dete, unheM nIMda nahIM aatii| sinemA dekhanA unakI ruci kA viSaya nahIM thaa| ve use nikammA kArya samajhate the| isalie sinemAghara meM philma zurU hote hI ve nIMda meM DUba jaate| jahAM ruci hotI hai, vahAM nIMda nahIM aatii| jahAM ruci nahIM hotI hai, vahAM nIMda AtI hai| yadi dharmakathA sunane meM nIMda AtI hai to mAna lenA cAhie-dharma kI ruci abhI jAgRta nahIM huI hai| upAdhyAya yazovijayajI ne bahuta acchA likhA hai caturazItAvaho! yonilakSeSviyaM, kva tvayA''karNitA dhrmvaartaa| prAyazo jagati janatA mitho vivadate, Rddhirssaatgurugaurvaartaa|| Azcarya hai! isa caurAsI lAkha parimita jIvayoni meM tUne dharmavArtA kahAM sunI? isa jagat meM prAyaH janatA Rddhi, rasa aura sukha ke guru-gaurava se pIr3ita banI huI paraspara vivAda kara rahI hai| Rddhi, rasa aura sAta-ina tIna viSayoM meM manuSya kA AkarSaNa hai| Rddhi kI carcA, dhana kI carcA cAroM ora hai| vyakti bAjAra meM jAe, paMcAyata meM calA jAe, kahIM bhI calA jAe, dhana-carcA kA viSaya bana jaaegaa| eka vyakti kahatA hai-amuka vyakti lakhapati hai| dUsarA vyakti kahegA-nahIM, usake pAsa itanA nahIM hai| eka vyakti kahegA-tumheM patA nahIM, amuka vyakti ke divAlA nikalA huA hai| carcA kA eka mukhya kendra bindu banA huA hai dhana, Rddhi yA vaibhv| ___ carcA kA eka viSaya banatA hai bhojn| eka vyakti kahatA hai-Aja maiM amuka barAta meM gayA thaa| vahAM itanI miThAiyAM banI thIM, itanA bar3hiyA bhojana banA thaa| dUsarA vyakti kahatA hai-maiM jisa barAta meM gayA thA vahAM bahuta kama miThAiyAM parosI giiN| bhojana bhI acchA nahIM thA aura Atithya bhI acchA nahIM thaa| bhojana kI carcA meM sArA samaya vyartha calA jAtA hai| 226 gAthA parama vijaya kI
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI carcA kA eka viSaya banatA hai-sukha, priya sNvedn| vyakti apane sukha meM bIte hue kSaNoM ko yAda karatA rahatA hai| vaha unakI smRti aura carcA karatA rahatA hai| nabhasenA zreSThI kula meM plii-pusii| usake pitA ne atula dhana-vaibhava daheja meM diyaa| usane sadA manonukUla aura svAdiSTa bhojana kiyaa| vaha sadA sukha ke jhUle meM jhuulii| usakA ina sabameM AkarSaNa svAbhAvika thaa| nabhasenA ne socA-hamArI yaha cAha bhI asvAbhAvika nahIM hai ki acchA khAeM, acchA pIeM, mauja-mastI meM jiieN| jo sukha-bhoga ke sAdhana mile haiM, unakA upabhoga karate hue jIvana kA AnaMda lete rheN| kintu hamArI yaha cAha tabhI saphala ho sakatI hai, jaba hamArI cAha ke anukUla jambUkumAra kA mAnasa bne| usakI virakti anurakti meM bdle| nabhasenA ne jambUkumAra ke mAnasa ko badalane kI abhIpsA ke sAtha kahA-svAmI! Apane nIti kA yaha sUkta sunA hai-saMtoSaH paramaM sukham-saMtoSa parama sukha hai|' 'hAM priye!' 'svAmI! kyA Apa saMtoSa meM parama sukha mAnate haiM?' jambUkumAra ne nabhasenA ke kathana kA samarthana karate hue kahA-'priye! isa subhASita se kauna asahamata ho sakatA hai?' 'svAmI! Apa isa nIti vAkya ko bhI jAnate haiM-asaMtoSa parama duHkha kA kAraNa hai?' 'hAM priye! jaba taka mana meM saMtoSa kA bhAva nahIM hogA taba taka AkAMkSAeM hameM duHkhI banAtI rheNgii|' 'svAmI! ApameM saMtoSa kahAM hai?' 'priye! mere mana meM to koI asaMtoSa nahIM hai|' 'svAmI! mujhe nahIM lagatA ki Apa saMtuSTa haiM?' 'priye! tuma yaha kaise kaha rahI ho?' 'svAmI! Apako dhana-vaibhava, svastha zarIra, yauvana, citta ko AhlAda dene vAlI ATha nava yauvanAeM prApta haiN| phira bhI Apa saMtuSTa nahIM haiN| yaha saMpadA kisI mahAn puNyavAn AtmA ko hI milatI hai| isase ApakI zobhA hai, pratiSThA hai| Apa ise chor3akara acchA nahIM kara rahe haiN|' ___'svAmI! Apa yadi isI prakAra lobha kreNge| jo prApta hai, usameM saMtuSTa nahIM hoMge to vaise hI pazcAttApa kareMge, jaise siddhi aura buddhi ko karanA par3A thaa|' 227
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'nabhasenA! mujhe koI pazcAttApa nahIM karanA par3egA kintu tuma yaha batAo ki ye siddhi aura buddhi kauna thIM? unheM kyoM pazcAttApa karanA par3A ?' 'svAmI! siddhi aura buddhi-do bahaneM thiiN| donoM bahuta daridra thiiN| unake pAsa Aya ke sAdhana nahIM the| donoM bahineM roja jaMgala meM jaatiiN| lakar3iyAM kATatIM aura gobara ke upale biintiiN| unako becakara jaise taise apanA kAma claatiiN| eka dina buddhi lakar3iyAM kATane ke lie jaMgala meM kAphI dUra calI gaI / use vahAM vidyAsiddha brAhma milaa| buddhi kI dayanIya dazA ko dekha usakA mana karuNA se bhara gayA / usane pUchA- 'bahina ! tuma kauna ho ? kyA karatI ho?' 'bhAI! maiM eka dukhiyArI mahilA huuN| lakar3iyAM kATatI hUM aura gobara ke upale bInatI huuN| apanA jIvanayApana bhI muzkila se kara pAtI huuN|' brAhmaNa usakI vyathA se dravita ho gyaa| usane kahA- 'yahAM jaMgala meM devI kA maMdira hai| tuma devI kI ArAdhanA kro| chaha mAha taka tumheM sAdhanA karanI hogii| akhaMDa brahmacarya vrata kA pAlana karanA hogA / khAdya saMyama aura maMtra japa karanA hogaa|' buddhi ne kahA- 'maiM avazya yaha sAdhanA kara luuNgii| kyA isase sacamuca merA dAridrya miTa jAegA ?' brAhmaNa bolA-'yadi tumane niSThA se ArAdhanA kI to avazya phala milegaa|' brAhmaNa ne devI kI ArAdhanA kA maMtra sikhA diyA / buddhi bahuta khuza huii| usane dUsare dina se hI maMtra kI ArAdhanA aura sAdhanA prAraMbha kara dii| tapa-japa ke sAtha sAdhanA karate karate chaha mAsa bIta ge| maMtra siddha ho gyaa| devI prakaTa huii| usane pUchA- 'bahina ! tumane merI ArAdhanA kisalie kI ?' 'devI! maiM bahuta daridra huuN| khAne ko paise nahIM haiN|' 'bolo, tuma kyA cAhatI ho?' 'merI daridratA miTa jAe, aisA varadAna deN|' 'bahina! kyA dUM tumheM?' 'devI mAM! yadi roja sone kI eka mohara mila jAe to merI samasyA hala ho jaae|' 'bahina! kala se tumheM roja sone kI eka mohara milegii|' buddhi ne devI ko praNAma kara AbhAra vyakta kiyaa| aba use roja sone kI eka mohara milane lagI / khAne-pIne kI samasyA samAhita ho gii| roja jaMgala jAkara lakar3iyAM kATane aura upale bInane kI apekSA nahIM rhii| eka mohara sone se use roTI - pAnI hI nahIM, acche vastra paridhAna bhI sulabha hone lge| usake jIvana kI dazA sudhara gii| siddhi ne dekhA-buddhi ina dinoM bahuta khuza hai| usane jaMgala meM kAma karanA bhI chor3a diyA hai| usane socA-kyA bAta hai? kyA koI chipA khajAnA use mila gayA hai| siddhi buddhi ke sukhI jIvana kA rahasya 228 Im m gAthA parama vijaya kI
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ () ( (6) (h . jAnane ke lie vyAkula bana gii| siddhi buddhi ke ghara phuNcii| donoM bahinoM ne eka-dUsare kA kuzalakSema puuchaa| vArtAlApa ke madhya prasaMgavaza siddhi ne sukhI jIvana kA rAja puuchaa| buddhi ne saralatA ke sAtha brAhmaNa ke milana aura devI kI ArAdhanA kI bAta batA dii| siddhi ne sAdhanA kI pUrI vidhi samajha lii| usane bhI vidhipUrvaka chaha mAsa taka maMtra kI sAdhanAArAdhanA kI, devI prakaTa huii| siddhi ne bhI vahI samasyA prastuta kii| devI ne use bhI pratidina sone kI eka mohara dene kA varadAna de diyaa| siddhi kA jIvana bhI sukhI ho gyaa| buddhi ne dekhA siddhi kA jIvana acchA ho gyaa| avazya hI usane maMtra kI sAdhanA kara devI ko prasanna kiyA hai| 'svAmI! vyakti apane sukha se sukhI banatA hai yA nahIM, kintu dUsare ko sukhI dekha vaha duHkhI avazya banatA hai| jaise use apanA duHkha satAtA hai, vaise hI use dUsaroM kA sukha bhI satAtA hai| apanA duHkha aura dUsaroM kA sukha-donoM use sAlate rahate haiN| yaha IrSyA kI manovRtti hI niSedhAtmaka soca ko saMjIvanI detI hai|' buddhi ne socA-maiM siddhi se pIche kaise rahUM? usakI lAlasA prabala ho gii| sone kI eka mohara se jo sukha milA thA, vaha samApta ho gyaa| usane punaH maMtra kI ArAdhanA kA nizcaya kiyaa| chaha mAha taka buddhi ne phira sAdhanA kI, devI prakaTa huii| devI ne pUchA-'bahina! aba tumheM kyA duHkha hai?' 'devI mAM! Apa siddhi ko bhI eka mohara detI haiN| mujhe usase dugunA caahie| Apa mujhe pratidina do mohara deM to ApakA anugraha hogaa|' gAthA devI ne isa mAMga ko bhI pUrA kara diyaa| aba buddhi ko pratidina do sone kI mohareM milane lgiiN| usake parama vijaya kI jIro jIvana meM ThATa-bATa ho gyaa| usane bhUmi kharIda lI, nayA makAna banA liyaa| siddhi bhI buddhi ke bar3hate vaibhava ko sahana nahIM kara skii| usameM bhI tRSNA aura lobha kA bhAva jAga gyaa| usane bhI maMtra kI ArAdhanA kii| devI se do moharoM kA vara prApta kiyaa| yaha eka krama jaisA bana gayA buddhi maMtra kI ArAdhanA kara siddhi se dugune dhana kA varadAna mAMgatI aura siddhi punaH ArAdhanA kara buddhi ke samakakSa dhana kI mAMga krtii| 'svAmI! IrSyA aura lobha kI vRtti ne una donoM kI viveka cetanA ko grasa liyaa| eka-dUsare se adhika prApta karane kI isa vRtti ne donoM ke sneha saMbaMdhoM kA rasa sokha liyaa| donoM bahineM eka-dUsare ko nIcA dikhAne kA avasara khojane lgiiN|' devI bhI maMtra-sAdhanA ke isa prakAra ke upayoga se kSubdha ho utthii| IrSyA aura lobha kI jvAlA meM jala rahI buddhi aura siddhi eka dUsare ke sarvanAza kA SaDyaMtra racane lgii| unhoMne socA isa bAra maMtra kI ArAdhanA kara aisA vara mAMgeM ki dUsare kI phira kabhI AMkha bhI nahIM khula skegii| IrSyA eka aisI bImArI hai jisase grasta vyakti dasare kA aniSTa karane meM bhI nahIM skucaataa| dUsare ke aniSTa, upahAsa aura apamAna meM use sukhAnubhUti hotI hai| lobhI aura IrSyAlu vyakti ke hRdaya meM karuNA ke sthAna para krUratA kI dhArA bahane lagatI hai| 226
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhi aura buddhi ke mana meM utpanna IrSyA aura lobha ne krUratA ko janma de diyaa| donoM hara kSaNa eka dUsarI kA aniSTa socane lgii| 'svAmI! una donoM ke pAsa dhana vaibhava kI koI kamI nahIM thI, saba kucha unake pAsa thA kintu saMtoSa nahIM thaa| yaha asaMtoSa lobha aura IrSyA kI agni ko uddIpta kara rahA thaa|' 'svAmI! lobhAMdha aura IrSyAndha manuSya krUra hRdaya bana jAtA hai| usameM hitAhita kA viveka nahIM hotA / vaha dUsaroM kA aniSTa karane ke lie apanA aniSTa karane meM bhI nahIM skucaataa|' 'svAmI! buddhi ne punaH maMtra kI ArAdhanA kii| devI prakaTa huii| devI ne kSubdha svara meM pUchA-'kyA abhI taka tumhArI lAlasA zAMta nahIM huI?' 'devI mAM ! Aja kevala aMtima bAra varadAna cAhatI huuN|' 'bolo! kyA cAhie?' 'devI mAM! jo maiM mAMgUM, usase dugunA isI kSaNa siddhi ko milanA caahie|' 'hAM, aisI hI hogaa|' 'mAM! merI eka AMkha phor3a do| ' 'tthaastu|' devI ke yaha kahate hI buddhi ekAkSa ho gaI aura siddhi kI AMkhoM kI jyoti vilIna ho gii| nabhasenA ne kathA kA upasaMhAra karate hue kahA-'svAmI ! lobha ke kAraNa buddhi kANI aura siddhi aMdhI ho gii| donoM ne lobha ke vazIbhUta hokara apane hAthoM se hI apane vinAza kA bIja bo diyaa| aba ve donoM pazcAttApa karatI haiM--yadi hama lobha nahIM karatI to hameM yaha dina dekhanA nahIM pdd'taa|' 'svAmI! unheM dhana, vaibhava, prAsAda - saba kucha prApta ho gae phira bhI unakI tRSNA nahIM miTI / itanA kucha milane para bhI unheM saMtoSa nahIM huaa| isa lobha aura asaMtoSa ne IrSyA ko janma diyA, krUratA ko janma diyA, aniSTa karane ke saMkalpa ko janma diyaa| lobha aura IrSyA kI Aga meM unakA sukha-caina svAhA ho gayA / ' 'svAmI! par3osI aura saMbaMdhIjanoM ko isa ghaTanAvRtta kA patA claa| unhoMne unako khUba dhikkArA / unakI zobhA, pratiSThA samApta ho gii| unake duHkha aura pazcAttApa ko kauna mApa sakatA hai ? 'svAmI! Apako bhI jo prApta hai, usameM saMtoSa nahIM hai| yaha lobha aura asaMtoSa Apako kahAM le jAegA? phira Apa bhI vaisA hI pazcAttApa kareMge, jaisA siddhi aura buddhi ne kiyA thaa| isalie Apa soceM, apane nirNaya para punarvicAra kreN|' nabhasenA ne apane vaktavya ko virAma de kara jambUkumAra kI ora dRSTikSepa kiyaa| vaha jambUkumAra ke mukha para ubharane vAle bhAvoM ko par3hane kA prayatna karane lgii| usake mana meM bhI yahI prazna ubhara rahA thA-kyA merA prayatna saphala hogA? kyA merI bAta jambUkumAra ke hRdaya kA sparza kara pAegI ? 230 m gAthA parama vijaya kI m "
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5grAha ha gAthA parama vijaya kI 33 vyakti aura smaaj| jahAM vyakti akelA hotA hai vahAM koI kalaha, saMgharSa aura vivAda nahIM hotA / appasadde, appajhaMjhe, appakalahe - na koI tU-tU maiM-maiM karatA, na koI kalaha aura jhagar3A karatA / kisase kare ! yadi kabhI Aveza prabala ho to bhIta se bhale hI kara le| aura koI nahIM hai to vyakti akelA kyA kre| jahAM do milate haiM vahAM samAja banatA hai| vahAM kalaha aura saMgharSa kI saMbhAvanA hotI hai| samAja meM kucha nirdhArita mUlya hote haiM, mAnadaMDa hote haiM, kasauTiyAM hotI haiN| vahAM pUjA hotI hai, pratiSThA hotI hai| nabhasenA ne kahA- 'priyatama ! yaha sarvatyAga kA nizcaya ApakI pratiSThA ke lie kyA acchA hogA ? kyA ApakI zobhA hogI? itanA daheja AyA, itanA bhavya pANigrahaNa huaa| kyA yaha eka svAMga sA racA hai? jaise nATaka meM svAMga racate haiM, vaisA hI yaha svAMga hai| Apa saba kucha chor3a rahe haiM, isase zobhA nahIM hogI, kula kI pratiSThA nahIM bddh'egii| aisA kAma karo, jisase ApakI zobhA ho aura kula kI pratiSThA bddh'e|' sAmAjika dRSTi se nabhasenA kA tarka sazakta thA - kAma vahI karanA cAhie, jisase pratiSThA aura zobhA ho| sAre sAmAjika kArya, ADaMbara aura pradarzana isI AdhAra para calate haiM ki isase hamArI zobhA hogI / honA yA na honA alaga bAta hai para ciMtana vahI rahatA hai ki zobhA hogI aura pratiSThA bddh'egii| jambUkumAra ne gaharAI se ciMtana kiyA, ciMtana ke pazcAt bolA-' nabhasenA ! tumane apanA pakSa bahuta prabalatA se prastuta kiyA hai| mere sAmane ciMtana kA prazna rakha diyA hai ki Apa vaha kAma kareM, jisase ApakI aura kula kI zobhA ho, ApakI aura kula kI pratiSThA ho| aisA koI kAma na kareM, jisase zobhA aura pratiSThA ghtte| maiM isa tarka se sahamata huuN| tumhAre vicAra ko maiM kATanA nahIM caahtaa| hameM vaisA hI kAma karanA cAhie, jisase kula kI zobhA bar3he kintu kula kI zobhA aura pratiSThA kaise bar3he, tuma isa bAta ko nahIM jaantii| maiM yaha jAnatA hUM, maiMne isa sacAI ko samajhA hai|' 'priye! eka patha hotA hai aura eka utpth| eka sIdhA sapATa rAstA hai aura eka ujhar3a mArga | priye! eka AdamI mArga para calatA hai aura eka AdamI ujhar3a patha para calatA hai, unmArga meM calatA hai| zUleM kisake cubheMgI?' 231
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ nabhasenA bolI-'svAmI! jo rAste ko chor3akara kumArga meM jAyegA, usake kAMTe cubhaMge, zUleM cubhNgii| jo rAste para calegA, usake zUleM nahIM cubhNgii|' 'priye! eka AdamI aMdhA hai aura eka AdamI ckssussmaan| donoM cala rahe haiN| bIca meM eka khaDDA A gyaa| batAo usa khaDDe meM kauna giregA? cakSuSmAn giregA yA cakSuhIna?' 'svAmI! vaha giregA, jisake AMkha nahIM hai|' 'priye! kauna cakSuSmAn aisA hai jo utpatha meM jAyegA? mujhe lagatA hai-abhI tumane isa sacAI ko samajhA nahIM hai, tumhArI AMkha nahIM khulI hai isalie tuma aisI bAta kara rahI ho| jisakI AMkha khula jAtI hai vaha utpatha para jAnA nahIM caahtaa|' gAthA parama vijaya kI 'svAmI! kyA hama utpatha para jA rahI haiM?' 'priye! yaha jo viSaya-bhoga kA mArga hai vaha AdamI ko calate-calate utpatha para le jAtA hai|' 'svAmI! saba loga isa mArga para calate haiN| kaise le jAtA hai yaha utpatha para?' 'priye! eka kathA ke dvArA tumheM yaha sacAI samajhAnA cAhatA huuN| eka rAjA kI azvazAlA meM do ghor3e the| eka ghor3A vinIta thA aura eka aviniit| eka anuzAsita aura zikSita thA aura eka ghor3A zikSita nahIM thaa| jo samyak zikSita hotA hai, vaha vinIta hotA hai| jo vinIta azva thA, use jinadAsa zrAvaka ne samyak zikSA dI aura usa azva ko bahuta taiyAra kiyaa|' ___priye! ghor3e bahuta grahaNazIla hote haiN| ghor3oM ko bahuta bAteM sikhAyI jA sakatI haiN| kucha zikSita ghor3e aise hote haiM, jo kaThina sthiti meM bhI prANa bacA dete haiM, surakSA kara dete haiN| jo zikSita ghor3A hotA hai, vaha kabhI unmArga para nahIM jaataa| jo ghor3A azikSita hotA hai, vaha calate-calate kumArga para calA jAtA hai|' _ 'priye! rAjA ke donoM azvoM kI prasiddhi ho gii| dUsare rAjA ne apane adhikAriyoM ko Adeza diyAamuka rAjya meM do bahuta bar3hiyA ghor3e haiM, unako curA lo|' ___zreSTha cIjoM kI corI aura apaharaNa kI ghaTanAeM usa yuga meM bhI hotI thiiN| karmakara rAta ko ge| jaise hI azvazAlA meM ghuse, avinIta ghor3A sAmane dikhAI diyaa| usako curaayaa| curAkara le jAne lge| socA-rAste se le jAeM to khatarA ho sakatA hai| ve unmArga se le jAne lge| vaha ghor3A azikSita thaa| unmArga para calA gyaa| Age aisA Ubar3a-khAbar3a mArga AyA ki ghor3A bhI phaMsa gayA, AdamI bhI phaMsa gye| nikalane kA rAstA nahIM rhaa| vaha utpathagAmI azva apane lie bhI aura dUsaroM ke lie bhI samasyA bana gyaa| kucha dinoM bAda karmakaroM ne dUsare ghor3e ko curaayaa| use bhI saMkIrNa mArga se le jAne kA prayatna kiyaa| ghor3A bilkula ar3a gyaa| eka paira bhI Age nahIM srkaa| usako yaha zikSA dI huI thI-rAste ko chor3akara kabhI kahIM nahIM jaanaa| vaha ghor3A vahIM khar3A rahA, Age bilkula nahIM bddh'aa| Akhira vivaza hokara karmakara usako vahIM chor3a ge| vaha zikSita aura vinIta azva punaH azvazAlA meM pahuMca gyaa| 'nabhasenA! tuma batAo-zobhA kisakI bar3hI? vinIta ghor3e kI yA avinIta ghor3e kI?' 232
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3) / Ooh / gAthA parama vijaya kI 'svAmI! vinIta ghor3e kii| 'priye! duHkhI kauna banA? avinIta ghor3A banA yA vinIta ghor3A?' 'svAmI! avinIta ghodd'aa|' 'priye! zobhA usakI hotI hai jo vinIta hotA hai, anuzAsita hotA hai| maiMne bhI sudharmA svAmI kA anuzAsana pAyA hai| usa ghor3e ko jinadAsa zrAvaka kA zikSaNa milA thA aura mujhe sudharmA svAmI kA zikSaNa milA hai| maiMne sudharmA svAmI se yaha sIkha liyA hai dRSTimAna bano, cakSuSmAna bno|' cakSuSmAna kA tAtparya hai-aMtardRSTi saMpanna bno| bhItara kI AMkha khule, kevala bAhara kI nhiiN| bAhara kI AMkha se hama eka vastu ko dekhate haiM kintu bhItara kI AMkha khule binA usa vastu ko bhI sahI rUpa meM nahIM jAna skte| ____purAnI ghaTanA hai| eka hAkama ke pAsa bArahaThajI kA koI mAmalA thaa| eka pakSa se hAkama ko rizvata milI, paisA milaa| hAkama nyAya patha se cyuta ho gyaa| bArahaThajI bahuta teja the| jaba hAkama ne phaisalA sunAyA to sArI gar3abar3I tatkAla sAmane A gii| bArahaThajI bole suNa hAkama saMgrAma kahe, AMdho mata vai yAra, aurAM re do cAhije, thArai cAhije caar| thAre cAhije cAra, doya dekhaNa ne bAre, doya hiyA re mAya, tiNa syU nyAya nihaare| jasa apajasa rahasI akhI, samaya bAra dina caar| suNa hAkama saMgrAma kahe, AMdho mata vai yaar|| are hAkama! aMdhA ho rahA hai, galata phaisalA de rahA hai| sAmAnya manuSya kA to do AMkha se bhI kAma cala jAyegA parantu tuma hAkama kI kursI para baiThe ho, tumhAre to cAra AMkha cAhie-do bAhara ko dekhane ke lie aura do bhItara jhAMkane ke lie| do se bAhara ko dekha aura do se bhItara ko dekh| bhItara se isalie dekho ki nyAya ko svayaM nihAra sko| yaha samaya to calA jAegA kintu jasa-apajasa tumhAre sAtha rahegA isalie tuma soco, anyAya mata kro| ___ eka hai carmacakSu aura eka hai aNtshckssu| carmacakSu se hama rUpa, raMga, AkAra Adi ko dekhate haiM kintu jo aMtazcakSu hai, aMtardRSTi hai, usase sAre saMsAra ko dekhate haiN| bhagavAna mahAvIra ke lie vIratthuI meM eka zabda AtA hai- 'aNaMtacakkhu' mahAvIra anaMtacakSu the| jo kevalajJAnI hotA hai, vaha anaMtacakSu hotA hai| jisake kevala do hI AMkha hai, bhItara kI AMkha nahIM khulatI hai, vaha dekhatA huA bhI nahIM dekhatApazyannapi na pshyti| eka tapasvI saMnyAsI jA rahA thaa| rAste meM eka aMdhA yuvaka mila gyaa| aMdhe yuvaka ko patA calAkoI tapasvI saMnyAsI hai| vaha namaskAra kara bolA-'mahArAja! yaha saMsAra mere lie kucha bhI nahIM hai| meM dekha nahIM pA rahA huuN| Apa kRpA kareM, anugraha kareM to merI AMkha khula jaae|' tapasvI ko dayA A gaI aura usane anugraha kara diyaa| kucha tapasvI aise hote haiM, jinakA taijasa zarIra zaktizAlI hotA hai, tejolabdhi 233
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikasita ho jAtI hai| tejasazarIraM anugrahanigrahasamartha-taijasa zarIra anugraha aura nigraha-donoM karane meM samartha hai| abhizApa bhI de sakatA hai aura varadAna bhii| AzIrvAda bhI de sakatA hai aura saMtApa bhii| tapasvI ke mana meM karuNA A gaI, usane anugraha kara diyA aura AMkha khula gii| yuvaka bar3A prasanna huA, dhanyavAda diyA-'tapasvIvara! bar3I meharabAnI kii| aba maiM dekha rahA huuN| merA jInA sArthaka ho gyaa|' tapasvI apane sthAna para calA gayA aura vaha yuvaka apane sthAna pr| kucha dina biite| eka dina tapasvI kahIM jA rahA thaa| usane dekhA-Age-Age eka yuvaka jA rahA hai aura usase Age eka strI jA rahI hai| strI ke pIche yuvaka daur3a rahA hai| tapasvI ne dhyAna se dekhA to avAk sA raha gayA 'are! yaha to vahI yuvaka hai, jise maiMne dRSTi dI thii|' saMnyAsI kucha teja calA, usa yuvaka taka pahuMca gyaa| yuvaka ko dekhA, pahacAna liyA, kahA-'yuvaka! tthhro|' yuvaka Thahara gyaa| saMnyAsI ne pUchA-'yaha kauna hai Age?' yuvaka-'yaha vezyA hai|' saMnyAsI-tuma yaha kyA kara rahe ho?' yuvaka kucha zarmindA huaa| saMnyAsI ne kahA-'tumheM yaha dRSTi kisane dI thI?' 'saMnyAsIvara! Apane hI to dI thii| 'maiMne kyA isalie dI thI ki tuma vezyA ke pIche daudd'o|' 'saMnyAsIvara! eka kamI raha gii| Apane yaha bAhya dRSTi to de dI para aMtardRSTi sAtha meM nahIM dii| agara aMtardRSTi aura de dete to maiM kabhI vezyA ke pIche nahIM daudd'taa|' jambUkumAra ne nabhasenA se pUchA-'priye! zobhA korI dRSTi se bar3hatI hai yA aMtardRSTi se? pratiSThA kisakI bar3hatI hai? jise aMtardRSTi prApta hai usakI pratiSThA bar3hatI hai yA bAhya AMkha vAle kI?' 'svAmI! cakSuSmAn kii|' _ 'priye! zreSTha hotA hai vaha cakSuSmAn, jisakI aMtardRSTi jAgRta hai| kevala bAharI AMkha vAle to bahuta anartha karate haiM, dekhate bhI nahIM haiN| unheM vaha AMkha prApta nahIM hotI, jisase sacAI ko dekha ske|' ___ 'priye! maiMne sacAI ko dekhA hai| sudharmA svAmI ne merI aMtardRSTi jAgRta kara dI hai isalie maiM utpatha ko chor3akara sanmArga para cala rahA huuN| ___ maiM kevala bAhya dRSTi se kAma nahIM letA, maiM aMtardRSTi se kAma le rahA huuN| aba tuma bolo-kauna sahI hai aura kauna galata?' ___priye! tuma kahatI ho inako chor3ane se zobhA nahIM bddh'egii| aisA lagatA hai-tuma abhI padArtha kI prakRti ko nahIM jAnatI, ina viSayoM kI prakRti ko nahIM jaantii| agara inakI prakRti ko jAna lo ' to tuma aisI bAta kabhI nahIM khogii| priye! tumane Ikha dekhA hai?' gAthA vijaya kI 234
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI 'hAM svAmI!' 'kyA Ikha kI prakRti ko jAnatI ho ?' 'svAmI! Ikha mIThA hotA hai para usakI aura prakRti kyA hai, yaha maiM nahIM jaantii|' 'priye! eka kavi ne ikSu kI prakRti kA bahuta suMdara citraNa kiyA hai kAnto'si nityamadhuro'si rasAkulo'si, cetaH prasAdayasi samprati mAnavAnAM / IkSo! tavAsti sakalaM paramekamUnaM, yatsevito madhuratAM jahasi krameNa / / ikSu! tU bar3A kAMta hai| kAMto'si-kamanIya lagatA hai| dekhane meM bhI acchA lagatA hai| nityamadhuro'sicUsane para bar3A mIThA lagatA hai| rasAkulo'si - rasa se bharA huA hai| cUsane vAle ke mana ko bar3I prasannatA detA hai| cUsane vAlA samajhatA hai ki vAha! saba kucha mila gyaa| miThAsa ke mUla srota ho / sArI miThAiyAM kisase banatI haiM? jo bhI mIThA hotA hai, vaha tumhAre kAraNa banatA hai| tumhAre bhItara saba kucha hai para eka bAta kI kamI hai-- cUsA jAe taba taka ThIka hai| jaise hI cUsanA zurU kiyA, rasahIna huA aura korA chilakA bana gyaa| kavi kA kathana kitanA marmasparzI hai - ikSu ! tumhArI yaha kamI hai - jaise - jaise tumhArA sevana kiyA jAtA hai vaise-vaise tuma apanI madhuratA ko, miThAsa ko chor3ate cale jAte ho| kevala phIkA chilakA raha jAtA hai, tumheM kacare kI bhAMti DAla diyA jAtA hai aura usa para makkhiyAM bhinabhinAtI rahatI haiN|' jambUkumAra utpreraNA ke svara meM bolA- 'priye ! tuma jarA soco| tuma itanA Agraha kara rahI ho, mujhe upadeza de rahI ho, samajhA rahI ho / para tumane abhI adhyAtma ko nahIM samajhA, satya ko nahIM smjhaa| vAstava meM satya kyA hai ? vAstava meM satya hai - AtmA meM ramaNa karanA / Akhira eka dina sabako AtmA kI zaraNa meM jAnA hogaa| vahAM gaye binA koI samAdhAna bhI nahIM hai| eka dina AtmA kI dizA meM jAnA hogA aura apane Apako dekhanA hogaa|' 'priye! tumane siddhi aura buddhi kI kathA sunaaii| unakI durdazA kyoM huI? isalie huI ki unhoMne apane Apako nahIM dekhaa| IrSyA dUsare ko dekhane se utpanna hotI hai| jo bAhara dekhatA hai, dUsare ko dekhatA hai, vaha kabhI sukhI nahIM ho sktaa|' 'priye! tuma isa sacAI kA anuzIlana karo - jisakI aMtardRSTi jAgRta nahIM hotI, jo bahirmukhI hotA hai, vaha hamezA dUsare ko hI dekhatA hai, vaha kabhI svayaM ko nahIM dekha pAtA / ' jambUkumAra ne nabhasenA kI ora dRSTikSepa karate hue pUchA- 'priye ! baccA janmatA hai to sabase pahale kisako dekhatA hai?' 'svAmI! mAM ko|' bAlye mAtRmukho jAtaH-bacapana meM mAM kI ora dekhatA rahatA hai| tAruNye taruNImukhaH-yuvA hotA hai to strI kI ora dekhatA rahatA hai| putrapautramukho cAMte - vaha bUr3hA hotA hai taba beToM aura potoM kI tarapha tAkatA rahatA hai| yaha socatA rahatA hai ki koI thor3I sevA kara de to acchA rhe| 235
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ REPORa i namailonia mo nAMtarmakho bhavet-vaha kaisA mUrkha hai, jo sabakI ora dekhatA hai para apanI ora kabhI nahIM dekhatA, kabhI aMtarmukha nahIM hotA, apane bhItara nahIM dekhtaa| 'priye! bAhara kI duniyA pratibiMba kI duniyA hai| saba pratibimba ko dekha rahe haiN|' bahata varSa pahale kI ghaTanA hai| pUjya gurudeva rAjasamaMda se vihAra kara bhANA gAMva meM pdhaare| maiM jisa kamare __ meM baiThA thA, sAmane eka darpaNa thaa| sAMjha kA smy| eka cir3iyA kAMca para aaii| vaha kAMca kI ora jhAMkatI aura krodhAviSTa hokara coMca maartii| vahAM se phira ur3a jAtI, dUsarI tarapha jaatii| phira kAMca kI ora dekhatI aura kAMca para coMca maartii| lagabhaga eka ghaMTA taka yaha nATaka jaisA calatA rhaa| cir3iyA apane hI pratibimba para coMca mAra rahI thI aura yaha samajha rahI thI ki bhItara meM koI dUsarI cir3iyA baiThI hai aura maiM usako coMca mAra rahI huuN| cir3iyA eka nAsamajha prANI hai| manuSya samajhadAra prANI hai| usameM cintana kI zakti hai kintu vaha bhI pratibimba meM ulajhA huA hai| jambUkumAra ne kahA-'priye! apanI praticchAyA, apanA pratibimba aura apanI pratidhvani bhrAMti paidA kara rahI hai|' paMcataMtra kI prasiddha kathA hai-eka siyAra bahuta cAlAka thaa| usane zera se kahA-'mahArAja! Apa kyA apanI vIratA para garva karate haiM? Apase jyAdA zaktizAlI zera to isa kueM meM hai|' zera Aveza meM bolA-'mere se jyAdA zaktizAlI kauna hai? maiM use abhI samApta kara detA huuN|' zera kueM ke pAsa gayA, bhItara jhAMkakara dekhA-bhItara zera hai| nIce jhukA, hatthala uThAyA to dekhA vaha bhI hatthala uThA rahA hai| zera garajA, siMhanAda kiyaa| bhItara se aura teja AvAja aaii| usane socA-zera hai to shktishaalii| siyAra ne ThIka kahA thaa| yaha aise nahIM maanegaa| aba to nIce jAkara hI use dbocuuNgaa| isa soca ke sAtha hI usane kueM meM chalAMga lagA dii| vahAM zera kahAM thA? vaha kisako daboce? jo dikha rahA thA, usakA apanA hI pratibimba thaa| apanI pratidhvani, apanA pratibimba aura apanI praticchAyA bhrAMti paidA karatI hai| eka bacce ne jida kara lI-maiM sAmane dikha rahI chAyA kI coTI ko pkdd'egaa| baccA daur3ane lagA to chAyA kI coTI bhI Age saraka gii| baccA parezAna ho gyaa| eka samajhadAra AdamI milA, bolA-bacce! kyA kara rahe ho?' 'maiM isa coTI ko pakar3anA cAhatA hUM aura yaha hAtha nahIM A rahI hai| maiM daur3atA hUM to yaha aura Age daur3a jAtI hai|' usane kahA-lo, maiM tumheM coTI pakar3A duuN|' baccA bolA-'bahuta acchI bAta hai|' usane bacce kA hAtha pakar3A aura sira para rakha diyA, kahA-'isako pkdd'o|' usane apanI coTI ko pakar3A aura chAyA kI coTI hAtha meM A gii| 236 gAthA parama vijaya kI
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI parachAIM kI coTI ko mata pakar3o, apanI coTI ko pkdd'o| parachAIM kI coTI apane Apa hAtha meM jaaegii| jambUkumAra bolA- 'nabhasenA ! sudharmA svAmI ne mujhe apanI coTI pakar3A dI isalie yaha parachAIM kI coTI bhI pakar3a meM A gii| maiMne isa sacAI ko samajha liyA - isa duniyA meM vaha AdamI kabhI zAMti se nahIM jI sakatA jo kevala pratidhvani ko sunatA hai, kevala pratibimba ko dekhatA hai aura kevala parachAIM kI coTI ko pakar3anA cAhatA hai|' 'priye! maiM aba pratibimba ko chor3akara bimba ko dekhanA cAhatA hUM, pratidhvani se dUra haTakara mUla dhvani ko sunanA cAhatA hUM, maiM parachAIM se haTakara mUla ko pAnA cAhatA huuN| bolo tuma kyA cAhatI ho?' jambUkumAra ne aisI marma kI bAta kahI, aisA tattvajJAna diyA ki nabhasenA kI bhI aMtardRSTi khula gii| bahirdRSTi aura aMtardRSTi meM dRSTikoNa kA hI to aMtara hai| gAMva kI viparIta dizA meM calo to dUrI bar3hatI jaaegii| gAMva ke unmukha ho jAo to pAva koza para gAMva hai| purAnI ghaTanA hai| jodhapura ke rAjA ko dhana kI jarUrata ho gii| apane purAne bahI-khAte sNbhaale| usameM likhA thA-agara dhana kI jarUrata ho to khATU aura makarAne ke bIca meM khudAI kara lenA / bahuta khajAnA vahAM bharA par3A hai| khATU se makarAnA hai 40 kilomITara kI dUrI pr| khudAI kahAM para kareM ? khodane vAlA kahAM-kahAM khode? bar3I parezAnI huii| dIvAna bahuta buddhimAna thA / usane kahA- koI samasyA nahIM hai / maiM thor3A sA dhyAna kara letA huuN| kala samasyA kA hala kara duuNgaa| dUsarA dina | dIvAna ne sArI yojanA banA lii| rAjA ne pUchA-'samAdhAna mila gayA / ' 'hAM rAjan!' 'khajAnA kahAM hai?' 'mahArAja! Apa jarA khar3e ho jaaie| ' rAjA khar3A ho gyaa| dIvAna ne kahA- 'siMhAsana ko httaao|' siMhAsana ko httaayaa| siMhAsana ke nIce kucha patthara khATU ke lage hue the aura kucha patthara makarAne ke| dIvAna bolA- 'mahArAja ! khajAnA inake bIca meM hai|' usa sthAna ko khodA aura khajAnA nikala AyA / khajAnA to nIce gar3hA huA hai| na khATU jAne kI jarUrata hai aura na makarAnA jAne kii| siMhAsana ke nIce khajAnA bharA par3A hai| kevala thor3I sI cetanA jAga jAe, aMtardRSTi khula jAe / nabhasenA kI cetanA jAga gaI, AMkha khula gii| aba kanakazrI sAmane aaii| usane kahA- tumane itanI bAteM kahIM para kucha nahIM huaa| tuma bhI jambUkumAra ke vicAroM kI anugAminI bana gaI ho / hara kisI kA apanA ahaM hotA hai| sabase bar3I samasyA hai 'ahN'| kanakazrI kA ahaM jAgRta huA, vaha bolI- aba merI karAmAta dekho| kyA kanakazrI kA ahaM vigalita hogA ? 237
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI Agraha aura anAgraha-ye do zabda haiN| kucha loga kahate haiM-Agraha nahIM honA caahie| anAgraha bhAva kA vikAsa honA caahie| dUsarA svara yaha hai-anAgraha se kAma nahIM cltaa| Agraha bhI honA caahie| agara satyAgraha nahIM hai, satya kA Agraha nahIM hai to AdamI phisala jaayegaa| vyakti ne saMkalpa liyA maiM yaha kAma nahIM kruuNgaa| yadi vaha kahe ki maiM to anAgrahI hUM to kala hI phisala jaayegaa| vaha kahegA-'maiMne saMkalpa le liyA, para merA koI Agraha nahIM hai| Apa kaheM to maiM saMkalpa tor3a duuN|' yaha anAgraha bhI Adeya nahIM hai| Agraha aura anAgraha-donoM ko ThIka se samajhanA jarUrI hai| yaha viveka jarUrI hai ki kahAM Agraha honA cAhie aura kahAM nahIM? jahAM mana kI vRttiyAM malina banatI haiM, rAga-dveSa bar3hatA hai, zatrutA bar3hatI hai, vahAM Agraha nahIM honA cAhie kintu jo saMkalpa, pratijJA aura vrata svIkAra kiyA hai, jahAM acche mArga para calane kI bAta hai, vahAM Agraha honA caahie| jahAM sacAI aura sadAcAra kA prazna hai, vahAM Agraha honA caahie| yadi yaha Agraha nahIM hotA to AcArya bhAramalajI terApaMtha meM nahIM milate, terApaMtha ke AcArya nahIM hote| AcArya bhikSu ne muni kisanojI ko sAtha rakhane meM asamarthatA vyakta kii| kisanojI ne kahA-'yadi Apa mujhe nahIM rakheMge to maiM bhAramala ko apane sAtha le jaauuNgaa|' AcArya bhikSu ne kahA-'bhAramala jaisA upayukta samajhe vaisA karane ke lie svataMtra hai|' bhAramalajI se pitA kisanojI ne kahA-'tuma mere sAtha clo| tuma yahAM nahIM raha skte|' muni bhAramalajI bole-'nahIM, maiM yahIM rhuuNgaa|' yaha Agraha hI to thaa| satyAgraha zabda kaba calA, yaha patA nahIM kintu satyAgraha kA pahalA prayoga saMbhavataH AcArya bhAramalajI ne kiyaa| pitA ne bahuta dabAva diyA, bhAramalajI taiyAra nahIM hue| pitA balapUrvaka hAtha pakar3a kara le ge| bhAramalajI ne saMkalpa kara liyA-'jaba taka Apa AcArya bhikSu ko nahIM sauMpeMge, taba taka Apake hAtha se 238
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI AhAra-pAnI karane kA hI tyAga hai|' eka dina bItA, dUsarA dina bItA, tIsarA dina bhI calA gyaa| bhAramalajI ne na kucha khAyA, na kucha pIyA / nirAhAra- nirjala rhe| Akhira jhukanA par3A kisanojI ko| ve AcArya bhikSu ke pAsa Aye aura bole - 'svAmIjI ! yaha bhAramala to Apake pAsa rhegaa| Apa hI ise saMbhAleM / ' yaha sanmArga kA Agraha hai| agara satya ke prati apanA Agraha nahIM hai to kAma nahIM clegaa| donoM bAteM spaSTa haiM - eka Agraha hotA hai samasyA ko paidA karane vAlA, rAga-dveSa ko bar3hAne vAlA aura eka Agraha hotA hai satya kI ora prasthAna karAne vaalaa| eka grAmINa AdamI kA kisI ke sAtha lena-dena thaa| usakA sAhUkAra se RNa liyA huA thA / sAhUkAra ne kahA-'bhAI! rupayA laao|' kisAna bolA-'yaha lo tumhArA rupayA / ' 'kitane lAye ho ?' 'dekho, gina lo|' sAhUkAra rupae gina kara bolA- bhAI ! kyA tumheM yAda nahIM hai ki maiMne do bAra tIsa-tIsa rupaye diye the| tIsa aura tIsa hote haiM saatth| tuma lAye ho cAlIsa rupe|' kisAna bolA-'tumane jitane diye utane de rahA huuN| tuma kahate ho - tIsa-tIsa sATha hote haiM aura maiM kahatA hUM- tIsa-tIsa cAlIsa hote haiN| ' sAhUkAra ne kahA- 'Akhira nyAya kyA hai ? ' grAmINa Agraha ke svara meM bolA- 'basa, maiM kahatA huuN| maiM nahIM mAnUMgA, tumhArI baat| tumheM merI bAta mAnanI par3egI ki tIsa aura tIsa cAlIsa hote haiN|' yaha mithyA Agraha hai, gaNita kI sacAI ko jhuThalAne kA prayatna hai| isa Agraha ko acchA nahIM kahA jA sktaa| yaha laukika sacAI hai, vyavahAra kI sacAI hai / isa laukika saca ko jhuThalAne kA prayatna bhI acchA nahIM hotaa| eka hai AdhyAtmika sacAI / jo vrata liyA, saMkalpa liyA, usake pratigraha hai| prANa jAye to bhale hI calA jAye para praNa nahIM jAnA caahie| Agraha acchA yA burA- yaha sApekSa hai to anAgraha acchA yA burA-yaha bhI sApekSa hai| hama ekAMtataH yaha nahIM kaha sakate ki Agraha hI acchA hai yA anAgraha hI acchA hai| kanakazrI jambUkumAra ko saMbodhita karate hue bolI- 'svAmI ! Apa to bar3e AgrahI bana gaye haiN| merI pAMca bahanoM ne Apako samajhAne kA prayatna kiyaa| itanA samajhAyA para Apane kisI kI bAta para dhyAna hI nahIM diyaa| Akhira merI bahineM bhI to samajhadAra haiM, ve bhI kucha soca samajhakara kaha rahI haiN|' 'svAmI! kama se kama bahumata kI bAta to mAnanI caahie| Apa alpamata meM haiM, akele haiM aura hamArA bahumata hai| Apa bahumata kI bAta bhI nahIM mAna rahe haiM, kevala apanI jida para ar3e hue haiN| jise pakar3a liyA hai, use chor3a nahIM rahe haiN| aisA lagatA hai- mAM kA vaha ikalautA beTA jaise jida ke kAraNa duHkhI banA, vaise hI Apa bhI duHkhI bnoge| 236
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ . the piNa haTha nahIM chor3aso, tiNanI pare dukhiyA hoy| jambU kahai o kuNa huo, the kahI batAvo moy|| jambUkumAra bolA-'kanakazrI! duHkhI banUMgA yA sukhI banUMgA, isa prazna para hama phira vicAra kreNge| pahale yaha batAo vaha mAM kA ikalautA putra kauna thA? vaha Agraha ke kAraNa duHkhI kyoM banA?' ___ jambUkumAra kathA sunane ke zaukIna the| kathA vAstava meM sarasa hotI hai| kathA meM rasa hotA hai| jaba rasa kI bAta AtI hai taba hara kisI kA mana hotA hai| bhagavAna mahAvIra ne jo cAra anuyoga kI dezanA dI, usameM eka sthAna dharmakathA kA rahA hai| yaha ullekha milatA hai-jJAtAsUtra kI sAr3he tIna karor3a kathAeM thiiN| anyatra bhI kathAoM kA vizada saMgraha hai| kathAeM rasaprada hotI haiN| rasadAra cIja acchI lagatI hai| ___ eka grAmINa AdamI zahara meM aayaa| use bhUkha laga gaI, vaha kaMdoI ke yahAM gyaa| Aja hoTala meM bhojana milatA hai, usa yuga meM kaMdoI hote the| kaMdoI se pUchA-'bhaI! yaha kyA hai?' usane kahA-'yaha jalebI hai|' jalebI khAne ke lie mana lalacA gyaa| usane khaa-'laao|' kaMdoI ne kahA-'pahale rupayA do|' 'batAo, kitanI khilaaoge|' kaMdoI bolA-'pAMca rupayA do to peTa bharakara khilA duuNgaa|' 'ThIka hai|' usane pAMca rupaye de diye aura khAne ke lie baiTha gyaa| kaMdoI ne jalebI khilAnA zurU kiyaa| vaha jalebI DAlatA gayA aura grAmINa kisAna khAtA calA gyaa| vaha khilAte-khilAte thaka gayA kintu grAmINa khAte-khAte nahIM thkaa| kaMdoI ne socA-yaha balA kyA hai? isa taraha jalebI khAtA rahegA to kyA hogA? usane pUchA-'are! tuma kitanA khAoge?' 'kyA tuma abhI thaka gaye?' usane apanI zekhI-baghArate hue kahA'A to mhArai AMkaNa bAMkaNa IM meM pUro rs| khala khAUM maNa chaha to, A khAUM maNa ds|| are! yaha to bar3I Ter3hI-mer3hI hai| isameM bar3A rasa hai| chaha mana to maiM khala hI khA jAtA huuN| yaha rasadAra jalebI kama se kama dasa mana to khAUMgA hii| tuma ciMtA kyoM karate ho?' ___ jahAM rasa hotA hai vahAM dasa mana kI bAta bhI A jAtI hai| rasadAra cAhe bhojana ho, cAhe bAtacIta ho, gAthA parama vijaya kI PRATHAMSTERROR premar AIMER 240
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ HSAHary ((Admin gAthA parama vijaya kI cAhe vyAkhyAna ho aura cAhe sAdhanA kA koI prayoga ho, vahAM AkarSaNa hotA hai| jahAM rasa na Aye, rasa na Tapake, vaha jyAdA cala nahIM sakatA, AkarSaNa paidA nahIM krtaa| rasa hotA hai to AkarSaNa banA rahatA hai| ___ jambUkumAra bhI sarasatA premI the| ve bole-'kanakazrI! maiM kaisA hUM, kaisA hoUMgA? isakI carcA abhI chodd'o| tuma yaha batAo ki vaha yuvaka apanI jida ke kAraNa duHkhI kaise banA?' ___ 'svAmI! eka yuvaka mAM kA ikalautA putra thaa| vaha bar3A ho gayA para kisI kAma meM nahIM lgaa| nikammA aura AvArA ghUmatA rhtaa| mAM ne kahA-beTA! kucha kAma kro| mAM kA kathana svIkAra kara usane kAma karanA zurU kiyaa| subaha eka jagaha jAtA, naukarI krtaa| dopahara meM jhagar3A kara use chor3a aataa| zAma ko dUsarI jagaha naukarI kara letaa| naukarI lagatA rahA, chor3atA rahA para kahIM saphala nahIM huaa| kucha dina isI prakAra bIta ge| ____ mAM ne kahA-'beTA! aisA mata kro| bAra-bAra sthAna mata bdlo| jisa cIja ko pakar3a lo, usako chor3o mt| tumhAre jIvana kI saphalatA kA yaha maMtra hai ki jisako pakar3o, usako chor3o mt|' __jo bholA AdamI hotA hai vaha pakar3atA jyAdA hai| putra ne mAM kI bAta ko pakar3a liyA, kahA-mAM! ThIka hai| maiM aisA hI kruuNgaa|' ___ kucha dina bAda eka prasaMga bnaa| vaha yuvaka ghara ke bAhara khar3A thaa| udhara se eka gadhA daur3atA huA A rahA thA aura usake pIche-pIche kumhAra bhI daur3a rahA thaa| gadhA kumhAra kI pakar3a meM nahIM A rahA thaa| kumhAra ne dUra se AvAja dI-'are yuvaka! isa gadhe ko pakar3a lo| maiM A rahA huuN|' yuvaka ne kahA-'ThIka hai| sahayoga kara detA huuN|' vaha gadhe ke pIche daudd'aa| daur3ate hue gadhe kI pUMcha hAtha meM A gii| yuvaka ne pUMcha ko pakar3a liyaa| pUMcha pakar3ate hI gadhA Akroza se bhara utthaa| usane pUMcha chur3Ane kI koziza kii| yuvaka ne pUMcha ko aura kasakara pakar3a liyaa| gadhA dulattI mArane lgaa| _ vaha yuvaka gadhe kI pUMcha ko pakar3e hue hai aura gadhA dulattI mAra rahA hai| usakI dulattiyoM kI coTa se vaha Ahata ho gyaa| coTa itanI teja thI ki zarIra lahUluhAna ho gyaa| loga yaha dekhakara usakI mUrkhatA para haMsa pdd'e| unhoMne samajhAyA-'mUrkha! mAra kyoM khA rahe ho? pUMcha ko chor3a do|' ___ yuvaka ne kahA-'cupa raho tum| maiM tumhArI bAta mAnUM yA apanI mAM kI bAta mAnUM? merI mAM ne kahA hai-jisako pakar3a lo, usako chor3anA nahIM hai| mAM ne yaha pakkA pATha mujhe par3hAyA hai| kucha bhI ho jAye, maiM ise choDUMgA nhiiN|' vaha mAra khAte-khAte lahUluhAna ho gyaa| ___ Akhira kucha loga Age Ae, kahA-'yaha jiddI AdamI hai| aise nahIM chodd'egaa|' usako jabarana pakar3a kara chudd'vaayaa| yuvaka bolA-'bhAI! tuma aisA mata kro| merI mAM kA jo Adeza hai, usameM hastakSepa mata kro|' 'svAmI! jo AdamI jiddI hotA hai vaha kaisA hotA hai? aura vaha kaise pachatAtA hai? isakA sundara udAharaNa hai yh|' ___ logoM ne usakI nAdAnI kA upahAsa karate hue kahA-'yaha yuvaka mUrkha hai| isameM parIkSA karane kI zakti nahIM hai isalie yaha duHkhI banA hai, upahAsa kA pAtra banA hai|' -
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi ne mUrkha evaM AgrahI vyakti kA eka 'kavitta' meM sundara citraNa kiyA hai pakaDyA so chor3e nahIM, mUrakha khara kA puuNch| zAstra rIta jANe nahIM, ulaTI tANai muuNch| ulaTI tANai mUMcha, vacana anAkhI bhaakhai| par3he na akSara eka TAMga sabahI maiM raakhai| mithyA kare vivAda jhUTha kA cAle chkdd'aa| chor3ana kA tallAka pUMcha jo khara kA pkdd'aa|| 'svAmI! kSamA krnaa| maiM kaTu bAta kaha rahI hUM para kahIM-kahIM kaTu satya bhI bolanA par3atA hai| yaha kaTu satya hai para Apa bhI vaisI hI rUr3hi pAle hue haiN| jo bAta pakar3a lI hai, use chor3anA nahIM caahte|' svAmI! merI bahaneM to bholI haiM, mIThI-mIThI bAteM kahakara raha gaI para maiM to kaTu satya kahanA cAhatI huuN| jaba taka kaTu satya sAmane nahIM AyegA, yaha jida kI bImArI miTegI nhiiN| prAcIna yuga meM bImArI ko miTAne ke lie DAma dete the, lohe kI zalAkA se dAgate the| AcArya bhikSu kA vizruta dRSTAMta hai| UMTa bImAra ho gyaa| vaidya ne dAgane kA parAmarza diyaa| usane lohe kI sUI ko garama kiyA aura dAga dene lgaa| yoga aisA milA ki usI samaya vaidya udhara se aayaa| usane pUchA-kyA kara rahe ho?' 'DAma de rahA huuN|' 'are bhAI! yaha sUI se nahIM hogA, garama zalAkA se dAgo to kAma hogaa|' 'svAmI! merI bahanoM ne mIThI-mIThI bAteM kahIM para kucha kAma nahIM bnaa| Apa jAnate haiM ki vaidya ko kar3avI davA denI par3atI hai aura rogI ko kar3avI davA lenI par3atI hai| maiM bhI kar3avI davA de rahI hUM, bilkula kar3avI bAta kaha rahI huuN| Apa socie, jida mata kiijie|' 'svAmI! aba hamArI bAta mAna liijie| bahuta samaya ho gyaa| rAta bhI bahuta kama zeSa rahI hai| aba uThane kA, jAgaraNa kA samaya hone vAlA hai| AkhI rAta carcA meM bitA dI para Apane apanI jida nahIM chor3I para aba isa jida ko jarA chor3a do| sarala citta hokara anAgraha bhAva se hamArI bAta ko svIkAra kro| abhI dIkSA mata lo, muni mata bno| samaya Ane para hama bhI Apake sAtha munitva ko svIkAra kreNgii|' 'svAmI! Apa mahAvIra vANI kI duhAI dete haiN| Apa kahate haiM-maiM mahAvIra kI vANI ke AdhAra para saba kucha kara rahA huuN| para Apa dekho-mahAvIra ne kyA kahA hai? 'jAmA tiNNi udAhiA'-Apa AcArAMga sUtra ke isa pATha ko pddh'o| AcArAMga sUtra meM yAma tIna batalAe haiN| yAma kA eka artha hai prhr| yAma kA eka artha hai avsthaa| tIna avasthAeM haiN| kucha loga bacapana meM dIkSita hote haiM, kucha javAnI meM dIkSita hote haiM aura kucha bur3hApe meM dIkSA lete haiN| tInoM yAma haiM dIkSA lene ke lie| ApakA yaha Agraha kyoM hai ki abhI dIkSA lenA hai| abhI to Apa javAna ho rahe haiN| abhI Apa saMsAra meM rho| saba kucha dekho, saba kucha khAo, pIo, dhana kA upabhoga kro| saMpadA ko, parivAra ko bddh'aao| jaba bur3hApe kI dahalIja para jAo taba Apa muni bana jaanaa| hama saba saMkalpa karatI haiM ki hama saba Apake sAtha sAdhvI bneNgii|' gAthA parama vijaya kI 242
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ m gAthA parama vijaya kI kanakazrI ne khUba gaharA upadeza diyaa| kaTu bhASA kA prayoga bhI kiyaa| mUrkha kI bhAMti kI gadhe kI pUMcha pakar3a kara apanA nukasAna karane vAlA bhI batA diyaa| apanA-apanA dRSTikoNa, apanI-apanI bhUmikA aura apanA-apanA tarka / kanakazrI jisa bhUmikA para khar3I hai, usa bhUmikA meM paudgalika sukhoM kA Asevana sArapUrNa lagatA hai| mohAtmaka dRSTikoNa bhI yahI hai - saMsAra meM raho, saba kucha khAo, pIo, mauja kro| aneka vyaktiyoM ne mujhe bhI yaha sujhAva diyA- Apako sAtoM cIjeM khAnI caahie| sAtoM cIjeM kyA haiM - yaha to zAyada nahIM jAnate para yaha kahAvata ho gaI -sAtoM cIjeM khAnI caahie| maiMne kabhI isa sujhAva ko svIkAra nahIM kiyA para sujhAva dene vAloM kA tarka yahI rahA - vyakti hara cIja khAe to acchA rahatA hai| bhojana ke prati, iMdriyoM ke viSayoM ke prati AkarSaNa sahaja rahatA hai| hara AdamI usI ora le jAnA cAhatA hai| tyAga kI ora jAnA kaThina hai aura koI jAnA cAhe to usake sAmane na jAne kitanI samasyAeM khar3I kara dete haiN| abhI eka bahina aaii| vaha mumukSu bananA cAhatI hai| hamane pUchA-- avasthA kitanI hai? kahAM taka par3hI ho ? bhAvanA kaba se hai? usane sabakA samIcIna uttara diyaa| maiMne pUchA- tumhAre mAtA-pitA kyA kaha rahe haiM? pitA pAsa meM khar3e the, bole-mammI manAhI kara rahI hai| maiMne kahA-isameM koI Azcarya nahIM hai| koI dIkSA letA hai to gRhastha ko acchA nahIM lgtaa| use saMsAra meM rakhanA hI acchA mAnatA hai| dIkSA lene kI bAta prAyaH acchI nahIM lgtii| pUjya kAlUgaNI kA cAturmAsa udayapura thaa| muni mIThAlAlajI kI dIkSA ho rahI thI / usa dIkSA ke saMdarbha meM zahara ke logoM ne bahuta bavaMDara kiyA / aura to kyA, zAka-sabjI becane vAle kUMjar3oM ne bhI eka satyAgraha sA zurU kara diyaa| paMcAyatI noharA, jahAM cAturmAsa ho rahA thA, rAta ko pattharoM kI varSA hone lgii| eka parivAra kA vyakti apane mAtA-pitA kI svIkRti se dIkSA le rahA thaa| isake sivAya dUsaroM ko lenAdenA kyA thA ? kUMjar3oM ko lenA-denA kyA thA ? para saba loga yaha cAhate haiM ki moha meM phaMsA rahe, moha ko chor3akara vItarAgatA meM koI kyoM jAe? yaha mohAtmaka duniyA kA svabhAva hai| bhI jambUkumAra ne sArI bAta dhyAna se sunii| kanakazrI kI ora unmukha hokara bole--'kanakazrI! tuma bahuta hoziyAra aura viduSI ho / apanI bAta ko rakhane meM bar3I catura ho / parantu tuma jAnatI ho - maiMne dharma ko kevala par3hA nahIM hai, dharma ke marma ko samajhA hai| mahAvIra kI yaha bAta mere dila meM baiTha gaI hai - agara AtmA ko jAnanA hai to saMbaMdhoM ko chor3anA pdd'egaa| jaba taka saMyoga aura saMbaMdha rahatA hai, AtmA kA bodha nahIM ho sktaa|' 'kanakazrI! maiMne jo sarvatyAga kA nizcaya kiyA hai, usakA sabala AdhAra hai| tuma use jAnogI to tumhAre cintana meM bhI eka nayA unmeSa aaegaa|' 243
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI bhASA kA kAma eka vyakti ke vicAra ko dUsare taka pahuMcAnA hai| yadi bhASA nahIM hotI to sabakI bAta apane-apane mana meM rahatI, bAhara nahIM jaatii| yaha saMpreSaNIyatA bhASA kI vizeSatA hai| kintu yaha duniyA ke saba prANiyoM ko kahAM prApta hai? duniyA ke jitane prANI haiM unameM sabase jyAdA bhASA kA vikAsa zAyada manuSya meM huA hai| naraka meM bhASA kA koI vikAsa nahIM hai| tiryaMca jIvoM meM bhI bhASA kA bahuta vikAsa nahIM hai| bahuta choTA zabdakoza hai pazu-pakSiyoM kaa| devatA kI bhASA kA bhI bar3A vicitra kAma hai| devatA kI koI bhASA hai yA nahIM yaha bhI khoja kA viSaya hai| kahA jAtA hai-devatA ardhamAgadhI prAkRta meM bolate haiN| kucha kahate haiM-saMskRta meM bolate haiN| para lagatA aisA hai ki unakI bhASA kaMpana kI bhASA hotI hai, manuSya ke jaisI spaSTa bhASA nahIM hotii| kisI mAravAr3I ke muMha bolatA hai to devatA mAravAr3I bhASA bola letA hai| gujarAtI vyakti ke mukha se bolatA hai to gajarAtI meM bolatA hai| kisI musalamAna ke muMha bolatA hai to urda, phArasI meM bola letA hai| jaisA mAdhyama milA, vaisI devatA kI bhASA hamAre sAmane AtI hai| eka manuSya hI aisA prANI hai, jisameM vyakta bhASA kA vikAsa huA hai| usakA vizAla zabdakoza hai, jisameM lAkhoM zabda haiN| manuSya kavitA banAtA hai, gIta banAtA hai, nibaMdha likhatA hai, vyAkhyAeM karatA hai| bhASA kA kitanA prayoga karatA hai mnussy| vaha hara bAta ko vANI ke dvArA prakaTa kara detA hai| bhASA eka mAdhyama avazya hai para eka-dUsare kI bAta samajhanA kevala bhASA kA hI kAma nahIM hai| eka AdamI eka bAta kaha rahA hai, dUsarA usako ulaTA pakar3a rahA hai| bhASA to hai, para bAta samajha meM nahIM aatii| kAraNa kyA hai? kucha avarodha rahate haiM jo vahAM taka pahuMcane nahIM dete| vyakti pUrI bAta sunatA bhI nahIM hai| sunatA hai to usakA artha nahIM samajhatA, hRdaya meM vaha bAta nahIM utaratI isIlie bhASAvAn yA bhASAvAhaka hone para bhI vyakti ko eka-dUsare kI bAta samajha meM nahIM aatii| jo bAta kanakazrI ne kahI, use jambUkumAra nahIM samajha rahA hai| donoM meM eka dUrI banI huI hai| vaha dUrI kevala zabdoM kI nahIM, cintana aura bhAvoM kI banI huI hai| bahuta sAre loga pravacana sunate haiM 244
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka 40 ) 6).. * ( gAthA parama vijaya kI kintu kyA saba usakA samIcIna hArda samajha pAte haiM? artha samajhane meM bar3A aMtara raha jAtA hai| kahA kucha jAtA hai aura samajha kucha aura liyA jAtA hai| jaina sAhitya meM tIna prakAra kI pariSad kA ullekha milatA hai-jJa-pariSada, ajJa-pariSad aura durvidagdha prissd| jJa-pariSad to bAta ko ThIka samajha letI hai| ajJa pariSad samyak samajha nahIM paatii| durvidagdha pariSad kathya kA viparIta artha lagA letI hai| saradArazahara kI ghaTanA hai| gurudeva pravacana kara rahe the| pravacana meM sahaja prasaMga AyA ki do aMgulI kI yaha mudrA rhe| aneka logoM ne usakA samyak artha grahaNa kiyaa| zrotAoM meM pIche koI saToriyA baiThA thaa| usane samajha liyA ki Aja do ke aMka para saTTA lagAnA hai| yaha asamIcIna artha kA grahaNa hai| ___samajhane kI apanI apanI dRSTi hotI hai isalie eka hI vAkya ke bhinna-bhinna artha lagAe jAte haiN| yahI kAraNa hai ki vicAroM meM bheda rahatA hai| ciMtana kI pRSThabhUmi meM rahatA hai bhaav| yadi bhAvAtmaka saMvedana eka jaisA bana jAe to cintana aura bhASA meM dUrI simaTa jAtI hai| jambUkumAra aura kanakazrI ke bhAvoM kI dizA eka nahIM hai isIlie unake dRSTikoNa meM aMtara banA huA hai| kanakazrI ke tarka se asahamati kA kAraNa bhI yahI hai| jambUkumAra cAhatA hai jaise pAMca kanyAoM kI bhAvadhArA aura cintanadhArA meM parivartana AyA hai, vaise hI kanakazrI kI bhAvadhArA aura cintanadhArA bdle| kanakazrI kI abhilASA hai-jambUkumAra tyAga kI yazogAthA baMda kara hamArI icchA kA sammAna kre| ___ jambUkumAra ne kanakazrI ko saMbodhita karate hue kahA-'priye! maiMne tumhArI bAta bahuta gaMbhIratA se sunI, tumane kAphI sApha bAta kahI, cikanI-cupar3I bAteM nahIM kahI, sugara koTeDa goliyAM nahIM dii| kaTuka cirAyatA jaisI kar3avI bAta khii| tumhArI spaSTavAditA se maiM bahuta khuza huuN| tumane kahA maiM jiddI hUM, AgrahI huuN| maiM bhI svIkAra karatA hUM ki Agraha mujha meM hai para Agraha isa bAta kA hai ki maiM karjadAra bananA nahIM cAhatA, dUsare ke RNa para jInA nahIM cAhatA aura maiM cora bananA nahIM caahtaa| merA yaha Agraha satya kA Agraha hai ki maiM karjadAra nahIM banUMgA aura cora nahIM bnuuNgaa|' ___ priye! tuma jAnatI ho-jo cora hotA hai, corI karatA hai vaha bahuta duHkhI hotA hai| jo sira para karjA le letA hai, usako cukAnA par3atA hai| karjadAra ke duHkha kA koI pAra nahIM hotaa| vaha usI prakAra duHkhI hotA hai, jisa prakAra cAraka nAma kA eka vyakti huA thaa|' kanakazrI ne jijJAsA kI 'svAmI! kauna thA vaha cAraka? vaha kaise karjadAra banA? usane kaise corI kI? yaha bAta mujhe batAeM to maiM ciMtana karUMgI ApakI bAta pr|' / 245
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'kyA tumheM usakI karuNa kathA sunAUM ?' 'hAM, svAmI! kintu merA mana ApakI bAta 'priye! tuma kyA kahanA cAhatI ho ?' 'svAmI! kyA hama karjadAra bananA cAhatI haiM? hameM kyA jarUrata hai karjA lene kii| hamAre pAsa itanI apAra saMpadA hai ki hama svayaM duniyA ko karjA de sakate haiN| karjA lene kI bAta hI kahAM sunakara Azcarya se bhara uThA hai|' 'priye! tuma cAraka kI kathA sunogI to svayaM samajha jAogI ki karjadAra kauna hotA hai aura use kaisA duHkha bhoganA par3atA hai?' 'svAmI! Apane yaha bhI kahA- maiM cora bananA nahIM cAhatA para priyatama ! hamAre ghara meM koI kamI kahAM hai ? hameM corI karane kI bhI koI jarUrata nahIM hai| corI to vaha karatA hai, jisakI Adata bigar3a jAtI hai yA jo garIbI ke abhizApa se abhizapta hotA hai| svAmI! hama garIba nahIM haiN| hamArI Adata bhI galata nahIM hai| acche kula meM janma liyA hai, acche saMskAra mile haiN| hama aise kArya kyoM kareMgI?' 'priye! pahale cAraka kI kathA to suno| usameM isa prazna kA uttara bhI milegaa|' 'acchA svAmI!' "priye! eka gAMva meM eka kSatriya rahatA thaa| bahuta samRddha aura pratiSThita / usa kSatriya ke ghara meM bahuta bar3hiyA ghor3I thii| ghor3I kI sAra-saMbhAla ke lie usane eka naukara rkhaa| usakA nAma thA caark| vaha ghor3I kI dekhabhAla krtaa| usa ghor3I ke lie alaga se dhAna kI buvAI hotI / kheta kA vizAla bhUbhAga isalie ArakSita thA ki vahAM jo anAja boyA jAe, vaha ghor3I ke khAne ke lie kAma aae| cAraka ko Adeza thA-ghor3I ko anAja khilAyA jAe kintu naukara ne isa Adeza kA pAlana nahIM kiyaa| kheta meM jo anAja hotA, use vaha cAraka curA letA / usa anAja ko apane ghara le jAtA aura ghor3I ko ghAsa-phUsa khilA detaa| usane anAja kI corI kI aura corI ke sAtha vaha ghor3I kA karjadAra bhI bana gyaa|' 'oha!' 'priye! jisake hisse meM jo cIja hai vaha usako na denA aura svayaM le lenA - yaha corI bhI hai, usake sAtha RNa bhI hai| isa caurya pravRtti aura RNAnubaMdha ke sAtha karma kA karjA bhI car3hatA calA gyaa|' 'priye! sabase bar3A karjA karma kA hotA hai| koI dUsarA karja hotA hai to vyakti socatA hai - sira para karja hai, bhAra kA anubhava hotA hai / kintu yaha karma kA karja aisA hai ki vyakti karatA calA jAtA hai, kabhI socatA hI nahIM hai - kitanA bojha ho rahA hai, kitanA bhAra bar3ha rahA hai aura dimAga kitanA bojhila bana rahA hai|' 'priye! jaba karma kA paripAka hotA hai, karma udaya meM AtA hai, karja kI eka sAtha mAMga AtI hai taba vyakti pachatAtA hai aura duHkhI bhI banatA hai para vaha kucha kara nahIM pAtA / ' "priye! vaha cAraka corI karatA rahA, karjA bhI car3hatA rahA aura karma kA baMdhana bhI hotA rhaa|' "priye! jo corI karegA usako niSedhAtmaka bhAvoM meM jAnA pdd'egaa| kharAba bhAva, kharAba vicAra Ate haiM tabhI galata kAma hotA hai| bhAva kI vikRti ke binA saMbhava nahIM hai dUsare ke svatva kA apaharaNa / vaha cAraka 246 m gAthA parama vijaya kI W &
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' }, gAthA parama vijaya kI vor svayaM karjadAra banatA gayA, karma kA karjA car3hatA calA gayA aura corI bhI karatA calA gyaa| kAphI samaya taka vaha jaghanya karma karatA rahA / ' 'priye! cAraka kI manovRtti malina thI isalie vaha ghor3I ko pauSTika cIjeM nahIM khilaataa| ghor3I ko khAnA bhI pUrA nahIM miltaa| vaha niraMtara durbala banatI rahI aura eka dina vaha ghor3I mara gii|' 'priye! isa duniyA meM amara koI nahIM rahatA / burAI karane vAlA bhI amara nahIM rhtaa| mArane vAlA bhI amara nahIM rhtaa|' 'priye! kucha samaya pazcAt vaha cAraka bhI mara gyaa| usI nagara meM vaha cAraka eka dAsa ke ghara paidA huaa| usakA zarIra itanA bhaddA aura itanA kurUpa thA ki koI puruSa yA strI usako dekhanA bhI pasaMda nahIM krte|' koI puruSa bhaddA kyoM banatA hai, koI suMdara kyoM banatA hai? isakI vyAkhyA Aja jeneTika iMjIniyariMga ke vaijJAnika jIna ke AdhAra para karate haiN| adhyAtma ke loga karma ke AdhAra para karate haiM ki kisa karma kA yaha pariNAma hai? karma ke AdhAra para bahuta sArI bAteM sAmane AtI haiN| jaba hama pUrvajanma, vartamAna janma aura punarjanma - Age hone vAlA janma - ina tInoM ko eka sAtha dekhate haiM, taba bar3A vicitra lagatA hai / jo vyakti atIta kI ora AMkha mUMda kara baiThA hai, bhaviSya kI ora dhyAna nahIM detA, kevala vartamAna ko hI dekhatA hai---aisA vyakti hiMsA karatA hai, jhUTha bolatA hai, AtaMkavAdI banatA hai, cora, DAkU banatA hai, aparAdhI bana jAtA hai, nazAkhora bana jAtA hai kintu jaba atIta pITha ke pIche, bhaviSya hamAre sAmane aura bIca meM svayaM kA vartamAna-ina tInoM ko vyakti eka sAtha dekhatA hai to zAyada cintana kA koNa badala jAtA hai| adhyAtma manISI kahate haiM---bhAI! tuma tInoM kAloM ko eka sAtha dekho| atIta meM tuma kyA the? vartamAna meM atIta kA kitanA prabhAva hai? bhaviSya tumhAre sAmane hai| tumhArA AcaraNa jaisA hogA, bhaviSya bhI vaisA hI hogaa| jaisA jJAna, jaisA darzana aura jaisA AcaraNa hogA, vaisA tumhArA bhaviSya bnegaa| jo ina sabako milAkara dekhatA hai vaha samyagdRSTi hai| isa prakAra dekhane vAlA bahuta bar3A anartha nahIM kara sktaa| vaha socatA hai--koI satkarma kiyA thA, isalie yaha janma acchA mila gayA, para patA nahIM Age kyA hone vAlA. hai? maiM jAgarUka rahUMgA to bhaviSya bhI acchA rhegaa| itihAsa kI ghaTanAeM batAtI haiM-pichale janma meM jo rAjA thA, bar3A AdamI thA, vaha marakara kyA banA? koI kuttA bana gayA, koI sUara bana gyaa| jo eyarakaMDIzana meM rahane vAlA thA vaha bhaiMsA bana gyaa| kitanI garmI lagatI hai bhaiMse ko? vaha rAjasthAna meM bhaiMsA banA gAr3I ke jutA rhtaa| itanI dhUpa, itanI grmii| rAjasthAna meM kahAM jalAzaya mile ? 'priye! vaha ghor3I mara kara vezyA banI aura vaha naukara kurUpa bhaddA lar3akA bnaa| eka dina yoga milA-vaha vezyA kahIM jA rahI thii| cAraka ne use dekha liyaa| dekhate hI bhItara meM kucha mohAtmaka spaMdana huA, socA- yaha koI paricita lagatI hai| kauna hai yaha? kevala yaha prazna hI paidA nahIM huA, AkarSaNa bhI paidA ho gayA, moha bhI jAga gyaa| vaha tatkAla daur3A, vezyA ke pAsa gayA, bolA- maiM tumase paricaya karanA 247
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAhatA huuN| vezyA ne usakI sUrata zakla ko dekhA aura phaTakArA-mUrkha kahIM kA! cale jaao| tuma itane bhadde ho ki maiM tumhAre sAmane dekhanA bhI nahIM caahtii|' yaha eka vairAnubaMdha kA pratiphala hai| jAne-anajAne vairAnubaMdha ho jAtA hai| cAraka ne usake bhojana ko curAyA, isalie anajAna meM bhI eka vaira kA anubaMdha ho gyaa| AcArya bhikSu ne anukaMpA kI caupAI meM bahuta suMdara likhA-vaira se vaira kA anubaMdha hotA hai, mitra se mitra kA anubaMdha hotA hai| eka hotA hai tAtkAlika kAma aura eka hotA hai anubNdh| anubaMdha kA matalaba hai ki eka zrRMkhalA bana jAtI hai| eka kar3I ke bAda dusarI kar3I calatI rahatI hai| zRMkhalA, sAMkala athavA kar3I avicchinna ho jAtI hai| vaira kA anubaMdha hotA hai aura maitrI kA bhii| Aja kisI kA upakAra kiyA, agale janma meM vaha bhI upakAra kara degaa| Aja kisI kA nAza kiyA, agale janma meM vaha bhI vinAza kara degaa| yaha anubaMdha calatA rahatA hai| vezyA ke mana meM ghRNA paidA ho gii| use dekhate hI dutkAra diyaa| cAraka ke mana meM rAga paidA ho gyaa| vaha use chor3atA nahIM hai| Akhira bahuta prayatna kiyaa| aisA kucha avasara milA ki vaha vezyA ke ghara meM naukara bana gyaa| vahAM naukarI kara rahA hai aura apanA kAma calA rahA hai| vezyA ke prati bahuta anurAga thA usake mana meM aura vezyA ke mana meM tIvra ghRNA thI usake prti| usane bahuta prayatna kiyA ki vezyA kabhI mujhe pyAra de, apanA le| kAphI anunaya kiyA para vezyA ne kabhI sAmane dekhanA bhI pasaMda nahIM kiyaa| usane kahA-'tuma naukara ho, tumheM jo kAma sauMpA huA hai, karate raho para mere sAmane mata rho|' isa bAta ko lekara cAraka ke mana meM aisI graMthi banI ki vaha saMtapta rahane lgaa| jisake mana meM tIvra gAthA abhilASA jAga jAtI hai, vaha sapanA pUrA nahIM hotA, vaha kalpanA pUrI nahIM hotI to vyakti duHkhI banatA hai| parama vijaya kI cAraka itanA duHkhI banA ki rAta-dina ArtadhyAna meM rahane lagA aura usI ArtadhyAna meM duHkha kA vedana karatA huA maraNa ko prApta huaa| kathA kA upasaMhAra karate hue jambUkumAra ne kahA-'kanakazrI! tuma bhI mujhe cAraka banAnA cAhatI ho? kyA maiM karjadAra banUM? kyA maiM cora banUM? usane kSatriya ke anAja kI corI kii| kSatriya ne ghor3I ko anAja khilAne kA kAma sauMpA thA kintu vaha bIca meM svayaM khA jAtA thaa| usane corI kI aura corI ke kAraNa karma kA itanA bojha sira para kara liyA, itanA karjA kara liyA ki marakara bhI kurUpa AdamI bnaa| niraMtara pratAr3anA aura tiraskAra kA pAtra banA, aMtima samaya meM bhI nikRSTa pariNAmoM meM mraa| priye! maiM na to karjadAra bananA cAhatA hUM aura na corI karanA cAhatA huuN|' 'svAmI! isameM corI kahAM haiM? Apa kisakA curA rahe haiM? Apake pAsa pracura dhana-saMpadA hai| corI kA prazna hI nahIM uThatA?' 'priye! AjJA kI avahelanA bhI corI hai|' 'svAmI! Apa kisakI AjJA kI avahelanA kara rahe haiM?' 'priye! mujhe merI aMtarAtmA kA Adeza milA hai ki jambUkumAra! tumheM vItarAga bananA hai| jambUkumAra! tumheM kevalI bananA hai| merI aMtarAtmA ke isa Adeza kA pAlana na karUM to yaha AtmA kI corI hogii| priye! 248
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ (ha) ( U.. - gAthA AtmA kI bhI corI hotI hai| kevala dUsarI vastuoM kI corI nahIM hotI, apanI bhI corI hotI hai| maiMne svayaM mana meM socA, saMkalpa kiyA aura vaisA nahIM karatA hUM to yaha eka prakAra se corI hai|' "priye! mahAvIra ne corI ke aneka prakAra batalAe haiN| tumane prAkRta kI isa marmasparzI gAthA ko par3hA hai tavateNe vayateNe rUvateNe ya je nre| AyArabhAvateNe ya, kuvvaI devkivvisN|| jo manuSya tapa kA cora, vANI kA cora, rUpa kA cora, AcAra kA cora aura bhAva kA cora hotA hai, vaha kilviSika deva meM utpanna hone yogya karma kA arjana karatA hai|' eka sAdhaka tapasvI to nahIM hai kintu patalA, dubalA aura thakA-mAMdA hai| dUsarA sAdhu tapasyA kara rahA hai| loga Aye, dekhA ye mahArAja itane dubale-patale haiM, avazya hI ye tapasvI haiN| logoM ne pUchA-'mahArAja! hamane sunA hai ki yahAM para eka bar3e tapasvI sAdhu haiN| kyA ve Apa hI haiM?' vaha sarala hotA to yaha kaha detA-maiM nahIM krtaa| yadi usake mana meM kapaTa hai to vaha uttara detA hai-'sAdhu saba tapasvI hI hote haiN|' yaha corI hai tapasyA kii| vayateNe avasthA kI corI yA vANI kI corI, rUvateNe-rUpa kI corI aura AyArabhAvateNe AcAra aura bhAva kI corii| saba sAdhu samAna to nahIM hote| sAdhuoM meM bhI aMtara hotA hai| kisI ne pUchA-munijI! hamane sunA hai eka mahArAja bahuta AcAraniSTha haiM, unakI IryAsamiti itanI sadhI huI hai ki eka-eka paira dekhadekhakara bhUmi para rakhate haiN| kyA ve mahArAja Apa hI haiM? munijI bole bhole AdamI! samajhate nahIM ho| saba sAdhu AcAraniSTha hote haiN| vaha usa AcAraniSTha sAdhu kA nAma nahIM btaataa| yaha AcAra kI corI hai| ___ priye! ziSya ko guru kA Adeza milA yaha kAma tumheM karanA hai| ziSya vaha na kare to yaha guru-AjJA kI avahelanA hai|' _ 'priye! mujhe AtmA kA Adeza milA hai ki mujhe muni bananA hai, vItarAga bananA hai, kevalI bananA hai| yadi maiM na banUM to yaha AtmA kI corI hogii|' _ 'priye! tuma jAnatI ho-karma kA karjA kitanA bhArI hotA hai aura use cukAnA par3atA hai| dhana Adi kA karjA to koI yahAM na bhI cukaaye| vyakti binA cukAe mara jAye to kauna cukAyegA para yaha karma kA karjA to aisA hai ki cukAe binA koI gati nahIM hai|' _ 'priye! tuma mahAvIra ke isa vacana kA anuzIlana karo kaDANa kammANa na asthi mokkho-kRta karma se chuTakArA nahIM miltaa| natthi aveyaitA tavasA vA jhosaittA-bhoge binA athavA tapasyA ke dvArA kSINa kiye binA chuTakArA nahIM hotaa|' 'priye! maiM karjadAra bananA nahIM caahtaa| mujhe karjadAra bananA pasaMda nahIM hai|' 'svAmI! Apa kyA cAhate haiM? karjadAra bananA bhI nahIM cAhate aura corI karanA bhI nahIM cAhate, Akhira cAhate kyA haiM? 'priye! maiM cAhatA hUM parama sukh|' parama vijaya kI
