Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 666 POLO For Private and Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir // zrI jainagranthaprakAzakasabhA granthAMkAH 31-32-33-34 // sarvataMtrasvataMtra-zAsanasamrATra-sUricakracakravarti-jagadguru-tapAgacchAdhipati-prauDhaprabhAvazAli-anekatIrthoddhAraka bhaTTAraka-AcAryamahArAjAdhirAjazrIvijayanemisUrIzvarasadgurubhyo namonamaH // nijapratibhAvadAtasaMsmAritAtItapUrvazrutakevalibhagavad-nyAyavizArada-nyAyAcArya-kUrcAlasarasvatI-zrIharibhadrasUri laghubandhuprabhRtyanekazubhabirudavibhUSitamahopAdhyAyazrIyazovijayagaNipraNItAni // 1 svopajJavivaraNasametaM bhASArahasyaprakaraNaM 2 zrIharibhadrasUripuGgavapraNItayogaviMzikAprakaraNavyAkhyA 3 svopajJatattvavivekavivaraNAlaGkRtaM kUpadRSTAntavizadIkaraNaprakaraNaM 4 nizAbhakte svarUpato dUSitatvavicAraprakaraNaM ca // 7ccoin gyanmandir@kobatirth.org prakAzakaH-rAjanagara( ahammadAvAda )stha zrI jainagrandhaprakAzakasabhAkAryavAhaka-zreSThi. IzvaradAsa mUlacandraH vIra saMvat 2467 ] // ASADha zuklA 10 zukravAsaraH // [vikrama saMvat 1997 va mudraka :-zAha gulAbacaMda lallubhAI, zrI mahodaya prinTIMga presa, dANApITha-bhAvanagara. For Private and Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir prakAzakIyaM shriibhaassaarhsyaadigrnthstk| nivednm|| // 1 // // prakAzakIyaM nivedanam / / avadhArayantyavadhAnavanto vivudhAgragaNyAH ? 1 saptatisAkSipAThavibhUSitavivaraNasamanvitasyAsya bhASArahasyaprakaraNasya 2 saptasaptatisAkSipAThAlakRtAyA yogaviMzikAvyAkhyAyA 3 statvavivekAbhidhavivaraNavibhUSitasya kRpadRSTAntavizadIkaraNaprakaraNasya 4 nizAbhakta svarUpato dUSitatvavicArasya ca praNetrAdisvarUpaM sunirNItatamameva, pUrvamasya savivaraNabhASArahasyagranthasya jAte'pi saMskaraNe sAmprataM tadAvRttyAdarzAnAM prAyodaulabhyaM vivaraNAntarvartinAM prAkRtapAThAnAM tatra saMskRtAnuvAdAdyabhAvazcatyadhyayanepsUnAmarthasaukaryAya prAkRtapAThaM saMskRte'nUdya pratipRSTha viSayavibhAgaM vizadIkRtya granthaprAnte ca prAkRtabhASAnibaddhAnAM mUlagAthAnAmapi saMskRtAnuvAdaM vidhAya vivaraNAntaHpAtinaH saMvAdapAThasya tattainthanAmasthalAdikaM ca spaSTIkRtya tattahranthasthapAThena saha melayitvatanthasyApi likhitAdarzamavalokya kvacicca padazeSamapi pAThaM pUrNIkRtya pratIkapadaM sAkSIkRtagranthanAmaviziSTodAharaNAbhidhAdikaM ca sthUlAkSaraiyaktIkaraNAdipurassaraM vihitamidaM saMskaraNamiti tadabhilASukANAmupakArakatvAdetatsaMskaraNasyeti na punarAvRttinarArakAvakAzaH // sarveSAmapyeteSAM pratibhAprabhAvasmAritathatakevalidezIya- nyAyavizArada-nyAyAcArya-mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNipraNItatvenAvivAdAdhiSThitA prAmANikateti na prekSAvatAmAdaraNIyatve kopi zaGkAkaNaH // tatrApyAdimamidaM svopajJavivaraNasameta bhASArahasyaprakaraNa siddhisiddhayekAvandhyanibandhanapravacanamAtrantargatavAksamitiguptitattvapradarzakaM turyAGgasamavAyopAGgaprajJApanakAdazabhASApada-dazavakAlikasaptamasadvAkyazuddhayadhyayanasUtra-taniyukti-carNi-vRttisandarbhA-''cArAGgIyabhASAjAtAdhyayanA-''vazyakaniyuktyAyuddhAraprAyamiti na kopi tadviSaye vivAdalezaH // paJcAzakavRttipAThavalAvasitadRSTivAdanissyandarUpazrIharibhadrasUrisanhabdhaca zcatvAriMzaduttaracaturdazazatagranthAntarvartiviMzikAprakaraNAntaHpAtinyA yogaviMzikAyA yogatatvapradarzakaM vyAkhyAnaM tu yogatattvepsUnAM prajJAvatAmatIvAdarasthAnameva // dravyastavaphalavattAnirUpakakUpadRSTAntai For Private and Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir RRCHCC ndaparyaprarUpakaM kRpadRSTAntavizadIkaraNaprakaraNaM tArkikazailIgumphitasvopaza-tatvavivekAraNyavivaraNena bhUpayitvA viracitamidamupAdhyAyapAderbhavyajIvAnAmAnandAspadaM zAstrarahasyajJApakaM ca, kevalaM kAlavaSamyamahimnetAdRzo'yaM grantho'tiprayAsatopi digmitapRSThAtmA truTitAvastha eva samupalabdhaH antarApi cAsya pRSThayugmarUpo pATho vinaSTaH, paraM kizcitsthAnAzUnyAthaimarthasaGgataye ca tahabhutsUnAM yathAmati saMyojita: // nizAbhojanasya ca svarUpata eva dUSitatvaM na tu tadUSitatve doSAntarAnuSaGgitvaM prayojakaM hiMsAmaSAvAdAdAviveti nirNItaM tarkayuktikadambenAgamapAThatAtparyaprakAzakena pUjyacaraNairnizAbhojane svarUpato dUSitatvavicAragranthe, andharatnamapIdaM truTitAvasthaM khaNDitamevopalabdhaM // upAdhyAyapAdasandRbdhaH svopajJavivaraNavibhUSito jJAnArNavagranthopyanekataraGgakarambita: paJcajJAnatattvapradarzako'ntarAntarA'vasAnepi ca truTitAvasthaH pracura-IC prayAsaprApto yathAvasaraM prakAzayiSyate, mUlagranthapadyasaMgrahastu yAvAnupalabdhaH stokenaiva kAlena mudrayiSyate // evamupalabhyante yAni truTitAvasthitIni paJcapANi grantharatnAni syuzcetkasyApi sahRdayasya savidhe pUrNAvasthAni tAni tnnivedy-| manukampayA, yatastadartha prakAzanaprayAso yathAvakAzaM vidhAsyate, padaMyugInAnAM bhAgyamAndyato'tiviSAdAspadametadyaduta | zatadvitayasamApramitakhalpakAlAntarAle pramANarahasya-vAdarahasya-syAdvAdarahasyaprabhRtInAM rahasyapadAGkitAnAM pazcottara zatagranthAnAM 'nyAyAcAryapadaM tataH kRtazatagranthasya yasyArpitam' iti vAkyanirNItasya nyAyagranthazatakasya ca prAyaH sarvathApyadarzanaM sAtam, jesalamerustha-zrAvakahararAjapraznapratyuttarasUcita-dvilakSazlokapramitanyAyagrantheSvapi bAhulyenA darzanaM jAtam , paryAptamativiSAdena // vijJapyante ca vidvAMsobhAvatkakarakajakroDIkRtaprastutAdarzapratibimbite'smingrantharatnacatuSke yatkimapi chadAsthAsumatsulabhAnAbhogavazato ba-va, pa-Sa, bha-ma, gha-dha prabhRti-prAyaHsahagAkRtivarNAdiSu sIsakAkSarayojakadoSato vA jAtaM riDaNaM tanmarSaNIyaM kSamApIyUSapAthodhibhiH zubhaM bhUyAcchrIzramaNasaGghasya // granthAnukramaH-patra.1 bhASArahasya.pa.41 yogaviMzikAvyAkhyA.pa.53 kUpadRSTAntavizadIkaraNa.pa.58 nizAbhaktadoSavicAra // CT-SC564562-SCX For Private and Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIharibhadrasUripraNIta // 2 // (yogaviMzikAsaMskRtAnuvAdaH anusandhAna patra 53 pRSTha. 1) yogaviMzimokSeNa yojanAdyogaH sarvopi dharmavyApAraH // parizuddho vijJayaH sthAnAdigato vizeSeNa // 1 // sthAnorNAlambanarahita- | kAsaMskRstaMtre paMcadhA eSaH // dvikamatra karmayogaH tathA trikaM jJAnayogastu // 2 // dezataH sarvatastathA niyamenaiSa cAritriNo bhavati // itarasya 4 taanuvaadH|| vIjamAtra ata pava kecidicchanti // 3 // ekakazca caturdhA atra punastattvato jJAtavyaH // icchApravRttisthirasiddhibhedataH sama-1* yanItyA // 4 // tadyuktakathAprItyA saMgatA vipariNAminI icchA // sarvatropazamasAraM tatpAlanaM pravRttistu // 5 // tathaivaitadbAdhakacintArahitaM sthiratvaM jJeyam / sarva parArthasAdhakarUpaM punarbhavati siddhirita // 6 // ete ca citrarUpAstathA kSayopazamayogatobhavanti // tasya tu zraddhAprItyAdiyogato bhavyasattvAnAm // 7 // anukampA nirvedaH saMvego bhavati tathA ca prazama iti // eteSA | manubhAvA icchAdInAM yathAsaMkhyam // 8 // evaM sthite tattve jJAtena tu yojanA iyaM prakaTA // caityavandanena jJeyA navaraM tatvajJena| samyaka // 9 // aIccaityAnAM karomi kAyotsarga evamAdikam // zraddhAyuktasya tathA bhavati yathArtha padazAnam // 10 // pataJcArthAla-4 mbanayogavataH prAyo'viparItaM tu // itareSAM sthAnAdiSu yatnaparANAM paraM zreyaH // 11 // itarathA tu kAkavAsitaprAyamathavA mahAmRSAvAdaH // tasmAdanurUpANAmeva kartavya etadvinyAsaH // 12 // ye dezaviratiyuktA yasmAdiha vyutsRjAmi kAyamiti // zrayate |viratAvidaM ttHsmycintitvymidm||13|| tIrthasyocchedAdyapi nAlambanaM ydevmevaatr|| sUtrakriyAyA nAzaH esso'smnyjsvidhaanaat||14|| sa eSa vakra eva na ca svyNmRtmaarityorvishessH|| etadapi bhAvayitavyaM iha tIrthocchedabhIrubhiH // 15 // muktvAlokasaMjJAMvoDDhA ca saadhusmysdbhaavm||smykprvrtitvyN budhenaatinipunnvuddhyaa||16aa kRtamatra prasaMgena sthAnAdiSu yatna| saMgatAnAM tu // hitametadvijJeyaM sadanuSThAnatvena tathA // 17 // etacca prItibhaktyAgamAnugaM tathA'saMgatAyuktam // zeyaM caturvidhaM | khalu eSa caramo bhavati yogaH // 18 // AlambanamapyetadurUpyarUpI cAtra parama iti // tahuNapariNatirUpaH sUkSmo'nAlambano | nAma // 19 // etasminmohasAgarataraNa zreNizca kevalameva // tato'yogayogaH krameNa paramaM ca nirvANam ||20||iti|| // 2 // CARCSC For Private and Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir KARNE // auM aI namaH // nivapratisAdAtasaMsmAstiAmatipUrvazrutakevalibhagavad-nyAyAcArya-nyAyavizArada-kUrcAlasarasvatI-zrIharibhadrasUriladhulAmyanamabhRtivirudavibhUSita-mahAmahopAdhyAya-zrIyazovijayagaNipraNItaM svopakSavivaraNavibhUSitaM // zrIbhASArahasyaprakaraNam // KAHASARKASALA aindravRndanataM pUrNa-jJAnaM satyagiraM jinam // natvA bhASArahasyaM svaM, vivRNomi yathAmati // 1 // iha khalu niHzreyasArthinA(nA) bhASAvizuddhiravazyamAdeyA vAksamiti-gutyostadadhInatvAttayozca cAritrAGgatvAttasya ca paramaniHzreyasahetutvAditi, na ca vacanavibhakyakuzalasya maunamAtrAdeva vAgguptisiddherguNaH, sarvathA maune vyavahArocchedAdaniSNAtasya guptyanadhikAritvAcca // taduktam // "vayaNavibhattiakusalo, vaogayaM bahuvihaM ayANaMto / jaivi na bhAsai kiMcI, na ceva vayaguttayaM ptto||1||"tti, daza0 a07 ni0 gAthA // 290 // (vacanavibhaktyakuzalo vAggataM bahuvidhamajAnAnaH / yadyapi na bhASate kizcinnaiva vAgguptatAM praaptH||1||) pratyutA'vAgguptasya vAgguptatvAbhimAnAdinA doSa eva / / tadidamAhoktagAthApAtanikAyAJcUrNikAraH / / " (ziSyaH) Aha jai bhAsamANassa doso to moNaM kAyavvaM?, Ayario bhaNai, moNamavi aNuvAeNa kuNamANassa doso bhavai tti||" (Aha yadi bhASamANasya 1543HECRECENCE%25ACE For Private and Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir maGgalapUrvaka granthajJAna zrIbhASArahasyaM savRttikam / / // 1 // varNanam // doSastarhi maunaM kartavyaM ? / AcAryaH bhaNati, maunamapyanupAyena kurvANasya doSo bhavatIti ) vizuddhyA tu suciraM | bhASamANasyApi dharmadAnAdinA guNa eva / / tadidamuktam / "vayaNavibhattIkusalo, vaogayaM bahuvihaM viyaannNto||divsN pi bhAsamANo, tahAvi vayaguttayaM patto // 1 // tti, // 291 / / " (vacanavibhaktikuzalo vAggataM bahuvidha vijAnAnaH / divasamapi bhASamANaH tathApi vAgguptatAM prApta iti ) tato bhASAvizuddhyarthaM rahasyapadAGkitatayA cikIrSitA'STottarazatagranthAntargatapramArahasya-nayarahasya-syAdvAdarahasyAdisajAtIyaM prakaraNamidamArabhyate tasya ceymaadigaathaa|| paNamiya pAmajiNinda, bhAsarahassaM samAsao vucchaM / jaM nAUNa suvihiA, caraNavisohiM uvalahanti // 1 // ahaM bhASArahasyaM samAsataH zabdasaMkSepato, vakSye ityanvayaH, iyaM ca pratijJA, sA ca tadarthinAM ziSyANAma. vadhAnaphalikA, kiM kRtvA praNamya prakarSaNa natvA, kaM pArzvajinendra jayanti rAgAdizatrUniti jinAH sAmAnyakevalinasteSvindra iva prAdhAnyAjinendraH, pArzvazvAsau jinendrazca pArzvajinendrastam , anena ca samuciteSTadevatAnamaskArarUpaM maGgalaM kRtaM, tena ca ziSTAcAraH paripAlito bhavati / atha ziSTAcAraparipAlanaM na svataH prayojanam , / sukha-duHkhAbhAvayoranyataratvAbhAvAt , na cApUrvajanakatayA tasya phalahetutvam , taddhi apUrva vighnamavinAzya phalaM janayed , vinAzya vA, nA''dyaH, sati pratibandhake hetusahasrAdapi phalAnutpatteH, nA'ntyaH, AvazyakatvAdvinadhvaMsasyaiva maGgalaphalatve'pUrvakalpanAvaiyAditicet , na, ziSTAcAraparipAlanadvArA maGgalasyApUrvajanakatve'pi vighnadhvaMsahetutvA'virodhA For Private and Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir www.kobatirth.org tpuNyaprakRtibandha-pApaprakRtyucchedayoyugapadbhAvAt , na ca vighnadhvaMsenaiva phalopapattAvapUrvakalpanAvaiyarthyam , vihitatvena tasyA'vazyaM puNyajanakatvAdityadhika matkRtamaGgalavAde / pazcArddhana prayojanamAha, yad bhASArahasya, jJAtvA viditvA, suvihitAH sadAcArAH, caraNavizuddhiM cAritranaimalyam , upalabhante prApnuvanti // 1 // atha bhASAmeva tAvanikSepato nirdizatinAmAI nikkhevA, caurocaurehi ettha nnaayvvaa||dvve tivihA gahaNaM,tahaya nisiraNaM praaghaao||2|| atra bhASAyAM nirUpaNIyAyAM, nAmAdayazcatvAro nikSepAH, caturaiH anuyogakuzalaiH, jJAtavyAH, nAmabhASA, sthApanAbhASA, dravyabhASA, bhAvabhASA ceti, tatra nAmasthApane Agama-noAgama-jJAtranupayukta-jJazarIra-bhavyazarIra- dravyabhASAsvarUpaM ca sugamatvAdupekSya tadvyatiriktadravyabhASAbhedAnAha, dravye ca, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktadravye ca viSaye, trividhA triprakArA, bhASetyasya pUrvato vipariNatAnuSaGgaH / kAstisro vidhA ityAha, grahaNaM vaco(kAya)| yogapariNatenAtmanA gRhItAnyanisRSTAni bhASAdravyANi, tathAceti samuccaye, nisaraNam , urakaNThAdisthAnaprayatniAdyathAvibhAgaM nisRjyamAnAni tAnyeva, parAghAtazca, taireva bhASAdravyairnisRSTaiH preryamANAni bhASApariNatiprAyo. gyANi dravyAntarANi / Aha ca daza. niyuktikAraH // "davve tivihA gahaNe, nisiraNe taha bhave parAghAye ti" // 271 // (dravye trividhA grahaNe nisaraNe tathA parAghAte iti) atra ca viSaye saptamI grahaNAdikriyAmAzritya vRttau grahaNe cetyAdivyAkhyA nAt / / anyathA tu // "tivihA bhAsA taMjahA gahaNaM nisiraNaM parAghAto ti" // bhASAyA nAmAdinikSepAH dravyabhASAyA grhnnaadimedtryprruupnnshc|| For Private and Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIbhASArahasyaM sabRttikam // // 2 // TRAKASSAR (trividhA bhASA tadyathA grahaNaM nisaraNaM parAghAta iti ) cUrNidarzanAtprathamApi nAnupapanaiveti dhyeyam // 2 // atha kIdRzAni bhASAdravyANi gRhvAtItyAhageNhAThiyAi jIvo,Neva ya aThiyAi bhaasdbvaaiN||dvvaaicuviseso, NAyavvo puNa jhaajog||3|| jIvo bhASAdravyANi sthitAni gRhNAti, naiva cA'sthitAni gamanapariNAmavanti / atha yAni sthitAni gRhNAti tAni dravyataH kimekapradezakAni yAvadanantapradezakAni vA 1, kSetratazcaikapradezAvagADhAni yAvadasaGkhatheya- pradezAvagADhAnivA?, kAlatazcaikasamayasthitikAni yAvadasaGkhatheyasamayasthitikAni vA ?, bhAvatazca varNavanti gandha- vanti rasavanti sparzavanti veti ? jijJAsAyAmAha, dravyAdicaturvizeSaH punaryathAyoga sUtroktanItyA yathAsambhavaM jnyaatvyH| tathAhi // dravyatastAvadanantapradezakAnyeva gRhNAti naikaparamANvAdyAtmakAni, svabhAvata eva teSAM grahaNAyogyatvAt // kSetratastvasaGghayeyapradezAvagADhAnyeva, ekapradezAdhavagADhAnAM grahaNAyogyatvAt / / kAlatastvekasamayasthitikAnyapi yAvadasaGghayasamayasthitikAnyapi, pudgalAnAmasaGkhyeyamapi kAlaM yAvadavasthAnasambhavAt // "niree jahaneNaM ekaM samayaM ukoseNaM asaMkheja kAlam" / / (nirejo jaghanyenaikaM samayaM, utkarSeNAsaMkhyeyaM kAlaM) iti vyAkhyAprajJaptivacanAt / / ekasamayasthitikatvaM ca grahaNAnantarameva nisarga, grahaNasamaya evAvasthAnAtpratipattavyam / / ekprytngRhiitaanaampyaadibhaassaaprinnaamsthitivaissmyaadeksmysthitikaanypiitynye|| bhAvatastu varNavantyaSi yAvat sparzavantyapi / varNagandharasasaGghathAmAzritya tu samudAyavivakSAyAM niyamAt paJcadvipazcavarNagandharasavantyeva, grahaNadravyA SAGAR grAhyabhASAyA dravyAdimedacatuSTaya pradarzanam / / sthitanyagrahaNasvarUpazca // For Private and Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAzritya tu kAnicidekadvayAditadvantyapItyUhanIyam / kAlAdInya pyekaguNakAlAdIni yAvadanantaguNa kAlAdInyapIti draSTavyam / sparzasaGkhyAmAzritya ca grahaNadravyANi pratItya kAnicid dvisparzavanti na tvekasparzavanti / ekasyApi paramANoravazyaM sparzadvaya sadbhAvAt / dvau ca sparzo mRduzItau mRdUSNau vA / kAnicitrisparzAnyapi, trisparzatvaM, kAni cinmRduzItasparzAni kAnicinmRdukhigdhasparzAnItyAdidizA mRdusparzAvayavAnAM sparzAntarayoge samudAyamadhikRtya bhAvanIyam / kAniciccatuHsparzAnyapi / samudAyamadhikRtya tu catuHsparzAnyeva tatra catuHsparzeSu sUkSmaskandheSu dvau mRdulaghurUpAvavasthitau sparzo anyau tu dvau snigdhoSNau khigdhazItau rUkSoSNau rUkSazItau ceti / atra cAvasthitayoH sparzayoravyabhicaritatvenAgaNanAdvaikalpikasparzamAzritya catuHsparzavantIti nirdeza iti sampradAyaH / na cAyaM paryanuyojyo vicitratvAtsUtragateriti bhAvanIyam / zItasparzAdInyapi caikaguNazItasparzAdIni yAvadanantaguNa zItasparzAdInyapIti draSTavyam / AlApakazcAtra viSaye prajJApanAyAmanusandheyaH || 3 || atha spRSTAspRSTAdijijJAsAyAmAha - puTThogADha anaMtara - aNubAyaradrumahatiriyagAI || AivisayANupubbI - kaliAI cheddisiM ceva // 4 // uktalakSaNAni bhASAdravyANi spRSTAnyeva AtmapradezaiH saha saGgatAnyeva gRhNAti nAspRSTAni // 1 // tAnyapyavagADhAnyevAtmapradezaiH sahaikakSetrAvasthitAnyeva na tvAtmapradezaiH spRSTAnyapyAtmapradezAvagAhakSetrAdbahiravasthitAni / / 2 / / tAnyapyanantarAvagADhAnyeva na paramparAvagADhAni yeSvAtmapradezeSu yAni bhASAdravyANyavagADhAni tairAtmapradezaistAnyeva gRhNAti, na tvekadvitrAtmapradezavyavahitAni || 3 || tAnyapi bhASAyogyaskandhAnAM mitha eva prade For Private and Personal Use Only bhASAyA dravyAdi vi zeSa prarUpaNaM grAhyapudgaleSu spRSTAdinavadvAravarNa nazca //
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrImASA- zastokabAhalyApekSayA'NUni bAdarANi ca, na tvanyathA // 4 // tAni ca jIvasya yAvati kSetre grahaNayogyAni tIvramandarahasyaM sa-|| bhASAdravyANyavasthitAni tAvatyeva kSetra UrdhvAdhastiryaggAni // 5 // tAni cAntarmu( mauM )hartikasya grahaNo- prayatnavaktavRttikam / / citakAlasyAdAvapi madhyepi tiryagapi (avasAne'pi) AdizabdasyopalakSaNatvAt / / 6 / / tAnyapi svavi zanisRSTabhASA SayANi spRSTAdIni na punaraviSayANi tavyatiriktAni // 7 // tAnyapyAnupUrvAkalitAni AnupUrvI 18 pudgalAnAM nAma grahaNApekSayA yathA''sannatvaM' tayA kalitAni na punaranIdRzAni / / 8 // tAni ca niyamAt SaDdigbhya bhinnAmiAgatAni gRhAti na tu tisRbhyazcatasRbhyo vA digbhyaH, bhASakANAM niyamAt trasanADyAmavasthAnena teSAM natvavipadiggatAnAmeva pudgalAnAM grahaNasambhavAt // 9 // AlApakazcAtra prajJApanAyAmevAnusandheyaH // 4 // | varaNam // tadevamuktaM kIdRzAni gRhNAtIti // atha kIdRzAni nisRjatItyAhabhinnAi koi Nisirai,tivvapayatto paro abhinnaaii|bhinnaai jaMti logaM,aNaMtaguNavudrijuttAI // 5 // kazcinnIrogatAdiguNayuktastathAvidhAdarAt , tIvraprayatno vaktA, bhinnAni AdAnanisargaprayatnAbhyAM khaNDazaH kRtAni bhASAdravyANi, nisRjati, paro vyAdhigrastatayA'nAdarato mandaprayatnaH, abhinnAni tathAbhRtasthUlakhaNDAtmakAni tAni nisRjati // tatra bhinnAni bhASAdravyANi sUkSmabahutvAbhyAmanyadravyavAsakatvAt , anantaguNavRddhiyuktAni santi, lokaM yAnti SaTsu dikSu lokAntaM vyApnuvantItyarthaH / tathAca paarmrss(prjnyaapnaa)|| " jIve NaM bhaMte ! jAI davAI bhAsattAe gahiAI Nisirai tAI kiM bhiNNAI Nisirai abhi 4% ACCANCE NDazaH kRtAni bhASAdravyAjati // tatra bhinnAni lokAntaM vyApnuvantItyathA sirai abhi-1|| For Private and Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir SSOCHAMACHAR NNAI Nisirai ? goyamA!-bhiNNAI pi Nisirai / abhiNNAI pi Nisirai / jAI bhiNNAI Nisirai tAI aNaMta 1 mandaprayatna guNaparikhuTTie parikhumANAI loaMtaM phusaMti tti // " (jIvo bhadanta ! yAni dravyANi bhASAtayA gRhItAni | nisRSTA'nisRjati tAni kiM bhinnAni nisRjati, abhinnAni nisRjati ?, gautama! bhinnAnyapi nisRjati abhinnAnyapi kAbhitrabhASAnisRjati, yAni bhinnAni nisRjati tAnyanantaguNavRddhyA parivardhamAnAni lokAntaM spRzanti ) bhASyakAro pudgalAnAM pyaah||"koii mandapayatto, Nisirai sakalAi ceva davAI / / anno tivapayatto, so muMcai bhiMdiuM ||shaa tAI bhinnAi gati-vilahumayAe, aNaMtaguNavaDDiyAi logaMtaM / / pAviti pUrayati ya, bhAsAi NiraMtaraM log||2||ti ( kazcinmandaprayatno nisR yakSetraprarUjati sakalAnyeva dravyANi / / anyastIvraprayatnaH sa muzcati bhedayitvA taani|| bhinnAni sUkSmatayA anantaguNavardhi paNam // tAni lokAntaM prApnuvanti pUrayanti ca bhASayA nirantaraM lokmiti)||5|| athA'bhinnAni kathaM bhavantItyAhabhijati abhinnAI, avagAhaNavaggaNA asaMkhijA / / gaMtuM va joyaNAI, saMkhijAiM vilijjaMti // 6 // abhinnAni bhASAdravyANi, asaGkhyeyA avagAhanAvargaNAH 'avagAhanA nAmakaikasya bhASAdravyasyAdhArabhRtA asaGkhyeyapradezAtmakakSetravibhAgarUpAH' tAsAM vargaNAH samudAyAstA, gatvA atikramya, bhidyante vizarArubhAvaM vibhrati, vizarArUNi ca punastAni saGkhyeyAni yojanAni gatvA vilIyante zabdapariNAma vijahatItyarthaH / tathAca sUtram // " jAI abhiNNAI Nisirai tAI asaMkhenjAo ogAhaNavaggaNAo gaMtA bhedamAvajaMti saMkhejAI joyaNAI gaMtA viddhaMsamAvajaMti ti" (yAnyabhinnAni nisRjati tAnyasaMkhyeyA avagAhanavargaNA vigAhanAvamudAyAstA tatvA vita For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIbhASArahasyaM sa-1 vRttikam // // 4 // *HAROKARNAGARI gatvA bhedamApadyante saMkhyeyAni yojanAni gatvA vidhvaMsamApadyanta iti) bhASyamapi // "gaMtumasaMkhejAo, avagAhaNavaggaNA abhinnAI // bhijaMti dhaMsameMti ya, saMkhejA joyaNA gaMtuM ||1||ti" ( gatvA'saMkhyeyA avagAhanavargaNA abhinnAni / bhidyante dhvaMsaM yanti ca saMkhyeyAni yojanAni gtveti)||6|| atha yo'yaM bhASAbhedaH kriyate sa katividha iti prasaGgAdAhase bhee paMcavihe, khaMDe payare a cunniAbhae / aNutaDiyAbhee taha, carime ukkAriAbhae // 7 // sa pUrvokto, bhedo bhASAdravyANAM yathAvasthitAnAmavayava vibhAgaH, paJcavidhaH paJcaprakAraH, khaMDe ti khaNDabhedaH prathamaH, payare tti prataramedo dvitIyaH, cUrNikAbhedastRtIyaH, tatheti samuccaye, anutaTikAbhedazcaturthaH, caramaH sUtroktakramApekSayAntima, utkArikAbheda iti / tathAca pAramarSam / / "etesiM NaM bhaMte ! davANaM kativihe bhede paNNatte ! goyamA ?-paMcavihe bhae paNNatte, taM jahA khaMDAbhee payarabhee cuNNiAmee aNutaDiyAmee ukAri| yAbhee ti" (eteSAM bhadanta dravyANAM katividho bhedaH prajJaptaH ? gautama ! paMcavidho bhedaH prajJaptaH tadyathA khaMDamedaH, | prataramedaH, cUrNikAbhedaH, anutaTikA bhedaH, utkarikAbheda iti ) / / 7 / / arthateSAmeva lakSaNAnyAhaayakhaMDavaMsapippali-cuNNadaheraMDabIabheasamA // ee bheavisesA, divA telukladaMsIhiM // 8 // ete bhedavizeSAstrailokyadarzibhirbhagavadbhiH, ayaHkhaNDavaMzapippalIcUrNahadairaNDabIjabhedasamA dRssttaaH| tathA ca 'aya:khaNDAdimedavaditaramedApekSaM medaniSThaM pratiniyataM vailakSaNyameva khaNDabhedAdInAM lakSaNam', taca jAtirUpa nisRSTabhASApudgalAnAM | khaMDa-pratarAdibhedopavarNanaM dRSTAnto padarzana garbham // SAXCCIES // 4 // For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir mupAdhirUpaM vetyanyadetat / / tathAcAbhihitam ||"se kiM taM khaMDAmee? khaMDAmee jaNNaM ayakhaMDANa vA taukhaMDANa khaMDAdimevA taMbakhaMDANa vA sIsagakhaMDANa vA syayakhaMDANa vA jAtarUvakhaMDANa vA khaMDaeNa bhede bhavati se taM khaMDAmee // 1 // dAnAM dRSTAse kiM taM payarabhee ?, payaramee jaNaM vaMsANa vA vettANa NalANa vA kadalIthaMbhANa vA anbhapaDalANa vA payaraeNaM ntapUrvakaM bhede bhavati se taM payarabhede ||2||se kiM taM cuNNiAmede cuNNiAbhede , jaNNaM tilacuNNANa vA muggacuNNANa vA mAsa prarUpaNam // cuNNANa vA pippalIcuNNANa vA miriyacuNNANa vA siMgaberacuNNANa vA cuNNiAe bhede bhavati se taM cuNNiAbhede ||shaa se kiM taM aNutaDiyAbhede ?, aNutaDiyAmede jaSNaM agaDANa vA talAgANa vA dahANa vA nadINa vA vAvINa vA | pukkhariNINa vA dIhiANa vA guMjANa vA guMjAliyANa vA sarANa vA sarasarANa vA sarapaMtiyANavA sarasarapaMtiANa vA aNutaDiyAmede bhavati se taM aNutaDiyAmede ||4||se kiM taM ukkAriyAmee', ukkAriyAmae jaNaM musANa vA maMDsANa vA tilasiMgANa vA muggasiMgANa vA mAsasiMgANa vA eraMDabIANa vA phuDiyA ukAriAe mee bhavati se taM ukAriAmee tti // 5 // (atha kaH sa khaMDamedaH, khaMDamedaH yat aya:khaMDAnAM vA trapukhaMDAnAM vA tAmrakhaMDAnAM vA sA(sI)sakakhaMDAnAM vA rajatakhaMDAnAM vA jAtarUpakhaMDAnAM vA khaMDake(tve)na medo bhavati sa (tat )khNddmedH|| atha kaH sa prataramedaH, pratarabhedaH yat vaMzAnAM vA vetrANAM vA nalAnAM vA kadalIsthaMbhAnAM vA abhrapaTalAnAM vA pratarake(tve)Na medo bhavati sa tatprataramedaH // atha kaH sa cUrNikAmedaH, cUrNikAmedaH yattilacUrNAnAM vA mudgacUrNAnAM vA | mASacUrNAnAM vA pippalIcUrNAnAM vA miricacUrNAnAM vA zRMgaveracUrNAnAM vA cUrNatayA medo bhavati sa taccUrNikA medaH // BI FANARSA For Private and Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrIbhASArahasyaM sa vRttikam // // 5 // www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha kaH sa anutaTikA medaH, anutaTikAbhedaH yadagaDAnAM vA taDAgAnAM vA idAnAM vA vApInAM vA puSkariNInAM vA kAnAM vA guJjAnAM vA gujjAlikAnAM vA sarasAM vA sarassarasAM vA saraHpaMktInAM vA sarassaraH paMktInAM vA anuTikAbhedo bhavati sa tadanutaTikAbhedaH // atha kaH sa utkarikAbhedaH, utkarikAbhedaH yamuSANAM vA maMDsakAnAM vA tilazRMgANAM (zimpAnAM) vA muddrazimpAnAM vA mApazimpAnAM vA eraNDabIjAnAM vA sphuTitA utkarikatayA bhedo bhavati sa tadutkarikAbheda iti ) na ca vAcyamevaMbhidyamAnAnAM bhASAdravyANAmeva nAzApattiravayavavibhAgAdravyAsamavAyikAraNIbhUtavijAtIyAvayavasaMyoganAzAditi / ghaTe chidraparyAyavattatra bhedaparyAyotpAdepi dravyAntarotpAdAnabhyupagamAdviziSTotpAdasya ca viziSTadhvaMsaprayojakatvenAviziSTAvasthAnA'pratipanthitvAt, anyathA dvitIyAdisamayeSvavasthitasyaiva ghaTasya dvitIyAdisamaye viziSTatayotpAdena dhvaMsavyavahAraprasaGgAt / na ca chidraghaTopi tadghaTabhinna evotpadyata iti vAcyaM daNDAdyavyApAreNa tadutpAdasyAkasmikatvAt, atha daNDAdikaM heturghaTavizeSa eva na tvatrApIti cet, apUrveyaM kalpanA, astu vA tathA, tathApi 'ghaTe chidramutpannaM na tu ghaTo vinaSTa ' iti vyavahAraH kathamupapAdanIya ityadhikaM sammatiTIkAyAm / vastutaH saMyoganAzasya na dravyanAzakatvam, kintvAvazyakatvAdbhedasyaiva, tasya ca na bhedatvena tathAtvaM kintu bhedavizeSatvena / / tathA ca mandaprayatnoccAritabhASAdravyANAM gativizeSaprayuktabhedasya taddhvaMsajanakatvepyAdAnanisargaprayatna janitabhedasya na tathAtvamiti yathAsUtraM yuktamutpazyAmaH // 8 // athaitaireva bhedairbhidyamAnAnAM mitho'lpabahutvamAha - For Private and Personal Use Only pudgalAnAM khaMDa prata rAdibhede dravyanAzA pattizaMkA nirasanam // // 5 //