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'svAmI! kyA ye iMdriyAM, ye bhoga ke sAdhana, ye manonukUla samarpitA kanyAeM-kyA yaha sukha kA saMsAra nahIM hai?' 'priye! tuma pralobhana detI ho ki itanA dhana AyA hai, itanI saMpadA hai, itanA saba kucha hai, para maiM jo cAhatA hUM usake sAmane yaha eka tinake jitanA bhI nahIM hai|' 'svAmI! Apa kaisA sukha cAhate hai?' 'apyA paramappao hoi-maiM AtmA se paramAtmA bananA cAhatA huuN|' 'svAmI! paramAtmA banane se kyA milegA Apako?' 'mujhe itanA sukha milegA ki jitanA isa ghara meM, isa dhana meM nahIM hai|' 'itanA sukha kahAM se AyegA?' 'priye! vaha bAhara se nahIM AyegA, apane bhItara se aaegaa| apane bhItara hai itanA sukh|' 'priye! mahAvIra ne jo kahA hai, use dhyAna se suno| 'savvesiM sukharAsiM'-saba jIvoM ke sukha kA Dhera kara lo| jaise anAja kA Dhera hotA hai, vaise eka-eka jIva ke sukha ko lo, saba jIvoM ke sukhoM ko lete jaao| jo anaMta jIva isa saMsAra meM haiM, una saba jIvoM ke sukha kA eka vizAla Dhera banA lo| dUsarI ora eka vItarAga kA sukha, mukta AtmA kA sukha yA IryApathikI kriyA meM rahane vAle sAdhaka kA sukha sAmane rakha do| eka vizAla tarAjU laao| usameM eka ora to sArI duniyA ke sukha kA Dhera rakha do, dUsarI ora eka gAthA vItarAga athavA mukta AtmA ke sukha ko rkho| tarAjU ke donoM palloM ko taulo| jisa palle meM vItarAga kA parama vijaya kI sukha hai, vaha nIcA rhegaa| usakI tulanA meM kucha bhI nahIM hai sArI duniyA kA sukh|' ___'priye! maiM aisA mUrkha nahIM hUM ki jo thor3e sukha prApta haiM unheM chor3akara korI kalpanA meM calA jAUM aura thor3e se bhI vaMcita ho jaauuN| appaMpi ya mA bahuyaM lupejjA-mujhe thor3e ke lie bahuta ko nahIM gaMvAnA hai| priye! kyA tuma thor3e sukha ke lie bahuta ko gaMvAnA cAhatI ho?' 'svAmI! aisA kauna mUrkha hogA, jo thor3e ke lie bahuta ko khoe?' 'priye! phira ina kSaNika paudgalika sukhoM meM mata uljho| parama sukha ke patha para prasthAna kA saMkalpa kro| vahI tumhAre lie Adeya aura zreya hogaa|' ____ jambUkumAra ke ina bhAvapUrNa vacanoM ne kanakazrI ke hRdaya ko chU liyaa| usakA mAnasa bhI rAga se virAga kI dizA meM caraNanyAsa ke lie samudyata bana gyaa| 250
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ (E) ( Coh h gAthA parama vijaya kI __sAmAjika jIvana moha kI parikramA kara rahA hai| moha kA vizAla sAmrAjya hai| jahAM sAmrAjya hai vahAM surakSA ke lie senA bhI jarUrI hai| jahAM senA hai vahAM senApati bhI hote haiN| moha ke sAmrAjya kI surakSA ke lie do bar3e senApati haiM-ahaMkAra aura mmkaar| maiM aura merA yaha bhAva bar3A vicitra hotA hai| AdamI apane Apako dUsaroM se alaga dikhAnA cAhatA hai, bar3A mAnanA cAhatA hai| pUjA, pratiSThA, zlAghA aura apanA bar3appana use bahuta priya hotA hai| vaha kahatA to yaha hai ki mujhe amuka priya hai para vAstava meM prazaMsA, zlAghA, pratiSThA jitanI priya hai utanA zAyada koI priya nahIM hai| do prazaMsA ke zabda kaha do, basa apanA bana jAyegA aura do niMdA kI bAta kaha do, dUra haTa jaayegaa| vyakti apanI zreSThatA dikhAnA cAhatA hai| merI jAti, merA kula, merA vaMza, merA vaibhava, merA jJAna aura merI tapasyA-jAti mada, kula mada, tapa mada Adi ahaMkAra ke aneka prakAra banate haiN| ____ ahaMkAra tor3atA hai, dUsaroM se jor3atA nahIM hai| vyakti svayaM ko dUsaroM se alaga kara letA hai aura alaga hue binA pratiSThA kA koI svAda nahIM aataa| dUsaroM se alaga lagUM taba kucha atiriktatA kA anubhava hotA hai| yaha prabala samasyA hai| eka kavi ne kalpanA kI-bakarI maiM-maiM bolatI hai| 'maiM-maiM' karate hI bakarI kA sira kaTa gyaa| bakarI ke bAloM se bunakara tAra bunate haiN| tAra bunate samaya maiM-maiM kI nahIM, 'tU-tU' kI AvAja AtI hai| 'tU-tU' karate hI unakA mola bar3ha gyaa| 'maiM 'maiM karata hI bAvalI chAga kaTAyo shiish| 'tU' 'tU' bolata bAla ko mola bhayo dasa biis|| yaha 'maiM'-ahaM bar3A khataranAka hotA hai| isa ahaM ke kAraNa AdamI dUsaroM ko kucha mAnatA nahIM hai, viSamatA paidA karatA hai| duniyA meM jitanI viSamatA hai, usakA eka pramukha kAraNa hai ahNkaar|
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpazrI jambUkumAra ko samajhAne ke lie udyata huii| usane kahA- svAmI! maiM sabase pahale kSamA mAMgatI huuN| kyoMki maiM jo kahUMgI vaha zAyada Apako priya nahIM lgegaa|' 'rUpazrI! tuma kyA kahanA cAhatI ho ?' 'svAmI! maiMne Apa jaisA ahaMkArI AdamI nahIM dekhaa| ApameM itanA ahaMkAra hai ki Apa kisI kI bAta para dhyAna nahIM dete, kisI kI salAha ko mAnate nahIM haiN| kyA akelA AdamI hI samajhadAra hotA hai| duniyA meM? dUsare bhI to roTI khAte haiM, pAnI pIte haiM, dUsaroM meM bhI samajha hai| svAmI! aisA lagatA hai ki sArI samajhadArI kA ThekA Apane le liyA hai|' 'svAmI! ApakA anubhava paripakva nahIM hai| abhI Apa bahuta choTe haiN| ApakI avasthA bhI kyA hai?' 'svAmI! maiM Apako eka nIti kI bAta batAUM ?' 'priye! maiM avadhAnapUrvaka sunUMgA tumhArA maMtavya / ' 'svAmI! nItikAra ne kitanA acchA likhA hai--- 252 guNinAmapi nijarUpapratipatti parataH evaM saMbhavati / svamahimadarzanamakSoH mukuratale jAyate ysmaat|| svAmI! kitanA hI guNI AdamI hai para vaha apane Apako jAnanA cAhatA hai to use dUsaroM kA sahArA lenA pdd'egaa| dUsare loga batAeMge ki Apake bhItara kauna se guNa haiN| vyakti yaha svayaM nahIM jAna sktaa|' 'svAmI! nItikAra ne kitanA suMdara dRSTAnta diyA hai - AMkha sabako dekhatI hai para jaba AMkha yaha soce ki mujhe apane Apako dekhanA hai to kyA vaha svayaM ko dekha pAyegI ? sabako dekhane vAlI AMkha ko jaba apane Apako dekhanA hai to use zIze ke sAmane jAkara khar3A honA hogaa| darpaNa yaha dikhA degA ki tuma kaisI ho? vaha svayaM apane Apako nahIM dekha sktii| ' 'svAmI! Apa bhI apane Apako pahacAna nahIM rahe haiN| Apa kaise haiM-ise dUsare adhika batA sakate haiN| para samasyA yaha hai ki Apa dUsaroM kI bAta mAna nahIM rahe haiN| ' 'svAmI! bAta kar3avI hai para bahuta saca hai / maiM kahUM yA na kahUM?" 'priye! avazya kho| saca ko kyoM chipAnA cAhie?' 'svAmI! puruSa ke lie bahattara kalAeM aura strI ke lie causaTha kalAeM hotI haiM para aisA lagatA hai ki Apa cauhattara kalAeM par3ha gaye haiN| Apane do kalAeM adhika par3ha lI haiN|' m gAthA parama vijaya kI w ra
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI "priye! kauna-sI do kalAeM?'-jambUkumAra ne sAzcarya puuchaa| 'svAmI! svayaM kI to upaja nahIM aura dUsaroM kI bAta mAnanA nahIM ye do kalAeM aura par3ha lI haiN| isa prakAra Apa 74 kalAoM meM nipuNa bana gaye haiN|' 'priye! kyA kahanA cAhatI ho tuma?' 'svAmI! hama saba itanA samajhA rahI haiM para Apa kisI kI bAta nahIM mAna rahe haiN| yaha ahaMkAra acchA nahIM hai| dUsare kI salAha bhI mAnanI caahie| dUsare kI bAta para dhyAna denA bhI jarUrI hai| svAmI! yadi Apa hamArI bAta nahIM mAnoge to usa siMcAnA pakSI kI taraha pchtaaoge|' ___jambUkumAra zAMta svara meM bolA-rUpazrI! bahuta kar3avI bAta bola rahI ho para koI bAta nahIM hai| kama se kama yaha to batA do ki vaha siMcAnA pakSI kaise pachatAyA? kaise duHkhI banA?' rUpazrI jambUkumAra kI zAMta vRtti ko dekha stabdha raha gii| mana meM kucha zraddhA kA bhAva bhI paidA ho gyaa| usane socA kitanA anAveza hai? itanI kaTu bAta kahI phira bhI mukha para kSobha aura krodha kI rekhA nhiiN| vilakSaNa hai shaaNti| inheM uttejanA bhI nahIM aatii| Ajakala ke kucha pati to aise haiM ki patnI agara thor3I-sI apriya bAta bhI kaha de to piTAI karanI zurU kara dete haiN| Aveza bahata hai| Aja dasarI samasyA hai naze kii| nazA bahata karate haiN| jo jardA, pAna parAga, zarAba Adi kA nazA karegA usameM Aveza bar3ha jAyegA, uttejanA bar3ha jAyegI, hAtha jaldI uThegA, piTAI karanA zurU kara degaa| apanA ghara bhale hI bigar3a jAye, azAMta ho jAe para naze meM use koI bhAna nahIM rhtaa| yaha naze kA prabhAva hai| naze kA kAma hI hai cetanA ko bigAr3a denA, cetanA meM vikAra paidA krnaa| kintu itanI kar3avI bAta kahane para bhI bilkula zAMta prasanna rahanA sacamuca alaukika ghaTanA hai| ____ rUpazrI bolI-'svAmI! maiM jo kaha rahI haiM, Apa burA mata maannaa| maiM koI zatru banakara nahIM kaha rahI huuN| maiM ApakI hitaciMtaka banakara kaha rahI huuN|' rUpazrI kar3avAhaTa ke sAtha miThAsa bhI ghola rahI hai-'svAmI! jaba maiM Apake zarIra ko dekhatI hUM to lagatA hai ki yaha sukumAra zarIra kaise sAdhupana ko nibhAyegA? kaise bhUkha ko sahegA? yaha garmI kI rAta, jo jvAlA sI barasAtI hai, pyAsa ko kaise sahegA? isa Aga ugalatI lU ko kaise sahegA? isa vaibhAra parvata kI talahaTI meM calane vAlI havAeM, jo pAMca parvatoM ke bIca se calatI haiM, kaise sahana karegA? kaise padayAtrA karegA? paira meM kAMTe cubhaMge to unako kaise sahegA? isa sukumAra zarIra se Apa sAdhupana pAleMge kaise? kahIM yaha na ho ki meghakumAra kI taraha eka rAta meM hI ghabarA jaao|' ___ 'svAmI! hamArA kyA svArtha hai? hama to ApakI sukumAratA ko dekhakara acchI salAha de rahI haiN| kintu yaha nizcita hai ki Apa hamArI bAta nahIM mAnoge to siMcAnA pakSI jaise duHkhI bnoge|' "priye! siMcAnA pakSI ne kyA mUrkhatA kI, jisase use pazcAttApa karanA par3A?' ___ 'svAmI! saghana bhayAvaha jaMgala meM eka per3a para eka pakSI rahatA thaa| usakA nAma thA siNcaanaa| saMskRta meM usakA zabda hai secnk| jisa vRkSa para vaha rahatA thA, usakI chAMha gaharI thii| eka bAgha pratidina vahAM 253
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtA, vizrAma karatA aura gaharI nIMda meM calA jaataa| nIMda meM usakA muMha khula jaataa| siMcAnA pakSI vRkSa para baiThA yaha dekha letA-bAgha nIMda meM hai| usakA muMha khula gayA hai| vaha nIce utaratA aura bAgha ke muMha meM dAMtoM ke Asa-pAsa jo mAMsa lagA hotA, use kureda-kureda kara khAne laga jAtA / eka dina, do dina aisA kiyaa| kucha pakSI ikaTThe hue| unhoMne samajhAne kA prayatna kiyA- 'siMcAnA! tuma yaha kAma mata kro| isa kRtya kA pariNAma acchA nahIM hogaa| tumhArA Alasya aura lobha tumhArI mauta kA kAraNa bnegaa| tuma bAgha ke muMha meM jA rahe ho yA mauta ke muMha meM? kyA tumheM khAne ko kucha nahIM milatA ? tuma aisA mata kro|' usane kahA-'yaha bAgha to nIMda meM soyA rahatA hai| ise kucha patA nahIM calatA aura anAyAsa mujhe bhojana mila jAtA hai|' ve hita cintana karane vAle pakSI the, unhoMne kAphI samajhAyA bujhAyA para vaha nahIM maanaa| vaha lolupa to thA hI, ahaMkArI bhI bana gayA-- 'basa maiM karatA hUM vaha ThIka hai|' dUsaroM kI bAta para dhyAna nahIM diyA / 'svAmI! eka dina bAgha leTA thA, use nIMda pUrI AI nahIM thI / vaha ardhanidrA meM thA, kintu usakA mukha khulA thaa| siMcAnA pakSI nIce utarA / utarakara khule muMha para baitthaa| bAgha ke dAMtoM meM phaMsA mAMsa-khaMDa khAne lgaa| bAgha ko kucha pIr3A kA anubhava huaa| vaha jAga gyaa| usane jaise hI dekhA ki siMcAnA pakSI khA rahA hai| vaha Aveza meM bhara utthaa| usane use aisA dabocA ki vaha bhItara kA bhItara hI raha gyaa|' kathA kA upasaMhAra karate hue rUpazrI ne bhAvapUrNa svara meM kahA - 'svAmI! maiMne koI bar3I kahAnI nahIM sunAI hai| bahuta choTI bAta kahI hai para Apa dekheM - isakA marma kitanA bar3A hai ? jo dUsaroM kI salAha nahIM mAnatA, apane ahaMkAra meM rahatA hai, Akhira usakI gati vahI hotI hai, jo siMcAnA pakSI kI huii|' 'svAmI! merI vinamra prArthanA hai ki Apa sabase pahale isa ahaMkAra ko chor3a do - basa maiM socatA hUM vahI ThIka hai, maiM karatA hUM vahI ThIka hai| duniyA meM dUsare bhI acchA socane vAle haiM, dUsare bhI ThIka bAta karane vAle haiM unakI bAta para bhI jarA dhyAna do| Aja hama ATha kanyAeM Apake sAmane baiThI haiM, hama saba samajhadAra haiM, kulIna haiM, suzIla haiM para aisA lagatA hai ki ApakI dRSTi meM hamArI salAha kA koI mUlya nahIM hai|' 'svAmI! hama Apake ahita kI bAta nahIM soca rahI haiN| ekAMta hita kI bAta soca rahI haiM para yaha ahaMkAra Ar3e A rahA hai isalie hamArI bAta Apake bhItara nahIM paiTha rahI hai| jaba taka bhItara na jAe taba taka kucha hotA nahIM hai| bAta bhItara jAnI cAhie, gale ke nIce utara jAnI caahie| svAmI! hama jo kaha rahI haiM, vaha Apake gale nahIM utara rahI hai aura gale ke nIce utare binA kAma nahIM cltaa|' 'svAmI! Apa merI bAta dhyAna se suneN| maiM eka kathA phira sunA rahI huuN|' 'priye! maiM tumhArI bAta tanmayatA se suna rahA huuN|' 'svAmI! eka celA guru ke pAsa AyA, bolA- gurudeva ! ApakI sabhA meM kala pAMca hajAra AdamI the| maiM dUsarI jagaha gayA vahAM bhI eka dharmasabhA thii| usameM dasa hajAra AdamI the| gurudeva! dharma ke prati kitanA AkarSaNa hai, itane loga dharma kara rahe haiN| bhaviSya meM svarga meM bhI AbAdI bar3ha jAegI, logoM kI itanI bhIr3a ho jAyegI ki Akhira samAeMge kahAM? marane ke bAda Apa bhI svarga jAeMge, maiM bhI svarga jaauuNgaa| itanI bhIr3a meM hama raheMge kahAM? yaha bar3I ciMtA kI bAta hai|' 254 gAthA parama vijaya kI m G
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI guru ne kahA-'vatsa! ciMtA mata karo, saba svarga jAne vAle nahIM haiN|' 'gurudeva! dharmasthAnoM meM itanI bhIr3a hai kyA vaha svarga meM nahIM hogI?' 'hAM, loga dharmasabhA meM A rahe haiM, suna rahe haiM para dharma kI bAta gale kahAM utara rahI hai?' 'gurudeva! ApakI bAta bhI mere gale nahIM utara rahI hai|' guru ne kahA-'ThIka hai| kabhI tumheM smjhaauuNgaa|' eka dina prAtaHkAla kA smy| guru ne ziSya ko bulAyA, kahA-vatsa! kalAla ke ghara jAo aura eka ghar3A zarAba kA bharakara le aao|' ziSya dekhatA raha gayA yaha kyA Adeza? guru bhI kabhI-kabhI bar3A vicitra Adeza de dete haiN| jaina sAhitya kA prasiddha prasaMga hai| guru ne apane ziSya se kahA-jAo, sAMpa kI laMbAI nApa aao| ziSya avAk raha gyaa| guru ke Adeza kA ullaMghana bhI kaise kare? vaha gyaa| rassI se sAMpa kI laMbAI mApa lii| guru ne jisa uddezya se Adeza diyA thA vaha saphala nahIM huaa| guru ne kahA-'eka bAra punaH jaao| sAMpa ke dAMta gina kara aao|' kyA yaha koI Adeza hotA hai? para guru bar3e ajIba hote haiM, aise Adeza de dete haiM jo prathama dRSTi meM upayukta nahIM lgte| ziSya vinIta thaa| usane guru ke Adeza kA pAlana kiyaa| sAMpa ke pAsa gyaa| usake muMha meM aMgulI ddaalii| sAMpa ne kATa liyaa| ziSya cillaayaa| guru ne kahA-'bhItara A jaao|' ziSya bhItara aayaa| guru ne use kaMbala or3hA kara sulA diyaa| ziSya kor3ha ke roga se grasta thaa| sarpa-viSa ke aMdara jAte hI pratikriyA huii| kor3ha ke sAre kITANu bAhara A ge| usakA zarIra kaMcana jaisA kAMtimAn bana gyaa| guru ke Adeza ke pIche koI rahasya hotA hai| use sAmAnya mati vAlA samajha nahIM paataa| guru ne ziSya se kahA-kyA soca rahe ho? merA Adeza hai-zarAba le Ao aura eka ghar3A bharakara lAnA hai|' Akhira ziSya gyaa| zarAba lAkara sAmane rakha dI, pUchA-'gurudeva! aba aura kyA Adeza hai?' guru-'isa zarAba ko piio|' ziSya ne socA-Aja guru ko kyA ho gayA hai? koI ulaTA cakra cala rahA hai| kyA pRthvI Upara jA rahI hai aura AkAza nIce A rahA hai? gurudeva roja to zarAba chor3ane kA upadeza dete haiM, zarAba chur3Ate haiM aura Aja kaha rahe haiM zarAba piio| ziSya ajIba ulajhana meM phaMsa gyaa| guru ne kahA-'dekhate kyA ho, zarAba piio|' vaha guru kA bhakta thA, usane Adeza ko zirodhArya kiyaa| hAtha meM gilAsa uThAI, usameM zarAba lii| guru ne kahA-vatsa! eka bAta kA dhyAna rkhnaa| zarAba pInA hai aura kullA kara thUka denA hai|' 'gurudeva! jaisI ApakI aajnyaa|' ziSya zarAba pItA gayA, kullA karatA gayA aura thUkatA gyaa| pUrA ghar3A khAlI kara diyaa| ziSya-'gurudeva! aba kyA Adeza hai?' guru-'koI Adeza nahIM hai| tumhArI jijJAsA kA samAdhAna nahIM ho rahA thA, maiMne samAdhAna kara diyA hai| 255
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'gurudeva! kyA samAdhAna kiyA hai Apane?' 'vatsa! tumane eka ghar3A zarAba pI lI, kyA tumheM nazA AyA?' 'gurudeva! nazA to nahIM aayaa|' 'kyoM nahIM AyA?' 'gurudeva! zarAba kI bUMTa gale se nIce utaratI taba nazA aataa| maiMne to muMha meM lI aura kullA karake thUka diyaa| nazA kaise AtA?' __'vatsa! bahuta sAre loga dharma kI bAta sunate haiM aura kullA karake thUka dete haiN| dharma kA pUMTa gale se nIce utaratA nahIM hai| gale se nIce utare binA dharma kA nazA kaise AyegA? aura kaise vaha svarga meM jAyegA?' rUpazrI ne jambUkumAra kI ora dekhate hue vyaMgyAtmaka svara meM kahA-'svAmI! aisA lagatA hai Apa hamArI bAta suna rahe haiM aura kullA karake thUka rahe haiN| vaha gale se nIce nahIM utara rahI hai| hamArI bAta ko thor3I nIce to utarane do|' _ 'svAmI! kevala sunanA paryApta nahIM hai| Apa dekhie mahAvIra ne kyA kahA hai? savaNe NANe viNNANe paccakkhANe ya saMjame-pahalI bAta hai sunnaa| sunane para ruka jAe to pUrA kAma nahIM hotaa| dUsarI bAta hai NANe-jo sunA hai, usako acchI taraha jaano| tIsarI bAta hai-'viNNANe' phira vijJAna karo, viveka kro| yadi vyakti pUrI bAta sunatA nahIM hai, sunane ke bAda usako jAnatA nahIM hai aura jAnane ke bAda bhI usakA vivecana nahIM karatA, vizleSaNa nahIM karatA, cayana-vicayana nahIM karatA to kaise saphala hogA? yaha vivecana karanA cAhie ki amuka bAta kyoM kahI gaI hai?' 'svAmI! aisA laga rahA hai jaise Apa nIMda meM hamArI bAta suna rahe haiN| jo nIMda meM sunatA hai, vaha kaisA samajhatA hai? yaha maiM eka ghaTanA ke dvArA batAUM?' 'hAM priye! tumhArI kathAeM bhI rasaprada hotI haiN|' 'svAmI! eka bur3hiyA roja dharmakathA meM jAtI thii| vahAM bhIta kA sahArA lekara baiTha jaatii| kabhI nIMda A jAtI aura kabhI thor3A bahuta suna letii| eka dina vaha dharmakathA sunakara ghara aaii| putra-pautra saba pAsa meM Ae, pUchA-'dAdI mAM! Aja dharmakathA meM kyA sunA?' 'are! Aja to dharmakathA kA majA nahIM aayaa|' 'kyoM? kyA huA dAdI mAM!' 'beTA! jo munijI dharmakathA kara rahe the, unake peTa meM darda ho gyaa|' 'yaha tumheM kaise patA calA?' _ 'beTe! unhoMne eka ghaMTe kI dharmakathA meM bIsa bAra kahA hogA-'oya mAM!' 'oya maaN'| yadi peTa meM darda nahIM hotA to 'oya mAM' 'oya mAM' kyoM karate?' _ 'svAmI! nIMda meM koI sunatA hai to kitanA viparIta artha lagA letA hai| munijI bhagavatI sUtra par3ha rahe the| usameM gautama prazna pUchate haiM aura bhagavAna mahAvIra uttara dete haiN| gautama pUchate haiM taba bolate haiM-'evaM khula gAthA parama vijaya kI
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50) ha gAthA parama vijaya kI bhaMte!' bhaMte! yaha kaise hai? taba bhagavAna mahAvIra kahate haiM-'haMtA goyamA! hAM gautama aise haiN|' usa vRddhA ke lie 'goyamA'-'oya mAM' 'oya mAM' ho gayA aura usane yaha mAna liyA- munijI ke peTa meM darda ho gayA hai|' 'svAmI! Apa bhI usa bur3hiyA kI taraha pUrI bAta ko samajha nahIM rahe haiM, vivecana bhI nahIM kara rahe haiN|' 'svAmI! tyAga kaba hotA hai? pahale tIna bAteM caahie| pahalI bAta hai-ThIka se suno yA pddh'o| phira usako jAno ki sahI artha kyA hai ? jAnane ke bAda yaha vivecana karo ki kyA chor3anA hai? kyA grahaNa karanA hai? heya kyA hai, upAdeya kyA hai? viveka ke bAda hotA hai pratyAkhyAna aura sNym|' 'svAmI! Apane pratyAkhyAna ko to pakar3a liyA kintu pUrvavartI tIna bAtoM ko chor3a diyA / na koI bAta Apa ThIka se sunate haiM, na usakA jJAna aura viveka karate haiN| Apane sIdhA pratyAkhyAna ko pakar3a liyA, chalAMga lagA dii| svAmI! yaha sIdhI chalAMga acchI nahIM hai| sIr3hI dara sIr3hI car3hanA cAhie, sIr3hI dara sIr3hI utaranA caahie|' rUpazrI ne apane vaktRtva kA rUpa pUrA nikhaaraa| usakI tArkika prastuti ko sabane avadhAnapUrvaka sunaa| jambUkumAra ne zAMta aura avicala bhAva se sArI bAta sunii| prasannatA aura muskarAhaTa ke sAtha bolA'rUpazrI! tuma korI rUpazrI nahIM ho, buddhi bhI tumhArI rUpa ke anurUpa hai, bolane meM bhI bar3I kuzala ho| tuma bAta ko isa prakAra prastuta karatI ho ki kar3avI ghUMTa bhI sarasatA ke sAtha pilA detI ho / kintu.... ' 'svAmI! merA tarka upayukta hai, vArtA samIcIna hai phira kintu kyA hai ? ' jambUkumAra bolA-'priye! maiM apanI bAta bhI to kahanA caahuuNgaa|' 'svAmI! maiM bhI sunUMgI ApakI bAta para merI bAta ko kATanA mt| usa para jarA gaura krnaa| maiMne itanI gaharI bAta kahI hai, usa para thor3A ciMtana avazya karanA / ' 'priye ! ThIka hai| maiM do kSaNa ciMtana karUMgA, ciMtana ke bAda vizleSaNa karUMgA aura phira apanI bAta tumhAre sAmane prastuta kruuNgaa|' 257
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ BHIMAANEELINoki a nsmision .ON gAthA parama vijaya kI ___ eka vyakti dhana se garviSTha hai, usameM dhana kA ahaMkAra hai| koI sAmAnya AdamI jAe aura bAtacIta karanA cAhe to vaha sAmane hI nahIM dekhegaa| sAmane vAlA socatA hai-bar3A ahaMkArI hai| sAmAnya logoM se bolanA hI pasaMda nahIM krtaa| eka vyakti dhyAna meM baiThA hai, dhyAna kara rahA hai yA AtmalIna jyAdA rahatA hai, apane meM hI khoyA rahatA hai| dUsarA koI bAtacIta karanA cAhatA hai to vaha nahIM boltaa| sAmane vAlA soca sakatA hai yaha ahaMkArI hai, hamase bolatA nahIM hai| jahAM ahaMkAra hai vahAM bhI ahaMkAra kA bhAna aura jahAM ahaMkAra nahIM hai, vahAM bhI ahaMkAra kA bhaan| isalie kahIM-kahIM samajhanA bar3A kaThina hotA hai| ___ jambUkumAra meM koI ahaMkAra nahIM hai phira bhI rUpazrI ko lagA ye bar3e ahaMkArI haiN| kisI kI bAta mAnate hI nahIM haiM, sunate hI nahIM haiN| yadyapi unameM ahaMkAra nahIM thA kyoMki jisa vyakti meM anubhava jAga jAtA hai vahAM ahaMkAra rahatA nahIM hai| ahaMkAro dhiyaM brUte, nainaM suptaM prbodhy| udite paramAnande, nAhaM na tvaM na vai jgt|| eka dina ahaMkAra buddhi ke pAsa aayaa| buddhi ne pUchA-'bolo bhAI! tuma kyoM Ae ho?' ahaMkAra bolA-'maiMne sunA hai ki tuma anubhava ko jagA rahI ho|' 'hAM!' 'merA parAmarza hai-tuma anubhava ko kabhI jagA mata denaa| yaha tumhArI mUrkhatA hogI, binA socA- samajhA kAma hogaa|' 'tumhAre isa kathana kA AdhAra kyA hai?' 'jisa dina tumane anubhava ko jagA diyA, usa dina 'nA'haM'-maiM nahIM bacUMgA aura 'na tvaM'-na tuma bcogii| na ahaMkAra rahegA, na buddhi kA kAma rhegaa| 'na vai jagat'-yaha jagat bhI nahIM rhegaa| anubhava ke jAga jAne para ye saba cale jAeMge isalie maiM kahatA hUM-tuma aisI mUrkhatA mata karo, anubhava ko jamAne kI 258
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ () ( sadividuomindiahinsa n slation ) - bAta mata soco| ise soyA hI rahane do| guphA meM siMha soyA par3A hai, jAna-bUjhakara usako kyoM jagAtI ho? usako jagAo to khatarA hai|' buddhi se ahaMkAra ne kahA-'anubhava ko jagAne meM bar3A khatarA hai| anubhava ke jAgane para na buddhi Tika pAyegI, na ahaMkAra rahegA aura jagat kA bhI rUpa badala jAyegA, dRSTi dUsarI ho jAyegI isalie aisA mata kro|' jambUkumAra kI anubhava kI cetanA jAga gii| dUsarI ora ahaMkAra bola rahA hai aura Aropa yaha ho rahA hai ki tuma bar3e ahaMkArI ho| jambUkumAra ne rUpazrI se kahA-tuma cAhe jo kaho, cAhe mujha para kucha Aropita karo para maiM yaha svIkAra nahIM krtaa| mujhameM bilkula bhI ahaMkAra nahIM hai| maiMne sacAI ko samajhA hai aura maiM anubhava kI bhUmikA para calA gayA huuN|' _ 'rUpazrI! jahAM anubhava hai vahAM na koI zabda kAma detA, na koI tarka kAma detA, na koI pakSa aura pratipakSa hotA, na koI vAda-vivAda hotA, na koI saMgharSa hotaa| vahAM kevala apanA sAkSAtkAra hai| maiM caitanya kA anubhava kara rahA hUM, sAkSAt kara rahA hUM vahAM tarka kyA kAma degA? siddhAMta bhI kyA kAma degA? yaha tarka aura siddhAMta kI nahIM, kevala anubhava kI bAta hai| rUpazrI! mere mana meM koI ahaMkAra nahIM hai|' 'svAmI! Apa kahate haiM ki ahaMkAra nahIM hai phira Apa hamArI bAta kyoM nahIM mAnate? Apa hamArI bAta mAneM taba hama mAneMgI ki ApameM ahaMkAra nahIM hai| Apa hamArI bAta mAnate nahIM haiM aura kahate bhI haiM ki ahaMkAra nahIM hai, yaha kaise ho sakatA hai?' ____ jambUkumAra bole-'rUpazrI! maiM bAta nahIM mAnatA, usakA eka kAraNa hai|' 'kyA kAraNa hai?' 'kAraNa bahuta sApha hai| maiM pariNAma meM vizvAsa karatA huuN| eka hai pravRtti aura eka hai prinnaam| bahuta sArI ghaTanAeM ApAta-bhadra hotI haiM kintu pariNAma meM bhadra nahIM hotii|' ___ 'rUpazrI! maiM ApAta-bhadra meM vizvAsa nahIM karatA, maiM pariNAma-bhadra meM vizvAsa karatA huuN| jisakA pariNAma acchA hotA hai, usameM vizvAsa karatA huuN|' ___ 'priye! kyA tuma mahAvIra kI isa vANI ko jAnatI gAthA parama vijaya kI jahA kiMpAga phalANaM, pariNAmo na suNdro| evaM bhuttANa bhogANaM, pariNAmo na suNdro||
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiMpAka kA phala bar3A mIThA hotA hai, dIkhane meM bar3A suMdara hotA hai, raMga bhI lAla-lAla hotA hai| kiMpAka yAnI kucele kA phl| kucelA bhI jahara aura usakA phala bhI vissmy| yaha jo kiMpAka kA phala hai, hai vaha dekhane aura khAne meM to acchA lagatA hai para pariNAma meM acchA nahIM hai| koI vyakti kiMpAka phala ko suMdara mAna kara, mIThA jAnakara lalacAyI AMkhoM se dekhatA hai aura apane ko roka nahIM pAtA, use susvAdu samajhakara khA letA hai to usakA pariNAma hai 'mRtyu'| bhuttANa bhogANaM pariNAmo na suMdaro-isI prakAra bhukta bhoga kA pariNAma bhI suMdara nahIM hotaa|' _ 'priye! maiM jo kara rahA haM vaha ahaMkAra ke kAraNa nahIM kara rahA huuN| maiM tumhArI bAta ko asvIkAra kara rahA huuN| isameM merA koI ahaMkAra nahIM hai kintu merI pariNAma kI dRSTi hai| maiM ApAta-bhadra nahIM, pariNAma-bhadra huuN| maiM pravRttibhadra nahIM, kintu pariNAma-bhadra huuN| tuma samajhatI ho ki yaha ahaMkAra hai| yahI to cintana meM dUrI kA kAraNa hai|' "priye! jisameM pariNAma-bhadratA kI dRSTi nahIM hotI, vahI iMdriya-viSayoM meM Asakta hotA hai| yaha viSayAsakti adhaHpatana kA hetu banatI hai|' 'priye! dUsarI bAta yaha hai-maiM nityamitra aura parvamitra banAnA nahIM caahtaa| maiM hitaiSI mitra banAnA cAhatA hUM, jo hara sthiti meM mere lie saMbala aura AdhAra bne| parvamitra aura nityamitra ko mahattva dene vAle ko subuddhi pradhAna kI taraha duHkhI honA par3atA hai|' rUpazrI bolI-'svAmI! vaha subuddhi kauna thA? aura vaha kaise duHkhI huA?' parama vijaya kI ___ 'priye! eka rAjA thA jitshtru| usakA pradhAna thA subuddhi| vaha bahuta buddhimAna thaa| usane tIna mitra gAthA bnaae|' hara AdamI mitra banAnA cAhatA hai| choTe-choTe bacce bhI mitra banAte haiN| ATha varSa ke bacce Ate haiN| maiM pUchatA hUM tumhArA nAma kyA hai? uttara detA hai merA nAma yaha hai| phira pUchatA hUM-yaha kauna hai? usakA uttara hotA hai yaha merA mitra hai| __ vAstava meM mitra sabake lie jarUrI hotA hai kyoMki mitra vaha hotA hai, jo acchI salAha detA hai, acche rAste para le jAne vAlA hotA hai| yaha viveka avazya jarUrI hai ki mitra kisako banAyA jAe? hara kisI ko mitra banA le to khatarA bhI paidA hotA hai| subuddhi ne tIna mitra bnaae| eka mitra banAyA apanI strI ko| strI bhI mitra ho sakatI hai, putra bhI mitra ho sakatA hai| cANakya ne kahA lAlayet paMcavarSANi, dasavarSANi taadd'yet| prApte tu SoDaze varSe, putraM mitrvdaacret|| pAMca varSa taka putra ko lAr3a-pyAra kro| pAMca varSa ke bAda jyAdA lAr3a mata kro| dasa varSa taka usa para aMkuza rakho, use khulA mata chodd'o| jAgarUkatA se dhyAna do, samaya-samaya para tAr3anA bhI do| thor3A-thor3A ulAhanA bhI do, jisase vaha sahana kara ske| agara pahale sahiSNu nahIM banAyA, kaccA rakha diyA aura phira 260
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3) * gAthA parama vijaya kI TUTa kabhI bhI kucha kahA jAe to vaha sahana nahIM kara paaegaa| vaha vaise TUTegA jaise coTa lagate hI zIzA hai| sahanazIlatA ke vikAsa ke lie jarUrI hai ki use paripakva kro| guru aura ziSya ke saMbaMdha meM eka suMdara upamA dI jAtI hai gurukulAla sikha kuMbha so ghaTa kADhe saba khoTa / mAMhai to rAkhai jApato, Upara syUM dai coTa || jAtA guru hai kumbhakAra aura ziSya hai ghar3A | ghar3e ko jaba banAte haiM to kumhAra bhItara meM thApI rakhatA hai aura Upara se bhI thApa detA hai| bhItara meM pUrA jApatA rakhatA hai| bhItara meM surakSA na ho aura Upara se korI coTa mAre to ghar3A phUTa jaaegaa| yadi bAhara se coTa na lage to ghar3A kaccA raha jaayegaa| kyA Ajakala yahI to nahIM ho rahA hai? pahale baccoM para dhyAna diyA nahIM jAtA, kucha kahA nahIM jAtA, khulA chor3a diyA jAtA hai aura jaba ve bar3e ho jAte haiM taba kahA jAtA hai - ve hamAre vaza meM nahIM haiM, hamArI bAta nahIM mAnate, hameM duHkha dete haiN| vastutaH yaha duHkha to tumane jAna-bUjha kara paidA kiyA hai| isakI taiyArI tumane hI to kI hai| pahale dhyAna diyA nahIM, aba bar3A ho gayA, paka gyaa| jo pakI huI hAMDI hotI hai usa para kArI nahIM lgtii| yaha eka anubhava kI bAta kahI gaI -pAMca varSa kA baccA hai, taba taka usako pyAra do, priyatA do / dasa varSa taka usako khUba kso| pAMca se lekara pandraha varSa taka pUrA aMkuza rkho| jaba putra solaha varSa kA ho jAe taba putraM mitravadAcaret-putra ko apanA mitra banA lo| phira vaha mitra kA kAma degaa| kauna-sA putra mitra kA kAma degA? jisa ghar3e ko pakAyA hai jisa putra ko aMkuza meM rakhA hai, vaha mitravat kAma degaa| jisako nahIM pakAyA, usameM pAnI DAlo to pAnI bhI kharAba hogA aura ghar3A bhI phUTa jaaegaa| pakAnA bahuta jarUrI hai| jinameM paripakvatA nahIM AtI aura jo socate haiM ki hama to basa ArAma meM rheN| ve svayaM ke lie bhI khatarA banate haiM aura parivAra ke lie bhii| 'priye! usa pradhAna subuddhi ne apanI patnI ko mitra maanaa| roja usakA pAlana-poSaNa karatA hai, acchI vastueM lAkara detA hai| usase bahuta nikaTa saMbaMdha sthApita kara liyaa| vaha nityamitra ho gii|' 'dUsarA mitra banAyA apane jJAti varga ko / kabhI-kabhI maukA AtA, usa dina una mitroM ko bulA letA, bhojana karavAtA aura bar3A svAgata krtaa| ve ho gae parva mitra / dUsarI zreNI ke mitra the jJAtijana / jaba koI vizeSa avasara AtA, vizeSa samAroha hotA taba jJAtijanoM ko bulAtA aura unakA svAgata karatA, satkArasammAna krtaa|' 'tIsarI koTi kA mitra banAyA eka seTha ko| vaha seTha bahuta prasiddha thA, zaktizAlI thaa| usase itanA hI saMparka thA ki jaba kabhI mile to jaya jinendra kaha do, hAtha jor3a kara abhivAdana kara lo, muskarA kara do zabda bola do| kabhI Atmahita aura samAjahita kI carcA kara lo| basa itanI mitratA, aura koI gaharA saMbaMdha nhiiN|' ye tIna mitra ho gaye - nitya mitra, parva mitra aura hitaiSI mitra / eka bAra aisA prasaMga banA ki rAjA kupita ho gyaa| purAne jamAne meM aneka rAjA bhI bahuta niraMkuza hote the| thor3A-sA mana ke pratikUla kAma hotA to kupita ho jAte, Adeza de dete ki phAMsI lagA do, zUlI 261
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ para car3hA do, deza nikAlA de do| isa prakAra kI ghaTanAeM hotI thiiN| rAjA kI isa niraMkuza manovRtti ne hI pratikriyA ko janma diyA, rAjazAhI ke prati ghRNA ke bIja boe| use samApta karane ke prayatna tIvra bane aura . ve saphala bhI hue| _ vizvasta sUtroM se maMtrI ko patA laga gayA-rAjA kupita ho gayA hai| usane socA-yaha acchA nahIM huaa| kahIM aisA na ho ki rAjA maravA ddaale| maiM aba kyA karUM? ghara para aayaa| bahuta udaas| patnI ke pAsa baiThA, vaha nitya mitra thii| patnI ne pUchA-'patideva! Aja Apa udAsa kyoM haiM?' 'priye! Aja eka bar3I samasyA A gaI hai|' 'svAmI! kyA samasyA hai?' 'priye! rAjA kupita ho gayA hai|' 'svAmI! aba kyA karanA cAhie? 'priye! tuma hI koI mArga btaao| 'svAmI! maiM kyA kara sakatI hUM?' 'priye! merI icchA yaha hai ki mujhe kahIM ghara meM chipA lo| apanA ghara bahuta bar3A hai| kahIM eka aise gupta sthAna meM mujhe rakha lo| kisI ko mata batAnA ki maiM kahAM huuN| kisI ko kucha patA nahIM clegaa| kucha dinoM meM sthiti apane Apa zAMta ho jaaegii|' 'svAmI! yaha to nahIM ho sktaa| gAthA 'yaha kyoM nahIM ho sakatA?' 'svAmI! rAjA ke adhikArI AeM, ve puuche| yadi maiM kaha dUM ki yahAM nahIM haiN| yadi ve mere kathana para vizvAsa na kareM, pUre prAsAda meM khoja kareM aura ve gupta sthAna taka pahuMca jAeM to merA kyA hogA? maiM aisA nahIM kara sktii|' maMtrI ko yaha sunakara bahuta dhakkA lagA jisake prati itanA bharosA kiyA, apanA sarvasva de diyA, jisako nityamitra banA liyA, vaha saMkaTa ke samaya itanI kaccI niklii| yaha to bahuta burA huaa| aba maiM kyA karUM? usane phira patnI ko samajhAyA para usane eka bhI bAta nahIM maanii| maMtrI ne socA-aba yahAM rahanA to ThIka nahIM hai| yahAM raha jAUMgA to yaha sabase pahale batA degii| maMtrI jJAtivarga ke gharoM meM gyaa| jo dUsarI koTi ke mitra the, parva mitra the, unake pAsa gyaa| apanI samasyA prastuta kI-'dekho yaha sthiti banI hai| rAjA kruddha ho gayA hai|' 'to hama kyA kareM?'-jJAtivarga ne spaSTa khaa| 'aba kRpA kara eka kAma karo mujhe kahIM chipA do| rAjA ko patA na cale to merI surakSA ho jAyegI aura samasyA bhI Tala jaayegii| yaha to Aveza hai rAjA kaa| dasa-bIsa dina meM zAMta ho jaaegaa| Avezavaza koI bAta kaha dI jAtI hai para jaba Aveza utaratA hai taba koI bAta nahIM rhtii| isa prakAra kI bahuta ghaTanAeM hamane dekhI aura sunI bhI haiN|' parama vijaya kI 262
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ rAjA bhoja aura kAlidAsa kI vizruta ghaTanA hai| rAjA bhoja ne kAlidAsa se kahA-'tuma mujhe marsiyA (i)( sunaao|' h gAthA parama vijaya kI marane ke bAda jo kavitA banAI jAtI hai vaha marsiyA kahalAtA hai| kAlidAsa ne kahA-'Apa jIvita sAmane baiThe haiN| maiM marsiyA kaise sunAUM?' rAjA bhoja ne kahA-'mere marane ke bAda tuma kyA kahoge, abhI maiM vaha sunanA cAhatA huuN|' kAlidAsa bolA-'yaha kabhI saMbhava nahIM hai|' ___ bAta itanI Thana gayI ki rAjA Aveza meM A gyaa| usane kAlidAsa ko dezanikAlA de diyaa| do-cAra dina meM Aveza ThaMDA huA, rAjA ne socA acchA nahIM huaa| itane bar3e kavi ko maiMne apane rAjya se nikAla diyaa| rAjA ne adhikAriyoM se kahA-'jAo, kAlidAsa kI khoja kro|' adhikArI gaye, para patA nahIM claa| rAjA svayaM veza badalakara khojane ke lie niklaa| calate-calate bahuta dUra calA gyaa| eka saghana vana meM kAlidAsa mila gyaa| rAjA ko kAlidAsa ne nahIM phcaanaa| rAjA ne kAlidAsa ko pahacAna liyaa| donoM meM bAtacIta zurU huii| kAlidAsa ne pUchA-'kahAM se Aye ho?' 'dhArA nagarI se AyA huuN|' 'are! dhArA nagarI se Aye ho, vahAM ke kyA samAcAra haiM?' 'samAcAra kyA pUchate ho? rAjA bhoja to mara ge|' ___ kyA bhoja mara gae?....atyaMta duHkhI svara meM tatkAla bola par3A-'bhoja rAjA ke divaMgata hone para dhArA nagarI nirAdhAra ho gaI hai| sarasvatI kA AlaMbana bhI samApta ho gayA hai| sAre paNDita khaNDita ho gaye haiN|' adya dhArA nirAdhArA, nirAlaMbA srsvtii| paNDitAH khaNDitAH sarve, bhojarAje divNgte|| ___ yaha sunate hI rAjA bhoja muskraayaa| kAlidAsa ne dekhA-bAta kyA hai? kauna muskarA rahA hai? dhyAna se dekhA to pahacAna gayA ye to svayaM rAjA bhoja haiN| kAlidAsa tatkAla saMbhala gayA, bolA-'nahIM-nahIM, maiMne zloka galata kaha diyaa| dhArA nagarI sadA AdhAra vAlI hai aura sarasvatI AlaMbana vAlI hai| paNDita saba maNDita ho rahe haiM kyoMki rAjA bhoja isa dharA para suzobhita ho rahe haiN|' adya dhArA sadAdhArA, sadAlaMbA srsvtii| paNDitAH maNDitAH sarve, bhojarAje bhuvNgte|| ___ pradhAna subuddhi ne jJAtijanoM se kahA-'Apa hamAre svajana haiM, parva mitra haiN| Apa isa samaya mujhe avazya sahayoga deN|' jJAtijanoM ne kahA-'Apa jo kaha rahe haiM, vaha to ThIka hai parantu Apa hameM khatare meM kyoM DAla rahe haiM? agara hama ghara meM rakheMge to hamArI sthiti kyA hogI? rAjA apane AdamI bhejegA, patA lgaayegaa| yadi patA laga gayA to kyA hogA?'
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAnI kahAvata hai--'Apa DUbaMto bANiyo, le DUbyo jajamAna' - vaNika svayaM DUba rahA hai, sAtha meM jajamAna ko bhI le dduubegaa| Apa svayaM khatare meM haiM aura hameM bhI khatare meM DAlanA cAhate haiM, yaha acchA nahIM hai isalie kRpA kareM, Apa abhI jaMgala meM cale jAeM to acchA rhe|' kisI ne sthAna nahIM diyA, na nityamitra ne sthAna diyA aura na parvamitra ne sthAna diyaa| subuddhi ne socA-kahAM jAUM? eka ve seThajI haiM, jo yadA kadA namaskAra kara lete haiM, do zabda bola dete haiM kyA unake pAsa jAUM? aura to koI vikalpa bhI nahIM hai mere paas| Akhira vaha unake ghara gyaa| seTha ne pradhAnamaMtrI kA bar3A svAgata kiyaa| Aiye, virAjiye - Apa kaise padhAre haiN| subuddhi ne sArI bAta btaaii| seTha ne kahA-'maMtrIvara! ciMtA kI kyA bAta hai ? bahuta bar3A hai merA ghara / Apa kahIM bhI raha jaaeN| kisI ko kucha patA nahIM clegaa| maiM yaha bhI prayatna karUMgA ki rAjA prasanna ho jAe aura Apako phira usI maMtrI pada para sasammAna sthApita kare / ' maMtrI bar3A saMtuSTa huaa| vaha seTha ke ghara meM raha gyaa| kucha dina bAda sthiti bdlii| rAjA kA kopa zAMta huaa| usane kahA--'maMtrI kI khoja kro| maMtrI kahAM hai? patA lagAo / ' adhikArI gae, patA lagAyA / seTha ne rAjA ke mAnasa ko badalane kA prayatna kiyaa| rAjA ne punaH use maMtrI pada para sasammAna pratiSThita kara diyaa| jambUkumAra bolA-'rUpazrI! maiM nityamitra aura parvamitra jaise kacce mitra banAnA nahIM cAhatA / merA pakkA mitra hai jinvaannii| mere pakke mitra haiM sudharmA svAmI / ve seTha ke barAbara haiN| tuma loga mere kacce mitra ho| maiM kacce mitra banAnA nahIM cAhatA / tuma cAhe ise ahaMkAra samajho yA aura kuch|' jambUkumAra kI isa spaSTokti ne rUpazrI ko niruttara jaisA kara diyaa| jambUkumAra ne marmasparzI zabdoM meM kahA--'priye! mitra usako banAo, jo sadA sAtha de / ' nami rAjarSi ne kahA thA-ghara vaha banAo, jo sadA rhe| aisA ghara mata banAo ki yA to ghara chUTa jAe yA ghara se tuma chUTa jaao| 'gehaM tu sAsayaM kujjA' - zAzvata ghara bnaao| jambUkumAra ne aisA zAzvata kA upadeza aura viveka diyA - kaccA mitra mata banAo, pakkA mitra bnaao| ApAta - bhadra nahIM, pariNAma - bhadra bano / rUpazrI jambUkumAra ke vaktavya ko suna cintana meM lIna ho gaI / cintana kA niSkarSa bhI yahI rahA - jambUkumAra jo kucha kaha rahA hai, vaha ThIka hai| hamArI bAta sahI nahIM hai| sacAI kI upekSA maiM kyoM karUM? mujhe bhI sacAI ke sAtha calanA hai, mujhe bhI kaccA mitra nahIM banAnA hai / mujhe bhI pariNAma-bhadra honA hai| jambUkumAra kA pakSa prabala hotA jA rahA hai, bar3hatA jA rahA hai| kanyAoM kA pakSa kamajora ho gyaa| akelI jayaMtazrI zeSa raha gii| sAtoM kanyAoM ke mana meM yaha prazna ubhara rahA hai-jisa kArya kI siddhi meM hama sAtoM bahaneM asaphala rahI haiM, kyA vaha kArya jayaMtazrI kara sakegI ? 264 m gAthA parama vijaya kI ww 2
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9) ( 6 ) gAthA parama vijaya kI pratyeka jJAna aura AcaraNa kI pRSThabhUmi meM darzana hotA hai, dRSTikoNa hotA hai| jaisA darzana vaisA jJAna, jaisA darzana vaisA AcAra aura vyvhaar| saba kucha darzana para nirbhara hai, dRSTikoNa para nirbhara hai isalie samyag jJAna, samyag cAritra bAda meM hai, sabase pahale hai samyag drshn| dRSTikoNa do bhAgoM meM baMTa jAtA hai-ekAntavAdI dRSTikoNa aura anekAMta kA dRssttikonn| ekAntavAdI dRSTikoNa vAlA vyakti jisa bAta ko pakar3a letA hai, use chor3atA nahIM hai| ___ AcArya bhikSu ne likhA-'pIpala bAMdha mUrkha jyU taannai|' isa saMdarbha meM eka dRSTAMta prastuta kiyaa| eka bahU naI-naI AI thii| vaha kucha bholI bhI thii| sAsa ne kahA-'bahU! Aja pIpala kI pUjA karanI hai| pIpala le aao|' bahU moTA rassA lekara gii| pIpala kA jo tanA thA, use rasse se bAMdha diyA aura khIMcanA zurU kiyA, khUba khIMcA para pIpala sarakA hI nhiiN| bahu bolI-aisA jiddI vyakti maiMne nahIM dekhaa| Akhira khIMcate-khIMcate bahU ke hAtha meM khUna Ane laga gayA para pIpala eka iMca bhI nahIM srkaa| eka samajhadAra AdamI udhara se nikalA, usane dekhA yaha kyA nATaka ho rahA hai| usane pUchA-'bahana! kyA kara rahI ho?' ___ 'bhAI! kyA batAUM? naI-naI bahU banakara AI huuN| Aja hI to sAsa ne koI kAma sauMpA para aise jiddI se pallA par3a gayA hai ki yaha calatA hI nahIM hai|' usane pyAra se samajhAte hue kahA-'bholI bahana! pIpala aise nahIM cltaa| maiM pIpala tumako de dUM to?' ___ bahU ne kRtajJa svara meM kahA-'ApakI bahuta kRpA hogii|' vaha vyakti Upara car3hA, eka TahanI tor3I aura use bahU ke hAtha meM thamA dii| usane pIpala kI vaha TahanI sAsa ko sauMpa dI, kAma bana gyaa| ___ AcArya bhikSu ne likhA-'ekAMtavAdI dRSTikoNa vAlA vyakti AgrahI hotA hai| vaha pIpala ko rasse se bAMdhakara kahatA hai ki tuma calo para kabhI aisA hotA nahIM hai| ekAMtavAdI dRSTikoNa meM saMgharSa, Agraha, lar3AI-jhagar3e saba hote haiN| vastutaH jyAdA saMgharSa ekAntavAdI dRSTikoNa ke kAraNa hI hote haiN| hara vyakti 265
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ apanI-apanI bAta ko tAnatA hai aura yaha apanI bAta kA Agraha saMgharSa ko janma detA hai| jo ekAMtavAdI hotA hai vaha isa bhASA meM socatA hai maiM kahatA hUM satya vahI hai| tU jo kahatA satya nahIM hai| 'svAmI! Apa bhI isI bhASA meM socate haiM maiM kaha rahA hUM vahI satya hai| maiM hI kalyANa karUMgA, maiM hI uddhAra karUMgA, saba kucha maiM karUMgA, tuma kucha nahIM kara paaogii| yaha ekAMtavAda Adeya nahIM hai|'-jyNtshrii ne isa bhUmikA ke sAtha apanI bAta prAraMbha kI-'priyatama! Apa ekAMtavAdI haiN| ApakA dRSTikoNa bhI ekAMtavAdI hai| yadi Apa ekAMtavAdI nahIM hote to itanA Agraha nahIM krte| Apa mahAvIra vANI kI duhAI dete haiM para mujhe aisA lagatA hai ki mahAvIra vANI ke hRdaya kA koI sparza hI nahIM huA hai| jo mahAvIra vANI kI dahAI dete haiM, mahAvIra kI bAta ko samajhate haiM ve anekAMtavAdI hote haiM, ve itane AgrahI nahIM banate para Apa to pUre ekAMtavAdI haiM, kahIM bhI anekAMta kA sparza nahIM hai| jambakumAra bole-'jayaMtazrI! maiM ekAMtavAdI kaise huA? isa bAta ko jarA samajhAo to shii|' 'svAmI! yaha ekadama spaSTa hai| merI sAta bahanoM ne jo kathA sunAI ve saba jhUThI aura Apane jo sunAI vaha sccii| isase adhika ekAMtavAda kyA hogA? kyA yaha ekAMtavAda kA udAharaNa nahIM hai ki hama jo kaha rahI haiM vaha saba jhUTha aura Apa jo kaha rahe haiM vaha saba sc|' eka ekAMtavAdI vyakti se pUchA gayA-pRthvI kA madhya kahAM hai? usa vyakti ne eka sthAna para lAThI ropa dI aura kahA-yahIM hai| pUchA gayA isakA pramANa kyA hai? usane kahA-nApa lo, yaha ekadama bIcobIca hai| 'svAmI! ekAMtavAda meM yahI to hotA hai ki vyakti dUsare kI bAta ko sunatA bhI nahIM hai, samajhatA bhI nahIM hai| kevala apanI bAta para hI ar3A rahatA hai|' ___'patideva! maiM koI naI kahAnI kahane ke lie utsuka nahIM huuN| maiM to isa sacAI ko Apake sAmane rakhanA cAhatI hUM ki yaha ekAMtavAda Apako kahAM le jAyegA? hama jo kucha kahatI haiM, vaha sArA galata, jhUTha aura mithyA hai| sArI sacAI kI poTalI Apane bAMdha lii| Apake pAsa hI sArA satya A gyaa| kyA yaha sahI hai? jarA ciMtana kro| svAmI! mujhe lagatA hai-Apa bhI saccI kahAnI aura jhUThI kahAnI kA nirNaya nahIM kara ___sakate, jaise vaha sAgara rAjA nahIM kara sakA thaa|' gAthA parama vijaya kI AL atsARAN MotorolakiN pawalparated ladam ipranimurtime Rai T A MA / WRINEERIEND PRIOR Homen Tradias ZEDIA -
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ m/ h / gAthA parama vijaya kI jayaMtazrI kahAnI kahanA nahIM cAhatI thI para kahAnI kI bhUmikA to bana hI gii| jambUkumAra bolA-'priye! pahale kahAnI sunA do phira koI bAta kreNge|' 'svAmI! zrIpura nAma kA nagara thaa| vahAM sAgara nAma kA rAjA thaa| vaha rAjA kathApriya thaa| kahAnI sunanA bahuta pasaMda karatA thaa| kahAnI aisA tattva hai jise bacce bhI sunanA cAhate haiM aura bar3e-bUr3he bhI sunanA pasaMda karate haiN| anapar3ha hI nahIM, par3he-likhe loga bhI kahAnI sunanA pasaMda karate haiN| kahAnI sabako priya hai kyoMki kahAnI meM sarasatA ke sAtha bahuta marma kI bAta kaha dI jAtI hai| kAMtAtulyatayopadezAcca jaise priya patnI kI bAta sIdhI gale utara jAtI hai, vaise hI kahAnI kI bAta ekadama binA aTake gale utara jAtI hai| na jyAdA socanA par3atA hai, na ciMtana-manana karanA par3atA hai, na nididhyAsana karanA par3atA hai| svAmI! bUr3he AdamI ke lie garama-garama halavA banAyA jAtA hai| vRddha ke dAMta nahIM hote| use cabAne meM kaThinAI hotI hai| jaise vaha garama-garama halavA sIdhA gale utara jAtA hai vaise hI kahAnI sIdhe gale utara jAtI hai|' 'svAmI! kathApriya rAjA ne eka vyavasthA kara dii| usa vyavasthA ke anusAra pratidina eka vidvAna brAhmaNa AtA aura kahAnI sunaataa| pratidina kathA sunakara rAjA bar3A prasanna rhtaa| eka dina jisa brAhmaNa kI bArI AI, vaha ThoTha bhaTTAraka thaa| usane socA-bar3I musIbata ho gii| rAjA ko kahAnI sunAnA hai aura maiM kucha jAnatA nahIM huuN| ghara meM bahuta udAsa baiThA thaa| lar3akI bolI-'pitAjI! Aja Apa udAsa kyoM haiM?' 'beTI! Aja eka samasyA, ulajhana A gii| bar3I cintA ho rahI hai|' 'pitAzrI! kyA ulajhana hai?' 'beTI! Aja hamArI bArI hai kahAnI sunAne kii| maiM kahAnI sunAnA jAnatA nahIM huuN| rAjA ke pAsa jAnA hai, kahAnI sunAnA hai, kyA karUMgA maiM?' usane kahA-'Apa ciMtA mata karo, maiM calI jaauuNgii|' 'beTI! bahuta acchI bAta hai|' rAjA ko sUcanA milI-'Aja brAhmaNa putrI kathA sunaaegii|' rAjA ne pUchA-'bahana! Aja tuma kathA sunAne AI ho?' 'hAM, rAjan! Aja pitAjI Ane meM asamartha haiM isalie unake sthAna para maiM A gii|' rAjA ne kahA-'acchI bAta hai| tuma kahAnI kho|' 'rAjan! maiM Apako kahAnI nahIM, apane jIvana kI ghaTanA sunA rahI huuN|' 'ghaTanA-prasaMga adhika jIvanta hotA hai| vaha bhogA huA saca hotA hai| jIvana kA anubhUta prasaMga adhika utpreraka hotA hai|' _ 'hAM, rAjan! mere jIvana kA vaha ghaTanA-prasaMga vilakSaNa hai|' 'hama use sunanA caaheNge|' YE
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'rAjan! maiMne bacapana se yauvana meM praveza kiyaa| pitAzrI cintita rahane lge| unhoMne yathAzIghra pANigrahaNa kara dene kA nizcaya kara liyA / vara ko khojA / vara bhI mila gyaa| unhoMne vAgdAna kI rasma bhI pUrI kara dii| rAjan! eka dina acAnaka vaha vara hamAre ghara pahuMca gyaa| maiMne use dekhA, usake prati sahaja prema kA bhAva jgaa| usakI AMkhoM meM bhI sneha kA darzana huaa| maiMne pahacAna liyA ki yaha merA bhAvI pati hI honA caahie| maiMne usakI Avabhagata kI, svAgata kiyaa| acchA bhojana karAyA, saba kucha kiyA para usakA to dhyAna kevala mere rUpa para aTaka gyaa| vaha mere rUpa meM kho gyaa| vaha mere rUpa para itanA mugdha ho gayA ki tanmaya bana gyaa|' 'rAjan! aba taka hama donoM meM bheda praNidhAna thaa| maiM aura vaha do the| maiM yaha jAna rahI thI, anubhava kara rahI thI ki mujhe koI dekha rahA hai, mere rUpa kA koI dIvAnA banA huA hai| para rAjan! vaha dekhate-dekhate itanA tanmaya banA ki mujha meM vilIna ho gyaa| mujhe yaha patA hI nahIM calA ki kaba mere bhItara vilIna huaa| maiMne use khojA to koI dikhAI hI nahIM diyA, kucha patA hI nahIM claa|' 'rAjan! maiMne pitAjI se kahA--pitAjI! merA pati AyA thA, kahAM calA gyaa|' pitAzrI ne kahA- 'beTI ! AyA to thA, yahIM-kahIM hogaa| pUre ghara meM khojA para kahIM dikhAI nahIM diyA / ' 'rAjan! maiMne AMkha mUMdakara socA, cintana kI gaharAI meM gaI to mere dimAga meM bhAvI pati ke vilIna hone kA rahasya spaSTa ho gyaa| 'kyA rahasya spaSTa huA ?' - vismaya vimugdha rAjA ne puuchaa| pUrI pariSad bhI isa ghaTanA prasaMga ko sunakara stabdha raha gii| 'rAjan! maiMne do prakAra ke praNidhAnoM ke bAre meM jAnA hai- eka hotA hai bheda - praNidhAna aura eka hotA hai abhed-prnnidhaan| jahAM bheda-praNidhAna hotA hai vahAM dhyAtA aura dhyeya donoM kA pRthak astitva banA rahatA hai| jahAM abheda-praNidhAna hotA hai, vahAM dhyAtA aura dhyeya ke bIca kI dUrI samApta ho jAtI hai, dhyAna karane vAlA apane dhyeya ke sAtha ekAkAra ho jAtA hai| rAjan! merA bhAvI pati mere rUpa meM itanA mugdha ho gayA, itanA tanmaya ho gayA ki vaha mere se bhinna nahIM rahA, vaha mujhameM hI vilIna ho gayA / ' rAjA kSobha ke sAtha bolA-'tuma bilkula jhUTha bola rahI ho| saccI kahAnI kho|' brAhmaNa kanyA ne vinamra svara meM kahA - 'mahArAja ! Apa roja kahAnI sunate haiM, unameM kauna-sI saccI hai, kauna-sI jhUThI ? yaha nirNaya pahale kreN| Apane tatkAla yaha kaise kaha diyA ki tumhArI kahAnI jhUThI hai|' 'kyA koI AdamI gAyaba hotA hai ? kyA koI AdamI kahIM vilIna hotA hai ? aisA kahIM nahIM hotA / yaha kevala gapa hai|' 'mahArAja! pahale Apa yaha nirNaya deM ki itane dina Apane kahAniyAM sunI haiN| unameM kauna-sI saccI hai aura kauna-sI jhUThI ?' rAjA isa pratiprazna se asamaMjasa meM par3a gyaa| usane socA- kahAnI meM to saba bAteM saccI nahIM kahI jaatiiN| bahuta bAteM kAlpanika AtI haiM, bahuta jhUThI bAteM bhI AtI haiN| aisI gapa bhI kahI jAtI hai- 'nau hAtha kI kAkar3I, teraha hAtha kA bIja / 268 gAthA parama vijaya kI m
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277. gAthA parama vijaya kI kathAsUtra ko sameTate hue kahA-'svAmI! rAjA asamaMjasa meM par3a gayA, vaha yaha nirNaya nahIM kara sakA ki kauna-sI kahAnI saccI hai aura kauna-sI jhUThI ?' jayaMtazrI ne jambUkumAra kI ora dRSTikSepa karate hue kahA - 'svAmI ! merI sAtoM bahanoM ne tathA Apane bahuta kahAniyAM kahI haiN| sabane apanI bAta kahAnI ke mAdhyama se kahI hai| yaha pahale nirNaya karo ki kaunasI kahAnI saccI hai aura kauna-sI jhUThI ? maiM Aja yaha nirNaya karAnA cAhatI huuN| merI sAta bahanoM ne jo kahAniyAM kahIM aura Apane jo kahAniyAM kahIM ina donoM meM kauna-sI saccI hai aura kauna-sI jhUThI ? isakA nirNaya hone ke bAda koI Age kI bAta hogii|' jayaMtazrI ne spaSTa svara meM kahA-'svAmI! Apane jo kathAeM kahIM, ve saba satya haiM aura merI bahanoM ne jo kathAeM kahIM, ve saba jhUTha haiN| aisA mata maanie| Apa kevala apanI bAta ko mata taano| yaha mata soco - maiM kahatA hUM vahI sahI hai|' 'svAmI! isa duniyA meM sacAI kA ThekA Apane hI nahIM liyA hai| Apa satya ke ThekedAra mata bno| isa tathya ko svIkAra karo ki dUsaroM ke pAsa bhI satya ho sakatA hai| tumhAre ghara meM AkAza hai to dUsaroM ke ghara meM bhI AkAza hai| yaha mata soco - mere ghara meM hI AkAza hai, dUsaroM ke ghara meM AkAza nahIM hai|' 'svAmI! mithyA dRSTikoNa mata bnaao| kevala apanI bAta ko mata taano| Apane eka mithyA dRSTikoNa banA liyA aura yaha mAna liyA jo maiMne samajhA hai, mAnA hai, vaha saca hai / jo hamArI bahaneM kaha rahI haiM, vaha saca nahIM hai|' 'svAmI! dUsare kI bAta meM jo sacAI hai, usa para bhI jarA dhyAna do| ' jayaMtazrI ne maulika aura tArkika DhaMga se isa prakAra bAta kahI ki vAtAvaraNa meM eka badalAva A gyaa| jo bahaneM samajhI huI thIM unameM bhI thor3A joza bhara diyaa| unhoMne bhI jayaMtazrI ke kathana kA samarthana kiyA-'jayaMtazrI! tuma bAta to ThIka kaha rahI ho / priyatama AgrahI bana gae haiN| apanI bAta ko hI sa kucha mAna rahe haiN| dUsaroM kI bAta para dhyAna hI nahIM de rahe haiN| AdamI ko dUsare kI bAta para bhI dhyAna denA caahie|' bahanoM ke samarthana ne jayaMtazrI meM nae utsAha kA saMcAra kara diyaa| usane jambUkumAra ko utprerita karate hue kahA-'svAmI! Apa nIti para bhI dhyAna deN| nIti kA kitanA sundara sUkta hai - 'bAlAdapi subhASitaM'acchI bAta bacce kI bhI sunanI caahie| kabhI-kabhI choTe bacce bhI bahuta tattva kI, sAra kI bAta kaha jAte haiN| isalie bAlaka kI bhI avajJA mata karo, usakI bAta para bhI dhyAna do| ' amedhyAdapi kAMcanam-sonA hai aura vaha akUrar3I para par3A hai to yaha soca kara mata chor3o ki yaha akUrar3I para par3A hai| usako uThA lo / isakA matalaba hai- acchI bAta jahAM se bhI mile usa bAta ko grahaNa kro| 'svAmI! aisA lagatA hai ki Apa sArI bAta ulaTa rahe haiN| Apa dekhie hamArA nyAyazAstra kyA kahatA hai-AgrahI AdamI yukti khojatA hai, tarka aura hetu ko khojatA hai kintu kahAM khojatA hai? vaha vahAM 266
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ momsakA khojatA hai jahAM usakI apanI buddhi lagI huI hai| vaha dUsaroM kI bAta sunanA pasaMda nahIM krtaa| jo vyakti anekAMta dRSTi vAlA hotA hai, anAgrahI hotA hai vaha jahAM yukti hotI hai vahAM jAtA hai|' AgrahI bata ninISati yuktiH, yatra tatra matirasya nivissttaa| pakSapAtarahitasya tu yuktiH , yatra tatra matireti nivessm|| 'svAmI! mana eka bachar3A hai| yukti, nyAya, tarka, hetu eka gAya hai| yaha mana rUpI bachar3A yukti rUpI gAya ke pIche calatA hai kintu tucchAgraha manaHkapi-jo tuccha Agraha vAlA mana rUpI baMdara hai, vaha gAya ke pIche nahIM calatA, vaha gAya kI pUMcha ko pakar3akara apanI ora khIMcatA hai|' manovatso yuktigavI, mdhysthsyaanudhaavti| tAmAkarSati pucchena, tucchaagrhmnHkpi|| 'svAmI! Aja ApakA mana bhI baMdara bana gayA, caMcala bana gayA isalie Apa nyAya para dhyAna nahIM de rahe haiM, yukti para dhyAna nahIM de rahe haiM, sacAI para dhyAna nahIM de rahe haiN| Apa dUsaroM kI sacAI ko jhuThalAne kA prayatna kara rahe haiM aura apanI bAta ko saca sAbita karanA cAhate haiN|' ___ jayaMtazrI ne apanA pakSa bar3I prabalatA ke sAtha rakhA aura itanI yukti ke sAtha rakhA ki yadi kamajora saMkalpa vAlA hotA to tatkAla prabhAvita ho jaataa| kintu jambUkumAra bhAvI kevalI thaa| jisa vyakti ko kucha bananA hotA hai, usameM pahale se usakI pariNati zurU ho jAtI hai| Aja ke vijJAna kA siddhAMta hai jo bImArI sthala zarIra meM AtI hai, sUkSma zarIra meM vaha tIna mahInA pahale paidA ho jAtI hai| vaha bhItara hI bhItara panapatI hai aura tIna mahIne bAda isa sthUla zarIra meM prakaTa hotI hai| sthUla zarIra meM bImArI hotI nahIM hai, vahAM to prakaTa hotI hai| jaba roga sthala zarIra ke prakaTa hotA hai taba AdamI socatA hai ki rogI bana gyaa| vijJAna kahatA hai tuma rogI to pahale hI bane hue the| agara hama sUkSma sacAI meM jAeM, nizcaya naya meM jAeM to jaisA honA hotA hai, usakA prAraMbha pahale ho jAtA hai| usakA aMza pahale hI sAmane A jAtA hai| jambUkumAra ko jo honA hai usakI AtmA meM usakA pariNamana kA cakra cala rahA hai isalie jambUkumAra para jayaMtazrI kI bAta kA koI asara nahIM huaa| ___ jambUkumAra bolA-jayaMtazrI! sabane apanI-apanI bAta kaha dI, tumane bhI apanI bAta kaha dii| maiMne sabakI bAta suna lii| tumhArI caturAI, tumhArI buddhi, tumhArI manISA, tumhArI samajhadArI, tumhArA vaktRtva-saba kucha acchA hai para vaha mere bhItara praveza nahIM kara rahA hai| basa, aisA koI paMjara bana gayA hai ki bhItara jA hI nahIM rahA hai|' jayaMtazrI bolI-'svAmI! yahI to maiM kaha rahI hUM ki Apa ekAMtavAdI ho gae haiM, Apake bhItara dUsarI bAta praveza kaise karegI? ekAMtavAdI ke bhItara dUsarA saca praveza nahIM krtaa|' ___ 'svAmI! Apane isa ghaTanA ko sunA hogA-bhagavAna mahAvIra kI sabhA meM saba loga zraddhAbhAva se jAte the lekina eka vyakti aisA thA, jo mahAvIra ko bAhara se dekhate hI daur3atA, mAno koI siMha A gayA ho| vaha mahAvIra ke sAmane hI nahIM dekha sakatA thaa| svAmI! aise loga hote haiM, jinameM acchAI kA kahIM praveza nahIM hotaa|' gAthA parama vijaya kI 270
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAR 'svAmI! kyA Apane mudgazaila kI bAta sunI hai?' 'priye! mudgazaila ke saMdarbha meM tuma kyA kahanA cAhatI ho?' 'svAmI! mudgazaila eka patthara hotA hai| eka bAra puSkarAvarta megha aayaa| kahA jAtA hai-puSkarAvarta megha ke eka bAra barasane ke bAda dasa hajAra varSa taka varSA kI AvazyakatA nahIM hotii| bhUmi itanI snigdha ho jAtI hai ki dasa hajAra varSa taka khetI karo, koI pAnI kI jarUrata nahIM, siMcAI kI jarUrata nhiiN|' Aja to puSkarAvarta megha barasa jAe to bAMdha, nahara Adi kI koI jarUrata hI na rhe| jaba puSkarAvarta megha AyA taba vaha mudgazaila patthara se bolA-'mudgalazaila! maiM barasanA cAhatA huuN|' mudgazaila-'tuma kitanA hI baraso, mujhe kyA pharka par3egA?' puSkarAvarta megha-'maiM tumhAre bhItara sneha paidA karanA cAhatA hUM, aMkura ugAnA cAhatA huuN|' mudgazaila-'yaha mithyA garvokti mata kro| maiM patthara hUM aura patthara meM bhI mudgazaila huuN| mere koI pharka nahIM par3egA, koI aMkura nahIM phUTa skegaa|' megha ahaMbhare svara meM bolA-'maiM jaba barasUMgA taba saba kucha ho jaayegaa|' mudgazaila-'yaha kabhI saMbhava nahIM hai|' megha ne barasanA zurU kiyA, dhArA saMpAta barasatA gyaa| jaise-jaise megha barasa rahA thA vaise vaise patthara camakane laga gyaa| vaha sAta dina taka nirantara barasatA rahA, mudgazaila bhI jahAM kA tahAM rahA, na vaha pAnI ke pravAha meM bahA, na aMkura phUTA kintu vaha aura adhika majabUta bana gyaa| Akhira puSkarAvarta hAra gayA, bolA-'bhAI! tuma pakke ho| maiMne bhUla kI ki tumheM snigdha banAne kA, aMkurita karane kA saMkalpa kiyaa|' ____ jayaMtazrI bhAvavihvala svara meM bolI-'priyatama! hamane bhI bhUla kI hai| hamane socA thA ki kahIM sneha kA aMkura phUTa jAyegA para Akhira Apa mudgazaila patthara hI nikale, hamane Apako samajhane meM bhUla kara dii| aba hama usa bhUla ko kaise sudhAreM?' ___ jambUkumAra bolA-'priye! puSkarAvarta megha ko maiMne dekha liyA hai| tuma mujhe mudgazaila mAno to mujhe koI Apatti nahIM hai| kyA patthara honA koI burI bAta hai? pRthvI kA mUla AdhAra to patthara hI hai|' 'priye! tumhAre zarIra meM ye jo haDDiyAM haiM, ve kyA haiM? ve patthara hI to haiN| pArthiva paramANu honA koI burI bAta nahIM hai| tuma mudgazaila mAno yA aura kucha mAno para sacAI yaha hai ki maiM apane ghara meM calA gayA hUM, maiM apanI AtmA meM calA gayA hUM isalie ina saba bAtoM kA mujha para koI asara nahIM ho rahA hai|' ____ priye! tuma merI bAta bhI avadhAnapUrvaka suno| saca aura jhUTha ke isa prazna kI nirarthakatA kA anubhava tumheM svataH ho jaaegaa|' gAthA parama vijaya kI 271
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI satya kyA hai aura jhUTha kyA hai? bar3I samasyA hai nirNaya krnaa| eka AdamI eka bAta ko satya mAnatA hai, dUsarA usI ko jhUTha mAna letA hai| kauna saccA hai aura kauna jhUThA? isakA nirNaya kauna kare? Akhira nirNAyaka kauna? kyA nirNaya karane vAlA bhI aisA vyakti hai, jo satya bAta ko hI puraskRta kre| usameM bhI to pakSapAta hai, rAga-dveSa hai| Akhira tulA kauna-sI hai, jisase taulA jA sake? mAnadaNDa kauna-sA hai, jisase mApA jA sake? kauna-sA dharmakAMTA hai jo ThIka-ThIka taula batA sake? yaha bar3A kaThina kAma hai| mAlina se seTha ne kahA-'kala tumane jo phala diye the ve vajana meM kama the| tumane kama kaise diye?' mAlina bolI-'seThajI! maiMne to taulakara diye the|' 'to kama kaise taule?' 'seThajI! kala yahIM se eka kilo anAja le gaI thii| tarAjU ke eka palle para eka kilo anAja rakhA aura tarAjU ke dUsare palle para eka kilo phala taula diye|' seTha mauna ho gyaa| usane hI to kama taulakara anAja diyA thA, vaha aba kyA bole? jo svayaM taulane vAlA hai, vaha bhI saccA nahIM hai to phira tarAjU kyA karegI? tarAjU kA kAma to vahI hai kintu taulane vAlA ImAnadAra nahIM hai to phira tulA tulA nahIM rhtii| jambUkumAra ne kahA-'jayaMtazrI! tumane prazna uThAyA satya kaa| maiM kisa kahAnI ko saca mAnUM, kisako jhUTha mAnUM? yadi maiM yaha kahUM ki merI patniyoM ne jo kahAniyAM kahIM, ve saccI haiM to merI kahAniyAM jhUThI ho jaayeNgii| yadi maiM yaha kahUM ki maiMne jo kahAniyAM kahIM, ve saccI haiM to tuma AThoM ne jo kahAniyAM kahIM ve jhUThI ho jaaeNgii| merA jJAna aisA nahIM hai ki maiM eka ko satya kahUM aura eka ko mithyA khuuN| jayaMtazrI! tumane yaha jhaMjhaTa hI kyoM khar3A kiyA?' _ 'priye! duniyA meM kaMkar3a bhI hai aura anAja bhI hai| anAja meM kaMkar3a milA huA AtA hai, khAdya padArthoM meM bhI kaMkar3a A jAtA hai| milAvaTa sarvatra hai| Akhira parIkSA karanI hotI hai|' 272
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3) (Ah / ONARNITING MORE Thunavardhan gAthA parama vijaya kI 'kyA tuma isa tathya ko jAnatI ho-koyala kAlI hotI hai aura kauA bhI kAlA hotA hai|' 'hAM svAmI!' 'kyA kauA aura koyala ke raMga-rUpa ko dekhakara yaha bheda kara sakatI ho ki yahI koyala hai yA kauA hai?' 'yaha saMbhava nahIM hai|' 'priye! saca jAnane ke lie parIkSA to karanI hotI hai|' kAkaH kRSNaH pikaH kRSNaH ko bhedaH pikkaakyoH| yadA brUte tadA jJAtaM, kAkaH kAkaH pikaH pikH|| kavi ne kitanA suMdara likhA hai-kauA bhI kAlA aura koyala bhI kaalii| unake bheda kA patA kaba calatA hai? jaba ve bolate haiM 4 taba jJAta ho jAtA hai ki yaha koyala hai aura yaha kauA hai|' 'priye! saca kI parIkSA karanI hotI hai| maiM kueM kA meDhaka nahIM hUM ki kueM meM jo kucha hai, usI ko saca mAna luuN| maiM vizva ko vyApaka dRSTi se dekha rahA huuN| kUpamaMDUka kI taraha nahIM dekha rahA huuN|' ___priye! jo kueM kA meDhaka hotA hai, vaha samajhatA hai jo sacAI hai vaha kueM meM hai| jo bar3appana hai vaha kueM meM hai| isase bar3A koI ho nahIM sktaa|' priye! eka bAra kueM kI muMDera para eka rAjahaMsa Akara baiTha gyaa| kueM meM eka meDhaka thaa| usane dekhA-kueM kI muMDera para koI pakSI Akara baiThA hai| use vaha pakSI acchA lgaa|' re pakSinnAgatastvaM kuta iha sarasastad kiyad bho vizAlaM, kiM maddhAmno'pi bADhaM? na hi na hi sumahat pApa mA brUhi mithyaa| itthaM kUpodarasthaH sapadi taTagato darduro rAjahaMsaM, nIcaH svalpena garvI bhavati hi viSayAH nApare yena dRssttaaH|| meDhaka ne pUchA-re pakSI! tumhArA nAma kyA hai?' pakSI bolaa-'raajhNs|' 'tuma kahAM se Aye ho?' 'sarasaH-mAnasarovara se AyA huuN|' 'tat kiyad bho vizAla-batAo, vaha kitanA vizAla hai?' 'bahuta vizAla hai|' meDhaka ne eka chalAMga lgaaii| eka lakIra khIMcI aura pUchA-'kyA itanA bar3A hai?'
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ nA 'hAM, isase bhI bar3A hai|' 'meDhaka ne phira eka laMbI chalAMga lagAI aura pUchA-'kyA itanA bar3A hai?' 'isase bhI bahuta bar3A hai|' meDhaka ne kueM kA pUrA cakkara lagAyA aura pUchA-'kyA itanA bar3A hai?' rAjahaMsa bolA-'nahIM, isase bhI bahuta bar3A hai|' meDhaka Aveza se bhara uThA, bolA-'are duSTa pakSI! tuma jhUTha bola rahe ho|' 'kyoM?' 'mere ghara se bar3A tumhArA ghara nahIM ho sktaa| tuma jhUThI bakavAsa kara rahe ho|' rAjahaMsa ne socA-aba to yahAM rahanA acchA nahIM hai| jahAM itanA ajJAna hai vahAM rahanA ThIka kaise hogA? kavi ne kahA-kueM kA meDhaka hI aisI bAta kaha sakatA hai| kavi ne isakA hetu bhI batalAyA nIcaH svalpena garvI bhavati hi viSayAH nApare yena dRSTAH-jo nIce rahatA hai, vaha thor3A sA pAkara bhI garviSTha ho jAtA hai| jisane kueM ke bAhara kI duniyA ko nahIM dekhA, vaha usI ko dekhakara apane ahaMkAra kA poSaNa karatA hai| jisane na kabhI tAlAba ko dekhA, na puSkariNI ko dekhA, na jhIla aura nadI ko dekhA, na samudra ko dekhaa| vaha kueM ko dekhakara hI garva karegA, ahaMkArI bana jaayegaa| 'priye! maiM kueM kA meDhaka nahIM huuN| maiMne mahAvIra vANI se aura sudharmA svAmI kI dezanA se vizAla sacAI ko dekhA hai| jo satya AkAza jitanA bar3A hai, AkAza se bhI bar3A hai usa vizAla satya ko maiMne dekha liyA hai| aba maiM kueM kA meDhaka banakara rahanA nahIM caahtaa| jo kevala kAma-bhoga aura viSaya meM nimagna rahate haiM ve kUpamaNDUka bane hue haiN| maiM rAjahaMsa hUM, maiM kueM kA meDhaka nahIM huuN|' ___ 'priye! tuma burA mata maannaa| tumane kevala iMdriyoM ke svalpa viSayoM ko dekhA hai| unako hI sacAI mAna liyA hai| tuma usI satya kI parikramA kara rahI ho| jaise vaha telI kA baila kolhU kI parikramA karatA hai vaise hI tuma bhI viSaya rUpI kolhU kI parikramA kara rahI ho| tumane pAMca iMdriyoM ke viSayoM ko satya mAna liyA aura kevala usakI hI parikramA cala rahI hai|' 'priye! iMdriya-viSayoM ke bAhara bhI duniyA hai, ina viSayoM se pare bhI AtmA hai, cetanA hai, usakA vizAla jagat hai aura itanA sukhada jagat hai ki tuma usako jAnatI hI nahIM ho| tuma ghUma-phira kara kevala isI bAta para A jAtI ho aura bhoga-vilAsa kA AmaMtraNa detI ho| kevala bhoga-vilAsa kA artha hai-yaha cetanA kA baila rAta-dina ghUmatA rahe, iMdriya-viSayoM ke kolhU ke cAroM ora cakkara lagAtA rhe|' 'priye! kolhU kA baila cakkara lagAtA hai taba usakI AMkheM baMda rahatI haiM aura gale meM ghaMTI rahatI hai|' eka dina eka eDavokeTa telI ke ghara gyaa| kisI kArya ke viSaya meM bAtacIta karane lgaa| usake sAmane kolhU hai, ghANI hai aura baila ghUma rahA hai| bAtacIta karate-karate usa vidvAna vyakti ne pUchA-'are bhaiyA! isake paTTI kyoM bAMdha rakhI hai?' 274 gAthA parama vijaya kI
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ ) 5 masAlAvAsAlAnAlAmAvAstA M gAthA parama vijaya kI 'mahAzaya! paTTI isalie bAMdhI hai ki isako yaha patA na cale ki maiM kolha ke cAroM ora hI ghUma rahA huuN| vaha socatA hai ki maiM cala rahA huuN| yaha patA nahIM lagatA ki maiM yahIM-yahIM cakkara lagA rahA huuN|' 'isake gale meM yaha ghaMTI kyoM bAMdha rakhI hai?' / 'kabhI maiM idhara-udhara jAUM to patA laga jAe ki baila cala rahA hai yA eka sthAna para ruka gayA hai|' 'yaha khar3A-khar3A sira hilA de to?' 'mahAzaya! yaha baila hai, vakIla nhiiN|' jambUkumAra ne kahA-'priye! tuma burA mata maannaa| mujhe aisA lagatA hai ki tumhAre AMkha para bhI paTTI baMdhI huI hai| tuma ghUma-phira kara eka hI bAta kI parikramA kara rahI ho aura vahIM ghUma rahI ho| kyA duniyA itanI choTI hai? kolha kA baila eka varSa bhI calegA to kyA kahIM pahuMca pAegA? vaha usI kI parikramA karatA rahegA, ghara se bAhara bhI nahIM jA paayegaa|' ____ priye! tuma bhI AMkha kI paTTI kholo, kolha kA baila mata bno| gale meM jo ghaMTI baja rahI hai usako bhI nikAla do| maiM jo kaha rahA hUM usa para dhyAna do| maiM koI anabUjhI bAta nahIM kaha rahA huuN|' 'priye! satya bahuta vizAla hai| tumane saca aura jhUTha kI carcA zurU kara dii| tuma pUcha rahI ho, kauna-sI kahAnI saccI aura kauna-sI jhUThI? maiM yaha kahanA cAhatA hUM ki kisI bhI kathA ko tuma cAhe jhUTha mAno yA saca mAno para maiM jo kaha rahA hUM, vaha satya hai aura vaha satya yaha hai hama kevala iMdriyoM kI sImA meM nahIM raheMge, kevala bhoga meM nahIM rheNge| usase pare bhI eka duniyA hai, vaha hai tyAga kI duniyA, cetanA kI duniyA, AtmA kI duniyaa| usameM sabako jAnA hogaa| mujhe bhI jAnA hai aura tumheM bhI eka dina jAnA hogA isalie isa sacAI ko koI nakAra nahIM sktaa|' jambUkumAra bolA-'priye! zAyada tuma satya ko ThIka se samajha nahIM pA rahI ho| tuma satya ko ThIka se smjho|' mUMda kara AMkheM nihAro, satya ujalA sA lgegaa| kholakara AMkheM nihAro, satya dhuMdhalA sA lgegaa|| tuma eka bAra AMkheM mUMda lo, tumheM satya ujalA-sA dikhAI degaa| jaba taka yaha bAharI AMkha khulI rahegI, jaba taka yaha mahala dikhAI degA, yaha daheja meM AyA huA dhana dikhAI detA rahegA, yaha yauvana kI dahalIja para khar3A jambUkumAra dikhAI detA rahegA, usakA rUpa-raMga dikhAI detA rahegA taba taka satya dhuMdhalAdhuMdhalA-sA lagegA, sApha najara nahIM AyegA isalie AMkha ko mUMda kara dekho| duniyA kA svabhAva hai-AMkha ko kholakara dekhnaa| jaba ina khulI AMkhoM se dekhoge taba iMdriyAM, viSaya, raMga, rUpa dikhAI degaa| jaba AtmA ko dekhanA hotA hai taba AMkha mUMda kara dekhanA hotA hai| AMkha ko baMda kiye binA sacAI kA patA nahIM lgtaa|' __ prekSAdhyAna meM eka prayoga karavAyA jAtA hai-sarvendriya saMyama mudrA yAnI saba iMdriyoM kA saMyama karo, pratisaMlInatA karo, pratyAhAra kro| saba iMdriyoM ke daravAje baMda kara do| kAna meM aMgUThe DAle, kAna bNd| aMguliyAM AMkha para rakha dI, AMkha bNd| nAka para aMgulI rakhI, nAka bNd| hoMThoM para aMgulI DAlI, muMha bNd|
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAna, nAka, AMkha, muMha-ye saba baMda, isakA artha hai - bAhya jagat se saMbaMdha vicchinna / bAhya jagat se saMbaMdha ko tor3o, bhItara jAo to dikhAI degA ki sacAI kyA hai, cetanA kyA hai, AtmA kyA hai, sukha kyA hai ? bhItara jhAMkate hI yaha saba samajha meM AyegA / 'jayaMtazrI! maiM isIlie tumheM kahanA cAhatA hUM ki jarA AMkha mUMdakara dekho, kevala AMkha ko kholakara mata dekho|' 'priye! dUsarI bAta yaha hai abhI tujhameM capalatA dikhAI de rahI hai|' capalatA ko jor3a dekho, satya asthira sA lgegaa| capalatA ko chor3a dekho, satya susthira sA lagegA / / 'jitanI capalatA hai utanA hI satya tumheM asthira lgegaa| mana kI capalatA hI to sArA kAma kara rahI / tuma mana kI capalatA ko chor3akara dekho, aisA lagegA, jaise satya ekadama meru parvata kI taraha sthira banA hai| huA hai|' 'priye ! tuma merI bAta maano| eka bAra AMkha mUMda kara apane bhItara dekho aura mana kI capalatA ko chodd'o| mana ko ekAgra banAo, eka viSaya para tuma mana ko TikA do| jaise-jaise tumhArI ekAgratA bar3hegI, vaise-vaise satya kA anubhava hotA jaaegaa|' "priye! tuma korA vAda kara rahI ho| kabhI kahAnI sunAtI ho, kabhI vAda-vivAda karatI ho| kyA tuma isa bAta ko nahIM jAnatI ki vAda se kabhI sacAI milatI nahIM hai|' vAda lekara tuma calo, vaha DagamagAtA sA lgegaa| hArda lekara tuma calo, vaha jagamagAtA sA lagegA / / priye! vAda lekara calo to satya ekadama DagamagAtA-sA lagegA, hilatA sA lgegaa| usakA hArda kyA hai? hRdaya kyA hai, yaha samajho to satya jagamagAtA - sA lgegaa|' rUr3ha hokara tuma calo, saMhAra jaisA vaha lgegaa| gUr3ha hokara tuma calo, AdhAra jaisA vaha lagegA / / "priye! yadi tuma rUr3ha bana kara calogI to vaha saMhAraka pratIta hogA / yadi tuma gaharAI meM jAogI to tumheM patA calegA ki satya kyA hai aura vaha kitanA bar3A AdhAra hai| ' 'priye! tuma satya ko yadi samajhanA cAhatI ho, satya kI bAta karatI ho to phira aisI bAta mata karo ki kisakI kahAnI saccI aura kisakI kahAnI jhUThI ? tuma yaha samajho ki kisakA hArda sahI hai? kahAnI kA hArda kyA hai? tuma hArda ko samajhane kA prayatna kro|' jambUkumAra ne saca aura kI pUrI kalaI khola dii| jayaMtazrI ne jo tarka prastuta kiyA, usa tarka kI vyarthatA siddha kara dI, satya kA svarUpa sAmane rakha diyaa| jhUTha kyA hai, mAyA kyA hai, prapaMca kyA hai, ise spaSTa karate hue jambUkumAra ne mRga marIcikA meM mata jaao| yaha iMdriya viSayoM kI eka mRga marIcikA hai jisakA kabhI 276 -'priye ! tuma isa aMta nahIM hotA / ' kahA-" ma gAthA parama vijaya kI m
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI pUjya gurudeva ne gujarAta kI yAtrA kii| hama kaccha kI ora jA rahe the| bIca meM kaccha kA raNa AyA, hama raNa meM thor3I dUra gaye, dekhA to lagA-Age to tAlAba hai, pAnI hI pAnI hai| prazna huA-Age kaise jAeMge? phira dhyAna AyA--yaha to raNa hai| kevala graMthoM meM par3hA thA mRga marIcikA / hiraNa jaba raNa meM jAtA hai, tAla meM jAtA hai to use Age pAnI hI pAnI dikhAI detA hai| vaha pAnI pIne ke lie daur3atA hai| vahAM pahuMcatA hai to use pUrA kSetra sUkhA milatA hai, tAlAba Age saraka jAtA hai| aise daur3ate-daur3ate pyAsA hiraNa prANa de detA hai para pAnI kI eka bUMda bhI use pIne ko nahIM miltii| hamane bhI kaccha kI yAtrA meM yaha anubhava kiyA - jaise-jaise Age jAte, tAlAba Age sarakatA calA jaataa| dasa-paMdraha kilomITara kA raNa pAra kiyA para pAnI kI eka bUMda bhI kahIM nahIM milI / yaha mRga marIcikA hai| 'priye! kyA tuma iMdriyoM kI mRga marIcikA meM 'nahIM svAmI!' 'ulajhAnA cAhatI ho ?' 'priye! kyA tuma svayaM usa mRga marIcikA se ulajhanA cAhatI ho, jisameM phaMsane ke bAda AdamI phaMsatA hI calA jAtA hai, kahIM usakA aMta nahIM aataa|' 'nahIM svAmI!' 'priye ! to phira zubha aura zreyasa kArya meM derI kyoM kareM?' 'hAM, svAmI!' 'priye! tuma dekho - rAta bhI kAphI calI gaI hai| aba tuma taiyAra ho jaao| prabhAta hote hI hameM muni bananA hai|' 'svAmI! itanA jaldI nirNaya kyoM ?' 'priye! jaba tuma sabane yaha nirNaya le liyA hai ki hameM sAdhvI bananA hai to phira kyoM vilaMba kareM ?' 'svAmI! ApakI bAta sahI hai| hameM muni bananA hai, sacAI ke mArga para calanA hai| isa kUpamaNDUkatA ko chor3akara, viSaya kI saMkarI pagaDaMDI ko chor3akara rAjapatha para calanA hai| parantu....' 'priye! phira parantu kyA hai?' 'svAmI! Apa soceN| Apake mAtA-pitA haiM, hamAre bhI mAtA-pitA haiN| do hamAre sAsa aura zvasura haiM, solaha Apake zvasura-sAsa haiN| aba una sabako batAnA aura samajhAnA jarUrI hai| ' 'svAmI! hamane jo pANigrahaNa kiyA vaha sAdhu banane ke lie nahIM kiyA, ghara basAne ke lie kiyaa| aba hama jo gRhatyAga kA nirNaya kara rahe haiM usameM unakI prasannamanA sahamati aura svIkRti na ho jAe taba taka bAta kaise banegI?' 'priye! tumhArI bAta ThIka hai kintu maiMne saMkalpa le liyA thA ki sUryodaya ke pazcAt maiM ghara meM nahIM rhuuNgaa| merA yaha mata hai ki nirNaya meM zithilatA nahIM honI caahie| jo nirNaya jisa samaya karanA hai usI samaya honA caahie| vilamba huA, pramAda huA to samasyA ulajha jaaegii| dekho, maiM tumheM eka bAta btaauuN|' 277
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'eka bhaMvarA kamala ke parAga kA AsvAda lene gyaa| vaha parAga meM itanA lubdha bana gayA ki samaya kA bhAna nahIM rhaa| sAMjha kA samaya / sUraja asta hone ko thA kintu itanA lobhI bana gayA ki usa svAda ko vaha chor3a nahIM pA rahA thaa| yaha nirNaya nahIM le pA rahA thA ki mujhe ur3a jAnA caahie| vaha upayukta samaya para nirNaya le letA to sukhI rahatA para priyatA samyak nirNaya lene nahIM detii| vaha sUryAsta se pUrva nirNaya nahIM le skaa| sUraja asta huaa| kamala kA koSa sikur3A aura bhaMvarA usameM kaida ho gyaa|' 'priye! nirNaya na lene meM sabase bar3I bAdhA hai priyatA kI / usa priyatA kI jaMjIra ko na tor3ane kA pariNAma kyA huA? kamala koSa meM baMda bhaMvarA bAhara nikala nahIM sakA, vaha bhItara chaTapaTA rahA hai| vaha vyAkula banA socatA hai rAtrirgamiSyati bhaviSyati suprabhAtam, bhAsvAnudeSyati hasiSyati paMkajazrIH / itthaM vicintayati kozagate dvirephe, hA! haMta haMta nalinIM gaja ujjahAra / / bhaMvarA soca rahA hai-maiMne bhUla kara dI, pramAda kara diyaa| jisa samaya nirNaya lenA cAhie thA, nahIM liyaa| yadi maiM ThIka samaya para nirNaya letA aura ur3a jAtA, maiM usa mohaka mAyA meM phaMsA nahIM rahatA to A yaha dazA kyoM hotI? maiM baMdI kyoM banatA ? maiM mukta AkAza meM maMDarAtA rahatA, guMjArava karatA rahatA / maiMne nirNaya ThIka samaya para nahIM kiyA isalie phaMsa gyaa| aba kyA ho ?' vaha soca rahA hai-rAtrirgamiSyati - yaha rAta bItegI / bhaviSyati suprabhAtaM - ujalA prabhAta hogA / bhAsvAnudeSyati--sUraja ugegaa| hasiSyati paMkaja zrIH - kamala kA phUla khila jAyegA / maiM tatkAla mukta AkAza meM viharaNa karane laga jaauuNgaa| 'priye! kamala koSa meM baMdI vaha bhaMvarA kalpanA kara rahA hai, mIThA-mIThA sapanA le rahA hai| 'hA! haMta haMta nalinIM gaja ujjahAra-usI samaya eka madonmatta hAthI AyA, sUMDa ko Age bar3hAyA, usa kamala - koSa ko tor3A aura use bhaMvare sahita nigala gayA / bhramara kI kalpanA mana meM raha gii|' 'priye! dekho hama bhI agara nirNaya lene meM zithilatA kareMge to usa bhramara kI taraha pchtaaeNge| usakA pariNAma bhI acchA nahIM hogaa| itanI jaldI kyA hai? Aja nahIM kala, kala nahIM paraso / abhI kucha dina Thahara kara leMge, yaha zithilatA upayukta nahIM hai| isIlie aba yaha nirNaya ho jAnA cAhie ki hameM dIkSA prabhAta ke samaya lenI hai|' 'priye! abhI rAta avazeSa hai| hamAre pAsa samaya hai| hama bAtacIta kareM, nirIkSaNa kareM, vihaMgAvalokana aura siMhAvalokana bhI kareM ki kahAM se hamArI bAta zurU huI aura hama kahAM pahuMce haiM?" 'hAM svAmI! yaha nirIkSaNa aura siMhAvalokana hamAre patha kA pAtheya bhI bana sakatA hai|' AThoM kanyAoM ne eka svara se jambUkumAra ke isa prastAva kA samarthana kiyA- 'svAmI ! yaha aMdhiyArI rAta hamAre jIvana kA nayA prabhAta bana rahI hai| ' 278 m gAthA parama vijaya kI ww
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI 40 koI vyakti jAe aura rAstA bhUla jAe to bahuta samasyA hotI hai| usa samaya koI vyakti mile, rAstA batA de to vaha kRtajJatA ke svara meM kahatA hai- Apane kRpA kI, mujhe rAstA batA diyaa| vaha sAdhuvAda detA hai, dhanyavAda detA hai, kRtajJatA prakaTa karatA hai| yaha eka ziSTAcAra hai| ziSTa samAja kA yaha AcAra hotA hai ki koI upakAra kare to usake prati kRtajJatA jJApita kreN| jo kRta upakAra kI vismRti karatA hai, usa para dhyAna nahIM detA, vaha acchA nahIM hotA / kRtajJatA vikAsa aura ziSTatA kA eka lakSaNa hai| AThoM kanyAeM eka mArga para jA rahI thIM, unakA mArga badala diyA, dizA badala dI, dRSTi badala dI / bahuta bar3I bAta hai dizA aura dRSTi kA parivartana / dRSTi aura dizA- ye do badale to najariyA bhI badala gayA aura najArA bhI badala gyaa| aba taka jisa rUpa meM vizva ko dekha rahI thIM, usako dekhane kA koNa bhI badala gyaa| jisa saMsAra ko bahuta bar3hiyA mAna rahI thIM, jo bahuta acchA laga rahA thA aba laga rahA hai ki vaha phIkA-phIkA hai, usameM sAra nahIM hai| sAra hai to AtmAnubhUti meM hI hai| dRSTi badalate hI sRSTi badala gii| aba taka vAtAvaraNa meM eka USmA aura uttejanA thI, vaha samarasatA meM parivartita ho gii| vAda-vivAda kA sthAna sahamati aura saMvAda ne le liyaa| do virodhI dizAoM meM socane aura calane vAle usa milana-bindu para pahuMca gae, jahAM se unakI sahayAtrA prAraMbha honI thii| aba unakA gaMtavya aura lakSya bhI eka thaa| jambUkumAra aura AThoM patniyoM kI saMgoSThI abhI bhI cala rahI thI kintu usameM eka nayA mor3a A gyaa| samudrazrI ne bhAva bhare svara meM kahA - 'bahano! hameM svAmI ko sAdhuvAda denA cAhie, jinhoMne bhoga ke daladala meM phaMsane se pahale hI jAgarUka kara diyA, usa daladala se bAhara khIMca liyaa|' padmazrI ne bAta ko Age bar3hAte hue kahA - 'svAmI ! hamane kyA socA thA aura kyA ho gayA ?' 276
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ PRASilepintenment 'svAmI! hameM ApakI yaha pratijJA jJAta thI-maiM vivAha karUMgA kintu dUsare hI dina sAdhU bana jaauuNgaa| para hamane socA-ye saba nikammI bAteM haiM, yaha eka dikhAvA hai, mukhauTA hai| kevala dikhAne ke lie bAta kara rahe haiM, honA-jAnA kucha nahIM hai|' 'svAmI! hamane socA thA ki hamArA rUpa kitanA suMdara hai| hama apsarAeM jaisI laga rahI haiN| hama kevala rUpasI nahIM haiM, guNa saMpanna bhI haiN| hama rohir3A ke phUla jaisI kevala rUpavatI nahIM haiN|' rAjasthAnI kA bahuta sundara padya hai nA caMpA nA ketakI, bhramara dekha mata bhuul| rUpa rur3o guNa bAyaro rohir3A ro phuul|| bhramara ko saMbodhita karate hue kavi ne kahA-bhramara! rohir3e ke vRkSa ko suMdara dekhakara tuma khuza mata hoo| yaha na caMpA hai, na ketakI hai| yaha rohir3e kA vRkSa hai| isake phUla suMdara haiM para guNavihIna haiN| rohir3A kA phUla dekhane meM bar3A acchA lagatA hai para usameM koI guNa nahIM hotaa| 'svAmI! hameM apane rUpa para abhimAna thA, apanI buddhi aura akla para bharosA thaa| rUpa, buddhimattA aura mRdubhASitA-ye tInoM guNa hameM prApta haiN|' eka vyakti ne kahA-'bhAI! mujhe vivAha karanA hai para mujhe aisI strI cAhie, jo rUpasI bhI ho, buddhimatI bhI ho aura mRdubhASiNI bhI ho|' ___ usane pratiprazna kiyA'ina tInoM kA bhAra tuma kaise sahana kara sakoge? mahaMgAI ke yuga meM eka ko nibhAnA bhI bar3A muzkila hai|' vaha bolA-'maiM tIna nahIM, eka meM hI ye tInoM guNa cAhatA huuN|' 'mitra! eka to aisI kahAM milegI? jo rUpasI hai, vaha buddhimatI nahIM hai| jo buddhimatI hai, vaha mRdubhASiNI nahIM hai isalie tuma isa mahaMgAI ke jamAne meM tIna ko lAne kI bAta mata soco|' ___'svAmI! hamane socA-akelA jambUkumAra kyA karegA? hama to ATha haiM, vaha akelA hai| kyA karegA vaha? ahaM bhI prabala thA hama sbkaa| __ ahaMkAra meM AdamI apanI aukAta bhI bhUla jAtA hai| eka hAthI jA rahA thaa| do cIMTiyAM Upara car3ha giiN| eka cIMTI bolI-bahana! Aja to mana hotA hai ki hama hAthI se ldd'eN|' dusarI bolI-'kitanI mUrkhatA kI bAta karatI ho| lar3AI barAbarI vAle se honI caahie| agara do hAthI hote to lar3ane meM majA aataa| hama do haiM aura vaha ek| vaha akelA kyA kara pAyegA?' 'svAmI! hameM bhI yaha ahaM thA ki hama apane rUpa bala, buddhi bala aura vAk kauzala se priyatama ke mAnasa ko badala deMgI kintu hamArA ahaM mithyA pramANita huaa| hama to Apako nahIM samajhA sakIM kintu Apane hameM samajhA diyaa|' 'svAmI! ApakA bhAgya bhI prabala hai aura vairAgya bhI prabala hai| binA vairAgya ke aisA hotA nahIM hai| kusuMbhA dUsaroM ko raMgatA hai para kaba raMgatA hai? jaba vaha pahale galatA hai taba dUsaroM ko raMgatA hai| binA gale gAthA parama vijaya kI 280
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 / . ' gAthA parama vijaya kI dUsaroM ko raMgIna nahIM banA sktaa| aisA lagatA hai ki ApakA aNu-aNu vairAgya ke raMga se raMgA huA hai| isa avasthA meM itanA pragAr3ha vairAgya hai aapkaa| kyA yaha koI solaha varSa kI avasthA vairAgya kA samaya hai?' ____ jambUkumAra ne 16 varSa kI avasthA meM zAdI kii| Ajakala to prAyaH 16 varSa meM zAdiyAM hotI nahIM haiN| gAMvoM meM to abhI bhI kahIM-kahIM choTI avasthA meM vivAha ho jAtA hai para aba bahuta kama pracalana ho gayA hai| prAcInakAla meM 16 varSa kI avasthA meM prAyaH vivAha ho jAtA thaa| 'svAmI! isa avasthA meM itanA vairAgya, itanI samajha aura itanA upshm| hama kalpanA bhI nahIM kara sktii|' kanakasenA ne kahA-'svAmI! eka bahuta Azcarya kI bAta huI hai aura usase bar3A Azcarya kyA hogA?' AcArya bhikSu ne isa Azcarya ko marmasparzI zabdAvalI meM prastuta kiyA hai keI kAMtA kuMArI thakA tyAgI, keI paraNa bhogavane tyaagii| the paraNIjI ne bhogavyA bina tyAgI, A kIdhI ghaNI athAghI rA kumarajI! 'svAmI! kucha logoM ne to kaumArya avasthA meM dIkSA le lI, vivAha kiyA hI nhiiN| kucha logoM ne vivAha kiyA, gRhasthavAsa meM rahe, sahavAsa kiyaa| dasa-bIsa, pacAsa varSa taka bhogoM kA Asevana kiyaa| usake pazcAt dIkSA lii| ye do bAteM hamane dekhI haiM-kumAra dIkSA bhI dekhI hai aura vivAha ke pazcAt dIkSA lete bhI dekhA hai kintu yaha eka apUrva ghaTanA hai ki vivAha bhI kara liyA aura gRhasthavAsa bhI nahIM bhogaa| pahale dina to vivAha aura dUsare dina dIkSA-yaha itihAsa kI durlabha ghaTanA hai|' ___ 'svAmI! ApakA manobala, ApakI dhRti, ApakA dRr3ha saMkalpa, AzcaryakArI hai| kahA jAtA hai ki eka strI ke mohapAza meM phaMsa jAeM to bhI bar3A muzkila hai| ATha-ATha navayauvanA kanyAoM ne yahAM gherA DAla diyA, Apako mohapAza meM bAMdhane kA bahuta prayatna kiyA, vairAgya ke saMkalpa se DigAne kA prayatna kiyaa| jo kucha kara sakatI thI, vaha saba kiyA para ApakA eka aNu bhI prakaMpita nahIM huA, kahIM bhI raMga utarA nhiiN| aisA majIThA raMga ho gayA ki hamAre sAre prayatna viphala ho gye|' svAmI! hamane aisA vairAgya kahIM nahIM dekhaa| sacamuca vairAgya ho to aisA ho| yadi pUchA jAe-kaisA honA cAhie vairAgya? to uttara hogA-jambUkumAra jaisaa|' ___ eka sAdhu ke lie yaha maryAdA hai ki vaha rAta meM striyoM ke sAtha eka kamare meM na rhe| jambUkumAra bhAvI muni hai, sAdhu hone vAlA hai, eka kamare meM rAtabhara eka sAtha ATha-ATha apsarAtulya navayauvanAoM ke bIca rahA, para kahIM bhI vicalana nhiiN| kisI ruAMlI meM bhI rAgAtmaka prakaMpana nhiiN| kyA isakI kalpanA kI jA sakatI hai? AcArya mAnatuMga ne bhagavAna RSabha kI stuti meM bhaktAmara stotra kI racanA kii| unakI stuti meM mAnatuMga ne isa Azcarya ko prakaTa kiyA citraM kimatra yadi te tridazAMganAbhira, nItaM manAgapi mano na vikaarmaargm| kalpAntakAlamarutA calitAcalena, kiM maMdarAdizikharaM calitaM kdaacit|| James 281
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ / Apake pAsa devAMganAeM AIM, apsarAeM AIM para ApakA mana vicalita nahIM huaa| isameM koI Azcarya kI bAta nahIM hai| teja havA, aMdhar3a, bavaMDara aura tUphAna kI bAta chor3a deN| yadi pralayakAla kA pavana bhI A jAe, jisase choTe-moTe parvata Dola gaye, caTTAneM khisaka giiN| kyA usa pralayakAla ke pavana se meru parvata kabhI DolatA hai? vaha kabhI nahIM ddoltaa| devAMganAeM Apako kiMcit bhI vikAra mArga para nahIM le jA sakI, kSaNa bhara ke lie bhI Apa vicalita nahIM hue to isameM koI Azcarya nahIM hai| mAnataMga ke sAmane AdinAtha kA stotra thA isalie AdinAtha kI stuti meM isa zloka kI racanA kii| yadi mAnatuMga jambUkumAra kA stotra banAte to zAyada isa zloka ko isa prakAra banA dete citraM kimatra yadi teSTanavAMganAbhir, nItaM manAgapi mano na vikaarmaargm| kalpAntakAlamarutA calitAcalena, kiM maMdarAdizikharaM calitaM kdaacit|| hama vicAra kareM-cetanA kA pakSa kitanA majabUta hai| kucha logoM kA manobala kitanA dRr3ha hotA hai, saMkalpa kitanA majabUta hotA hai| jo saMkalpa kara liyA usameM koI parivartana nahIM lA sktaa| isakA nAma hai 'dhRti'| dazavaikAlika sUtra ke niyuktikAra ne likhA-'jassa dhiI tassa sAmaNNaM'- jisameM dhRti hai usameM zrAmaNya hai, sAdhutva hai| dhRti kI bahuta suMdara paribhASA kI gaI-'manoniyAmikA buddhiH dhRtiH' jo mana para niyaMtraNa karane vAlI buddhi hai usakA nAma hai dhRti| saba patniyoM ne kahA-'svAmI! ApakI dhRti ko saadhuvaad| aisA dhairya kA paricaya koI virala vyakti hI de sakatA hai| Aga para moma yA makkhana rakhA aura vaha pighale nahIM, aisA paricaya Apane diyA hai| Apa jaisA dhIra hamane nahIM dekhaa| vikArahetau sati vikriyante yeSAM na cetAMsi ta eva dhIrAH-vikAra kA nimitta milane para bhI jo vikRta nahIM hotA, usakA nAma hai dhiir| Apa sacamuca dhIra puruSa haiN| Apane bar3A kAma kiyA hai|' ____ 'svAmI! hamArA dRSTikoNa to bhautikavAdI thA, bhogavAdI thaa| hama svayaM bhoga meM rahanA cAhatI thI aura Apako bhI bhoga meM rakhanA cAhatI thI para Apane to sArI bAta ulaTa dii|' isa bhogavAdI yuga meM koI aisA jambUkumAra pragaTe, jo eka hI rAta meM ATha-ATha ko samajhA de to kitanA bar3A kAma ho jaae| yaha mana aura cetanA ko badalane kA prazna hai| yadi eka vyakti roja bhoga hI bhoga kI bAta bolatA hai, socatA hai, sunatA hai to vaha bhoga meM calA jaayegaa| use tyAga kI bAta sunAo, tyAga kI bAta sunate-sunate eka kSaNa aisA AegA ki tyAga kI cetanA jAga jaayegii| jaisI bAta suno, vaisA pariNamana zurU ho jaayegaa| eka bAta roja suno to vahI-vahI dikhAI degii| dUsarI bAta suno to parivartana AnA zurU hogA para samasyA yaha hai-kahIM koI sunAne vAlA nahIM milatA aura kahIM koI sunane vAlA bhI nahIM miltaa| vyAsa ne likhA thA-Urdhva bAhu viromyeSa na ca kazcit zrRNoti mAm-maiM hAtha uThA-uThAkara cillA rahA hUM para koI sunane vAlA nahIM hai| jaina AgamoM meM yaha nirdeza vAkya milatA hai-'aNusaTThiM suNeha me'-maiM kaha rahA hUM, tuma dhyAna se suno| kyA Apake mana meM yaha prazna uThatA hai? ATha striyAM eka sAtha eka rAta meM vairAgI bana sakatI haiM to kyA ATha bhAI vairAgI nahIM bana sakate? ATha bahaneM vairAgina nahIM bana sakatIM? yadi koI jambUkumAra jaisA samartha samajhAne vAlA mila jAe to badalAva A sakatA hai| jinakA ekadama rAgAtmaka dRSTikoNa thA, una 282 gAthA parama vijaya kI
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI para jambUkumAra ne kaisA jAdU kiyaa| koI jAdU kA aisA DaMDA ghumAyA ki sArI cintanadhArA badala gii| jo ekadama rAgAtmaka dRSTikoNa thA vaha kucha hI ghaMToM meM vairAgya meM badala diyaa| saba vairAgI bana gye| ___ kanyAeM kaha rahI haiM-'svAmI! hama apane mana meM mohaka kalpanA, bhAvanA aura vicAra lekara AI thii| hamAre mana meM eka ahaM thA ki hama svAmI ke mAnasa ko badala deMgI, unheM anurakta banA leNgii| para patA nahIM kyA ho gayA? aba to hameM lagatA hai ki vaha hamArA jhUThA ahaM thaa| aba yaha saMsAra bhI koI bahuta acchA nahIM laga rahA hai| hamArI bhI bhItara kI AMkha khula gaI hai|' _ 'svAmI! bhItarI AMkha khula jAe to phira kyA zeSa rahatA hai? yaha bAhara kI AMkha to khulI thI, Apane bhItara kI AMkha bhI khola dI hai| isase bar3I kyA upalabdhi hotI hai?' ___ eka bhikhArI kA lar3akA caurAhe para baiThA bhIkha mAMga rahA thaa| choTe lar3ake ko isa rUpa meM koI dekhatA to karuNA jAga jAtI, vaha usako kucha na kucha de detaa| eka dina eka AdamI bolA-'o bacce! koI bhI tumhAre pAsa AtA hai to tuma paisA mAMgate ho| abhI tuma choTI avasthA meM ho| tumhAre AMkha nahIM hai, aMdhe ho to kisI se AMkha kyoM nahIM mAMga lete?' usa lar3ake ne ekadama gaMbhIra bhASA meM kahA-bAbUjI! maiM paisA isalie mAMgatA hUM ki paisA to sabakI jeba meM rahatA hai| loga paisA de dete haiM, para AMkha hai kisake pAsa, jo maiM mAMgU?' ___isa duniyA meM zAyada AMkha se bar3hakara koI varadAna nahIM hai| AMkha ke sahAre hI to hamArA kAma calatA hai| bAhara kI AMkha kA bhI itanA mUlya hai| yadi bhItara kI AMkha khula jAe to kahanA hI kyA? bAhara kI AMkha se hama bAharI duniyA ko dekhate haiN| bhItara kI AMkha khula jAe to na jAne kitanI bar3I sacAI hamAre sAmane AtI hai| saba kanyAeM bar3I kRtajJatA ke svara meM apanI bhAvanAeM prastuta kara rahI haiN| aba koI aupacArikatA nahIM hai, koI banAvaTI bAta nahIM hai, bahuta bhAvavibhora svara meM bola rahI haiM-'kumAra! tumane hamArI AMkha khola dI, sacAI dikhalA dii| hameM yaha anubhava huA duniyA meM korA rAga honA hI acchA nahIM hai| rAga kI AMkha se hama dekhate haiM to duniyA kA eka svarUpa hameM dikhAI detA hai| vairAgya kI AMkha se dekhanA zurU karate haiM to vaha pahalU sAmane AtA hai jo aba taka ojhala thaa| hama nahIM jAnatI thI ki sacAI kyA hai| acchA khAnA-pInA, mauja-mastI karanA, iMdriyoM ko poSaNa denA yaha jIvana kA sAra mAna rakhA thaa| lekina svAmI! Aja....' vihitA nirviSA nAgAH gajAH shktivivrjitaaH| balamuktAH bhaTAH yena, tasyA'haM kulbaalikaa|| eka lar3akI jA rahI thii| kisI ne pUcha liyA-'bolo, tuma kisakI lar3akI ho?' vaha bolI-'vihitA nirviSAH nAgAH'-maiM usakI lar3akI hUM jisane jaharIle sAMpa ko nirviSa banA diyaa| gajAH madavivarjitAH-maiM usakI lar3akI hUM jisane hAthiyoM ko madarahita banA diyaa| balamuktAH bhaTAH yena-maiM usakI lar3akI hUM, jisane mahAna subhaToM ko bala rahita kara diyaa|' ___ vaha vyakti kucha samajha nahIM skaa| usane sIdhA prazna pUchA thA kintu usa kanyA ne ekadama kAvya kI bhASA meM uttara diyaa| vaha bolA-'maiM nahIM samajha pAyA ki tuma kisakI lar3akI ho?' 283
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Mahani NDAS Horistiane rampan SAMyerviveo asha A BA 'are bhAI! bahuta sIdhI-sI bAta hai| sarpa ko nirviSa, hAthI ko madarahita aura subhaTa ko balamukta . kauna banAtA hai? maiM citrakAra kI lar3akI huuN| citrakAra sAMpa kA citra banAtA hai kintu vaha nirviSa hotA hai, vaha kabhI kATatA nahIM hai| usake dvArA citrita hAthI para baiTha jAo, vaha hAthI kabhI girAyegA nahIM, kucalegA nhiiN| vaha aisA yoddhA kA citra banAtA hai, jise dekhakara roma-roma kaMpita ho jAe para vaha kucha kara nahIM paataa|' 'svAmI! aisA lagatA hai ki Apane hama sabako nirviSa nAga, balarahita subhaTa aura madarahita gaja banA diyA hai| hameM svayaM bar3A Azcarya ho rahA hai ki hamArI dRSTi kaise badala gaI? hamArI dizA kaise parivartita ho gaI? hama Apako kitanA sAdhuvAda deM, kitanA dhanyavAda deN| sacamuca Apane adbhuta kAma kiyA hai|' gAthA ___ dRSTikoNa ko badala denA bahuta bar3I bAta hai| saba kucha nirbhara hotA hai dRSTikoNa pr| jisakA jaisA parama vijaya kI dRSTikoNa bana gayA vaha vaisA kAma karatA hai| kanyAoM ne kahA-'svAmI! Apane dekhane kA najariyA badala diyaa| aba hameM saMsAra dUsarA hI dikhAI de rahA hai| kucha ghaMToM pUrva taka bhoga ke prati AkarSaNa thA, iMdriya viSayoM ke prati Asakti thI, saMsAra ke sukha bhogane kI tamannA thii| hama padArthoM ko ekAMta rAgAtmaka dRSTi se dekhatI thiiN| aba unake prati udAsIna ho gaI haiM, taTastha bana gaI haiN| viSayoM kA AkarSaNa samApta ho gayA hai|' 'svAmI! Apane kamAla kA kAma kiyA hai isalie hama saba dhanyavAda kA prastAva pArita karatI haiM aura hama saba Apako sAdhuvAda detI haiN|' sAdhuvAda aura sarasa saMvAda kA yaha upakrama saMpanna ho, usase pUrva sahasA huI AhaTa se saba cauMka utthe| vArtAlApa meM vikSepa A gyaa| 'priye! koI A rahA hai| kauna ho sakatA hai?'-padacApa kI dhvani ko sunate hI jambUkumAra bolaa| padacApa kI dhvani tIvra huii| aisA lagA, jaise koI vyakti zayana-kakSa kI ora bar3ha rahA hai| kucha kSaNa biite| kisI ne dvAra para jora se dastaka dii| sabakA dhyAna dvAra kI ora AkRSTa ho gyaa| jambUkumAra aura kanyAoM ke mana meM isa dastaka ne eka sAtha aneka savAla khar3e kara die| isa nizA meM kauna AyA hai aura kyoM dastaka de rahA hai? 284
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . . gAthA parama vijaya kI - lakSya kI siddhi sAmane hotI hai to vyakti ko bahuta AnaMda hotA hai| jo bhI lakSya banAyA, usake lie prayatna kiyA, sAdhana juTAe, saba bAdhAoM ko dUra httaayaa| vyakti lakSya ke paripArzva meM pahuMcane vAlA hotA hai usa samaya jisa AnaMda kA anubhava hotA hai, usa AnaMda kA anubhava anyatra kahIM nahIM hotaa| eka lakSya thA jambUkumAra kA ki muni bananA hai| bAdhAeM bhI kama nahIM aaiiN| sabase pahalI bAdhA mAtA-pitA kI aaii| mAtA-pitA kA vivAha ke lie itanA Agraha rahA ki jambUkumAra use TAla nahIM skaa| Akhira usane svIkAra kara liyA ki maiM vivAha kara luuNgaa| vivAha karane ke bAda nava-pariNItA patniyoM kI prabala bAdhA aaii| usa bAdhA ko bhI vaha pAra kara gyaa| usane socA-aba patha nirbAdha hai, koI bAdhA nahIM hai, koI vighna nahIM hai para isa saMkramaNazIla duniyA meM jahAM aneka prakAra ke padArtha haiM, caitasika, mAnasika, bhautika aneka paristhitiyAM haiM vahAM bAdhA sarvathA Tala jAe yaha bahuta kaThina bAta hai| jambUkumAra aura kanyAoM ke madhya prasannatA se vArtAlApa ho rahA hai| kanyAeM jambUkumAra ke dhRti bala, manobala aura vairAgya kA vardhApana kara rahI haiN| usI samaya kisI ne daravAjA khaTakhaTAyA to sabane socA-rAta ko kauna AyA hai? kisane daravAjA khaTakhaTAyA hai? isa dastaka ko sunA magara saba mauna rhe| do-tIna bAra daravAjA khaTakhaTAyA phira bhI daravAjA nahIM khulA taba punaH AvAja AI-'kumAra! kRpA karo, kRpA karo, anugraha kro|' jambUkumAra ne socA-kauna hai anugraha kI mAMga karane vAlA? asamaya meM kauna vyakti AyA hai, jo kRpA kI mAMga kara rahA hai? lagatA hai koI dukhiyArA hai| jambUkumAra dvAra kholane ke lie khar3A hotA usase pUrva usake kAnoM se phira ye zabda TakarAe-kRpA karo aura eka bAra daravAjA kholo|' /
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Tel ... jambUkumAra ne daravAjA khola diyaa| daravAjA khulate hI dekhA-eka vizAlakAya DIla-Daula kA laMbA-caur3A aura suMdara yuvaka khar3A hai| usane sAmane Akara namaskAra kiyA, namaskAra kara bolA-'kumAra! Apa bar3e zaktizAlI haiN| ApakI mahimA aparaMpAra hai| Apa avasthA meM choTe haiN| abhI pUre yuvaka bhI nahIM haiM, kizora hI haiN| ApakA yaha divya lalATa, AbhAmaMDala batA rahA hai ki Apa bahuta zaktizAlI haiN| Apa mujha para kRpA kro|' jambUkumAra ne kahA-'bolo, kyA cAhate ho?' 'nahIM, kRpA karo' yaha kahate hue Agantuka ekadama bhAvavihvala ho gyaa| 'kyA kRpA kareM?' 'kumAra! kyA pahale maiM apanA paricaya de dUM?' 'hAM, avazya jAnanA cAheMge hama ApakA paricaya'-jambUkumAra ne svastha evaM mRdu svara meM khaa| 'kumAra! prabhava merA nAma hai| maiM cora pallI kA svAmI huuN|' vAtAyana kI ora izArA karate hue prabhava cora ne kahA-'kumAra! Apa thor3A sA bAhara jhaaNkeN| daravAje se bAhara kauna khar3e haiM? Apake ghara meM do-cAra nahIM, pAMca sau cora khar3e haiN| ye saba mere adhIna haiN| maiM ina sabakA saradAra huuN|' _ 'kumAra! Apane sunA hI hogA ki mere nAma se bar3e-bar3e rAjA kAMpate haiM, bar3I-bar3I senAeM kAMpatI haiN| kisI kI himmata nahIM hotI mere sAmane Ane kii| ne itanA zaktizAlI hUM maiN|' 'kumAra! mere pAsa do vidyAeM haiN| eka hai avasvApinI vidyaa| maiM jahAM corI karane jAtA hUM, vahAM pahale avasvApinI vidyA kA prayoga karatA huuN| isa vidyA kA prayoga karate hI saba ghora nidrA meM cale jAte haiN| maiM sabako sulA detA hUM, koI jAga nahIM sktaa|' __ kumAra! jaba saba so jAte haiM, ghora nIMda meM cale jAte haiM, kharrATe bharane laga jAte haiM taba maiM tAlodghATinI vidyA kA prayoga karatA huuN| isa vidyA kA prayoga karate hI tAle TUTa kara nIce gira jAte haiN| tAloM ko kholanA hI nahIM pdd'taa| kisI hathiyAra kA prayoga karane kI jarUrata nahIM hotii| maiM vidyA kA prayoga karatA haM aura sAre tAle TUTa jAte haiN| itanA karane ke bAda koI ciMtA nahIM rhtii| nirbAdha rUpa se hamAre sAthI kAma karate haiN|' 'kumAra! tuma rAjagRha ke prasiddha zreSThI RSabhadatta ke putra ho| maiM tumheM jAnatA hUM para tuma merA paricaya nahIM jaante| Aja tuma merA paricaya bhI jAna lo|' 'kumAra! maiM koI sAmAnya ghara kA vyakti nahIM huuN| maiM vindhyAcala ke paripArzva kA nivAsI huuN| mahArASTra aura madhyapradeza kI sImA para vindhyAcala parvata hai| vahAM dakSiNa pradeza zurU ho jAtA hai|' __pUjya gurudeva ne jaba dakSiNa kI yAtrA kI, hama bhI vindhyAcala ge| vindhyAcala ko pAra kara dakSiNa bhArata meM praveza huaa| gAthA parama vijaya kI 286
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI 'kumAra! maiM vindhyAcala parvata para avasthita vindhya pradeza ke rAjA kA putra huuN|' eka ora rAjaputra, dUsarI ora coroM kA saradAra! jambUkumAra ko yaha suna kara Azcarya huA, bolA'Apa rAjakumAra haiM aura cora pallI ke pati bhI haiM!' 'kumAra! isakA bhI eka kAraNa hai|' 'kAraNa kyA hai?' 'kumAra! apane pitA ke hama do putra haiN| maiM bar3A putra huuN| merA nAma hai prbhv| mere eka choTA bhAI hai| pitA kA anurAga choTe ke prati jyAdA rhaa| use sneha jyAdA diyaa|' ___ 'kumAra! tuma rAjagharAne kI paramparA ko jAnate ho| jo bar3A patra hotA hai vaha rAjagaddI kA uttarAdhikArI hotA hai aura vahI rAjA banatA hai kintu patA nahIM, mere pitA ke mana meM kyA AyA? unhoMne snehavaza choTe lar3ake ko rAjya kA uttarAdhikArI banA diyaa|' 'oha! yaha to acchA nahIM huaa| 'kumAra! maiM yaha apamAna kaise sahana kara sakatA thA? maiMne socA aba isa rAjya meM rahanA hI nahIM hai|' prastuta saMdarbha meM eka bAta dhyAna dene yogya hai| putroM kI manovRtti meM jo kucha badalAva AtA hai, mAtApitA bhI usakA kAraNa banate haiN| mAM kA adhika jhukAva eka ke prati, pitA kA adhika jhukAva anya ke prti| vaha atirikta jhukAva eka-dUsare ko zatru banA detA hai, zatrutA paidA ho jAtI hai| pakSapAta na ho to saba ThIka-ThAka calatA hai| jahAM bhI pakSapAta huA-eka ke prati jyAdA aura dUsare ke prati kama-vahAM pratikriyA paidA hotI hai, zatrutA kI bhAvanA bana jAtI hai| vaha phira mAM-bApa ko mAM-bApa mAnane ke lie bhI taiyAra nahIM rhtaa| AcArya ne nayavAda kI mahattA batAte hue likhA-nayavAda kA kisI bhI mAnyatA se pakSapAta nahIM hai| dRSTAMta kI bhASA meM kahA-nayeSu tanayeSviva jaise pitA kA apane putroM ke prati pakSapAta nahIM hotA, vaise naya kA kisI se pakSapAta nahIM hotaa| jaba pakSapAta nahIM hotA taba saba ThIka calatA hai para taTastha rahanA bar3A kaThina hai| thor3A sA jhukAva huA, pakSapAta huA phira nyAya nahIM kiyA jaataa| pakSapAta ke kAraNa anyAya hotA hai| anyAya ko saba sahana nahIM kara paate| isa sthiti meM kalaha aura saMgharSa ke bIja kI buAI ho jAtI hai| ____ adhyAtma ke cAra bahuta mahattvapUrNa sUtra haiM jo vyavahAra kA samyak saMcAlana karate haiM-maitrI, pramoda, karuNA aura madhyasthatA yA tttsthtaa| jo vyakti apane vyavahAra ko maitrIpUrNa banAtA hai, kisI ke sAtha zatrutA nahIM rakhatA usakA maitrIpUrNa vyavahAra dUsare ko prabhAvita karatA hai aura dUsare vyakti ko apanA banA letA hai| dUsare kI vizeSatA, dUsare ke guNa ko dekhakara prasanna honA, yaha hai pramoda bhaavnaa| tIsarA hai karuNApUrNa vyvhaar| Aja sabase bar3I samasyA hai krUratA kii| dhana ke sAtha krUratA bar3hatI hai| jaise-jaise dhana bar3hatA hai, vaise-vaise bhItara meM thor3I krUratA bhI bar3hatI calI jAtI hai| dhana ke sAtha aneka burAiyAM AtI haiN| dhana AtA hai, lakSmI AtI hai to sAtha meM burAiyAM bhI panapatI haiN| 287
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevAr3a kA prasaMga hai| AmeTa, rAjasamanda, nAthadvArA yaha mArbala kI paTTI hai| yahAM mArbala kA acchA vyavasAya hai| usI kSetra ke eka bhAI ne batAyA-'mahArAja! pahale koI vivAha zAdI karate to pUchate-bhAI! , sampanna ghara kA lar3akA btaao| kyA mArbala kI paTTI vAlA koI lar3akA dhyAna meM hai? kyoMki vahAM kamAI acchI hotI hai| lar3akI ko vahAM diyA jAe, jahAM dhana hai, kamAI acchI hai| kamAI ke sAtha zarAba kA pracalana haa| jahAM zarAba AtI hai vahAM aparAdha Ane laga jAte haiN| eka zarAba kI lata ke sAtha aparAdha aura burAiyoM ke lie daravAjA khula jAtA hai| bhAI ne kahA-aba yaha dekhA jAtA hai ki lar3akA saMskArI hai yA nahIM? usakA khAna-pAna, rahana-sahana aura caritra kaisA hai? yadi khAna-pAna aura caritra acchA nahIM hotA hai to vyakti burAiyoM kA putalA bana jAtA hai|' bhikSo! mAsaniSevaNaM prakuruSe kiM tena madyaM binA, madyaM cApi tava priyaM priyamaho vArAMganAbhiH sh| vezyA dravyaruciH kutastava dhanaM cauryeNa dyUtena vA, dyUtaM cauryamapi priyamaho! naSTasya kAnyA gtiH|| eka bahuta mArmika kathA hai| eka bhikSuka mAMsa khA rahA thaa| eka vidvAn kavi ne dekhA, usane pUchAbhikSo! mAsaniSevaNaM prakuruSe? 'are! saMnyAsI bane ho aura mAMsa khA rahe ho?' 'kiM tena madyaM binA-maiM korA mAMsa nahIM khAtA huuN| usake sAtha zarAba bhI pItA huuN|' 'madyaM cApi tava priyam-mAMsa ke sAtha zarAba bhI pIte ho?' 'hAM, zarAba bhI akelA nahIM piitaa|' 'kisake sAtha pIte ho?' 'vArAMganAbhiH saha vezyA ke sAtha pItA huuN|' 'are! vezyAgamana bhI karatA hai? 'hAM!' 'vezyA dravyaruciH-vezyA ko to dhana caahie| tuma bhikSu ho| kutastava dhanam tumhAre pAsa dhana AyegA kahAM se?' 'cauryeNa dyUtena vA-dhana ke lie corI karatA hUM, juA khelatA huuN|' 'are! isa veza meM juA bhI khelatA hai, corI bhI karatA hai, yaha bhI tujhe priya hai?' 'naSTasya kAnyA gatiH-jo eka bAra naSTa ho gayA, phira usakI aura gati kyA hai? saba karanA hI pdd'egaa|' ___ eka burAI jIvana meM AtI hai, eka aparAdha jIvana meM AtA hai to sArI sthitiyAM badala jAtI haiN| eka bahana ne zikAyata kI-mahArAja! mere pati tambAkU bahuta khAte haiN|' maiMne usase kahA-'taMbAkU chor3a do|' 'chor3a to nahIM sktaa|' gAthA parama vijaya kI 288
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI 'tuma yaha jAnate ho ki nukasAna hotA hai|' 'hAM, jAnatA hUM para jAnate hue bhI chor3a nahIM sktaa|' jAnAmi dharmaM na ca me pravRttiH jAnAmyadharmaM na ca me nivRttiH maiM dharma ko jAnatA hUM para dharma kA AcaraNa nahIM krtaa| adharma ko jAnatA hUM para usase dUra nahIM htttaa| kevala jAnane se kyA hogA? jAnate haiM, chor3a nahIM pAte to kyA lAbha hogA? eka naze kI pravRtti AI aura saba burAiyAM svataH Ane laga jAtI haiN| eka gRhastha ke lie dhana vaise to upayogI hotA hai| jitanA acchA jIvana jIne ke lie Avazyaka ho, utanA dhana to eka sAmAjika prANI cAhatA hai| jyAdA dhana bar3hatA hai to vikRti AnI zurU ho jAtI hai, krUratA AnI zurU ho jAtI hai| krUratA aura dhana kA to anubaMdha jaisA banA huA hai| isIlie vartamAna samAja ko jyAdA jAgarUka rahane kI jarUrata hai| mAtA-pitA aura abhibhAvaka yaha dhyAna deM ki Aja ke baccoM para, Aja ke yuvakoM para thor3A aMkuza rhe| unheM ekadama khulA na chodd'eN| unameM khAna-pAna kI zuddhi rhe| ____ bhagavAna mahAvIra ne khAna-pAna kI zuddhi para bahuta bala diyaa| unakA to prasiddha sUtra rahA-AhAramicche miyamesaNijja-bhojana kaisA karo? mita bhojana karo aura vaha bhI essnniiy| gRhastha ke lie nirdeza rahAavAMchanIya mata khAo, abhakSya ko mata khaao| Aja duniyA meM zAkAhAra kA AMdolana cala rahA hai| lAkhoM-lAkhoM mAMsAhArI AdamI mAMsa ko chor3a rahe haiN| kyoM chor3a rahe haiM? dharma kI dRSTi se nahIM chor3a rahe haiN| unako yaha patA laga gayA hai ki mAMsa khAne se svAsthya kharAba hotA hai| svAsthya ke lie zAkAhAra jitanA anukUla hai, utanA koI dUsarA AhAra nahIM hai| ve mAMsa chor3a rahe haiM svAsthya kI dRSTi se| jinako dharma kI dRSTi prApta hai, ve loga isa bAre meM kama socate haiN| ___ yaha zAkAhAra kA jo pracalana huA, mAMsAhAra kA jo niSedha huA vaha mahAvIra kI vicAra-krAMti kA sphuliMga hai| mAMsAhAra ko chur3Ane meM bhagavAna mahAvIra kA sabase jyAdA kartRtva rahA hai| dUsare dharma saMpradAya ke kucha loga mAMsa khAte the, bauddha bhikSu bhI mAMsa khAte the kintu mahAvIra ne eka aisA varga taiyAra kiyA, jo pUrNataH zAkAhArI thaa| lagabhaga pAMca lAkha zrAvaka, jo bArahavratI the, zAkAhArI the| jo bAraha vratoM ko dhAraNa karate, ve kabhI mAMsAhAra nahIM krte| bhagavAna mahAvIra ne eka vratI samAja taiyAra kiyaa| Aja kI bhASA meM kahUM to eka aisA kamyUna taiyAra kiyA thA jisakA khAna-pAna, rahana-sahana sArI jIvanazailI alaga prakAra kI thii| Aja jaina zrAvaka ke sAmane bhI yaha prazna hai ki vaha bAraha vratoM kA kitanA mUlyAMkana karatA hai| Aja to aisA lagatA hai ki jaina dharma pArivArika jyAdA banA huA hai| pArivArika yAnI paramparA se dharma ke anuyAyI haiN| unameM tattvajJAna kA vikAsa nahIM hai| tattvajJAna bahuta jarUrI hai| pahale to choTe-choTe baccoM ko pacIsa bola sikhA diyA jAtA, carcA sikhA dI jAtI, teraha-dvAra sikhAyA jaataa| thor3A tattvajJAna hotA hai to burAI meM kama jAte haiN| jisako tattva kA jJAna nahIM hai, jo tattva ko jAnatA nahIM hai, usake lie to phira koI aMkuza hI nahIM hai| jisane pacIsa bola ko sIkhA hai, par3hA hai use yaha pahalA bola yAda hai-gati cAra hai naraka, tiryaMca, manuSya aura dev| sabase pahale naraka kA hI nAma AyA hai| yaha tathya sAmane rahe ki aisA AcaraNa mata karo jisase naraka gati meM jAnA pdd'e| //
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ naraka gati meM jAne ke cAra kAraNa haiM- mahAraMbheNaM mahApariggaheNaM paMcendriyavaheNaM kuNimAhAreNaM - mahA AraMbha, mahA parigraha, mAMsAhAra aura paMcendriya vadha / mahA AraMbha-jahAM AraMbha kI koI sImA hI nahIM hai| mahA parigraha - jahAM parigraha kI koI sImA nahIM hai| mAMsAhAra aura paMcendriya jIvoM kA vadha - inase vyakti naraka gati meM jAtA hai| jo pacIsa bola kA yaha pahalA bola jAnatA hai vaha socatA hai ki mujhe naraka meM nahIM jAnA hai| hamane usa yuga ko dekhA hai jisameM choTe bacce Ate aura kahate-'mahArAja! nArakI kA citra dikhaao|' nArakI kA citra dekhate to naraka ke prati mana meM eka bhaya paidA ho jaataa| unake mana meM yaha saMkalpa paidA hotA- mujhe naraka meM nahIM jAnA hai, durgati meM nahIM jAnA hai| maiM aisA kAma nahIM karUMgA jisase naraka meM calA jaauuN| mana para eka aMkuza laga jAtA / vyakti koI bhI kAma karatA to socatA-yaha aisA AcaraNa to nahIM hai jisase naraka meM calA jaauuN| Aja cintana kA yaha koNa bana gayA hai- naraka meM, svarga meM kahIM cale jAo, kyA pharka par3egA? tattvajJAna bahuta Avazyaka hotA hai| dUsarA bola hai jAti pAMca- ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, pNcendriy| sabase pahale AtA hai ekendriya / vyakti socatA hai mujhe aisA kAma nahIM karanA hai, jisase ekendriya bana jAUM, patthara bana jAUM, pAnI bana jAUM, Aga bana jaauuN| mujhe usa jAti meM nahIM jAnA hai| tIsarA bola hai kAyA chaha-pRthvIkAya, apkAya, taijasakAya, vAyukAya, vanaspatikAya, trasakAya / mujhe pRthvIkA Adi nahIM jAnA hai| yaha tattvajJAna eka prakAra kA aMkuza lagAtA hai| dharma ke kSetra meM yaha eka aMkuza rahA hai| isa aMkuza kI Aja bhI jarUrata hai| prazna ho sakatA hai- Aja pacIsa bola kitane logoM ko yAda haiM? Aja tattvajJAna chUTa gayA, sArI dhAraNA badala gaI isalie pApa karane meM AdamI sakucAtA nahIM hai| usa yuga meM prAyaH bahineM pacIsa bola sIkhatI thiiN| Aja zAyada usameM bhI aMtara AyA hai| Aja kI par3hI-likhI lar3akiyoM aura par3he-likhe lar3akoM meM jyAdA aMtara nahIM rhaa| bahinoM aura bhAiyoM meM bhI koI bahuta aMtara nahIM rahA hai| kabhI-kabhI yaha bhI patA nahIM lagatA ki jo sAmane vyakti hai vaha bahana hai yA bhAI ? eka bAra nATaka ho rahA thaa| nATaka kA eka pAtra aayaa| eka vyakti apane pAsa baiThe bhAI se bolAyaha lar3akA to bahuta acchA abhinaya kara rahA hai| usa vyakti ne kahA- yaha lar3akA nahIM hai, merI lar3akI hai| usane Azcarya ke sAtha kahA- 'acchA! kyA Apa usake pitA haiM ?' 'nahIM, maiM usakA pitA nahIM huuN| maiM usakI mAM huuN|' Aja vezabhUSA meM itanA badalAva A gayA hai ki pahacAna karanA kaThina ho jAtA hai| vezabhUSA meM aMtara rahe yA na rahe kintu tattvajJAna meM aMtara rhe| yadi bahanoM meM mAlA ginanA, sAmAyika karanA, tattvajJAna sIkhanAyaha krama puSTa rahatA hai to baccoM meM acche saMskAra A jaaeNge| bahinoM meM yaha nahIM hotA hai, to phira baccoM kA bhaviSya kaise acchA ho sakatA hai? Aja kI jo navayuvatiyAM haiM, unheM tattvajJAna avazya karanA caahie| unake lie tattvajJAna bahuta Avazyaka hai aura vaha nahIM hotA hai to sacamuca eka aMkuza nahIM rahatA / tattvajJAna kA aMkuza na rahe aura dhana bar3ha jAe to phira burAI kA rAstA khulatA hai pratikriyA kA janma ho jAtA hai| 260 gAthA parama vijaya kI m
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1CSM gAthA ___parama vijaya kI hama aneka bAra yaha svara sunate haiM pitA ne mujhe kucha nahIM diyaa| kevala yaha loTA dekara ghara se nikAla diyaa|' ve pitA ke zatru bana jAte haiN| jahAM tattvajJAna nahIM hotA, AdamI sacAI ko nahIM jAnatA vahAM usakA vyavahAra pratikriyAtmaka hotA hai| __prabhava ne kahA-'kumAra! mere pitA ne na maitrI kA prayoga kiyA, na pramoda bhAvanA kA prayoga kiyaa| na karuNA kA bhAva unameM thA aura na madhyasthatA kA bhAva rhaa| unakA sArA dhyAna choTe putra ko sthApita karane meM rhaa| isalie unhoMne choTe beTe ko rAjagaddI para AsIna kara diyaa|' 'kamAra! tama jAnate ho ki isa sthiti meM majha para kyA bItI? merA mana pratikriyA se bhara gyaa| maiMne socA yahAM rahanA hI acchA nahIM hai| isa ghara kA pAnI pInA hI acchA nahIM hai| maiM vahAM se nikala gayA aura sIdhA coroM kI pallI meM phuNcaa|' ___ yaha eka spaSTa tathya hai ki adhikAMza aparAdhI ina sthitiyoM ke kAraNa hI banate hai| ina varSoM meM hamane kucha DAkuoM ke iNTaravyU pddh'e| unase pUchA gayA tuma DAkU kyoM bane? kisI ne kahA-mAM ne mere sAtha burA vyavahAra kiyaa| kisI ne kahA-pitA ne mere sAtha anyathA vyavahAra kiyaa| kisI ne kahA-gAMvavAloM aura par3osiyoM ne merA tiraskAra kara diyaa| mere mana meM bhArI pratikriyA ho gii| aisI sthitiyoM meM aparAdhI, hatyAre, AtaMkavAdI, DAkU Adi-Adi bana jAte haiN| prabhava ne kahA-'kumAra! coroM kI pallI meM coroM ne svAgata kiyaa| unheM prasannatA huI ki itanA zaktizAlI, itanA suMdara aura itanA buddhimAna rAjakumAra hamArA sAthI bana rahA hai| coroM ne mujhe apanA saradAra banA liyA, svAmI banA liyaa|' ___kumAra! merI apanI cora pallI hai, jahAM saikar3oM-saikar3oM cora rahate haiN| aisI hamArI dhAka hai ki koI usa pallI ke AsapAsa Ane kA sAhasa nahIM krtaa|' 'kumAra! atIta kA merA paricaya hai rAjakumAra prabhava aura Aja kA paricaya hai ki maiM coroM kA adhipati hUM, mAlika hUM, svAmI huuN|' jambUkumAra ne sArI bAta sunI, kintu vaha aprakaMpa rhaa| kanyAeM isa gAthA ko sunakara kAMpa giiN| jambUkumAra dhairya ke sAtha bolA-'prabhava! tuma itane zaktizAlI ho phira kyA cAhate ho?' 'kumAra! tuma kRpA kro|' 'kyA kRpA karanA hai?' 'merI eka prArthanA hai ki mere pAsa jo do vidyAeM haiM, ve vidyAeM Apa le leN| maiM Apako avasvApinI aura tAlodghATinI vidyAeM sikhA duuNgaa|' _ 'prabhava! mujhe coroM kA adhipati nahIM bananA hai| maiM ina patniyoM kA bhI pati nahIM ho rahA hUM to ina coroM kA pati kyA banUMgA? tumhArI vidyA tuma apane pAsa rkho|' ___'kumAra! ThIka hai Apa na lenA cAho to yaha ApakI marjI hai para Apa mujha para kRpA kro| Apake pAsa jo vidyA hai vaha mujhe sikhA do|' 211
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prabhava! mere pAsa to eka hI vidyA hai aura vaha hai adhyAtma vidyA, Atma vidyA, AtmA ko jaannaa|' gItA meM zrIkRSNa ne kahA-adhyAtmavidyA vidyAnAM saba vidyAoM meM zreSTha hotI hai adhyAtma vidyaa| yaha conn eka vidyA sIkha le, usako jyAdA kI jarUrata nahIM hotii| 'prabhava! mere pAsa to aura koI vidyA nahIM hai| bolo, tuma kyA cAhate ho?' 'kumAra! daravAje ke bAhara thor3I dRSTi ddaalie|' jambUkumAra ne prabhava ke anurodha para bAhara dRSTikSepa kiyaa| __kumAra! Apa dekhie bAhara pAMca sau khaMbhe khar3e haiN| ye na hila rahe haiM, na Dula rahe haiN|' tarkazAstra meM kahA gayA sthANurvA puruSo vA sthANu hai yA puruSa? jahAM dUra se AdamI dekhatA hai aura kucha nizcaya karanA hotA hai vahAM avagraha, IhA, avAya aura dhAraNA hotI hai| bIca meM saMzaya bhI hotA hai| dUra se koI puruSAkRti dikhAI dI aura saMzaya huA 'sthANurvA puruSo vA' yaha koI khambhA hai yA AdamI khar3A hai? ___kumAra! mere ye pAMca sau sAthI khambhe jaise khar3e haiN| aisA lagatA hai jaise 'bhitticitraM'-bhitti meM citrAMka banA diye gae haiN| Apane inake hAtha bAMdha diye, paira bAMdha diye|' jambUkumAra ne sAzcarya pUchA-'prabhava! yahAM itane AdamI kyoM Aye?' 'kumAra! Apa jAnate haiM ki hamArA dhaMdhA kyA hai?' 'nahIM, maiM nahIM jaantaa|' gAthA 'Apa jAnanA cAhate haiM to maiM vistAra se Apako sArI bAta btaauuNgaa| isameM kucha samaya lgegaa| Apa paNa vijaya kI kRpA kara pUrI bAta suna leM aura phira anugraha kreN|' 'maiM bAta sunUMgA para anugraha kyA karanA hai?' 'kumAra! mere pAsa do vidyAeM haiM-avasvApinI aura taalodghaattinii| Apake pAsa eka vidyA hai 'stNbhnii'| jisake pAsa yaha vidyA hotI hai usakA prayoga hote hI AdamI khambhA bana jAtA hai| na cala sakatA, na hAtha hilA sktaa| pUrA khambhA bana jAtA hai| Apa yaha staMbhanI vidyA mujhe de deN|' kyA prabhava kA anurodha kRtArtha hogA? kyA vidyA kI viphalatA use nava cintana ke lie abhiprerita karegI?