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 sparamalpa huti anaMtaguNAI, davvAI imehi bhijjamANAI || pacchANuputrvi bheA, savvatthovAi caramAI ||9|| ebhirbhedaiH, bhidyamAnAni dravyANi pazcAnupUrvI bhedAt pazcAnupUryeva bhedo yathAsaGkhyaM gaNanaprakArastataH, anantaguNAni bhavanti, tatra ca sarvastokAni caramANi utkArikAbhedena bhidyamAnAni / tathAcAlApakaH // " eesi NaM bhaMte ! davANaM khaMDAbheeNaM payarAbhedeNaM cuniAbhedeNaM aNutaDiAbhedeNaM ukkAriAbhedeNaM bhimANANaM katare katarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! sarvvatthovAI davAI ukAriAbhedeNaM bhijamA + bahutvam // NAI, aNutaDiyAbhedeNaM bhimANAI anaMtaguNAI, cuNNiAbhedeNaM bhijamANAI anaMtaguNAI, payarAbhedeNaM bhijamA - NAI anaMtaguNAI, khaMDAbhedeNaM bhijamANAI anaMtaguNAI ti " ( eteSAM bhadanta dravyANAM khaMDabhedena pratarabhedena cUrNikAmedena anutaTikAbhedena utkarikAmedena bhidyamAnAnAM katarANi katarebhyaH alpAni vA bahukAni vA tulyAni vA vizeSAdhikAni vA gautama ! sarvastokAni dravyANi utkarikAbhedena bhidyamAnAni, anutaTikAbhedena bhidyamAnAni anantaguNAni, cUrNikAmedena bhidyamAnAnyanantaguNAni, pratarabhedena bhidyamAnAnyanantaguNAni, khaMDabhedena bhidyamAnAnyanantaguNAni iti ) idaM cAlpabahutvaM sUtraprAmANyAdeva, yukteraviSayatvAditi sampradAyaH ||9|| parAghAta svarUpaM ca // tadevamuktaM saprasaGgaM kIdRzAni nisRjatIti, atha kaiH keSAM parAghAta ityAha davvehiM NisihaM, tappAogANa kira parAghAo / vIseDhIe ikko, mIso ya samAi seDhIe // 10 // nissRSTaistAlvAdiprayatnapUrvamuccaritaiH, dravyaistatprAyogyAnAM vAsanAyogyAnAM dravyANAm, kileti satye, For Private and Personal Use Only khaMDAdi| bhinnapuga lAnAM para
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir W zrIbhASA- parAghAto nAma vAsanA bhavati, sa ca vizreNyAmeko nisRSTadravyA'karambito bhavati // nisRSTAnAM bhASAdravyANAM digrahaNAdiSu rahasya sa- sUkSmatayA'nuzreNyeva gamanAt / " jIvasUkSmapudgalayoranuzreNi gatiH" (tatvArtha a02) iti vacanAt / samAyAM bhASAyA vRzcikam // 3 bhASakadigapekSayA pravarAyAM, zreNyAM mizro nisRSTadravyakarambito bhavati / tathAcoktaM Ava0 niyuktikRtaa|| dravya " bhAsAsamaseDhIo, saI jaM suNaI mIsayaM suNaI / vIseDhI puNa saI, suNei NiyamA parApAe "||| tti (bhASA- bhASAtva| samazreNItaH zabdaM yacchRNoti mizrakaM zruNoti / vizreNyAM punaH zabdaM zruNoti niyamAtparAghAte) iti // 10 // samarthanam // tadevamuktaM kaiH keSAM parAghAta ityapi, atha grahaNAdInAM dravyabhASAtvameva samarthayatipAhannaM dabvassa ya,appAhannaM taheva kiriaannN||bhaavss ya AlaMbiya,gahaNAisu dabvavavaeso // 11 // dravyasya ca prAdhAnya, tathaiva kriyANAM grahaNAdirUpANAM, bhAvasya ca bhASApariNAmalakSaNasya, aprAdhAnyaM Alambya vivakSAviSayIkRtya, grahaNAdiSu drvyvypdeshH| tathAcoktaM dazavaikAlika adhya07 ni0 gA0 271 vRttau " eSA triprakArApi kriyA dravyayogasya prAdhAnyena vivakSitatvAt dravyabhASeti bhAva iti" // 11 // anyathAGgIkAre doSamAhaaNNaha virujjhae kira,dohi asamaehi bhAsae bhaasN||vyjogppbhvaasaa,bhaasaa bhAsinjamANitti ____ anyathA viruddhayate kila dvAbhyAM samayAbhyAM bhASate bhASAmiti / idaM hi prathamasamaye bhASAdravyANi gRhItvA dvitIyasamaye bhASAtvena pariNamayya nisargAbhiprAyeNa saGgacchate / evaM ca nisargasamaye bhASAdravyANAM // 6 // AA For Private and Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandie bhAvabhASAtvameveti grahaNameva dravyabhASA syAnna nisrgaadiityuktvivkssvaadrnniiyaa| evaM vacoyogaprabhavA bhASetyapi / nisargakAle bhAvabhASAnabhyupagame viruddhatheta, vacoyogo hi " nisargAnukUlaH kAyasaMrambhaH, kAyayogAhRtavAgadravyasamUhasadhrIcInajIvavyApAro" vetyanyadetat , ubhayathApi tajjanyA bhAvabhASetyupeyam , anyathA bhASApariNatyanukUlavAgyogavaikalyAt , kiMbahunA, evaM hi 'bhASyamANA bhASeti' bhAgavatamapi vacanaM viruddhayeta / atra bhAvabhASAtvasyaiva vidheyatvAt , anyathA na pUrva nApi pazcAdityavadhAraNAnupapatteH / atha bhASyamANA bhASeti katham ?, nahi bhAva bhASyate kintu viSaya iti cet , satya, bhASApadasamabhivyAhAre vacanArthakadhAtoryatnavizeSaparatvAt , ata eva vAcamuccaratItyAdiloMkepi prayogaH / nanu tathApi kathametadabhinnAnAmeva bhASAdravyANAmArambhataH zabdapariNAmatyAgAt bhinnAnAM tu lokAbhivyAptyAdinA paratopi tatpariNAmAvasthAnAnnisargasamaya eva bhApati pratijJAvirodhAt / na ca nisargottaraM vAsanayaiva bhASApariNAmAdvizeSo'bhidheyaH, tayA dravyAntarANAM bhASApariNAmAdhAnepi nisRSTadravyANAM tadaparityAgAt , na ca sUkSmaNusUtranayenopapattiH, tannaye'pi paratastatpariNatidhArA'vicchedAt , nApi sthUlakAlamAdAya vartamAnatvopagrahAnna doSa iti vAcyaM, vartamAnayatnoparamepi bhASApariNAmAnuparamAditi cet , na, atra kriyArUpabhAvabhASAyA eva grahaNAcchabdArthopapatteriti hetvabhidhAnAdbhASApariNAmasya taduttarakAlamapyapratyUhAt zabdArthaviyogAditi hetunA tadA kriyArUpabhAvabhASAyA eva niSedhAdityAkalayAmaH // 12 // atha bhAvabhASAmAhauvauttANaM bhAsA,NAyavvA ettha bhAvabhAsatti|uvaogokhalu bhAvo,Nuvaogodavvamiti ktttth|13| CHOREGAONKARRENCE dravyabhASA| svarUpaM samarthya bhAvabhASAyAH svarUpAdiprarUpaNam / / For Private and Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIbhASArahasyaM savRttikam // bhAvabhASAprasaGgena bauddhamatanirasanam / / REA4%A6% atra bhASAnikSepaprakrame, upayuktAnAmidamitthaM mayA bhASitavyamitthameva bhASyamANaM zrotRparijJAnAya bhavi- | vyatItyAdi samyagupayogazAlinAM, bhASA bhAvabhASeti jJAtavyA, kuta ityAha, khalviti nizcaye, upayogo bhAvo,anupayogazca dravyamiti kRtvA,tadidamabhipretyoktaM vAkyazuddhicU! | "bhAvabhAsA NAma jeNAhippAeNa bhAsA bhavai sA bhAvabhAsA, kahaM, ? jo bhAsiumicchai so putvameva attANaM pattiyAvei, jahA imaM mae vattavaMti, bhAsamANo paraM pattiyAvei, eyaM bhAsAe paoaNaM jaM paramappANaM ca atthe avabodhayati tti" ( bhAvabhASA nAma yenAbhiprAyeNa bhASA bhavati sA bhAvabhASA, kathaM ? yo bhASitumicchati sa pUrvameva AtmAnaM pratyAyayati, yathedaM mayA vaktavyamiti / bhASamANaH paraM pratyAyayati / etadbhApAyAHprayojanaM yatparamAtmAnaM cArthAnavabodhayatIti) athAgnyupayogasya bhAvAgnitvavadbhApopayogasya bhAvabhApAtvamucyatAM na tUpayogaviSaye vacana iti cet , na, bhAva eva bhASeti bhaGgayoktArthAnupapattAvapi bhAvena bhASeti bhaNayA prakRtopapatteH paribhASakecchAyAzcAtiprasaGgabhaJjakatvAditi dig // 13 // _ (saugataH) nanu bhASA na nirNAyikA tAdAtmyatadutpattiviraheNa zabdArthayorasambandhAtpratiniyatAvabodhAnupapatteH, nacaivaM zabdAnAmevAnutpattiprasaGgo'rthabodhakatvaM pratisandhAyaiva taduccArAditi vAcyam , vikalpebhya eva tadutpattesteSAmapi ca vikalpajananenaiva caritArthatvAt / uktaM ca // "vikalpayonayaH zabdA, vikalpAH shbdyonyH|| kAryakAraNatA teSAM, nArtha zabdAH spRzantyapi // 1 // " iti / evaM ca na gAmAnayetyataH pravRttyanupapattirapi, na caivamanumAnocchedaH, tatrAnubhavasiddhapramAvizeSakAraNasya vyAyAderavAdhAdatra tu saGgatibAdhasyoktatvAdityata Aha-- For Private and Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir OM 4545454545454 ohAriNI ya esA,suAu NAyaM imaMti vvhaaraa| saMbhAvaNA ya niNNaya-hetuasajjhatti davvaM / 14 / / |bhAvabhASAeSA ca bhASA, avadhAriNI nizcAyikA padapadArthayoH saGketarUpasambandhavyavasthApanena hetvanupapattinirAsAt, prasaGgena vaina cAnAkAsAdipadeSvapratyAyakatvadarzanAdanyatrApi pramANatvasaMzayaH, pratyakSe'pi tadanuddhArA , na ca zAstroktArthAnAM zeSika-cAvisaMvAdadarzanAttadaprAmANyam , tadvisaMvAdasyaivAsiddheH, kvacidvihitakarmaNaH phalAbhAvasyAGgavaikalyAyadhInatvAditi laakimtdig||(vaishessikH) athAstu zabdaprAmANyaM tathApi na svatantratayA kintvanumAnavidhayA, na ca zabdasyArthA'vyApyatvA- niraasH| tkathaM tatastadanumAnamiti vAcyam , ete padArthA, mithaH saMsargavantaH, AkAMkSAdimatpadasmAritatvAdityAdidizA'nu | siddhAntamAnAditicet , atrAha-zrutAt jJAtametaditi vyavahArAt, yathA hi anuminomIti dhiyA pramAvizeSasiddheH saMvAdazca // pramANAntarasiddhistathA zabdAtpratyemIti dhiyA pramAvizeSasiddheH, tatrApi pramANAntarasiddhirapratyuhaiva, vyAptyAdijJAnaM vinApi zabdAdAhatyArthapratItezca na tasyAnumAnatvamiti dig / lokAyatikastvAha anumAnamapi na pramANaM kutastarAM zabdo dhUmAdidarzanAnantaramagnyAdivyavahArasyApi sambhAvanayavopapatteriti, tatrAha, sambhAvanA ca nirNayahetvasA | dhyetidraSTavyam / sambhAvanA hi saMzayarUpaiva sA ca na parAmarzAdinizcayahetusAdhyA nizcayasAmagryAM satyAM saMzayAnutpAdAt , anyathA vakrakoTarAdijJAne satyapi sthANau puruSatvasaMzayotpAdaprasaGgAt / atha 'bhAvAMze utkaTakoTikasaMzaya eva sambhAvanA', 'utkaTatvaM ca niSkampapravRttiprayojako dharmavizeSaH' tatprayojakatayA ca dhUmadarzanAdyAdaro, na ca dhRmaa| deragnyAdisambhAvanAhetutve gauravam , tadabhAvAprakArakatvaghaTitanizcayatvApekSayA tadabhAvaprakArakatvaghaTitasaMzayatvasya | For Private and Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIbhASArahasyaM savRttikam // laghutvAditicet, na, saMzayavyAvRttAnumititvasyaiva vyAptijJAnAdijanyatAvacchedakatvAt / sambhAvanAyAstajanyatve bhAvabhASAtadghaTitanizcayasAmagrIpratibadhyatAvacchedakakoTAvanutkaTakoTikatvAdipraveze gauravAdidamitthamevetyavadhAraNasya na yA dravya| sandehi kintu nizcinomItyAdyanuvyavasAyasya cAnupapatterityanyatra vistrH| tadidamabhipretyoktaM bhagavatA zyA- zrutacAritramAcAryeNa "se nUNaM bhaMte maNNAmIti ohAriNI bhAsA, ciMtemIti ohAriNI bhAsA, aha maNNAmIti ohAriNIbhedena traivi. bhAsA, aha ciMtemIti ohAriNI bhAsA, taha maNNAmIti ohAriNI bhAsA, taha ciMtemIti ohAriNI bhAsA ? dhyaM / dravyahaMtA goyamA! maNNAmIti ohAriNI bhAsA, ciMtemIti ohAriNI bhAsA, aha maNNAmIti ohAriNI bhAsA, bhASAyAaha ciMtemIti ohAriNI bhAsA, taha maNNAmIti ohAriNI bhAsA, taha ciMtemIti ohAriNI bhAsatti " ( atha cAturvidhyaMnUnaM bhadanta manye ityavadhAraNIbhASA, cintayAmItyavadhAraNIbhASA, yathAmanye ityavadhAraNIbhASA, yathAcintayA ca satyAdi mItyavadhArapIbhASA, tathAmanye ityavadhAraNIbhASA, tathAcintayAmItyavadhAraNIbhASA ! hanta gautama manye0) // 14 // | bhedataH uktAyA eva bhAvabhASAyA bhedAnAha prarUpaNam // bhAve vi hoi tivihA, dabve asue tahA caritte ya / davvecauhA saccA'-saccA mIsA aNubhayA y|15| bhAve'pi bhAvanikSepe'pi, bhavati trividhA triprakArA bhASA, dravye ca zrute tathA caritre ca, dravyaM pratItya bhAvabhASA, zrutaM pratItya, cAritraM pratItya ca setyrthH| dravye caturdA satyA'satyA mizrA'nubhayA ca etAsAM lakSaNaM yathAvasaraM vakSyAmaH // 15 // etA eva dvAbhyAM bhedAbhyAM saGgrahAti AAP A For Private and Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir nizcayavyavahAranayabhedena | bhaassaabhedvibhaagH|| paDhamA do pajattA, uvarillAo ado apjttaa| avahAreuM sakkA, pajattaNNA ya vivarIA // 16 // prathame dve satyAsatye bhASe, paryApta, uparitane dve satyAmRSA'satyAmRSe, aparyApte, tatrAvadhArayituM zakyate yA sA paryAptA, ca punaH viparItA cAvadhArayitumazakyA cAnyA'paryAptA / taduktaM vAkyazuddhicUrNI / / "paJjattigA NAma jA avahAretuM sakkai jahA sacA mosA vA, esA pnyjttigaa| jA puNa saccA vi mosA vi dupakkhagA vi sA na sakai vibhAviuM jahA esA saccA vA mosA vA sA apajattigatti" (paryAptikA nAma yA'vadhArayituM zakyate yathA satyA vA mRSA vA eSA paryAptikA / / yA punaH satyApi mRSApi dvipakSagApi sA na zakyate vibhAvayituM yathA eSA satyA vA mRSA vA sA aparyAptikA) avadhAraNIyatvaM ca 'satyA'satyAnyataratvaprakArakapramAviSayatvam ', anavadhAraNIyatvaM ca tadabhAvastena na tadanyatarabhramaviSayatvenAparyAptAyAH paryAptattvaM, na vA tatsaMzayaviSayatvena paryAptAyA aparyAptatvamityAyUhyam , anyataravyavahAra evAvadhAraNamityapare / / 16 // atha prAguktameva bhASAvibhAgaM nizcayavyavahArAbhyAM vivecayati bhAsA caubihatti ya, vavahAraNayA muammi pnnaannN|| sacA musatti bhAsA, duvihaciya haMdi Nicchayao // 17 // bhASA caturvidheti ca vyavahAranayAt zrute prajJAnam // iha khalu vipratipattau vastupratitiSThAsayA yathAzrutaM yaducyate'sti jIvaH sadasadrUpa iti tadeva satyaM paribhASyate ArAdhakatvAt , yattu tadA zrutottIrNamucyate'(nA)sti For Private and Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIbhASA-18 rahasyaM savRcikam // // 9 // jIva ekAMtanitya(tyovA) ityAdi tadasatyaM virAdhakatvAt , yacca dhavAdivRkSasamUhe'pyazokabAhulyAdazokavanamevedamityucyate tanmizram , yacca vastumAtraparyAlocanaparaM he devadatta ghaTamAnayetyAdi tdnubhytvsvbhaavmiti| atra ca paribhASaiva zaraNaM, paribhASA ca vyavahAra eveti draSTavyam / handItyupadarzane, nizcayato dvividhaiva bhASA satyA, mRSeti, satyAmRSAbhASAyAstAtparyabAdhenAsatyAyAmevAntarbhAvAt , abAdhitatAtparyasyaiva zabdasya satyatvAdanyathA dravyaM rUpavadityasya dezakAtya'tAtparyabhedena prAmANyAprAmANyadvaividhyAnupapatterityanyatra vistaraH / atra ca vane vRkSasamUharUpe'zokAbhedatAtparyabAdhena mRSAtvasya spaSTatvAt / / ukaM ca pshcsngghhttiikaayaaN|"vyvhaarnymtaapekssyaa caivamucyate paramArthataH punaridamasatyameva yathAvikalpitArthAyogAditi" / na ca samUhadeza evAzokAbhedAnvayAna bAdhaH, tathA samabhivyAhAre dezAnvayasyAvyutpannatvAt / yadA tvazokapradhAnaM vanamiti vipakSayA prayogastadA zramaNasaGgha ityAdivad vyavahArasatyatApi na viruddhyata ityAbhAti // asatyAmRSApi vipralipsAdipUrvikA'satya eva, anyA ca satya evAntabhavati // taduktaM pazcasaGgrahaTIkAyAmeva / idamapi vyavahAranayamatApekSayA draSTavyamanyathA vipratAraNAdibuddhipUrvakamasatye'ntarbhavati, anyastu satya iti // 17 // uktArthe sUtropaSTambhamAhaettocciya