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ MY JU B gAthA parama vijaya kI vidvAnoM kI eka saMgoSThI ho rahI thii| saMgoSThI meM aneka vidvAna upasthita the| jaba vidvAna milate haiM taba aneka viSayoM para carcA hotI hai| carcA ke madhya prasaMga A gayA ki mIThA kyA hai? miThAsa kisameM hai? eka bolA-dadhi madhuraM dahI mIThA hotA hai| yaha usakA apanA anubhava thaa| dUsarA bolA-kaisI bAta karate ho ? dahI to bahuta khaTTA bhI ho jAtA hai / madhu madhuraM - zahada bahuta mIThA hotA hai| dahI usakI tulanA meM kahAM TikatA hai ? tIsarA bolA- drAkSA madhurA dAkha isase bhI jyAdA mIThI hotI hai, aMgUra bhI bahuta mIThe hote haiN| cauthA bolA- aMgUra bhI khaTTe hote haiN| 'zarkarA madhurA' arthAt cInI bahuta mIThI hotI hai| dadhi madhuraM madhu madhuraM, drAkSA madhurA ca zarkarA madhurA / tasya tadeva hi madhuraM, yasya mano yatra saMlagnam / alaga-alaga mata aae| mata kA kahIM aMta nahIM AtA / unameM eka bahuta anubhavI vidvAna thA, vaha bolA - kitane nAma ginAoge? duniyA meM bahuta cIjeM madhura haiN| ina saba vivAdoM ko chor3o, eka niyama mAnya kara lo - tasya tadeva hi madhuraM yasya mano yatra saMlagnam | jisakA mana jahAM laga gayA, vahI usake lie mIThA hai| kisI kA mana dahI meM laga gayA to usake lie dahI mIThA hai| zahada meM laga gayA to zahada mIThA hai| cInI meM laga gayA to cInI mIThI hai| kisI kA mana bAlU reta, dhUla meM laga gayA to vaha bhI mIThI hai| jaba eka baccA dhUla ko khAtA hai to vaha kharAba jAnakara nahIM khaataa| use bAlU meM bhI svAda AtA hai isalie vaha saba cIjoM ko chor3akara dhUla ko phAMkane laga jAtA hai| vi. saM. 2020 kI ghaTanA hai| pUjya gurudeva kA lADanUM meM cAturmAsa thA / hama loga subaha -sAyaM bAhara bahuta dUra paMcamI ke lie jAte the| eka dina zAma ko lauTa rahe the| hamane dekhA - kucha bakariyAM bAr3a para khar3I haiM aura bAr3a ke kAMToM ko cabA rahI haiN| bar3A Azcarya huA / hamane una caravAhoM se pUchA- 'bhAI ! abhI to caumAse kA samaya hai, bhAdave kA mahInA hai / itanI harIbharI ghAsa bakariyAM carakara AIM haiM phira ye bAr3a kyoM khAtI haiM?' 263
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ ____caravAhA bolA-mahArAja! jaise hama loga miThAI khAte haiM va miThAI ke bAda muMha acchA nahIM hotA / taba carakA khAte haiM, bhujiyA-pApar3a Adi khAte haiN| vaise hI ye bakariyAM miThAI khAkara AI haiM aura aba ye ra bhujiyA-pApar3a khA rahI haiN| ye sUkhe kAMTe inake lie bhujiyA-pApar3a haiN|' jisameM jisakA mana laga gayA, usake lie vahI acchA hai| isalie yaha niyama nahIM banAyA jA sakatA ki kaunasI vastu mIThI hai| karele kA zAka AtA hai| kucha loga use bahuta ruci ke sAtha khAte haiM aura kucha loga karele ke zAka ko muMha meM DAlanA bhI pasaMda nahIM karate, unheM kar3avA lagatA hai| yaha spaSTa tathya hai-jisakA mana jahAM laga gayA usake lie vahI mIThA hai aura vaha usI kI khoja meM rahatA hai| jambUkumAra ne pUchA-'prabhava! yahAM kyoM Aye?' 'kumAra! hamArA eka hI kAma hai corI karanA, dhana ko bttornaa| hamArA dhyAna usameM sabase jyAdA rahatA hai| usameM itanI miThAsa hai ki use chor3a nahIM paate| dhana kA patA lagate hI aura saba kAma chUTa jAte haiN|' 'kumAra! maiM cora pallI meM baiThA rahatA huuN| hamAre guptacara cAroM ora ghUmate rahate haiM, patA lagAte rahate haiM ki Aja kahAM dhana kA bhaMDAra hai aura kahAM hameM corI karanI hai| eka dina merA guptacara AyA, bolA-svAmin ! Aja rAjagRha meM eka carcA sunii|' ____ maiMne pUchA-'kyA?' usane batAyA-'jambUkumAra nAma kA eka zreSThI putra hai| usakA vivAha ho rahA hai| maiMne aisA sunA hai ki vivAha meM bhArI daheja diyA jA rahA hai| kahate haiM 66 karor3a sauneyA kA daheja diyA jaaegaa| bhArI dhanarAzi A rahI hai| itanI vizAla dhanarAzi hai ki eka dina corI karane ke bAda varSoM taka koI gAthA apekSA hI nahIM rhegii| hamAre pAsa itanA dhana ho jAyegA aura hamArI zakti bahuta bar3ha jaayegii|' _ 'kumAra! guptacara ke dvArA jo sUcanA milI, usakI khoja karavAI to bAta prAmANika niklii| maiMne Adeza diyA-Aja hama pAMca sau coroM ke sAtha cleNge| vahAM cAra-pAMca coroM se kyA hogA? itanA dhana A hA hai to use gAMThoM meM bAMdhakara lAnA bhI muzkila pdd'egaa| hamane pUrI sajjA ke sAtha eka senAvAhinI banA lii| corI ke lie nikle| rAtri kA smy| hama niyata samaya Apake ghara A gye| hamane dekhA ki loga bola he haiM, bAtacIta ho rahI hai| maiM daravAje para AyA aura maiMne avasvApinI vidyA kA prayoga kiyaa| jaise hI isa vedyA kA prayoga kiyA, bAtacIta baMda ho gaI aura saba ekadama gaharI nIMda meM so gye| do minaTa meM cAroM ora gAMti ho gii| koI prakaMpana nahIM, koI halacala nhiiN|' ___ Ajakala loga nIMda kI goliyAM bahuta lete haiN| isa yuga meM anidrA kI bImArI bahuta bar3hI hai| agara pavasvApinI vidyA kA prayoga kara deM to nIMda kI goliyAM chUTa jaaeN| samAcAra-patroM meM par3hA-prativarSa araboMraboM rupayoM kI nIMda kI goliyAM bikatI haiN| na jAne kitane loga nIMda kI goliyAM lete haiN| unase nukasAna / hotA hai para kyA kareM? koI upAya nahIM hai| yadi avasvApinI vidyA kA jJAna ho to koI golI kI rUrata hI na rhe| prabhava ne kahA-'kumAra! saba so gye| hama ghara meM ghuse| maiMne tAlodghATinI vidyA kA prayoga kiyaa| lodghATinI vidyA kA prayoga karate hI saba tAle TUTa gye| aba koI kaThinAI nahIM rhii| idhara to saba loga e hue haiM aura udhara saba tAle TUTe hue haiN| aba maiMne Adeza diyA-zIghratA kro| hIre-javAharAta, sone, parama vijaya kI
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ (Da) (6 A - gAthA parama vijaya kI cAMdI ke gaTThara bAMdha lo| pAMca sau sAthI tatkAla isa kAma meM laga ge| unhoMne pAMca sau gAMTheM taiyAra kara liiN| sAthiyoM ne pUchA- saradAra ! aba kyA Adeza hai ?' maiMne unheM Adeza diyA- 'sAthiyo ! aba gaTThara uThAo aura clo| apanA kAma ho gyaa|' 'kumAra ! usI kSaNa Apako patA laga gayA aura Apane staMbhanI vidyA kA prayoga kara diyaa| hamAre jitane sAthI haiN| sabake paira stabdha ho gye| jo jahAM jisa mudrA meM khar3A thA vaha vahAM usI mudrA meM jar3IbhUta ho gyaa| paira jamIna se cipaka gaye, hAtha bhI jahAM the, vahIM cipaka gye| aba mere sAthI khaMbhe kI taraha khar3e haiN| na hilate haiM na Dulate haiN| na hAtha hilA sakate haiM, na paira uThA sakate haiN| maiMne socA-yaha kyA huA? maiMne avasvApinI kA prayoga kara diyA, saba so ge| kisane kiyA hai vidyA kA prayoga? maiMne thor3A gaharAI se dhyAna diyA, sopAna paMkti se Upara car3hA to mujhe kulabulAhaTa sunAI dI / maiM avAk raha gayA-are! yahAM koI bola rahA hai| mere Azcarya kA pAra nahIM rhaa| maiMne avasvApinI vidyA kA prayoga kara diyA phira bhI isa ghara meM koI jAga rahA hai, koI bola rahA hai, yaha kaise huA ? maiM Upara aayaa| Apake kakSa ke bAhara rukA, maiMne dekhA-bhItara to bAta ho rahI hai aura eka nahIM, aneka loga bola rahe haiN|' 'kumAra ! merI vidyA kabhI vyartha nahIM jAtI / nIce saba loga so gaye, Upara mahala meM bhavya kakSa meM baiThe loga kyoM nahIM soe? vidyA kI viphalatA para nirAzA aura Azcarya - donoM hue| maiMne tumheM dekhA aura dekhatA raha gyaa| mujhe vizvAsa ho gayA ki yaha saba kumAra kI karAmAta hai / ' 'kumAra! tuma bahuta zaktizAlI ho, tumhAre bhItara itanI zakti hai ki merI vidyA kA tumhAre para koI asara nahIM huaa| maiMne anubhava kiyA ki prAyaH vyakti aise hote haiM jina para vidyA kA asara hotA hai kintu kucha vyakti aise hote haiM jina para vidyA kA asara nahIM hotaa| jinakA AbhAmaMDala bahuta zaktizAlI hotA hai, jinakA taijasa zarIra bahuta zaktizAlI hotA hai una para koI asara nahIM ho sktaa| zaktisaMpanna manuSya para na nAgapAza kA asara hotA, na avasvApinI vidyA kA prabhAva hotA aura na kisI anya mAraka, uccATana maMtra kA asara hotA / ina sabakA asara una para hotA hai jo kamajora mana vAle hote haiM, jinakA zarIra kamajora hotA hai|' kamajora zarIra kA matalaba yaha hAr3a-mAMsa kA zarIra nahIM hai| hamArA taijasa zarIra kamajora ho taba asara 265
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ .ooo hotA hai| yadi taijasa zarIra prabala hai to koI asara nahIM hotaa| hamAre bhItara eka sUkSma zarIra hotA hai, jo sthUla zarIra kA saMcAlana kara rahA hai, usakA nAma hai taijasa shriir| jinhoMne pacIsa bola sIkhA hai, ve yaha jAnate haiM ki zarIra ke pAMca prakAra haiM-paMcavihe sarIre paNNatte, taM jahA-orAlie, veuvvie, AhArae, teyae, kmme| mahAvIra ne zarIra ke pAMca prakAra batalAe haiM-audArika zarIra, vaikriya zarIra, AhAraka zarIra, taijasa zarIra aura karma shriir| yaha hamArA jo dikhAI dene vAlA zarIra hai, yaha jo hAr3a-mAMsa kA putalA kahalAtA hai, sAta dhAtu kA putalA kahalAtA hai yaha audArika zarIra hai| isameM rasa, rakta, mAMsa, meda, asthi, majjA, vIrya-ye sAta dhAtueM hotI haiN| yaha audArika zarIra hai kintu hama jo khAte haiM, vaha kauna pacAtA hai? audArika zarIra kA kAma nahIM hai ki vaha khAne ko pacA de| pacAne vAlA hai taijasa shriir| pAcana karanA usakA kAma hai| vaha agni kA zarIra hai| ise kahate hai vidyut zarIra, ilekTrikala boNddii| jisakA taijasa zarIra prabala hotA hai usa para kisI kA asara nahIM hotaa| taijasa zarIra kamajora kaba banatA hai? burA vicAra, burA ciMtana, burI bAta socanA, vAsanA kI bAta socanA, Aveza karanA, bAra-bAra krodha, ahaMkAra, lobha, bhaya ina sabase taijasa zarIra kamajora ho jAtA hai, Aga bujhane laga jAtI hai| jyAdA khAo to bhI taijasa zarIra kamajora banane laga jAtA hai| taijasa zarIra prabala ho to koI asara nahIM hotaa| . prabhava ne vinata svara meM kahA-'kumAra! mujhe Azcarya hotA hai tumhArI zakti pr| tumhArI taijasa zakti itanI prabala hai ki merI avasvApinI vidyA kA tumhAre para koI asara nahIM huaa| tuma jAgate rhe| aisA lagatA hai tumhAre pAsa aMtardRSTi bhI hai| tumheM saba kucha patA bhI laga gyaa|' prabhava ne apane mana kI kalpanA prastuta kI-kumAra! tumane socA hogA ki cora A gaye, ye dhana le jAeMge aura subaha hama dIkSA leMge to loga kaheMge ki jo dhana daheja meM AyA thA, vaha calA gayA, isa daHkha ke kAraNa dIkSA le rahA hai|' 'kumAra! tumane ThIka socaa| yaha svAbhAvika bAta hai| agara hama dhana le jAte aura phira tumhArI dIkSA hotI to loga yahI bAta khte| hama isa tathya ko jAnate haiM aura bahuta manovaijJAnika dRSTi se dekhate haiM kyoMki hamArA dhaMdhA hI yahI hai| hama hara bAta ko tAr3a lete haiN| tumane socA ki yaha acchA nahIM hogA isalie tumane staMbhanI vidyA kA prayoga kara diyA aura sabake hAtha-paira bAMdha diye|' / eka bAra hamAre sAmane bhI yaha prazna AyA thA-kyA Aja bhI staMbhanI vidyA kA vikAsa kiyA jA sakatA hai? agara staMbhanI vidyA kA vikAsa ho to sAre zastra niSprabhAvI bana jaaeNge| koI aNubama kA prayoga karatA hai, staMbhanI vidyA kA prayoga ho to vaha vahAM kA vahAM raha jAyegA, Age nahIM bar3ha paaegaa| Aja kahIM se bhI koI zastra A rahA hai, kisI zastra kA prayoga ho rahA hai| staMbhanI vidyA kA prayoga karo, jahAM kA tahAM ha jAegA, Age bar3ha nahIM skegaa| eka ora akelA AdamI khar3A hai dUsarI ora hajAroM sainika A rahe haiM, AkrAntA aura mAraka manuSya A rahe haiM, upadravI aura AtaMkavAdI A rahe haiN| staMbhanI vidyA kA prayoga karo, basa vahIM ruka jAeMge, Age bar3ha nahIM paaeNge| ___ prabhava ne kahA-'staMbhanI vidyA bar3I camatkArI hai, vaha tumhAre pAsa hai| jambUkumAra! Azcarya hai ki itanI choTI avasthA meM tuma itane zaktizAlI bana gaye, vidyAdhara bana gye| tumhArA mukhamaMDala aura AbhAmaMDala 266 gAthA parama vijaya kI
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI batA rahA hai ki tumhAre pAsa bahuta kucha hai isIlie maiM yaha bhIkha mAMga rahA hUM, jholI phailA rahA hUM ki tuma kRpA kro| merI do vidyAeM cAho to Apa sIkha lo, para yaha staMbhanI vidyA Apa mujhe sikhA deN|' ___'kumAra! Apa eka kRpA aura kreN| mere jo 500 sAthI khar3e haiM, khambhe bane hue haiM, jar3a jaise bana gaye haiM, unako Apa mukta kreN|' jambUkumAra aura AThoM navavadhuoM ne sArI bAta sunii| sabako bar3A acambhA huaa| prabhava ne bhAvavihvala svara meM kahA-'kumAra! eka bAra bAhara Akara dekho|' jambUkumAra aura nava yauvanAeM daravAje ke pAsa AIM, bAhara vizAla parisara ko dekhaa| eka vizAlakAya senA mUrtivat, prastara yA khaMbhe kI taraha khar3I hai| hAtha bhI nahIM jor3atI, namaskAra bhI nahIM krtii| jambUkumAra ne socA-yaha kyA ho rahA hai? yaha kaise huA? usane prabhava se kahA-'prabhava! tuma bhI baiTha jAo, hama bAta kreNge| kucha samaya tuma hamArI bAta suno|' __ vivaza prabhava bolA-'kumAra! jaisI ApakI icchaa| aba koI upAya nahIM hai mere paas| yadi prabhAta ho gayA, sUraja uga gayA, janatA ko patA laga gayA to ArakSaka pulisa AyegI aura ina sabako pakar3a legI, phAMsI kI sajA ho jaaegii| mere sAre sAthI samApta ho jaaeNge| bar3I samasyA hai| Apa jo kaheM, vaha karane ke lie taiyAra hUM para Apako ye do anugraha jarUra karane hoNge| mujhe staMbhanI vidyA sikhAnI hai aura mere sAthiyoM ko baMdhana se mukta karanA hai|' prabhava ne kAtara svara meM anurodha kiyA 'kumAra! Apa apanI mAyA ko sameTa lo|' jambUkumAra ne Azvasta karate hue kahA-'ThIka hai, para pahale jarA baittho|' usane prabhava ko sneha se apane pAsa biThA liyaa| ___ jambUkumAra ne apanI navapariNItA vadhuoM se bAtacIta zurU kara dii| jambUkumAra bolA-dekho bahano! aba to tuma merI patnI nahIM, bahana hI ho| aba taka maiM kevala vAcika bAta samajhA rahA thaa| aba prAyogika dRSTAnta tumhAre sAmane A gyaa| bahano! tuma batAo ki ye cora kyoM Aye?' 'svAmI! dhana lene ke lie Ae haiN|' 'kyA corI karanA acchA hai?' 'acchA to nahIM hai|' 'phira ye kyoM corI karate haiM?' saba eka svara meM bolI-'arthamanarthaM bhAvaya nityam-svAmI! yaha artha to anartha kA mUla hai| ye dhana ke lie anartha karane Aye haiN|' ___ hama yaha soceM manuSya ke jIvana ke kendra meM kyA hai? usakA sabase jyAdA AkarSaNa kisameM hai? manuSya ko sabase jyAdA priya kauna hai? kyA mAM priya hai? pitA priya hai? patnI priya hai? bhAI-bahina priya haiM? kauna hai priya? hama gaharAI meM jAkara cintana kareM ki kauna priya hai? 247
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahA jAtA hai-baMdhu ke binA saMsAra sUnA hai para bhAiyoM ko bhI dhana ke lie lar3ate dekhA gayA hai| dhana ke lie mAM aura beToM ko lar3ate dekhA hai / yaha koI sunI-sunAI kahAnI nahIM hai| laMbe samaya taka mAM aura beToM saMpatti ke lie mukadamA calA hai| pitA aura putra ko bhI dhana ke lie lar3ate dekhA hai| pati-patnI ko bhI dhana ke lie lar3ate dekhA hai, korTa meM barasoM taka mukadame cale haiN| hama soceM - kauna priya hai? sabase jyAdA priya hai dhn| dhana mila jAe to saba priya haiM aura dhana idhara-udhara ho jAe to priya bhI eka minaTa meM apriya bana jAte haiN| eka bar3I vicitra saMjJA manuSya meM bana gaI ki vaha saba kucha dhana ko hI mAna rahA hai| sarve guNAH kAMcanamAzrayaMti - saba guNa sone aura dhana meM hai| 'bahino! maiMne tumheM dhana ke pariNAma btaae| aba yaha pratyakSa hai| yaha prabhava rAjA kA beTA hai, rAjakumAra hai para Aja cora banA huA hai| dina-rAta corI kA mAnasa rahatA hai| kevala dhana hI dhana dikhAI detA hai| yaha dhana kI jo lIlA hai, dhana kA jo AkarSaNa hai vaha patana kI ora le jAtA hai| jaba taka AtmA ke prati AkarSaNa paidA nahIM hogA taba taka yaha AkarSaNa chUTegA nhiiN|' uttarAdhyayana sUtra kA eka bahuta suMdara prasaMga hai / bhRgu purohita kA pUrA parivAra dIkSita ho rahA thA aura sArI sampatti ko chor3a rahA thaa| vaha rAjamAnya purohita thaa| rAjA ke mana meM lobha AyA- jaba pUrA parivAra dIkSita ho rahA hai taba yaha sampatti rAjA kI hogI / usane adhikAriyoM ko Adeza diyA - rAjapurohita kA sArA dhana mahala meM le aao| mahArAnI kamalAvatI ko patA claa| usane kahA-'mahArAja ! kyA kara rahe haiM? dhana kA itanA lobha kyA upayukta hai? " vaMtAsi puriso rAyaM, na so hoi pasaMsiyo / mAhaNeNa pariccattaM, dhaNaM AdAumicchasi / / 'rAjan! yaha dhana ApakA hI to diyA huA hai| vamana khAne vAle puruSa kI prazaMsA nahIM hotii| Apa brAhmaNa dvArA parityakta dhana ko lenA cAhate haiM ! isako punaH lenA eka prakAra se vamana ko pInA hai| jisa dhana ko Apane diyA, brAhmaNa ne jise vAnta kara diyA, Apa phira usako khAnA cAhate haiM, yaha acchA nahIM hai|' tANaM / kiMci || ekko hu dhammo naradeva na vijjae annamiheha mahArAnI ne aisA marmasparzI vAkya kahA ki rAjA kI AMkheM khula giiN| kamalAvatI bolI- rAjan ! Apa kyA kara rahe haiM? vitteNa tANaM na labhe pamatte - yaha dhana Apako trANa nahIM degaa| eka dharma hI aisA tattva hai, jo Apako trANa degaa| dUsarA koI tattva aisA nahIM hai jo zaraNa de, trANa de|' kamalAvatI ne itanI sApha-sApha bAta kahI ki rAjA eka prakAra se lajjita ho gyaa| usane tatkAla Adeza diyA-'purohita ke ghara se dhana na lAyA jaae|' jambUkumAra ne kahA- 'bahino! tuma dekho! Aja sArA saMsAra dhana ke pIche daur3a rahA hai| jahAM vyakti dharma ko bhulAkara dhana ke pIche daur3atA hai vahAM aparAdha hote haiM, corI-DakaitI aura mAra-kATa kA prazna AtA hai|' do-dina pahale eka parivAra aayaa| hamane pUchA- kyA huA ? parivAra ke logoM ne batAyA- javAna lar3akA dukAna meM baiThA thaa| sAMjha ke samaya kucha aparAdhI Aye aura hatyA kara dii| jo kucha dhana thA, use le gye| 268 m gAthA parama vijaya kI (M
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA dhana ke lie na jAne kitanI hatyAeM hotI haiM, kitane niraparAdha navayuvakoM ko mAra diyA jAtA hai| 'bahino! tuma kaha rahI thI ki Apa isa dhana kA bhoga kareM, phira sAdhu bnnaa| para dhana kA kauna bhoga karegA? Aja yadi corI ho jAtI, sArA dhana jAtA to tumako kaisA lagatA? kyA tumheM roTI bhAtI?' 'nahIM svAmI! jInA bhI bahuta muzkila ho jaataa|' Aja eka parivAra aayaa| kucha dina pahale corI ho gaI thii| vaha bahina itanI duHkhI thI ki kahA nahIM jA sktaa| hamane bahuta samajhAyA-'are! dhana AtA hai, calA jAtA hai| itanI duHkhI kyoM banatI ho? para usakA to ArtadhyAna kama nahIM ho rahA thA, AMsU thama nahIM rahe the| 'bahino! itanA dhana tumhAre mAtA-pitA se AyA aura itanA merA apanA dhn| ye sArA vaibhava cora le jAte to kyA tumheM duHkha nahIM hotA?' saba eka sAtha bolI-'hAM, svAmI! Apa ThIka kaha rahe haiN| duHkha to itanA hotA ki AkAza pAtAla eka ho jaate|' 'bahino! isIlie maiM kaha rahA hUM ki yaha dhana kA lobha, yaha bhoga kA bhAva, yaha AkAMkSA-ina sabako chor3o aura usa mArga ko cuno, jahAM koI lene vAlA nahIM hai, koI corI karane vAlA nahIM hai| jo muni aura saMta bana jAtA hai, use koI corI-DakaitI kA bhaya nahIM hotaa| usake pravAsa-sthala ke daravAje sadA khule rahate haiN|' satA rA khulA hai baarnnaa| kaba hI lyo koI nihAra, saMtAM rA khulA hai baarnnaa|| .. prabhava cora ina bAtoM ko suna rahA hai| jambUkumAra bhI prabhava cora ko sunAne ke lie apanI patniyoM ko kaha rahA hai| patniyAM to samajha cukI haiN| unake mana meM koI vaimatya nahIM rhaa| samajhAnA hai prabhava ko| kintu kabhI-kabhI lakSita vyakti ko sIdhI bAta nahIM kahI jaatii| dUsare ko kahA jAtA hai aura sAmane vAlA samajha jAtA hai| prabhava ne pUrI gaMbhIratA se sunA, usane socA-jambUkumAra korA vidyAdhara nahIM hai, tattvavettA bhI hai| itanI gaharI tattva kI bAta maiMne Aja taka kisI se nahIM sunii| prabhava kA dila kucha kaMpita ho gayA, socA-maiM kauna thA aura maiM kahAM A gayA? rAjakumAra thA aura cora bana gayA? aba use thor3A apanepana kA bhAna huaa| vaha apanA svatva bhUla gayA thA, Aja usako yaha bhAna huA hai ki maiM kauna hUM? koI-koI aisA vyakti milatA hai jo bhAna karA detA hai aura bhAna ho bhI jAtA hai| ___ eka siMha kA baccA jnmaa| janma dete hI mAM mara gii| baccA choTA thaa| eka caravAhA bher3eM carA rahA thaa| usane dekhA, siMha kA zizu bahuta suMdara laga rahA hai| use apanI godI meM uThA liyaa| use bher3oM ke sAtha rakhane lgaa| aba vaha siMha zizu sArI kriyAeM bher3a kI taraha karane laga gyaa| vaise hI khAnA, vaise hI caranA, vaise hI bolnaa| bher3oM ke bIca meM rahA aura vahI sIkha gyaa| ___eka dina jaMgala meM bher3eM cara rahI thiiN| vaha siMha zizu bhI unake sAtha thaa| usa samaya acAnaka koI zera A gyaa| zera Ate hI jora se dahAr3A, usane hatthala uThAI, pUrA jaMgala bhayAkrAMta ho gyaa| bhayabhIta bher3eM idhara-udhara chipane kA prayatna karane lgiiN| siMha zizu ne socA-are! yaha to maiM bhI kara sakatA huuN| vaha bhI dahAr3A, usane bhI hatthala utthaaii| parama vijaya kI 266
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ zera bolA-'are! tuma to zera ho| bher3oM ke sAtha kaise A gae?' svatva vismRta siMha zizu ko siMha kA darzana milaa| cira samAdhi vilIna yogIrAja kA Asana hilaa| kauna kahatA hai are Izvara milegA sAdhanA se| maiM svayaM vaha, vaha svayaM maiM bhAvamaya ArAdhanA se| usakA pauruSa jAga gyaa| vaha sacamuca zera bana gyaa| usane bher3oM kA sAtha chor3A aura siMha ke sAtha calA gyaa| jaba svatva kI vismRti hotI hai, AdamI apane Apako bhUla jAtA hai taba ye sArI sthitiyAM banatI haiN| do striyAM bAta kara rahI thiiN| bAtacIta kA viSaya thA pati kI aadteN| eka strI bolI merA pati bahuta bhulakkar3a hai| eka dina bAjAra meM jholA lekara zAka-sabjI lAne gyaa| ghaMTA bhara bAjAra meM ghUmA, vApasa Akara khAlI jholA rakha diyA aura bolA-'maiM jholA lekara bAjAra meM gayA thA para mujhe yaha yAda nahIM rahA ki maiM kyoM gayA thaa|' itanA bhulakkar3a hai merA pti| ___usane kahA-bahana! tuma mere pati ke bhulakkar3apana kI bAta suno| eka dina maiM apanI saheliyoM ke sAtha bAjAra jA rahI thii| rAste meM merA pati mujhe milA, usane kahA-'bahanajI! namaste! maiMne Apako kahIM dekhA to hai|' itanA bhulakkar3a hai merA pti| ye kahAniyAM hAsyAspada-sI lagatI haiN| prazna AtA hai ki aisA ho sakatA hai kyA? hama patnI aura zAka-sabjI kI bAta chor3a deN| kitane loga apane Apako jAnate haiM! kauna vyakti apane Apako bhulA nhiiN| gAthA rahA hai? maiM kauna hUM? isakA kitane vyaktiyoM ko patA hai| jaba vyakti apane Apako bhulA sakatA hai to parama vijaya kI patnI aura zAka-sabjI ko kyoM nahIM bhUlA sakatA? prabhava ne jambUkumAra kI bAta sunii| vaha vaise ubuddha ho gayA jaise vaha svatva vismRta siMha zizu huaa| usake citta meM khalabalI-sI maca gii| vaha ciMtana meM DUba gyaa| maMthana meM laga gayA-'are, maiM kauna thA? kyA ho gayA?' prabhava kA mana jijJAsA aura utsukatA se bhara gyaa| vaha jambUkumAra se kucha kahanA cAhatA hai| kyA vaha apanI bAta kaha sakegA? jambUkumAra usake mAnasa ko badalanA cAhatA hai| kyA vaha apane prayatna meM saphala banegA? isa prazna kA uttara isa kSaNa kauna de sakatA hai? 300
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI pratyeka vyakti sudhAra yA parivartana cAhatA hai para sudhAra kaba ho sakatA hai? jaba vyakti ko yaha anubhava ho jAe ki merI kahIM bhUla hai taba sudhAra ho sakatA hai| jaba taka bhUla kA anubhava na ho taba taka sudhAra yA parivartana kI bAta saMbhava nahIM hai| hama eka-eka vyakti kI samIkSA kareM, mImAMsA kareM, vivecana kareM to pratIta hogA ki hara vyakti prAyaH apane ApameM pUrNatA kA anubhava karatA hai| use dUsare kI bhUla to dikhAI detI hai para svayaM kI bhUla kA patA nahIM cltaa| jo vyakti bhUla kara rahA hai, vaha bhI dUsare ko upadeza dene ke lie taiyAra rahatA hai| ___prabhava ne jambUkumAra se pUchA-'kumAra! eka saMzaya mere mana meM hai| itanI rAta calI gii| yaha goSThI kyA cala rahI thI? bAtacIta kyA ho rahI thI? mujhe lagA kucha vAda-vivAda ho rahA thaa| suhAgarAta to prabala anurAga aura premAbhivyakti kI rAta hai| nara-nArI ke milana kA apUrva kSaNa hai| kyA pahalI rAta meM hI vivAda zurU ho gayA? agara tumheM kahane meM koI saMkoca na ho, koI kaThinAI na ho to mujhe batAo ki jhagar3A kyA hai?' ___ 'kumAra! maiM anubhavI AdamI huuN| bahuta anubhava hai mujhe saMsAra kaa| maiM bhI tumhAre jhagar3e ko miTA sakatA huuN|' hara AdamI dUsare ke jhagar3e ko miTAne ko taiyAra rahatA hai, svayaM cAhe jhagar3A paidA karatA calA jaae| bAjAra meM kabhI koI do AdamI lar3ate haiM to saikar3oM AdamI jhagar3A miTAne ke lie ikaTThe ho jAte haiN| yaha patA nahIM ki ve jhagar3A miTAte haiM yA bar3hAte haiM? ___prabhava ne kahA-'kumAra! mere mana meM eka utsukatA hai aura maiM cAhatA hUM ki maiM tumhAre ghara meM zAMti sthApita kara duuN|'
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUkumAra bolA-' prabhava! koI jhagar3A nahIM hai, koI vAda-vivAda nahIM hai| saba saMvAda ho gyaa| yadi vivAda koI thA to vaha bhI miTa gyaa|' 'vivAda kyA thA ?' 'prabhava! vivAda kA viSaya itanA hI thA ki maiM dIkSA lenA cAhatA thA, prAtaHkAla muni bananA cAhatA thA aura ye nahIM cAhatI thIM ki maiM muni bnuuN|' 'kyA tuma subaha hI muni bananA cAhate ho ?' 'hAM prabhava!' 'kumAra! yaha kyA socA tumane? tuma aisI bhUla mata karanA / ' 'kumAra! bhArI bhUla ho jaayegii| kyoM tumhAre dimAga meM yaha kITANu ghusA? kisane tumako bahakA diyA, bharamA diyA ki muni bno| maiM to yaha soca bhI nahIM sakatA / jisakI sampadA ko dekhakara dUsaroM ko IrSyA hotI hai, jisakI sampadA ko dekhakara dUsaroM kA mana lalacAtA hai, hamArA bhI mana lalacAyA aura tuma usako ThukarAkara muni bananA cAhate ho? tuma kyA pAoge ? aisI bhayaMkara bhUla mata kro|' jambUkumAra ne ATha kanyAoM ko samajhAyA, socA - aba koI bAdhA nahIM hai| patha ekadama prazasta hai| kintu nauvAM phira sAmane prastuta ho gyaa| isa duniyA meM eka ke bAda eka samasyAeM AtI haiM, vighna-bAdhAeM AtI haiN| samajhAne vAle aura upadeza dene vAle bhI bahuta Ate haiN| duniyA meM upadeza dene vAloM kI kamI nahIM hai| eka nayA upadezaka prakaTa ho gyaa| prabhava bolA-'kumAra! merI bAta dhyAna se suno| vaha aisI sacAI hai, jise sunakara tuma muni banane kI kalpanA hI chor3a doge| abhI aisA lagatA hai ki tuma jhUTha ke rAste para jA rahe ho|' jambUkumAra Azcarya ke sAtha visphArita netroM se dekhane lagA / AThoM kanyAoM ke mana meM bhI kutUhala paidA ho gayA, socA- aba to isake kathana kA hamAre para bhI asara nahIM ho rahA hai| yadi yaha pahale AtA to hamArA sAthI avazya bana jaataa| jambUkumAra ne kahA-' prabhava! mana meM kyoM rkho| jo kahanA hai kaha do|' prabhava bolA-'kumAra! yaha jo bhoga sAmagrI hai vaha sulabha nahIM hai, bahuta durlabha hai| kyA tumheM patA hai ki ketane loga abhAva kA jIvana jIte haiM jinheM do jUna khAne ko roTI nahIM milatI ?' durlabhAM bhoga sAmagrI, jAnIhi tvaM dharAtale / sA sarvApi tvayA prAptA, pUrvopArjitapuNyataH / / hindustAna meM bhI Aja karor3oM vyakti aise haiM jinheM do bAra khAne ko paryApta roTI nahIM miltii| dina meM eka bAra milatI hai| kabhI-kabhI ekAntara ho jAtA hai| varSItapa nahIM karate, ekAntara nahIM karate para vivazatA ` varSItapa yA ekAntara ho jAtA hai| jo milatA hai, vaha bhI pauSTika nahIM miltaa| kupoSaNa ke kAraNa na jAne ketane loga bImAra ho jAte haiN| 02 m gAthA parama vijaya kI m &
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI bahuta varSa pahale kI ghaTanA hai| hama dillI meM prabhudayAla DAbar3IvAla ke ghara meM Thahare hue the| DaoN. rAmamanohara lohiyA aae| vArtAlApa ke madhya unhoMne kahA- - muni nathamalajI ! (AcArya mahAprajJa) aba maiM AcArya tulasIjI se milanA cAhatA huuN|' maiMne kahA-'Apane to yaha kahA thA ki AcArya tulasI se aura saba mila sakate haiM kintu DaoN. . vidhAnacandra rAya aura DaoN. lohiyA kabhI nahIM mileNge| Aja kaise parivartana AyA ?' lohiyAjI ne kahA- 'Aja mana meM icchA ho gaI ki AcArya tulasI se milanA caahie|' maiMne kahA- 'acchI bAta hai|' pUjya gurudeva hindU mahAsabhA bhavana meM virAja rahe the| maiM vahAM gyaa| maiMne kahA- DaoN. lohiyA aba milanA cAhate haiN| gurudeva ko bhI Azcarya huaa| DaoN. lohiyA Ae, bAtacIta zurU huii| unhoMne kahA - 'mahArAja ! Apa jo aNuvrata kA kAma kara rahe haiM, bahuta acchA kAma hai| aba maiMne usako samajha liyA hai| aba Apako eka kAma karanA hogaa| Apa dekheM - hindustAna kI sthiti kyA hai? usa samaya lagabhaga 40-50 karor3a kI AbAdI thii| DaoN. lohiyA ne kahA - Aja 10-15 karor3a loga aise haiM, jinako do jUna khAne ko nahIM miltaa| hama isa sthiti ko badalanA cAhate haiN| maiM cAhatA hUM ki muni nathamalajI ko Apa gAMvoM meM bhejeN| hama sArI sthiti kA sarve kareMge, adhyayana kara Apako vAstavikatA btaaeNge| Apako svayaM patA calegA - maiM jo kaha rahA hUM vaha kitanA yathArtha hai / ' prabhava bolA-'kumAra! isa pRthvI para bhoga kI sAmagrI durlabha hai| tuma svayaM anubhava karo ki yaha bhoga sAmagrI milatI kahAM hai?' Aja bhI manuSya ko saba kucha kahAM prApta hai? kitane hI loga aise haiM jinako makAna sulabha nahIM hai| pUrA kapar3A bhI nahIM miltaa| amerikA jaise sampanna deza meM bhI hajAroM-lAkhoM loga phuTapAtha para sote haiN| unake pAsa bhI makAna nahIM haiM, unheM kapar3e bhI pUre nahIM milte| sardI meM ThiThurate haiN| khAne ko bhI pUrA nahIM miltaa| 'kumAra! bhAgya yoga se tumheM sArI sAmagrI milI hai| tumhArA itanA bar3A makAna, itanI sampadA, isa prakAra kI ATha manonukUla apsarA tulya patniyAM, itanA bar3A parivAra saba kucha tumheM mila gayA, aba sira meM kyoM khujalAhaTa AI hai?' 'kumAra! tuma bAteM to bar3I-bar3I kara rahe ho para lagatA hai ki sacAI ko nahIM dekha rahe ho ? suno, maiM tumheM bahuta hI tattva kI bAta batA rahA huuN| durlabhaM caikatazcaikaM, vastujAtaM svabhAvataH / bhoktuM zaktirna kathaMcit, yathA satyapi bhojane / / yaha dhana-vaibhava eka AdamI ke lie durlabha hai| kucha loga aise haiM, jinake pAsa bhojana to hai para khAne kI zakti nahIM hai| saba bhojana taiyAra hai, koI kamI nahIM hai para khA nahIM sktaa| kaMTha meM chAle haiM yA bhUkha maMda ho gaI, vaha khA nahIM sktaa|' hamane bhI isa sacAI ko dekhA hai| pUjya gurudeva dillI meM eka bar3e udyogapati ke ghara virAja rahe the| eka dina unase pUchA--'Apa dina bhara phona para hI baiThe rahate haiM, bhojana kaba karate haiM?' 303
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'mahArAja! jaba samaya milatA hai, kara letA huuN|' 'kitanA khAte haiM?' 'mahArAja! eka lUkhA phalakA khAtA huuN| usa avadhi meM bhI 5-10 bAra phona karanA par3atA hai|' usane bahuta vyathA bhare svara meM kahA-'AcAryazrI! kyA karUM? pAsa meM saba kucha hai para bhUkha nahIM lgtii|' 'AcAryazrI! kabhI-kabhI to mujhe apane DrAivara se IrSyA hotI hai| vaha dasa-bAraha roTI khA jAtA hai aura maiM eka patalA phulakA bhI nahIM khA sktaa| mere mana meM kabhI-kabhI yaha prazna bhI uThatA hai ki yaha dhana mere lie hai yA isake lie hai?' satyapi bhojane bhojana hai para khAne kI zakti nahIM hai| 'kumAra! dUsarI ora kI sthiti bhI tuma dekho| pareSAM bhojanaM nAsti, bhoktuM zaktistu vrtte| dvayaM prApya na bhujIta, yaH sa devena vNcitH|| kucha aise AdamI bhI haiM jinameM khAne kI zakti hai para unake pAsa bhojana nahIM hai| jinake pAsa bhojana hai, unameM khAne kI zakti nahIM hai| yaha vidhi kI viDambanA aura saMsAra kI vicitratA hai kintu jisako ye donoM mila jAye-khAne kI zakti bhI aura bhojana bhI-phira bhI vaha nahIM khAtA hai to mAnanA cAhie-usakA bhAgya rUTha gayA hai, vaha bhAgya se vaMcita ho gayA hai|' 'kumAra! vaha kitanA mUrkha AdamI hai, jise bhojana bhI milA, bhUkha bhI hai aura khAne-pacAne kI zakti bhI hai phira bhI vaha nahIM khA rahA hai|' yathA vA dAnazaktizcet, gehe dravyaM na vrtte| atha cet svagRhe dravyaM, dAnazaktirna jaayte|| kucha loga aise hote haiM, jo dAna denA to cAhate haiM para unake ghara meM dhana nahIM hotaa| kucha loga aise haiM, jinake ghara meM dhana to bahuta hai para dAna denA nahIM caahte| ve kRpaNa aura daridra haiN| AcArya bhikSu ne eka prakaraNa meM bahuta suMdara likhA-daridra kauna? jisake ghara meM dhana hai para detA nahIM hai vaha daridra AdamI hai| yaha daridra kI eka naI paribhASA hai| isa duniyA meM donoM prakAra ke loga milate haiM-kucha loga aise haiM jinake pAsa dene kI zakti hai para dhana nahIM hai| kucha loga aise haiM jinake pAsa dhana hai para ve denA nahIM caahte| jise bhAgya se donoM mila jAye dene kI zakti bhI aura udAra hRdaya bhI phira bhI jo nahIM detA, vaha mUr3ha AdamI hai| 'kumAra! maiM cAhatA hUM ki tuma mUrkha aura mUr3ha mata bno|' eka cora ne aisA upadeza diyA ki kanyAeM aura jambUkumAra avAk bana sunate rhe| prabhava bolA-'kumAra! eka aMtima bAta maiM tumheM aura kahanA cAhatA hUM, vaha yaha hai-jisake lie loga tapasyA karate haiM, vaha saMpadA tumheM prApta hai| tuma muni banakara karoge kyA? yaha tuma mujhe samajhA do|' gAthA parama vijaya kI 304
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 gAthA parama vijaya kI yaha kaha kara prabhava mauna ho gyaa| bahuta samartha bhASA meM prabhAvI DhaMga se prabhava ne apanI bAta rkhii| jambUkumAra bole-' prabhava! tuma jisa bhUmikA para khar3e ho, usameM tumhArI bAta sahI hai| tuma abhI moha kI bhUmikA para khar3e ho, tumhArA dharAtala abhI moha kA dharAtala hai / usa bhUmikA para khar3A hokara koI bhI bolegA to yahI bAta khegaa| kintu merI bhUmikA dUsarI hai| merI bhUmikA hai vItarAgatA kI bhUmikA, nirmoha kI `bhuumikaa| maiM moha kI bhUmikA se Upara uTha gayA hUM isalie tumhArI bAta mujha para lAgU nahIM hotii|' 'prabhava! tuma kahate ho ki jisake pAsa zakti hai aura jo bhoga nahIM karatA, vaha mUr3ha hai| maiM kahatA hUM-jisake pAsa zakti hai aura vaha zakti kA bhoga meM upayoga nahIM karatA kintu unnati ke lie upayoga karatA hai vaha mUr3ha nahIM hotA, vaha mahAn hotA hai|' 'prabhava! tuma jarA svayaM ko dekho| tumhAre pAsa kitanI zakti hai para tuma apanI zakti kA kyA upayoga kara rahe ho? kyA tumane nIti kA yaha vacana nahIM sunA? vidyA vivAdAya dhanaM madAya, zakti pareSAM paripIDanAya / khalasya sAdhorviparItametad, jJAnAya dAnAya ca rakSaNAya / / prabhava! zakti ko pAnA eka bAta hai aura usakA samyak upayoga karanA bilkula dUsarI bAta hai|' eka AdamI zakti kA acchA upayoga karatA hai aura eka AdamI zakti kA burA upayoga karatA hai| eka AdamI ne vidyA par3hI, vidvAn bana gayA / usane socA- mujhe jJAna A gyaa| aba maiM sabako harA dUMgA / vaha ghara para AyA aura sabase pahale apanI patnI se vivAda zurU kara diyaa| patnI se pUchA- 'bolo, tuma kyA jAnatI ho ?' vaha bolI- 'maiM par3hI-likhI nahIM huuN|' 'tumane par3hAI nahIM kI to kyA kiyA ? mujhe aisI mUrkha strI nahIM caahie|' vidyA vivAdAya-vidyA kyA par3hI, ghara meM jhagar3A zurU kara diyaa| eka AdamI ko dhana milaa| dhana meM itanA ahaMkArI bana gayA ki dUsaroM ko choTA mAnane laga gyaa| vaha garIba AdamI ke sAmane bhI dekhanA nahIM caahtaa| usakI AMkheM hamezA UMcI AkAza meM lagI rhtiiN| mAravAr3I kahAvata hai-usakA muMha ToDiye (UMTa kA baccA) kI taraha Upara hI rahatA hai, nIce jAtA hI nahIM hai| zarIra kI zakti, zastra kI zakti milii| 'pareSAM paripIDanAya' - dUsaroM ko satAne ke lie vaha zakti kA durupayoga karatA hai| adhikAra mila gayA, sattA mila gaI aura dUsaroM ko satAtA hai| yaha zakti kA samyak upayoga nahIM hai| dUsarI zreNI ke AdamI sajjana hote haiN| unakI vidyA 'jJAnAya ' - jJAna bar3hAne ke lie hotI hai / ve apanA jJAna bar3hAte haiM, dUsaroM kA jJAna bar3hAte haiN| jJAna bar3hAne ke lie vidyA kA upayoga hotA hai| ve dhana kA upayoga ahaMkAra kA poSaNa karane ke lie nahIM karate / 'dAnAya' - dUsaroM kA sahayoga karane ke lie, dUsaroM kI samasyA ko miTAne ke lie hotA hai| rakSaNAya - ve apanI zakti kA prayoga dUsaroM kI rakSA ke lie karate haiN| 305
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prabhava! kitanA aMtara hai| eka kA jJAna vivAda ke lie hai aura dUsare kA jJAna jJAna-vRddhi ke lie| eka kA dhana ahaMkAra ke lie hai aura dUsare kA dhana sahayoga ke lie| eka kI zakti dUsaroM ko satAne ke lie hai aura eka kI zakti dUsaroM kI rakSA ke lie|' 'prabhava! sajjana aura durjana kI prakRti meM kitanA aMtara hai| maiM to sajjana kI bhUmikA se bhI Upara kI bAta kara rahA hUM aura vaha hai AtmA kI bhUmikA, adhyAtma kI bhuumikaa|' 'prabhava! tuma mahAvIra ko jAnate ho?' 'hAM, jAnatA huuN| maiMne tIrthaMkara mahAvIra kA samavasaraNa dekhA hai|' 'kyA tumane mahAvIra kI vANI bhI sunI hai?' 'nhiiN|' 'prabhava! mahAvIra ne kahA hai-tuma apanI zakti kA upayoga AtmA kI khoja meM karo, satya kI khoja meM kro| 'appaNA saccamesejjA'-satya kI khoja meM svayaM ko lgaao| mettiM bhUesu kappae-sabake sAtha maitrI kro|' 'hAM, yaha bahuta sundara upadeza hai|' _ 'prabhava! tuma corI karate ho| kyA yaha corI karanA bhI maitrI hai? tumane kyA isa satya kI khoja kI hai? dUsaroM ke ghara dhana Ae to use uThAkara le jAnA, dUsaroM ke prANoM ko luuttnaa....| Akhira tuma sikhAnA kyA cAhate ho? tuma upadeza dene meM to kuzala bana gaye ho, para pahale apanI kamiyoM aura doSoM ko to dekho|' chalanI eka dina sUI se bolI-bahina! tumhArA saba kucha ThIka hai para tumhAre bhItara eka cheda hai| isa cheda ko miTA do to tuma acchI bana jaao|' sUI haMsI, bolI-'mAtAjI! mujhameM to eka cheda hai| ApameM to cheda hI cheda bhare haiN| mujhe upadeza do, usase pahale apane Apako to dekho| apane cheda to miTA lo|' 'prabhava! tuma mujhe upadeza de rahe ho, socane kI bAta kaha rahe ho para tuma bhI to kucha soco| tumhArI zakti kA upayoga kahAM ho rahA hai? dUsaroM ko satAne meM ho rahA hai yA dUsaroM kI rakSA meM ho rahA hai? tumhAre dhana kA upayoga kahAM ho rahA hai? korA bhoga meM ho rahA hai yA samAja ke lie usakA sadupayoga ho rahA hai? tuma aneka vidyAoM ke jAnakAra ho, bahuta kucha jAnate ho para tumhAre jJAna kA upayoga kahAM ho rahA hai?' hara vyakti yaha soce ki merI zakti kA upayoga kahAM ho rahA hai? sabake pAsa zakti hai, para usakA upayoga kahAM ho rahA hai? moha ko bar3hAne meM ho rahA hai yA moha ko ghaTAne meM ho rahA hai? gAthA parama vijaya kI 306
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmazAstra ke do zabda haiM-audayika bhAva aura kSAyopazamika bhaav| kSAyopazamika bhAva hai AtmA kA vikAsa aura audayika bhAva hai AtmA kA avarodha, AvaraNa aura vikaar| kahAM ho rahA hai hamArI zakti kA upayoga? prabhava ne socA thA maiMne jo bAta kahI hai jambakumAra ekadama badala jAyeMge kintu jaba jambUkumAra kA pratyuttara sunA to prabhava kA mastiSka prakaMpita ho gyaa| usane socA maiM kisako upadeza dene lgaa| maiMne samajhA thA yaha 16 varSa kA yuvaka hai| yaha mere prabhAva meM A jAyegA kintu yaha to gudar3I meM gorakha hai| yaha to mahAna tattvavettA hai, hara tathya ko jAnatA hai| prabhava ke vicAroM meM parivartana A gyaa| aise hI to AdamI badalatA hai| jaba ekapakSIya bAta sunatA hai taba kucha patA nahIM cltaa| isIlie saMtajana bAra-bAra kahate haiM-korI jIvikA meM mata raho, jIvana ko bhI samajhane kA prayatna kro| kore samAcAra-patra ko hI mata par3ho, mahAvIra kI vANI ko bhI par3hane kA prayatna kro| kevala krikeTa aura vikeTa kA jJAna mata rakho, thor3A tattvajJAna bhI kro| ___Aja ke baccoM meM krikeTa aura vikeTa kA itanA AkarSaNa aura rasa hai ki usa rasa ke sAmane rasagulle bhI phIke ho jAte haiN| yaha ekapakSIya AkarSaNa jIvana ke rasa ko sokha letA hai| isIlie saMtajana kahate haiM kevala ekapakSIya cintana mata kro| padArtha, zarIra aura jIvikA para kendrita mata bno| eka saMtulana kro| usako dekhate ho to apane Apako bhI dekho| usako par3hate ho to apanI AtmA ko bhI pddh'o| jyAdA na jAno to kama se kama nau padArtha, SaDdravya, cAra gati, pAMca jAti Adi jo mukhya-mukhya bAteM haiM unako jAno, jisase yaha cintana aura aMkuza banA rahe ki mujhe galata kAma nahIM karanA hai, galata rAste para nahIM jAnA hai| ina dinoM aneka parivAra Ae, unake sAtha aneka bacce bhI aae| maiMne pachA-namaskAra maMtra yAda hai? kucha ne kahA yAda hai| kucha ne kahA-yAda nahIM hai| maiMne mAtA-pitA se kahA-'yaha tumhArI kamI hai ki ATha varSa kA lar3akA ho gayA aura abhI taka namaskAra maMtra nahIM sikhaayaa|' jo itanI bhUla karate haiM, unheM bAda meM pachatAnA bhI par3atA hai| jo mAtA-pitA baccoM ko prAraMbha se saMskAra nahIM dete, ve asaMskArita bacce sabase pahale unake lie hI samasyA banate haiN| eka gRhastha ke donoM pakSa barAbara hone caahie| saMsAra kA pakSa to spaSTa hai| usake binA kAma nahIM cltaa| dhana ke binA bhI kAma nahIM calatA, par3hAI ke binA bhI kAma nahIM calatA para dUsare pakSa ko bhulAnA hitakara nahIM hotaa| ina dinoM kucha prophesara bhI Ae hue haiN| pUjya gurudeva se vArtAlApa ho rahA thaa| eka prophesara ne kahA-hama to kevala vahI par3hA rahe haiM jo pazcima se hameM milA hai| jaba hama adhyAtma kI bAta sunate haiM taba aisA lagatA hai ki hama bahuta galata kAma kara rahe haiN| hameM dUsare pakSa ko bhI jAnane kA prayatna karanA caahie| ____jambUkumAra ne adhyAtma kA pakSa rakhA to prabhava kA dimAga bhI vicalita ho gyaa| jambUkumAra ne socA-Aja acchA maukA milA hai| yadi prabhava kA mAnasa badala jAe, vairAgya kA raMga car3ha jAe to kitanA acchA ho jaae| mujhe isakI na vAziMga karanA hai| ___ brena vAziMga kA kArya sarala nahIM hai phira bhI jambUkumAra ne mastiSkIya dhulAI zurU kara dii| kyA vaha apane prayatna meM saphala hogA? kyA durdAnta cora apane duSkarma se virata ho sakegA? gAthA parama vijaya kI 307
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 sArA saMsAra AkarSaNa ke AdhAra para cala rahA hai| AkarSaNa ke nAnA rUpa aura nAnA nAma bane hue haiN| eka bacce kA AkarSaNa khela-kUda meM hotA hai, TaoNphI khAne meM hotA hai, barpha khAne meM hotA hai| Ajakala TI.vI. aura krikeTa meM hotA hai| eka yuvaka bana gayA, usake AkarSaNa kA kendra badala jaayegaa| vRddha ho gayA, usakA AkarSaNa bindu dUsarA ho jAyegA / jo bhautikatA meM lipta hai usakA AkarSaNa padArtha ke prati rahatA hai aura vaha padArtha ko hI saba kucha mAnatA hai| jise satya upalabdha ho gayA, usakA AkarSaNa AtmA ho jAtA hai, apane prati ho jAtA hai aura vaha apane ko dekhane kA prayatna karatA hai| bhinna-bhinna rUpa aura bhinna-bhinna nAma bana gye| padArtha ke prati AkarSaNa hotA hai, usakA nAma ho gayA 'moha' athavA 'rAga' | dharma ke prati AkarSaNa hotA hai athavA AtmA ke prati AkarSaNa hotA hai, usakA nAma ho gayA -zraddhA, dharmAnurAga / jambUkumAra kA AkarSaNa AtmA ke prati hai / rAjakumAra prabhava - jo vartamAna meM cora pallI kA svAmI hai-kA AkarSaNa hai dhana ke prati / vaha isIlie jambUkumAra ke ghara meM AyA huA hai| prabhava bolA-'kumAra! jisake lie tapa tapA jAtA hai, vaha sArA tujhe prApta hai aura tuma use chor3a rahe ho! merI dRSTi meM yaha samajhadArI nahIM hai| agara tuma thor3e bhI samajhadAra hote to itanI vizAla sampadA ko chor3akara muni banane kA mArga kabhI nahIM cunate / ' yaha samasyA hai AkarSaNa bheda kii| eka kA AkarSaNa hai bhoga meM, eka kA AkarSaNa hai abhoga meM / isIlie prabhava kI bAta jambUkumAra aura jambUkumAra kI bAta prabhava ke samajha meM nahIM aaii| zarAba pIne vAlA zarAba kI mahimA gAtA hai - jaba zarAba pItA hUM to mastI meM calA jAtA huuN| zarAba nahIM pIne vAle ko yaha bAta samajha meM nahIM aatii| zarAba na pIne vAle kI jo mastI hai, vaha zarAba pIne vAle kI samajha meM nahIM aatii| yaha dUrI banI rahatI hai, khAI paTatI nahIM hai / eka vyakti ne upavAsa kiyA aura eka vyakti ne bhoja meM svAdiSTa bhojana kiyaa| jo svAdiSTa bhojana karake AyA, vaha bhojana kI prazaMsA karane lagA - dekho, itanA svAdiSTa bhojana thaa| aisA thA, vaisA thaa| yaha 308 m gAthA parama vijaya kI m S
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ JU... 9 gAthA parama vijaya kI kahate-kahate muMha meM lAra TapakatI jA rahI hai| usane upavAsa kA upahAsa karate hue kahA tuma bhUkhe mara rahe ho, Aja bhoja meM calate to kitanA majA aataa| upavAsa meM lIna vyakti kahatA hai-maiMne upavAsa kiyaa| zarIra halakA aura mana prasanna rhaa| maiMne dhyAna kiyaa| dhyAna meM Aja itanA AnaMda AyA, vaisA jIvana meM Aja taka kabhI nahIM aayaa| upavAsI ko bhojana ke AnaMda kI bAta aura bhojana karane vAloM ko upavAsa ke AnaMda kI bAta samajha meM nahIM aayegii| yaha samajha aura AkarSaNa kA bar3A antara hai| isa aMtara ko kaise pATA jAye? tulasI adhyAtma nIDam meM prekSAdhyAna kA zivira thaa| dasavAM din| zivira sampanna ho gyaa| loga jAne lge| muMbaI ke eka dampatI maMgalapATha sunane aae| ve subaka-subaka kara rone lge| maiMne socA-kyA huA? maiMne pUchA-'bhAI! kyA bAta hai? Apa kyoM ro rahe haiM? kyA kisI ne ApakA kucha apamAna kara diyA? kyA huA?' ve bole-'nahIM, kisI ne kucha bhI nahIM kiyA, kucha bhI nahIM khaa|' 'to phira kyoM ro rahe ho? AMkhoM meM AMsU kyoM A rahe haiM?' . bhAI bolA-'mahArAja! maiM mohamayI nagarI muMbaI meM rahane vAlA huuN| mere pAsa bahuta sampadA hai| merI 60 varSa kI umra hai| jIvana meM jitane padArthoM kA bhoga kiyA jA sake, utanA maiMne kiyA hai| koI kamI nahIM hai ghara meN| maiMne saba kucha bhogA hai para ina dasa dinoM meM jitanA AnaMda AyA, utanA kabhI nahIM aayaa| jaba-jaba maiMne darzana kendra para aruNa raMga kA dhyAna kiyA, usa samaya mujhe jo AnaMda milA, jIvana meM Aja taka vaisA AnaMda nahIM milaa| aba usa Ananda ko chor3akara jA rahA haM isalie merI AMkhoM meM AMsU A ge| ye koI duHkha ke AMsU nahIM haiN|' ___ yaha koI kalpanA nahIM, sacAI hai, jIvana kI ghaTanA hai| jisane kabhI dhyAna nahIM kiyA, kyA vaha isa sacAI ko svIkAra karegA? yaha bhUmikA kA bheda samajha meM aMtara paidA karatA hai| isIlie jambUkumAra aura prabhava ke bIca eka dUrI banI huI hai| prabhava ne kahA-'kumAra! tuma ghara ko mata chor3o, yahIM raha jaao| tuma yaha bAta mAna lo to hama yaha sArA dhana yahIM chor3a deNge| eka kaur3I bhI tumhArI nahIM le jaaeNge|' jambUkumAra bole-'prabhava! maiM tumheM mahAvIra vANI kA eka zloka sunAnA cAhatA hUM sallaMkAmA visaM kAmA, kAmA aasiivisovmaa| kAme patthemANA akAmA jaMti doggiN|| tuma jisa kAma-bhoga ko amRta batA rahe ho, ve kAmanAeM, ve icchAeM, ve kAma aura bhoga zalya haiM, vraNa haiN| aMtatraNa, jisako Aja kaiMsara kahate haiN| eka zalya bhItara meM cubha gayA aura bhItara meM ghAva ho gyaa| yaha bhItara kA ghAva hai| tuma ise bahuta bar3hiyA kaha rahe ho| maiM tumhArI bAta mAnUM yA mahAvIra kI bAta?' ___'prabhava! mahAvIra ne kahA ye kAma jahara tulya haiN| eka bAra to acchA lagatA hai para Akhira pariNAma hotA hai-'mRtyu'| kucha sAMpa AsIviSa hote haiN| unakI dAr3ha meM jahara hotA hai| kucha sarpa dRSTiviSa hote haiN| eka minaTa taka sUraja ke sAmane dekhA, use dekhakara jaise hI kisI manuSya ke sAmane dRSTi pheMkegA, AdamI vahIM Dhera ho jaayegaa| ye kAma bhI vaise haiN| ina kAmoM kI icchA karane vAlA durgati meM jAtA hai|' 306
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI prakRti ke 'prabhava! kyA kAma bhogane vAlA koI bhI vyakti kabhI tRpta huA hai? tuma yaha pramANita kara do ki kAma se kabhI koI tRpta huA hai to maiM tumhArI bAta mAna luuNgaa|' 'prabhava! maiMne apanI navor3hA patniyoM ko kAma kI prakRti ke bAre meM btaayaa| inhoMne kAma kI prakRti ko jaanaa| tumheM bhI maiM kAma kI prakRti kA bodha karAnA cAhatA huuN| kAma kI prakRti kyA hai? Arambhe tApakAn-jaba taka vAMchita cIja nahIM milatI taba taka tanAva rahatA hai| jisakI mana meM cAha paidA ho gaI aura vaha milatA nahIM hai taba taka tanAva barAbara banA rahatA hai| prApte atRptipratipAdakAn-jo cAhA, mila gayA to atRpti utpanna ho jAtI hai| jaise-jaise sevana karegA vaise-vaise atRpti aura bar3hatI calI jaayegii| aMte sudaztyajAn-aMta meM chor3anA bar3A muzkila ho jAtA hai| eka aisA baMdhana ho jAtA hai ki AdamI use chor3a nahIM paataa| kisI vyakti ne eka bAra nazA karanA zurU kara diyA, vaha jAnatA hai ki isase nukasAna hotA hai, yaha hAnikara hai| kaiMsara, alsara, hArTa aTaika hotA hai, livara, phephar3A Adi kharAba hote haiM vaha yaha saba kucha jAnatA hai para use chor3a nahIM paataa| vaha sudustyaja ho jAtA hai| prabhava! kAma kI isa prakRti ko tuma bhI smjho|' 'kumAra! Apa ThIka kaha rahe haiM para yaha to batAeM ki kyA isa kAmanA para koI niyaMtraNa kara sakatA hai?' 'hAM, prabhava! yahI mArga to mujhe sudharmA svAmI ne batAyA hai|' 'kumAra! kAma para niyaMtraNa kA koI upAya ho sakatA hai, yaha maiM abhI bhI nahIM samajha pA rahA huuN| yaha zarIra kI prakRti aura yaha socane kA tarIkA-kaise niyaMtraNa ho sakatA hai? sAmAjika jIvana meM spardhA, hor3a aura IrSyA itanI prabala hai ki kAma para niyaMtraNa kaise saMbhava hai?' _ 'prabhava! niyaMtraNa karanA sarala nahIM hai| koI AdamI yaha cAhe ki maiM baiThA-baiThA usa para niyaMtraNa kara lUM to yaha kabhI saMbhava bhI nahIM hai| kintu prabhava! isa duniyA meM apAya hai to upAya bhI hai| nirupAya kucha bhI nahIM hai|' 'prabhava! tuma jAnate ho ki araNi meM se Aga nikalatI hai?' 'hAM, maiMne yaha sunA hai|' 'kyA tumane usa mUrkha lakar3ahAre kI kathA sunI hai jisane araNi kI lakar3I ke Tukar3e-Tukar3e kara die para vaha Aga utpanna nahIM kara skaa|' 'hAM kumAra! maiMne vaha kathA sunI hai|' gAthA parama vijaya kI
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ h gAthA parama vijaya kI 'prabhava! kisa prakAra upAya ko na jAnane vAle kaThihAre ne araNi kI lakar3I kA cUsa cUsa kara diyA para Aga utpanna nahIM kara sakA aura kisa prakAra eka samajhadAra AdamI ne araNi ke do Tukar3oM kA gharSaNa kiyA aura Aga utpanna ho gaI / ' 'kumAra! yaha vyakti ke jJAna aura samajha para nirbhara hai|' 'prabhava! kAma para niyaMtraNa kA upAya hai| agara tuma upAya ko jAno to kAma para niyaMtraNa kiyA jA sakatA hai| upAya ko jAne binA isa durdama kAma para niyaMtraNa saMbhava nahIM hai| upAyajJa honA jarUrI hai|' 'prabhava! dUdha meM se makkhana nikAlA jAtA hai, araNI meM se Aga nikAlI jA sakatI hai aura miTTI meM se sonA nikAlA jA sakatA hai, vaise hI koI upAya jAne to kAma para niyaMtraNa kara sakatA hai| ' Aja kA yuga hotA to kahA jAtA - jamIna meM se peTrola nikAlA jA sakatA hai, gaisa nikAlI jA sakatI hai aura bhI aneka tattva nikAle jA sakate haiN| zarta yahI hai ki upAya ko jAnane vAlA koI vaijJAnika caahie| 'prabhava! tuma abhI upAya ko nahIM jAnate / yadi vaha upAya jAno to niyaMtraNa kiyA jA sakatA hai| niyaMtraNa kA upAya mahAvIra ne kiyA thA, gautama ne kiyA thA, sudharmA svAmI ne kiyA hai| sudharmA se hI mujhe 'niyaMtraNa kA maMtra milA hai|' 'kumAra! kaise saMbhava hai yaha? kyA tuma mujhe batAoge ?' 'prabhava! kAma niyaMtraNa ke lie apekSita hai - iMdriya vijaya prANAyAma kA prayoga | yaha upAya hai kAma vijaya kaa| tuma iMdriya vijaya prANAyAma kA prayoga karo, kAmanA para tumhArA niyaMtraNa ho jAyegA para zarta yaha hai ki tumheM roja isakA abhyAsa karanA hogaa| tuma yaha cAho ki abhI niyaMtraNa ho jAe to yaha saMbhava nahIM hai| para maiM tumheM vizvAsa dilAtA hUM ki tuma mere sAtha Ao, maiM tumheM prayoga karAUMgA, upAya batAUMgA aura eka dina tuma svayaM mujhe kahoge - aba merA kAma para niyaMtraNa ho gayA hai| ' 'oha!' prabhava ne apane mastaka ko donoM hAthoM se dabAte hue khaa| 'prabhava! tuma isa tathya ko jAnate ho - bakarI hamezA caratI rahatI hai|' 'hAM, usakI bhUkha kabhI miTatI nahIM hai| ' 'prabhava! usako bharapeTa khilA do| do kSaNa bAda usake sAmane cArA lAkara rakha do, vaha phira khAne laga jAegI? kabhI muMha baMda nahIM kregii|' 'hAM, kumAra! yaha usakI svAbhAvika prakRti hai|' 'prabhava! eka dina eka rAjA ke mana meM yaha kalpanA AI - bakarI ke sAmane koI khAne kI cIja lAkara rakhe aura vaha na khAye, yaha kaise ho sakatA hai? rAjA ne apane sAMsadoM se kahA- koI bhI vyakti aisA prayoga kara dikhAe ki bakarI ke sAmane cArA rakhA jAe aura vaha na khAye to usako maiM bar3A puraskAra dUMgA / puraskAra kI bAta se aneka logoM ke mana meM lAlasA jAga gii| aneka logoM ne prayatna kiyA para saphala nahIM hue| bakarI ko khUba khilAyA, pilAyA phira jaise hI sAmane cArA lAkara rakhA to usakA muMha cAre para calA gyaa| 311
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ on eka vyakti samajhadAra aura anubhavI thaa| vaha bakarI ko jaMgala meM le gyaa| vahAM jaise hI bakarI carane lagI, usane usake sira para eka DaMDA jamA diyaa| bakarI saMbhala gii| phira Age gaI, carane lagI aura phira eka DaMDA jamA diyaa| do dina taka dina-rAta aisA kiyA ki jaise hI bakarI carane lagatI, vaha usa para DaMDA jamA detaa| mAra khAte-khAte bakarI kA dimAga badala gyaa| manovijJAna kI bhASA meM kaMDIzaMDa mAiMDa ho gyaa| aba bakarI ko lagane lagA ki maiM carUMgI aura DaMDA pdd'egaa| usane caranA chor3a diyaa| do dina meM prayoga saphala ho gyaa| vaha usa bakarI ko lekara rAjA ke sAmane AyA, bolA-'mahArAja! jo Apa cAhate the, vaha ho gayA hai| yaha bakarI taiyAra hai| aba Apa isako craaeN|' rAjA ne apane sAmane cArA maMgAyA aura bakarI ko khulA chor3a diyaa| bakarI khar3I hai para cAre kI ora muMha nahIM DAla rahI hai| usameM eka cetanA jAga gaI, mastiSka kA vaha prakoSTha jAga gayA-khAne ko jaise hI muMha kholUMgI, DaMDA taiyAra hai| vaha kucha kSaNa taka khar3I rahI para cArA khAne ke lie muMha nahIM claayaa| rAjA ne kahA-'Azcaryam-bar3A Azcarya hai| yaha kaise huA ki bakarI cara nahIM rahI hai!' usane kahA-'ho gyaa|' 'kaise huA?'-vismaya bhare svara meM rAjA bolaa| 'mahArAja! upAya jAneM to saba kucha ho sakatA hai|' nahIM Aja bhI bIja virala para bone vAlA koii-koii| AMsU kA hai mArga sarala para rone vAlA koii-koii|| 'mahArAja! Aja bhI bIja boyA jA sakatA hai| aisA nahIM hai ki Aja urvarA samApta ho gaI hai| loga kahate haiM kalikAla A gyaa| koI kalikAla nahIM hai| Aja satayuga bhI cala rahA hai| jo cAhatA hai usake lie satayuga hai aura jo nahIM cAhatA usake lie kliyug| jisa vyakti ne dharma ke marma ko samajhA hai, usake lie satayuga cala rahA hai| jisane nazA, vyasana, burAI ko samajhA hai, usake lie satayuga meM bhI kaliyuga cala rahA hai| rAjA ne sAzcarya pUchA-'yaha kaise huA?' usane apanA prayoga batAte hue kahA-'rAjan! agara niyaMtraNa kI zakti hAtha meM rahatI hai to saba kucha badalA jA sakatA hai|' rAjA kA vismaya aba bhI zAMta nahIM huaa| usane phira pUchA-'kiyA kaise tumane?' 'rAjan! jaba-jaba bakarI ne khAnA cAhA taba-taba maiMne usake sira para DaMDA lgaayaa| usake dimAga meM yaha bAta baiTha gaI ki khAne ko muMha karUMgI aura DaMDA sira para pdd'egaa| usakA khAnA chUTa gyaa|' 'prabhava! basa eka aMkuza athavA DaMDe kI jarUrata hai| tumhArI sArI kAmanAeM badala jaaeNgii|' dharma aura hai kyA? dharma hai kAmanA para eka aNkush| hayarassi gayaMkuza poyapaDAgA bhUyAI, imAiM aTThArasa ThANAiM sammaM saMpaDilehiyavvAiM bhvii| 312 gAthA parama vijaya kI
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 / M. - gAthA parama vijaya kI dazavaikAlika sUtra kI cUlikA meM batalAyA gayA hai ki hayarassi-ghor3e ke lie lagAma, gayaMkuzahAthI ke lie aMkuza aura poyapar3AgA pota ke lie patAkA ke samAna haiM ye dharma cintana ke sthaan| _ 'prabhava! inako jarA smjho| aMkuza lagegA to hAthI madonmatta nahIM hogaa| lagAma hAtha meM hai to ghor3A ucchaMkhala nahIM hogaa| patAkA ThIka cala rahI hai to naukA DagamagAegI nhiiN| yaha DaMDA lagegA to bakarI caregI nhiiN| aMkuza lagAte raho, kAmanAeM kama hotI calI jaaeNgii|' _ 'prabhava! yaha cintana bhI banA rahe ye kAma-bhoga tanAva paidA karane vAle haiN| ye ArtadhyAna paidA karate haiN| jaise saToriye, saTTA karane vAle, saTTA jaba karate haiM to isa prakAra kahate haiM isa bAra itanA khAyA, itanA lgaayaa| unakI bhASA bhI aisI hI hai| eka bAra saTTA kara lete haiM para caubIsa ghaNTA dimAga meM usakA tanAva banA rahatA hai, usakA cintana chUTatA nahIM hai| bAra-bAra vahI bAta dimAga meM AtI hai, bahuta logoM ko sapanA bhI vahI AtA hogaa| zAyada isIlie prAcIna jaina AcAryoM ne byAja ko mahAraMbha aura kRSi ko alpAraMbha btaayaa| AcArya jinasena ne likhA-byAja kA dhaMdhA hai mahAraMbha aura khetI karanA hai alpaarNbh| yaha bAta muzkila se samajha meM AtI hai para yaha bAta ThIka hai ki usameM ArtadhyAna bahuta rahatA hai| jahAM ArtadhyAna jyAdA hai vaha mahAraMbha bana jAtA hai| ___ArtadhyAna ke aneka lakSaNa haiN| unameM se eka lakSaNa hai-priya kA viyoga aura apriya cIja yA vyakti kA sNyog| jaba koI priya calA jAtA hai taba ArtadhyAna hotA hai| priya kI mRtyu para do prakAra kI sthitiyAM banatI haiM-yA hotA hai ArtadhyAna yA hotA hai vairaagy| ArtadhyAna kA bhI yaha bar3A prasaMga hai| itane dina sAtha rahe, acAnaka saba kucha calA gyaa| eka minaTa pahale sAtha the eka minaTa bAda kahAM haiM-patA nhiiN| dharma kI dRSTi se dekheM to yaha saMsAra kA svarUpa hai| itane dina sAtha rahe, sAtha meM khele, kUde, khAyA-pIyA, vinoda kiyA, saba kucha kiyA aura Aja kahIM patA hI nahIM hai| yaha sacAI sAmane AtI hai to AdamI ko mur3ane kA, jIvana ko samajhane kA maukA milatA hai| isalie vairAgya kA bhI bar3A prasaMga hai| jo loga isa prasaMga meM dharma ke saMskAra aura vAtAvaraNa meM Ate haiM unheM ArtadhyAna se mukta hokara vairAgya kI ora socanA caahie| hama vairAgya ko bar3hAeM to jIvana bahuta acchA ho sakatA hai| isa ArtadhyAna para dharmadhyAna ke dvArA niyaMtraNa kiyA jA sakatA hai| ___ jambUkumAra utpreraka svara meM bolA-'prabhava! tuma tarka kI bAta mata soco, anubhava kI vANI suno| na jAne kitane AdhyAtmika puruSoM, tIrthaMkaroM aura gaNadharoM kI yaha anubhava vANI hai-kAma para niyaMtraNa ho sakatA hai| jaba usa para niyaMtraNa ho gayA to usakA aMta bhI ho sakatA hai, isalie prabhava! tuma thor3A gahare meM jAkara ciMtana kro|' ____ jambUkumAra ne bahuta sApha bAta batAI para jaba taka moha kA AvaraNa hai, audayika bhAva hai, taba taka pUrI bAta samajha meM nahIM aatii| jaba taka kSAyopazamika cetanA nahIM jAga jAtI, jaba taka kSAyopazamika bhAva prabala nahIM hotA, udaya bhAva kI malinatA dUra nahIM hotI taba taka nakArAtmaka pravRttiyAM kama nahIM hotiiN| eka vyakti corI karatA hai, nazA karatA hai| jaba use yaha kahA jAtA hai-corI karanA bUrA hai, nazA karanA, lar3AIjhagar3A karanA burA hai taba usakA tarka yaha hotA hai ki sArI duniyA meM aisA calatA hai, saba kara rahe haiM, kitane loga vyasanI haiM, kitane loga saMgharSa, kalaha aura aparAdha kara rahe haiN| kyA burA mere lie hI hai? 313