ANamaNI, jAIe kevalAya nnihitttthaa| paNNavaNI paNNavaNA-sutte tattatthadaMsIhiM // 18 // yato nizcayanayena caramabhASAdvayaM pUrvabhASAdvaye'ntarbhAvitam / ita evAjJApanI asatyAmRSAbhedAntaHparigaNitApi, jAtyA sAmAnyapuraskAreNa, kevalA tadvinirmuktA ca, prajJApanAsUtre tattvArthadarzibhiH zyAmAcAryaiH, AjJApanyAdyAlA pakena vyavalAhAranaya sammatabheda sthApi prAM]mANikatva prarUpaNam // // 9 // For Private and Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir / prajJApanI nirdiSTA, tathAhi " aha bhaMte ? jAtIti itthiAgamaNI, jAtIti pumaANamaNI, jAtIti NapuMsaga- ArAdhakaANamaNI, paNNavaNI NaM esA bhAsA Na esA bhAsA mosA? haMtA goyamA! jAtIti itthiANamaNI, jAtIti puma- tvavirAdhaANamaNI, jAtIti NapuMsagANa maNI, paNNavaNI NaM esA bhAsA Na esA bhAsA mosatti // aha bhaMte ? jA ya itthi | katvaviANamaNI jA ya pumANamaNI jA ya NapuMsaga ANamaNI, paNNavaNI NaM esA bhAsA Na esA bhAsA mosA? haMtA bhAgato'goyamA ! jA ya itthi ANamaNI jA ya pumaNamaNI jA ya NapuMsaga ANamaNI paNNavaNI NaM esA bhAsA Na esA pi bhASAbhAsA mosatti " (atha bhadanta ! jAtiriti ruyAjJApanI jAtiriti pumAjJApanI jAtiArAta napusakAjJApanI prajJA- yA panyeSA bhApAnapA bhASA mRSA? hanta gautama! jaati0|| atha bhadanta yA ca ruyAjJApanI yA ca pumAjJApanI yA ca napuMsa-IRL kAjJApanI prajJApanyeSA bhASA naiSA bhASA mRSA? hanta gautama ! yA ca0) atra ca yadyapi kevalasUtramAjJApyena kAryAkaraNe vicaarH|| mRSAtvAzaGkayA praznakaraNAt vinItaviSayatvAnna mRSAtvamanyathA tvavinItAjJApanasya svaparapIDAnibandhanatvAta pAribhASikaM mRSAtvameva // taduktam // "aviNIyamANavato, kilissaI bhAsaI musaM ceva // ghaMTAlohaM nAuM, ko kaDakaraNe pavattijA // 1 // " (avinItamAjJApayan kliznAti bhASate mRSAmeva / / ghaMTAlohaM jJAtvA kaH kaTakaraNe prvrtet)| ityabhiprAyeNa prativacanaucityAcca samarthita jAtisUtramapyevameva, navaraM sarvatrAjJApanayogyatvAsambhavepi sambhavAbhiprAyagrahaNAnAsambhava iti, tathApi satyAsatyAnyataratve'vivAda evAnyathA'satyAmRSAtvenaiva stytvvytireknishcyaatprshnnibndhnstytvsndehsyaivaanupptteH| idamupalakSaNaM prajJApanyA api "jA ya itthipaNNavaNI" (yA ca For Private and Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIbhASA rahasyaM savRttikam / ArAdhakatvavirAdhakatvaviSaye sNvaadpaatthH|| // 10 // strIprajJApanI) ityAdiprabandhena satyatvAbhidhAnAcchAbdavyavahArAnugata ruyAdilakSaNamAdAya tasyA asatyatve'pi vedAnugataM tadAdAya satyatvasya yuktatvAcca prAguktameva yuktamityapi draSTavyam // 18 // athArAdhakatvavirAdhakatvadezArAdhakavirAdhakatvAnArAdhakavirAdhakatvopAdhibhizcaturdaiva vibhAgo yukto ? na tu dvidhetyata Aha ArAhaNaM paDucca vi, paribhAsA ceva cuvihvibhaage|| saccaMta bhAve cciya,cauNha ArAhagattaM jaM // 19 // ___ ArAdhanAM pratItyApi caturvidhavibhAge paribhASaiva // nizcayatastvArAdhakatvAnArAdhakatvAbhyAM ca dvividhaiva bhASA, vastuto bhASAnimittayoH zubhAzubhasaGkalpayorevArAdhakatvaM virAdhakatvaM yA na tu bhaassaayaaH| atha mandakumArAdInAM karaNA'paTiSThatAdinA'hametadbhASe ityAdijJAnazUnyAnAM yA bhASA tannibandhanAzubhasaGkalpAbhAvAkathaM tatra vikalpena bhApopakSaya iti cet , na, anAyuktapariNAmasyaiva karmavandhanahetutvena virAdhakatvAttena tadupakSayAt / samarthitaM cedaM "nicchayao sakayaM ciya // 48 // " (nizcayataH svakRtameva ) ityAdinA mahatA pravandhena svopajJAdhyAtmamataparIkSAyAmiti neha pratanyate / atraiva hetumAha satyAntarbhAva evaM yad yasmAtkAraNAt , catasRNAM bhASANAmArAdhakatvam / ayaM bhAvaH " icceyAI bhaMte cattAri bhAsajAyAI bhAsamANe kiM ArAhae, virAhae ? goyamA ! icceyAI cacAri bhAsajAtAI AuttaM bhAsamANe ArAhae No virAhaetti" (ityetAni catvAri hai| bhASAjAtAni bhASamANaH kimArAdhakaH virAdhakaH ? gautama ! ityetAni catvAri bhASAjAtAni AyuktaM bhASamANaH ArAdhakaH no virAdhakaH ) prajJApanAsUtre sarvA api bhASA AyuktaM bhASamANasyArAdhakatvopadezAkriyAdayasya For Private and Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir samAnakAlInatvalAbhAdautsargikahetumadbhAvasiddhiH / atra cA''yuktamiti padaM samyaka pravacanamAlinyAdirakSaNaparataye vyavahAratyarthakam / tathAcA''yuktaM bhASyamANAH sarvA api bhASAH satyA eveti paryavasitam / ata eva (daza0 a07) "dona |nayasammatabhAsija sabaso // 1 // " (dve na bhASeta sarvazaH) ityasyApi na virodho'pavAdatastadbhASaNe'pyutsargAnapAyAt , dve ityatraiva bhedAnAM dharmAvirodhitvaM vizeSaNamityanye / evamanAyuktaM bhASyamANAnAM sarvAsAmapi virAdhakatvena mRSAtvameva / taduktaM // "teNa paraM asaMjayaavirayaappaDihayaapaccakkhAyapAvakamme saccaM bhAsaM bhAsaMto mosaMvA saccAmosaM vA asaccAmosaM vA dakalpitabhAsamANo No ArAhae virAhaetti // " (tataH paro'saMyatAviratApratihatApratyAkhyAtapApakarmA satyAM bhASAM bhASamANo vArekAmRSAM vA satyAmRSAM vA asatyAmRSAM vA bhASamANo noArAdhakaH virAdhakaH iti) itthaM cArAdhakatvAnArAdhakatvAbhyA | niraasH|| mapi satyAsatye dve eva bhASe nizcayataH paryavasanne iti // 19 // nanvevaM cAturvidhyaM kalpitamevetyAzaGkAyAmAhaevaM cauvvihattaM, pakappiyaM hoja jai maI esA / sANa jao vavahArA-NugayaM vatthu pi suyasiddhaM / 20 / evaM nizcayanayasya pAramArthikatve, caturvidhatvaM catuSprakAratvaM, prakalpitaM tucchaM vAsanAmAtrasamutthaprarUpaNa tvAt , yadi eSA matirbhavet sA na yato vyavahArAnugatamapi vastu zrutasiddhaM' tathA hi khaTvAghaTakuDyA- | diSu strItvapuMstvaklIbatvAni na prasiddhAnIti na tucchAni liMgAnuzAsananiyantritasaGketavizeSaviSayazabdAbhidheyatvarUpastrItvAdInAmapi vAstavatvAt , khyAdipadAnAM nAnArthakatvAt / na ca pAribhASikaM strItvAdi zabdaniSThameveti vAcyaM, strItvAdiyogini vastunyeveyamityAdivyavahArAt / / tadidamuktaM zakaTasUnunApi / / " iyamayamidamiti For Private and Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir www.kobatirth.org bhIbhASA-|| zabdavyavasthAheturabhidheyadharma upadezagamyaH strIpuMnapuMsakatvAnIti" || etadabhiprAyeNa sUtramapyevaM vyavasthitam // rahasyaM sa- " aha bhaMte jA ya isthivaU jA ya pumavaU jA ya NapuMsagavaU paNNavaNI NaM esA bhAsA, Na esA bhAsA mosA ? vRttikam // goyamA ! jA ya itthivaU jA ya pumavaU jA ya NapuMsagavaU paNNavaNI NaM esA bhAsA Na esA bhAsA mosatti" (atha bhadanta yA ca strIvAk yA ca puMvAka yA ca napuMsakavAk prajJApanI eSA bhASA naiSA bhASA mRSA ? gautama ! yA ca strIvAk0 ) evaM bhASAcAturvidhyamapi vyavahArAnugataM zrutamUlakatayA nAvAstavamiti bhAvaH / atha nizcayavyavahArayorekamavazyamapramANamevAnyathA vastunastadabhimatadvairUpyAnupapatteriti cet, na, vastuno'nantadharmAtmakatvasya prAmANikatvAt , anyathaikasyaiva pitRputrAdivyavasthAnupapattestattaddharmagauNamukhyatvopapatyarthameva nayabhedAnusaraNAdityanyatra vistaraH // 20 // tadevaM samarthitaM nayabhedena bhASAyA dvaividhyaM cAturvidhyaM ca / atha sautravibhAgamanumRtyoddezakramaprAmANyAt , satyAyA eva lakSaNAbhidhAnapUrvakaM vibhAgamAhatammItavvayaNaM khalu, saccA avhaarnnikbhaavennN||aaraahnnii ya esA, suaMmi paribhAsiyA dshaa|| jaNavayasaMmayaThavaNA-NAme ruve paMDuccasacce ya // vavahArabhAvajoe, dasame ovaMmmasacce ya / / 22 // khalviti nizcaye, avadhAraNaikabhAvena tasmistadvacanaM satyA, avadhAraNakabhAvenetyasatyAmRSAvyavacchedArtha, tasyA AmantraNAdyabhiprAyeNaiva prayogAt, avadhAraNasya ca vastupratitiSThAsAyAmevaivakArAdyadhyAhArAtsaMsargamahimnA vA lAbhAttasmiMstadvacanaM ca 'taddharmavati taddharmaprakArakazAbdabodhajanakaH zabdaH, anantadharmAtmake vastunyeka- satyabhASAyA lakSaNaprarUpaNapUrvakaM ArAdhanItvaM dazabhedoddezazca // KAHAKAA% // 11 // For Private and Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir 1 janapadasatyAbhASAyAH svarUpa niruupnnm|| ROCESCARRORRON | dharmAbhidhAnaM ca na satyam , avadhAraNabAdhAdityAyUhyam / eSA ca zrute ArAdhanI paribhASitA, paribhASitatvAnudhAvanaM ca pAribhASikArAdhakatvena lakSaNatvopadarzanArtham , anyathA vihitatvenArAdhakatvasyAsambhavAt , vihitatvaM hi "vidhibodhitakarttavyatAkatvaM" tacca satyabhASAghaTitamityanyonyAzrayAt samyagupayogapUrvakatvena prAtisvikarUpeNa vA''rAdhakazabdatvasya vA satyAdyativyApteriti dig|saa ca dazadhA janapadasatyA, sammatasatyA, sthApanA satyA, nAmasayA, rUpasatyA, pratItyasatyA, vyavahArasatyA~, bhAvasA, yogasatyA, aupabhyasatyA ceti / / 22 / / tatra pUrva janapadasatyAyA eva lakSaNamAhajA jaNavayasaMkeyA, atthaM logassa pattiyAvaI / / esA jaNavayasaccA, papaNattA dhIrapurisehiM 1 // 23 // yA janapadasaGketAllokasyArthaM pratyAyayati, saiSA bhASA dhIrapuruSaistIrthakaragaNadharaiH, janapadasatyA prjnyptaa| tathA ca "janapadasaGketamAtraprayuktArthapratyAyakatvam" etallakSaNam / mAtrapadamanAdisiddhasaGketavyavacchedArtham , asti cAtredaM lakSaNaM koNAdisaGketajJAnAdeva piccAdipadAtpayaHprabhRtipratIteH / syAnmatam , apabhraMze zaktyabhAvAdabodhakatvaM, yadi ca tatopi bodhastadA zaktibhramAdeveti, maivam , IzvarAsiddhau tattatpadavoddhavyatvaprakAritvAvacchinnezvarecchArUpazaktarapyasiddheH, saGketajJAnatvenaiva zAbdabodhahetutvAt / saMskRtasaGketasyaiva satyatvaM nApabhraMzasaGketasyetyarthasya vinigantumazakyatvAcetyanyatra vistaraH // na ceyaM tattaddeza eva satyA na tu zAstrepi zaktazabdAntaramadhyapatitApIti vAcyam , avipratipattyA'duSTavivakSAhetutvenAnyatrApi tasyAH satyatvAt , anyathA dezIyazabdena For Private and Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrIbhASArahasyaM sa vRttikam // 4 // 12 // www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kutrApyanvayAnupapattiprasaGgAt // 23 // uktA janapadasatyA 1 // atha sammatasatyAM nirUpayatiNAikkamittu rUDhiM, jA jogattheNa NicchayaM kuNai // sammaya saccA esA, paMkaya bhAsA jahA paume 2 ||24|| yA rUDhimatikramya yogArthena vyutpattyarthasambhavamAtreNa, na nizcayaM karoti eSA sammatasatyA yathA padma paGkajabhASA, iyaM hi zaivAlAdInAmapi samAne paGkasambhavatve'ravinda eva pravarttate, na tu zaivAlAdAviti sammatasatyA / evaM ca "samudAyazaktipratisandhAnavaikalyaprayuktAvodhakatvavatpadaghaTitA bhASA" sammatasatyeti phalitam / / athaivaM janapadasatyAtivyAptiH, na cAvayavazaktyatiprasaGgabhaJjakatvena samudAyazakterupAdAnAnna doSaH, vyutpattivirahitarUDhazabdAvyApteriti cet, na, zaktirhi na saGketamAtraM kintvanAdiH zAstrIyo'yAdhitaH saGketo'nyathA lakSaNAdyucchedAdityanatiprasaGgAditi dig // 24 // uktA sammatasatyA 2 / / atha sthApanAsatyAmAha - ThavaNAe vahaMtI, avagayabhAvatthara hiya saMkeyA // ThavaNAsaccA bhannai, jaha jiNapaDimAi jiNasaddo 3 || 25 || sthApanAyAM varttamAnA sthApanAsatyA bhaNyate kIdRzI, avagataH pramito bhAvArtharahito yogArthavi - nirmuktaH saGketo yasyAH sA, udAharaNamAha yathA jinapratimAyAM jinazabda iti / ayambhAvaH jinazabdo yathA bhAvajine pravarttate tathA sthApanAjine'pi nikSepaprAmANyAt, nAnArthAnAM ca zabdAnAM prakaraNAdimahimnaiva vizeniyamanamiti, " yatra prakaraNAdivalAdbahuzo bhAve pravarttamAnAnAmapi zabdAnAM niyantritazaktitayA sthApanApratipAdakatvapratipattistatra sthApanAsatyatvamiti," etenAcetanAyAM pratimAyAmarhadAdipadaM pratipAdayatAmajIve jIvasaMjJeti For Private and Personal Use Only 2 sammata satyAbhASA yAH jinapratimA dRSTAntena 3 sthApanA satyAbhASA yAzca svarUpani rUpaNam // // 12 //
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir vadatAmapahRtaM sarvasvam , evambhASaNe sthApanAsatyatvapratipAdakasUtronmUlanenAdAdInAmAzAtanayA'nantasaMsAritvapra- satyAbhASAsaGgAdityanyatra vistrH|| sadbhAvasthApanAyAM ca zaktiH 'vyaktyAkRtijAtayaH padArtha' iti vadatAM gautamIyAdI- bhedavicAre | nAmapyabhimatA, na ca gavAdipadAnAM lAghavAdgotvAdiviziSTa eva zaktiH, AkRtyAdau tu lakSaNaiva, sUtraM tvanyAbhi- 183 sthApanAprAyakamiti vAcyam , AnuzAsanike gurAvapyarthe zakyaGgIkArAnnikSepAnuzAsanasya ca sthApanAyAmapi sattvAt , &AsatyA 4 asati bAdhake tatrApi zakteriti dig / astu vA tatra nirUDhalakSaNA tathApi saGketapadena tadAzrayaNAnna doSa iti / nAmasatya| dig // atha sammatasatyAlakSaNAkrAntaiveyamiticet , na, upadheyasAGkaryepyupAdhyorasAGkaryAt 3 // 25 // hAyoH saniuktA sthApanAsatyA 3 // atha nAmasatyAmAha darzanaM lakSa| bhAvatthavihaNacciya,NAmAbhippAyaladdhapasarA jaa|saa hoi NAmasaccA,jaha dhaNarahiovi dhnnvNto4|26 gaNasvarUpa ___ bhAvArthavihInA eva yA bhASA, nAmAbhiprAyalabdhaprasarA 'nAmasaGketamAtrAdeva yogArthabAdhamavagaNayya svapra- varNanam // tipAdyaM pratipAdayatIti yAvat', sA bhavati nAmasatyA yathA dhanarahitopi nAmnA dhanavAniti / hanta ! yadIyaM satyA kathaM tarhi tata upahAsa iticeta , madhyasthAnAM na kathaJcita , anyeSAM tu navakambalo'yamityAdAvivAbhiprAyAnta| rAvalambanena vAkchalAditi gRhANa, vicitro hi mahAmohazailUSasya nartanaprakAra iti / yattu nAma yathArtha tatra na nAmasatyaiva kiMtu pariNAmasatyatvam , evambhUtAbhiprAyeNa kriyAvirahakAle tvatathAtvamapItyAyudham 4 // 26 / / uktA nAmasatyA 4 // atha rUpasatyAmAha For Private and Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrImASArahasyaM svRttikm|| SAGASTROCRACKSON | emeva rUvasaccA, NavaraM NAmaMmi ruuvabhilaavo| ThavaNA puNa Na pavai, tajjAtIe sadose a5||27|| | satyAbhASAkA evameva nAmasatyAvadeva, rUpasatyA jJeyA, navaraM kevalaM, nAmni nAmasthale, rUpAbhilApaH rUpazabda- bhedavicAre prayogaH karttavyaH, tathAca 'bhAvArthabAdhapratisandhAnasadhrIcInatadrupavadgRhItopacArakapadaghaTitabhASAtvaM' tallakSaNam / 5rUpasatyA asti ca prakaTapratiSeviNi ayaM yatiriti yatipadasya tadrUpavatyupacAraH zrAmaNyavyApyasadAlayavihArAdipratisandhA- hA pratItyanavalAnmukhyArthAvAdhadazAyAM tAdRze tatpadaprayoge tu paramArthato'satyabhASApravRttAvapyasaMklezapariNAmena na karmabandhaH satyayoH pratyuta vidhivizuddhapariNAmAnmahAnirjareveti dhyeyam / nanvatra sthApanAsatyamevAstu bhAvayatitvabAdhe sthApanAyati- sanidarzanaM tvAzrayaNasyaiva yuktatvAdityata Aha-sthApanA punarna pravarttate tajjAtIye sadoSe ca, sthApanA hi tajAtIyabhinne lakSaNasvadoSarahite ca pravarttate na tvanyatra tatra tathAvidhAbhiprAyAbhAvAt / / tadidamuktam , (aav0ni0)|| "ubhayamavi asthi rUpAdiliMge, Na ya paDimAsUbhayaM asthitti // 1135 // " (ubhayamapyasti [sAvadyatvaM niravadyatvaM ca] liGge, na ca pratimAmU varNanam // bhayamasti iti)|| yathA caitattatvaM tathA prapaJcitamadhyAtmamataparIkSAyAm / evaJca, 'atadravye tadAkAraH sthApanA, ''kUTadravyaM ca rUpamiti' prativizeSo jJeyaH 5 // 27 // uktA rUpasatyA 5 // atha pratItyasatyAmAhaaviroheNa vilakSaNa-paDucabhAvANa daMsiNI bhaasaa||bhnni paDuccasaccA,jaha egaM aNu mahaMtaM ca 6 // 28 // avirodhena nimittabhedopadarzanAdvirodhaparihAreNa, vilakSaNAnAM nimittabhedamantareNaikapratisandhAnA'goca. rANAM, pratItyabhAvAnAM sapratiyogikapadArthAnAM, darzinI bhASA yathA ekaM phalAdi, phalAntarAdyapekSayA'Nu For Private and Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir CCCROCEACOCOCALCOCK &aa mahacceti, evamanAmikA kaniSThApekSayA dIrghA madhyamApekSayA isvA cetyAdyapyUhyam / nimittAntaropadarzane tu lasatyAbhASA mRSaiveyam 6 // 28 // nanvekasyaiva kathamaNutvamahatcAdinAnApariNAmasamAvezo virodhAt , nacaikajJAnajJeyatvAnna bhedavicAre virodhaH, tajjJAnApramAvasyaivApAdyatvAdityAzaGkAyAmAha [ // 29 // pratItyasabhiNNaNimittattaNao, Na ya tesi haMdi bhaNNai viroho| vaMjayaghaDayAIyaM, hoiNimittaM piiha cittaM tyAyAM vinaca teSAM vilakSaNapratItyabhAvAnAM, haMdItyupadarzane, bhaNyate viroghaH, kutaH 1, bhinnanimittakatvAt, rodhAzaGkAevaM cANutvamahattvAdayo na viruddhAH, bhinnanimittakatvAt , sattvAsattvavaditi prayogo drssttvyH| nanu sacAsattvayoriva parihAranicANutvamahattvayonaikarUpaM bhinnanimittakatvam , ayamasmAdaNuritivadayamasmAtsannityavyapadezAditi vaiSamyamityata rUpaNam // Aha-iha prakRte, nimittamapi vyaJjakaghaTakAdikaM citram anekaprakAraM bhavati, tathA hi aNutvamahatvAdInAM vyaJjakapratiyogyAdirUpanimittabhedaH saccAsatrAdInAM ca dravyakSetrakAlabhAvarUpaghaTakasvabhAvanimittamedaH dravyAdInAM sattvAsattvaghaTakatvaM ca tadavyatirekAdatiriktasacaniSedhAdityanyatra vistaraH / ekatraiva mahIruhe mUlazAkhAdyavacchibasaMyogatadabhAvAdInAmavacchedakarUpanimittabheda ityAhanIyam / aNutvamahatvAdInAM virodha eva na kalpyata iti kimamunA prayAseneti cet, hanta, tarhi kaniSThApekSayApi isvatvamanAmikAyAM kiM na syAditi dig / / 29 / / nanvaNutvamahattvAdayo na bhAvAH, parApekSapratibhAsaviSayatvAt , ye ye bhAvAste na parApekSapratibhAsaviSayAH, yathA rUpAdayaH, tathA ca pratItyabhASApyasatyaiva tucchaviSayatvAditi cet , ucyate / For Private and Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrIbhASArahasyaM sa vRttikam || // 14 // www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 4 te hoMti parAvekkhA, vaMjayamuhadaMsiNo tti Na ya tucchA / diTThamiNaM vecittaM, sarAva kappUragaMdhANaM // 30 // te pratItyabhAvAH, vyaJjakamukhadarzinaH pratiniyatavyaJjakavyaGgayAH santaH, parApekSA iti, na ca naiva, tucchAH, pratiyogyanusmaraNamatra sapratiyogikajJAnasAmagrIsampAdanArthaM na tu vikalpazilpakalpanArthamiti bhAvaH / atha dharmijJAnasAmagryA eva dharmajJAnasAmagrItvAtkathamaNutva mahattvAdidharmijJAne tajjJAnahetuvilamba ityata Aha-dRSTaM sAkSAtkRtam, idaM vaicitryaM kecidbhAvAH sahakArivyaGgyarUpAH kecicca na tatheti vailakSaNyaM, zarAvakarpUragandhayoH karpUragandho hi svarasata eva bhAsate, zarAvagandhastu jalasamparkAditi, na ca jalasamparkAccharAve'bhinavagandha evospadyate na tu prAgutpanna eva gandho'bhivyajyata iti, pRthvItvena pUrvamapi tatra gandhAvazyakatvAt, tannAzAdikalpanAyAM mAnAbhAvAd, vilakSaNAgnisaMyogAdInAmeva pRthivIgandhanAzakatvAccetidig / evaM dvitvAdikamapyapekSAbuddhivyaGgyameva na tu taJjanyaM caitrIyApekSA buddhijanitadvitvasya maitrasyApi pratyakSatvaprasaGgAt / dvitve ca na caitrIyatvamasti yena caitrIyadvitve caitrIyApekSAbuddhezcaitrIyadvitvapratyakSe caitrIyadvitvasya ca hetutvaM syAdityanyatra vistara iti kimatiprasaGgena 6 // 30 // uktA pratItyasatyA 6 / / atha vyavahArasatyAmAha / hAro hu vivakkhA, logANaM jA paujjae tIe // pijjai gaI ya Dajjhai, giritti vavahArasaccA sA 7 // 31 vyavahAro hi lokAnAM vivakSA 'vaktumicchA vivakSA sA cA'tra nadyAdipadaM nadIgatanIrAdikaM bodhayatviti prayotricchA' tato nadyAdipadAnnadIgatanIrAdipratipatteH, nadItannIrAdInAmabhedapratipattirityeke, 'nadyAdipadaM nadyabhinna For Private and Personal Use Only pratItyasatyAyAM vi rodhAzaGkA parihArA - vAntarAre kAnivAraNaM sadRSTAntaM / 7 vyavahArasa tyAbhASA yAH sanidarzanaM lakSaNAdipra rUpaNaM ca // // 14 //
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tvena nadIgatanIrAdikaM bodhayatvityAkAraiva vivakSA' ityapare, tayA vivakSayA, yA bhASA prayujyate sA pIyate nadI, dahyate giririti tatra vyavahArasatyA, atra pIyate nadItyasya nadIgataM nIraM pIyata iti dahyate girirityasya ca girigataM tRNAdikaM dahyata ityarthaH / idamupalakSaNam, galati bhAjanam, anudarA kanyA, alomA eDaketyAdInAM, bhAjanagataM jalaM galati, sambhogajabIjaprabhavodarAbhAvavatI kanyA, lavanayogyalomAbhAvavatye DaketyAdyarthAnAmudAharaNAnAm, na ca giritRNAdInAmabhedAbhidhAnAnmRSAvAditvaprasaGgaH, vyAvahArikA bhedAzrayaNenAdoSatvAt, lokavivakSAgrahaNAcca na rUpasatyAdyativyAptiH, evamAmalakyAdau ekendriyatvena napuMsakatve'pi stryAdyabhedavivakSayA strItvAdipratipAdanamapi vyavahArasatyameveti draSTavyamiti dig 7 / / 31 / / uktA vyavahArasatyA 7 // atha bhAvasatyAmAha / sA hoi bhAvasaccA, jA sdbhippaayputrvmevuttaa| jaha paramattho kuMbho, siyA balAyA ya esatti 8 // 32 // sA bhavati bhAvasatyA yA sadabhiprAyapUrvamevoktA, abhiprAyasya sacvaM ca pAramArthikabhAvaviSayatvena X zAstrIyavyavahAraniyantritatvena ca, ata evodAharaNadvaividhyamAha, yathA paramArthaH kumbhaH sitA balAkA ca eSeti / atra prathamamudAharaNaM pAramArthikakumbhabodhanAbhiprAyeNa kumbhapadaprayogAtsatyatvopadarzanArtham, dvitIyaM ca satyapi balAkAyAM paJcavarNasambhave zuklavarNAvadhAraNasyotkaTazuklaparatayA tadupadarzanArtham / na caivaM dvitIyaM vyavahArasatya evAntarbhAvyatAmiti vAcyam, tasya lokavivakSAghaTitatvAt, atha dvitIyamevodAharaNamanyatra prakRte pradarzitamiti prathamodAharaNapradarzanaM svacchanda mativikalpitamiti cet, na, "bhAvasacaM NAma jamahippAyato, jahA ghaDamANehi For Private and Personal Use Only satyAbhASA bhedavicAre 7 vyavahAra satyA 8 bhAvasatya yoH sanida rzanaM lakSaNa svarUpAdi prarUpaNam //
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrImASA- taitti abhippAyato ghaDamANehi tti bhaNiyaM, gAvI abhippAyeNa gAvI, asso vA asso bhaNio evamAdi ti" bhAvasatyArahasyaM sa- (bhAvasatyaM nAma, yadabhiprAyato, yathA ghaTamAnayetyabhiprAyato 'ghaTamAnaya 'iti bhaNitaM bhavati // gaurityabhi- yAM naiyAvRttikam / / prAyeNa gauH| azvo vA'zvaH bhaNita evamAdIti) cUrNikAravacanAt , atha balAkAyAH paJcavarNatvaM na yuktimat zukle-18yikAdyAre tararUpasya zuklarUpapratibandhakatvAt , anyathA citrarUpocchedAta , zuklAdau nIlAdisace tatpratyakSaprasaGgAceti cet , na, kAparihAraH zuklaghaTArambhakaparamANUnAmeva kAlAntare nIlaghaTAdyArambhakatvena niyamata ekatra pazcavarNatvavyavasthiteH, na ca zuklAra- 9 yogasambhakA na taditarArambhakA iti vAcyam , niyatArambhamatanirAsAt , avayavagatazukletarasya ca na zukla pratibandhakatvam , tyAyAH samAnAbhAvAt / na ca citrarUpAnyathAnupapattirmAnam , nIlapItAdirUpasamudAyenaiva citravyavahAropapattAvatiriktacitre nidarzanaM mAnAbhAvAdityadhika matkRtavAdamAlAyAm / zuklaghaTe rUpAntarApratyakSatvaM cotkaTarUpatvena yogyatvAt , pareNA lakSaNasvapyudbhUtarUpasyaiva tathAtvopagamAt , na cAvayavagatA'nutkaTarUpasyA'vayavinyutkaTarUpapratibandhakatvAduktAnupapattiH, a rUpAdinyathA pizAce'pyutkaTarUpaprasaGgAditi vAcyam , utkaTatvasya pariNAmavizeSaprayojyatvena tathApratibandhakatvAkalpanAt , prarUpaNam // anyathA bharjanakapAlasthAnubhUtarUpavadvestaptatelasaMsargAdudbhUtarUpAnupapattiprasaGgAditi dig| utkaTatvaM tAdRzabahvavayavakatvaM na tu jAtirityanye / tattvamatratyaM mtkRtvaadrhsyaadvseym8||32|| uktA bhAvasatyA 8||ath yogstyaamaah| 4 // 15 // sA hoi jogasacA,uvayArojattha vtthujogmmi|| chattAiabhAve vihu, jaha chattI kuMDalI daMDI 9 // 33 // sA bhavati yogasatyA yatra yasyAM vastuyoge upacAraH, 'atItasambandhavallAkSaNikapadaghaTitA yoga -%AA%84% CSC 1-964 For Private and Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir SACHARSAACHA satyetyarthaH' / anyathA vastudvayAtmakasambandhasyaikatarA'bhAve'bhAvAt kutropacAraH ?, na, yadi ca vizeSaNavirahepya- satyAbhASA rthAntararUpaH sambandho'stItyupeyate tadA idAnIM na chatrIti ca tatra syAditi dhyeyam / udAharaNamAha chatrAdya- bhedavicAre bhAvepi yathA chatrI kuNDalI daNDIti 9 // 33 // | 9 yoga uktA yogasatyA 9 // athaupamyasatyAmAha, tatraupamyamupamAnApekSam ,upamAnaM jJAtamudAharaNaM nidarzanaM dRSTAnto veti dAsatyAtu paryAyAH ||tthaacaah bhagavAn bhdrbaahuH|| "nAyaM AharaNaM ti ya, diTuMtovamanidarisaNaM taha ya egaTThatti // " IP vicaarH| (jJAtaM AharaNaM iti ca, dRSTAnta upamA nidarzanaM tathA caikArthA iti) taccopamAna sAmAnyato dvividhamityAha 10 aupacariyaM ca kappiyaM taha, uvamANaM duvihamettha NihiTaM // myasatyokappiyamavi rUvayamiva, bhAvAbAheNa Na NiratthaM / 34 // pakramaH, caritaM ca pAramArthika ca yathA mahArambho brahmadattAdivaduHkhaM bhajata iti, tathA kalpitaM svabuddhikalpa tatprasaGge nAzilpanirmitaM yathA'nityatAyAM pippalapatropamAnam / / uktaM ca (utt0ni0)||"jh tumbhe taha amhe, tumme upamAnaviya hohidhA jadhA amhe / appAheti paDaMta, paMDuyapattaM kisalayANaM // 308 / / ti," (yathA yUyaM tathA vayaM yUyamapi bhavipyatha yathA vayaM / / zikSayati patatpANDupatraM kishlyebhyH||) nanu kalpitaM na prayojyaM bAdhitArthatvAdityata Aha-kalpita bhedaprarU paNaM c|| mapi rUpakamiva, bhAvAbAdhena na nirarthamiti,ayaM bhAvA-yathA saMsAraH samudra iti rUpakaprayogo'bhedabAdhepyanAhAryajJAna eva bAdhadhiyaH pratibandhakatvAdAhAryazAbdabodhadvArA saMsArasya dustaratvavyaJjakatAyAM paryavasyanna niSprayo For Private and Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrIbhASA rahasyaM sa vRttikam / // 16 // www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir janastathoktacaritopamAnaprayogopi mukhyArthabAdhepyAhAryazAbdabodha dvArA'nityatApratipattiparyavasAyitayA nA'nartha iti // ata evoktam / / " Navi asthi gavi a hohI, ullAvo kisalapaMDupattANaM / uvamA khalu esa kayA, bhaviyajaNavibohaDAe || 309 || iti " ( nApyasti nApi ca bhaviSyatyullApaH kizalayapANDupatrANAm / upamA khalveSA kRtA, bhavyajanavibodhanArthAya / / ) evaM ca kalpitopamAnaM svato nAdaraNIyaM kintviSTArthasAdhakatayA / ata evoktam // "atthassa sAhaNaDDA, iMdhaNamitra odaNaDAe / tti " ( arthasya sAdhanArthAyendhanamivodanArthAya iti / ) caritopamAnaM tu svato'pyAdaraNIyamiti dhyeyam / / anayaiva dizA prayoge'pi kharaviSANAdidRSTAntasaprayojanatA yathAkathaJcitparibhAvanIyA bahuzrutairiti dig || 34 / / tadapyekaikaM caturvidhamityAha / AharaNe tase, taddose taha puNo uvannAse / ekkekaM taM cauhA, peyaM suttA u bahubheyaM // / 35 / / uktayoH caritakalpitayorupamAnayormadhye ekaikaM caturvidhaM, ka viSaya ityAha- udAharaNe tadeze taddoSe tathA punarupanyAse jJeyaM jJAtavyaM, sUtrAtsiddhAntAt kIdRzaM bahubhedaM bahavo bhedA avAntaraprakArA yasya tat, tathA hi AharaNaM sampUrNa prakRtopayogI dRSTAntaH, sa ca caturddhA aMpAyopAyasthApanApratyutpannavinyAsabhedAt / tatrA'pAyo'niSTaprAptistadviSayamudAharaNamapAyodAharaNam / sa ca caturddhA dravyApAyaH kSetrApAyaH kAlApAyo bhAvApAyazceti / tatra dravyApAye dhananimittaM parasparavadhapariNatau dvau bhrAtarAvudAharaNam || kSetrApAye dazAravarga: // kAlApAye dvaipAyano || bhAvApAye ca maNDUkikAkSapakaH kUragaDukajIva iti dhyeyam / For Private and Personal Use Only upamAna satyAsvarUpavicAre carita kalpitopa mAnayoH pratyekama pAyAdi cAturvidhyaM pratibhedAdi samanvitaM ca vistarataH // // 16 //