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ dillI kI ghaTanA hai| eka vyApArI se kisI ne kahA- 'tuma milAvaTa karate ho / milAvaTa karanA kitanA burA hai?' vaha bolA-'sArI duniyA to kara rahI hai| maiM akelA nahIM karUMgA to kyA duniyA kA uddhAra ho jAyegA? yA to pUrI duniyA ko chur3Ao anyathA mujhe akele ko kyoM kaha rahe ho?' burAI ko tyAgane kA upadeza usakI samajha meM nahIM AtA, usakI cetanA nahIM bdltii| cetanA ko badalane ke lie upAya kA honA jarUrI hai| jambUkumAra abhI bhI prabhava kI brena vAziMga meM pUrNataH saphala nahIM huA hai| jambUkumAra bar3I gaMbhIra vANI se apanI bAta ko samajhA rahA hai aura prabhava avadhAnapUrvaka suna rahA hai| usake mastiSka para kucha prabhAva DAlane meM saphala huA hai isalie vaha kucha cintana meM avazya lIna ho gyaa| nandI sUtra kA eka dRSTAMta hai| eka AdamI Ave para gyaa| Ave se nikalA huA eka garma-garma ghar3A laayaa| usane usa para pAnI kI eka bUMda ddaalii| vaha kahAM calI gaI, patA hI nahIM claa| dUsarI bUMda DAlI, usakA bhI patA nahIM lgaa| tIsarI DAlI, cauthI DAlI, eka-eka bUMda DAlatA rhaa| DAlate-DAlate eka kSaNa aisA AyA ki ghar3A gIlA ho gyaa| prazna huA-kyA pahalI bUMda ne ghar3e ko gIlA kiyA ? yA aMtima bUMda ne ? kisane kiyA? agara yaha kahA jAe ki aMtima bUMda ne ghar3e ko gIlA kiyA to yaha galata hogaa| yaha kahA jAe ki pahalI bUMda ne ghar3e ko gIlA nahIM kiyA to yaha bhI galata hogaa| eka-eka bUMda Upara giratI gaI, giratI gaI aura girate-girate eka kSaNa aisA AyA ki ghar3A bilkula gIlA ho gyaa| jambUkumAra prabhava ko samajhA rahA hai| abhI to aisA laga rahA hai ki garma ghar3e para pAnI kI eka bUMda girI hai| patA nahIM, vaha bUMda kahAM calI gaI ? kyA ye bUMdeM nirantara giratI raheMgI ? kyA eka kSaNa aisA bhI AegA, jisa kSaNa yaha lage - prabhava kA nasa-ghaTa Ardra bana gayA hai? 4 gAthA parama vijaya kI m
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ No. gAthA parama vijaya kI kAvyazAstra kA eka prANabhUta tattva hai 'rs'| rasa ke binA kavitA acchI nahIM hotI, kAvya kA mahattva nahIM hotaa| kAvya par3hate-par3hate rasAnubhUti ho jAe to kAvya kI sphltaa| bhojana kA bhI prANabhUta tattva hai rs| bhojana ke prakaraNa meM SaDsa-chaha rasa batalAe gae haiN| saba rasoM meM pravara rasa mAnA jAtA hai lvnn| usake binA bhojana nIrasa bana jAtA hai| rasa honA jIvana kI sArthakatA mAnI jAtI hai| eka sAmAjika prANI yaha mAnatA hai ki rasa hai to jIvana acchA hai| rasayukta jIvana sarasa bana jAtA hai| jahAM rasa nahIM vahAM kucha bhI acchA nahIM lgtaa| AdamI nIrasa cIja ko pheMka detA hai| prabhava bolA-'kumAra! tuma to rasa ko chor3akara nIrasa patha kI ora jA rahe ho| jIvana meM jo rasa hai use tyAga rahe ho| jahAM koI rasa nahIM hai, korA chilakA hai, usa mArga ko cuna rahe ho| yaha kaisI samajhadArI hai? lagatA hai tumhArA ciMtana bhI sahI nahIM hai, dRSTikoNa bhI sahI nahIM hai|' __ 'kumAra! ye dharma ke loga kahate rahe haiM-saMsAra asAra hai| saba bhoga kiMpAka phala ke samAna haiN| saba inakI duhAI dete cale jA rahe haiM kintu kyA yaha satya ko jhuThalAnA nahIM hai? eka AdamI bhoga rahA hai usako rasa A rahA hai, sukha mila rahA hai aura tuma kaha rahe ho ki yaha duHkha hai| kyA yaha ekAMgI dRSTikoNa nahIM hai? kyA yaha mithyA dRSTikoNa nahIM hai? kyA yaha sacAI ko jhuThalAne kA prayatna nahIM hai?' ___ jambUkumAra bole-'prabhava! tuma zAyada pUrI bAta jAnate nahIM ho| idhara-udhara kI sunI sunAI bAta ke AdhAra para tuma kucha kaha rahe ho| jo AdamI pUrI bAta ko nahIM jAnatA vaha sacAI ko pA nahIM sktaa| pUrA citra sAmane honA caahie|' eka bAra lAotse ke pAsa kucha loga Ae, bole-'lAotse! hamane sunA hai ki tumhArA ghor3A bhAga gyaa| yaha bar3I duHkha kI bAta hai|' ___ lAotse mahAn dArzanika saMta thA, jisake nAma se tAo dharma calatA hai| lAotse ne sahaja gaMbhIra mudrA meM uttara diyA-'bhAI! pUrA citra sAmane nahIM hai|' isa kathana ke sAtha hI bAta ko samApta kara diyaa|
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ saMvedanA prakaTa karane Ae loga cale ge| lAotse ne unakI saMvedanA ko bhI nahIM sviikaaraa| paMdraha dina ke aMtarAla ke bAda vaha ghor3A-jo bhAga gayA thA-dasa ghor3oM ke sAtha phira A gyaa| mitroM ko patA calA, ve phira Ae, bole-lAotse! tuma bar3e bhAgyazAlI ho| ghor3A akelA gayA thA aura dasa ko sAtha le aayaa|'' lAotse bole-pUrA citra sAmane nahIM hai|' mitra yaha uttara sunakara avAk raha ge| lAotse na duHkha ke prasaMga meM duHkhI bane aura na sukha ke prasaMga meM suukhii| do mAsa bAda lAotse kA paira jakhmI ho gyaa| mitra Aye aura bole-lAotse! bahuta burA huaa| tumhArA paira jakhmI ho gyaa|' ___ lAotse ne vahI uttara diyA-'pUrA citra sAmane nahIM hai|' yoga aisA milA ki unhIM dinoM yuddha zurU ho gyaa| senA meM anivArya bhartI kA Adeza ho gyaa| ve mitra phira Ae, bole-'lAotse! tuma bar3e bhAgyazAlI ho| tumhArA paira jakhmI ho gyaa| senA meM bhartI hone kA koI prasaMga nahIM aayegaa| hama saba logoM ko jAnA pdd'egaa|' lAotse phira usI bhASA meM bole-'pUrA citra sAmane nahIM hai|' pUrA citra jaba taka sAmane nahIM hotA taba taka kisI bAta kA nizcita uttara diyA nahIM jA sktaa| pUrA cetra sAmane ho to AdamI pUrI bAta kaha sakatA hai aura sunane vAlA pUrI bAta suna sakatA hai| jahAM iMdriya cetanA kAma karatI hai vahAM adhUrA citra sAmane rahatA hai, pUrA citra kabhI sAmane nahIM aataa| jambukumAra ne kahA-'prabhava! tumhAre sAmane bhI pUrA citra nahIM hai| tuma pUrI bAta ko nahIM jaante| dharma ke logoM ne yaha nahIM kahA ki saba kucha jhUThA hai| unhoMne satya ko jhuThalAyA nahIM hai| dekho, maiM tumheM mahAvIra kA eka vacana sunAtA hUM khaNametta sokkhA bahu kAla dokkhA, pagAmadukkhA anigAma sokkhaa| saMsAramokkhassa vipakkhabhUyA, khANi aNatthANi hu kaambhogaa|| ___ mahAvIra ne kitanA spaSTa kahA hai-khaNametta sokkhA-sukha hai, tRpti hai, rasa hai para kSaNika hai| acchA pAne ko milatA hai sukha kA anubhava hai| acchA dekhane ko milatA hai cakSu ko tRpti hotI hai|' 'kyA mahAvIra ne sacamuca aisA kahA hai?' 'hAM prabhava! yaha mahAvIra kA vacana hai| unhoMne sAtha meM eka bAta yaha bhI jor3a dI-sukha hai kintu kSaNabhara lie|' prasiddha rAjasthAnI ukti hai 'utaryo ghATI huyo maattii|' koI svAdiSTa vastu khAI, kSaNa bhara ke lie kha AtA hai| koI eka kSaNa ke bAda pUche ki rasa kaisA A rahA hai? uttara milatA hai-rasa samApta ho gayA, lA gyaa| eka kSaNa ke lie sukha, dUsare kSaNa meM sukha smaapt| ___ 'prabhava! jo iMdriya bhoga haiM unakI eka prakRti yaha hai ki sukha kSaNika hotA hai, kSaNabhara ke lie hotA dIrghakAla taka nahIM ttiktaa| Atmika sukha vaha hai jo cirakAla taka rahatA hai aura zAzvata bhI ho jAtA sadA banA rahatA hai| gAthA parama vijaya kI
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21/ N gAthA parama vijaya kI dUsarI bAta hai - bahukAla dukkhA - koI bhI vyakti yaha anubhava kara sakatA hai-iMdriya bhoga meM eka bAra sukha milatA hai, tRpti hotI hai para pariNAma meM duHkha milatA hai|' iMdriya bhoga kI kisI pravRtti ko dekha leN| eka vyakti nazA karatA hai| eka bAra to aisA lagatA hai ki bahuta acchA lgaa| jardA, pAna parAga Adi khAte haiN| eka bAra aisA svAda, aisI sugaMdha aura aisI miThAsa de dete haiM ki khAne vAle ko bahuta acchA lagatA hai| patrikAoM meM vijJApana Ate haiM taba khAne vAlA muMha phulAkara aisA kahatA hai mAno isase bar3A svarga kA sukha bhI nahIM hai| vijJApana kI bhASA ko par3ha kara AdamI moha meM mugdha ho jAtA hai aura socatA hai ki yaha nahIM khAyA to jIvana kA sAra calA gyaa| nazA karate samaya bhI AdamI zAyada yahI socatA hai kintu vaha yaha nahIM socatA ki isakA pariNAma kitanA duHkhada hogaa| kucha dina eka bhAI aayaa| maiMne pUchA- 'kaise Aye ho?' 'lar3ake kA oNparezana karavAkara Ae haiN|' maiMne pUchA--'kyA ho gayA?' 'mahArAja! pAna parAga bahuta khAtA thaa| peTa meM gAMTha bana gii| oNparezana karavAnA par3A hai|' aneka loga kahate haiM-jardA bahuta khAyA aura aba kaiMsara ho gayA / 'prabhava! adhyAtma ke AcAryoM ne kabhI satya ko nahIM jhutthlaayaa| unhoMne yaha kabhI nahIM kahA ki iMdriya bhoga meM sukha nahIM hotA para sukha ke sAtha unhoMne do bAteM batalA dIM -sukha hotA hai kSaNika aura duHkha hotA hai laMbe samaya taka / ' AdamI Aveza meM hotA hai| kaSAya kA Aveza, krodha kA Aveza prabala hotA hai to gAlI detA hai, hAtha uThA letA hai, mAra-pITa kara letA hai aura sAmane vAle vyakti kA khUna nikAla detA hai| usa samaya use ina saba kRtyoM meM bhI rasa AtA hai| kintu jaba pariNAma AtA hai, pulisa pakar3a letI hai, kArAvAsa meM baMda kara detI hai, mukaddame zurU ho jAte haiM, korTa meM jAnA par3atA hai taba socatA hai ki are, maiMne kitanA burA kAma kiyaa| iMdriya bhoga kI bhI yahI sthiti hai| kSaNamAtra ke lie acchA lagatA hai aura cirakAla taka duHkh| dUsarI bAta hai pagAmadukkhA anigAma sokkhA - indriya bhoga se prApta sukha aura duHkha, donoM kI tulanA karo / duHkha to hai eka kviMTala jitanA aura sukha hai eka rAI jitanA / itanA aMtara hai| sukha to bahuta thor3A hotA hai aura duHkha Dhera sArA ho jAtA hai| saMsAramokkhassa vipakkhabhUyA-saMsAra mukti kA vipakSa hai / isase baMdhana kI mukti nahIM hotI, janmamaraNa kA cakra nahIM mitttaa| khANi aNatthANi hu kAmabhogA ye kAma - bhoga anartha kI khAna haiN| jaise khAna dhAtu nikalatI calI jAtI hai vaise hI indriya bhoga se anartha nikalate rahate haiN| se 'prabhava! hamane sacAI ko jhuThalAyA nahIM hai, sacAI ko ujAgara kiyA hai| tuma dekho-iMdriya cetanA kA pariNAma kyA hotA hai? sukha thor3A milatA hai duHkha jyAdA milatA hai| ' 317
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ajakala choTe-choTe baccoM kI AMteM kharAba ho jAtI haiM, dAMta kharAba ho jAte haiN| mAtA-pitA Ae, - pAMca-sAta varSa kA baccA hai| AMta kharAba ho gaI isalie oNparezana karavAyA hai|' hamane Azcarya se I--'choTe bacce kI AMta kharAba kaise huI ?' 'mahArAja! yaha TaoNphI jyAdA khAtA hai isalie AMteM kharAba ho giiN| DaoN. kahate haiM - AMteM bhI kharAba haiM, bhI kharAba haiN|' aba bacce ko to pariNAma kA patA nahIM kyoMki usako TaoNphI khAne meM majA AtA hai, / milatA hai aura bar3A acchA lagatA hai| Ajakala iMdriya sukha para dhyAna jyAdA calA gyaa| choTe bacce bAta chor3a deM, bar3e-bar3e samajhadAra loga bhI AisakrIma, barpha jyAdA khAeMge phira cAhe zvAsa kI bImArI dUsarI koI bImArI ho jaae| iMdriya cetanA ko samajhanA bahuta jarUrI hai| iMdriya ko tRpti kitanI mAtrA meM nanI cAhie, yaha viveka svAsthya ke lie bhI jarUrI hai| jambUkumAra ne kahA-' prabhava! tuma kAma bhoga meM rasa jo bAta kara rahe ho, use maiM asvIkAra nahIM nA para isa sacAI ko tuma samajha loge to tumhArA dRSTikoNa badala jaaegaa| isa sacAI ko samajhAne ke tumheM eka kahAnI bhI sunAnA cAhatA huuN|' e sukha thor3A nai duHkha ghaNA, yAMmai rIjha karI kuNa khaMta rai prabhavA / e kAma bhoga na Usarai, sAMbhala eka dRSTaMta rai prabhavA ! 'kumAra! maiM kahAniyAM sunane aura sunAne kA zaukIna rahA huuN| kahAnI se gahana bAta bhI sarasatA se samajha A jAtI hai|' choTe bacce nahIM, vidvAna loga bhI kahAnI meM bar3A rasa lete haiN| pUrva pradhAnamaMtrI aTalabihArI vAjapeyI bAra akSaya tRtIyA ke kAryakrama meM Aye the| pUjya gurudeva kI sannidhi meM unhoMne apane vaktavya kA prAraMbha oN zabdoM meM kiyA-'maiM mahAprajJa sAhitya kA premI pAThaka huuN| unakI kahAnI ke dvArA hI Aja apanI bAta kara rahA huuN|' rAjanItijJa, bar3e-bar3e dArzanika saba loga kahAnI ko kAma meM lete haiN| 'prabhava! eka AdamI jA rahA thaa| bahuta loga sAtha meM the| bahuta ghanA jaMgala AyA / rAstA saMkarA thaa| patha nahIM thaa| loga pagaDaMDiyoM para calate the| eka AdamI ne jo pagaDaMDI lI, vaha viparIta dizA meM mur3a vaha apane sAthiyoM se bichur3a gayA, akelA raha gyaa| kucha Age calA to dekhA - eka jaMgalI hAthI ne A rahA thaa| vaha Dara gyaa| socA - kyA karUM? sAmane eka bar3A per3a hai| usa per3a para car3ha jaauuN|' bahuta varSa pahale kI bAta hai| sAdhvI mohanAMjI (rAjagar3ha) asama kI yAtrA kara rahI thiiN| vahAM ghora la meM vizAlakAya jaMgalI hAthI sAmane A gyaa| sAdhvIjI vahIM khar3I ho giiN| idhara sAdhvIjI khar3I haiN| udhara hAthI khar3A hai| Amane-sAmane donoM khar3e haiN| donoM mauna / sAdhvI mohanAMjI isa vikaTa sthiti meM nya puruSa jaga jAe' isa maMtra samanvita gIta / / gIta kI svara lahariyoM ne pUre vAtAvaraNa meM panoM ne vizAlakAya hAthI ke avacetana mana ko prabhAvita kiyaa| 8 padoM ko gunagunAne lgiiN| yaha gIta abhaya kA maMtra bana abhaya kA saMcAra kara diyaa| sasvara gIta ke zaktizAlI sAdhvIjI maMtrapUrita gIta ke gAyana meM tanmaya banI rahIM / na vaha hAthI eka kadama Age bar3hA, na sAdhvIjI qa kadama pIche rkhaa| kucha kSaNa biite| hAthI kucha pIche haTA, dUsarI dizA meM mur3a gyaa| Im gAthA parama vijaya kI m
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyakti DaratA hai to DarAne vAlA usake pIche daur3atA hai| na Dare to sAmane vAlA bhI khar3A raha jAtA hai| sAmane siMha Ae, zikArI kuttA aae| yadi vyakti abhaya hai usase AMkha milA letA hai, trATaka kara letA hai to siMha kucha bhI nahIM kara paataa| yadi vaha Dara jAe, bhAgane lage to siMha usako mAra DAlatA hai| ____ jambUkumAra ne kathA sUtra ko Age bar3hAte hue kahA-'prabhava! vaha vyakti daur3A to hAthI bhI pIche daudd'aa| vyakti kisI taraha per3a para car3ha gyaa| hAthI madonmatta thaa| hAthI jaba madonmatta hotA hai taba usakA rUpa bhayaMkara hotA hai| usane vizAla sUMDa se vRkSa ko aisA hilAyA ki sAre vRkSa ko prakaMpita kara diyaa| jaba aMdhar3a AtA hai, vRkSa prakaMpita ho jAte haiM, gira bhI jAte haiN| jaise hI hAthI ne vRkSa ko prakaMpita kiyA, vaha vizAla zAkhA usake hAtha se chUTa gii| vaha nIce girA, girate samaya eka zAkhA pakar3a meM A gii| vaha usa zAkhA ko pakar3akara nIce laTaka gyaa| nIce thA kuaaN| kueM meM jhAMka kara dekhA to usakI sAMseM thama giiN| bhayaMkara jaharIle sAMpa muMha bAe khar3e haiN|' ___ 'prabhava! isa sthiti meM vaha zAkhA se laTaka rahA hai| nIce hai kuAM aura kueM meM hai bhayaMkara saaNp| ve nigalane ke lie taiyAra haiN| eka ora vaha hAthI vRkSa ko hilA rahA hai dUsarI ora jisa zAkhA ko pakar3a rakhA hai, usa zAkhA ko do cUhe kutara rahe haiN| cAroM ora mauta kI pristhiti|' ____ 'prabhava! isa mauta ke prasaMga meM bhI eka rasa A gyaa| jaise hI hAthI ne vRkSa hilAyA, madhumakkhiyoM ke chatte meM cheda ho gyaa| zahada cUne lgaa| usakA muMha usI cheda kI ora thaa| muMha meM eka rasa kI bUMda Akara gAthA girii| parama vijaya kI ____ 'are! yaha to bahuta mIThI hai| kahAM se AI yaha bUMda?' usane Upara dekhA to Upara se madhu kI bUMdeM Tapaka rahI haiN| usane sAre duHkha ko bhulA diyaa| vaha rasa meM Asakta ho gyaa| ___ 'prabhava! tuma soco-kyA sthiti hai? idhara hAthI zAkhA ko hilA rahA hai, nIce kuAM hai| kueM meM bhayaMkara sAMpa haiN| do cUhe usa zAkhA ko kutara rahe haiM, kATa rahe haiN| kyA vaha mRtyu ke mukha meM nahIM hai?' 'hAM, kumAra! vaha to sacamuca mRtyu kI goda meM hai|' 'prabhava! isa bhayaMkara sthiti meM eka rasa A rahA hai, zahada kI bUMda A rahI hai, muMha meM gira rahI hai, vaha usakA AsvAda le rahA hai aura bar3A Ananda mAna rahA hai|' ____ 'prabhava! yoga aisA milA ki eka vidyAdhara vimAna meM baiThakara jA rahA thaa| usane isa sthiti ko dekhaa| mana meM saMvedanA jAgI, karuNA aaii| vidyAdhara vimAna ko nIce lAyA aura bolA-'bhaiyA! tuma bar3e saMkaTa meM ho, duHkha meM ho| Ao, isa vimAna meM baiTha jaao| maiM tumheM sakuzala pahuMcA duuNgaa|' ___vaha bolA-'mahAzaya! Apane bar3I kRpA kii| maiM Apake sahayoga se isa vipatti se baca jAUMgA para tuma do-cAra kSaNa tthhro| zahada kI eka-do bUMda aura Ane do| vidyAdhara Thahara gayA, kucha kSaNa bIte, usane phira kahA-aba clo| vaha pathika bolA-nahIM, eka bUMda aura Ane do| bar3A mIThA hai, bar3A rasa A rahA hai|' ____ 'prabhava! vaha mauta ko bhUla rasa meM itanA Asakta ho gayA ki vidyAdhara kA usake jIvana ko bacAne kA svara bhI AkarSita nahIM kara skaa| vidyAdhara ke mana meM jo karuNA thI, vaha simaTane lgii| usane socA-maiM 316
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAla kisa AdamI para karuNA kara rahA hUM? kyA yaha karuNA aura saMvedanA kA pAtra hai? vidyAdhara kA mana kSubdha ho uThA-yaha kitanA mUrkha AdamI hai| aisA mUrkha maiMne kahIM dekhA nhiiN| mauta ke muMha meM to khar3A hai aura kahatA hai-eka bUMda aura Ane do|' ___bahuta sAre ajJAnI loga hote haiM, ve marate samaya bhI kahate haiM-eka iMjekzana aura lagA do, eka davA kI pur3iyA aura de do, eka glUkaoNja kI zIzI aura car3hA do| vaha yaha nahIM socatA ki maiM to mara rahA hUM phira isakA kyA karanA hai? kAvyazAstra meM AtA hai marane vAlA vyakti kahatA hai vaidyajI ke pAsa jAo aura eka citraka-baTI le aao| khAne ke bAda bhojana ThIka se paca jaayegaa| loga isa kathana kA upahAsa karate hue kahate haiM-are bhAI! tU svayaM mara rahA hai, dama tor3a rahA hai aura citraka-baTI kI yAcanA kara rahA hai| yaha AsvAda kA itanA moha hotA hai ki maraNAsanna vyakti se bhI chUTatA nahIM hai| 'prabhava! kisI bhI kSaNa mauta ke muMha meM girane vAlA vaha pathika kahatA hai-eka baMda aura Ane do|' 'vidyAdhara kI karuNA kSobha meM badala gii| usane vimAna ko Upara uThAyA aura calA gyaa| pathika ne AvAja bhI dI-'are bhAI! jAo mt| mujhe lekara jaao|' kintu kSubdha vidyAdhara ne usakI prArthanA ko anasunA kara diyaa| jaise hI vidyAdhara vimAna ko lekara Age bar3hA, zAkhA TUTa gii| vaha pathika kueM meM girA aura sAMpa kA bhojana bana gyaa| jambUkumAra ne kahA-'prabhava! ye kAma-bhoga madhubindu ke tulya haiN| maiM kAma-bhoga ko, iMdriya tRpti ko, iMdriya sukha ko sarvathA jhuThalA nahIM rahA hUM kintu tuma soco-yaha thor3A sA sukha, eka bUMda kA sukha kitane vrataroM se ghirA huA hai, kitanI samasyAoM se ghirA huA hai| isa sukha ke pIche duHkha kitanA hai|' ____ jambUkumAra ne madhu-bindu ke dRSTAMta ke dvArA eka jIvanta citra prastuta kara diyaa| usane kahA-'prabhava! ma bhoga ke kSaNika sukhoM ko mahattva de rahe ho para usake sAtha jur3I jo samasyAeM haiM, khatare haiM, duHkha haiM, nako jhuThalA rahe ho| kyA yaha ucita hai?' jambUkumAra ke isa marmasparzI kathana ne prabhava ko cintana ke lie vivaza kara diyaa| 44 gAthA parama vijaya kI
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ - () (6h (h . gAthA parama vijaya kI sabakA vikAsa samAna nahIM hotA aura saba dizAoM meM samAna nahIM hotaa| vikAsa kI sAdhana-sAmagrI bhI sabako samAna nahIM miltii| yaha vividhatA prakRti hai, jagat kA svabhAva hai| eka vyakti ke mastiSka kA vikAsa adhika hotA hai to dUsare vyakti kA mastiSka bahuta kama vikasita hotA hai| eka vyakti meM socane kI, samajhane kI zakti bahuta jyAdA hotI hai aura dUsarA samajhAne para bhI nahIM samajha paataa| yaha aMtara sadA rahA hai| yaha aMtara apanI AMtarika sthiti se jur3A huA hai| AMtarika kSamatA kisakI kitanI hai? jitanI kSamatA hai, utanI pragaTa hotI hai, zeSa apragaTa raha jAtI hai| isalie hameM hara vyakti kI AMtarika yogyatA aura usake AdhAra para hone vAle vikAsa ko dekhakara hI nirNaya karanA caahie| ____ hama loga sthUla bAta ko dekhate haiM, zarIra ko dekhate haiM, avasthA ko dekhate haiM, bAharI sAdhanoM ko dekhate haiM kintu bhItara ko nahIM jaante| bAhara meM kauna bar3A hai aura bhItara meM kauna? bahuta aise loga haiM jo 60-70 varSa ke haiM kintu unakA vyavahAra bacakAnApana jaisA hotA hai| kucha avasthA meM 10 varSa ke haiM kintu unakA vyavahAra paripakva hotA hai| aisA lagatA hai ki jaise koI anubhavI AdamI vyavahAra aura bAtacIta kara rahA hai| isa AMtarika yogyatA ko dekhanA sahaja nahIM hai| __ ve cakSu bahuta durlabha haiM, jinase hama bhItara ko dekha skeN| phoTogrAphara phoTo khIMcate haiM, raMgarUpa kA citra AtA hai| Aja aise yaMtra bhI bana gaye, zarIra ke bhItara ke hara avayava kA phoTo le lete haiN| vyakti eksa-re ke sAmane jaayegaa| eksa-re bAhara kA phoTo nahIM legA, vaha bhItara kA phoTo le legaa| do dRSTiyAM haiM-eka kaimare kI dRSTi, eka eksa-re kI dRsstti| mAikroskopa yaMtra kA vikAsa isalie huA ki sUkSma ko dekhA jA ske| eka aisI dRSTi, jo bahuta dUra taka dekha ske| TelIskopa yaMtra ke dvArA hajAroM-hajAroM prakAza varSa kI dUrI ko bhI dekha sakate haiN| yaha hamArI dRSTi kA vikAsa hai| ____ jambUkumAra ke sAmane sUkSma aura dUravartI donoM tathya spaSTa haiN| prabhava abhI sthUla ko dekha rahA hai, Asa-pAsa ko dekha rahA hai| jaba koI vyakti Asa-pAsa ko dekhatA hai taba makAna, mAtA-pitA, parivAra, 321
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ JASNEE dhana-ye saba kucha dikhAI dete haiN| jambUkumAra ko ye dikhAI nahIM de rahe haiN| usako dikhAI de rahI hai AtmA, mokSa, AdhyAtmika , sukh| donoM kA darzana bhinna, dRSTikoNa bhinna aura cintana bhinn| phira bhI vArtAlApa aura saMvAda jarUrI hai| ___ jambUkumAra ne prabhava ko madhubindu kA dRSTAnta batAyA aura samajhAyA-dekho, rasa kitanA alpa hai aura khatarA sAtha meM kitanA prabala hai| prabhava isa viSaya meM mauna ho gayA, usane kahA-'ApakA yaha kathana upayukta hai| bAta kucha samajha meM AI hai para abhI bhI mere tarka samApta nahIM hue haiN| 'prabhava! tuma apane tarka prastuta kro| maiM unheM samAhita kruuNgaa|' 'kumAra! eka bAta mere samajha meM nahIM A rahI hai| vaha tumhAre lie bhI cintana kA viSaya hai| tuma dhyAna / gAthA parama vijaya kI do-'hamArA sAhitya kyA kaha rahA hai? hamArI bhAratIya saMskRti kyA kahatI hai?' prabhava kahai jambUkumAra nai, mAtA-pitA dika saha koii| tyAMnai chor3a cAritta lie, tyAMrI AchI gati kima hoii|| 'kumAra! tumhAre mAtA-pitA jIvita haiN| mAtA-pitA ko chor3akara tuma sAdhu bananA cAhate ho| kyA tumhArI acchI gati hogI?' 'prabhava! kyoM nahIM hogI?' 'kumAra! mAtA-pitA kA RNa hotA hai| kitanA mahattvapUrNa sUkta hai-mAtR devo bhava, pitR devo bhavamAtA-pitA kI pUjA karo, unakA RNa cukAo, phira tuma jo cAho, vaha krnaa|' 'kumAra! abhI to tumhAre sira para RNa hai| mAtA ne tumheM pAla-posakara bar3A kiyA hai| pitA ne tumheM saMrakSaNa diyA hai| kyA unhoMne itanA zrama isalie kiyA thA ki tuma thor3e bar3e hote hI unheM chor3akara cale jAo? kaise ucita hai RNa cukAe binA dIkSita honA? pahale karjA utAro, uRNa bano, phira sAdhupana kI bAta kro|' 'kumAra! tumhArI yaha bAta samajha meM A gaI ki sAdhu bananA bahuta acchA hai, vairAgya bahuta acchA hai para kama se kama jo pahale karaNIya hai vaha to kro| usake bAda sAdhu banane kI bAta krnaa| maiM yaha mAnatA hUM sAtA-pitA kA RNa cukAe binA acchI gati nahIM hotii|' 22
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI sAmAjika saMskRti yA vaidika saMskRti meM isa bAta para bahuta bala diyA gayA - mAtA-pitA kA cukAo jambUkumAra ne prabhava kI ora unmukha hote hue kahA- 'tumhArA yaha kathana ThIka hai ki mAtA-pitA kA karjA cukAnA cAhie, phira ghara chor3ane kI bAta karanI caahie| para tuma mujhe batAo - kisI ke putra paidA huaa| mAtA-pitA ne use pAlA-posA / koI ATha varSa kI avasthA meM vidA ho gayA, koI solaha varSa kI avasthA meM divaMgata ho gyaa| aba mAtA-pitA kA karjA kauna cukAyegA ? unakI sevA kauna karegA?' 'kumAra! yaha to vivazatA kI bAta hai|' 'vivazatA to hai para calA jAtA hai yA nahIM?' 'hAM, jAtA to hai|' 'prabhava! tuma prakRti kA niyama, jagat kA niyama smjho| saMbaMdha kA bhI yoga hotA hai| eka saMbaMdha kitane kAla taka rahegA, usakA bhI eka niyama hai| janma kuMDalI ko jAnane vAlA jAna letA hai ki itane varSa ke bAda mAtA-pitA se viyukta ho jaayegaa|' 'prabhava! tuma purAne itihAsa ko dekho| eka vyakti ne devI kI ArAdhanA kI / devI prasanna huI / varadAna mAMgane ke lie khaa| usane kahA - saMtAna nahIM hai, saMtAna caahie| devI ne kahA- 'saMtAna ho jAyegI para ATha varSa bAda tumhAre ghara meM nahIM rhegii|' 'prabhava! itihAsa meM kitanI aisI ghaTanAeM haiN| aisI sthitiyAM banI haiM ki putra to de diyA para avadhi bhI bAMdha dI ki itane varSa ke bAda tumhAre ghara meM nahIM rahegA / putra hogA para vaha sAdhanA meM calA jAyegA, mahAna patha para calA jaayegaa|' 'prabhava! aise putra bhI hote haiM, jo mAtA-pitA ke pAsa rahate haiM aura mAtA-pitA ke lie siradarda bhI bane rahate haiN| kabhI mAtA-pitA ko sukha nahIM dete| kyA tuma isa tathya ko asvIkAra kara sakate ho?' 'kumAra! koI putra aisA bhI ho sakatA hai|' 'prabhava! isa sthiti meM yadi koI muni banatA hai, tyAgI banatA hai, ghara ko chor3atA hai to yaha karja kA prazna kyoM uThatA hai?' 'kumAra! tumhAre jaisA samajhadAra, vinIta aura vivekasaMpanna vyakti isa prakAra kA cintana karatA hai, taba yaha prazna uThatA hai ki samajhadAra vyakti aisA karegA to dUsaroM ko hama kyA kaheMge ?' 'prabhava! maiM tumhAre isa tarka se pUrNataH sahamata nahIM hUM phira bhI maiMne yaha socA hai ki maiM mAtA-pitA kA RNa lekara ghara ko nahIM chodduuNgaa|' prabhava ne socA-kAma ThIka ho gyaa| aba jambUkumAra dIkSA nahIM legA / merA yaha tarka isake gale utara gayA ki maiM RNa cukAye binA nahIM jaauuNgaa| prabhava bolA- 'kumAra! kyA maiM yaha mAna lUM ki Apa bhI ghara meM raheMge aura mujhe bhI ghara chor3ane kI bAta nahIM kaheMge / ' 323
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prabhava! yaha kisane kahA ki ghara nahIM chor3egA, sAdhu nahIM bnuuNgaa|' ___ 'kumAra! Apa kaha rahe haiM ki RNa cukAe binA nahIM jAUMgA aura RNa cukAnA hai to Apako mAtApitA kI sevA meM rahanA hogaa|' 'prabhava! koI putra muni banatA hai aura vaha mAtA-pitA ko dharma kI dizA meM adhika prerita karatA hai to vaha vAstava meM apanA RNa cukAtA hai| dUsarA koI vaisA RNa nahIM cukA sktaa| mAtA-pitA adhika hiMsA meM jAte haiM, adhika lobha meM jAte haiM aura putra cAhe sevA karatA hai to vaha RNa nahIM cukA paataa|' purAne jamAne meM yaha sthiti thI-pitA hukkA piitaa| putra sevA meM rhtaa| pitA kahatA-beTA hukkA bharakara lAo, cilama lAo, tambAkU lAo, zarAba laao| vaha lAkara de detaa| jo isa prakAra sevA karatA hai kyA vaha RNa cukAtA hai? vaha putra jo pitA ko isa ora prerita kare-'pitAjI! hukkA pInA hAnikAraka hai| cilama pInA, zarAba pInA ThIka nahIM hai|' pitA ko ina galata AdatoM se mukta karatA hai, usakA to RNa utaratA hai anyathA RNa kaise utaregA? kucha aise loga sahAyaka hote haiM jo manuSya ko acche rAste para le Ate haiN| eka mAlika ko eka samajhadAra naukara kI jarUrata thii| khojate-khojate eka naukara milaa| usane kahA-maiM cAkarI karane ko taiyAra huuN| mAlika bolA-'tuma raha jAo para merI eka zarta hai ki maiM eka kAma kahUM aura tuma pAMca kAma sAtha meM kro| maiM usa naukara ko cAhatA hUM jise eka kAma kA kahA jAe aura pAMca kAma kara de| maiM vaisA naukara nahIM cAhatA jisameM akla na ho, jo kAma pUrA na kre|' naukara ne kahA-'mAlika! jaisI ApakI AjJA hogI, jaisA Apa kaheMge vaisA kruuNgaa| eka ke sAtha pAMca nahIM, dasa kAma kara duuNgaa|' mAlika ne use rakha liyaa| mAlika ko zarAba pIne kI Adata thii| dUsare dina subaha naukara se bolA-'jAo, zarAba kI botala laao|' 'jo aajnyaa|' yaha kaha kara naukara calA gyaa| ghaMTA bhara bAda vApasa AyA, botala Tebala para rakha dI aura kahA-'mAlika! lo yaha zarAba kI botl| mAlika ne dekhA-'daravAje ke bAhara koI khar3A hai| pUchA-bAhara kauna hai?' 'mAlika! vaidyajI haiN|' 'kyoM Ae haiM vaidyajI?' 'mAlika! Apa zarAba pIeMge to bImAra ho jaaeNge| vaidya kI jarUrata par3egI isalie sAtha meM vaidyajI ko ne AyA huuN|' 'ye zIziyAM kyoM lAe ho?' 'yaha davAI hai| Apa bImAra hoMge to davAI Apako lenI pdd'egii|' thor3I dera meM naukara eka kapar3e kA thAna le aayaa| mAlika ne pUchA-'yaha kyA hai?' gAthA parama vijaya kI
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ ---- gAthA parama vijaya kI 'mAlika! yaha kaphana hai| kyoMki zarAba pIne vAlA jaldI maratA hai| aba bAra-bAra kyoM jAeM bAjAra meN| maiM sAtha meM kaphana bhI le aayaa|' mAlika ne daravAje kI ora dekhA-bAhara cAra-pAMca AdamI bhI khar3e haiN| phira pUchA-'ye kauna haiM?' 'mAlika! ye arthI uThAne vAle haiN|' 'mAlika! maiMne eka sAtha aneka kAma kara die-maiM zarAba kI botala le AyA, vaidya ko le AyA, davAiyAM bhI le AyA, kaphana bhI le AyA aura arthI uThAne vAloM ko bhI le aayaa| saba taiyAra haiN| aba kyA Adeza hai ApakA?' ____ yaha sunate hI mAlika kI AMkheM khula giiN| mAlika ne kahA-'zarAba itanI kharAba hotI hai| mujhe aba ise nahIM pInA hai|' ___eka naukara bhI RNa cukA detA hai| naukara ne zarAba chur3A dii| mAlika kA RNa car3hA nahIM, usase pahale hI utAra diyaa| sthAnAMga sUtra meM kahA gayA-RNa utArane vAle tIna vyakti haiM* naukara mAlika kA RNa utAratA hai, munIma seTha kA RNa utAratA hai| * putra pitA kA RNa utAratA hai| * ziSya guru ke RNa se uRNa hotA hai| eka putra mAtA-pitA ko dharma kA sahayoga detA hai, dharma ke prati prerita karatA hai-dhammassa paDicoiyAe bhavai-vaha mAtA-pitA ke RNa se uRNa hotA hai, unakA karjA cukA detA hai| ziSya guru ko sahayoga karatA hai, unake RNa se uRNa hotA hai| AcArya bhikSu ne aMtima samaya meM kahA thA-maiMne bhAramalajI, khetasIjI Adi saMtoM ke sahayoga se sukhe-sukhe saMyama kI sAdhanA kii|' unakA RNa utara gyaa| jambUkumAra ne kahA-prabhava! maiM isa tathya ko jAnatA hUM ki RNa kaise cukAyA jAe, RNa kaise utArA jaae| maiM pitA-mAtA kA RNa utAre binA dIkSA nahIM luuNgaa| maiM unheM dharma kI ora prerita kruuNgaa| abhI to tuma dekho kyA-kyA hotA hai| abhI to maiM baiThA hUM, merI ye ATha navapariNItA patniyAM baiThI haiM, jo aba bahineM hI haiN| tuma subaha hone do, kyA-kyA raMga khilatA hai|' _ 'prabhava! tumhArA yaha tarka vyartha hai ki tuma mAtA-pitA kA RNa cukAe binA unako chor3a rahe ho, tumhArI acchI gati kaise hogI? yadi mAtA-pitA ke pAsa rahakara bhI unako dharma kI ora prerita nahIM karatA to na mAtA-pitA kI gati acchI hotI, na merI gati acchI hotii| maiMne to vaha mArga cunA hai jisase merI gati bhI acchI ho aura mAtA-pitA kI gati bhI acchI ho|' ___jambUkumAra ne bahuta mArmika bAta kahI-'prabhava! maiM mAtA-pitA kI sukha-suvidhA ko nahIM dekhatA, maiM unake kalyANa ko dekhatA huuN|' 325
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ do bAteM hotI haiM- priya aura hita yA kalyANa | bhAratIya cintana meM preya aura zreya ina do para bahuta vicAra kiyA gyaa| eka hai preya kA mArga aura eka hai zreya kA maarg| 'prabhava! priyatA saba jagaha acchI nahIM hotii| bahuta bAra priyatA hAni bhI pahuMcA detI hai|' lar3akA bImAra thaa| vaidya ko dikhAyA / vaidya ne nAr3I dekhakara nidAna kiyaa| vaidya bolA-'dekho eka bAta kA dhyAna rkhnaa| eka mahIne taka isako miThAI bilkula mata khilAnA / yadi bhUla se bhI miThAI khilAI to yaha mara jaayegaa|' mAM vaidya ke parAmarza ke anusAra auSadha dene lgii| baccA roja miThAI kI mAMga karatA / mAM use nahIM detI / eka dina ghara meM modaka aae| usa yuga meM modaka bahuta priya miThAI thii| baccA bilakhane lagA, bolA-'mAM! Aja to laDDU denA hogaa|' bahuta kahA, bAra-bAra kahA phira bhI mAM ne laDDU nahIM diyA / Akhira baccA rone laga gyaa| mAM ko karuNA A gii| pasIja gaI mAM / prema to thA hI / preya balavAna bana gayA, hita aura zreya gauNa ho gyaa| mAM ne socA-eka modaka khA legA to kyA hogA? vaidyajI ko patA thor3e hI calatA hai| mAM ne laDDU de diyaa| bacce ne laDDU khaayaa| bImArI aisI thI ki khAte hI pragaTa ho gii| mAM ghabarAI, vaidyajI ko bulaayaa| vaidya ne nAr3I dekhakara kahA-isane koI miThAI khAI hai| mAM ne kucha TAlamaTola javAba diyA / vaidya ne kahA--' nAr3I bola rahI hai| tuma saca - saca batAo - isane miThAI khAI hai yA nahIM?' mAM bolI- 'hAM, miThAI to khA lI, maiMne de dii|' 'maiMne manAhI kI thii|' 'hAM, para baccA bahuta rone laga gyaa| mujhe priyatA A gaI, prema jAga gayA aura maiMne modaka de diyaa|' vaidya ne kahA----'aba mere pAsa koI upAya nahIM hai| aba ise koI nahIM bacA sktaa|' kucha kSaNa bIte, baccA mara gyaa| priya aura hita--isa para bhAratIya darzana meM bahuta cintana huA hai| jaina darzana, bauddha darzana, vaidika darzana, upaniSad-sabameM preya aura zreya kA vivecana hai| prAraMbha meM to preya kA mArga acchA lagatA hai, aMta meM zreya kA maarg| bhagavAna mahAvIra ne kahA- annANI kiM kAhI, kiM vA nAhiI cheya pAvagaM / jo ajJAnI hai, vaha yaha nahIM jAnatA ki zreya kyA hai aura preya kyA hai ? jambUkumAra bolA-' prabhava! tuma zreya kI ora dhyAna do| jaba taka zreya ko nahIM jAnoge taba taka kucha nahIM hogaa| ' eka guru ke do shissy| donoM guru kI sevA karanA cAhate the para zreya kA jJAna donoM ko nahIM thaa| donoM hI udaMDa prakRti ke the| kevala guru ke prati anurAga thA / vyakti zreya ko nahIM jAnatA hai to priyatA bhI hAnikara ho jAtI hai| 326 Im gAthA parama vijaya kI m &
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI donoM ziSya rAta ko guru kI pagacaMpI krte| donoM kA prema bahuta thA guru ke prti| eka socatA-donoM pairoM kI pagacaMpI maiM kara luuN| dUsarA socatA-maiM kara luuN| pagacaMpI ke lie bhI Apasa meM jhagar3a pdd'te| guru ne kahA-aise lar3anA-jhagar3anA ThIka nahIM hai| tuma vibhAga kara lo-bAeM paira kA tuma karo, dAeM paira kA vaha kre| donoM kI pAMtI kara dii| pAMtI se karane lage to pAMtI kA saMskAra bana gayA, cetanA vaisI bana gii| eka dina rAta ko pagacaMpI kara rahe the| guru ko nIMda A gii| nIMda meM bAyAM paira dAeM para Akara giraa| bAeM paira kI pagacaMpI karane vAle ziSya ne eka cAMTA jar3A-mUrkha kahIM kaa| merI ora kyoM AyA? preya meM kitanA aviveka aura kitanA ajJAna hotA hai| vaha yaha nahIM socatA ki paira hai kisakA? zAyada bahuta sAre anartha prIti ke kAraNa hote haiN| prIti ke sAtha viveka honA cAhie, zreya kA jJAna honA caahie| prasiddha kathA hai| baMdara ko rAjA se anurAga ho gyaa| rAjA ne use surakSA meM rakha liyaa| hAtha meM talavAra de dii| baMdara khar3A rahatA talavAra lie| kisI ko nahIM Ane detaa| eka dina rAjA ke gale para makkhI baitthii| baMdara ne socA-rAjA ke gale para makkhI baiTha gaI, yaha ThIka nahIM hai| talavAra kA aisA jhaTakA diyA ki makkhI ke sAtha-sAtha rAjA kI gardana bhI calI gii| korA preya kAma nahIM detaa| jaba taka zreya kA darzana puSTa nahIM hotA taba taka preya hitakara nahIM hotaa| jambUkumAra ne kahA-'jahAM zreya kA jJAna nahIM hotA, korI prIti hotI hai vahAM anartha bhI ghaTita hotA hai| prabhava! tumane dekhA hogA-prIti ke kAraNa pataMgA jalate hue dIye ke pAsa jAtA hai aura Aga meM, dIye meM jhaMpApAta le letA hai|' 'hAM, jambUkumAra!' 'prabhava! machalI ko pakar3ane vAle jAla bichAte haiN| kIla ke eka chora para mAMsa lagA dete haiN| machalI usa mAMsa ke lobha meM AtI hai, muMha lagAtI hai aura vahIM phaMsa jAtI hai| kIla usake muMha meM calI jAtI hai, vaha baMdI bana jAtI hai|' ajAnan dAhArti patati zalabhastIvradahane, namI no'pi jJAtvA baDizayutamaznAti pishitN| vijAnaMtopyete vayamiha vipajjAlajaTilAn, na muMcAmaH kAmAn ahaha gahano mohmhimaa|| 'prabhava! tuma jarA dhyAna do| korA preya kaise acchA hogA? pataMge meM preya kI cetanA prabala hai| vaha priyatAvaza agni meM jhaMpApAta le letA hai aura bhasma ho jAtA hai| machalI mAMsayukta kAMTe para apanI jIbha lagAtI hai, phaMsa jAtI hai, kIla cubha jAtI hai aura vaha baMdI bana jAtI hai| isalie korA preya Adeya nahIM hai|' ___ 'prabhava! hama manuSya haiN| hamAre bhItara socane kI zakti hai| hama preya ko bhI jAnate haiM aura zreya ko bhii| hama donoM ko jAnate hue bhI kevala preya meM phaMsa jAte haiM, zreya para dhyAna nahIM dete| 'ahaha gahano mohamahimA'yaha moha kI gahana mahimA hai|' 'prabhava! maiM itanI bAta kahakara apane vaktavya ko virAma denA cAhatA hUM ki hama moha meM phaMse hue na 327
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ rheN| hamArI viveka cetanA jaage| hama jAna sakeM ki yaha preya hai aura yaha zreya hai| hamAre lie yaha priya hai aura yaha kalyANakArI hai|' 'prabhava! hama manuSya haiN| hameM vikasita mastiSka milA hai| kyA hama zreya kI upekSA kareM?' 'nahIM kumAra!' 'prabhava! zreya kA jJAna eka pazu ko bhI hotA hai|' eka DaoNkTara ne bhoja kA Ayojana kiyaa| bar3e-bar3e logoM ko bulaayaa| bhoja kA smy| Tebala para sArA bhojana sajA huA hai| bhojana zurU karane kA kSaNa sAmane hai| DaoNkTara khar3A huA, bolA-'atithigaNa! hama bhojana zurU kreNge| para maiM eka bAta pUchanA cAhatA hUM ki hama AdamI kI taraha khAyeM yA pazu kI taraha?' __sabako bar3A Azcarya huA, itanA par3hA-likhA DaoNkTara kaisA prazna kara rahA hai? yaha kitanA vicitra prazna hai ki hama jAnavara kI taraha khAeM yA AdamI kI taraha? saba ekadama avAk raha gae, usakI ora sAzcarya ekaTaka dekhane laga gye| kisI ne pUchA--'Apa kyA kahanA cAhate haiM?' 'mahAnubhAvo! maiM yaha kahanA cAhatA hUM ki jAnavara utanA hI khAtA hai jitanI bhUkha hotI hai| AdamI aisA vyakti hai ki sAmane bar3hiyA cIja Ae to dugunA-tigunA bhI khA jAtA hai| isalie merA prazna hai Aja hama AdamI kI taraha khAeMge yA jAnavara kI taraha?' jAnavara meM bhI apane hita kA thor3A jJAna hai| vaha jyAdA nahIM khaataa| AdamI meM patA nahIM kyA saMjJA hai ki vaha acchI cIja ko khAtA calA jAtA hai| kucha dina pahale maiMne eka aisA kathana sunA jisa para sahasA vizvAsa nahIM hotaa| eka vyakti ne batAyA-do AdamI bArAta meM khAne meM baiThe aura 600 rAjabhoga khA gye| usa vyakti ne kahA-'maiM vahIM khar3A thaa| yaha merA AMkhoM dekhA saca hai|' hama to soca bhI nahIM sakate, kalpanA bhI nahIM kI jA sktii| jisako preya kA hI jJAna hotA hai, zreya kA jJAna nahIM hotA, apane hita kA jJAna nahIM hotA, vaha na jAne kyA-kyA kara DAlatA hai| ___ 'prabhava! tuma mAtA-pitA kA RNa cukAne kI bAta kevala preya kI dRSTi se kara rahe ho| maiM unake zreya ko bhI dekha rahA huuN|' jambUkumAra ne apanA vaktavya bahuta acche DhaMga se prastuta kara diyaa| prabhava bolA-'kumAra! tumhArI bAta samajha meM A gii| kevala preya ke AdhAra para nahIM, zreya ke AdhAra para bhI karja cukAnA caahie| yaha bAta gale utara gaI para mere prazna abhI bhI zeSa haiN| jaba taka mere praznoM kA samAdhAna nahIM hogA taba taka saMtoSa kaise hogA?' gAthA parama vijaya kI
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10000.07.70 sangx gAthA parama vijaya kI hara vyakti aneka AyAmoM meM jItA hai| pahale vaha vyakti hai, phira parivAra, samAja, prAnta aura raassttr| pahale vyaktigata avadhAraNA, phira sAmAjika avadhAraNA athavA mAnyatAeM hotI haiN| phira usake sAmane hotI hai dharma kI dhaarnnaa| sabase pahale vyakti ke sAmane samAja kI dhAraNA AtI hai isIlie AryarakSita ne Agama ke bhI do vibhAga kara diye-laukika aura lokottr| eka laukika mAnyatA aura eka lokottara siddhaant| vaidika sAhitya meM smRtiyAM likhI gaIM, dharmasUtra likhe gaye, kalpasUtra likhe gye| unameM tAtkAlika samAja kI mAnyatAoM kA citraNa hai| SoDaza saMskAra mAne gye| janma se lekara mRtyu-paryaMta hone vAle solaha saMskAroM kA nirUpaNa hai| una sAmAjika dhAraNAoM meM eka dhAraNA hai-aputrasya gati sti| prabhava ke mana meM vahI dhAraNA kAma kara rahI hai aura vahI prazna uTha rahA hai| ____ prabhava bolA-'kumAra! aura saba bAteM ThIka haiM para eka prazna abhI bhI mana ko kacoTa rahA hai| maiMne par3hA hai, jAnA hai-aputrasya gati sti-jisake putra nahIM hotA usakI gati nahIM hotI isalie gRhastha kA sabase pahalA kAma hai ki vaha saMtAna paidA kare, phira saMnyAsI banane kI bAta soce| tuma to abhI navavivAhita ho, tumane saMtAna paidA nahIM kI hai aura pahale hI sAdhu banane kI bAta kara rahe ho yaha kaisI bAta hai?' ___usa yuga meM yaha laukika yA samAjazAstrIya mAnyatA thI ki saMtAna paidA karanA jarUrI hai| ye laukika mAnyatAeM paristhiti ke sAtha banatI bigar3atI haiN| jaisI paristhiti hotI hai samAja kA vaisA sUtra sAmane A jAtA hai| eka samaya thA mahAvIra kA, buddha kaa| jaba zramaNa paraMparA kA utkarSa thA taba sAdhu banane kI bAta bahuta mAnya ho gii| sAdhuoM kI saMkhyA bhI bahuta bddh'ii| kevala bhagavAna mahAvIra ke ziSyoM ko dekheM-14000 sAdhu aura 36000 saadhviyaaN| kitanI bar3I saMkhyA! eka phauja bana jAe choTe rASTra kii| ____ buddha ke hajAroM ziSya, AjIvaka ke hajAroM bhikss| zramaNa paramparA meM bhI aneka saMpradAya the| jaina, bauddha, AjIvaka, sAMkhya, parivrAjaka-sabake hajAroM-hajAroM kI saMkhyA meM sNnyaasii| vaidika saMnyAsI bhI kAphI AM 326
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ ofim saMkhyA meM the| aisA lagatA hai-lAkhoM-lAkhoM sAdhu bana rahe the aura sAdhu banane kI hor3a-sI cala rahI thii| bar3e-bar3e rAjA, rAjakumAra, zreSThIputra-sAdhu bana rahe the| usa samaya zAyada samAjazAstriyoM ne socA hogA isa prakAra sAdhu banate cale jAeMge to samAja kA kyA hogA? samAja kaise calegA? taba yaha dhAraNA sAmane AI-binA saMtAna paidA kie koI sAdhu na bne| eka siddhAMta vikasita kiyA gayA aputrasya gati sti-putra ke binA koI gati nahIM hotii| putra kA honA jarUrI hai| Aja viparIta dhAraNA cala rahI hai| kahA jA rahA hai parivAra niyojana kro| samAja kI sthiti, mAnyatA sadA eka jaisI nahIM rhtii| usa samaya yaha abhipreraNA thI-saMtAna paidA karo aura Aja yaha abhiyAna cala rahA hai-parivAra kA niyojana kro| hindustAna meM parivAra niyojana para bala diyA jA rahA hai| cIna meM yaha niyama ho gayA-eka saMtAna paidA kareM, putra yA putrii| sthiti bhI gar3abar3A gaI, thor3I samasyA bhI paidA ho gii| parivAra niyojana kI bAta isalie cala rahI hai ki AbAdI bahuta bar3ha gaI hai| ye sAmayika siddhAMta hote haiM, zAzvata nhiiN| paristhiti ke anurUpa nIti nirdhArita ho jAtI hai| Aja bhI jina rASTroM meM AbAdI kama hai vahAM parivAra-saMvardhana ko protsAhana mila rahA hai| kahA jA rahA hai-saMtAna jyAdA paidA kro| jo jyAdA saMtAna paidA karegA usako puraskAra diyA jaayegaa| ye sAmayika mAnyatAeM, laukika mAnyatAeM, samaya-samaya para banatIbadalatI rahatI haiN| usa samaya yaha mAnyatA thI-saMtAna paidA kie binA gati nahIM hotii| aisA pratIta hotA hai ki usa yuga meM hara bAta ko dharma ke sAtha jor3a diyA jAtA thaa| ise bhI dharma ke sAtha jor3a diyA gayA aputrasya gati sti-binA putra ke gati nahIM hotii| prabhava bolAputra nahIM koI thArai, kuNa rAkhasI thArau naam| putra binA lakSmI mahalAyatA, e sagaLA chai baikaam|| putra binA ghara sUno acha, diza sUnI bina baMdhava jaan| hRdaya sUno mUrakha huvai, dAlidrI sarva sUno pichaan|| 'kumAra! jarA soco-tumhAre koI putra nahIM hai, saMtAna nahIM hai| mujhe yaha batAo-tumhArA nAma kaise calegA?' yaha nAma kA vyAmoha athavA moha prabala hotA hai| vyakti socatA hai merA nAma calanA caahie| Aja taka kisI kA nAma calA nahIM hai phira bhI yaha nAma kA moha banA rahatA hai| zAyada yaha moha hara jagaha kAma kara rahA hai| makAna para bhI loga nAma dete haiM, jisase patA cale ki kisane banAyA hai| cabUtarA banAte haiM to usa para bhI nAma dete haiN| ___ hama eka dina eka gAMva meM the| prAtaHkAla kA smy| maiM Asana kara rahA thaa| Asana ke pazcAt kAyotsarga kiyA gAthA parama vijaya kI Pagale INNERATANDRANI HA Huge snilRMERan RRENEMASTER 330
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI to sahaja hI dhyAna Upara calA gyaa| maiMne dekhA-paMkhe ke do tAr3iyAM haiN| maiMne socA Aja taka to paMkhe ke tIna tAr3iyAM hotI thIM, kyA koI nayA AviSkAra huA hai? bAda meM kucha loga Aye, maiMne pUchA-'bhAI! kyA yahAM do tAr3I ke paMkhe haiM?' bhAI bole-'nahIM mahArAja! tAr3iyAM to tIna hI haiN|' 'phira do kaise?' 'mahArAja! eka tAr3I nAma lagAne ke lie gaI huI hai| usa para dAtA kA nAma likhA jA rahA hai|' eka dina eka bhAI ne sujhAva diyA-'Apa jisa paTTa para baiThate haiM, usako aise nahIM, ulaTA kara deN|' maiMne kahA-kyoM?' bhAI bolA-'mahArAja! idhara nAma hai, acchA nahIM lgtaa|' yaha eka svAbhAvika AkAMkSA rahatI hai ki merA nAma calatA rhe| vastutaH nAma kisI kA calatA nahIM hai| kuredA gayA nAma bhI miTa jAtA hai| likhe hue nAma ko koI par3hatA bhI nahIM hai| usa para dhUla jama jAtI hai phira bhI mana meM eka AkAMkSA rahatI hai| hama prAcIna graMthoM ko dekhate haiM to jJAta hotA hai ki kitane bar3e-bar3e vyakti hue haiN| aneka bahuta samartha aura zaktizAlI vyakti hue haiM para Aja unheM koI jAnatA hI nahIM hai| itihAsa meM koI do sau-cAra sau nAma Ate hoMge para unako bhI loga nahIM jAnate phira bhI eka AkAMkSA rahatI hai| usI AkAMkSA ke AdhAra para prabhava ne jambUkumAra se kahA-'kumAra! batAo putra ke binA tumhArA nAma kaise calegA? putra ke binA parivAra aura saMpadA kA kyA hogA? ye itane bar3e prAsAda haiM, itanI sampadA hai, inheM kauna bhogegA? kisake kAma AyegI yaha saMpadA? kyA kisI ko goda loge?' jinake putra nahIM hotA, ve kisI saMbaMdhI athavA priya jana ko goda lete haiN| yaha dattaka putra bhI nAma calAne ke lie liyA jAtA hai| 'kumAra! binA putra ke yaha sArI saMpadA nikammI hai| tuma socate kyoM nahIM ho?' _'kumAra! isase bhI jyAdA mahattvapUrNa bAta yaha hai ki jaba tuma maroge to piNDa-dAna kauna karegA? aMjali kauna degA? citA para mukhAgni kauna lagAyegA? tuma abhI sAdhu banane kI bAta kara rahe ho| putra ke binA hogA kyA?' 'kumAra! putra ke binA ghara sUnA hotA hai| jaise bhAI nahIM hotA to dizAeM sUnI hotI haiM, vaise hI putra ke binA ghara sUnA hotA hai| jJAna ke binA mastiSka sUnA hotA hai| daridra ke lie pUrA saMsAra sUnA hotA hai| use rahane ko makAna nahIM miltaa| bImAra ho jAe to davA nahIM miltii|' Aja to davA bhI kitanI mahaMgI hai| pUjya gurudeva dillI meM virAja rahe the| eka sevAnivRtta adhikArI AyA, bolA-'mahArAja! merI kathA sunie| vastutaH vaha kathA nahIM, merI vyathA hai|' gurudeva ne pUchA-'bolo, kyA huA?' 331
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'gurudeva! maiM cAlIsa hajAra rupaye cikitsA karAne ke lie lAyA thaa| DaoNkTaroM ke cakkara meM phaMsa gyaa| DaoNkTara ne kahA-cekaapa karAo, yaha TaisTa karAnA hai, yaha TaisTa karAnA hai| laMbI tAlikA de dii| sAre TaisTa kraae| TaisTa karavAne meM hI mere cAlIsa hajAra rupae laga gye| aba maiM ilAja kaise karAUM ?' daridrI ke lie bar3I samasyA hotI hai ki vaha kaise jIye aura kaise sukha zAMti se raha sake ? ThIka lekhA-dAlidrI sarva sUno saMsAra - usake lie sArA saMsAra sUnA hai, kahIM bhI bharA huA nahIM hai| 'kumAra! tuma soco, putra ke binA kyA gati hogI ? ghara kA AMgana sUnA rhegaa| ghara meM baccA hotA hai, kilakAriyAM lagAtA hai to ghara bharA-bharA lagatA hai| usake binA to sArA sUnA-sUnA lgegaa|' maulika manovRttiyoM ke aneka vargIkaraNa milate haiN| manovijJAna meM jaise 14 maulika manovRttiyAM mAnI jAtI haiM vaise hI prAcIna vidvAnoM ne, bhArata ke samAjazAstriyoM ne tIna eSaNAeM mAnIM - 1. vittaiSaNA- dhana kI eSaNA, 2. sutaiSaNA-putra kI eSaNA, 3. lokaiSaNA - yaza kI eSaNA / vyakti saMtAna cAhatA hai| yaha svAbhAvika maulika manovRtti hai / yaha koI kRtrima nahIM, kRta nahIM hai| yaha saMskAragata dhAraNA hai| AMtarika AkAMkSA hai ki vaha saMtAna cAhatA hai aura jaba taka saMtAna nahIM hotI taba taka bar3I chaTapaTAhaTa hotI hai| yogI AnaMdaghanajI kI prasiddha ghaTanA hai| AnaMdaghanajI jaina paramparA meM prasiddha yogI saMta hue haiN| ve pahuMce hue sAdhaka the| eka bAra AnaMdaghanajI mer3atA meM Aye | mer3atA bahuta pratiSThita nagara thaa| logoM ko patA calA-AnaMdaghanajI Ae haiN| bhIr3a ikaTThI ho gaI / adhyAtma kA jJAna pAne ke lie, baMdhana mukti ke lie bhIr3a ikaTThI nahIM huii| logoM ko yaha patA thA ki AnaMdaghanajI svarNa siddhi kI vidyA ko jAnate haiM, unake pAsa sonA banAne kI vidyA hai| yaha patA cala jAe to kauna vyakti vaMcita rahegA ? hajAroM-hajAroM logoM kI bhIr3a ho gii| vyakti Ate haiM, namaskAra karate haiM aura bolate haiM- 'mahArAja ! kRpA karo, AzIrvAda do / ' AnaMdaghanajI pUchate haiM--'kyA bAta hai ?' 'mahArAja! aura kucha nahIM, yaha svarNa siddhi kI vidyA mujhe sikhA do / ' aneka vyakti ekAnta meM Ate haiM aura bhAvapUrNa svara meM prArthanA karate haiM- mujhe yaha vidyA sikhA do ki sonA kaise banatA hai? AnaMdaghanajI ko parezAna kara diyaa| dina-rAta kevala yahI carcA / na AtmajJAna kI carcA, na tattvajJAna kI carcA, na AtmA-paramAtmA kI carcA / kevala eka hI carcA - mahArAja ! sonA banAne kI vidyA sikhA deN| AnaMdaghanajI ne socA-kyA yaha merA koI dhaMdhA hai? ve phakkar3a the| vahAM se cala pdd'e| jaMgala meM cale gye| rAjA ko patA calA - AnaMdaghanajI Aye the aura cale gye| rAjA ne socA ki maiM bhI vaMcita raha gyaa| rAjA jaMgala meM rAnI ko lekara AyA, namaskAra kiyaa| AnaMdaghanajI apanI yogamudrA meM baiThe the| samaya dekhakara rAjA bolA-'mahArAja ! kRpA kreN|' 'bhAI ! kyA cAhie ?' 'mahArAja ! putra nahIM hai, uttarAdhikArI nahIM hai| yaha rAjya kaise calegA? kRpA kreN|' 332 M gAthA parama vijaya kI (W R
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI AnaMdaghanajI ne mana hI mana socA - kyA merI sAdhanA kA itanA hI upayoga rahA hai ki koI sonA mAMge, koI beTA maaNge| AnaMdaghanajI bole- 'rAjan ! yaha merA kAma nahIM hai / ' rAjA ne anunaya kI bhASA meM kahA-'nahIM mahArAja! Apako kRpA karanI hogii| Apa rAjya ko dekheM, rAjya kA kyA hogaa|' rAjA kA bahuta Agraha rhaa| AnaMdaghanajI ne socA- rAjA ko ruSTa karanA bhI ThIka nahIM hai| unhoMne upAya khoja liyA, kahA-rAjan ! ThIka hai, lAo eka kAgaja laao| rAjA ne kAgaja prastuta kara diyA / AnaMdaghanajI ne kAgaja kI ciTa para kucha likhA aura kahA - 'mahArAnI ke hAtha para bAMdha do|' usI samaya mahArAnI ke hAtha para bAMdha diyaa| rAjA calA gyaa| koI yoga thA, putra ho gayA / putra kucha bar3A huaa| rAjA mahArAnI aura ke sAtha AnaMdaghanajI ke pAsa phuNce| rAjA bar3A prasanna thA, usane kRtajJatA bhare svara meM kahA--mahArAja! ApakI bar3I kRpA ho gii| Apane mujhe putraratna de diyaa|' yaha kahate hue rAjA ne putra ko AnaMdaghanajI ke caraNoM meM luttaayaa| AnaMdaghanajI bole-'rAjan! kisane diyA ?' 'Apane diyA hai mahArAja!' 'maiMne nahIM diyaa| ' 'mahArAja! Apa bhUla gye| Apane hI to vaha maMtra tAbIja banA kara diyA thaa| aba bhI vaha mahArAnI ke hAtha para baMdhA huA hai|' 'lAo, use kholo|' rAjA ne tAbIja kholaa| AnaMdaghanajI ne kahA- 'aba ise pddh'o| ' usa samaya saikar3oM loga baiThe the| maMtrI kAgaja kI ciTa ko par3hane lagA, usameM likhA thA- 'mahArAnI ke putra ho to AnaMdaghana ko kyA aura mahArAnI ke putra na ho to AnaMdaghana ko kyA ?" saba ekadama avAk raha gye| AnaMdaghanajI bole - rAjan ! tuma samajhe nhiiN| maiMne patra meM kucha nahIM likhaa| maiMne kahA thA- agara tuma putra cAhate ho to ina pAMca vratoM ko svIkAra karo 1. jhUTha nahIM boluuNgaa| 2. janatA kA zoSaNa nahIM kruuNgaa| 3. jyAdA kara nahIM luuNgaa| 4. zikAra nahIM kruuNgaa| 5. kisI ke sAtha asadvyavahAra nahIM kruuNgaa| maiMne kahA thA--ina vratoM kA pAlana karoge to ho sakatA hai ki tumhArI kAmanA siddha ho jaae| tumane pAlana kiyA yA nahIM ?' 'hAM, mahArAja! maiMne akSarazaH pAlana kiyA / ' 333
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'rAjan! yaha vratoM kA prabhAva hai| isase terI bhAvanA siddha ho gii| maiM lenA-denA kucha nahIM krtaa|' vyakti meM sutaiSaNA itanI prabala hotI hai ki vaha usakI pUrti ke lie kisI ke bhI pAsa calA jAtA hai| doinos tIsarI eSaNA hotI hai yaza kii| hara AdamI suyaza cAhatA hai vizruta prasaMga hai| rAjA dilIpa ke sAmane siMha khar3A hai| siMha ne kahA-maiM tumheM maaruuNgaa| usane kahA-mujhe koI ciMtA nahIM hai| siMha bolA yadi tuma bacanA cAhate ho to naMdinI gAya kA pIchA chor3a do| yadi gAya ke sAtha-sAtha calate ho to maiM tumheM mAra ddaaluuNgaa| rAjA dilIpa ne kahA-'yazaHzarIre bhava me dayAlu'-basa tuma mere yazaHzarIra para dayAlu rho| tuma mujhe mAra do, koI cintA nahIM hai para merA yaza kA zarIra banA rhegaa|' dhana, putra aura yaza-ye tIna eSaNAeM haiM, tIna maulika manovRttiyAM haiN| prabhava ne kahA-'kumAra! putra ko paidA kiye binA sAdhu bananA tumhAre lie bilkula ucita nahIM hai|' jambUkumAra bolA-prabhava! maiM tumhArI bAta ko jAnatA huuN| maiM sutaiSaNA ko bhI jAnatA huuN| putra ke binA kyA gati hotI hai, usako bhI jAnatA hUM kintu tuma merI bAta suno|' __'prabhava! tuma kaha rahe ho pArivArika jIvana ko dhyAna meM rakhakara, dvaita ke jagat ko dhyAna meM rkhkr| eka jagat hai dvaita kA jagat aura eka jagat hai akele kA jgt| donoM kA apanA-apanA dRSTikoNa, apanAapanA siddhAMta aura apanA-apanA vicaar| maiM tumhArI bAta kA khaNDana karanA nahIM cAhatA, kyoMki tuma jisa bhUmikA para khar3e hokara bAta kara rahe ho, usameM yaha bilkula sahI bAta hai| dvaita ke jagat meM, do ke jagat meM gAthA agara putra nahIM hai to samasyA paidA hotI hai| kintu maiM bAta kara rahA hUM eka ke jagat kii|' parama vijaya kI 'prabhava! zarIra ke sAtha jur3A huA hai tumhArA siddhAMta aura AtmA ke sAtha jur3A huA hai merA siddhaaNt|' 'prabhava! AdamI janmatA hai to akelA AtA hai yA beTe ko sAtha lekara AtA hai?' 'akelA AtA hai|' 'maratA hai taba akelA jAtA hai yA beTe ke sAtha jAtA hai?' 'akelA jAtA hai|' 'koI bhI karma karatA hai to akelA karatA hai yA beTe ke sAtha karatA hai?' 'akelA karatA hai|' 'kyA sukha-duHkha kA saMvedana bhI beTe ke sAtha karatA hai|' 'nahIM, akelA karatA hai|' 'prabhava! yaha saMbaMdha eka laukika saMbaMdha hai, sAmAjika saMbaMdha hai|' jambUkumAra ke sAmane Aja ke yuga kA citra nahIM thA, purAne samAja kA citra thaa| Aja kA hotA to amerikA Adi rASTroM kI ghaTanA batA detA ki basa beTA thor3A bar3A huA, Atmanirbhara banA aura mAtA-pitA se alaga rahane lgaa| phira sthiti yaha hotI hai ki milane kA bhI sAMsA hai, milane kA bhI maukA nahIM miltaa| 334
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI sUtrakRtAMga sUtra meM kahA gayA-jAya pakkhA jahA haMsA pakkamati dizodizi-haMsa ke baccoM ko haMsinI ne paalaa-posaa| jaise hI paMkha Aye, pakkamati dizodizi-ve dizAoM meM svataMtra ur3a jAte haiN| patA hI nahIM ki jIvana meM kabhI milate haiN| sukha-duHkha bhI nahIM puuchte| Aja kI sAmAjika vyavasthA, pazcimI dezoM kI vyavasthA bhI lagabhaga aisI ho rahI hai| putra thor3A bar3A huA, vivAha ho gayA, kAma sIkha gayA phira kahIM alaga jAkara rahatA hai| zAyada mAM-bApa ko saMbhAlatA hI nahIM hogA, pUchatA bhI nahIM hogaa| aisA bhI hotA hai ki putra ke ghara pitA AyegA to hoTala meM tthhregaa| ghara meM Thaharane kA avakAza nahIM hai| usa samaya yaha citra nahIM thaa| usa samaya kI sAmAjika sthitiyAM, sAmAjika mAnyatAeM dUsarI thiiN| jambUkumAra ne kahA-'prabhava! maiM usa duniyA kI bAta kara rahA hUM jahAM yaha siddhAMta hai vyakti akelA paidA hotA hai aura akelA maratA hai| akelA karma karatA hai aura akelA phala bhogatA hai|' eka utpadyate tanumAn eka eva vipdyte| eka eva hi karma cinute saikakaH phlmshnute|| 'prabhava! tumhArI duniyA alaga hai aura merI duniyA alg|' 'prabhava! maiM tumheM eka ghaTanA sunaauuN| eka khAtI bar3A kuzala thaa| apane kArya meM dakSa thA kintu use corI kI lata laga gii| corI kie binA rahA nahIM jaataa| usane socA-maiM apane lar3ake ko bhI yaha kalA sikhA duuN| eka dina apane putra se bolA-'beTA! corI meM vahI saphala ho sakatA hai, jo seMdha lagAnA jAnatA hai| yaha kalA maiM tumheM sikhAnA cAhatA huuN|' bApa jisa dhaMdhe meM hotA hai, beTA bhI vaha dhaMdhA anAyAsa sIkha jAtA hai| lar3akA bolA-'acchA pitAjI!' eka dina rAtri meM vaha khAtI lar3ake ko sAtha le gyaa| eka seTha kA bar3A ghara dekhaa| vahAM jAkara seMdha lgaaii| seMdha lagAne se pUrva khAtI ne yaha batA diyA dekho, seMdha lagAo to pahale bhItara sira nahIM, paira rkho| agara koI jAga bhI jAe, pakar3a bhI le to paira ko pakar3egA, sira ko kATa nahIM paayegaa|' ___ khAtI ne paira bhItara die| yoga aisA milA ki bhItara kucha loga jaga gye| jAgRta logoM ne pairoM ko pakar3a liyA, jaMjIroM se bAMdha diyaa| khAtI bolA-'Aja to maiM baMdha gayA huuN| tuma cale jaao| tumheM pahacAna na le|' lar3akA ghara para AyA, Akara mAM ko jgaayaa| mAM ne pUchA-'kyA sIkha liyA seMdha lagAnA?' 'mAM! Aja to gajaba ho gyaa| pitAjI pakar3e gye|' 'are kaise huA?' 'seTha ke putroM ne pitAjI ke paira bhItara se bAMdha die|' mAM bolI-'beTA! jA, jaldI jA, talavAra lekara jA aura pitA kA sira kATa le|' 'mAM! aisA kAma maiM nahIM kara sktaa|' 'putra! agara tuma yaha nahIM karoge to hama saba mAre jaaeNge|' - 335
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'oha! maaN|' 'beTA! jaldI kr|' 'basa sira kATa le jisase koI pahacAna na ske|' 'mAM! bAta to tuma ThIka kaha rahI ho|' vaha talavAra lekara gyaa| sAmane phaMse khAtI ne dekha liyA, bolA-'are! kyA kara rahA hai?' 'pitAjI! ApakA sira kaattuuNgaa|' 'are! merA sira kATegA?' 'yadi nahIM kATUMgA to hama saba mAre jaayeNge|' khAtI bahuta gir3agir3AyA, bolA-'sira mata kaatt| seTha bahuta dayAlu hai| chor3a degaa|' vaha bolA-'mAM ne kahA hai ki pitA kI koI bAta mata sunaa|' bAta karate-karate talavAra aisI calAI ki dhar3a alaga aura sira alg| vaha sira lekara ghara A gyaa| jambUkumAra bolA-'prabhava! tuma yaha jAnate ho ki jahAM do haiM, svArtha hai vahAM kyA hotA hai? tumhArI duniyA dUsarI hai aura merI duniyA dUsarI hai| maiM dUsarI duniyA kI bAta kara rahA huuN|' jambUkumAra prabhava ko adhyAtma kI gaharAI meM le gayA, ekatva anuprekSA kA marma samajhAyA-'prabhava! akelepana ko mata bhuulo| do meM rahate hue bhI akele rho|' prabhava kA mana bhI prabuddha ho gayA, usane kahA-'kumAra! tuma ThIka bAta kahate ho| yaha jhUThA moha hai| vyavahAra meM calatA hai ki saMtAna paidA karo para jo isa bhUmikA meM calA jAe, usake lie yaha koI niyama hIM hai| yaha bAta samajha meM A gii|' 'prabhava! aba bolo, kyA parAmarza hai|' _ 'kumAra! Apake nirNaya kA aucitya aura AdhAra merI samajha meM A gayA hai| mere prAyaH prazna bhI samAhita ho gae haiN| aba kevala eka prazna zeSa rahA hai| usakA samAdhAna hone para maiM bhI apanA saMkalpa prastuta ruuNgaa|' gAthA parama vijaya kI
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ A d dU gAthA parama vijaya kI (48) cintana pratyeka vyakti ko karanA cAhie / cintana ke dvArA hI sthiti kA parivartana hotA hai| pahale cintana hotA hai, cintana ke bAda nirNaya hotA hai aura phira usakA vyavahAra hotA hai| koI bhI sthiti badalatI hai to vaha cintana ke dvArA badalatI hai| cintana hotA hai tabhI prazna uThatA hai, jijJAsA hotI hai aura samAdhAna bhI milatA hai| prabhava ne kahA-'kumAra! merI eka jijJAsA prabala hai| ye ATha bAlAeM baiThI haiN| inakA kyA hogA jambUkumAra ne kahA- 'jo merA hogA, vaha inakA hogA aura kyA hogA ?' 'kyA ye bhI tumhAre sAtha dIkSita hoMgI?' 'haaN|' 'kumAra! tumane avazya hI inheM vivaza kiyA hai|' 'prabhava! maiMne koI jabardastI nahIM kii| aba bhI koI bAdhyatA nahIM hai| yadi ye dIkSita na honA cAheM to ghara taiyAra hai| ' prabhava ne Azcarya kI dRSTi se sabake sAmane dekhA, sabake mana eka naI utsukatA lie pratIta hue| prabhava bolA- 'kyA Apa dIkSA lenA cAhatI haiM?' AThoM navayauvanAoM ne eka svara meM kahA- 'hama bhI sAdhvI bananA cAhatI haiN|' 'kyA jambUkumAra ne tumheM sAdhvI banane ke lie vivaza kiyA hai ? ' 'nahIM mahAnubhAva! vivazatA kA koI prazna hI nahIM hai| vivazatA meM koI sAdhu-sAdhvI bana nahIM sakatA aura bana jAe to vaha sAdhu kahalAtA bhI nahIM hai|' mahAvIra ne spaSTa kahA hai--acchaMdA je na bhuMjaMti na se cAi tti vuccaI / 337