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir etatkathAnakopadarzanaM ca zrotRNAM saMvegasthairyArtham / idaM ca caraNakaraNAnuyogamadhikRtyoktam / / dravyAnuyoga- madhikRtya tu dravyAdyapekSayAtmAderekAntanityatAdivAdinAM sukhaduHkhAbhAvaprasaGgAdinidarzanaM draSTavyam 1 // upAyo abhilaSitavastvabAptyoM vyApAraH' tadviSayamudAharaNamupAyodAharaNaM, sopi ca dravyAdibhedAdapAyavaccaturvidhastatra dravyopAyo loke dhAturvAdAdiH, lokottare tvadhvAdau paTalAdiprayogataH prAsukodakakaraNAdiH // kSetropAyo laukiko lAGgalakulikAdiH, lokottarastu vidhinA prAtarazanAdyarthamaTanAdinA kSetrasaJcAraH // kAlopAyo nADikAdilaukikastasya tajjJAnopAyatvena tathAvyapadezAt , lokottarastu sUtraparAvartanAdiH // bhAvopAyastu devanirmitaikastambhaprAsAdopazobhitasarvatukArAmastharasAlapAdapasya phalamavanAminyA vidyayA gurviNyAH svagRhiNyA dohadapUraNArtha gRhItavatazcANDAlacaurasyAbhiprAyaparijJAnArthamabhayasyevAkhyAyikAprabandhopadarzanAdika iti / idaM ca laukikamAkSiptaM caraNakaraNAnuyogamadhikRtya coktam // dravyAnuyogamadhikRtya punarAdAnAdyupAyenAtmAstitvasAdhananidarzanaM draSTavyam 2 // sthApanA ca 'doSAcchAdanenAbhISTArthaprarUpaNA, tatra loke hiGguzivapravartakasya nidarzanam , lokottare ca pramAdavazAdgacchaskhalitasya chAdanena kayAcitkalpanayA pravacanaM prabhAvayata iti caraNakaraNAnuyogaM lokaM cAdhikRtya // dravyAnuyogamadhikRtya tu nayabhedamatApekSayA duSTahetvabhidhAnepi tathAvidhAbhiprAyeNa tatsamarthanaM draSTavyam 3 // pratyutpannavinyAsazca ' tadAtvopasthitAniSTanirAsaH,' tasyodAharaNamekasya vaNijo gRhasamIpe baddhagAnatAnAnAM gAndharvikANAM gItazravaNenotpannakAmodrekanijakAminIparijanara aupamyasatyAsvarUpavicAre prathamodAharaNabhedapratibhedavicAra: snidrshnH|| OM For Private and Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrIbhASArahasyaM sa vRcikam || // 17 // www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSaNArthaM pRSTamitra dattopAyasya gRhasamIpe nirmApitavyantarabhavanasya gAndharvikANAM gAnasamaye vyantaragRhe paTahAdidhvAnena teSAM kSobhamutpAdayataH // lokottare tu ziSyasyApi kadAcidadhyupapannasya sUtrokadizA vArayato dharmAcAryasya // idaM ca lokaM caraNakaraNAnuyogaM cAdhikRtya || dravyAnuyogamadhikRtya tu yadi nAstiko vadedbhAvA eva na santi AtmA tu sutarAM nAstIti tadA tamevaM nivArayet, kimetattava vacanamasti nAsti vA, Adye pratijJAhAniH, dvitIye ca niSedhakasyaivAsacce kiM kena niSedhanIyaM ? kiM nAstyAtmeti / kiJca nAstyAtmetipratiSedhako dhvaniH zabdaH, zabdaca vivakSApUrvaka iti nAjIvodbhava iti pratiSedhadhvanereva siddha Atmeti 4 // darzitaM sabhedamudAharaNam 1 // taddezazca 'nigamanopayogidezaghaTito dRSTAntaH / sa caturddhA anuzAstiH 1 upAlambhaH 2 pRcchA 3 nizrAvacanaM 4 ceti / tatra sadguNotkIrtaneno pabRMhaNamanuzAstiH / atra ca subhadrAkathAnakaM vaktavyam, tatrApi tasyAH zIla guNatvaparIkSeottaraM lokaprazaMsA, ekadezasyaiva prakRtopasaMhAropayogitvAdudAharaNaikadezatA / / evaM bharatakathAnakenApi ekadezena vaiyAvRtyaguNopasaMhArAd guroH ziSyApramAdopabRMhaNamucitam idamapi laukikaM caraNakaraNAnuyogaM cAdhikRtyoktam || dravyAnuyogamadhikRtya punarAtmAstitvavAdinastantrAntarIyAn prati vaktavyam, yaduta sAdhvetat yadAtmAstItyabhyupagataM, kintvakarttAyaM na bhavati jJAnAdInAM kRtisAmAnAdhikaraNyaniyamAdityAdi / udAharaNadezatA tvasyAtmanaH kartRtvadezasAdhana evaM nidarzanAbhidhAnAdityavadheyam 1 // upAlambho 'doSopadarzanam' / tatra mRgAvatIdevyudAharaNam evaM pramAdyan ziSyopyupAlabdhavya iti caraNakaraNAnuyogamadhikRtya // dravyAnu For Private and Personal Use Only aupamyasa tyAsvarUpa vicAre dvitIyodA haraNa deza medapratimeda vicAra: sanidarzanaH // // 17 //
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir + KARAN yogamadhikRtya tu bahudhA nAstikavAdaprakaTanalampaTasya cArvAkasyAtmanAstitvakathAyAmevaM vaktavyaM, yadatAtmA- aupamyasabhAve'styAtmeti vitarko nAstyAtmeti kuvijJAnaM ca nopapadyeta dharmyabhAve dharmasyaivAsambhavAdityAdi / udAharaNa- tyAsvarUpadezatA cAsya paralokAdipratiSedhavAdino nAstikasva jIvasadbhAvasAdhanAdbhAvanIyA 2 // pRcchA 'praznaH' / tatra BI vicAre kvA'hamutpatsya iti bhagavati pRSTe SaSThyAM narakapRthivyAmiti bhagavatottaritaH saptamanarakapRthivIgamananimittacakravarti- dvitIyodAsAmrAjyasampAdanAyAbhyudyataH kRtamAlena hataH kUNika udAharaNaM loke / lokottarepi praSTavyA AcAryA haraNadezamejijJAsitamartham , pRSTvA ca samAcaraNIyAni zakyAni azakyAni vA pariharttavyAni / / udAharaNadezatA cAsyAbhihitaikadeza evaM praSTurAgrahAttenaiva copasaMhArAdavaseyA / idamapi lokaM caraNakaraNAnuyogaM cAdhikRtya / / dravyA vicAraH sanuyogamadhikRtya tu nAstyAtmetivAdI nAstikaH pRcchayate, kuto nAstyAtmeti, sa ced brUyAt sato'parokSa iti, nidrshnH|| tadAbhidheyam , bhadra ? kuvijJAnametatte, vivakSAbhAve viziSTazabdAnupapatteH, ita evAtmasAdhanAditi 3 // nizrAvacanaM ca tat ' yadekaM kazcana nizrAbhUtaM kRtvA vicitrapratipAdanam ' ! yathA drumapatrakAdhyayane bhagavatA gautamanizrayA'nyepyanuzAsitAH, evamasahanA api ziSyA mAIvasampannamekaM ziSya nizrAbhRtaM kRtvA'nuzAsanIyAH / / udAharaNadezatA cAsya lezata eva tathAnuzAsanAt / evaM tAvaccaraNakaraNAnuyogamadhikRtyoktam / / dravyAnuyogamadhikRtya tu anyApadezena lokAyato vaktavyaH, aho dhikkaSTaM nAsti yeSAmAtmA, tadabhAve dAnAdikriyAvaiphalyAt , na ca tadvaiphalyam , saccavaicitryAnupapatterityAdi 4 // uktaH sabheda udAharaNadezaH 2 // taddoSazca 'bahuvrIhyAzrayaNAd For Private and Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIbhASArahasya savRttikam // // 18 // duSTamudAharaNam / taccaturdA, adharmayuktapratilomAtmopanyAsa(rupanItamedAt / tatrAdharmayukta loke naladAmakuvinda udAharaNaM loke, lokottarepi caraNakaraNAnuyogamadhikRtya tathAvidhaM nidarzanamavadhArya nAdharmayuktaM bhaNitavyam / / dravyAnuyogamadhikRtya ca vAde rUpavidyAbalena pravacanArtha sAvadyamapi kuryAt yathA mayurInakulIprabhRtividyAbhiH sa parivrAjako vilakSIkRta iti, doSatvaM cAtra sarvathA svarUpato vA'dharmayuktatvAditi dhyeyam 1 // pratilomaM pratikUlaM, tatra kathAnakaM pradyotena hRtasya punastameva hRtavato'bhayasya draSTavyam , idaM ca loke / lokottare tu |caraNakaraNAnuyogamadhikRtya "No kiMcivi paDikUlaM, kAyavaM bhavabhaeNamaNNesiM / aviNItasikkhagANa u jaya- NAi jahocitaM kujA // 1 // " (no kizcidapi pratikUlaM kartavyaM bhavabhayenAnyeSAm / / avinItazikSakANAM tu yatanayA yathocitaM kuryAt ) // dravyAnuyogamadhikRtya tu dravyArthikaparyAyArthikayoranyatareNAnyataraM codayet , durvAdinAM dvirAzyAdipratipAdakAnAM nirAsArtha trirAzyAdikaM vA sthApayet , atra cAdye pakSe sAdhyArthAsiddheH, dvitIye tu viruddhabhASaNAdeva duSTatvamityavaseyam 2 // AtmopanyAsazcAyaM yatrAnupanyasanIya Atmaivopanyasyate, tatra ca loke taTAkabhede piGgalasthapatirudAharaNam , anyatrApi caraNakaraNAnuyoge naivaM brUyAt , yaduta // loiyadhammAto vi hu, je panbhaTThA narAdhamA te u|| kaha davasoyarahiyA, dhammassArAhagA hoti // 1 // ti|| (laukikadharmAdapi khalu ye prabhraSTA narAdhamAste tu / kathaM dravyazaucarahitA dharmasyArAdhakA bhavanti // iti) dravyAnuyogepi naivaM prayujIta ekendriyA | jIvA vyaktocchvAsAdiliGgatvAd , vyatireke ghaTavaditi, atra ca na ca tathaiteSvasadbhAvastasmAjIvA evaita iti, Atma | aupamyasatyAsvarUpavicAre tRtIyodAharaNadoSamedapratibhedavicAraH snidrshnH|| 5ARAKC // 18 // For Private and Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir 1945 no'pi tadrUpApalyAtmopanyAsatvamudAharaNadoSatA cAtmopaghAtajanakatvena taccAsAdhAraNyAdityavasIyate 3 // duru- panItaM ca duSTanigamanaM, tatra loke matsyagrahaNaparo bhikSurudAharaNaM 'kanthAcArya zlathA te' ityAdikAvyAdavaseyam / / caraNakaraNAnuyoge tu // iya sAsaNassa'vanno, jAyai jeNaM Na tArisaM bUyA // vAevi uvahasijjai, NigamaNato jeNa taM ceva / / 1 / / tti / (iti zAsanasyAva! jAyate yena na tAdRzaM brUyAt / vAde'pyupahasyate nigamanato yena tdeveti)| dravyAnuyogepi // jIvaciMtAe vAdiNA tahA bhaNitavvaM vAdo(de)jeNa Na jippai paravAiNatti" // (jIvacintAyAM vAdinA tathA bhaNitavyaM / vAde yena na jIyate prvaadinaa)||4|| uktaM sabhedamudAharaNam // upanyAsaH 'tathAvidhapratikUlAbhiprAyapUrva udAhAraH' / sa caturdA tadvastutaMdanyavastupratinibhahertepanyAsabhedAt tatra 'vAdyuktameva vastvAdAya upanyAsastadvastUpanyAsaH,' tatrodAharaNam ekaH kArpaTiko bahUn dezAn bhrAntvA samAgataH, anyaiH kArpaTikairAzcarya pRSTa uktavAn samudratIre ekatra mayA mahAnmahIruho dRSTastasyaikA zAkhA samudra pratiSThitA'nyA ca sthale, tataH samudre patitAni phalAni jalacarA bhavanti, sthale patitAni ca sthalacarA iti, tadidamAkarNya zrAddhakArpaTikenoktaM yAnyardhamadhyapatitAni tAni kiM bhavantIti, tUSNImbhUtaH kArpaTika iti loke // caraNakaraNAnuyoge tu yadi kazcidvineyaH kazcidasadgrahaM gRhItvA na samyag vartate sa khalu tadvastUpa1 kanthA''cArya zlathA te nahi zapharivadhe jAlamaznAsi matsyAM-ste vai madyopadaMzAH pibasi madhu hi kiM bezyayA yAsi veshyaam|| dattvAcI murtyarINAM tava kimu ripavo bhittibhettAsmi yeSAM, caurosi dyUtahetostvayi sakalamidaM nAsti bhraSTe vicAraH // 1 // aupamyasatyAsvarUpa4] vicAre tu tIyodAharaNadoSabheda pratibhedavicAraH snidrshnH|| For Private and Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIbhASArahasyaM savRttikam // // 19 // ARKAXXC nyAsenaiva prajJApanIyaH, yathA kazcidAha // ' na mAMsabhakSaNe doSo, na madye na ca maithune // pravRttireSA bhUtAnAM, nivR- ttistu mhaaphlaa||1||" idaM ca kilaivameva yujyate pravRttimantareNa nivRtteH phalAbhAvAnirviSayatvenAsambhavAcca, tasmAtphalanivandhananivRttinimittatvena pravRttirapyaduSTaiveti, atrocyate, iha nivRttermahAphalatvaM kiM duSTapravRttiparihArAtmakatvena, AhozcidaduSTapravRttiparihArAtmakatvena, Aye kathaM pravRtteraduSTatvam , antye cAduSTanivRttiparihArAtmakapravRtterapi mahAphalatvaprasaGgena pUrvAparavirodha iti / na mAMsabhakSaNe'doSa ityatra nama(apa)zlepaH karttavyaH, yataH bhUtAnAm jIvAnAm , eSA pravRttirutpattisthAnaM, bhUtAnAM pizAcaprAyANAM vA, eSA pravRttirna tu vivekinAmiti vyAkhyeyam // dravyAnuyoge tvekAntanityo jIvaH, amUrttatvAdAkAzavaditi prayoge karmavadamUrtatve'nityaM syAditi / evaM vyabhicArodAharaNAttu karmAmUrtamanityaM cetyayaM vRddhadarzanenodAharaNadoSa eva, yathA'nyeSAM sAdharmyasamA jAtiriti dhyeyam 1 // tadanyavastUpanyAsastulyavastvantarAzrayaNena, yathA pUrvodAharaNa eva, yAni punaH phalAni pAtayitvA kazcidbhakSayati gRhe nayati vA tAni kiM bhavantIti loke / caraNakaraNAnuyoge tu na mAMsa ityAdau yathAzruta eva kugrahe "na hiMsyAt sarvAbhUtAnIti" vacanAntaropanyAsena prihaarH|| dravyAnuyoge tu kazcidvadet yasya vAdino'nyo jIvo'nyacca zarIramiti tasyAnyazabdasyAviziSTatvAttayorapi tadvAcyatayA'vizeSAdekatvaprasaGga iti, taM pratyevaM tadanyavastUpanyAso vidheyaH, hantaivaM paramANuvyaNukaghaTapaTAdInAmekatvaprasaGgaH, anyazabdavAcyatvAvizeSAt , tasmAjIvazarIrayoranyatvAbhidhAnaM zobhanameveti 2 // pratinibhastu chalanipuNavAdinaM prati praticchale- aupamyasatyAsvarUpavicAre caturthodAharaNabhedopanyAsaprati bhedavi| cAraH snidrshnH|| // 19 // For Private and Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir eka zatasahasraM / yadi zrutapUrvama etatkhorakaM dadAmi gAnuyoge ca ye FRANGHARSAGAUCRACROCK nopanyAsaH:, yathA " egami nayare ego parivvAyago sovaNNeNaM khoraeNaM tahiM hiMDati, so bhaNati jo mamaM / asuaM suNAveti tassetaM demi khorayaM, tattha ego sAvago, teNa bhaNiyaM " tujjha piyA maha piuNo, dhArei aNUNagaM sayasahassaM // jai suyapuvvaM dijasu, aha na hu taM (suyaM) khoragaM dehi ||1||ti" (ekasminnagare ekaH parivrAjakaH sauvarNena khorakeNa tatra bhramati sa bhaNati yo mamA'zrutaM zrAvayati tasmai etatkhorakaM dadAmi tatraikaH zrAvakaH tena bhaNitaM " tava pitA mama piturdhArayatyanUnakaM zatasahasraM / yadi zrutapUrva dehi atha na zrutaM khorakaM dehi // ) ayaM ca loke / caraNakaraNAnuyoge ca yeSAM sarvathA hiMsAyAmadharmasteSAmanazanaviSayAcittodrekabhaGgAdAtmahiMsAyAmapyadharma eveti tdkrnnprsnggH|| dravyAnuyoge punaraduSTaM madvacanamiti manyamAno yaH kazcidAha 'asti jIva ' ityatra vada kizcit , yadyapi vAvadUka iti sa vaktavyo, yadyasti jIva evaM tarhi ghaTAdInAmapyastitvAJjIvatvaprasaGga iti 3 / heturupapAdakastadupanyAso hetUpanyAso, yathA kiM nu yavAH krIyanta ? iti prazne, uttaraM, yena mudhA na labhyanta iti loke / caraNakaraNAnuyoge tu yadi ziSyeNa pRcchayate kimitIyaM bhikSATanAdyA'tikaSTA kriyA kriyata iti ?, tadA sa vaktavyo yena na kaSTatarA vedanA vedyate narakAdAviti // dravyAnuyoge tu yadyAha kazcitkimityAtmA na cakSurAdibhirupalabhyate, sa vaktavyo yenAtIndriya iti / / uktaH sabheda upanyAsastadevaM suvyAkhyAtaM samAsato bahubhedamiti padam // 35 // evaM saprapazcamupadarzitamupamAnam , athAsyopamAsatyAyA lakSaNaghaTakatayA sAphalyamAha / aupamyasatyAsvarUpavicAreca| turthodAharaNabhedopanyAsapratibhedavicAraH snidrshnH|| For Private and Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIbhASArahasyaM sa. vRttikam / / // 20 // uvamAsaccA sAkhalu,eesu saduvamANaghaDiyA jaa||nnaasNbhvidhmmggh-dutttthaa