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ parAdhIna hokara, vivaza hokara jo bhogoM ko tyAgatA hai vaha tyAgI nahIM khlaataa| sAhINe cayar3a bhoe se hu cAitti vuccai / jo svAdhIna hokara apanI svataMtra icchA se bhoga kA tyAga karatA hai vaha sAdhu hotA hai| 'mahAnubhAva! hama apanI svataMtra icchA se sAdhvI bana rahI haiN|' navayauvanAoM ke hAvabhAva, manobhAva aura manobala ko dekhakara prabhava ko Azcarya huaa| prabhava bolA'kumAra! ina sabako tumane kyA ghUMTI pilA dI? kaise badalA inako ?' 'prabhava! maiM camatkAra meM vizvAsa nahIM krtaa| maiMne koI jAduI DaMDA nahIM ghumaayaa| maiMne inakI cetanA ko jagAyA hai|' sabase bar3I bAta hai kisI vyakti kI cetanA ko jagA denA / jaba cetanA jaga jAtI hai, taba kisI ko kucha kahane kI jarUrata nahIM rhtii| apane Apa sArA kAma ThIka hotA hai| 'kumAra! kaise jagAyA tumane?' 'prabhava! maiMne inako janma aura mRtyu kA rahasya samajhAyA, sukha aura duHkha kA rahasya smjhaayaa| preya aura zreya kA rahasya samajhAyA, brahmacarya kA rahasya samajhAyA aura ye apane Apa taiyAra ho giiN| ' 'prabhava! jaba koI rahasya samajha letA hai to taiyAra ho jAtA hai| ' AcArya bhikSu mAMDhA se vihAra kara kuzalapura kI ora jA rahe the| mArga meM kucha apazakuna hue isalie unhoMne dizA badala dii| ve nImalI ke mArga para A ge| muni hemarAjajI usa samaya gRhastha avasthA meM the| ve bhI usI dizA meM jA rahe the| ve kucha Age the aura AcArya bhikSu kucha pIche cala rahe the| AcArya bhikSu ne AvAja dI- 'hemar3A ! hama bhI A rahe haiN|' AcArya bhikSu kI pukAra suna hemarAjajI eka vaTavRkSa ke nIce ruka ge| mAravAr3a yAtrA meM hamane bhI usa vaTavRkSa ko aneka bAra dekhA hai| AcArya bhikSu ke vahAM pahuMcate hI hemarAjajI ne vaMdanA kii| AcArya bhikSu ne kahA-'hemar3A! Aja hama tumhAre lie hI Ae haiN|' 338 hemarAjajI - 'svAmInAtha ! bhale pdhaare| ' AcArya bhikSu--'hemar3A ! sAdhupana lUMgA, sAdhupana lUMgA - isa prakAra lalacAte hue tIna varSa ho ge| aba tU pakkI bAta kr| ' bAda?' 'svAmIjI! sAdhupana svIkAra karane kA vicAra pakkA hai| ' 'mere jIte jI legA yA marane ke m gAthA parama vijaya kI m
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0. L 7 gAthA parama vijaya kI yaha bAta hemarAjajI ko bahuta apriya lgii| ve bole-'svAmIjI! Apa aisI bAta karate haiN| yadi Apako zaMkA ho to mujhe nau varSa bAda abrahmacarya sevana kA tyAga karA deN|' 'tumheM tyAga hai' isa prakAra tyAga karavAkara AcArya bhikSu bole-'tumane ye nau varSa vivAha karane ke lie hI rakhe haiN| isameM se eka varSa to byAha karane meM laga jaaegaa|' 'hAM, svAmInAtha! itanA to laga sakatA hai|' 'zeSa bace ATha vrss| usameM bhI strI eka varSa taka apane pIhara meM rhegii|' 'hAM, svAmInAtha!' 'zeSa bace sAta vrss| tumheM dina meM abrahmacarya sevana kA tyAga hai|' 'hAM, svAmInAtha!' 'zeSa bace sAr3he tIna vrss| tumheM pAMca tithiyoM meM abrahmacarya kA tyAga pahale se hai|' 'hAM svAmInAtha!' 'zeSa bace lagabhaga do varSa cAra mAsa'-AcArya bhikSu ne isa prakAra kAla ko sameTate-sameTate praharoM aura ghar3iyoM kA hisAba kara batAyA-hemar3A! nau varSa meM abrahmacarya sevana kA kAla bacA kevala chaha maas|' 'hAM, svAmInAtha! Apa ThIka pharamA rahe haiN|' 'hemar3A! vivAha ke bAda saMtAna ko janma dekara yadi patnI mara jAtI hai taba sArI ApadA svayaM ke gale para A jAtI hai| vyakti duHkhI ho jAtA hai| phira sAdhupana svIkAra karanA kaThina ho jAtA hai|' 'hAM, svAmInAtha!' 'hemar3A! isalie tuma hAtha jor3a AjIvana brahmacarya vrata svIkAra kro|' muni khetasIjI AcArya bhikSu ke pAsa khar3e the, unhoMne bhI preraNA dI-hAtha jor3o aura tyAga kara lo|' muni hemarAjajI ne hAtha jor3e taba AcArya bhikSu ne pUchA-'kyA tumheM brahmacarya vrata svIkAra karA dUM?' hemarAjajI bole-'svAmInAtha! svIkAra karA deN|' AcArya bhikSu ne paMca padoM kI sAkSI se abrahmacarya vrata kA tyAga karavA diyaa| muni hemarAmajI kI dIkSA kA patha prazasta ho gyaa| ___muni hemarAjajI dIkSA se pUrva zAdI karanA cAhate the aura jambUkumAra zAdI karanA hI nahIM cAhatA thaa| jambUkumAra kI patniyAM use apane mohapAza meM bAMdhanA cAhatI thIM para jambUkumAra ne unheM brahmacarya kA rahasya samajhA diyaa| bahuta loga mRtyu ke rahasya ko nahIM jaante| jaba naciketA yama ke pAsa gayA taba yama ne kahA-'tuma kucha maaNgo|' naciketA choTA thA avasthA meN| usane kahA-'mujhe mRtyu kA rahasya smjhaao|' yama ne kahA-'yaha bar3A gahana viSaya hai| tuma isako chor3a do, aura jo cAho so mAMga lo|' usane haTha pakar3a liyA-maiM aura kucha nahIM mAMgUgA, mujhe to mRtyu kA rahasya samajhAnA hogaa|' 331
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ bar3A jaTila hai mRtyu ke rahasya ko samajhanA aura smjhaanaa| 'prabhava! maiMne inako mRtyu kA rahasya samajhA diyA aura sAtha-sAtha jIvana kA rahasya bhI samajhA diyaa|' conom 'prabhava! maiMne kavitA kI isa bhASA meM yaha rahasya nahIM samajhAyA sukha-duHkha kyA hai manobhAvanA, jisane jaisA kara maanaa| madhukara ne apane marane ko thA anaMta sukhamaya jaanaa| maiMne yathArtha kI bhASA meM mahAvIra vANI ke dvArA smjhaayaa|' 'prabhava! mahAvIra ne kahA hai-je nijjiNNe se suhe-jitanA-jitanA Atmazodhana, jitanI-jitanI nirjarA, vaha hai sukha aura zeSa sArA hai duHkh|' 'prabhava! loga kahate haiM-khAne meM bar3A sukha milatA hai| vastutaH vyakti khAtA kyoM hai? bhUkha kyA hai? jaTharAgnijA pIr3A bhUkha kA artha hai jaTharAgni se utpanna hone vAlI piidd'aa| jaba vaha pIr3A paidA hotI hai, Aja kI bolacAla kI bhASA meM jaba peTa meM cUhe kulabulAte haiM, cUhe lar3ane laga jAte haiN| vaha jaTharAgni kI vedanA hai, kaSTa hai usako zAMta karane kA upAya hai bhojn| bhUkha lage to bhojana kara lo, jisase vaha pIr3A eka bAra zAMta ho jaae| vaha bhI pUrNataH zAMta nahIM hotii| eka bAra bhojana kiyA, bhUkha zAMta huI aura usI kSaNa se phira bhUkha laganI zurU ho gii| 2-4 ghaMTA bItate haiM, phira bhUkha laga jAtI hai| Ayurveda ke AcAryoM ne kahA-eka bAra bhojana karane ke bAda sAr3he tIna ghaMTA taka kucha bhI nahIM khAnA caahie| jaba taka paca na jAe, khAyA na jaae| bhojana pacA, nIce utarA phira jaTharAgni kI pIr3A zurU ho gii| yaha pIr3A zAMta kahAM hotI hai? gAthA parama vijaya kI 'prabhava! maiMne yaha rahasya bhI samajhAyA ki kAma kI agni kAma ke sevana se kabhI tRpta nahIM hotii|' rAjA yayAti kI kathA vizruta hai| rAjA yayAti bUr3hA hone lagA para kAma vAsanA zAMta nahIM huii| usane deva se yAcanA kii| use vara mila gayA ki tuma dUsaroM kI javAnI le sakate ho| usane putroM ko bulAyA, bulAkara kahA-'tumhArA yauvana mujhe de do, javAnI mujhe de do|' sabhI bar3e putroM ne iMkAra kara diyaa| choTA putra thA puru| usane socA-pitAjI kI icchA pUrti meM sahayogI bananA caahie| usane kahA-'merA yauvana Apa le leN|' yauvana le liyaa| yayAti yuvA bana gayA aura puru, jo yuvA thA, bUr3hA bana gyaa| aba yayAti yuvA banakara bhoga bhoga rahA hai| hajAra varSa taka bhogoM kA Asevana kiyA to bhI kAmAgni zAMta nahIM huii| Akhira yayAti ne putroM ko ikaTThA kiyA aura apanI anubhava kI vANI meM putroM se kahA na jAtu kAmaH kAmAnAmupabhogena shaamyti| haviSA kRSNavarmeva, bhUyo evaabhivrdhte|| yayAti ne kahA-'yaha jo merA yauvana kucha bacA hai, maiM putra puru ko vApasa kara rahA huuN| yaha isake kucha kAma aayegaa| maiM aba isako chor3akara jaMgala meM jAnA cAhatA huuN| araNya meM sAdhanA karanA cAhatA huuN| maiMne dekha liyA ki kAma kA dAhajvara kAma ke upabhoga se kabhI zAMta nahIM hotaa| agni kabhI IMdhana se zAMta nahIM hotii| agni meM IMdhana DAlo aura ghI kI Ahuti do, vaha jyAdA prajvalita ho jaayegii| aise hI kAma-bhoga se kAma bar3hatA hai, kabhI ghaTatA nahIM hai|' 340
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2) / 1. h .. gAthA parama vijaya kI 'prabhava! maiMne yaha satya ina sabako samajhAyA aura inhoMne yaha satya samajha liyA ki vAstava meM kAmanAeM kAmanA kI pUrti se kabhI zAMta nahIM hotiiN| kAmanA kI virati karo, kAmanA zAMta ho jaayegii|' jo loga bahuta jyAdA vAsanA se pIr3ita hote haiM, unakI kAmanA kabhI zAMta nahIM hotii| yadi unakI cetanA jagA do to ekadama parivartana A jAyegA aura aisA lagegA ki jaise koI nayA jIvana mila gayA hai| kala eka bhAI AyA, bolA-'brahmacarya ke bAre meM acchA sAhitya AnA caahie|' maiMne kahA-'kyoM?' vaha bolA-'Ajakala jo kaoNleja aura vizvavidyAlaya ke chAtra haiM ve ajJAnavaza itanI galata dizA meM cale jAte haiM ki unakA jIvana barbAda ho jAtA hai| ve jIvana ke niyamoM ko nahIM jAnate isalie bahuta Avazyaka ho gayA hai ki brahmacarya ke bAre meM unako batAyA jaae|' jo brahmacarya ke bAre meM nahIM jAnatA, vaha zAyada apane jIvana kI zakti ke sAtha khilavAr3a karatA hai| brahmacarya ke bAre meM jitanA bala bhagavAna mahAvIra ne diyA utanA zAyada usa samaya ke kisI dharmAcArya ne nahIM diyaa| mahAvIra ne bahuta jAgarUka kiyA thA brahmacarya ke bAre meN| kucha aura bhI viziSTa loga hue haiM jinhoMne brahmacarya ke artha ko samajhAyA thaa| 'prabhava! jIvanI zakti kI surakSA ke lie brahmacarya eka divya auSadhi hai| vaha zakti kA srota hai| maiMne brahmacarya kA yaha rahasya samajhAyA hai|' ___ 'prabhava! ina saba rahasyoM ko samajhAne se inakI cetanA prabuddha ho gii|' jaba cetanA badalatI hai, sArA dRzya badala jAtA hai| hama jisakI kalpanA nahIM kara sakate vaisA ho jAtA hai| ____ eka kahAnI bahuta mArmika hai| eka saMnyAsI kA nAma bahuta prasiddha thaa| tyAgI, vairAgI, ojasvI aura shktishaalii| logoM meM unake prati AkarSaNa aura zraddhA kA bhAva thaa| mahArAnI ne saMnyAsI kI yazogAthAeM suniiN| usakA mana darzana ke lie macala utthaa| rAjA saMnyAsI ke pAsa svayaM phuNcaa| usane prArthanA kI'mahArAja! merI mahArAnI bAhara A nahIM sktiiN| Apa aMtaHpura meM padhAreM aura mahArAnI ko darzana deN|' saMnyAsI bolA-rAjan! maiM nahIM jA sktaa|' 'kyoM mahArAja?' 'rAjan! mujhe sone kI gaMdha AtI hai| mahArAnI ke saba alaMkaraNa, AbhUSaNa sone ke haiM aura mujhe sone kI badabU AtI hai| isalie maiM nahIM jA sktaa|' 'mahArAja! kaisI bholepana kI bAta karate haiN| sone meM to sugaMdha hotI hai| sonA mila jAe to duniyA nihAla ho jaae| sone ke prati kitanA AkarSaNa hai| kitanI cAha hai sone kI! Apa jo kaha rahe haiM vaha sahI nahIM hai| mahArAja! sone meM sugaMdha hI hotI hai, durgandha to hotI hI nahIM hai|' 'rAjan! mujhe durgandha AtI hai|' 341
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'mahArAja! Apa jaise phakkar3a bAbA hote haiM, ve bar3e akkhar3a hote haiN| kucha jAnate hI nahIM haiN| sone meM gaMdha hotI hai| yaha Aja taka nahIM sunaa|' 'rAjan! aba jAnanA hai?' gAthA parama vijaya kI 'to calo mere saath| saMnyAsI ne rAjA ko sAtha meM le liyaa| jaMgala se zahara kI ora aae| saMnyAsI ne logoM se pUchA'mocIvAr3A kahAM hai|' logoM ne batAyA-udhara hai|' 'rAjan! calo, udhara cleN|' 'mahArAja! vahAM kahAM jAyeMge? Apa mere mahala kI ora clie|' 'rAjan! pahale mocIvAr3A meM jaaeNge|' rAjA kyA kre| vaha vivaza thaa| saMnyAsI jA rahA hai, rAjA kA hAtha pakar3A huA hai| saMnyAsI eka mocI ke ghara ke sAmane rukA, bolA-rAjan! calo, isa ghara meM cleN|' rAjA ne rUmAla nikAlA aura ekadama nAka ko baMda kara liyA, bolA-'mahArAja! kitanI badabU A rahI hai| Apa kahAM le jA rahe haiM? kyA Apako badabU nahIM AtI?' 'nahIM, mujhe to kucha patA nahIM hai|' 'Apa bhI bar3e vicitra haiN| Apako sone kI to badabU AtI hai aura camar3e kI badabU nahIM aatii|' saMnyAsI ne mocI ko bulAyA, bulAkara pUchA-'tumhAre pAsa rUmAla nahIM hai|' 'rUmAla to hai|' 'are dekho, rAjA ne rUmAla se nAka ko baMda kara rakhA hai| tumane kyoM nahIM kiyA?' 'kyoM baMda karUM mahArAja!' 'dekho kitanI badabU A rahI hai!' mocI ne kahA-'kahAM hai badabU? koI badabU nahIM hai| merA ghara to sApha-sutharA hai|' saMnyAsI bolA-'rAjan! yaha kyA kaha rahA hai? kyA yaha jhUTha bola rahA hai? tuma kaha rahe ho ki itanI badabU A rahI hai| nAka-muMha sikor3a rakhA hai aura rUmAla de rakhA hai| yaha kahatA hai badabU nahIM hai|' 'mahArAja! isako badabU kaise AyegI? yaha to dina-rAta isake bIca meM rahatA hai| isakA nAka to pakkA ho gayA hai?' 'rAjan! aba to tuma samajha ge| 'mahArAja! maiM to kucha nahIM smjhaa|' 342
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3) / Ah . gAthA parama vijaya kI 'rAjan! camAra rAta-dina camar3e ke bIca meM rahatA hai isalie isako badabU nahIM aatii| tuma bhI rAta-dina sone ke bIca meM rahate ho isalie sone kI badabU nahIM aatii| agara mujhe mahala meM le calo to tumheM jaise yahAM badabU A rahI hai mujhe vaise vahAM badabU aayegii|' rAjA saMnyAsI kA kathana samajha gyaa| jahAM cetanA badala jAtI hai vahAM sonA-sonA nahIM rhtaa| tRNavat manyate jagata-sArA jagat tRNa kI taraha ho jAtA hai, sonA miTTI kI taraha ho jAtA hai| yaha cetanA kA hI to parivartana hai ki jisa vastu ke prati bhayaMkara AkarSaNa thA, cetanA ke badalate hI vaha nIrasa lagane laga jAtI hai| ___ jambUkumAra ne kahA-'prabhava! maiMne koI jabardastI nahIM kI hai| maiMne to inakI cetanA ko badalA hai| yadi cetanA na badalatI to bhI koI bAta nahIM thI para badala gii| inhoMne sacamuca isa sacAI kA anubhava kara liyA-tyAga, vairAgya aura samabhAva kI sAdhanA meM parama sukha hai| eka bAra yaha anubhava ho jAtA hai to jIvana aura cintana kI dizA badala jAtI hai|' sakRdapi yadi samatAlavaM hRdayena lihnti| viditarasAstata iha ratiM svata eva vhnti|| samatA ke lava kA AsvAda eka bAra bhI hRdaya se cakha liyA, samatA ke rasa kA svAda eka bAra bhI anubhava ho gayA aura yaha patA laga gayA ki isameM rasa kaisA hai to phira kahane kI jarUrata nahIM hotii| loga svataH hI usa dizA meM gatizIla bana jAte haiN| jambUkumAra ne kahA-'prabhava! inhoMne isa rasa kA anubhava kara liyA hai| saMyama-sAdhanA meM, tyAgatapasyA meM kitanA rasa hai-mujhe yaha batAne kI koI jarUrata nahIM hai|' aba prabhava mauna ho gayA, sAre prazna sampanna ho gye| usane vinamratA ke sAtha sira jhukAyA aura bolA-'kumAra! kyA mujhe bhI sAtha le loge?' 'prabhava! tuma kyA cAhate ho?' 'maiM bhI tumhAre sAtha sAdhu bananA cAhatA huuN|' Azcarya, mahAn aashcry| eka samaya kA rAjakumAra aura vartamAna meM cora pallI kA svAmI, jo 500 coroM ko sAtha meM lekara jambUkumAra kI saMpadA ko curAne ke lie AyA, vaha prabhava kahatA hai jambUkumAra! maiM bhI tumhAre sAtha sAdhu bananA cAhatA huuN| kyA yaha Azcarya nahIM hai? vAlmIki kA caritra kaisA thA? vaha mahAn saMta bana gayA, rAmacaritra kA lekhaka bana gyaa| aMgulimAla DAkU thaa| buddha ke samparka meM AyA, cetanA kA parivartana huA aura aMgulimAla saMta bana gyaa| arjunamAlAkAra pratidina sAta vyaktiyoM kI hatyA karane vAlA thaa| usakA hRdaya badalA aura vaha saMta bana gyaa| yaha bhI kama vilakSaNa ghaTanA nahIM hai ki prabhava jaisA coroM kA saradAra sAdhu banane kI bAta kara rahA hai| ___ kucha loga kabhI-kabhI kahate haiM ki bure AdamI se bAta kyoM kareM? ve yaha nahIM socate ki bure AdamI bhI kitane acche bana jAte haiN|
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjya gurudeva kolakAtA yAtrA saMpanna kara rAjasthAna kI ora padhAra rahe the| rAste meM eka zahara meM eka na parivAra ke yahAM tthhre| vahAM kucha senA ke adhikArI aae| gurudeva ne bAtacIta zurU kI, itane meM ghara ke galika Ae, gurudeva ko vaMdanA kara dhIre se aMgUThA dabAne lge| gurudeva ne pUchA-'bolo bhAI! kyA bAta hai|' ____ vaha dhIme se bolA-'mahArAja! Apa kinase bAta kara rahe haiN| ye to zarAbI AdamI haiN|' gurudeva ne bAta na lI para vArtAlApa jArI rkhaa| gurudeva ne prasaMgavaza kahA-'ApameM koI nazA to nahIM hai?' ____ 'mahArAja! eka zarAba kA nazA to hai|' ____ gurudeva ne unheM samajhAyA, ve khar3e hokara bole-'aba hameM zarAba pIne kA tyAga dilA do|' ve tyAga kara cale gye| ___gurudeva ne una seThajI se pUchA-'seThajI! bolo Apa koI burAI to nahIM karate? tola-mApa meM kamI aura Adya padArthoM meM milAvaTa to nahIM karate?' 'mahArAja! hama to gRhastha haiN| isake binA to kAma kaise cale?' gurudeva ne kahA-'zarAba pIte the ve to badala gae lekina Apa....?' kabhI-kabhI aisA hotA hai ki eka seTha sAhUkAra apanI galata AdatoM kA pariSkAra nahIM kara pAtA aura cora-DAkU kI cetanA rUpAntarita ho jAtI hai| isIlie kahA jAtA hai-eka sAhUkAra ke bhItara bhI koI ra baiThA hotA hai aura eka cora-DAkU ke bhItara bhI koI sAhUkAra chipA rahatA hai| yadi seTha-sAhUkAra ke tara koI cora nahIM hotA to vaha kabhI galata kAma nahIM karatA aura yadi cora-DAkU ke bhItara koI sAhUkAra meM hotA to usameM kabhI badalAva nahIM A paataa| prabhava ke bhItara sAhUkAritA thI, eka AbhijAtyatA thI ra use jambUkumAra jAgRta karane meM saphala ho gyaa| ____ jambUkumAra ne socA-bahuta bar3A kAma ho gyaa| maiM akelA thaa| ATha kanyAeM samajhI to nau ho ge| va prabhava dasavAM hai| mahala ke bhItara to sArA vAtAvaraNa badala gayA para bAhara 500 cora khar3e haiN| nIce mAtA-pitA aura vAra haiN| unakA kyA cintana aura dRSTikoNa rahegA? kyA prabhava kA hRdaya-parivartana coroM kI hRdaya-bhUmi meM vairAgya ke bIja kA vapana kara pAegA? gAthA parama vijaya kI
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ jADa .. ... . .. ... HimananemuaniaNANDA E .. . . 1 / . . M. 2 gAthA parama vijaya kI samaya apanI gati se calatA hai| kabhI lagatA hai ki bahuta jaldI bIta gayA aura kabhI lagatA hai ki bahuta lambA ho gyaa| kabhI-kabhI loga kahate haiM-rAta itanI bar3I ho gaI ki kaTanI muzkila ho gii| dina itanA bar3A ho gayA ki kaTanA muzkila ho gyaa| dina to jitanA hotA hai utanA hI hotA hai| rAta jitanI hotI hai utanI hI hotI hai para kabhI lambI lagatI hai aura kabhI chottii| eka AdamI pratIkSA meM baiThA hai| use samaya bahuta laMbA lagatA hai| kisI ne kahA-tuma Thaharo do mintt| maiM abhI A rahA huuN| yadi vaha AtA nahIM hai to kAla bahuta laMbA lagatA hai| prabhava bhItara calA gyaa| jo sAthI cora the, unako lagA-kitanA laMbA samaya ho gyaa| unake hAtha-paira baMdhe hue the para muMha khulA thaa| ve Apasa meM maddhima svara meM vArtAlApa karane lage-'dekho! apanA saradAra prabhava to bhItara mahaloM meM baiTha gyaa| hama bAhara yahAM khar3e haiN| na hAtha hilA sakate, na paira hilA skte| khaMbhe bane hue khar3e haiN| usako koI cintA nahIM hai|' ___ unake mana meM thor3A Akroza bhI A gayA-kaisA hai saradAra? svayaM to bhItara prAsAda ke vaibhava kA AnaMda le rahA hai aura hama bAhara parezAna ho rahe haiN| dUsarI ora prabhava pratibuddha ho gyaa| jambUkumAra ne pUchA-'prabhava! bolo, tumhArI kyA icchA hai?' 'kumAra! jo ApakI icchA hai vaha merI icchA hai| Apa muni baneMge to maiM bhI Apake sAtha muni bnuuNgaa| para kucha samaya Apa tthhreN|' 'kisalie prabhava!' 'kumAra! mere jo sAthI bAhara khar3e haiM unase eka bAra bAta to kara leM ki ve kyA cAhate haiN|' 'prabhava! tuma daravAjA kholo, Age clo|' 345
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ ADM daravAjA kholate hue prabhava bolA-'jambUkumAra! tuma bhI sAtha calo kyoMki tumhAre binA kucha hogA nhiiN| hAtha-paira to tumane bAMdha rakhe haiN| tuma nahIM caloge to unheM chur3AyegA kauna?' jambakamAra ne prabhava kA anurodha svIkAra kiyaa| prabhava aura jaMbU donoM bAhara nikale taba aisA lagA ki jaise aba taka bAdala AyA huA thA, cAroM ora aMdhakAra thaa| aba bAdala haTA hai, prakAza ho rahA hai| jaise hI jambUkumAra ne paira bAhara rakhA, una sabako dekhA to sabake hAtha hila gaye, paira bhI hila gye| staMbhanI vidyA kA prayoga sampanna ho gyaa| hAtha mukta, paira mukt| mukta hote hI ve hAtha se gAMThoM ko uThAne lge| coroM ne apanI ora A rahe prabhava ko dekhA to bole-'svAmI! jaldI kro| rAta thor3I hai|' prabhava bolA-'sAthiyo! poTaliyAM mata utthaao| pahale hAtha jodd'o|' 'kisako jodd'eN| jambUkumAra kI ora izArA karate hue prabhava bolA-'isa divya kumAra ko|' 'kyoM jor3eM?' 'dekho, ye jambUkumAra haiN| isI ne tumhAre hAtha bAMdhe the| yaha jaise hI bAhara AyA, tumhAre hAtha khula gye| aba tuma inheM hAtha jor3o, poTaliyoM ko rahane do|' prabhava ke nirdeza para sabane hAtha jor3akara namaskAra kiyA, abhivAdana kiyaa| sabake mana meM eka Azcarya thA ki kaise staMbhanI vidyA kA prayoga huA aura kisane staMbhanI vidyA se mukta kara diyA para isa Azcarya ko samAhita kauna kare? aba ve calane kI sthiti meM haiN| prabhava bolA-'kumAra! Azcarya hai ki tumhAre Ate hI saba mukta ho gye| bar3I vicitra vidyA hai tumhAre paas|' prabhava bolA-'kumAra! pahale to maiM cAhatA thA ki yaha vidyA le lUM para aba mujhe yaha vidyA nahIM lenI hai|' _ 'kumAra! Apa eka kAma kro| mere sAthiyoM ko samajhA do| tumhArI vANI meM koI jAdU hai| tuma thor3AsA upadeza doge to ye bhI pratibuddha ho jAeMge, inakA jIvana bhI acchA ho jaaegaa|' 'kumAra! aba mujhe lagatA hai ki yaha kitanA galata rAstA hai| aba taka mere sira para gAthA parama vijaya kI Reema 346
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI bhI eka bhUta savAra thA, eka nazA thA, unmAda thaa| mujhe yaha patA hI nahIM calA ki maiM kitanA burA kAma rahA huuN| Aja jaise hI vaha nazA utarA, vaha bhUta utarA aura maiM apanI mUla cetanA meM AyA to mujhe lagA are ! maiM kahAM rAjakumAra thA aura kahAM cora bana gayA ? aba mujhe apane kRtyoM para pazcAttApa ho rahA hai|' 'kumAra! tuma koI aisI vANI bikhero, aisA koI dhvani kA prakaMpana karo, jisase sabake mana prakaMpita ho jaaeN| 'kumAra! jaise maiM taiyAra ho gayA, vaise mere sAthI taiyAra ho jAeM to duniyA kA eka bar3A Azcarya hogA, eka bar3A camatkAra hogA ki pAMca sau durdAnta cora eka sAtha muni bana gye| ' agara Aja eka cora ko bhI dIkSA de deM to loga apavAda karane laga jAeM ki dekho, ziSyoM kI kitanI bhUkha hai / kala to cora thA aura Aja vaha sAdhu bana gyaa| prabhava ne anurodha kiyA- 'kumAra! tuma yaha camatkAra ghaTita kara sakate ho aura tumheM yaha karanA caahie|' coroM ko saMbodhita karate hue prabhava ne kahA- 'aba zAMta mudrA meM rho| dhana kI bAta chor3o, corI kI bAta chodd'o| jambUkumAra sAmane khar3e haiN| ye tumheM eka pratibodha dete haiM, jJAna dete haiN| tuma usa jJAna ko suno|' 'sAthiyo! tumhAre hAtha-paira khula gaye, kevala itanA hI nahIM huA hai| jambUkumAra ne to merI bhItarI AMkha bhI khola dI hai| aba taka merI vaha AMkha baMda thii| sAthiyo ! maiM cAhatA hUM ki tumhArI bhI aba bhItarI AMkha khula jaae| isalie jambUkumAra kI bAta tuma dhyAna se suno|' saMyojana prabhava ne kara diyaa| saba sunane ke lie taiyAra ho gaye, sunane kI mudrA meM A ge| jambUkumAra ne kahA-'dekho bhAI! tuma corI karane Aye / tuma sArI saMpadA curAnA cAhate the para nahIM le pAye, tuma soco -koI AdamI corI kyoM karatA hai? tuma mahAvIra kI vANI ko dhyAna se sunoatuTThI doseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM / duHkhI AdamI corI karatA hai| sukhI AdamI kabhI corI nahIM karatA / yaha eka dhruva siddhAMta hai - jo corI karatA hai vaha duHkhI hai aura jo duHkhI hai vahI corI kara sakatA hai| sukhI AdamI kabhI corI nahIM kara sakatA / jambUkumAra ne mahAvIra kI vANI ko sAmane rakhakara pratibodha denA zurU kiyA-'baMdhuo ! Apa socate hoMge-hama khUba corI meM mAla lAte haiM aura khUba bhoga karate haiN| hama duHkhI kahAM haiM?' 'bhAiyo! tuma yaha saca samajha nahIM pA rahe ho ki tumhAre mana meM toSa nahIM hai| kitanA hI dhana Ae, saMtoSa nahIM hotaa| jaise Aga meM saba svAhA hotA hai vaise tRSNA kI agni meM saba svAhA ho jAtA hai / kahIM saMtoSa nahIM hai| isa atuSTi-asaMtoSa se AdamI duHkhI banatA hai|' mahAvIra ne sukha ke dasa prakAra batalAe haiN| unameM sabase bar3A sukha hai sNtoss| pahalA sukha hai nirogI kAyA aura dasavAM sukha hai sNtoss| kahA gayA - saMtoSaH paramaM sukhaM - saMtoSa parama sukha hai / jo asaMtuSTa hotA hai, asaMtoSa meM jItA hai vaha duHkhI hotA hai aura duHkhI AdamI corI karatA hai| taNhAbhibhUyassa adattahAriNo, bhAve atittassa pariggahe ya / mAyA musaM vaDDhai lobha dosA, tatthA vi dukkhA na vimuccai se || 347
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyakti corI karatA hai to tRSNA se abhibhUta ho jAtA hai| eka tRSNA, eka amiTa pyAsa jaga jAtI hai| vaha usa pyAsa se parAbhUta ho jAtA hai| vaha aisI pyAsa hai ki kitanA bhI pAnI pIyo, kabhI bujhatI nahIM hai| 'bhAiyo! vaha tRSNA tumhAre bhItara hai| tRSNA ke kAraNa AdamI adattahArI banatA hai| eka hotA hai diyA huA lene vaalaa| eka hotA hai binA diye lene vaalaa| bhAiyo! kyA koI bhI AdamI tumheM icchA se detA hai ? ' 'detA to nahIM hai|' 'tuma binA diye lete ho?' 'haaN|' 'tuma yaha bhI soco-binA die dhana lenA dUsare kA prANa lenA hai| dhana prANa se bhI pyArA hotA hai| use tuma lUTate ho| 'haaN'| 'isakA matalaba hai ki tuma usake prANa kA apaharaNa kara rahe ho| vaha vyakti kitanA duHkhI banatA hai, kitanA rotA hai, kitanA kalapatA hai| kyA sthiti banatI hai ! kyA tuma loga anubhava karate ho ?' 'nahIM kumAra!' 'yadi tuma koI acche gRhastha hote, tumhAre ghara koI corI karane AtA aura sArA mAla curAkara le jAtA to tumheM kaisA lagatA? kyA tumheM pIr3A nahIM hotI ?' 'kumAra! avazya hotii|' 'bhAiyo! tumane abhI 'AyatulA' kA siddhAMta nahIM samajhA hai| maiMne prabhava ko yaha siddhAMta samajhAyA hai| hAvIra kA pramukha siddhAMta hai Ayatule payAsu - sabako apanI tulA se tolo, apanI tarAjU se tolo| tarAjU ; eka palle meM svayaM ko biThA lo aura dUsare palle meM dUsare ko bitthaao| phira donoM ko barAbara tolo| yaha kho ki agara yaha sthiti mujhameM bItatI to kyA hotA / tumheM yaha spaSTa anubhava hogA ki dUsare ko pIr3A nA, dUsare ko satAnA, dUsare ke prANoM paritApa pahuMcAnA bahuta burA kAma hai|' 'bhAiyo! tuma isa bAta para dhyAna do| jo atRpta hai vaha hamezA isa tAka meM rahegA ki maiM yaha le lUM, vaha luuN| yaha uThA lUM, vaha uThA luuN| usakA yaha eka hI dhyAna rahatA hai kyoMki usameM atRpti hai, vaha tRpta nahIM A hai| vaha hamezA khojatA rahatA hai ki yaha mila jAye, vaha mila jaaye|' 'bhAiyo! vaha atRpta hai isalie parigraha karatA hai / mAyAmusaM vaDDhai lobha dosA- usake lie mAyA enI par3atI hai| eka cora ko kitanI mAyA karanI par3atI hai? kaisA jAla racanA par3atA hai? kahAM seMdha lagAe, sake ghara meM ghuse aura kahAM kyA chupA huA hai? kitanI mAyA racanI par3atI hai|' 'bhAiyo! dina meM thake hue loga vizrAma karate haiM, sukha kI nIMda sonA cAhate haiN| usa samaya tuma jAkara mAyA racate ho| chipe-chipe sArA dhana uThAkara le Ate ho| kyA yaha acchA kArya hai?' 'nahIM, yaha acchA kArya to nahIM hai|' 18 Im gAthA parama vijaya kI m e
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI 'bhAiyo! tuma dina meM nahIM aate| rAta meM chipa kara Ate ho| chipa kara corI karate ho| tuma isa prakAra yaha niMdanIya karma karate ho ki kisI ko patA na cle| yadi janatA aura prazAsana ko patA cala jAe to kyA tuma corI kara sakate ho?' 'nahIM kara skte|' eka naTa bar3A kuzala thaa| usakA kauzala aisA thA ki bhIta para ekadama sIdhA car3ha jaataa| vaha rajju para isa prakAra car3hatA ki saba stabdha raha jaate| eka dina usakA nATaka dekhane kucha cora bhI A gye| unhoMne socA yaha naTa cora bana jAe, hamArA sAthI bana jAe to phira seMdha lagAne kI jarUrata nahIM rhe| hama ise sIdhA bhIta para car3hA deMge, bar3A acchA ho jaayegaa| usase bAtacIta kI, dhana kA pralobhana diyaa| jahAM dhana kA pralobhana AtA hai vahAM naTa hI nahIM, bar3e-bar3e subhaTa bhI pighala jAte haiM, bar3e-bar3e sattAdhIza aura ucca Asana para baiThane vAle logoM kA mana bhI pighala jAtA hai| naTa kA mana pighala gyaa| vaha coroM kI maMDalI meM zAmila ho gyaa| eka dina rAta ko cora corI karane ge| unhoMne eka bahuta bar3e seTha kA makAna cunaa| usakI bhIta bahuta UMcI thii| unhoMne socA-hama sIdhe to jA nahIM skte| unhoMne naTa sAthI se kahA-'bhaiyA! tuma Upara car3ho, bhItara jAo aura daravAjA kholo| phira hama bhItara ghusa jaaeNge|' naTa bolA-'maiM to nahIM car3ha sktaa|' 'are! tuma to itanI bar3I bhIta car3ha jAte the|' 'bhAI! binA nagAr3A bajAe maiM car3ha nahIM sktaa| jaba nagAr3e bajate haiM taba naTa kA paira uThatA hai, naTa karataba dikhAtA hai| tuma nagAr3A bajAo, maiM Upara car3ha jaauuNgaa|' kyA cora kabhI nagAr3A bajAegA? jahAM mAyA hai, kapaTa, chipAva hai vahAM nagAr3A kaise bajegA? na to nagAr3A bajA aura na vaha naTa bhIta para car3ha skaa| 'bhAiyo! cora ko kitanI mAyA karanI par3atI hai, kitanA jhUTha bolanA par3atA hai| corI karane vAlA inase baca nahIM paataa| kevala cora hI nahIM, koI sAhUkAra bhI kara kI corI kare to use bhI jhUTha bolanA pdd'egaa|' __ ye eka naMbara aura do naMbara ke khAte kyoM rakhe jAte haiM? isalie ki dhana ko chipAnA cAhate haiM, Ayakara se bacanA cAhate haiN| isalie chipAnA bhI par3egA aura jhUTha bhI bolanA pdd'egaa| mAyAmusaM vaDDhai lobhadosA-mAyA mRSA bar3hatI hai| kucha milatA hai to lobha bhI bar3ha jAtA hai| jahA lAho tahA loho-jaise-jaise lAbha hotA hai, lobha bar3hatA calA jAtA hai| tatthA vi dukkhA na vimuccai se yaha duHkha kI zrRMkhalA samApta nahIM hotii| duHkha Age se Age bar3hatA calA jAtA hai| kapaTa karane meM, mAyAjAla racane meM bar3I kaThinAI hai| itanA kucha karane para bhI yaha duHkha barAbara banA rahatA hai ki maiMne jitanA cAhA, utanA nahIM milaa| yaha cintana tanAva utpanna kara detA hai| 'bhAiyo! soco-jo apane pAsa hai, kyA AdamI usase sukhI banatA hai? yA jo nahIM hai usase duHkhI banatA hai?' 346
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ ____ hama isa tathya para dhyAna deN| eka AdamI ke pAsa lAkha rupayA hai| kyA vaha lAkha rupae se sukhI banatA ? pahalI dRSTi meM aisA lagatA hai ki vaha sukhI banatA hai| kintu vaha niraMtara yaha socatA rahatA hai ki mere sa lAkha hai, karor3a nahIM hai| jo nahIM hai usase duHkhI jyAdA banatA hai| jo hai usase sukhI kama banatA hai| ga makAna do maMjilA hai, usase usako sukha nahIM miltaa| par3osI kA makAna pAMca maMjilA hai usase duHkhI sAdA rahatA hai| yaha eka aisI manaHsthiti hai ki jo prApta hai, usase sukha kama pAtA hai aura jo prApta nahIM hai, ko dekhakara duHkhI jyAdA banatA hai| ___ prabhava ne saMbodha dete hue kahA-'bhAiyo! jo AdamI hiMsA karatA hai, dUsare ko satAtA hai, jyAdA lobha / ratA hai, jhUTha bolatA hai vaha kabhI sukhI nahIM hotaa|' coroM kA eka svara AyA-'phira sukha kahAM hai? kauna-sA rAstA hai sukha kA?' ___ jambukumAra ne kahA-'bhAiyo! sukha kA rAstA hai-sNym| tuma corI ko chor3o, dUsaroM ko satAne kI ta chor3o, jhUTha bolanA chor3o, lobha, lAlaca ko chor3o phira dekho sukha kaisA hotA hai!' __ jambUkumAra ne hRdayasparzI bhASA meM sukha kA rahasya smjhaayaa| jambUkumAra kevala kaMTha se nahIM bolatA , usakI aMtarAtmA bolatI thI, AMtarika vairAgya bolatA thaa| vairAgya se bhAvita koI bhI zabda nikalatA to vaha dUsare ko raMga detA hai| kusuMbhA galakara dUsare ko raMga detA hai| jambUkumAra kI AtmA vairAgya se itanI ti-prota thI ki eka-eka zabda meM jAdU jaisA thaa| ____ jambUkumAra kI bAta sunakara sAre cora stabdha raha gye| pahale unake hAtha-paira stabdha the| vaha stabdhatA parama vijaya kI pApta ho gaI, hAtha-paira baMdhana mukta ho gae to aba mana stabdha ho gyaa| ve ekadama citravat dekhane laga gaye, 'cintana meM lIna ho gae yaha kizora bar3I gajaba kI bAta kaha rahA hai| kitanA jJAnI hai yaha kizora! kyA I pahuMcA huA siddhayogI hai? coroM kI cetanA prakaMpita ho gii| unake mana meM eka udvelana aura AMdolana ho gyaa| isa AMdolana aura udvelana kA pariNAma kyA hogA? kyA ve jambUkumAra aura prabhava ke patha kA anugamana kara sakeMge? cetanA kA prakaMpana kyA zubha saMkalpa kI sRSTi kara eka nae itihAsa kI racanA kA patha prazasta karegA? gAthA
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI jambUkumAra ke pratibodha ko suna kara coroM ke kAna hI jhaMkRta nahIM hue, dimAga bhI jhaMkRta ho gayA, zarIra bhI jhaMkRta ho gyaa| jaise bAMsurI yA vINA kI jhaMkAra se pUrA zarIra jhaMkRta ho jAtA hai vaise hI mana meM uthala-puthala maca gii| ina kSaNoM meM prabhava Age AyA, bolA-'sAthiyo! tumane jambUkumAra kA pravacana sunaa| kaisA lagA?' saba eka svara meM bole-'acchA lgaa|' 'sAthiyo! tuma dhyAna do| Aja taka hamArI AMkheM baMda thiiN| hama dUsaroM ko satAte rahe haiM, duHkha aura pIr3A dete rahe haiN| tuma yaha jAnate ho ki hamArA dhaMdhA kitanA khoTA hai| dUsaroM ko satAnA aura svayaM aizoArAma bhoganA kitanA burA kAma hai| hama corI kara dhana lAte haiM aura svayaM mauja-majA karate haiN| dUsaroM ke mana meM dAha paidA karate haiN| binA agni unake citta ko jalA dete haiN| unake prANoM ko lUTate haiN| hama isameM sukha mAnate haiN| yaha kitanA bar3A ajJAna hai|' 'sAthiyo! merI AMkha khula gaI hai| maiMne to yaha dekha liyA hai ki hamArA yaha kArya acchA nahIM hai|' eka svara AyA'svAmI! Apane kyA socA hai? aba Apa kyA kareMge?' 'kyA tuma jAnanA cAhate ho?' 'haaN|' 'sAthiyo! dekho, jambUkumAra siMha kI taraha Age ho gae haiN| inake Age to maiM nahIM ho sakatA para pIche-pIche jarUra cluuNgaa| mere mana meM pazcAttApa ho rahA hai ki maiMne bahuta burA kAma kiyA, anyAya kiyA, atikramaNa kiyA, dUsaroM ko satAyA, lUTA, saba kucha kiyA para aba....prabhava kucha bhI nahIM kregaa|' au jima siMha Agala saMcarai, hUM piNa iNa rI laar| kAma bhoga sarva chAMDa nai, kara devU khevo paar|| 90
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ sinn ----'sAthiyo! aba prabhava badala gayA hai| aba prabhava corI nahIM kregaa| aba prabhava janatA ko vyathita nahIM kregaa|' jaba cetanA kA rUpAntaraNa hotA hai, AtmatulA kI anubhUti ho jAtI hai, AtmA kI samAnatA kI anubhUti ho jAtI hai, dUsare kI pIr3A ko apane samAna dekhane laga jAtA hai taba vaha anyAya kara nahIM sakatA, kisI ko satA nahIM sakatA, kisI ko duHkhI nahIM banA sktaa| prabhava bhI isI pravAha meM bola rahA thA 'aba prabhava corI nahIM kregaa| aba prabhava coroM kA svAmI nahIM rhegaa| aba prabhava coroM ko saMrakSaNa nahIM degaa|' ____ 'sAthiyo! maiM mAnatA thA ki maiM kitanA sukhI hUM! mere pAsa coroM kI eka bar3I senA hai| mere pAsa binA kamAye muphta kA dhana AtA hai| dUsare loga to zrama karate haiM, pasInA bahAte haiM taba dhana AtA hai aura hameM kucha bhI nahIM karanA pdd'taa| sIdhA dhana milatA hai| koI kamI nahIM rhtii| samajhatA thA ki isa duniyA meM mere samAna ___ koI sukhI nahIM hai| aba bhrAMti TUTa gaI hai, bhrama miTa gayA hai, AMkheM khula gaI haiN| jambUkumAra taNA sukha dekhatA, mhArA sukha alpmaat| o Isar3A sukha chor3e nikalai, A acaraja vAlI baat|| sAthiyo! yaha kitanA bar3A Azcarya hai!' mahAbhArata ke samaya yudhiSThira se yakSa ne prazna pUchA, jo yakSa-prazna ke nAma se prasiddha hai| usakA prazna thA-kimAzcaryamataHparaM-batAo, isase bar3A Azcarya kyA hai| yudhiSThira ne kahA ahanyahani bhUtAni, gacchaMti ymmNdire| zeSAH jIvitumicchaMti kimaashcrymtHprN|| pratidina prANI marate haiM aura yama maMdira meM cale jAte haiN| jo zeSa bace haiM ve socate haiM marane vAle dUsare haiM, hama to kabhI nahIM mreNge| ve roja dekhate haiM ki arthiyAM nikala rahI haiM, loga zmazAna meM le jA rahe haiM, citAeM ___ -dhUM kara jala rahI haiN| AMkhoM se roja yaha saba dekhate haiM phira bhI socate haiM hama to sthira raheMge, amara bane rheNge| kimAzcaryamataHparaM-isase bar3A Azcarya kyA hogA? __prabhava bolA-'sAthiyo! isase bar3A Azcarya kyA hogA? jambUkumAra ko itanA sukha prApta thA jisakI hama kalpanA nahIM kara skte| jambUkumAra ke pAsa jitanA dhana hai, itanA dhana kahIM dekhA hai?' 'nahIM, svaamii|' 'sAthiyo! isakA bhavya prAsAda dekho, isakA vaibhava dekho, isakA rUpa yauvana dekho, isakA mAnasammAna dekho| isakI navapariNItA ATha patniyAM bhItara haiN| una apsarA tulya patniyoM ko dekho| jambUkumAra ina sabako chor3a rahA hai| kimAzcaryamataHparaM-isase bar3A aura kyA Azcarya hogA?' 'sAthiyo! maiM yaha saba dekhakara daMga raha gyaa| merA sira jhuka gayA isa navayuvaka ke saamne|' 'baMdhuo! maiMne yaha nirNaya kara liyA hai ki maiM bhI jambUkumAra ke padacihnoM para cluuNgaa| yaha muni banegA to maiM bhI muni bnuuNgaa| aba bolo tumhArI kyA icchA hai?' isa hitakara upadeza ne coroM ke hRdaya kA sparza kiyaa| unakI cintanadhArA meM badalAva aayaa| unhoMne 352 gAthA parama vijaya kI
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) (ch / gAthA parama vijaya kI socA Aja sacamuca hameM yaha upadeza zubhaMkara laga rahA hai| aba taka ajJAna kA aMdhakAra hamArI AMkhoM meM chAyA huA thaa| hama khulI AMkhoM se bhI sacAI ko nahIM dekha rahe the| ajJAnavaza hamane kitane logoM ko satAyA, kitane logoM ko duHkhI bnaayaa| isa thor3e se jIvana ke lie hamane ghora duSkarma kie haiN| Aja prabhava aura jambUkumAra ne ajJAna timira se aMdhI banI huI AMkhoM meM jJAnAMjana zalAkA se aisA aMjana AMjA hai ki hamAre aMtazcakSu udghATita ho gae haiN| ye sacamuca hamAre guru haiM, hitacintaka haiN| hameM inakI bAta ko zirodhArya karanA cAhie ajJAnatimirAndhAnAM, jnyaanaaNjnshlaakyaa| cakSurunmIlitaM yena, tasmai zrIgurave nmH|| ___ hamArA svAmI prabhava jo kaha rahA hai, vaha bilkula sahI bAta hai| hameM bhI socanA cAhie, ciMtana karanA caahie| mana meM eka udvelana, AMdolana aura prakaMpana ho gyaa| __ prabhava ne unheM punaH utprerita kiyA-'baMdhuo! corI hama karate haiM, burA kAma hama karate haiN| usase jo dhana daulata milatI hai, use pUrA parivAra bhogatA hai| mujhe Aja yaha bodha bhI milA hai ki corI kA pApa kevala hameM lagegA, karma kA baMdha kevala hamAre hogA, duHkha kevala hama bhogeNge| isa daulata ke sukha ko bhogane vAle parivAra ke saba loga haiM kintu karma kA baMdha aura duHkha hamAre hI hisse meM aaegaa|' 'sAthiyo! maiM tumheM eka ghaTanA sunAUM?' 'hAM, svAmI!' prabhava ne ghaTanA sunAnI zurU kI-eka DAkU roja DAkA DAlatA thaa| eka dina vaha saMta ke pAsa calA gyaa| saMta ne usake mukha ko dekhA, AkAra-prakAra ko dekhA to samajha gaye ki yaha koI durdAnta DAkU hai| saMta ne pUchA-'bhAI kahAM se Ae ho?' 'jaMgala meM rahatA huuN|' 'kyA kAma karate ho?' 'mahArAja! Apase kyA chipAUM? maiM DAkU huuN|' 'bhAI! yaha to bahuta burA kAma hai|' 'mahArAja! kyA kreN| bar3A parivAra hai| AjIvikA kA koI sAdhana nahIM hai| maiM akelA kamAne vAlA huuN| eka-do dina meM itanA mila jAtA hai ki varSa bhara kI cintA miTa jAtI hai|' 'bhAI! vartamAna kI cintA to miTa jAtI hai para bure karma kA pariNAma bhI to burA hotA hai?' ____ hAM, mahArAja! para parivAra ke bharaNa-poSaNa kA aura koI upAya nahIM hai|'
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'bhAI ! tuma isa sacAI ko samajho ki apane karma kA pariNAma svayaM vyakti ko bhoganA hotA hai / tuma karma kara rahe ho to duHkhI bhI tuma banoge / bhoga to saba kara rahe haiM para tumhAre duHkha meM koI sahabhAgI nahIM hai|' 'mahArAja! ApakA yaha kathana sahI nahIM lgtaa| parivAra ke sabhI sadasya : banate haiN| mujhe kabhI akelApana anubhava nahIM hotaa|' rahara sukha-duHkha meM sahabhAgI 'bhAI! tuma eka kAma kro| gharavAloM ke pAsa jAo, unase pUcho - maiM DAkA DAlatA hUM, burA kAma karatA hUM mujhe pApa kA bhI baMdha hotA hai / jaba pApa karma bhugatanA par3egA taba Apa bhI usameM bhAgIdAra baneMge ?' 'mahArAja ! ve avazya bneNge|' 'tuma merA kahanA mAno, eka bAra ghara jAo, apane parivArajanoM se puucho| tumhArA kathana kitanA saca hai, isakI parIkSA bhI ho jaaegii|' saMta ke Agraha para DAkU tatkAla ghara aayaa| parivArajanoM se bAtacIta kI, pUchA- 'bhAI! yaha DAkA DAlanA burA hai, Apa saba jAnate haiM?' 'hAM, bar3A pApa kA baMdha hotA hai / ' 'ise bhugatanA bhI par3egA, tuma yaha sacAI bhI jAnate ho|' 'hAM, hama yaha bhI jAnate haiN|' 'jaba pApa bhugatanA par3egA taba tuma hissA baMTAoge yA nahIM ?' saba eka sAtha bole- 'nahIM, hama usameM hissedAra nahIM haiN| yaha khoTA dhaMdhA tuma karo' pariNAma bhogo / ' 354 tuma hI usake 'are thor3A hissA to baMTAoge ?' 'bilkula nhiiN|' DAkU kI AMkheM khula giiN| vaha unhIM pairoM daur3atA huA saMta ke pAsa AyA, bolA- 'mahArAja ! unakA spaSTa uttara hai ki hama hissedAra nahIM bneNge|' saMta ne kahA- 'bhAI! maiMne yahI to kahA ki karma to tuma akele karate ho, karma se prApta daulata kA bhoga saba karate haiM, kintu jaba karma bhugatanA par3egA taba koI Ar3e nahIM AyegA / ' saMta ne acchA jIvana jIne kI preraNA dii| DAkU ko jIvana-satya kA bodha huaa| usakI jIvana-dhArA badala gii| m gAthA parama vijaya kI m
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI prabhava ne kahA-'sAthiyo! dekho, hamArI bhI yahI dazA hai| hama loga corI karate haiM aura parivAra ke hajAroM loga usako khAte haiM, pIte haiM, mauja karate haiN| kintu burAI kA phala kevala hameM bhugatanA pdd'egaa|' ___prabhava aura jaMbU ne aise vAtAvaraNa kA nirmANa kiyA ki coroM kA mana badala gyaa| vAtAvaraNa kA bhI aisA asara hotA hai, mana badala jAtA hai| pratidina saikar3oM loga darzanArtha Ate haiN| Ane ke bAda bahuta logoM kA mana badala jAtA hai| kAraNa kyA hai? pahalI bAta-samyak jAnakArI hotI hai| dUsarI bAta-preraNA milatI hai| tIsarI bAta-pUjya gurudeva ke AbhAmaMDala kA prbhaav| aisA eka vAtAvaraNa hotA hai ki Ane vAle kA mana badala jAtA hai| na jAne kitane logoM ne pAna-parAga, jardA, zarAba Adi naze ko chor3A hai, kitane logoM ne apane mana ko badalA hai, Adata meM parivartana kiyA hai| sacamuca vyakti meM badalAva AtA hai| cetanA ko koI jagAne vAlA ho to AdamI jAga jAtA hai aura koI jagAne vAlA na ho to soyA raha jAtA hai| samyak jAnakArI ke abhAva meM vyakti galata rAstA le letA hai| jaba taka jJAna sahI nahIM hotA, AcaraNa acchA ho nahIM sktaa| prabhava ne kahA-'sAthiyo! jambUkumAra ne mujhe baMdha aura mokSa kA tattva smjhaayaa| sukha kyA hai, duHkha kyA hai? isakA bodha diyaa| inako samajhe binA koI AdamI vairAgI nahIM bana sakatA aura vairAgI bane binA koI burAI ko nahIM chor3a sktaa|' hama yaha na mAneM ki dIkSA lene vAlA hI vairAgI hotA hai| hara AdamI ko vairAgI honA jarUrI hai| korA rAga galata rAste kI ora le jAtA hai| jahAM rAga hI rAga hai vahAM koI niyaMtraNa nahIM rahatA, koI niyAmaka tattva nahIM rhtaa| vyakti phaMsatA calA jAtA hai| jahAM vairAgya kI rekhA khiMca gaI vahAM vyakti burAI meM nahIM jaayegaa| vaha socegA yaha burA kAma hai| mujhe nahIM karanA hai| mujhe aNDA nahIM khAnA hai kyoMki yaha burA kAma hai| mujhe mAMsa nahIM khAnA hai, zarAba nahIM pInA hai kyoMki yaha burA hai| Aja ke DaoNkTara svAsthya kI dRSTi se inakA Asevana na karane kA parAmarza dete haiN| dharma ke sAtha kevala svAsthya kI dRSTi nahIM hai, usakA dRSTikoNa hai isase cetanA vikRta banatI hai| jaba cetanA bigar3a jAtI hai taba kyA sahI hai, kyA jhUTha hai, isakA bhI patA nahIM cltaa| ____ pUjya kAlUgaNI jaba gAMvoM meM padhArate, grAmINoM ke bIca vyAkhyAna dete taba pUjya gurudeva pharamAte'bhAiyo! zarAba pIne se cetanA bigar3a jAtI hai|' vyakti zarAba pIkara ghara meM gyaa| sAmane patnI baiThI hai| vaha bolatA hai-mAM! kyA kara rahI ho? sAmane hotI hai mAM aura kaha detA hai priye! kyA kara rahI ho? mAM ko patnI aura patnI ko mAM samajha letA hai| ____eka zarAbI bahuta zarAba pIkara aayaa| patnI ne dekhA-jagaha-jagaha khUna A rahA hai, kharoMce AI haiN| avazya hI kahIM gaDDhe meM gire haiN| patnI ne malahama hAtha meM thamAte hue kahA-'yahAM coTa lagI hai, khUna A rahA hai| yaha malahama lagA lo|' patnI malahama dekara calI gii| vaha malahama lagA kara so gyaa| subaha uThA to dekhA kapar3e khUna se sane hue haiN| patnI ne pUchA-kyA Apane malahama lagAI nahIM?' 'lagAI thii|' AL / 355
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'jahAM kharoMca hai, vahAM bilkula lagI huI nahIM hai| kahAM lagAI?'..... patnI ne kAMca kI ora dekhA to malahama kAMca para lagI huI thii| naze meM patA hI nahIM cltaa| cetanA ko svastha rakhane ke lie jJAna kA honA bahuta jarUrI hai| bhagavAna mahAvIra kA vacana hai-paDhamaM NANaM tao dayA-pahale jJAna aura phira aacrnn| jaba jJAna hI nahIM hai to AcaraNa kaise hogA? binA jAne ThIka AcaraNa nahIM hotaa| pahale jAnanA jarUrI hai| prAcIna ghaTanA hai| eka mumukSu bhAI kI dIkSA hone vAlI thii| ve mevAr3a meM saMtoM ke darzanArtha ge| ve jisa kSetra ke the, vahAM Ama nahIM hote the isalie unhoMne kabhI Ama nahIM dekhA thaa| mevAr3a meM yaha paddhati pracalita hai-bhojana ke sAtha thAlI meM Ama bhI rakha dete haiN| isalie ki roTI khAo aura Ama ko cUsate cale jaao| mumukSu ne socA-yaha kyA cIja hai? kaise khAUM? mumukSu bhAI Ama ko hAtha meM letA hai idhara-udhara karatA hai para use khAtA nahIM hai| pAsa meM bhojana kara rahe bhAI ne apane thAla meM rakhe hue Ama ko hAtha meM lekara dikhAte hue kahA-vairAgIjI! yaha Ama hai| isakA Upara se nAkA tor3o aura isako aise cuuso| yaha bahuta svAdiSTa phala hai|' ___muni ghAsIrAmajI svAmI dharmasaMgha ke tattvajJAnI saMta the| siddhAMtoM ke gahare jAnakAra the| ve mevAr3a kSetra ke the| dIkSA se pUrva ve vairAgI avasthA meM sujAnagar3ha aae| suzrAvaka lor3hAjI ne bhojana ke lie nimaMtraNa diyaa| bhojana kI kaTorI meM khIra prosii| khIra para bAdAma, pistA kI katarana thii| vairAgI zeSa saba khAdya vastu khAte rahe para khIra ko nahIM chuaa| pAsa baiThe vyakti ne pUchA-vairAgIjI! yaha khIra kyoM nahIM khAte?' 'bhAI! kyA khAeM? isake Upara to laTa hI laTa par3I hai|' padArtha kA jJAna nahIM hotA to pistA, bAdAma kI katarana 'laTa' bana jAtI hai| yaha vyavahAra kI bAta hai| tattva kI bAta yaha hai jo jIva ko nahIM jAnatA, ajIva ko nahIM jAnatA vaha saMyama ko kaise jAnegA? isalie tattvajJAna kA honA bahuta jarUrI hai| jaba jJAna hotA hai taba sacamuca netra vula jAtA hai| jo jIve vi na yANAI, ajIve vi na yaannii| jIvAjIve ayANato, kahaM so NAhiI sNjm|| prabhava kA netra khulA, sAre vAtAvaraNa meM eka akalpita badalAva AyA, 500 coroM ke netra bhI khula e| unhoMne socA-Aja taka saba caurya-karma ke sahAyaka mile| yaha kahane vAlA koI nahIM milA-corI karanA rA hai| sabane yahI kahA yaha bar3A acchA kAma hai, sIdhA dhana AtA hai| dhana lUTa kara lAo, phira khUba majA ro, AnaMda lo, koI ciMtA nhiiN| Aja to sacamuca eka nayA prabhAta ho rahA hai| yaha pratyUSa kAla hai| sUraja kI raNeM Ane vAlI haiN| isa samaya eka nava aruNAbhA kA prasAra ho rahA hai| sabakA mana badala rahA hai| ___bar3A kaThina kAma hai mana ko badala denaa| samartha AdamI jabardastI apanI bAta manavAtA hai, DaMDe ke bala manavA letA hai para mana ko badala denA bahuta bar3I bAta hai| hRdaya-parivartana ho jAnA, hRdaya kA badala jAnA ThA duSkara kAma hai| gAthA parama vijaya kI
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ m 8 gAthA parama vijaya kI jambUkumAra ne ATha navapariNItA bahuoM kA mana badala diyA, prabhava kA mana badala diyaa| jambUkumAra aura prabhava donoM ne 500 coroM kA mana badala diyaa| aisA lagA jaise koI amRta kI bUMda girI, unase citta AplAvita aura AnaMdamaya ho gyaa| ve saba atIta ko vismRta kara zubha bhaviSya kA saMkalpa sajAne lge| prabhava ne socA-maiM eka bAra inakI parIkSA to kara luuN| kyA sacamuca AMtarika saMkalpa prasphuTa huA hai? prabhava bolA--'sAthiyo! dina ugane vAlA hai| yaha dhana kI poTaliyAM, gaTThara baMdhe hue par3e haiN| inako utthaao| hama cleN|' sAre cora eka svara meM bole-'svAmI ! aba dhana kisako caahie| 'vosire- vosire'-ina poTaliyoM ko yahIM vosirAte haiM, chor3ate haiN| ye jisakI haiM usako bhI nahIM cAhie to hameM kyoM cAhie? Aja se hamAre lie yaha sonA- tRNavat sarvakaMcanaM tinake kI taraha hai / hameM dhUla aura sone meM koI aMtara nahIM laga rahA hai| jaisI dhUla vaisA sonA aura jaisA sonA vaisI dhUla / aba hamArA mohabhaMga ho gayA hai|' 'bolo, tuma kyA cAhate ho?' 'svAmI! hama saba bhI tumhAre sAtha haiN|' tuma calo saMdhAna lekara, hama tumhAre sAtha meM haiM / 'tuma sAdhu bano to hama bhI sAdhu bneNge|' eka phauja taiyAra ho gaI sAdhu banane vAloM kI |..... yaha kaisI rAta hai, jo parivartana kA vilakSaNa itihAsa raca rahI hai| 357
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI itihAsa meM kucha ghaTanAeM virala hotI haiN| kabhI-kabhI koI prasaMga banatA hai taba vicitra ghaTanAeM sAmane AtI haiN| atIta meM hajAroM muni bane haiM, bhaviSya meM baneMge kintu jambUkumAra kA muni bananA eka virala ghaTanA haiN| bhagavAna RSabha ne dIkSA lI taba 4000 logoM ne unake sAtha abhiniSkramaNa kiyaa| yaha Azcarya kI bAta hai ki prathama bAra dIkSA ho rahI thI aura 4000 ziSya binA nimaMtraNa ke sAtha ho gaye para cora unameM eka bhI nahIM thaa| aneka tIrthaMkara dIkSita hue, unake sAtha bhI aneka vyakti sAdhu bne| bhagavAna mahAvIra ke sAtha koI dIkSita nahIM huaa| ve akele hI saMnyAsa ke patha para cala pdd'e| aise vyakti bhI hue haiM, jinake sAtha saikar3oM loga dIkSita hue kintu kabhI kisI ke sAtha koI cora dIkSita huA ho, yaha itihAsa meM ullekha nahIM miltaa| pUre itihAsa kAla meM akelA jambUkumAra hI aisA hai jo svayaM dIkSita ho rahA hai aura usake sAtha coroM kA parivAra dIkSita hone ke lie saMkalpita ho rahA hai| yaha eka virala AzcaryakArI ghaTanA hai| ____ vaha rAta udbodha, saMbodha aura pratibodha kI rAta thii| eka ora sArI duniyA soI huI thI dUsarI ora jambUkumAra ke bhavya prAsAda meM caitanya jAgaraNa kA mahAn abhiyAna cala rahA thaa| jambUkumAra kA vaha abhiyAna saphala ho gyaa| aba pratIkSA ho rahI hai sUryodaya kii| kaba sUraja uge aura kaba hama mAtA-pitA ke pAsa jaaeN| sUrya bhI zAyada isa pratIkSA meM rahA hogA ki kaba jambUkumAra kA abhiyAna saMpanna ho aura kaba maiM abhiniSkramaNa kA vardhApana karUM jaise hI pUrvAMcala meM sUrya AyA, sUrya kI razmiyAM pRthvI para bikharIM, dharatI para aruNAbha prakAza phailaa| jambUkumAra ne prabhava se kahA-'prabhava! clo| hama mukhya prAsAda meM cleN| mAtA-pitA se milanA hai, mAtApetA ko praNAma karanA hai|' ve sopAna vIthI se nIce utre| mAtA-pitA bhI sUryodaya se pUrva jAgRta ho gye| ve prAtaHkarma se nivRtta hokara putra-putravadhuoM kI pratIkSA kara rahe the| unake dimAga meM yaha vicAra sphurita ho rahA thA ki dekho, aba 158
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ rA gAthA parama vijaya kI kyA hotA hai? kyA samAcAra AtA hai? kucha kSaNa bAda unheM prAsAda ke bhItara halacala aura kolAhala-sA sunAI diyaa| use sunakara mAtA-pitA bAhara Aye, bAhara Ate hI dekhA - ghara cAroM tarapha manuSyoM se bharA hai| unheM bar3A Azcarya huaa| itane loga kahAM se A gaye? kauna haiM ye loga ? kyoM Ae haiM ye loga ? unake Azcarya kA upazamana ho, usase pUrva hI unhoMne dekhA - jambUkumAra A rahA hai| usake sAtha eka anajAnA ceharA hai aura pIche-pIche ATha nava- vanitAeM haiN| jambUkumAra ne mAM ko namaskAra kiyaa| mAM bolI-'jambUkumAra! Aja yaha kyA huA hai? ye kauna loga haiM? sArA ghara bharA huA hai| Upara-nIce cAroM tarapha AdamI hI AdamI haiN| kyA tumane bulAyA hai?' 'hAM, mAM! maiMne hI nahIM, Apane bhI bulAyA hai|' jambUkumAra ne mRdu svara meM uttara diyaa| 'are, kisane nyotA diyA? vivAha to kala ho cukaa|' 'hAM, mAM!' "vivAha kA bhoja bhI ho gayA / ' 'hAM, mAM!' 'to ye kyoM Ae haiM?' 'mAM! hamane bulAyA hai isalie Ae haiM?' 'kaba bulAyA ?' 'rAta ko|' 'kyA nimaMtraNa diyA thA ?' 'hAM, mAM!' 'kisane nimaMtraNa diyA?' 'mAM! yaha dhana to coroM ke lie nimaMtraNa hai / ' 'oha!'--mAM ke mukha se khedasUcaka dhvani phUTa pdd'ii| 'mAM! jahAM dhana hai vahAM cora-DAkU ke lie khulA nimaMtraNa hai| ye dhana vaibhava ke lie Ae haiN|' 'kyA ye sAre cora haiM?' 'nahIM, abhI to ye sAhUkAra haiN|' 'kyA ye vyApAra dhaMdhA karate haiM?' 'nahIM maaN|' 'phira sAhUkAra kaise hue?' 356
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'mAM! aba ye sAhUkAra bana gae haiN|' 'jambakamAra! rahasya kI bAta kyoM kara rahA hai? sApha-sApha kyoM nahIM batAtA ki ye kauna haiM? kyoM ? Ae haiN|' 'mAM! maiM to sApha-sApha bAta kaha rahA hUM ki ye kabhI cora the|' 'kyoM Ae haiM?' 'corI karane Ae haiN|' 'corI karane Ae haiM?' 'hAM, mAM!' 'aba kyA hogA?'-mAM ne yaha kahate hue gaharA niHzvAsa chodd'aa| 'mAM! dhana meM sabakA hissA hotA hai| itanA dhana ghara meM AyA hai| hama itane dhana kA kyA kareMge? yaha sArA hamAre to kAma AegA nhiiN|' yadi koI vyakti akelA dhana ko bhoganA cAhe to vaha tanAva meM jIyegA yA ArtadhyAna meM jiiyegaa| vaha use bhoga bhI nahIM paayegaa| Agama vAGmaya meM isa prakAra kI ghaTanA kA ullekha hai-eka bahuta lobhI, lAlacI AdamI thA, vaha hamezA dhana kI hI cintA karatA, dhana kI surakSA meM dina-rAta lagA rhtaa| vaha marakara usI ghara meM sAMpa ho gyaa| vaha sarpayoni meM bhI usI dhana ke pIche ghUmatA rahatA hai| gAthA ___ jambUkumAra ne kahA-'mAM! hamane hI to coroM ko nimaMtraNa diyA hai| itane dhana kI jarUrata kyA thI? para parama vijaya kI jaba itanA dhana A gayA to ye cora apane Apa A gye|' mAM ghabarAI, pitA bhI ghabarAyA, bolA-'are! itane cora haiN| hamArA to patA hI kyA calegA?' jambUkumAra Azvasta karate hue bolA-'mAM! pitAzrI! ghabarAne kI koI jarUrata nahIM hai| tuma ciMtA mata kro| aba ye sAhUkAra bana gae haiN| tumhAre dhana kA katarA bhI nahIM leNge|' mAtA-pitA ne saMtoSa kI sAMsa lii| jambUkumAra ne apanI bhAvanA ko doharAte hue kahA-mAM! aba tuma apane vacana para dhyAna do| merI icchA nahIM thI ki maiM zAdI karUM para tumhArI prabala icchA thI, tumane kahA thA-jambUkumAra! eka bAra zAdI kara lo phira cAhe muni bana jaanaa|' maiMne anamane mana se tumhArI bAta mAna lI, vivAha kara liyaa|' _ 'mAM! maiMne kahA thA pahale dina vivAha hogA aura....dUsare dina maiM sAdhu banUMgA, aba mujhe Apa AjJA deN|' yaha sunate hI mAM ko apanA sapanA cUra hotA-sA pratIta huaa| mAM ne socA thA-pUrI rAta sAmane hai| ye ATha patniyAM jambUkumAra ko samajhA deNgii| jambUkumAra inase prabhAvita ho jAyegA aura hamArA kAma bana jAyegA kintu jambUkumAra bAta to abhI bhI vahI kara rahA hai, jo parasoM kara rahA thaa| jambUkumAra bolA-'mAM! merI eka bAta suno 360
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ V N gAthA parama vijaya kI virata bihUNI je ghaNI, nizcai niraphala jAya / mana Ubyo hai mAMharo, mata dIjyo aMtarAya / / mAM! vrata ke binA eka-eka pala viphala jAtI hai, eka-eka ghar3I phAlatU jAtI hai, arthahIna bana jAtI hai|' 'mAM! mere mana meM eka tar3apa laga gaI hai| jo tar3apa laga jAtI hai, vaha pUrI nahIM hotI hai to bar3I chaTapaTAhaTa aura becainI hotI hai| ' 'mAM! kRpA kro| aba aMtarAya mata denaa| eka bAra maiMne tumhArI bAta mAna lI, anicchA se mAna lI para aba koI aisI bAta mata kahanA, jisase aMtarAya Ae / ' 'mAM ! ! tuma jAnatI ho ki aMtarAya acchI nahIM hotI / dharmAntarAya-dharma kI aMtarAya denA, dharma meM vighna DAlanA to bilkula acchA nahIM hotA kyoMki dharma hI to kalyANakArI hai| jahAM AdamI saba jagaha viphala hotA hai, vahAM dharma kI zaraNa meM saphala hotA hai| ' kala hI eka bhAI AyA, usane kahA- 'maiMne saba jagaha upacAra karA lie| DaoN. kahate haiM - hamAre pAsa koI ilAja nahIM hai| basa aba to eka dharma hI zaraNa hai aura isa zaraNa meM Aye haiN|' unhoMne kahA- 'isa zara se hamArA kAma ho gayA, saphalatA bhI mila gii| dharma ke prabhAva se bar3I vicitra ghaTanAeM hotI haiN| aMtima zaraNa hai dhrm| jahAM aura zaraNa kAma nahIM detI, saba azaraNa bana jAte haiM vahAM dharma kI zaraNa, apane manobala kI zaraNa, apanI AsthA zaraNa kAma detI hai| jambUkumAra bolA- 'mAM ! tuma mahAvIra kI vANI para dhyAna do| jA jA vaccai rayaNI, na sA paDiNiyattai / ahammaM kuNamANassa, viphalA jaMti rAio / / rAta calI jA rahI hai| jo rAta bIta gaI, vaha lauTakara kabhI nahIM aatii| jo AdamI adharma karatA hai, usakI rAteM phAlatU calI jAtI haiN|' jA jA vaccai rayaNI, na sA paDiNiyatta / suhammaM kuNamANassa saphalA jaMti rAio / / 'mAM! jo rAta calI jAtI hai vaha lauTakara nahIM AtIM kintu jo AdamI dharma kA AcaraNa karatA hai, usakI hara rAta saphala hotI hai, hara ghar3I saphala hotI hai, hara pala saphala hotA hai| usakA koI bhI pala viphala nahIM hotaa|' 'mAM! dharma ke binA, saMyama ke binA dina aura rAta bItatI hai to usakA kyA artha hotA hai?' yasya dharmavihInAni dinAnyAyAMti yAMti ca / sa lohakArabhrastreva zvasannapi na jIvati / / 'mAM! jisa AdamI kA dina dharma ke binA bItatA hai, vaha sAMsa to letA hai para jItA nhiiN|' kyA yaha saMbhava hai ki vyakti sAMsa to le aura jindA na ho| jIvana kA lakSaNa kyA hai ? koI bhI jIvana kI parIkSA karate haiM to sabase pahale ruI kA phoA nAka ke chidra para lagAte haiM aura dekhate haiM-sAMsa A 361
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahI hai yA nahIM? DaoNkTara sAMsa aura hRdaya kI dhar3akana ko dekhatA hai / sAMsa hai to jIvita mAnA jAtA hai| sAMsa baMda to jIvana smaapt| para kavi kahatA hai- sAMsa to letA hai para jindA nahIM hai| kavi ne bar3I yukti ke sAtha samarthana kiyA hai aura udAharaNa ke dvArA usako pramANita kiyA hai| usane kahA-Apane lohAra kI dhauMkanI dekhI hogii| lohAra jaba dhauMkatA hai, vaha sAMsa itanA jora se letI hai ki dUra taka AvAja sunAI detI hai| usake AdhAra para eka prANAyAma kA nAma hI bhrastrikA ho gyaa| lohAra kI dhauMkanI kA saMskRta meM nAma hai bhrastrA / eka prANAyAma jo jora-jora se liyA jAtA hai usakA nAma hai bhrstrikaa| vaha dhauMkanI sAMsa to letI hai para jindA nahIM hai| vaise hI jo AdamI dharmazUnya hotA hai, dharma binA jisakA jIvana calatA hai vaha sAMsa to letA hai para jindA nahIM hai| jambUkumAra bolA- 'mAM ! aba aMtarAya mata do| mujhe jaldI svIkRti do, AjJA do kyoMki jinazAsana meM AjJA ke binA saMyama prApta nahIM hotA / koI-koI pratyeka buddha hotA hai jo apanI icchA se cala par3atA hai kintu eka gaccha meM, saMgha sAmAcArI meM koI dIkSita hotA hai to vaha mAtA-pitA aura parivAra kI svIkRti - pUrvaka dIkSita hotA hai| Apa saba khar3e haiN| mujhe svIkRti deN|' mAM aura pitA ne sArI bAta sunii| mana meM tUphAna utpanna ho gyaa| mAM kI sthiti bahuta vicitra bana gii| bhItara meM bhayaMkara udvelana hai phira bhI apane Apa ko bAhara se zAMta kara mAM bolI- 'beTA! tuma dIkSA kI bAta kara rahe ho| tumhArI bhAvanA ThIka hai| maiM rokanA bhI nahIM cAhatI para mere prazna kA pahale uttara do|' 'mAM! kyA prazna hai ApakA ?' 'jaMbU! tuma dayAlu mAtA-pitA ko chor3a rahe ho / hitaiSI bhAI- bhaginI ko chor3a rhe| sahayogI mitroM aura sahAyakoM ko chor3a rahe ho| sadA chAyA kI taraha sAtha rahane vAlI priyAoM ko tyAga rahe ho| isa bhavya prAsAda ko chor3a rahe ho| ye saba tumheM vahAM kahAM mileMge ?' saMyoga 'mAM! tuma jinake lie yaha kaha rahI ho, ve saba azAzvata haiN| Aja haiM, kala nahIM haiN| Aja jinakA huA hai, unakA kisI kSaNa viyoga ho sakatA hai| mAM ! adhyAtma mArga meM mujhe aise mAtA-pitA, bhrAtA aura suhRda mile haiM, jinakA kabhI viyoga nahIM hotA / ' 'jaMbU! adhyAtma meM to vyakti akelA hotA hai| vahAM kahAM haiM mAtA-pitA aura kahAM haiM mitra-suhRda ?' 'mAM! kyA tuma jAnanA cAhogI?' 'hAM, jaMbU! maiM jAnanA cAhatI hUM ki kauna haiM ve, jinakA kabhI viyoga nahIM hotA / ' 'mAM! ve mere cira-sahacara bane rheNge|' 'jaMbU! maiM unake nAma jAnanA cAhatI huuN|' 'mAM tuma dhyAna se suno pitA yogAbhyAso viSayaviratiH sA ca jananI, viveka saudaryaH pratidinamanIhA ca bhaginI / priyA zAMtiH putro vinaya upakAraH priya suhRt, sahAyo vairAgyaM gRhamupazamo yasya sa sukhI / / 362 m gAthA parama vijaya kI ww m
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5)(ha Jin gAthA parama vijaya kI 'mAM! yogAbhyAsa mere pitA haiN| viSaya virati merI mAM haiN| viveka merA sahodara hai| anAsakti merI bahina hai| zAMti merI priyA hai| vinaya merA putra hai| upakAra merA mitra hai| vairAgya merA sahAyaka hai / upazama merA ghara hai|' 'mAM! mujhe ye saba prApta haiM isalie akelA hote hue bhI akelA nahIM huuN| mAM ! jinako ye saba prApta ho jAte haiM, vaha sadA sukhI rahatA hai, kabhI duHkhI nahIM bntaa| ' 'jaMbU! tumane to apane sukha ke sAdhana DhUMr3ha lie para tuma mujhe yaha batAo tumhAre pIche jo ye ATha khar3I haiM unakA kyA hogA? kyA tumheM inakI koI ciMtA nahIM hai ?' gRhastha jIvana meM eka ke bAda eka ciMtA ubharatI calI jAtI hai| pahalI cintA yaha thI - tuma eka bAra zAdI kara lo to yaha ghara-AMgana kuMArA nahIM rhegaa| phira tuma dIkSA le lenaa| aba naI samasyA paidA ho gii| samasyA kA aMta kabhI isa duniyA meM ho nahIM sktaa| yaha eka dhruva satya hai| koI AdamI yaha socatA hai ki sArI samasyAeM sulajha gaIM to yaha bhrAMti hai ciMtana kii| kevala eka hI sthAna hai, jahAM samasyA sulajhatI hai| vaha sthAna hai--'AtmAvalokana', 'AtmaprekSA', apane Apako dekhnaa| apane Apako dekhanA zurU kareM, koI samasyA nahIM hai| bAharI jagat meM hamArI cetanA Aye to Dhera sArI samasyA paidA hotI hai| mAM ne eka naI samasyA khar3I kara dI - 'beTA! mujhe batAo, inakA kyA hogaa| eka paMkti khar3I hai pUrI tumhAre piiche| ye kaise apanA dina bitAyeMgI ? tuma to sAdhu bana jAoge aura ye pIche rheNgii| aba maiM inako kaise rakhUMgI? kaise samajhAUMgI? kaise inake duHkha ko miTAUMgI? ye rotI - kalapatI raheMgI ? mujhe dayA aayegii| merI kyA dazA hogI ? tU sAdhu bana rahA hai ahiMsA ke lie| kyA yaha hiMsA nahIM hai?' jambUkumAra ne kahA- 'mAM! tuma yaha prazna mujhase kyoM pUchatI ho ? yaha prazna tuma apanI bahuoM se puucho| kyA kahatI haiM aura unakI kyA mAnasikatA hai? ve tumhAre sAmane khar3I haiN| tumhArI jijJAsA aura vyathA 'kA upazamana ve svayaM kreNgii|' 363
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ . .. .. .. amanandir . Home gAthA parama vijaya kI samudAya kA eka ziSTAcAra hotA hai| jo nAgarika haiM, nagara meM rahane vAle haiM aura jinheM bahuta kucha jAnane ko milatA hai unakA eka ziSTAcAra hotA hai| ziSTAcAra gAMva meM bhI hotA hai| gAMva meM bhI bahuta samajhadAra loga hote haiN| vahAM bhI eka ziSTa AcAra hai| kaise calanA, kaise baiThanA, kaise khar3A honA-ye saba ziSTAcAra ke ghaTaka haiN| dharmasabhA kI maryAdA ko jAnanA bhI ziSTAcAra kA eka aMga hai| eka zabda hai 'shisstttaa'| dUsarA zabda hai 'viny'| ziSTatA ko prAcIna bhASA meM kahA jA sakatA hai lokopacAra viny| eka vinaya hotA hai bhItara kaa| vinaya kA eka prakAra hai lokopacAra vinaya logoM meM kaisA vyavahAra acchA lagatA hai| yaha jambUkumAra kA ziSTAcAra aura lokopacAra vinaya hai ki vaha bar3I ziSTatA ke sAtha mAM ke sAmane baddhAMjali khar3A hai aura kaha rahA hai-mAM! aba derI mata kro| eka-eka pala bhArI ho rahA hai| zIghra ApakI pvIkRti mile aura maiM muni bnuuN|' mAM ne prazna rakhA navavivAhitA bahuoM kA 'beTA! inakA kyA hogA?' jambUkumAra ne kahA-mAM! ye kyA cAhatI haiM, pahale tuma yaha jAna to lo|' mAM ne unakI ora mur3akara dekhA aura kahA-'beTI! kyA cAhatI ho tuma?' 'mAM! hama AtmA ko dekhanA cAhatI haiN|' mAM ne socA yaha raTA-raTAyA uttara ho gyaa| jambUkumAra kahA karatA thA maiM AtmA ko dekhanA cAhatA I aura ye kucha jAnatI nahIM haiM, bholI kanyAeM haiM, ye bhI kahane laga gaIM ki AtmA ko dekhanA cAhatI haiN| 'AtmA ko dekhanA cAhatI ho para AtmA hai kahAM? kyA hai AtmA? kisane tumheM yaha jhUThI bAta batalA dI?' 164
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI samudrazrI, jo sabase bar3I thI, bolI- mAM ! kala taka to vahI hama socate the jo Apa kaha rahI haiN| yaha AtmA AtmA kucha nahIM hai, saba jhUThI bAteM haiN| para priyatama meM aisA koI camatkAra hai ki eka rAta meM hI hameM AtmA kA darzana karA diyaa| hameM AtmA kA darzana ho gyaa|' kyA itanI jaldI cetanA kA parivartana ho sakatA hai? hamArI cetanA ke aneka stara haiM-jJAna cetanA, karma cetanA aura karmaphala kI cetanA / kisI eka cetanA para dhyAna aTaka jAye to eka parivartana ghaTita hotA hai| san 1676 kI ghaTanA hai| hama loga nohara meM the| rAtrikAlIna pravacana meM maiMne darzana kendra kI carcA kii| maiMne kahA - 'darzana kendra vaha sthAna hai, jahAM AtmA kA sAkSAtkAra ho sakatA hai|' pravacana saMpanna ho gyaa| jaina, jainetara hajAroM loga the| dUsare dina dopahara ko hama sAdhviyoM ke pravAsa sthala se lauTa rahe the| agravAla samAja kI pAMca-sAta mahilAeM, jo kIrtana-bhajana meM jyAdA rasa letI haiM, sar3aka para khar3I ho gaIM aura bolIM- 'mahArAja ! Thaharo, do miniTa Thaharo / ' hama Thahara gye| ve bolIM- 'mahArAja ! rAta Apane batAyA ki yahAM mastaka para dhyAna karane para AtmA kA sAkSAtkAra ho sakatA hai| mahArAja ! hameM aura kucha nahIM cAhie, hameM to Apa sAMvariye kA sAkSAtkAra karA diijie|' yaha kahate-kahate ve jaise rone laga giiN| unakI bhAvanA itanI prabala thI ki eka utsukatA jAga gaI aura gadgada ho gaI, AMkhoM meM AMsU A gye| ve bolIM- 'mahArAja ! hameM to aba sAMvariye kA darzana hI karA do| ' cetanA badalatI hai, cetanA kA rUpAntaraNa hotA hai| eka zabda aisA kAma karatA hai ki AdamI kI cetanA badala jAtI hai| prasannacandra rAjarSi kA prasaMga vizruta hai / ve muni bana ge| dhyAna sAdhanA meM lIna the| samrATa zreNika bhagavAna mahAvIra ke darzanArtha jA rahe the| agrima paMkti meM cala rahe eka vyakti ne unheM saMbodhita kara kahA--'pAkhaMDI kahIM kA! Akara dhyAna meM khar3A ho gyaa| vahAM rAjya para zatruoM kA AkramaNa ho rahA hai|' prasannacandra rAjarSi vRkSa ke nIce dhyAna kI mudrA meM khar3e the| aba dhyAna meM khar3e-khar3e saMgrAma meM lar3ane laga gaye aura mArane laga gye| yaha zabda kA hI to camatkAra thaa| kAphI dera taka yuddha kiyA / zreNika kI senA ke pIche-pIche sumukha cala rahA thaa| vaha bolA-'rAjarSi ! dhanya haiM Apa ! Apane rAjya chor3A hai| muni bane haiN|' jaise hI rAjarSi prasannacandra ne sunA, socA-'are! maiM kahAM calA gyaa| maiM to aba sAdhu bana gayA huuN| maiMne rAjya chor3a diyaa| kisakA rAjya, kisakA beTA, kisakA yuddha / ve tatkAla sNbhle|' jaba ve dhyAna meM yuddha kara rahe the, saMkliSTa pariNAma dhArA thii| usa samaya mahAvIra ne eka prazna ke uttara meM kahA--agara rAjarSi abhI mare to sAtaveM naraka meM jA sakatA hai| saMbhalate hI sthiti aisI banI kI ki mahAvIra bole- prasannacandra rAjarSi ko kevalajJAna ho gayA hai| cetanA kA ArohaNa-avarohaNa - donoM hotA hai| cetanA kahAM jAtI hai, hamArA citta kahAM jAtA hai, usa para bahuta kucha nirbhara hai| jaba koI nimitta milatA hai, cetanA badala jAtI hai| AThoM kanyAoM kI cetanA kA rUpAntaraNa ho gyaa| parivartana nahIM, rUpAntaraNa / eka rUpa hI dUsarA bana gyaa| nayA janma aura nayA avatAra ho gyaa| ve bolIM- mAM! Apa hamArI ciMtA na kreN| jambUkumAra ne hameM aisA satya diyA hai, aisA ratna diyA hai ki aba ina bahumUlya ratnoM kI hameM koI apekSA nahIM hai|' 365
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna jamAne meM eka-eka ghara meM itane ratna hote the ki Aja to kalpanA bhI nahIM kara skte| jinhoMne jagataseTha kA nAma sunA hai, jagar3azAha kA nAma sunA hai, jinhoMne bhaiMsAzAha kA nAma sunA hai, jinhoMne bhAmAzAha kA nAma sunA hai jo jaina zrAvaka the, ve itane dhanI aura sampanna the| jagar3azAha ne jaba apanA ratna bhaNDAra dikhAyA to bAdazAha ke adhikArI cakita ho gye| jagar3azAha bolA-'ciMtA mata kro| gujarAta meM akAla hai to pUre gujarAta ko maiM anAja duuNgaa|' kanyAeM bolIM-mAM! Apake ghara meM ratna bahuta haiM kintu aba ve hamAre lie vyartha bana gaye haiN|' 'mAM! mohagrasta AdamI ina patthara ke Tukar3oM ko ratna mAnate haiN|' 'mAM! hamArA moha bhaMga ho gayA hai| hameM ina ratnoM meM koI sAra dikhAI nahIM detaa| eka rAta meM priyatama ne hameM anuttara tIna ratnoM kA jJAna karA diyA hai| vaha ratnatrayI hai samyak darzana, samyak jJAna aura samyak caaritr|' ratna rakhane vAle, ratnoM kA dhaMdhA karane vAle, ratna kA kAma karane vAle, unheM jar3Ane aura pahanane vAle yaha bhI jAneM ki ratna sirpha ve hI nahIM haiN| tIna ratna sarvazreSTha haiM aura ve haiM-samyak darzana, samyag jJAna aura samyak caaritr| samyak darzana se bar3A duniyA kA koI ratna nahIM hai| jisakA dRSTikoNa sahI ho gayA, use mahAn ratna upalabdha ho gyaa| sIkara se eka bhAI aayaa| vaha jaina nahIM thaa| pahalI bAra darzana kie| usane kahA-'maiM rAjasthAna patrikA kA tattvabodha par3hatA huuN| Apake vicAroM se mujhe nayA cintana milA hai| kucha samasyA hai use sulajhAne AyA huuN|' maiMne kahA-'bolo, kyA samasyA hai?' 'mahArAja! samasyA yaha hai ki mujhe niraMtara bure vicAra Ate haiN| niraMtara nakArAtmaka dRSTikoNa, niSedhAtmaka dRSTikoNa, negeTiva aiTiTyUDa banA rahatA hai| bar3A duHkhI huuN| isase kaise mukti pA sakatA hUM?' bahuta loga haiM jinameM nirAzA, hatAzA aura udAsI rahatI hai, bure vicAra, bure sapane Ate rahate haiN| usane kahA-'mahArAja! dina meM bure vicAra Ate haiM aura rAta ko bure sapane Ate haiN|' yahI samasyA kala eka yuvatI ne rakhI-'mujhe bure sapane bahuta Ate haiN| maiM kyA karUM?' yaha jaTila samasyA hai| agara yaha nakArAtmaka dRSTikoNa badala jAye, yaha mithyA dRSTikoNa badala jAye, darzana samyak ho jAye to usase bar3A duniyA meM koI dhanI nahIM hotaa| bar3e-bar3e dhanI loga unake caraNoM meM sira TikAte haiM, jinakA dRSTikoNa samyak bana gayA hai| ___ eka rAjA ne sunA zahara meM saMnyAsI AyA hai| galiyoM meM, kheta-khaliyAnoM meM ghUmatA rahatA hai| jahAM anAja ke dAne bikhare rahate haiM, unako cuga-cuga kara khAtA hai| rAjA ko bar3I dayA aaii| rAjA ne apane adhikAriyoM se kahA-'tuma jAo aura usa saMnyAsI ko kucha dhana de Ao, jisase vaha ThIka khA ske|' ___ adhikArI gaye, bole-'mahArAja! rAjA ne hameM bhejA hai| yaha dhana taiyAra hai| Apa ise svIkAra kareM aura acchI taraha khAnA to khA leN|' gAthA parama vijaya kI 366
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI saMnyAsI ne kahA-'mujhe bilkula nahIM caahie| koI AvazyakatA nahIM hai|' ___ adhikArI nirAza lauTa ge| rAjA ne socA-bar3A vicitra bhikhArI hai| jisake pAsa kucha bhI khAne ko nahIM hai, dAne bIna-bInakara khAtA hai aura dhana dete haiM to letA nahIM hai| bhikhArI bhI aura ThegArI bhii| khAtA hai cuga-cugakara aura apanA eka ahaMkAra bhI rakhatA hai, kucha letA nahIM hai| rAjA svayaM AyA, namaskAra kara baiTha gayA, bolA-'mahArAja! Apake pAsa khAne ko kucha nahIM hai| Apa aise dAne bIna-bIna kara khAte haiN| thor3A-sA hamArA dhana le lo| ApakA kAma ThIka cala jaayegaa|' bar3e pahuMce hue saMta the, bole-'rAjan! tuma mujhe denA cAhate ho?' 'hAM, denA cAhatA huuN|' 'kintu maiM bhikhArI nahIM hUM aura maiM lenA nahIM caahtaa|' 'Apa kyoM nahIM lenA cAhate?' 'kyoMki maiM bahuta samRddha aura samartha huuN|' 'ApakI samRddhi kahAM hai?' 'rAjan! mere pAsa svarNa siddhi kI vidyA hai| maiM cAhUM to sAre lohe ko sonA banA duuN|' yaha sunate hI rAjA kI AMkheM khula giiN| vaha vinaya se jhukA, namaskAra kiyA aura bolA-'mahArAja! yaha svarNa siddhi kI vidyA to Apa mujhe bhI sikhA do|' rAjA kA anurodha Agraha meM badala gayA 'Apa mujhe yaha sonA banAne kI kalA sikhA deN|' saMnyAsI sunatA rahA, kucha bolA nhiiN| kAphI dera rAjA ne minnateM kii| saMnyAsI bolA-'rAjan! aba batAo bhikhArI tuma ho yA maiM? kauna hai bhikhArI?' rAjA mauna ho gyaa| jisake pAsa samyak darzana hai, vaha sabase jyAdA dhanI hotA hai| vaha itanA sukha aura zAMti kA jIvana jItA hai jitanA duniyA meM koI nahIM jI sktaa| jisakA dRSTikoNa sahI bana gayA, vaha hara bAta ko ThIka socatA hai, ThIka dekhatA hai, ThIka kArya karatA hai| vaha vidhAyaka bhAva meM jItA hai| na koI IrSyA, na koI dveSa, na koI spardhA, na koI hInatA kI bhAvanA, na koI ahaMkAra kI bhAvanA kevala AtmA ke sAkSAt kI bhaavnaa| samyaka darzana kA matalaba hai AtmA kA jJAna honA. AtmA ko dekhane kI mana meM lalaka paidA ho jaanaa| yaha samyak darzana sabase bar3A ratna hai| dUsarA ratna hai samyag jnyaan| jaba taka darzana sahI nahIM hotA, jJAna bhI sahI nahIM hotaa| jJAna taba sahI hotA hai jaba darzana sahI hotA hai| ___eka AdamI ke prati dRSTikoNa bana gayA yaha AdamI acchA nahIM hai| aba vaha vyakti koI bhI kAma karegA to saMzaya paidA hogaa| acchI bAta kahegA to bhI galata lI jaayegii| sAsa ke mana meM bahU ke prati aura bahU ke mana meM sAsa ke prati dRSTikoNa galata bana gayA to phira koI bhI bAta kahegI to ulaTI lI jAyegI, bAta sulaTI nahIM hogii| putra kA pitA ke prati dRSTikoNa galata bana gayA to phira pitA koI hita kI bAta 367
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahegA to usameM bhI ahita kI bAta lgegii| dRSTikoNa hI galata hai to jJAna sahI nahIM hogaa| ziSya kA guru ke prati dRSTikoNa galata bana gayA to jo bhI guru kahegA, ziSya socegA-kahIM mere ahita ke lie to nahIM kaha rahA hai| mujhe aisA kyoM kahatA hai? yadi dRSTikoNa sahI hai to phira guru cAhe kucha bhI kahe, use lagegA-mere hita ke lie kahA jA rahA hai| uttarAdhyayana sUtra meM isa manovRtti kA sundara citraNa hai khaDDuyA me caveDA me, akkosA ya vahAya me| kallANamaNusAsaMto, pAvaTThiI tti mnnii|| jo pApadRSTi hai jisakA dRSTikoNa sahI nahIM hai, vaha guru kI hitakara bAta ko bhI samyak nahIM letaa| guru koI hita kI bAta kahate haiM to ziSya socatA hai-khaDDuyA me TholA mAra rahA hai| caveDA me-cAMTA jar3a rahA hai| akkosA ya-Akroza kara rahA hai, gAlI de rahA hai, kar3avI bAta kaha rahA hai| vahAya me-mujhe aisI bAta kaha rahA hai jaise koI cAbuka mAra rahA hai| kalyANa kI bAta bhI burI lagatI hai| kyoM lagatI hai? guru koI aniSTa karanA nahIM cAhate para isalie lagatI hai ki dRSTikoNa sahI nahIM hai| dRSTikoNa sahI nahIM hogA to jJAna bhI sahI nahIM hogaa| dRSTikoNa sahI hotA hai to phira hara bAta sahI lagatI hai| vaha guru ke kaThora anuzAsana meM bhI apanA hita aura kalyANa dekhatA hai| use guru kI apriya bAta bhI hitakara pratIta hotI hai| bahuta mahattvapUrNa ratna hai samyak drshn| dRSTikoNa sahI hai to jJAna sahI ho jaaegaa| jisa vyakti kA darzana samyak hai, jJAna samyak hai usakA cAritra apane Apa samyak ho jaayegaa| ye tIna sabase bar3e ratna haiN| samudrazrI bolI-mAM! mujhe aura merI ina sAta bahinoM ko ye tIna ratna mila gaye haiN| priyatama ne hameM tIna ratnoM kA prasAda diyA hai| aba koI AkAMkSA nahIM hai, koI cAha nahIM hai| na ghara kI, na parivAra kI, na dhana kI, na gahanoM kI aura na sAr3iyoM kI hama cAha se mukta haiN|' 'mAM! Apa hamArI bhI bAta suneN| kevala priyatama ko hI nahIM, hameM bhI AjJA deN| hama bhI sAdhvI bananA cAhatI haiN| sAsa-zvasura donoM yaha sunakara avAk raha gae, socA-yaha kyA huA? eka rAta meM itanA parivartana kaise A gayA? sArA dRzya badala gayA, sArA jagat badala gayA, sArI duniyA badala gii| aba kyA kareM? mAM bolI-beTA! maiMne jo bAta kahI thI vaha merI bhrAMti thii| para yaha tumhAre sAtha kauna khar3A hai?' 'mAM! isakA nAma hai prbhv| yaha coroM kA svAmI hai| bar3A zaktizAlI hai| bar3e-bar3e rAjA loga isake nAma se kAMpate haiN| isake sAmane koI A nahIM sakatA, itanI zaktizAlI phauja hai isake paas| yaha coroM kA saradAra hai, rAjaputra hai|' 'jambU! rAjakumAra yahAM kaise? 'mAM! maiMne tumheM batAyA thA ki ye saba corI karane Aye haiN| ye 500 cora sAmane khar3e haiM, unakA yaha mAlika hai|' 'aba kyA hogA? 'mAM! tuma inase svayaM puucho|' 368 gAthA parama vijaya kI
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ - PAR NAGAROO Modekar BHARA PRARY 6 ROMAMANAS IMA CAMERapmanmHEREness PRAMANARTAINition gAthA parama vijaya kI mAM ne pUchA-'bolo prabhava! tuma kyA cAhate ho?' 'kucha bhI nahIM caahtaa|' 'dhana cAhate ho to le jaao|' 'nahIM bilkula nahIM caahtaa|" 'to phira kyA cAhate ho?' 'mAM! jambukumAra ke pIche-pIche calanA cAhatA huuN|' mAM-pitA ne socA-kyA yaha koI sapanA hai? kyA koI mAyA hai? iMdrajAla hai? iMdrajAla meM aisA hotA hai ki jo nahIM dikhane kA dRzya hai, vaha dikhane laga jAtA hai| kyA kisI ne siyAlasiMgI phera dI hai? jo taMtra ko jAnane vAle haiM ve jAnate haiM-siyAlasiMgI phero to saba vaza meM ho jaae| jaise gaMdhahastI ke Ane para sAre hAthI nirvIrya ho jAte haiM, vaza meM ho jAte haiM, vaise hI siyAlasiMgI se loga vaza meM ho jAte haiN| maiMne bhI siyAlasiMgI ko dekhA hai| eka tAMtrika mujhe dikhAne ke lie lAyA bhI thaa| bar3A mahattva mAnA jAtA hai taMtra zAstra meN| aisA lagatA hai jambUkumAra ne siyAlasiMgI phera dI hai saba pr| sabake saba usake vaza meM ho gae haiM, sabakI eka hI AvAja hai, jaise koI ghuTTI pilA dI hai| jo bAta jambUkumAra bola rahA hai vahI bAta AThoM bahueM bolane laga gaIM, vahI bAta yaha prabhava bolane laga gayA aura vahI bAta ye sAre cora bola rahe haiN| cAroM tarapha se yahI AvAja A rahI hai-sAdhu bananA hai, sAdhu bananA hai, AtmA ko dekhanA hai| __ aba hama kevala do bace haiN| hama kyA kareM? eka dvandva khar3A ho gayA, mana meM AMdolana ho gyaa| dimAga kaMpita-sA ho gyaa| ve do-cAra minaTa avAk khar3e rhe| jambUkumAra bolA-'mAM! pitAzrI! jaldI kreN| ghar3I bIta rahI hai| hameM sudharmA svAmI ke pAsa jAnA hai| mAM! Apa hameM AjJA deM aura bahuta AnaMda se rheN|' mAM ne kahA-'beTA! mAM-pitA ko chor3akara saba jA rahe ho?' 'mAM! kyA karUM? merI vivazatA hai| maiMne isa satya ko dekha liyA hai sarve pitRbhaatRpitRvymaatR-putraaNgjaastriibhginiisnussaatvN| jIvAH prapannAH bahuzastadetat kuTumbameveti paro na kshcit|| Aja saba jagaha mujhe mAtA-pitA hI dikhAI de rahe haiN| maiM kyA karUM? aba merI duniyA badala gaI hai| aba maiM apanA nizcaya nahIM badala sktaa| Apa sukhapUrvaka ghara meM rheN| ApakI sArI vyavasthA hogii| koI 366 CA maitra
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ cintA kI bAta nahIM hai| itanA apAra dhana hai, saba kucha hai, koI kamI nahIM hai| Apa nizciMta hokara jIvanayApana kareM, yathAzakya dharmadhyAna bhI karate rheN| maiM muni banakara bhI Apake AdhyAtmika vikAsa kA cintana / kruuNgaa| ApakI sadgati ho, isake lie jAgarUka rhuuNgaa|' jambakumAra kI udAtta vicAradhArA ko sunakara mAtA-pitA kA mana bhI badalane lgaa| ve nirNaya kI sthiti para pahuMca ge| donoM eka sAtha bole-'jambUkumAra! tuma jA rahe ho, bahueM jA rahI haiM, ye saba jA rahe haiM to hama phira kyA kareMge?' sAhAhiM rUkkho lahae samAhi chinnAhi sAhAhiM jaheva khaannu| jaba zAkhA prazAkhA hotI hai taba vRkSa suMdara lagatA hai| jaba sArI zAkhAeM kATa dete haiM, taba vRkSa korA ThTha bana jAtA hai| rAta ko dekheM to kisI ko bhUta-sA lagatA hai| hama lUMTha banakara ghara meM rahanA nahIM cAhate, hama bhUta banakara ghara meM rahanA nahIM caahte| hamArI sArI zAkhAeM jA rahI haiM to hamArA bhI nirNaya yahI hai ki hama bhI sAdhu bneNge| 500 cora, jambUkumAra aura prabhava, mAtA-pitA aura ATha kanyAeM-pAMca sau bAraha vyakti taiyAra ho gye| jambUkumAra ne kahA-'hama saba sudharmA kI sabhA meM caleM aura dIkSA ke lie prArthanA kreN|' ____ kanyAoM ne anurodha kiyA-'svAmI! pahale hamAre mAtA-pitA ko bulAeM, unheM sUcanA deM ki hama saba dIkSita ho rahe haiN|' ___svAmI! Apane apane mAtA-pitA kI svIkRti prApta kara lI hai aura unheM taiyAra bhI kara liyA hai| hama gAthA bhI apane mAtA-pitA se svIkRti lenA Avazyaka mAnatI haiN| hamArA prayatna bhI yahI hogA ki hamAre mAtA- parama vijaya kI pitA bhI isa mahAn patha ke pathika bneN|' 370
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 gAthA parama vijaya kI 53 AkarSaNa aura vikarSaNa-ye do zabda hamArI mAnasika avasthA ko batalAte haiN| kisa vastu ke prati hamArA AkarSaNa hai? kisa vastu ke prati hamArA vikarSaNa hai? hama kisa vastu se alaga rahanA cAhate haiM, dUra rahanA cAhate haiN| pratyeka vyakti isakA nirIkSaNa kara sakatA hai ki merA jyAdA lagAva, jyAdA AkarSaNa kisake sAtha hai| kisI kA makAna ke prati bahuta hotA hai| acchA bar3hiyA ghara banA leM, bar3A AkarSaNa rahatA hai| kisI kA vastra ke prati AkarSaNa rahatA hai, kisI kA bhojana ke prati rahatA hai, kisI kA apane parivAra ke sadasya ke prati rahatA hai, kisI kA mitra ke sAtha rahatA hai| AkarSaNa kI koI eka nizcita paribhASA nahIM kI jA sktii| aneka vyaktiyoM kA aneka vastuoM ke sAtha bhinna-bhinna AkarSaNa hotA hai| alakSyaM lakSyasaMdhAnaM-eka prayoga hotA hai dhyAna meM - dekho bAhara aura lakSya bhItara rhe| AMkha khulI hai| dUsaroM ko yaha lagatA hai ki kidhara dekha rahA hai aura vaha dekha rahA hotA hai apane bhItara / alakSyaM lakSyasaMdhAnaMyaha dhyAna kA bahuta viziSTa prayoga mAnA jAtA hai| isameM caubIsa ghaMTA dhyAna eka kendra para lagA rahatA hai| eka hotA hai ajpaajp| eka japa bolakara kiyA jAtA hai-- Namo arahaMtANaM', 'UM arham', 'UM bhikSu' 'UM zAMti' aadi| eka hotA hai ajapAjapa | bolane kI jarUrata nahIM hotii| aisA abhyAsa ho gayA ki vaha japa prANa ke sAtha jur3a gyaa| vaha 24 ghaMTA calatA hai, nIMda meM bhI calatA rahatA hai| bhojana karo to calatA rahatA hai| kisI ke sAtha bAta karo to japa calatA rahatA hai| vaha hotA hai ajapAjapa / jambUkumAra ke AtmA kA ajapAjapa ho gyaa| hara samaya usakA dhyAna AtmA para TikA huA hai| bahuta kaThina hai AtmA para kendrita honA / isalie kaThina hai ki dikhAI de rahA hai, vaha sArA pudgala hI pudgala hai| makAna dikhAI de rahA hai, vaha pudgala hai| kapar3A, patthara Adi dikhAI de rahA hai, vaha pudgala hai| yaha zarIra dikhAI de rahA hai, vaha pudgala hai| AdamI pudgala ke prati AkRSTa hotA hai| yaha svAbhAvika bAta hai-'pudgalaispudgalAH tRptiM yAntyAtmA punraatmnaa'| pudgala pudgala se tRpta hotA hai aura AtmA AtmA se tRpta hotI hai| 371
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ - (r) ( jambUkumAra kA darzana badala gyaa| ve pudgala se Upara uTha gye| unheM cAroM tarapha AtmA hI AtmA dikhAI dene laga gaI para usa dizA meM prasthAna meM abhI bhI vyAvahArika kaThinAiyAM banI huI haiN| sabakA mata rahA-'ye jo ATha navor3hAeM haiM, inake mAtA-pitA ko bulAo, unakI AjJA bhI lo|' ___ jambUkumAra ne isa mata ko adhimAna diyaa| tatkAla saMdezavAhaka bheje| saba eka jagaha rahate nahIM the| sabake ghara bhI pAsa-pAsa nahIM the isalie ATha jagaha alaga-alaga saMdezavAhaka bheje| saMdezavAhaka pahuMce, saMdeza diyaa| mAtA-pitA ne saMdeza par3hA-'jambUkumAra AThoM navavadhuoM ke sAtha sAdhu dIkSA grahaNa kara rahA hai| isalie Apa dIkSA utsava meM zAmila ho jaaeN|' usa samaya na baranolA nikAlA, na bAje-bajAe, na Avabhagata kI, usakA koI avakAza bhI nahIM rhaa| kevala dIkSA pUrva julUsa meM AmaMtrita kiyaa| saMdeza ko par3hate hI pratikriyA huI-'yaha kyA huA? hama to socate the ki hamArI kanyAeM vahAM jAyeMgI aura jambUkumAra ko vaza meM kara leMgI, samajhA leMgI para lagatA hai ki kAma banA nhiiN| dhokhA hI huA hai|' mAtA-pitA pahuMca ge| baiThe, bAtacIta zurU huii| unhoMne pUchA-bolo, kyA bAta hai?' jambUkumAra ne vinata svara meM kahA-'dIkSA kI taiyArI hai|' 'kaba?' 'Aja aura abhii|' 'Aja to Thaharo, kala ho jaae|' 'kala kabhI nahIM aataa|' pAlI meM san 1960 meM caumAsA thaa| vahAM pratidina eka choTA lar3akA AtA, darzana karatA aura kahatA 'maiM dIkSA luuNgaa|' hama pUchate-kaba loge?' usakA uttara hotA-'Aja nahIM, kl|' usakA 'kala' aba taka bhI cala rahA hai, kabhI AyA hI nhiiN| kala kabhI AtA hI nahIM hai| jambUkumAra ne kahA-'dIkSA kala nahIM, Aja ho rahI hai|' sabane apanI-apanI putriyoM - kI ora dekhaa| unheM anubhava huA sabake cehare ullAsa se bhare haiM, koI khinna nahIM hai, udAsa aura hatAza nahIM hai| kisI ke cehare para viSAda kI rekhA nahIM hai| saba bahuta prasanna haiN| gAthA parama vijaya kI 372
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka pitA bolA-'jambUkumAra! dIkSA le rahe ho|' 'haaN|' gAthA parama vijaya kI 'hamane pahale hI kahA thA ki dIkSA aura ina kanyAoM ke sAtha vivAha-donoM virodhI bAta hai| hamane socA thA zAyada tumhArA yaha eka bacakAnApana hai| tuma mAna jAoge para lagatA hai-tumane apanI jida nahIM chodd'ii| tuma kyA sacamuca dIkSA le rahe ho?' jambUkumAra bolA-'pitAzrI! sacamuca aura kyA hotA hai? taiyArI hai|' pitA ne apanI putrI kI ora muMha kiyA, pUchA-'tuma kyA karogI pIche?' vaha vizvAsa bhare svara meM bolI-pitAzrI! pIche kauna hai? saba sAtha haiN|' 'kyA tuma bhI sAdhvI banogI?' 'hAM, pitAzrI! 'kyoM banogI?' 'pitAzrI! priyatama ne merI AMkha khola dii|' 'kyA itane dina baMda thIM?' 'hAM, baMda thIM isalie Apake sAtha rhii| aba AMkha khula gaI to inake sAtha jA rahI huuN|' 'dIkSA kyoM le rahI ho tuma?' 'pitAzrI! mujhe bheda-vijJAna ho gayA hai|' bheda-vijJAna sAdhanA kA bar3A sUtra hai| bheda-vijJAna kA eka artha hai kaayotsrg| 'AtmA bhinna zarIra bhinna', isakA jJAna ho jAnA usakA nAma hai bhed-vijnyaan|....aacaary kuMdakuMda aura unakI paraMparA ke AcArya amRtacandra ne samayasAra kalaza meM bahuta mArmika likhA bhedavijJAnato siddhA, siddhA ya kila kecn| bhedAvijJAnato baddhAH, baddhA ye kila kecn|| Aja taka bhI jitane jIva siddha hue haiM, mokSa meM gaye haiM ve saba bheda-vijJAna se hI siddha hue haiN| jo Aja taka baddha haiM, ve hI haiM, jinheM bheda-vijJAna nahIM huA hai| jaise hI bheda-vijJAna hotA hai, moha kI jaMjIreM TUTa jAtI haiM, sAMkala aura baMdhana TUTa jAte haiM, duniyA kA dRzya badala jAtA hai| ___'pitAzrI! priyatama ne moha kI jaMjIreM tor3a dI, bheda-vijJAna karA diyA aura hameM yaha anubhava karA diyA-tuma AtmA ho, zarIra nahIM ho|' ___tuma AtmA ho, zarIra nahIM yaha sAdhanA kA bar3A mahattvapUrNa sUtra hai, isakA prayoga cetanA ko UrdhvamukhI banA detA hai| hara bAta meM yaha soco-maiM AtmA hUM, zarIra nahIM huuN| ___ eka mahilA AI, bolI-'mahArAja! Aja ghara meM lar3AI ho gaI, kalaha ho gayA, bolacAla ho gii| maiMne apanI samasyA yoga zikSikA se batAI, yoga zikSikA kahatI hai-tuma zarIra meM calI gii| jaba-jaba zarIra 373 OPPER
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM jAtI ho taba-taba lar3AI hotI hai, kalaha aura saMgharSa hotA hai aura jaba-jaba AtmA meM AtI ho, sArI / lar3AiyAM samApta ho jAtI haiN|' zarIra meM jAne kA matalaba hai-moha meM cale jAnA aura zarIra se Upara uThane kA / matalaba hai-vItarAgatA kI ora cale jaanaa| jaba-jaba AdamI zarIra meM jAtA hai taba hiMsA, jhUTha, vAsanA, corI, kalaha, kadAgraha, rAga, dveSa, IrSyA-ye sArI ghaTanAeM ghaTita hotI haiN| jaba-jaba AtmA meM AtA hai taba usakA pratipakSa ho jAtA hai aura vaha hai bhed-vijnyaan| ____acchA jIvana jIne kA yaha bar3A mahattvapUrNa siddhAnta hai| eka AdamI khetI karane jAtA hai, saphAI karatA hai, paudhoM ko kATatA hai yA vRkSa ke pAsa phala lene jAtA hai yA bAr3I meM jAkara sAga-sabjI ke paudhoM ko tor3atA hai| eka krama yaha hai-sIdhA gayA, tor3a liyaa| eka prathA yaha calatI hai, Aja bhI kucha loga karate haiM-paudhe ke pAsa jAkara kaheMge, 'bhAI! tuma kSamA kro| maiM tumhAre sAtha ucita vyavahAra nahIM kara rahA hUM kintu mere jIvana kI AvazyakatA hai isalie aisA vyavahAra kara rahA huuN| merA aura koI uddezya nahIM hai| maiM anAvazyaka hiMsA bilkula nahIM kruuNgaa| tuma mujhe kSamA krnaa|' vinamratApUrvaka yaha kahakara usa paudhe ko tor3ate haiN| bhAvanA meM kitanA aMtara A gyaa| eka ora pramAda hai to eka ora jAgarUkatA hai, mana meM anAvazyaka hiMsA na karane kI bhAvanA hai| AcArya bhikSu ne isa siddhAMta ko bahuta acchI taraha se smjhaayaa| eka pazcimI lekhaka ne likhA-'alpa-hiMsA acchI hai|' thor3I hiMsA karanA jainoM kI dRSTi se acchA hai| hamane isa para TeppaNI kI yaha lekhana ThIka nahIM hai| isa para AcArya bhikSu kA dRSTikoNa spaSTa hai thor3I hiMsA karanA acchA gAthA nahIM hai| hiMsA kA alpIkaraNa karanA acchA hai| bhASA aura bhAva meM bahuta aMtara A gyaa| hama hiMsA ko acchA parama vijaya kI nahIM mAna rahe haiM kintu hiMsA ke alpIkaraNa ko acchA mAna rahe haiM, hiMsA ko kama karanA acchA hai| bhagavAna mahAvIra kA siddhAMta hai-Avazyaka hiMsA bhI dharma nahIM hai| vaha karanI par3atI hai| apanI vivazatA ko svIkAra karo aura sAmane vAle prANI se kSamA mAMgo-vivaza hokara mujhe yaha karanA par3a rahA hai| ___ yaha eka bheda-vijJAna kI bhAvanA hai| jaba bheda-vijJAna A gayA-maiM AtmA huuN| mujhe AtmA meM rahanA hai naura yaha zarIra to sAdhana hai, isako mAtra calAnA hai, aura kucha nhiiN| jisameM yaha bheda-vijJAna ho gayA, vaha cAyegA to kisa bhAvanA se khAyegA? bhAvanA yaha hogI-vraNasaMjana eva bhUyaM' jaise zarIra ke vraNa ho gyaa| Na ko ThIka karane ke lie gur3a-ATe kI lUparI bAMdhate haiN| kyA vraNa ke lie lUparI athavA halavA khilA he haiM? nahIM, vraNa kA upacAra karate haiN| Ajakala peTrola DAlate haiM kAra meM, purAne jamAne meM gAr3I ke khaMjana gAte the isalie ki cakkA ghise nahIM, ThIka se calatA rhe| sAdhaka isI bhAvanA se bhojana kare ki mAtra rIra calatA rahe aura dhyAna AtmA meM rhe| kanyAeM bolIM-pitAzrI! priyatama ne bheda-vijJAna kA marma hameM samajhA diyA hai isalie aba hama tmistha haiM, zarIrastha nahIM haiN|' eka hotA hai zarIrastha aura eka hotA aatmsth| jo zarIrastha hotA hai, vaha zarIra meM hI rahatA hai. zarIra hI jItA hai, usakA AtmA kI ora dhyAna hI nahIM jaataa| jo Atmastha hotA hai, vaha AtmA meM rahatA hai, tmA meM jItA hai| vaha zarIra ko AtmA kA AvAsa mAtra mAnatA hai|' 74
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI 'pitAzrI! hama Atmastha haiM, AtmA meM raha rahI haiN| hamArA daSTikoNa badala gayA hai isalie pitAzrI! Apa ciMtA na kreN| maiM pIche nahIM rahUMgI, priyatama ke sAtha-sAtha rahUMgI, sahabhAginI bnuuNgii|' ___pitA ne socA-eka dina meM kAyAkalpa ho gyaa| itanA jJAna kahAM se A gayA? itanI jAnakArI kahAM se A gaI? kala taka to rAga se raMjita thI, premAlApa aura priyamilana kI AkAMkSA thI, Aja dUsarA hI rAga AlApa rahI hai| rAga kaise virAga meM badala gayA? AThoM pitAoM aura mAtAoM ne apanI-apanI patriyoM se puuchaa| sabakA eka hI uttara thA-'hamAre mana meM eka lalaka paidA ho gaI hai ki hameM AtmA kA sAkSAtkAra karanA hai|' 'pitAzrI! mAtAzrI! hamane Apako dekhA hai, makAna ko dekhA hai, parivAra ko dekhA hai, dhana aura gahanoM ko dekhA hai, na jAne kitane padArthoM ko dekhA hai para eka cIja ko nahIM dekhA, jo Aja taka adRzya aura adRSTa banA huA hai, vaha hai hamArI aatmaa|' 'pitAzrI! Azcarya hai ki bAhara to sabako dekha rahe haiM kintu jo hamAre bhItara hai, usako hama nahIM dekha rahe haiN| aba hama usa dizA meM jAnA cAhatI haiM, jahAM zarIra meM avasthita AtmA ko dekha skeN| jahAM hama dUdha meM ghI ko dekha skeN| 'pitAzrI! dUdha ko to hama dekhate haiM para usameM chipe ghI ko hama nahIM dekhte| makkhana kahAM dikhAI detA hai? hama dUdha meM chipe ghI aura makkhana ko pAnA cAhatI haiM?' pitA ne kahA-'sAdhu banane se kyA hogA? tuma yadi AtmA ko dekhanA cAhatI ho to ghara meM rahakara hI dekha sakatI ho| sAdhvI kyoM bana rahI ho? 'pitAzrI! aise AtmA kA sAkSAtkAra nahIM hotaa| priyatama ne hameM yaha rahasya samajhA diyA hai ki AtmA ko dekhanA hai to kyA-kyA karanA hogaa|' 'pitAzrI! maiM Apako eka kahAnI sunAtI huuN|' 'eka gAMva meM eka dArzanika tattvavettA aayaa| usane apane pravacana meM Atma-sAkSAtkAra kI bahuta gAthA gaaii| eka yuvaka bolA-'mahAzaya! isa carcA ko baMda kro| tuma balapUrvaka yaha kahate ho ki AtmA hai| yadi hathelI meM lekara AtmA ko dikhA do to maiM mAnUM ki AtmA hai| nahIM to yaha kevala jhUThI bakavAsa hai|' yuvaka ke tarka ne sAre vAtAvaraNa ko badala diyaa| kucha loga kahane lage ki yuvaka kI bAta ThIka hai| dekhate haiM-dArzanika kyA karatA hai? yadi yaha AtmA ko dikhA degA to isakI kathA sahI hai| anyathA mAneMge ki jhUThI bakavAsa hai| ___ dArzanika ne kahA-'yuvaka! mujhe bolate hue bahuta dera ho gii| mere kaMTha sUkha rahe haiN| garmI kA mausama hai| kucha bhUkha bhI lagI hai| tuma eka gilAsa dUdha le Ao phira maiM tumheM AtmA ko hathelI meM rakhakara dikhA duuNgaa|' yuvaka tatkAla gayA aura eka gilAsa dUdha le aayaa| dArzanika ne gilAsa hAtha meM le lii| usane gilAsa ke bhItara jhAMkanA zurU kiyA aura kucha kSaNa taka jhAMkatA hI calA gyaa| 375
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 yuvaka bolA-'mahAzaya! Apa kyA kara rahe haiM? Apa jaldI dUdha pIeM aura AtmA ko dikhaaeN|' 'yuvaka! maiMne sunA hai-dUdha meM ghI hotA hai, makkhana hotA hai| maiM dekha rahA hUM ki vaha kahAM haiM? mujhe abhI vaha dikhAI nahIM diyaa|' yuvaka ne upahAsa ke svara meM kahA-'tuma kaise dArzanika ho? itanI choTI-sI bAta bhI nahIM jaante| mahAzaya! dadha meM makkhana bhI hotA hai, ghI bhI hotA hai kintu kyA vaha aise dikhAI degA?' dArzanika to kaise dikhAI degA?' 'mahAzaya! dekhane kA eka tarIkA hotA hai| abhI korI darzana kI pothiyAM par3hI haiM, vyavahAra kA jJAna nahIM sIkhA hai|' 'yuvaka! tuma batA do ki ghI kA kaise patA calatA hai?' 'mahAzaya! pahale garma karo, tapAo phira dUdha ko jAmana dekara jamAo, dahI banAo, phira dahI ko matho taba makkhana niklegaa|' dArzanika 'yuvaka! tumane bahuta acchI bAta btaaii| aba to tumhAre prazna kA samAdhAna ho gayA?' yuvaka 'kyA samAdhAna ho gayA? Apane uttara kahAM diyA hai? na to Apane dUdha pIyA aura na AtmA ko dikhaayaa| 'yuvaka! tumane svayaM apane prazna kA uttara de diyA?' yuvaka (Azcarya ke sAtha)-'maiMne kyA diyA?' 'yuvaka! AtmA aise hAtha meM dikhAI nahIM detii| pahale apane Apako tapAo, tapasyA karo phira jmaao| yaha mana bar3A caMcala hai| jAmana dekara mana ko jamAo, phira maMthana karo, bilaunA kro| AtmA hAtha meM dikha jaayegii|' 'pitAzrI! tapAye binA, jamAye binA aura maMthana kiye binA AtmA kA sAkSAtkAra nahIM hotaa| yaha sIdhA kAma nahIM hai isIlie sAdhvI bananA jarUrI hai, sAdhu bananA jarUrI hai|' 'pitAzrI! binA tapasyA ke Atma sAkSAtkAra kaise saMbhava hai?' putriyoM ne bAta isa prakAra prastuta kI ki unakA dimAga bhI ghUmane laga gyaa| unhoMne socA-hama itane bar3e ho gaye para aisI tattvajJAna kI bAta hamane kabhI nahIM sunii| eka rAta meM hI jambUkumAra ne kaisI bhAMga kI ThaMDAI pilAI hai ki inakI duniyA hI dUsarI bana gaI hai| holI parva ke dinoM meM kabhI-kabhI loga bhAMga kI ThaMDAI banAte haiM, pilAte haiN| use pIte hI vyakti besudha-sA ho jAtA hai| aise abhUtapUrva dRzya dikhAI dene laga jAte haiM ki sira cakarAne laga jAtA hai| maiMne bhI yaha anubhava kiyA hai| jaba maiM vairAgI thaa| dasa varSa kI avasthA rahI hogii| eka bAra rAmagar3ha gyaa| rAmagar3ha ke eka prasiddha seTha the pauddAra jAti ke| unase hamAre saMsArapakSIya saMbaMdhI chAjer3a parivAra ke acche saMbaMdha the| unako patA lagA eka choTA baccA hai, vairAgI hai, sAdhu banane vAlA hai| unakI ora se hameM bhoja diyA gyaa| gAthA parama vijaya kI 376
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI bhoja meM ThaMDAI bnaaii| ThaMDAI meM bhAMga thii| maiMne vaha ThaMDAI pI lii| ThaMDAI pIne ke bAda duniyA badalane lagI, sArA sira cakarAne laga gyaa| aisA lagA ki duniyA kyA hai? bahuta vicitra sthiti bana gii| bar3I muzkila se mujhe saMbhAlA gyaa| pitA-mAtA ne socA-aisI koI ghuTTI yA ThaMDAI pilAI hai ki sabakA dimAga badala gayA hai| ye kanyAeM, jo kucha nahIM jAnatI thIM, Aja aisA lagatA hai ki pUrI tattvavettA bana gaI haiN| mAtA-pitA ne jambUkumAra se bhI bAta kii| jambUkumAra ne sArA tattva samajhAyA--'sAsa-zvasurajI! Apa saba baiThe haiN| ye ApakI kanyAeM haiM, putriyAM haiM, inako svIkRti deM aura maiM bhI ApakA dAmAda bana gyaa| mujhe bhI svIkRti deN| maiM dIkSA lenA cAhatA hUM, ye bhI dIkSA lenA cAhatI haiM aura mere mAtA-pitA bhI mere sAtha hI muni aura sAdhvI bananA cAhate haiN| kevala ApakI svIkRti kI jarUrata hai|' kanyAoM ke mAtA-pitA ne sArA vAtAvaraNa dekhaa| usakA aisA asara huA ki unakA bhI mana badala gyaa| unhoMne socA-ye dUdhamuMhI bacciyAM, jinakI avasthA 15 varSa hai, jambUkumAra svayaM bhI 16 varSa kA hai| ye saba sAdhu bana rahe haiM, isake mAtA-pitA bhI bana rahe haiM to hama kyoM pIche raheM? hamane saMsAra ko dekhA hai, bhogA hai, saba kucha kiyA hai, Akhira to eka dina tyAga ke mArga para jAnA hI hogaa| binA tyAga kiye yaha dhana kA cipakAva, sattA kA cipakAva chUTegA nhiiN| ____isa tathya ko hama saba jAnate haiM ki jahAM dhana, kursI, sattA kA cipakAva hotA hai vahAM kaisA daMgala hotA hai? yaha kabhI sahasA chuuttegaa| Akhira eka dina to visarjana karanA hai, chor3anA hai, tyAganA hai| eka drutagAmI tvarita ciMtana zurU ho gayA aura vaha eka nizcaya meM badala gyaa| tarkazAstra meM AtA hai-utpalazatapatrabhedavateka sUI se cheda kiyA aura kamala ke sau patte eka sAtha biMdha ge| aisA lagatA hai sabake hRdaya eka sAtha biMdha gye| cintana kA krama to rahA hai para krama kA patA nahIM cltaa| ciMtana itanA teja gati se calA aura sabane nirNaya le liyaa| eka sAmUhika nirNaya ho gyaa| ATha mAtA aura ATha pitA-solaha kA eka svara uThA-hama bhI tumhAre sAtha haiN|' jambUkumAra ne sAdhuvAda dete hue kahA-'mAtAzrI! pitAzrI! bahuta acchI bAta hai| svAgatam susvaagtm| svAgata hai aapkaa| kyA sacamuca sAdhu bananA cAheMge?' 'haaN|' yaha kahate hue sabake mukha damaka utthe| ___ jambUkumAra prasanna huaa| putriyoM ko bhI bar3I prasannatA huI ki hamAre mAtA-pitA usI acche mArga para jA rahe haiM, jisa para jAne ke lie hama tatpara haiN| hamane usa yuga ko dekhA hai, jaba pitA-mAM, beTA-beTI, cAra-pAMca vyakti eka sAtha dIkSA le lete the| pati-patnI kI eka sAtha dIkSA hotI thii| jaba maiMne dIkSA lI, usa yuga meM aneka saMta apanI patniyoM ke sAtha dIkSita hue lekina jambUkumAra ke sAtha eka pUrA kAphilA jur3a gayA hai| nau mAtA, nau pitA, ATha putriyAM, eka putra, coroM kA saradAra prabhava aura pAMca sau cora-sabakA eka hI svara-hama saba sAdhu bneNge| hanee na 377
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ akele jambUkumAra ne aise prabhAvaka aura sammohaka vAtAvaraNa kA nirmANa kiyA ki usake sAtha 527 vyakti taiyAra ho ge| jambUkumAra ne pUchA-kaba dIkSA lenI hai Apako?' 'zubhasya zIghram-Apa jaba kaheM, hama tabhI taiyAra haiN| zubha kArya meM derI kyoM?' 'abhI Apa ghara se Ae haiN| ghara ko saMbhAlanA hai, vyavasthA karanA hai|' 'nahIM, vyavasthA saba ho jaayegii| 'kyA dIkSA abhI lenI hai?' 'hAM, Apake sAtha hI lenI hai|' mAtA-pitA ne bAta kala para nahIM chodd'ii| vyakti kala para chor3e to bAta laMbI ho jAtI hai| kaMjUsa AdamI ko kisI ko denA hotA hai to vaha kala para chor3a detA hai| eka bArahaThajI ne virudAvalI gaayii| seTha rAjI ho gayA, bolA-'pagar3I duuNgaa|' bArahaTha bar3A khuza huaa| vaha dUsare hI dina seTha ke ghara pahuMca gayA, bolA-'seTha sAhaba! Apane pagar3I dene ke lie kahA thA, pagar3I do|' 'are, kaba kahA thA?' 'Apane kala hI to kahA thaa|' 'are bholA kahIM kA! tuma Aja hI A ge| tuma samajhate nahIM ho hama bAMdha pUta bAMdha pote parapote bAMdha, vahI pAga phira hama tumako dilaaeNge| are bhAI! pagar3I maiM bAMdhUMgA, phira merA beTA bAMdhegA, phira merA potA bAMdhegA, phira merA parapotA baaNdhegaa| usake bAda vahI pAga maiM tumako duuNgaa|' jambUkumAra ne dIkSA ke lie kala kI pratIkSA nahIM kii| Aja aura isI kSaNa ko cunaa| 528 vyaktiyoM kI eka senA taiyAra ho gii| vaha prasthAna kara rahI hai sudharmA kI sabhA meM jAne ke lie| isa prasthAna ne rAjagRha nagara meM eka Azcarya aura kutUhala ke vAtAvaraNa kA nirmANa kara diyaa| gAthA parama vijaya kI 78
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI utsukatA samaya ko bahuta laMbA kara detI hai| koI kAma karanA hotA hai aura vaha sAdhAraNa DhaMga se calatA hai to samaya kI laMbAI kA bodha nahIM hotaa| utsukatA bar3hI huI hotI hai to eka-eka pala bhArI banatA hai| yahI to anekAMta kA sApekSavAda hai| pUchA jAe-kAla choTA yA bar3A? isakA ekAntataH uttara nahIM diyA jA sktaa| kAla to apanI gati se calatA hai para anubhUti meM laMbAI aura choTAI kA aMtara A jAtA hai| eka kAla bahuta laMbA lagatA hai, eka bahata choTA lagatA hai| ___AinsTIna se usakI patnI ne pUchA-'ApakA yaha sApekSavAda kyA hai?' AinsTIna ne kahA-'dekho, jaba koI apane priya vyakti ke pAsa baiThatA hai to use eka ghaMTA bhI do minaTa jaisA lagatA hai| usI ko jalatI huI bhaTThI ke pAsa le jAkara biThA deM to do minaTa bhI ghaMTA jitanA lagatA hai|' jambUkumAra sahita saba taiyAra ho gaye to pala-pala bar3A lagane lgaa| sabameM eka tvarA ho rahI hai-jaldI calo, sudharmA svAmI kI sabhA meM clo| ____ prasthAna zurU huaa| janatA ko patA laga gayA-jambUkumAra dIkSA ke lie jA rahA hai| kautUhalapUrNa Azcarya huA kala to vivAha huA, itanA daheja AyA aura Aja muni bana rahA hai, saba chor3a rahA hai| na jAne kitane logoM ke mana meM lAra TapakI hogI-kAza! itanA dhana hameM milatA to hama kabhI chor3ate hI nhiiN| kitanA dhana milA, daheja meM apAra saMpadA milI, use chor3a rahA hai| kucha logoM ne jambUkumAra kI samajha para TippaNI karate hue kahA-itanA dhana chor3akara sAdhu bananA-yaha kaisI samajha hai! ___ jo loga dhana ke lobhI haiM, dhana meM Asakta haiM unake yaha bAta kabhI samajha meM nahIM AtI ki koI vyakti itanA dhana chor3a sakatA hai! ve yaha soca bhI nahIM sakate kintu jo virakta haiM, anAsakta haiM, unake mukha se sAdhuvAda ke svara prasphuTita ho rahe haiM 'jambUkumAra ne bar3A kArya kiyA hai| apAra dhana-vaibhava, nava vivAhita kanyAoM kA tyAga kara sacamuca eka Adarza upasthita kiyA hai|' 420 376
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ __carcA aura paricarcA ke madhya jambUkumAra ne ghara se abhiniSkramaNa kiyaa| usake pIche ATha kanyAeM, paTThAraha mAtA-pitA aura 501 cor| bIca meM saikar3oM loga milate haiM, paraspara pUchate haiM kauna haiM?' 'jambUkumAra! dIkSA le rahA hai|' 'ye sAre kahAM jA rahe haiM?' 'ye saba sAdhu banane jA rahe haiN|' 'kyA saba sAdhu baneMge?' 'hAM, saba sAdhu bneNge| loga Azcarya ke sAtha muMha meM aMgulI DAlate haiM, sAdhuvAda dete haiN| logoM kI AkAMkSA, jijJAsA, prazna aura samAdhAna ke bIca se gujarate hue 528 mumukSuoM ne sudharmA vAmI kI sabhA meM praveza kiyaa| ___ Aja kI vidhi prAcIna vidhi se bhinna hai| pahale mumukSu saMsthA meM bharatI hote haiM, phira pratikramaNa kA deza hotA hai, dIkSA kA Adeza hotA hai, usake pazcAt dIkSA hotI hai| usa yuga meM na to koI pratikramaNa kA Adeza huA, na pAramArthika zikSaNa saMsthA meM praveza kiyaa| usa ga meM pAramArthika zikSaNa saMsthA hI nahIM thii| na vairAgI bane, na baranaule khaaye| prAsAda se abhiniSkramaNa kayA, sudharmA sabhA meM pahuMce, vaMdanA kI, khar3e hue, khar3e hokara vinata svara meM bole-'bhaMte! hama saba dIkSA nA cAhate haiN| Apa anugraha kareM, hama sabako dIkSita kreN|' sudharmA svAmI sarvajJa the| unheM saba jJAta thaa| unheM koI Azcarya nahIM huA kintu dUsare sAdhuoM ko rUra Azcarya huA itane vairAgI eka sAtha kahAM se A gaye? kabhI dasa-bIsa sAtha meM dIkSA hotI hai aura bhI battIsa eka sAtha ho jAtI hai para itane vairAgI, pAMca sau se adhika vairAgI eka sAtha kahAM se Aye ? sAdhu-sAdhviyoM meM bhI eka phusaphusAhaTa zurU ho gii| jambUkumAra sAdhu banegA yaha bAta to hamane sunI kintu jambUkumAra ke sAtha itane loga dIkSA leNge| yaha to hamane kabhI sunA hI nhiiN| Aja acAnaka kaise gaye? jijJAsA thI sAdhu-sAdhviyoM meN| unhoMne eka sadgRhastha se pUchA-'bhAI! ye sAre kauna haiM?' ___ sadgRhastha ne batAyA-jambUkumAra hai, usakI ATha patniyAM haiM, sabake mAtA-pitA haiM aura pAMca sau gAthA parama vijaya kI 'are! cora Aye haiM dIkSA lene ke lie?' sabakA jJAna samAna nahIM hotA, sabakA cintana samAna nahIM hotaa| ulajhana meM par3a gae cora aura dIkSA ne Aye haiN| kaise hogA? bar3I asamaMjasa kI sthiti bana gii| samrATa zreNika ke samaya kI ghaTanA hai| abhayakumAra pradhAnamaMtrI thaa| usa samaya eka kaThihAre ne dIkSA / lakar3ahArA-jo kala taka jaMgala meM IMdhana, lakar3iyAM kATakara lAtA thA sAdhu bana gyaa| ve muni jidhara jAte, loga Adara sammAna nahIM dete, kahate-dekho yaha lakar3ahArA hai| lakar3iyAM bInatA thA, lakar3iyAM 30
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI RRBAR kATakara lAtA thaa| Aja sAdhu bana gyaa|' vaha muni ina vAkyoM ko suna parezAna ho gyaa| usane apanI samasyA gurudeva ke sAmane prastuta kii| AcAryazrI ne abhayakumAra se kahA-'yaha lakar3ahArA muni bana gyaa| bar3A acchA sAdhu hai kintu loga isakI avajJA karate haiM, avahelanA karate haiN| isakA usake mana para thor3A asara bhI ho jAtA hai| hama yahAM se vihAra kara deM, yahAM na rheN|' jAnakAra kSetra meM rahane meM thor3I kaThinAI hotI hai| isIlie kahA gayA-paricita kSetra meM jaldI nahIM jAnA caahie| atiparicita kSetra meM to bilkula nahIM jAnA caahie| atiparicayAdavajJA kasya no mAnahAniH ati paricaya kI sthiti meM kisakI avajJA nahIM hotI, kisakI mAnahAni nahIM hotI? cAMda rAta ko rahe to ThIka hai| dina meM rahatA hai to korA bAdala kA Tukar3A-sA bana jAtA hai| jaise sUraja rAta ko nahIM dikhatA vaise cAMda bhI dina meM na AtA to ThIka rahatA para cAMda ne moha kara liyA, atiparicaya kara liyaa| atiparicaya hone se mAnahAni hotI hai| loga dhyAna hI nahIM dete, samajhate haiM-AkAza meM koI bAdala kA Tukar3A khar3A hogaa| ___merI dIkSA ke nau mAsa bAda muni buddhamallajI kI dIkSA huii| pUjya kAlUgaNI rAjagar3ha pdhaare| rAjagar3ha-sAdulapura meM hama bAhara jaMgala meM jAte to rAste meM vahI skUla AtI, jisameM muni buddhamallajI par3he the| skUla ke chAtra, jo unake sAtha par3hane vAle the, jora-jora se bolate--'yaha budhiyA jA rahA hai, budhiyA jA rahA hai|' munijI ko bar3A aTapaTA lgtaa| paricita kSetra meM bar3I kaThinAI hotI hai| aparicita raheM taba taka ThIka hai| jaba paricaya ho gayA ki cora hai taba bar3A kaThina lgaa| jaba paricaya ho gayA ki yaha kaThihArA hai to logoM ke mana meM bhAvanA dUsarI bana gii| abhayakumAra ne kahA-'mahArAja! Apa vihAra na kreN| maiM isakA upAya kara duuNgaa|' ___ eka dina abhayakumAra ne sAmaMta, maMtrI sabako bulA liyaa| vaha sabase ghirA huA bAjAra meM jA rahA thaa| eka nizcita yojanA thii| udhara se vaha lakar3ahArA muni aayaa| logoM kA dhyAna usakI ora calA gayA-vaha kaThihArA A rahA hai| abhayakumAra tatkAla apane ratha se nIce utraa| abhayakumAra utare to kauna ratha para baiThA raha sakatA hai? jitane maMtrI, sAmaMta the, saba nIce utara gye| abhayakumAra sIdhA lakar3ahArA muni ke pAsa gyaa| jAkara pradakSiNA pUrvaka tIna bAra uTha-baiThakara vaMdanA kii| sAre sAmaMta, maMtrI dekhate raha gaye mahAmaMtrI abhayakumAra kyA kara rahA hai? haMsI ke phavvAre bhI chUTa gye| sAmane to koI nahIM AyA para pIche se hAsya aura makhaula zurU ho gyaa| abhayakumAra ne dekha liyaa| vaha bar3A catura thaa| rAjyasabhA kA smy| samrATa zreNika aura mahAmaMtrI abhayakumAra apane Asana para baitthe| abhayakumAra ne rAjasabhA ke sadasyoM kI ora unmukha hote hue yaha prasaMga upasthita 381 /
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ em yA-'Aja mArga meM eka sAdhu milaa| maiMne usakI vaMdanA kii| Apa saba musakarA rahe the, haMsa rahe the| maiM nanA cAhatA hUM ki haMsI kA kAraNa kyA hai?' abhayakumAra ne yaha pUchA to saba ghabarA gye| kyoMki vaha bar3A prabhAvazAlI thA, itanA buddhimAna thA ki ba usakA lohA mAnate the| yaha mAnate the ki abhayakumAra prasanna hai to bhagavAna bhI prasanna haiN| abhayakumAra rAja hai to koI bacAne vAlA nahIM hai| ekachatra anuzAsana calatA thaa| eka sabhAsada bolA-'mahAmaMtrI! kSamA reM, galatI huI hai|' 'kyoM huI?' 'hamAre mana meM AyA ki kala taka to yaha lakar3ahArA thA, lakar3iyAM kATakara lAtA aura bectaa| Aja sAdhu kA veza pahana liyaa| Apa usake sAmane jAkara isa prakAra jhukate haiN| hameM yaha dekhakara haMsI A gii|' bAta ko mor3a dete hue abhayakumAra bolA-'Aja maiM eka Adeza denA cAhatA huuN| rAjyasabhA yA maMtrI pariSad kA koI sadasya kala se agni kA sevana nahIM kregaa| kaccA pAnI nahIM piiyegaa| kacce pAnI kA upayoga nahIM kregaa| brahmacArI rhegaa|' 'kaba taka....?' 'jaba taka punaH AjJA na ho taba taka yaha Adeza diyA jAtA hai|' saba ghabarAe, bar3I samasyA ho gii| jo khule rahane vAle the, unheM niyama meM bAMdha diyaa| eka dina bhI bar3I muzkila se biitaa| dUsare dina Ae aura kSamAyAcanA kI-Apa kSamA kreN| hamase to rahA nahIM jA sktaa|' mahAmaMtrI ne kahA-'dekho, yaha bahuta lAbha kamAne kA avasara hai| jo jIvana bhara kacce pAnI kA Asevana nahIM karegA, agni kA sevana nahIM karegA aura brahmacArI rahegA use maiM tIna karor3a sonaiyA duuNgaa|' dUsare dina phira Ae, bole-'mahAmaMtrI! kSamA kreN| hama nahIM raha skte|' 'are! tIna karor3a sonaiyA mila rahA hai?' 'cAhe pAMca karor3a mila jAe, hama to raha nahIM skte| bilkula saMbhava nahIM hai hamAre lie|' mahAmaMtrI abhayakumAra bolA-tuma kahate ho ki yaha bhikSu lakar3ahArA thA, garIba AdamI thA, lakar3iyAM becakara roTiyAM khAtA thA, Aja sAdhu bana gyaa| isane kyA tyAga kiyA? sabhAsado! isane kama se kama tIna karor3a sonaiyA kA to tyAga kiyA hai, jo tuma nahIM kara skte| jo sAdhu ahiMsaka banatA hai, satyavratI, acauryavAdI, brahmacArI, aparigrahI banatA hai usane kama se kama pAMca karor3a sonaiyA kA to tyAga kara hI diyA hai| tuma aise tyAgI kA makhaula karate ho?' sabakA mana badala gayA, sabane pazcAttApa ke svara meM kahA-'hamane galatI kI hai| Apa kSamA kreN| hama para yaha pratibaMdha na lgaaeN| nahIM to jInA dUbhara ho jaayegaa|' ___ yahI prazna sudharmA kI sabhA meM prastuta ho gayA ye to cora haiN| ye kyA sAdhu baneMge? coroM ko sAdhu banA rahe haiN| ye kyA sAdhanA kareMge? kyA dIkSA ke lie koI bhalA AdamI milatA nahIM hai? koI sAhUkAra milatA nahIM hai? 382 gAthA parama vijaya kI
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI vaha sudharmA kA samaya thaa| cauthA ara thA isIlie kevala thor3A-sA UhApoha huaa| agara Aja aisA ho jAye, kisI cora ko dIkSA de deM to bavaMDara ho jaaye| samAcAra-patroM meM aise samAcAra chape, eka ke bAda eka nyUja nikalatI calI jAe aura eka bhayaMkara vAtAvaraNa bana jaae| kintu samaya kA antara hotA hai, deza kA antara hotA hai, cintana kA antara hotA hai| thor3I bAta to huI para Age nahIM bar3ha skii| sudharmA ne kahA-'devAnupriyo! dIkSA lenA cAhate ho?' saba khar3e ho gaye, bole-'hAM, dIkSA lenA cAhate haiN|' purAnI prathA alaga thI, paddhati alaga thii| sudharmA ne kahA-'ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdha karehi-yathAsukham! tumhArI dIkSA lene kI icchA hai to vilamba mata kro| eka sAtha pUrI senA khar3I ho gaI, 528 vairAgiyoM kI eka paMkti khar3I ho gii| sudharmA svAmI ne sabake AbhAmaMDala ko dekhaa| prAcIna paddhati rahI hai-guru kisI ko ziSya banAtA to usake AbhAmaMDala ko dekha letaa| sudharmA svAmI atizaya jJAnI the, sarvajJa the| acchA anubhavI, jAnakAra guru hotA hai use bhI pUchane kI jyAdA jarUrata nahIM pdd'tii| vaha AbhAmaMDala ko par3ha letA hai| vyakti kA AbhAmaMDala jitanA pramANa hotA hai, muMha kI vANI utanI pramANa nahIM hotii| yaha vyakti kaisA hai? kisa prakAra rahegA? isakA caritra kaisA hai? isakA jIvana kaisA hai? isakI manovRtti kaisI hai? isakI bhAvadhArA kaisI hai? pUrA adhyayana AbhAmaMDala se ho jAtA hai| AbhAmaMDala yAnI lezyA kA ckr| ____ chaha lezyAeM hotI haiM-kRSNa lezyA, nIla lezyA, kApota lezyA, tejolezyA, padmalezyA aura shuklleshyaa| ina lezyAoM kA, eka pudgala kA AbhAmaMDala hara vyakti ke zarIra para rahatA hai| jo vyakti pavitra mana, pavitra vicAra, pavitra bhAvadhArA vAlA hotA hai usakA AbhAmaMDala bahuta tejasvI, vyApaka aura acchA hotA hai| eka vyakti baiThatA hai to usake AbhAmaMDala se pUrA kamarA bhara jAtA hai| usameM dUsarA koI jAkara baiThatA hai to usako bar3I zAMti kA anubhava hotA hai aura ekadama samAdhAna ho jAtA hai| ____ hama loga san 1964 meM dillI meM the| pUnA se eka DaoNkTara Ae jo AbhAmaMDala vizeSajJa the| unhoMne prekSAdhyAna kA sAhitya par3hA, lezyAdhyAna aura AbhAmaMDala pustaka pddh'ii| par3hane ke bAda svataH abhyAsa zurU kara diyaa| usane kahA-'AcAryazrI! maiM aba cikitsA karatA hUM, nidAna karatA huuN| yaMtroM ke sahAre nahIM rhtaa| maiM AbhAmaMDala kA phoTo letA huuN| jaise eka aMgUThe kA phoTo liyaa| usakA vizleSaNa karane se mujhe patA laga jAtA hai ki kauna-sI bImArI hai| yaha nidAna ke pracalita srotoM se jyAdA prabhAvI hai| eka aMguSTha ke phoTo se bImArI dhyAna meM A jAtI hai|' ___gurudeva kI sannidhi meM eka dina unakA vaktavya rakhA gyaa| apane vaktavya meM unhoMne eka bAta kahI-'gurudeva! Apake pAsa saikar3oM mahilAeM baiThI rahatI haiM, bolatI nahIM haiN| sevA meM mahInoM taka rahatI haiM aura eka zabda bhI bolane kA kAma nahIM pdd'taa| mUka bhAva se baiThI rahatI haiN| ghaMTA, do ghaMTA baiThatI haiM, calI jAtI haiN| phira bhI unako bar3A sukha milatA hai| isakA kAraNa kyA hai?' ___Aja hI eka bahina ne kahA-pAMca-sAta mahInA ho gyaa| gurudeva ke darzana nahIM hue| maiM to chaTapaTAne laga gaI, maiMne kahA-mujhe jaldI vahAM le jaao|' yaha kyA hai? 383 Posanimaamana L
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ nm AbhAmaMDala vizeSajJa ne kahA-'ApakA AbhAmaMDala itanA prabhAvazAlI hai ki AsapAsa meM baiThane vAlA vyakti toSa kA anubhava karatA hai| cAheM Apa eka zabda bhI na boleM to bhI usako bahuta zAMti kA anubhava o hotA hai|' _ jisa vyakti kA AbhAmaMDala pavitra hotA hai usake pAsa Ane para mana kA vaira, virodha, zaMkAeM, kuzaMkAeM, durbhAvanAeM saba samApta ho jAtI haiN| isIlie to kahA gayA jahAM tIrthaMkara kA, kevalI kA AbhAmaMDala hotA hai vahAM sAMpa aura nevalA, bakarI, hiraNa aura siMha saba pAsa meM Akara baiTha jAte haiM, vaira bhAva bhUla jAte haiN| zera baiThA hai, kharagoza yA hiraNa Akara zera para car3hatA hai to bhI vaira nahIM hotaa| khAne kI bAta mana meM nahIM aatii| yaha parivartana kaise hotA hai? usa samaya dimAga kA sArA cintana badala jAtA hai| jo cintana kI urmiyAM, taraMgeM uThatI haiM ve zAMta hotI haiN| mana meM koI vaira kA bhAva hI nahIM aataa| yaha AbhAmaMDala kA, lezyA kA parivartana hai| ___ sudharmA svAmI ne dekhA ye kabhI cora the para aba inakA AbhAmaMDala ekadama badala gayA hai| ye saba yogya haiN| ___ sudharmA svAmI ne isa Agama sUkta kA uccAraNa kiyA hogA-karemi bhaMte! sAmAiyaM savvaM sAvajjaM jogaM paccakkhAmi jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAyeNaM na karemi na kAravemi karataM pi annaM na samaNujANAmi tassa bhaMte! paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosiraami| dIkSA ke lie sannaddha 528 vyaktiyoM ne isa Agama-sUkta kA punaH uccAraNa kiyaa| sAvadha yoga kA tIna karaNa tIna yoga se pratyAkhyAna kiyA aura....saba muni bana gae, sudharmA ke ziSya bana gye|| bhagavAna mahAvIra ne eka praNAlI banAI thI navadIkSita ke zikSaNa kii| navadIkSita muni zaikSa kahalAtA hai| zaikSa ko sabase pahale sikhAyA jAtA hai vyvhaar-bodh| bhagavAna mahAvIra ne svayaM zrI meghakumAra ko yaha bodha karAyA thA-devANuppiyA evaM cariyavvaM evaM ciTThIyavvaM evaM nisiyavvaM evaM bhuMjiyavvaM evaM bhaasiyvvN| devAnapriya! tumheM aise calanA hai, aise khar3A honA hai| aise baiThanA hai, aise sonA hai, aise khAnA hai, aise bolanA hai| calanA, khar3A honA, baiThanA, sonA, khAnA va bolanA ye chaha bAteM Arambha meM sikhAI jaatiiN| Aja to mAtA-pitA socate haiM ki baccoM ko iMgliza mIDiyama skUla meM bheja diyA jaaye| ve use vahAM bheja kara nizciMta ho jAte haiM, phira ve patA hI nahIM karate ki lar3akA kyA kara rahA hai, kyA khA rahA hai! kaisI ruci hai? kaisA AcaraNa hai? isa ora dhyAna denA jarUrI nahIM smjhte| ina dinoM bahuta mAtA-pitA, parivAra vAle Ae, pUchA-'kabhI baccoM ko yaha batAyA ki navakAra maMtra ginanA hai|' bole-'nahIM, yaha to nahIM btaayaa|' usake vikAsa kI dRSTi se aura saba ciMtA karate haiN| kyA kareMge? kahAM par3heMge? AjIvikA kI sArI ciMtA karate haiM para unake jIvana kI ciMtA nahIM krte| jaina dharma meM zikSaNa kI yaha prazasta paramparA rhii| navadIkSita muni meghakumAra ko svayaM bhagavAna mahAvIra ne sikhAyA devAnupriya! tumheM isa prakAra saMyamapUrvaka kArya karanA hai| sudharmA svAmI ne saba sAdhuoM ko yaha 384 gAthA parama vijaya kI
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra kA pATha par3hAyA kahaM care kahaM ciThe, kahamAse kahaM se| kahaM bhuMjato bhAsaMto, pAvaM kammaM na bNdhii| jayaM care jayaM ciThe jayamAse jayaM se| jayaM bhuMjato bhAsaMto pAvaM kammaM na bNdhii| jayaM care-saMyamapUrvaka calo, jayaM ciThe-saMyamapUrvaka khar3e hoo, jayamAse-saMyamapUrvaka baiTho, jayaM sae-saMyamapUrvaka soo| jayaM bhuMje-saMyamapUrvaka khaao| jayaM bhAse-saMyamapUrvaka bolo| ___ saMyamapUrvaka baiThanA, saMyamapUrvaka sonA aura saMyamapUrvaka khAnA-inakA bahuta bar3A vijJAna hai| sudharmA svAmI ne saba zaikSa sAdhuoM ko sthaviroM ke pAsa sauMpa diyaa| zaikSa sAdhviyoM ko mahAsatI ke nirdezana meM sAdhanA kA nirdeza diyaa| jaMbU ke zikSaNa kA dAyitva svayaM sudharmA ne liyaa| donoM kA gaharA saMbaMdha hai| vaha saMbaMdha koI Aja kA nahIM hai, pAMca janma se barAbara cala rahA hai| eka janma meM bhavadeva aura bhAvadeva donoM bhaaii| phira donoM marakara deva hue| vahAM se cyavana kara phira rAjakumAra bne| vahAM se marakara phira deva hue aura pAMcaveM bhava meM eka sudharmA bana gayA, eka jaMbU bana gyaa| yaha jo AkarSaNa hotA hai, na jAne kitane janmoM ke saMskAra usake pIche rahate haiM, bolate haiN| AkarSaNa akAraNa nahIM hotA, ahetuka nahIM hotaa| hama vartamAna ko jAnate haiM, atIta ko nahIM jAnate-merA kisake sAtha kyA saMbaMdha rahA hai? yaha mata jAno para AkarSaNa se patA laga jAtA hai| isake prati isakA jyAdA AkarSaNa hai to jarUra koI na koI saMbaMdha rahA hai| sudharmA svAmI ne svayaM jambUkumAra ko taiyAra karanA zurU kiyaa| unako bhI yogya ziSya kI apekSA thii| AcArya ke sAmane sabase bar3A prazna hotA hai apane uttarAdhikArI kaa| paramparA ko calAnA hai to yogya uttarAdhikArI kI khoja jarUrI hai| yadi yogya uttarAdhikArI mila jAe to AcArya kA jIvana saphala hai aura na mile to samasyA rahatI hai| jaMbU kI dIkSA se sudharmA ko parama saMtoSa kA anubhava huaa| unake mukha para Azvasti aura nizciMtatA kI rekhAeM ubhara AIM....aura....unhoMne jJAna-vaibhava ko saMkrAMta karane kA nizcaya kara liyaa| gAthA parama vijaya kI ICIAnyHAARRADISHS...