desaaighnnaao||36|| aupamyasa khalviti nizcaye, sA bhASA, upamAsatyA yA eteSUpadarzitabhedeSu madhye, sadupamAnaghaTitA, udAharaNa- tyAsvarUpadoSaghaTitAyAH satyatvavAraNAyedam / idamutsargataH // kAraNatastUdAharaNadoSapratipAdane'pi nAsatyatvamiti dhyeyam / / vicAre lananu sadupamApi na satyA candramukhItyAdau mukhe yAvaccandradharmabAdhAt , na copamAnagatayatkiJciddharmapuraskAreNo- kSaNaghaTakapamApravRttiH, atyantavilakSaNAnAmapyabhidheyatvajJeyatvAdinA parasparamupamAnopameyabhAvaprasaGgAdityataAha, na naiva, padasAphalyaM asambhavino mukhAdyupameyAvRttayo ye dharmAzcandrAyupamAnagatakalaGkitatvAdayaH, tadvaheNa duSTAH / kuta ityAha de- parArekAzAdigrahaNena candramukhItyAdau dezopamAyAM sambhavinAM prasannatvAdidharmANAmeva grahAnna duSTatvaM, niyAmakazcAtra sama- napariharaNaM ca bhivyAhAravizeSAdiriti draSTavyam / atyantavilakSaNAnAM ca nopamAnopameyabhAvo'sAdhAraNadharmaghaTitatvAdupamAyA prsnggtH|| iti dhyeyam / / nanu vyatirekAlaGkArAdivacanAnAM kAntarbhAvaH?, yadi vyavahArasatyAdau, upamAyA api kathaM na tatra asatyAsa iti cet, na, etadbhedasya tatra pravezAdupamAyA eva vytirekaadyuplkssnntvaadvetidiguu10|| 36 // uktA aupa bhASopamyasatyA 10 // tadevaM nirUpitA satyA bhASetyupasaMhAramasatyAbhASAnirUpaNapratijJAzcAha / kramazca // evaM saccA bhAsA, suANusAreNa vaNiyA cittA // bhAsAi asaccAe, sarUvamaha kittaissAmi // 37 // 6 evamuktaprakAreNa, satyA bhASA, zrutasya prajJApanAderanusAreNa tadabhiprAyAparityAgena, varNitA lkssnnaadibhirniruupitaa| kIdRzItyAha-citrA bahubhedapramedaghaMTitatvAt vicitrA, athavA cittAt 'gamyayapaH ( karmAdhAre // 20 // For Private and Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir siddhahaima0 2-2-74 ) prayoge' paJcamyAzrayaNAt cittamabhiprAyaM gRhItvetyarthaH, etena zrutasya na yathAzruta asatyAyA evArtho vyAkhyeyaH kinvAbhiprAyikopi, anyathA kAlikAnuyogavaiphalyaprasaGgAt hetugrAhyANAmarthAnAmAjJAnA- bhASAyA hyatayA paryavasAnanimittakA''zAtanAprasaGgAcceti vyajyate // atha satyabhASAnirUpaNAnantaramasatyAyA bhASAyAH lakSaNaM, visvarUpaM kIrtayiSyAmi, itthaM coddezakramAnurUpaiva saGgatiratreti sUcitam // 37 // rAdhanItvaM, tatra pUrva lakSaNAbhidhAnapUrvamasatyAyA bhedaanaah| dravyAditasaccAe vivarIyA, hoi asaccA virAhiNI ttth| davvAI caubhaMgA, dasahA sA puNa sue bhnniaa||38||4 zcaturvidhatvaM kohe mANe mAyA, lobhe pije taheva dose a||haasbhe akkhAia, uvaghAe NissiyA dsmaa||39|| krodhAdi satyAto viparItA'satyA bhavati 'atasmiMstadvacanamiti' yAvat , na ca caritopamAdyativyAptiH, yathA- | bhedAcathatAtparyaviraheNa tadvacanamiti gAthArthAt / paribhASAnurodhAdAha, virAhiNitti virAdhiketyarthaH / lakSaNAntaraM | dazabhedatvaM cedam , virAdhakatvaM ca sadbhUtapratiSedhatvAdineti nAnupapattiH / tatra dravyAdayazcatvAro bhaGgAH, jJAtavyA iti niruupitm|| zeSaH, tathAhi caturdA'satyA bhASA pravartate dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazceti, dravyataH sarveSu dravyeSu, kSetrato loke'loke vA, loke'nantapradezamayo loka ityAdiH / aloke ca vasanti jIvAH pudgalA vA, na vA'loka ityaadiH| kAlato divA rAtrau vA, bhAvatastu krodhAdvA lobhAdvA bhayAdvA hAsyAvA, atra 'ekagrahaNe tajAtIyAnAM grahaNam' iti nyAyAt krodhagrahaNAnmAnagrahaH, lobhagrahaNAcca mAyAgrahaH, bhayahAsyagrahaNena ca premadveSakalahAbhyAkhyAnAdigraha iti NERARY For Private and Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIbhASArahasyaM savRttikam // // 21 // vRddhasampradAyaH / / bhAvA'satyAbhedA eva ca daza, anantaraM niyuktigAthayA darzayiSyanta iti dhyeyam // atra dravyabhAvasaMyoge vidhipratiSedhAbhyAmapi caturbhaGgI bhAvanIyA / tathAhi // " dabao NAma ege pusAvAe No bhAvao 1, bhAvao NAma ege musAvAe no dabao 2, ege davyao vi bhAvao vi 3, ege No davvao No bhaavo4| tattha dabao musAvAo No bhAvao jahA koI bhaNijjA-asthi te kahiM pasumigAiNo diThA ? tAhe bhaNai Natthi, esa davao musAvAo No bhAvao 1 // bhAvao No dabao jahA musaM bhaNihAmitti, tao tassa vaMjaNANi sahasatti saccagANi viNiggayANi tANi / esa bhAvao No dabbao 2 / / dabao bi bhAvao vi jahA | musAbAyapariNao koi tameva musAvAyaM vadejA 3 // cauttho bhaMgo suNNotti" / / ( dravyato nAmaiko mRSAvAdo no | bhaavtH1| bhAvato nAmaiko na drvytH2| eko dravyatopi bhAvatopi3 / eko no dravyato no bhaavtH4| tatra dravyato mRSAvAdo no bhAvato yathA kazcidbhaNet / asti tvayA kutra pazumRgAdayo dRSTAH, tadA bhaNati nAsti, eSa dravyato mRSAvAdo na bhAvataH 1 / bhAvato no dravyataH yathA mRSAM bhaNiSyAmi iti tatastasya vyaJjanAni sahasAtsatyAni vinirgatAni tAni, eSa bhAvato na drvytH2| dravyatopi bhAvatopi yathA mRSAvAdapariNataH kazcittameva mRSAvAda vadeta 3 // caturtho bhaGgaH zUnya iti / / ) sA punaruktalakSaNA'satyA, dazadhA / / tathAhi-kohetti atra saptamI paJcamyarthe, tathA ca krodhAniHsRtA nirgatetyAdi vyAkhyeyam , athavA nizrA jAtA'syAH sA nizritA krodhe nizritA krodhani| zritetyAdi yathAzrutameva krodhe iti / ziSTaM spaSTam / / 39 / / atra pUrva krodhaniHsRtAmeva nirUpayati / asatyAbhASAyA dravyabhAva saMyogato vidhiniSeghamukhena caturbhaGgI niruupnnm|| // 21 // For Private and Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir Shoc | dazabhedeSu sAkohaNissiyA khalu, kohAviTTho kahei jNbhaasN| jahaNa tumaM mamaputto, ahavA savvaMpi tvvynnN|| asatyAsA krodhaniHmRtA khalu yAM bhASAM krodhAviSTaH kathayati yathA na tvaM mama putra iti, idaM hi bhASAyA kupitasya pituH putraM prati vacanam , athavA sarvamapi tasya krodhAviSTasya vacanam / nanvidamayuktaM krodhAviSTa- | syApi gAM gAmeva vadato'satyatvAbhAvAditi cet, na, krodhAkulacittatvena tasya gavi gavAbhidhAnasyApyapramANatvA prathamakrodha| diti sampradAyaH / idantu dhyeyaM, tatra sammugdhavyavahAraupayikasatyatve'pi phalaupayikaM na satyatvam , saMkliSTA niHsRtA| caraNasya niSphalatvAditi // 40 // nanu kupitasya ghuNAkSaranyAyenApi satyabhASaNenAprazastakrodhavazAkliSTakarma-3 lakSaNasvabadhnato'pi satyaM bhASamANasya nAprazastakrodhavazAkliSTakarmabandhatvamapi-pAThAntaram satyabhASApratyayaM zubhaM karma | rUpAdinikimiti na baddhyata iti mugdhAzaGkAyAmAha / | rUpaNaM saThiharasabandhakarANaM, haMdi kasAyANa ceva aNuruvaM / payaDippaesakamma,jogA bajjhaMtiNa virUvaM // 4 // haMdItyupadarzane, yogAH sthitirasabandhakarANAM kaSAyANAmanurUpameva prakRtipradezakarma badhnanti nidarzanam / phalasva| na virUpam , evaM ca vyavahArataH satyAyA api kasyAzcidbhASAyAH kliSTakarmabandhasAmagrIbhUtakapAyAdyantargatAyA * rUpaM ca // na svAtantryeNa zubhakarmabandhahetutvena phalavattvaM, tathA ca krodhAbhibhUtasya sarvApi bhASA'satyaiveti sthitam // 41 // na tAvadasyAH zubhaphalAhetutvameva pratyutAzubhaphalajanakatvamapItyAha / duTThayarA vA saccA, kohAviTThANa jeNa sppsraa| micchAbhiNivesakae, jIvANaM haMdi sA hoDa // 42 // k CSCORRECRRICK For Private and Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIbhASArahasyaM savRttikam / / 15% // 22 // MORRECRUCARRORSCHES krodhAviSTAnAM vA'thavA, duSTatarA satyA, atizayitA duSTA duSTatarA, kuta ityAha, haMdItyupadarzane, yena kAraNena, sAsarA prasaraNayuktA sA satyA bhASA, jIvAnAM mithyAbhinivezakRte bhavati, kliSTAzayAnAM satyabhASaNaM samyagidaM mayoktamiti durbhASitAnumodanaM janayan mahAkarmabandhaheturiti paramArthato'satyamityartha iti // kimativistareNa 1 // 42 / / uktA krodhaniHsRtA, atha mAnaniHsRtAmAha / [tavvayaNaM // 43 // sA mANaNissiyA khalu, mANAviTTho kahei ja bhAsaM // jaha bahudhaNavaMto'haM, ahavA savvaMpi spaSTA / navaraM yathA bahudhanavAnahamiti vacanamalpadhanasyApi mAninaH kvacitkenacitpRSTasyeva ca tada'vadheyam // zeSaM prAgvat 2 // 43 / / uktA mAnaniHsRtA, atha mAyAniHsRtAmAha / mAyAi NissiyA sA,mAyAviTTho kahei jaM bhaasN||jh eso deviMdo,ahavA savvaMpi tavvayaNaM // 44 // spaSTA / navaraM yathA eSa devendra ityendrajAlikasyAvAstavazakrapradarzakasya mAyAvacanam / zeSaM prAgvat 3 // 44|| uktA mAyAniHsRtA, atha lobhaniHsRtAmAha / [tavvayaNaM // 45 // sA lobhaNissiyA khalu, lobhAviTTho kahei ja bhAsaM ||jh puNNamiNaM mANaM, ahavA savvaMpi spaSTA / navaraM pUrNamidaM mAnamiti kaTatulAdau grAhakaM prati lubdhasya vaNijo vacanam / zeSaM prAgvat 4 // 45 // uktA lobhaniHsRtA, atha premaniHsRtAmAha / [tavvayaNaM / / 46 // sA pemmaNissiyA khalu, pemmAviTTho kahei ja bhAsaM ||jh tujjha ahaM dAso, ahavA savvaMpi asatyAbhApAbhedavicAre 2 mAna| 3mAyA4lobhani:sRtA'satyalakSaNasvarUpAdi nirUpaNaM snidrshnm|| 6425 || // 22 // For Private and Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir spaSTA / navaraM tavAhaM dAsa iti snehAkulasya priyatamasya priyatamAM prati vacanaM premavatIpravara mohodayajanitaH pariNAmavizeSa iti dhyeyam / zeSaM spaSTam 5 || 46 // uktA premaniHsRtA, atha dveSaniHsRtAmAha / [ ||47 || sAdosaNissiyA khalu, dosAviTTho kahei jaMbhAsaM // jaha na jiNo kayakicco, ahavA savvaMpitavvayaNaM 6 spaSTA / navaraM na jinaH kRtakRtya ityabhiniviSTapAkhaNDi kasyendrajAlikatayA vidyAtizayenaiva kArya (cAya) maizvaryaM darzayati na tu karmakSayeNa kRtArtho'yamiti bhagavadguNamatsariNo vacanaM, 'dveSazcAtra paraguNA sahana mAtsarya' 'krodhastu tadatirikto'prItirUpaH pariNAma' iti bhedaH / zeSaM prAgvat 6 ||47 // uktA dveSaniHsRtA, atha hAsyaniHsRtAmAha / sAhAsaNissiyA khalu, hAsapariNao kahei jaM mosN|| jaha pecchagahAsaThThA, diThThevi nadiThThamiyavayaNaM / khalu nizvaye, sA hAsyaniHsRtA, hAsyaM nAma 'hAsyamohodayajanitaH pariNAmavizeSaH' tatra pariNato hAsyapariNato, yanmRSA bAdhitArthaM kathayet, yathA prekSakahAsyArthaM vilokamAnastrIjanamitrAdihAsyotpAdanakRte kAdarpikANAM, dRSTepi vastuni, na dRSTamiti vacanaM, tathAvacana eva parasya pravRttinivRtyA hAsotpatteH 7 // 48 // [ i naro // 49 // ukta hAsyaniHsRtA, atha bhayaniHsRtAmAha / sAya bhayaNissiyA khalu, jaM bhAsai bhayavaseNa vivarIyaM // jaha Nivagahio coro, nAhaM corotti bha bhASAmityasyAnibaddhasya grahaNAt yAM bhASAM bhayavazena viparItAmasadarthAM, bhASate sA ca khalu bhayaniHsRtA, yathA nRpagRhItazcauro naro nAhaM caura iti bhaNati 8 // 49 // For Private and Personal Use Only 18 asatyA bhASAbheda vicAre 6 premadveSa 7hAsya8 bhayaniH sRtA'sa tyalakSaNasvarUpAdi nirUpaNaM sanidarza nam //
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir zrIbhASArahasyavRttikam // | vicAre // 23 // mA ChargARY uktA bhayaniHsRtA, athAkhyAyikAniHsRtAmAha / asatyAjA kUDakahAkelI,akkhAiaNissiyA have esA ||jh bhAraharAmAyaNa-satthe'saMbaddhavayaNANi 9||5 // pAta yA kUTakathAkelireSA''khyAyikAniHmRtA bhavet ,yathA bhaartraamaaynnshaastre'smbddhvcnaani|| kA vedAdau vidhyAdivacanAni tu parapratAraNArtha kAlAsurAdikRtatvena mAyAniHsRtAyAmantarbhavantItyavadheyam 9 // 50 // 149 AkhyAuktA''khyAyikAniHsRtA, athopaghAtaniHsRtAmAha / [corotti 10 // 51 // yikA-10 jaM uvadhAyapariNao, bhAsai vayaNaM alIamiha jIvo // uvaghAyaNissiA sA, jahA acorevi / / upaghAta upaghAtapariNataH parAzubhacintanapariNataH, iha jagati jIvo yadalIkamanRtaM vacanaM bhASate sA niHsRtA'upaghAtaniHsRtA yathA'caure caura iti // vacanamiti zeSaH 10 // 51 // satyalakSaNauktopaghAtaniHsRtA // tadevamupadarzitA dazApyasatyAbhedA ityupasaMharati / / svarUpAdievaM dasahA'saccA, bhAsA uvadaMsiyA jhaasuttN| esAvi hoi sacA, pasatthapariNAmajogeNaM // 52 // nirUpaNaM sa evamuktaprakAreNa, dazadhA dazabhiH prakAraiH, asatyA bhASA upadarzitA, kathaM ?, yathAsUtraM samayapari- nidarzanamabhASAmanulladhyetyarthaH / darzanIyazeSamAha / eSA upadarzitA asatyA, satyApi prazastapariNAmayogena, tathA hi | satyAbhASopravacanapradviSTanRpAdikaM prati labdhimato maharSena tvaM nRpa ityAdikrodhaniHsRtaM vacanaM satyameva, na cAtra nRpapadasya pasaMhArazca // prazastanRpe lakSaNA, anyatrApi tatprasaktarityevamanyatrApyUhyam // 52 / / nanvayaM kAraNabhedakRtaH kAryavibhAgaH // 23 // For Private and Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAraNAni ca karaNApATavAdInyatiricyante'pi antarbhavanti ca rAgadveSamoheSvapItyata Aha / rAgeNa va doseNa va, moheNa va bhAsaI musaM bhAsaM // tahavi dasahA vibhAgo, aNAiNiddesa saMsiddho // 53 // "rAgeNa vA dveSeNa vA mohena vA bhASate mRSAM bhASAm // yaduktaM // "rAgAdvA dveSAdvA, mohAdvA / / vAkyamucyate hyanRtam || yasya tu naite doSA-stasyAnRtakAraNaM kiM syAt // 1 // iti / " idaM cAvadhAraNamitarAsAdhAraNa kAraNaniSedhArtham, krodhabhayAdikaSAyanokaSAyANAM dveSe, mAyAhAsyAdikaSAyanokapAyANAM ca rAga evAntarbhAvAt, parAbhimatAnAM bhramapramAdavipralipsAkaraNApATava hetUnAmapi madhye, atasmiMstadadhyavasAyarUpasya bhramasya, cittAnavadhAnatArUpapramAdasya, indriyAsAmarthyarUpakaraNApATavasya ca phalato mohe vipralipsAyAzca dveSa evAntarbhAvAt / / yadyevaM tarhi tridhaiva vibhAgaH kriyatAmata Aha / tathApi dazadhA vibhAgo'nAdinirdezasaMsiddhaH / ayaM bhAvaH // saGgrahAbhiprAyeNa tridhAvibhAgasaGkSepe'pyanativistaraM saGkSeparucitayAbhiprAya siddho'nAdirdazadhA vibhAgaH, yathAprayogameva prayogArhastathaiva vyavahArasiddheriti // 53 // bhaGgyantareNa