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI saphalatA ke lie tIna bAteM Avazyaka hotI haiN| sabase pahalI bAta hai-lakSya kA nirdhaarnn| eka lakSya nizcita karanA cAhie ki mujhe kahAM pahuMcanA hai| jaba taka lakSya spaSTa nahIM hotA, kucha bhI nahIM hotaa| kyA bananA hai, kahAM jAnA hai, kahAM pahuMcanA hai-yaha lakSya spaSTa ho to Age vikAsa ho sakatA hai| Ajakala bahuta bacce prAraMbha meM apanA lakSya nirdhArita kara lete haiN| koI kahatA hai-mujhe DaoNkTara bananA hai| koI kahatA hai-mujhe iMjIniyara bananA hai, mujhe vyApArI bananA hai| unakI usa dizA meM phira gati ho jAtI hai| binA lakSya ke kucha nahIM hotaa| jaba patA hI nahIM hai ki kahAM jAnA hai to vikAsa kaise hogA? lakSya prApta kaise hogA? dUsarI bAta hai-lakSya kI pUrti ke sAdhana kyA ho sakate haiM? alaga-alaga lakSya kI pUrti ke sAdhana alaga-alaga hote haiN| lakSya hai DaoNkTara bananA aura par3ha rahA hai kaoNmarsa kaoNleja meM to DaoNkTara kaise banegA? DaoNkTara bananA hai-yaha lakSya banA liyA to use meDikala kaoNleja meM bharatI honA hogaa| bananA hai iMjIniyara aura bharatI ho gayA meDikala kaoNleja meN| yaha galata sAdhana ho gyaa| lakSya kI pUrti ke anurUpa sAdhana honA caahie| tIsarI bAta hai prytn| usake anurUpa prayatna bhI honA caahie| lakSya to bahuta bar3A banA liyA aura prayatna bahuta choTA hai to vyakti vahAM taka pahuMca nahIM sktaa| jitanA bar3A lakSya hai utanA hI bar3A prayatna caahie| lakSya, lakSya pUrti kA sAdhana aura lakSya pUrti ke lie prayatna tInoM milate haiM to AdamI nizcita hI eka dizA meM Age bar3ha sakatA hai, gati kara sakatA hai| lakSya choTA nahIM banAnA caahie| jo choTA lakSya banAtA hai, vaha ruka jAtA hai| lakSya to bar3A ho, jisase laMbe samaya taka usakI sAdhanA cle| lakSya banAyA ki jaina vizva bhAratI kI parikramA karanA hai to vaha lakSya eka ghaMTA meM pUrA ho gyaa| lakSya itanA bar3A ho ki jIvana bhara usakI prApti kA prayatna calatA rhe| usameM se vikAsa nikalatA hai, saphalatA milatI hai| 386
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3) (6h A usake paira ThiThura jAte haiM, jisane choTA lakSya bnaayaa| choTA lakSya banAyA, kucha calA aura paira ThiThaka gye| Age kahAM jAyegA? vyakti ne lakSya banAyA candramA para pahuMcanA hai| lakSya banAyA candramA yA AkAza meM khetI karanA hai| abhI vaijJAnikoM kA eka lakSya hai ki AkAza meM khetI karanA hai| pRthvI bahuta bhara gii| AdamiyoM ke lie sthAna kama hai| aba khetI kahAM hogI? AkAza meM khetI hogii| AkAza meM yAtrA to zurU ho gaI aura khetI bhI ho sakatI hai| nagara kahAM basAye jAeMge? AkAza meM baseMge, samudra ke nIce basAe jaaeNge| muMbaI bahuta bhara gyaa| aba nayA muMbaI basAnA hai to phira samudra ke tala meM nIce nagara basAyA jaayegaa| lakSya bar3A banAte haiM to vikAsa hotA rahatA hai| upaniSad kA eka sundara vAkya hai-yaH Atmavit sa srvvit| jo AtmA ko jAnatA hai, vaha saba kucha jAnatA hai yaH AtmajJa saH srvjny| AcArAMga kA sUtra hai-se AyavaM-vaha AtmavAna hotA hai, jo AtmA ko sAkSAt dekhatA hai| kevalI hue binA AtmA kA sAkSAtkAra kabhI nahIM hotaa| kevalI ke sivAya AtmA ko koI sAkSAt dekha nahIM sktaa| mUrta vastu ko avadhijJAnI dekha sakatA hai| viziSTa avadhijJAnI, parama avadhijJAnI yA sarvAvadhijJAnI paramANu ko dekha sakatA hai| paramANu itanA sUkSma hai, usakA sAkSAtkAra kara sakatA hai para koI bhI chadmastha kSAyopazamika jJAna vAlA amUrta dravya kA sAkSAtkAra nahIM kara sktaa| AtmA amUrta hai| na varNa, na gaMdha, na rasa aura na sprsh| kucha bhI nahIM, amuurt| usako chadmastha nahIM dekha gAthA __ sktaa| avadhijJAnI, manaHparyavajJAnI nahIM dekha sktaa| mAtra kevalajJAnI hI AtmA kA sAkSAtkAra kara parama vijaya kI sakatA hai isIlie jambUkumAra ke lakSya kI eka hI bhASA hai-mujhe AtmA kA sAkSAt darzana karanA hai, mujhe kevalI bananA hai| NANA vaMjaNA-vyaMjana nAnA hai, NANA ghosA ghoSa nAnA hai kintu abhidheya eka hai| donoM ke tAtparya meM koI aMtara nahIM hai| jaMbU svAmI kA lakSya kI dizA meM prasthAna ho gyaa| usa dizA meM calanA hai| aba jarUrata hai sAdhana kI aura jarUrata hai prayatna kii| sudharmA kA yoga milaa| sudharmA se bar3hakara kauna upalabdha karA sakatA hai sAdhana? jo svayaM kevalI haiM ve hI to rAstA batA sakate haiN| sudharmA jinhoMne bhagavAna mahAvIra kI sAkSAt upAsanA kI, mahAvIra kI sannidhi meM rahe, mahAvIra ke gaNadhara bane aura gaNa kA saMcAlana kiyaa| dvAdazAMgI kI racanA kI, mahAvIra ke sAtha ekadama nikaTa kA saMbaMdha rhaa| aisA sAkSAt yoga milanA bahuta kaThina hai| ___sudharmA svAmI ne pUchA-'jaMbU! bolo kyA bananA cAhate ho?' 387
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ koI muni banatA hai to AcArya pUchate haiM- 'tuma kyA bananA cAhate ho? kyA karanA cAhate ho ?' alaga-alaga ruci hotI hai| koI kaha detA hai-- 'mahArAja! maiM jyAdA par3ha to nahIM sakatA / tapasvI bananA cAhatA hUM, tapasyA karanA cAhatA huuN|' koI kaha detA hai-'na mujhase tapasyA hogI aura na maiM koI jyAdA adhyayana karane kI kSamatA rakhatA huuN| maiM to sevA karanA cAhatA huuN| sevA meM mujhe saMlagna kara deN|' koI kahatA hai-'mahArAja ! merI par3hane kI bahuta icchA hai, zruta ko par3hane kI icchA hai|' koI kaha detA hai - 'mahArAja ! mujhe to dhyAna meM ruci hai / maiM dhyAna karanA cAhatA huuN|' svAdhyAya kA mArga, dhyAna kA mArga, tapasyA kA mArga, sevA kA mArga- ye saba alaga-alaga mArga haiN| saba apanI-apanI ruci, apanI-apanI kSamatA aura apanI-apanI bhAvanA ke anurUpa nivedana karate haiM aura AcArya use yathopayukta niyojita karate haiN| yadi binA ruci ko jAne yatra-tatra niyojita kiyA jAtA hai to samasyA ho sakatI hai| adhyayana ke kSetra meM bhI jahAM eka hI korsa sabako karAyA jAtA hai vahAM samasyA hotI hai / yadyapi cunAva kI svataMtratA hai| Aja kA chAtra apanI ruci ke anurUpa viSaya kA cayana karatA hai| koI kaoNmarsa meM jAtA hai, koI meDikala meM jAtA hai, koI iMjIniyariMga meM jAtA hai| alaga-alaga ruci hai| sAinsa kI bhI aneka zAkhAeM haiN| vidyArthI alaga-alaga cunAva karatA hai / apanI ruci ke anusAra cunAva karanA svataMtratA aura vikAsa ke lie bhI bahuta Avazyaka hai| jaMbU ne kahA- 'bhaMte! merI bhAvanA hai AtmA kA sAkSAtkAra kruuN| Apa mujhe aisA patha darzana deM, mArga batAeM ki maiM AtmA ko dekha skuuN|' AtmA ko dekhanA bar3A mahattvapUrNa hai| Aja vijJAna kA itanA vikAsa ho gayA ki kahAM se kahAM dekha layA jAtA hai para AtmA ko dekhane kA koI sAdhana abhI vikasita nahIM hai| aura to saba dikhAI detA hai| Ara AtmA dikhAI nahIM detii| TelIskopa ke dvArA dUratama nIhArikA ko dekhane kI zakti A gaI hai| eka Aikroskopa ke mAdhyama se eka sUkSma kITANu ko dekhane kI kSamatA vikasita ho gii| TelIskopa ke dvArA tIhArikAoM ko, jo saikar3oM prakAzavarSa kI dUrI para haiM- dekha lete haiN| eka prakAzavarSa kitanA bar3A hotA / jaina AgamoM meM sAgara kA varNana AtA hai| palyopama sAgaropama kitanA bar3A kAla hai aura yojanoM kI ketanI bar3I dUrI hai| prakAzavarSa to AzcaryakArI bana gayA yAnI eka sekaMDa meM prakAza kI gati eka lAkha chayAsI hajAra maail| eka minaTa, eka ghaMTA, eka dina, eka rAta - kaba pUrA prakAzavarSa hogA / kitanA bar3A 88 Um gAthA parama vijaya kI m (
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ ! J gAthA parama vijaya kI prakAzavarSa | jisakI kalpanA sAmAnya AdamI nahIM kara sktaa| aise saikar3oM saikar3oM prakAzavarSa kI dUrI para jo nIhArikAeM haiM, unheM TelIskopa se dekha letA hai| itanI dUradarzana kI kSamatA, itanI sUkSma darzana kI kSamatA vaijJAnika jagat meM A gaI hai, phira bhI AtmA ko dekhA nahIM jA sktaa| AtmA parama sUkSma hai amUrta hai use nahIM dekhA jA sktaa| use kevala kevalajJAna ke dvArA hI dekhA jA sakatA hai| sudharmA ne dekhA ki prazna lakSya ke anurUpa hai| jambUkumAra meM yogyatA hai aura yaha sAkSAtkAra kara sakatA hai| jaba kSamatA lagatI hai to AcArya vaisA mArgadarzana de dete haiN| sudharmA svAmI ne jambUkumAra ko vaha patha batA diyA- 'jambUkumAra ! tuma svAdhyAya karo kintu tumhAre lie kuNDa se pAnI bharanA koI jarUrI nahIM hai| kuNDa se pAnI bharane vAle to bahuta hote haiN| kueM meM srota hotA hai pAnI kaa| tuma usa mUla srota kA udghATana karo, jisase sArA zruta apane Apa A jaae|' eka hai zruta aura eka hai zruta kA udgama sthala / gaMgA kA pravAha aura gaMgotrI gaMgA kA pravAha to hara jagaha calatA hai, aneka zaharoM ke pAsa se gujaratA hai para mUla srota hai gNgotrii| gaMgotrI ThIka hai to gaMgA kA pravAha calatA rahegA aura gaMgotrI na ho to kucha bhI nhiiN| bahuta sArI barasAtI nadiyAM mevAr3a, mAravAr3a meM AtI haiN| eka sAtha bahuta pAnI A jAtA hai para thor3e dina bAda sUkhI kI sUkhI raha jAtI haiM kyoMki unakA srota balavAna nahIM hai| gaMgA yamunA kA srota balavAna hai isalie bAraha mAsa pAnI niraMtara pravahamAna rahatA hai| 'jambUkumAra! tuma usa srota taka pahuMco, srota ko pragaTa kro|' 'bhaMte! Apa ThIka kaha rahe haiN| maiM yahI cAhatA huuN| usake lie Apa mujhe mArgadarzana deM ki vaha srota kaise prApta ho sakatA hai? aura maiM vahAM taka kaise pahuMca sakatA hUM?' sudharmA svAmI ne mArga sujhAte hue nirdeza diyA- 'jaMbU ! prAraMbhika mArga hai bhAvavisohi bhAva kI vizuddhi / dUsarA mArga hai-dharmadhyAna aura zukladhyAna / zukladhyAna taka pahuMce binA koI AtmA kA sAkSAtkAra nahIM kara sktaa| Atma sAkSAtkAra ke lie zukladhyAna meM jAnA hI hogA / usake sivAya koI upAya nahIM hai|' do rAste bana gaye-eka AtmA ke sAkSAtkAra kA aura eka AtmA se parAGmukha hone kA, padArtha ke sAkSAtkAra kaa| eka hai ArtadhyAna aura raudradhyAna kA rAstA / dUsarA hai dharmadhyAna aura zukladhyAna kA rAstA / jo vyakti ArtadhyAna meM rahatA hai, kabhI AtmA kA sAkSAtkAra nahIM kara sakatA / jo vyakti raudradhyAna meM rahatA hai, kabhI AtmA kA sAkSAtkAra nahIM kara sktaa| isIlie bhagavAna mahAvIra ne kahA thA- aTTaruddANi vajjejjA dhammasukkANi jhAyae-Arta-raudra dhyAna kA varjana karo, dharma zukladhyAna kA prayoga kro| vyakti ArtadhyAna meM rahegA to nirantara priya kA viyoga, apriya kA saMyoga - yaha cintana clegaa| priya vyakti, priya vastu kA viyoga ho gayA to dhyAna usameM lagA rahegA, AtmA kI bAta kabhI sAmane nahIM aayegii| bahuta logoM kA vastu para itanA moha hotA hai ki use chor3anA muzkila ho jAtA hai| hindustAna kI manovRtti saMgraha kI kucha jyAdA hai| basa ghara meM kucha A gayA to kabAr3akhAnA bharA rahegA, pheMkanA nahIM jAnate, chor3anA nahIM jAnate, tyAganA nahIM jaante| eka moha ho jAtA hai| choTI-choTI cIja bhI ghara meM par3I rahegI, 386
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAhe vaha jIvanabhara bhI kAma na aae| yaha jo saMgraha kI manovRtti hai, padArtha se cipakane kI jo manovRtti hai, yaha ArtadhyAna paidA karatI hai| raudradhyAna krUratA kA dhyAna hai| krUratA, hiMsA jaise AtaMkavAda calatA hai kisI ko binA matalaba mAra diyA, hatyA kara dI yA kisI ko lUTa liyA, kisI kA apaharaNa kara liyA, corI kara lii| dhana kA gabana kara liyaa| yaha hiMsAnubandhI, steyAnubandhI raudradhyAna hai / jisa vyakti ko AtmA kA sAkSAtkAra karanA hai use ina donoM se bacanA par3atA hai| sudharmA svAmI ne jaMbU svAmI ko tIsarA mArga batAyA- 'agara AtmA kA sAkSAtkAra karanA cAhate ho to tumheM bheda-vijJAna kA abhyAsa karanA hogaa| jaba taka bheda - vijJAna kA abhyAsa nahIM hotA, AtmA kA sAkSAtkAra nahIM ho sakatA / ' padArtha aura cetanA, padArtha aura AtmA do haiN| maiM roTI khA rahA huuN| roTI alaga hai aura roTI khAne vAlA alaga hai| maiM pAnI pI rahA huuN| pAnI alaga hai aura pAnI pIne vAlA alaga hai| isase bhI Age jAeM - maiM zvAsa le rahA huuN| zvAsa alaga hai aura zvAsa lene vAlA alaga hai| zvAsa meM tIna bana jAte haiM - eka zvAsa, eka zvAsa prANa aura eka zvAsa ko lene vaalaa| zvAsa hai oNksIjana vAyu, jo hama bAhara se lete haiN| zvAsa ko lene vAlI hamArI zakti hai, usakA nAma hai zvAsa prANa / jinako pacIsa bola yAda haiM, ve jAnate haiM - dasa prANoM meM eka prANa hai zvAsocchvAsa prANa / zvAsa alaga hai, zvAsaprANa alaga hai aura zvAsa ko lene vAlA vyakti alaga hai| ina tInoM ke bheda ko samajhanA bheda-vijJAna hai| do paddhatiyAM hotI haiM - eka saMzleSaNa kI aura eka vizleSaNa kii| bheda-vijJAna meM vizleSaNa karanA hotA hai - maiM zvAsa nahIM huuN| maiM zvAsa le rahA hUM para maiM zvAsa nahIM huuN| jo zakti zvAsa le rahI hai, vaha zvAsapra hai| maiM zvAsa prANa bhI nahIM huuN| vaha bhI eka madhya kA rAstA hai| maiM cetanA hUM, draSTA hUM, dekhane vAlA hUM-zvAsa A rahA hai, zvAsa jA rahA hai| isakA draSTA, sAkSI maiM hUM para maiM zvAsa nahIM hUM, zvAsa prANa nahIM huuN| yaha bhedavijJAna kI paddhati vizleSaNAtmaka paddhati hai| vijJAna kI paddhati vizleSaNAtmaka hai - eka - eka cIja ko alaga kara denaa| eka cIja gaI leboreTrI meM, prayogazAlA meN| vahAM usakA rAsAyanika vizleSaNa hotA hai| isameM kyA-kyA hai - yaha vizleSaNa Ajakala prayogazAlA meM hotA hai| prAcInakAla meM kucha aise loga the jinakI jIbha prayogazAlA banI huI thii| usa samaya iMdriyoM kA itanA AzcaryakArI vikAsa thA ki Aja bhulA diyA gyaa| jIbha bahuta bar3I prayogazAlA hai| Agama ke vyAkhyA graMthoM meM eka ghaTanA kA ullekha hai| eka rAjA ne socA-kauzala ke rAjA ko mujhe jItanA hai| jItane kA lakSya hotA hai to pUrA dhyAna denA hotA hai, vicAra karanA par3atA hai| usane pahale dhyAna diyA ki usake pAsa koI anubhavI maMtrI hai yA nahIM ? agara maMtrI anubhavI hai aura senApati zaktizAlI hai to jItanA bar3A muzkila hai| rAjA ne socA- pahale parIkSA kara luuN| usane dUta bhejA, dUta AyA, namaskAra kiyaa| kauzala nareza ne pUchA- 'kahAM se Ae ho?' dUta ne kahA- 'mahArAja ne isa saMdeza ke sAtha bhejA hai ki tuma kauzala nareza ke pAsa jAo, yaha suramA 360 Am gAthA parama vijaya kI m R
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 / 11. 2 gAthA le jaao| ise rAjA ko bheMTa karanA aura kaha denA ise parIkSA ke taura para bheja rahA huuN| aura jarUrata hogI to vipula mAtrA meM bheja duuNgaa|' 'surame kI vizeSatA kyA hai?' 'mahArAja! itanA camatkArI suramA hai ki janmAMdha vyakti kI AMkha meM AMjo to vaha cakSuSmAna ho jAtA hai, AMkheM khula jAtI haiM, jyoti pragaTa ho jAtI hai|' rAjA ne dekhA DibiyA choTI-sI hai| sirpha do zalAkA bhara suramA hai, jise do AMkhoM meM AMjA jA ske| ___ rAjA ne socA-bahuta acchA huaa| merA pradhAnamaMtrI jo itanA buddhimAna, itanA anubhavI aura itanA vizeSajJa thA vaha aMdhA ho gyaa| usako bulAUM, suramA duuN| vaha cakSuSmAna bana jAe, dekhane laga jAe to mere rAjya kA kAma bahuta acchA clegaa| rAjA ne tatkAla pradhAnamaMtrI ko, jo aMdhatA ke kAraNa nivRtta thA, bulAyA, bulAkara kahA-'pradhAnamaMtrIjI! yaha eka divya prasAda mujhe milA hai|' 'mahArAja! kyA hai?' 'yaha suramA hai| ise AMjo, tumhArI AMkha khula jaayegii|' maMtrI ne DibbI hAtha meM lii| eka salAI bhrii| eka AMkha meM AMjA, ekadama jyoti pragaTa ho gii| rAjA ne kahA-'sirpha eka AMkha meM AMja sake, itanA suramA aura hai|' maMtrI ne salAI bharI para AMkha meM nahIM, jIbha para ddaalii| rAjA ne kahA-'kyA kara rahe haiM? Apa jIbha para DAla rahe haiN| yaha to AMkha meM AMjane kA hai|' 'rAjan! ciMtA mata kro| maiM jAna-bUjhakara kara rahA huuN| maiM mUrkhatA nahIM kara rahA huuN|' saba Azcaryacakita raha ge| __maMtrI ne kahA-'mahArAja! basa, dUta ko vidA deN| aba suramA maMgAne kI jarUrata nahIM hai| maiMne sArA vizleSaNa kara liyA hai ki isa surame meM kyA-kyA vastueM haiN|' ____ bar3I cAmatkArika zakti thI yaha iMdriya paattv| aneka Agama vyAkhyA graMthoM meM yaha varNana AtA hai ki jIbha para cIja rakhI aura usameM jo pacAsa cIjeM haiM, unakA vizleSaNa kara liyA, yaha jAna liyA ki kyAkyA isameM DAlA huA hai| ___ Aja kI leboreTrI bhI galata vizleSaNa kara detI hai| prayogazAlA meM kaI bAra galata namUne A jAte haiN| para usa yuga meM indriya-pATava itanA vikasita thA ki koI bhI vizleSaNa galata nahIM hotA thaa| dUta vApasa rAjA ke pAsa gayA! rAjA ne pUchA-kyA huaa|' usane kahA-'mahArAja! vahAM to suramA taiyAra ho gyaa|' 'are kaise huA?' 'maMtrI ne suramA banA liyA, sArI cIjeM batA dii|'' parama vijaya kI 361
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ ojpuri rAjA ne kahA-aba yuddha kI taiyArI baMda kro| jisake pAsa itanA buddhimAna maMtrI hai hama usako kabhI jIta nahIM skte|' prayogazAlA meM jo hotA hai vaha sArI zakti hamAre bhItara hai para vaha taba vikasita hotI hai jaba yaha bheda-vijJAna kI bAta A jaae| bheda-vijJAna kareM alaga-alaga karate cale jaaeN| gehUM ko alaga aura kaMkar3a ko alg| cAvala ko alaga aura kaMkar3a ko alg| vaise hI padArtha ko alaga aura AtmA ko alg| alaga karate cale jAo, isakA nAma hai bhed-vijnyaan| jaMbU svAmI ko sudharmA svAmI ne bheda-vijJAna ke abhyAsa kA pahalA pATha diyA-'jaMbU! tuma AtmA ko dekhanA cAhate ho, AtmA kA sAkSAtkAra karanA cAhate ho to yaha abhyAsa puSTa karo maiM zarIra nahIM huuN| zarIra alaga hai aura maiM alaga huuN| maiM zvAsa nahIM huuN| zvAsa alaga hai aura maiM alaga huuN| bhUkha laga rahI hai| tuma soco maiM bhUkha nahIM huuN| bhUkha alaga hai aura maiM alaga huuN| zarIra meM koI pIr3A Aye, vyAdhi Aye to anubhava karo ki maiM roga nahIM huuN| roga alaga hai aura maiM alaga huuN|' ____ AcArya vinobAbhAve ne eka anubhava kI bAta likhI, unhoMne likhA maiM jaba choTA baccA thA, siradarda bahuta hotA thaa| siradarda kI saba davAiyAM lI para koI davAI lagI nhiiN| taba maiMne eka prayoga zurU kara diyaa| maiM ekAnta meM jAkara baiTha jAtA, sira ko pakar3a letA, use hilAtA rahatA aura bolanA zurU kara detA-'maiM sira nahIM hUM ....maiM sira nahIM huuN|' vinobA ne likhA-isa prayoga kA bar3A AzcaryakArI pariNAma aayaa| dasa minaTa meM hI siradarda samApta ho gyaa| jisa vyakti ne bheda-vijJAna kI vidyA sIkha lI, apane Apako zarIra se alaga karanA sIkha liyA, usake eka cAmatkArika sthiti kA nirmANa hotA hai| jaba-jaba vyakti AtmA meM jAtA hai, zarIra se alaga hotA hai taba-taba bImAriyAM, duvidhAeM, cintAeM, kuNThAeM, tanAva-saba nIce raha jAte haiM aura vyakti svayaM Upara A jAtA hai| yaha bheda-vijJAna adhyAtma kA pahalA pATha hai| yaha pahalA pATha jaMbU svAmI ko sudharmA ne de diyaa| jaMbU svAmI jaise yogya vyakti aura yogya muni, jinake mana meM kevala eka hI lAlasA hai-AtmA kA saakssaatkaar| ve usa dhuna meM laga gye| lakSya spaSTa ho gyaa| sAdhana mila gayA aura prayatna cAlU ho gyaa| gAthA . parama vijaya kI 362
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 10 L 7 gAthA parama vijaya kI 'jA jA havijja jayaNA'-jitanI-jitanI yatanA utanI-utanI saphalatA, jitanA-jitanA prayatna utanI utanI sphltaa| koI bhI bar3A lakSya zithila prayatna se prApta nahIM hotaa| prayatna kama hai, mana bhI kamajora hai DhIlA-DhAlA hai aura bar3A lakSya pAnA cAheM to yaha kabhI saMbhava nahIM hotaa| bahuta tIvra aura gahana prayatna hotA hai taba lakSya kI siddhi milatI hai| jaba taka saMkalpa majabUta nahIM hotA, manobala dRr3ha nahIM hotA aura usake anurUpa prayatna bhI tIvratama nahIM hotA, kArya kI siddhi nahIM hotii| ___jambUkumAra ke sAmane lakSya thA parama vijaya kaa| unakI yaha spaSTa avadhAraNA thI-Atma vijaya hI parama vijaya hai| unakA saMkalpa thA-mujhe AtmA kA sAkSAtkAra karanA hai, kaivalya ko prApta karanA hai| muni banane ke bAda unhoMne AcArya sudharmA se lakSya kI pUrti kA sAdhana jAna liyaa| ve usameM laga gye| eka sAdhanA hotI hai kAlabaddha aura eka sAdhanA hotI hai kaalaatiit| kAlabaddha sAdhanA hai-sAdhaka eka ghaMTA baiThA, dhyAna kara liyaa| koI do ghaMTA, tIna ghaMTA baiTha gyaa| Akhira sImA hai| eka sImA ke bAda uThatA hai, dhyAna ko sampanna kara detA hai| eka ghaMTA svAdhyAya kiyA aura svAdhyAya ko sampanna kara diyaa| ye saba kAlabaddha, samayabaddha sAdhanAeM haiN| nizcita samaya kara diyA-itane samaya taka maiM amuka sAdhanA kA prayoga kruuNgaa| samaya pUrA huA, sAdhanA pUrI ho gii| eka sAdhanA hotI hai kaalaatiit| samaya kA koI pratibaMdha nahIM hotaa| caubIsa ghaMTA nirantara pratipala dhyAna calatA hai, usakA nAma hai bhAva kriyaa| bhAva kriyA hamArI niraMtara hone vAlI sAdhanA hai| bhAva kriyA yAnI jo bhI kAma kareM, jAgarUkatA se kareM, jAnate hue kareM aura vartamAna meM jIne kA abhyAsa kreN| yaha sAdhanA caubIsa ghaMTA ho sakatI hai| sAdhaka nIMda letA huA bhI jAga sakatA hai| ___ AcArAMga sUtra kA eka bahuta sundara vacana hai-suttA amuNiNo sayA-ajJAnI sadA soyA rahatA hai| cAhe dina hai, dopaharI hai, AMkha khulI hai phira bhI vaha soyA huA hai| muNiNo sayA jAgaraMti-muni sadA jAgatA hai| rAta ko vaha nIMda le rahA hai to bhI jAgatA hai| dina meM jAgate hue sonA aura rAta meM nIMda lete hue jAganA-yaha bahuta marma kA sUtra hai|
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ nIMda meM hamArI cetanA vaza meM nahIM rhtii| nIMda meM jaba hote haiM taba yaha cetana mana niSkriya bana jAtA hai, avacetana mana kAma karane laga jAtA hai| avacetana mana para niyaMtraNa karanA bahuta kaThina hai kintu jo jAgarUka sAdhaka hotA hai vaha usa para bhI niyaMtraNa kara letA hai| rAmAyaNa kA prasaMga hai| mahAsatI sItA ko dhIja karAne ke lie le jAyA gyaa| agnikuNDa sAmane hai| usa agnikuNDa para khar3I hokara mahAsatI sItA kaha rahI hai- 'agni ! tuma mere vikRta aura sakRta- donoM kI sAkSI ho| maiM tumase kahanA cAhatI hUM ki raghupati rAmacandra ke sivAya merA mana kisI dUsare ke prati gayA ho / mana meM, vacana meM, kAyA meM, jAgRta avasthA meM aura svapna meM kisI dUsare ke prati pati kA bhAva AyA ho to tuma mujhe jalA denaa|' manasi vacasi kAye jAgare svapnamArge, yadi mama patibhAvo rAghavAdanyapuMsi / tadiha daha zarIraM pAvakaM mAmakedaM, vikRtasukRtabhAjAM yena sAkSI tvameva / / sabase jaTila bAta kaha dI--- jAgRta avasthA meM aura nIMda meM bhI, sapane meM bhI agara merA mana kahIM gayA ho to tadiha daha zarIraM-isa zarIra ko tuma jalA DAlanA / yaha kitanI mArmika bAta hai| AdamI yaha to kaha sakatA hai ki jAgate hue maiMne kucha nahIM kiyA aura nIMda mere vaza kI bAta nahIM hai para jo caubIsa ghaMTA jAgarUka rahatA hai vaha nIMda meM bhI akaraNIya kArya nahIM krtaa| usakI cetanA barAbara jAgRta banI rahatI hai| bahuta acchI bAta kahI gaI--amuni, ajJAnI sadA sotA hai aura jJAnI AdamI sadA jAgatA hai| sadA jAgane kA abhyAsa hai bhAvakriyA / hama jo bhI kAma kareM, jAnate hue kreN| vyAkhyAna suneM to maiM suna rahA hUM-yaha jAgarUkatA rhe| roTI khAyeM to yaha jJAna rahe ki maiM roTI khA rahA hUM, kora tor3A hai, hAtha Upara jA rahA hai, muMha meM DAla rahA hUM, jIbha para calA gayA hai, aba dAMta apanA kAma kara rahe haiM, cabA rahe haiM aura cabAne ke bAda maiM nigala rahA hUM, udara meM bhI calA gayA hai| hara kriyA ke sAtha cetanA jur3I rahe to jAgarUkatA bar3ha jAtI hai| pratyeka kriyA jAnate hue karanA - yaha bahuta bar3A abhyAsa hai / hama koI bhI dharma kI kriyA kareM to jAnate hue kreN| mAlA gineM to jAnate hue gineM ki mAlA gina rahA hUM, dhyAna mAlA meM rhe| sAmAyika kareM to hamArI jAgarUkatA rahe ki maiM sAmAyika kara rahA huuN| zUnyatA na aae| jaina dhyAna paddhati meM sabase jyAdA bala isa bAta para diyA ki zUnyatA meM mata jAo / zUnyatA dravya kriyA hai| zUnya honA koI dhyAna nahIM hai| cetanA kA upayoga barAbara rahanA caahie| maiM kyA kara rahA hUM? kyA soca rahA hUM? barAbara isakA khayAla hameM rahanA caahie| caleM to yaha dhyAna rahe ki maiM cala rahA huuN| hara kriyA meM cetanA sAtha rahatI hai to jAgarUkatA bar3ha jAtI hai| bhAva kriyA kA abhyAsa karane vAlA vyakti caubIsa ghaMTA dhyAna kI sthiti meM raha sakatA hai| yaha kAlabaddha nahIM hotA, yaha kAla kI sImA se pare hai| niraMtara dhyAna kI avasthA - sote-jAgate, uThate-baiThate, calate-phirate / jAgarUkatA kI yaha sthiti banatI hai to lakSya kI ora hamArI gati teja ho jAtI hai| muni jambUkumAra ne itanI jAgarUkatA vikasita kara lI / bheda - vijJAna kI sAdhanA aura nirantara jaagruuktaa| eka hI AtmA kA dhyAna, usa dhyAna meM calate gaye, calate gye| sAdhanA karate-karate bIsa varSa pUre ho rahe haiN| par3hAI to bAraha varSa kI hotI hai / Ajakala thor3I jyAdA hotI hai| vyakti bI. e. karatA hai, 364 m gAthA parama vijaya kI (
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI ema. e. karatA hai phira pIeca.DI. karatA hai to thor3A samaya laMbA laga jAtA hai| solaha varSa to aise hI laga jAte hoMge phira hAyara ejUkezana, ucca zikSA meM jAe to kucha vizeSa samaya laga sakatA hai| kintu sAdhanA kA krama to aisA hai ki usameM solaha, bIsa athavA tIsa varSa kA koI lekhA nahIM hotaa| jisakI jitanI saMcita karma rAzi hai, usako pUrA kSINa karanA hotA hai| jo pahale se saMcita kiyA hai, arjita kiyA hai jaba taka usakA zodhana nahIM hotA taba taka bhItara kA jJAna pragaTa nahIM hotaa| jambUkumAra bIsa varSa taka isa sAdhanA meM lage rhe| bIsa varSa bAda sAdhanA kA kAla pakane ko AyA to aisA lagA ki prakAza pragaTa ho rahA hai| sAdhanA pakate-pakate, bhedajJAna kA paripAka hote-hote aisA paripAka huA, eka kSaNa AyA-'kasiNe paDipunne nirAvaraNe visuddhe kevalavaraNANadaMsaNe samuppanne'-kRtsna, pratipUrNa, nirAvaraNa, vizuddha pravara kevalajJAna aura kevaladarzana utpanna ho gyaa| eka jJAna hotA hai gRhIta aura eka jJAna hotA hai utpnn| eka vaha jJAna, jo bAhara se par3hA jAtA hai, pustakoM se par3hA jAtA hai| vaha gRhIta jJAna hai, grahaNa kiyA huA jJAna hai, liyA huA jJAna hai| eka jJAna hotA hai samutpanna, jo bhItara se upajatA hai, paidA hotA hai| kevalajJAna par3hAyA nahIM jAtA, usakI kahIM par3hAI nahIM hotii| hara vidyA zAkhA kI par3hAI hotI hai para kevalajJAna kI kahIM koI par3hAI nahIM hotii| vaha to zodhana hote-hote bhItara se pragaTa hotA hai| ekadama aisA lagatA hai ki bAdaloM ke bhItara sUraja chipA huA thA aura sUrya ekadama pragaTa ho gayA, kevalajJAna utpanna ho gyaa| jaMbU kevalI bana gaye aura sAtha-sAtha AcArya bhI bana gye| solaha varSa taka gRhavAsa meM rahe aura bIsa varSa taka muni avasthA meM chadmastha rhe| chattIsa varSa kI avasthA meM jaMbU kevalI bne| sudharmA svAmI kA nirvANa huA aura jaMbU svAmI unake uttarAdhikArI bne| jaMbU kA zAsana zurU ho gyaa| ___ sudharmA aura jaMbU kA saMbaMdha itanA saghana aura viziSTa rhaa| Aja koI Agama sAhitya par3hatA hai, vaha jAnatA hai ki vahAM jaMbU svAmI pUcha rahe haiM aura sudharmA uttara de rahe hai-evaM khalu jaMbU .... / muni jambUkumAra ne bahuta jijJAsAeM kI haiN| gautama svAmI ne bhagavAna mahAvIra se bahata prazna pache haiM kintu mahAvIra ke viSaya meM bahuta jAnakArI jambUsvAmI ne karavAI hai| jaMbU kI jijJAsA hotI-bhagavAna mahAvIra ne isa viSaya meM kyA kahA hai? sUtrakRtAMga meM bhagavAna mahAvIra ne kyA kahA? taba sudharmA kA uttara hotA-evaM khalu jaMbU-jaMbU! mahAvIra ne isa prakAra khaa| PAR 365
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbU kA sudharmA svAmI ke sAtha bahuta ghaniSTha saMbaMdha rhaa| aba jaMbU AcArya bana gaye, kevalI bana gye| jambUkumAra kI gRhavAsa se jo cirakAlIna lAlasA thI-maiM kevalI banUM aura AtmA kA sAkSAtkAra karUM, vaha AkAMkSA kRtArtha ho gii| lakSya pUrA ho gayA to saba kucha mila gyaa| jambUkumAra jisa lakSya ko lekara cale the, unake sAmane jo sAdhya thA, vaha siddha ho gyaa| sAdhye siddhe siddhamevAsti sarvaM jaba sAdhya siddha hotA hai to saba kucha siddha ho jAtA hai| lakSya pUrA huA aura saba kAma ho gyaa| ___ jambUkumAra kA gRhavAsa kA jIvana choTA thA kintu vaha ghaTanA bahula rhaa| phira bIsa varSa kA muni jIvana sAdhanA kA jIvana rhaa| ve cavAlIsa varSa taka kevalI rhe| kevalI hone ke bAda jaMbU svAmI ne kyA-kyA kiyA? isakA jyAdA varNana sUtra meM graMthakAroM ne nahIM likhaa| zAyada paramparA bhI nahIM thii| agara likhate to jaMbU svAmI kA jIvana bahuta mahattvapUrNa bntaa| usa samaya bahuta sArI ghaTanAeM ghaTita huiiN| samrATa zreNika kA dehAvasAna ho gayA thaa| kuNika rAja kara rahA thaa| udAyI kA bhI rAjya A gayA thaa| caNDapradyota bhI nahIM rhaa| sArI rAjya sattAeM badala giiN| jaMbU svAmI ke sAtha kina-kina rAjAoM kA saMbaMdha rahA, kina-kina zrAvakoM kA saMbaMdha rahA, kauna-kauna pramukha zrAvikAeM huIM? kauna pramukha sAdhu aura sAdhviyAM huIM inakA itihAsa prApta nahIM hai| likhA hI nahIM gyaa| zAyada likhane kI bAta hI nahIM rhii| jaba jJAna atIndriya hotA hai, usa samaya loga usameM DUbe rahate haiN| ve samajhate haiM-abhI koI jarUrata nahIM hai| yadi ve bhaviSya ke lie socate to bhAvI pIr3hI ke lie jarUra kucha na kucha likhate para likhanA zAyada Avazyaka hI nahIM smjhaa| hama yaha mAna leM ki kevalI hone ke bAda jaMbU svAmI kA jo 44 varSa kA jIvana kAla rahA, vaha bilkula ajJAta jaisA rhaa| sAdhanA kAla bhI pUrA jJAta nahIM hai| bIsa varSa ke sAdhanAkAla meM kyA-kyA sAdhanAeM kiiN| hama anumAna se usakA Akalana kara sakate haiM para likhA huA nahIM miltaa| eka hotA hai kevalI aura eka hotA hai shrutkevlii| jaba kevalajJAnI nahIM rahatA taba zrutakevalI hI sabase bar3A jJAnI hotA hai| caudaha pUrvo kA jJAtA zrutakevalI kahalAtA hai| do paramparAeM rahIM mahAvIra kevalI, sudharmA kevalI aura jaMbU kevlii| jaMbU ke bAda phira zrutakevalI kI paramparA zurU hotI hai| yaha mAnA jAtA hai-jaMbU svAmI kA nirvANa huA aura unake sAtha kucha cIjeM vicchinna ho giiN| sAmAnya bolacAla kI bhASA meM kahate haiM-jaMbU svAmI mokSa kA daravAjA baMda kara ge| unake sAtha dasa vizeSa bAteM, jo jaina paramparA meM cAlU thIM, vicchinna ho gaIM 1. maNapajjava NANe-jaMbU svAmI ke nirvANa ke bAda manaHparyavajJAna sampanna ho gyaa| kisI ko manaHparyavajJAna nahIM huaa| dUsare ke mana kI bAta ko jAnane kA jJAna bahuta nirmala hotA hai| jisase kisI saMjJI manuSya, prANI ke mana ke bhAvoM ko jAna liyA jAtA hai, cAhe vaha kahIM bhI baiThA hai, vaha manaHparyavajJAna vicchinna ho gyaa| 2. paramohi NANe-parama avadhijJAna vicchinna ho gyaa| avadhijJAna sAmAnya bhI hotA hai, aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga jitanA bhI hotA hai| pUre loka meM rUpI dravyoM ko jAnane kI kSamatA vAlA jJAna bhI hotA hai, vaha paramAvadhi jJAna bhI vicchinna ho gyaa| 366 gAthA parama vijaya kI
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI 3. pulAya laddhi - pulAka labdhi bhI naSTa ho gii| pulAka labdhi bar3I zakti hotI hai| Aja suneM to Apa Azcarya kreNge| aNubama Adi saba phIke par3a jAte haiN| pulAka labdhi saMpanna muni kA sAmarthya kitanA hai! koI cher3a-chAr3a karatA hai yA koI aniSTa karatA hai aura vaha Aveza meM A jAtA hai, pulAka labdhi kA prayoga karatA hai to kitanA anartha hotA hai ! cakravartI kI vizAla senA jo bAraha yojana (48 kosa aura 66 mAila) itane vizAla kSetra meM par3I huI hai vaha muni pulAka labdhi kA prayoga karatA hai to aise daNDa nikalate haiM ki sArI senA ko jaise pIla detA hai, hata - prahata kara detA hai, saba ghabarA jAte haiN| itanI bhayaMkara labdhi hai pulAka lbdhi| pulAka labdhi bhI vicchinna ho gii| kucha to acchA hI huaa| agara baca jAtI to koI na durupayoga kara bhI letaa| 4. AhAraka labdhi-AhAraka zarIra kitanA zaktizAlI hotA hai| jaise caturdazapUrvI muni baiThA hai| koI AyA prazna pUchane aura bahuta sUkSma prazna pUchA athavA caturdazapUrvI bhI koI A gayA, koI viziSTajJAnI A gayA aura prazna pUchA -gaNita kA sUkSma prazna uttara nahIM A rahA hai| tatkAla AhAraka labdhi kA prayoga kiyA, zarIra se eka putalA nikalA aura vaha putalA jahAM sarvajJa hote haiM videha kSetra meM, vahAM jAtA hai| kevalI bhagavAna se vaha prazna pUchatA hai, prazna pUchakara vApasa Akara uttara batA detA hai aura punaH zarIrastha ho jAtA hai| yaha sArI kriyA hotI hai para pUchane vAle ko yaha patA nahIM calatA ki mujhe uttara dene meM vilamba kiyaa| itanI jaldI sArA kAma hotA hai| Ajakala jaise supara kampyUTara kI bAta kucha AtI hai / itanA drutagAmI kAma hotA hai| eka pAnI kI bUMda gira rahI hai aura usake phoTo lie / kitane phoTo! kaI karor3a phoTo le lie| koI sAmAnya AdamI soca nahIM sakatA para yaha sUkSma jagat kA jJAna itanA vicitra hai ki jo jAnatA hai vahI jAnatA hai| itane alpa samaya meM sArI kriyA ho jAtI hai| sAmane vAle ko vilamba kA patA nahIM cltaa| vaha zakti hai 'AhAraka lbdhi'| vaha bhI vicchinna ho gii| 5. kSapaka zreNI -jo kevalI hotA hai, vaha kSapaka zreNI ke ArohaNa se hotA hai / vaha kSapaka zreNI vicchinna ho gii| 6. upazama zreNI bhI vicchinna ho gii| upazama aura kSapaka ArohaNa kI zreNiyAM haiN| 7. jinakalpa kI sAdhanA-muni akelA rahakara jinakalpa kI sAdhanA karatA / vaha viziSTa sAdha kA prayoga thaa| vaha sAdhanA bhI vicchinna ho gii| 8. saMyama trik-parihAra vizuddhi cAritra, sUkSma saMparAya cAritra aura yathAkhyAta cAritra - ye bhI sAdhanA ke bar3e prayoga the| ye cAritra bhI vicchinna ho ge| 6. kevalajJAna vicchinn| 10. mokSa kI prApti vicchinna / jambUkumAra ke nirvANa kAla ke sAtha ye dasa bAteM vicchinna ho giiN| jinabhadragaNi ne bahuta sundara likhA hai-- manaHparyavajJAna, parama avadhijJAna, pulAka labdhi, AhAraka zarIra, upazama zreNI, kSapaka zreNI, jinakalpa, saMyama-trika, kevalI, siddha-ye dasa cIjeM vicchinna ho giiN| 367
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ maNaparamohipulAeAhAragakhavagauvasame kppe| saMjamatiya kevalI sijjhaNAe jambUmmi vucchinnaa|| kisI kA thor3A sA dhana calA jAe to vyakti kahatA hai ki merA itanA calA gyaa| jaina zAsana kI kitanI siddhiyAM vicchinna ho giiN| mahAbhArata kA yuddha huaa| mahAbhArata kAla meM bar3e-bar3e vidyA ke jAnakAra mara gye| kahA jAtA hai ki mahAbhArata yuddha kAla meM bhArata vidyA aura vikAsa kI dRSTi se daridra bana gyaa| aisA lagatA hai-jambU svAmI ke nirvANa ke bAda bhI kucha aisI sthiti banI ki kAphI siddhiyAM, zaktiyAM vilupta ho giiN| __hama jaMbU svAmI ke nirvANa ko kyA mAneM? aise to nirvANa honA harSa kA viSaya hai| mokSa meM cale gaye, mokSa ho gayA para pIche kyA kara diyA? jaMbU svAmI svayaM samajhe, ATha navapariNItA bahuoM ko samajhAyA, pAMca sau coroM ko samajhAyA, mAtA-pitA ko samajhAyA aura bar3I senA banAkara dIkSita hue, sAdhanA kI, kevalajJAna paayaa| prabhava ko apanA uttarAdhikArI ghoSita kara diyaa| pUrvajJAna kI jo paramparA bhagavAna pArzvanAtha ke zAsana kAla se calI A rahI thI, usa caudaha pUrva kI paramparA ko cAlU kara diyaa| apane uttarAdhikArI prabhava svAmI ko pahalA zrutakevalI banA diyaa| itane acche kAma kiye para yaha kyA kiyA? itanI zaktiyAM thIM, itanI jo vizeSa labdhiyAM thIM, siddhiyAM thIM, sabake daravAje eka sAtha baMda kara die| loga kahate haiM mokSa kA daravAjA baMda kara diyaa| are! mokSa kI bAta jAne do| koI abhI na jAye, Age to jaayegaa| jo eka bAra samyakdRSTi bana gayA, use kabhI na kabhI to jAnA hai| para jo bAteM Aja kAma kI thIM, una sabake daravAje baMda kara diye| hama kisako kaheM? ve to uttara deMge nhiiN| suneMge bhI nhiiN| jAnate to haiM ki kyA kaha rahe haiM para suneMge nahIM, kyoMki sunanA kAna kA kAma hai| kAna unake haiM nhiiN| uttara denA jIbha kA kAma hai| jIbha unake pAsa hai nhiiN| na to suneMge, na uttara deMge kintu jAneMge jruur| ___hameM hI jAnanA hai ki aisA kyoM hotA hai? yahAM kAla labdhi ko sAmane rakhanA hogaa| kAla bhI eka bar3A tattva hai| koI bhI kArya hotA hai usake sAtha pAMca bAteM anivArya hotI haiM-kAla, svabhAva, niyati, puruSArtha aura krm| ina pAMcoM para vicAra karanA jarUrI hai| inameM kAla aura kSetra kA bar3A mahattva hai| "khettaM pappa kAlaM pappa'-kSetra aura kAla ko chor3akara ghaTanA kI vyAkhyA nahIM ho sktii| kSetra kA bar3A prabhAva hotA hai| eka kSetra para koI AdamI gayA, jAte hI mana prasanna ho jAtA hai| eka aise sthAna para calA gayA, vahAM soo to nIMda nahIM AtI, baiTho to mana meM udAsI becainI, kisI kAma meM mana nahIM lgtaa| yaha hai kSetra kA prbhaav| aise hI kAla kA bhI prabhAva hotA hai| eka kSaNa aisA hotA hai ki AdamI kI zaktiyAM jAga jAtI haiM aura eka samaya aisA AtA hai ki AdamI kI zaktiyAM so jAtI haiM, koI kAma nahIM hotaa| kSetra aura kAla bahuta prabhAvita karate haiN| AinsTIna ne sApekSavAda meM ina do tattvoM kA bar3A prayoga kiyA thaa| spesa aura TAima inake binA kisI cIja kI vyAkhyA nahIM kI jA sktii| jaina darzana meM hajAroM varSa pahale dravya, kSetra, kAla aura bhAva-ye cAra dRSTiyAM bhagavAna mahAvIra ne btlaaiiN| ina cAroM ko samajhe binA kisI ghaTanA kI ThIka vyAkhyA nahIM kI jA sktii| kisI ghaTanA ke marma ko samajhanA hai to ina cAroM ko samajhanA pdd'egaa| jaina AcAryoM ne ina para bahuta sUkSma vicAra kiyaa| gAthA parama vijaya kI 398
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA parama vijaya kI sAmAnya prazna thA svAdhyAya kahAM kareM, dhyAna kahAM kareM? isakA itanA vizada jJAna diyA hai ki apavitra sthAna ke pAsa baiThakara dhyAna karanA acchA nahIM hai, bAdhA aayegii| amuka sthAna para baiThakara dhyAna karanA acchA nahIM hai| pacAsoM aise sthAna ginAye haiM, jahAM dhyAna nahIM karanA cAhie, svAdhyAya nahIM karanA caahie| aise sthAna bhI ginAye haiM ki jahAM baiThakara yaha kAma karanA caahie| yaha kSetra kA prabhAva, dravya kA prabhAva hai| kAla kA prabhAva hotA hai| kisa kAla meM karanA cAhie, kisa kAla meM nahIM karanA caahie| muni kAlika sUtroM kI svAdhyAya karatA hai| ThIka bAraha baje kA samaya yA saMdhyAkAla kA samaya Ae to svAdhyAya kA krama badala jaayegaa| kAla kA bhI eka niyama hai, kSetra kA bhI eka niyama hai| ye sArI labdhiyAM/zaktiyAM vicchinna huIM, isameM jaMbU svAmI to nimitta bane haiM kintu kAla kA parivartana kAraka tattva banA hai| kAla kA parivartana hotA hai| eka kAla aisA hotA hai ki AMtarika vikAsa meM sahAyaka banatA hai aura eka kAla aisA AtA hai jo AMtarika vikAsa meM bAdhaka bana jAtA hai| bhagavAna RSabha ke samaya kA eka varNana AtA hai| agni pahale paidA nahIM huii| pRthvI, pAnI, vanaspati aura vAyu-ye to the para agni paidA nahIM huI thii| eka dina akasmAt agni paidA ho gii| yugaloM ne dekhA ki yaha kyA hai| Aga ko dekhate hI loga bhayAkrAMta ho ge| daur3e-daur3e bhagavAna RSabha ke pAsa gaye, bole-bhagavan! koI naI cIja aisI A rahI hai, jo jaMgaloM ko jalA rahI hai, Age bar3ha rahI hai| bhagavAna ne avadhijJAna kA prayoga kiyA, dekhA aura samajha gae-aba agni paidA ho gaI hai| ___agni akasmAt kaise paidA huI? AcArya batAte haiM-ekAnta snigdha aura ekAnta rUkSa kAla meM agni paidA nahIM hotii| purAnI bhASA hai snigdha aura ruukss| Aja kI bhASA meM kaheM to paoNjITiva aura negeTiva, dhana aura Rnn| ye alaga hote haiM to agni paidA nahIM hotii| jaba donoM milate haiM, paoNjITiva aura negeTiva, dhana aura RNa-donoM kA yoga hotA hai taba agni paidA hotI hai| vaha kAla ekAnta snigdhatA kA kAla thA, isalie agni paidA nahIM huii| jaba rUkSa sAtha meM jur3A, snigdha aura rUkSa kA yoga milA, agni paidA ho gii| ___ kAla kA bar3A prabhAva hotA hai| jaMbU svAmI jisa kAla meM the, vaha cauthA ara thA aura usakA bItatA huA samaya thA, aMtima samaya thaa| pAMcaveM ara kA prAraMbha hone vAlA thaa| pAMcaveM ara kA prabhAva AyA to kevalajJAna vicchinna ho gyaa| aneka labdhiyAM vicchinna ho giiN| zarIra kI kSamatA nahIM rahI ki jinakalpa ko svIkAra kara skeN| aMtarbhAvoM kI bhI vaha kSamatA nahIM rahI ki kevalajJAna ko pA sakeM yA paramAvadhi aura manaHparyavajJAna ko pA skeN| aho kAlasya mAhAtmyam-kAla kA prabhAva bar3A vicitra hotA hai| jaMbU svAmI kA nirvANa, dasa cIjoM kI vicchitti aura prabhava ke zAsanakAla kA prAraMbha, zrutakevalI kI paramparA kA suutrpaat| ____ jaMbU ke nirvANa ke sAtha eka yuga smpnn| prabhava svAmI se naye yuga kA prAraMbha, zrutakevalI ke yuga kA praarNbh| yaha eka AzcaryakArI ghaTanA hai jo eka dina coroM kA saradAra thA, vaha Aja pUrI jaina paramparA kA eka mAtra AcArya hai| zrutakevalI-jJAna kI vizAla rAzi kA sNvaahk| kitanI vizAla jnyaanraashi| kitanA bar3A hai pUrvo kA jnyaan| pahale pUrva se cle| upamA dI gii| aMbAbAr3I sahita hAthI, itanI syaahii| itanI syAhI
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ se likhe to bhI eka pUrva likhA nahIM jA sktaa| itanI bar3I vizAla jJAnarAzi, usakA eka mAtra pratinidhitva kara rahe haiM AcArya prbhv| unakA lakSya bhI vahI hai, jo kevalI jaMbU kA thaa| kevala jaMbU aura prabhava kA nahIM, pratyeka vyakti kA lakSya bhI yahI hotA hai| hara vyakti vijayazrI kA varaNa karanA cAhatA hai, kintu ve vyakti virala hote haiM, jo parama vijetA bana eka Adarza prastuta karate haiN| kevalI jaMbU ne kizora avasthA meM vijaya kA abhiyAna zurU kiyA, muni banakara parama vijaya kI sAdhanA kii| parama vijetA bana nirvANa ko prApta kiyaa| parama vijaya ke jyoti-kaNa Aja bhI prakAza-razmiyoM kA vikiraNa kara rahe haiN| kyA hama una Aloka razmiyoM ko dekha pA rahe haiM? kyA hama vijaya ke patha ko pakar3a pA rahe haiM? kyA hama vijaya kI gAthA ko racane kA saMkalpa saMjo rahe haiM? kyA hama parama vijaya ke maMtra kI sAdhanA aura ArAdhanA ke lie prastuta haiM? ye prazna hamAre aMtaHkaraNa ko udvelita aura AMdolita kareM, hamArA jIvana ina praznoM ke samAdhAna kI prayogazAlA bane....vijaya-yAtrA ke isa saMdeza ko hama par3ha sakeM, pakar3a sakeM, jI sakeM to hama bhI parama dhanyatA aura kRtArthatA ke sAtha gunagunAeMge-parama vijaya kevala sapanA nahIM hai, jIvana kA anubhUta saca hai| gAthA parama vijaya kI 400