caturddhApi mRSAbhASAvibhAgamAha / saMbhAvassa Niseho saMgbhU yugbhAvaNaM ca atthammi atthataraM ca gairahA, iya cauhA vA musA bhAsA ||24|| sadbhAvasya niSedho dharmimAtre nAstipratipAdanam, yathA nAsti jIvo, nAsti puNyaM nAsti pApamityAdi 1 / asadbhUtodbhAvanam abhyupagate dharmiNi viruddhadharmapratipAdanaM, dharmyabhyupagamadarzanAyaivArtha iti padaM, yathAsti jIvaH paramaNuparimANo vyApako vetyAdiH 2 / arthAntaraM nAma 'anyatra vastuni anyazabdaprayogo, 'yathA gavyazvazabdAbhidhA For Private and Personal Use Only asatya bhedAnAM nayA ntareNa bheda|trike'nta rbhAve'pi dazabhedani rUpaNopa pattiH prakArAntareNa 4) caturdhA nirUpaNaM ca //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIbhASArahasyaM savRttikam // pAhA // 24 // 4 nam 31ca punaH,gahA~ nindAbhiprAyeNa nIcatvavyaJjakakANAGgatAdyazomanadharmANAmabhidhAnaM,'yathA kANo'yaM badhiro'ya- asatyA mityAdiH 4 / iti amunA prakAreNa,caturdA vA mRSA bhASA,itthaM yathAyoga vibhAgAntaramapi vibhAvanIyam // 54 // bhASopasaMatha mRSAbhASAnirUpaNasya siddhatvaM satyAmRSAnirUpaNapratijJA cAha / hAraH / aevamasaccA bhAsA, nirUviyA pavayaNassa niiiie| sacAmosaM bhAsaM, ao paraM kittaissAmi // 55 // satyAmRSospaSTA // 55 // pratijJAtanirUpaNAyA eva satyAmRSAbhASAyA lakSaNapUrva vibhAgamAha / pakramastaaMse jIse attho, vivarIohoi taha thaaruuvo|sccaamosaa mIsA,sumi paribhAsiA dshaa||56|| llakSaNaM bhedauppannaviMgayamIsaga, jIvamajIve a jiivajjiive| tahaNaMtamIsiyA khalu, paritta addhA ya addhddhaa||57|| vibhAgazca / / yasyA bhASAyAH, artho viSayaH, aMze deze, viparIto bAdhitasaMsargo, bhavati tathA punaH, tathArUpo'bAdhitasaMsargoM bhavati, tacchabdasya yacchabdenAkSepAt , sA satyAmRSA zrute miti paribhASitA, satyatvena svarUpata ArAdhakatvAdasatyatvena ca svarUpato virAdhakatvAt / yugapat phaladvayAnutpattestu kAraNAntaravirahaprayojyatvAditi dig| sA ca dazadhA utpannamizritA, vigatamizritA, utpannavigatamizritA dezeSu jIvamizritA ajIvamizritA jIvAjIvamizritA'nantamizritA prtyekmishritaa'ddhaamishritaa'ddhaaddhaamishritaaceti| nanu zatakeSu dezeSu paJcAzatsu dezeSu zataM dattA ityAdyAnAM dhavakhadirAzokadrumasamUhe vA'zokavanamityAdyAnAM bhASANAM ca kA'ntarbhAvaH?,utpattijIvAdimizritAnidarzanA syAt tattvAditiceta ,satyaM,utpattijIvAdInAM kriyAntaravastvantarA- // 24 // SARKARACK % AA For Private and Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir | dhupalakSaNatvAt , vizeSasyaiva vA vibhAgAzrayaNAd / etena jJAne yathA atasmiMstadavagAhitvarUpaM bhramatvaM' 'tadvati tada- vagAhitvarUpaM pramAtvaM' caikatraiva idaM rajatamiti jJAnasya dhayaMze pramAtvAdrajatAMze ca bhramatvAt , evamaghaTavatyapi bhRtale bhUtalaM ghaTavaditi bhASAyA bhUtalAMze pramAjanakatvAt ghaTAMze ca bhramajanakatvAtsatyAmRSAtvamityuktAvapi na kSatiH / vastutastvevaM satye(ti) mRSAbhedocchedApattiH sarvasyA apyasatyAyA aMze satyatvAt / 'sarva jJAnaM dharmiNyabhrAntam' iti nyAyAt dhayaMze pramAjanakatvAt / tasmAddhaya'zavinioMkena paristhUrabhramapramAjanakatvamAdAyaivaitadbhedAtireka iti dhyeyam / nanu tathApi mUle vRkSaH kapisaMyogItyatra mUlasya kapisaMyogAvacchedakatvAMze'satyatve'pi vRkSasya kapisaMyogavattvAMze satyatvAtsatyAmRSAtvaM syAditicet, na, mUlAvacchinnakapisaMyogavattvAMze mUlAvacchinnasamavAyasambandhena vA tadaMze'pramAtvAdeveti dig // 56-57 // tatrAdAvutpannamizritAmevAha / uppannamIsiyA sA, uppannA jattha mIsiyA huMti / / saMkhAi pUraNatthaM, saddhimaNuppannabhAvehiM // 18 sA utpannamizriteti vidheyanirdezaH, yatrAnutpannabhAvaiH sArddha saMkhyAyAH pUraNArtha utpannA mizritA bhavantItyanUdya nirdezaH, udAharaNaM tu kvacidutpanneSu paJcasu dArakeSu dazAbhyadhikeSu vA'dya daza dArakA jAtA iti svayameva draSTavyam , atra ca dazasaGkhyAyAH paJcasaGkhyAdvayAtmikAyA aMzayoreva bAdhAbAdhAbhyAM satyAsatyatvaM na tu kAtsnyenAnyatararUpAnupravezaH, ata eva zvaste zataM dAsyAmIti pratijJAya paJcAzaddadAno'pi nAdAtRvatsarvathA mRSAbhASitvena vyavahiyate iti prakRte tthaavidhvyvhaaraanurodhaanaanuppttiH| nanu zataM dAsyAmIti satyAmRSAbhedavicAre sanidarzanaM 1 utpannamizritA lakSaNa| svarUpAdiprarUpaNam // SAHASRANAS For Private and Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIbhASArahasyaM savRttikam // // 25 // CROSA-% pratijJAya paJcAzaddAne mRSAbhASitvaM na vAstavaM vyavahiyate kintu tatkAryakAritvAdirUpaM bhAktamevAta eva tasya satyAmRSApaJcAzaddatvA zataM dattamiti girA lokAn sAkSIkurvato mRSAbhASitvenaiva nigraha iti cet, na, tatrAMzikamRSAbhASi- bhedavicAre tvasyApyadattApalApadvArA nigrahaprayojakatvAt , anyathA jAtAjAtaviSayabhedena prakRtaprayogocchedaprasaGgAt, na ca sanidarzanaM dazasaGghayAparyApteradya jAteSu bAdhAtsarvathA mRSAtvamanyathA eko na dvAviti na syAditi vAcyam , dazasvetatkAlo- ravigatamitpattikAbhedasyAMzena saMvAdAditi dig / evamanyatrApyahyam 1 // 58 / / uktA utpannamizritA, atha vigatamizritAmAha / zrito3tpasA vigayamIsiyA khalu,vigayAbhannaMti mIsiyA jattha / saMkhAi pUraNatthaM,saddhimavigaehi annehiM |59/bvigt khalviti nizcaye, sA bhASA vigatamizritA bhaNyate, yatra yasyAM, vigatAH pradhvastAH padArthAH, mizritayoH saGkhyAyAH pUraNArthamanyairavigatairapradhvastaiH, sAI mizritA bhaNyante, yathaikaM grAmamadhikRtya yanyUnAdhikeSu sanidarzanaM vigateSvadya daza vRddhA vigatA ityudAharaNam 2 // 59 / / uktA vigatamizritA, athotpnnvigtmishritaamaah| [3 // 60|| lakSaNauppannavigayamIsia-meyaM pabhaNaMti jattha khalu jugvN|uppnnaa vigayA viya, UNabbhahiyA bhaNijaMti svarUpAdietAM bhASAmutpannavigata mizritAMprabhaNanti, zrutadharA iti zeSaH, yatra yasyAM bhASAyAM, khalu nizcaye, prarUpaNam // utpannA vigatA api ca bhAvA, UnA adhikA yugapadbhaNyante // udAharaNaM cAsmin grAme daza jAtA daza ca mRtA ityavadhAraNAnupapattau draSTavyam 3 // 60 // uktA utpanna vigatamizritA, atha jiivmishritaamaah| [4 // 6 // sAjIvamissiyA khalu, jA bhannai ubhayarAsivisayA vi| vajittu visayamannaM, eso bahujIvarAsitti For Private and Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir sA khalu jIvamizritA yA ubhayarAziviSayApi jIvAjIvasamUhaviSayApi, anyamajIvAkhyaM viSayaM / satyAmRSAvarjayitvA eSa bahujIvarAziriti bhaNyate, atra hi jIvAMze satyatvamajIvAMze cAsatyatvam , na ca bahuSu | bhedavicAre jIvatsu zaGkhAdiSvalpeSu ca mRteSu mahAnayaM jIvarAzirityabhidhAne jIvaprAdhAnyavivakSaNAnna doSo bAhulyena prayogo. jIvamipalambhAditi vAcyam, evaM hi prayogasamarthane'pyubhayIyasamRhe ekIyatvAsamarthanAdumayIyasyaikIyatvaniyamapi zritA 5 apratiniyataikatvAniyamAt / na ca pratiniyatatvasyAbodha eva bodhe vA mRSAtvameva syAditi vAcyam , bodhasAmagrI- 15jIvamizrita mahimnaiva tarodhAt , samUhasya sAmAnyata ekIkRtasyApi vizeSArpaNayA vibhedAcca tanmRSAtvamiti paryAlocanIyaM sUkSme tA 6 jIkSikayA nayanipuNaiH, evamanyatrApyavaseyam 4 // 61 // uktA jIvamizritA, athaa'jiivmishritaamaah| [5 // 61 // sAjIvamIsiyA viya, jA bhannai ubhayarAsivisayA vi / vajjittu visayamannaM, esa bahuajIvarAsittiA spaSTA / navaraM bahuSu mRteSu stokeSu ca jIvatsu zaGkhAdiSu mahAnayamajIvarAzirityevodAharaNam 5 // 62 // sanidarzanaM uktA'jIvamizritA, atha jIvAjIbamizritAmAha / _ [saMkhAe 6 // 63 // lakSaNasA ubhayamissiyA viya,jIvAjIvANa jattha rAsimmi // kijjai phuDo paogo, UNabbhahiAi svarUpAdiubhayamatra jIvAjIvau tanmizritobhayamizritApi sA bhavati, yatra yasyAM, jIvAjIvayoH rAzI, UnAbhyadhikAyAH saGkhyAyAH sphuTaHprakaTaHprayogaH kriyate, yathA mRteSu jIvatsu ca zaGkhAdiSu etAvantotra prruupnnm|| mRtA etAvantazca jIvantyeveti yathoktapramANavisaMvAde 6 // 63 // uktA jIvAjIvamizritA, athA'nantamizritAmAha / For Private and Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrIbhASArahasyaM sa vRttikam // // 26 // www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIsiyA viya, parittapatta ijuttkNdmmi| eso anaMtakAo, tti jattha savvattha vi paogo 7 || anantamizritApi ca sA bhavati, yatra yasyAM parittAni yAni patrAdIni tadyukte kande mUlakAdau, sarvatrApi sarvAvacchedenApi, eSo'nantakAya iti prayogaH / nanvatra mRSAtvameva, anyathA ghaTapaTayordvayorimau ghaTau iti vaco mRSA na syAditi cet, na, dvitvAvachinnatvasyAdvitvavyApakatvarUpasyaikatvavyApakatvadvayarUpatvenoktavacaso'pyAMzika satyatvAtsamudAyAvacchinnatvasyApi prakRte'vayavAvacchinnatvAnatirekAditi dig 7 // 64 // uktA'nantamizritA, atha paritamizritAmAha / [ 8 // 65 // paramapurisehi bhaNiyA, esA ya parittamIsiyA bhAsA // jANaMtajuaparitte, bhaNNaI eso paritto tti eSA ca bhASA paramapuruSaistIrthakaragaNadharaprabhRtibhiH, parittamizritA bhaNitA, eSA ketyAha yAnatenAnantakAlezena yute mlAnamUlAdau, eSa parIta iti bhaNyate, iyaM hi parItAMze satyA'nantAMze cAsatyeti satyAmRSA / syAdetat, parItAnantakAyobhayasaMvalite ekatraitAvanto'nantA etAvantazca parItA iti yathoktapramANavisaMvAde parItAnantamizritApyatiricyate / maivam, iyattAyAstatrAprayogAt, ubhayAtirekanimittasya buddhivizeSasya vAbhAvAtpratyekAnantaprayoganimittaM tu vailakSaNyamastyeva / / ata evAha cUrNikAra :- " aNaMtamissiyA jahA koi mUlagachoTaM (thUDaM daddU annaM vA kaMci tArisaM bhaNijA jahA savo esa anaMtakAotti, tassa mUlapattANi jiNNattaNeNa paritIbhUANi, kevalaM tu jalasiMcaNaguNeNa kei tassa kisalayA pAdubbhUA, ao anaMtA paritteNa mIsiyA bhannai / pari For Private and Personal Use Only satyAmRSA bhedavicAre 7 ananta mizritA 8 parittamizritayoH sanidarzanaM lakSaNa svarUpAdi varNanam // // 26 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandie tamIsiyA jahA abhinavaukkhayaM mUlagaM koi parimilANaM ti kAUNaM bhaNejA jahA sabo esa paritto, tattha aMtA parittIbhUA, majjhapaesA aNaMtA ceva, esA parittamIsiyatti" (anantamizritA yathA kazcinmUlakasthUDaM dRSTvA anya kazcittAdRzaM bhaNet yathA sarva eSa anantakAya iti tasya mUlakapatrANi jIrNatvena parittIbhUtAni kevalaM tu jalasiMcanaguNena kecittasya kizalayAH prAdurbhUtA ato anantAH parittatvena mizritA bhaNyante / / pratyekamizritA nAma yathA abhinavotkhAtaM mUlakaM kazcitparimlAnamiti kRtvA bhaNet yathA sarva eSaH pratyekA, tatrA'ntAH pratyekIbhUtAH madhyapradezA anantA eva eSA prtyekmishriteti)|| atra hi jIrNapatratvaM mlAnakandatvaM ca spaSTAveva vivakSAhetU uktau / evaM ca prAyikaprayogavivakSAhetuM vinA yAdRcchikaduSTaprayogavivakSAprasUtabhASAyA mRSAtvamevAvasIyate / tatvaM tu bahuzrutA vidanti 8 // 65 // uktA parittamizritA, athA'dvAmizritAmAhasaccAmosA bhAsA,sA addhAmIsiyA bhave jatthAbhannai paoaNavasA,divasanisANaM vivjjaaso9||66|| sA addhAmizritA satyAmRSA bhASA bhavet yatra prayojanAdivazAdivasanizayoviparyAso bhaNyate, yathA'pariNata eva divase kazcit sahAyaM tvarayan vadati uttiSThottiSTha rajanI varttate iti / rAtrau vA varttamAnAyAM vadati uttiSThottiSThodgataH sUrya iti / nanviyaM mRSaiva divase rajanIvartamAnatvasya rajanyAM vA divasasattvasya bAdhAt , vartamAnAvadabhidhAyakavacanasyAvyavahitotpattikatve lakSaNAyAM ca satyatvameveti nAtireka iti cet, na, lakSyatAvacchedakaghaTakavyavadhAnAbhAvakUTeM'zato bAdhAbAdhAmyAmubhayarUpasamAvezAdanyathA praharAntaravyavadhAnepi tathA anantA eva epA pratyekAmAhata vinA yAdRcchikaSTA'dvAmizritAmAha- satyAmRSAbhedavicAre9 addhAmizritAyAH sanidarzanaM lakSaNasvarUpAdipra| rUpaNam // *SHANASALARA vivjjaaso9|| For Private and Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrIbhASArahasyaM savRttikam / / // 27 // www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prayogaprasaGgAt / padAntare lakSaNA ca nAnuzAsanasvarasasiddhetyAbhAti 9 / / uktA'ddhAmizritA'thAddhAddhAmizritAmAha / rayaNI divasassa va, deso deseNa mIsio jattha // bhannai saccAmosA, addhaddhAmIsiyA esA 10 // 67 // rajanyA divasasya vA deza: prathamapraharAdilakSaNo, dezena dvitIyapraharAdilakSaNena, yatra mizrito bhaNyate eSA advAdvAmizritA satyAmRSA, yathA prathamapauruSyAmeva varttamAnAyAM kazcit kazcit tvarayan vadati cala madhyandino jAta ityAdi / uktAdvAdvAmizritA 10 // 67 // tadevamupadarzitAH satyAmRSAbhedAH / athaitannirUpaNasiddhatvamasatyAmRSAnirUpaNapratijJAM cAha / evaM saccAmosA- bhaiyA uvadaMsiyA samayasiddhA // bhAsaM asacamosaM, ao para kittaissAmi ||68 || spaSTa || 68 || atha pratijJAtanirUpaNAyA evAsatyAmRSAyA lakSaNAbhidhAnapUrva vibhAgamAha / [ sahA // 69 // aNahigayA jAtIsuvi, Na ya ArAhaNavirAhaNuSauttA / bhAsA asaccamosA, esA bhaNiyA duvAlaANi ANavaNI, jAyaNi taha pucchaNIya painnavaNI / paJcakkhANI bhAsA, bhAsA icchANulomA ya // abhiggahiAbhAsA, bhAsAya abhiggahammibodhavvA| saMsaMyakaraNI bhAsA, vAyaDa avvAyaDA ceva // yA tisRSvapi satyA mRSA satyAmRSA bhASAsvanadhikRtA, etena 'uktabhASAtrayavilakSaNabhASAtvam', etallakSaNamuktaM / ca punarna ArAdhanavirAdhanopayuktA etenApi paribhASAniyantritam' anArAdhakavirAdhakatvaM ' lakSaNAntaramAkSiptam / eSA'satyAmRSA bhASA dvAdazadhA bhaNitA tathA hi- AmantraNI 1, AjJApanI 2, yAcanI 3, For Private and Personal Use Only satyAmRSA+ bhedavicAre 10 addhAddhAmizri tAyAH sa nidarzanaM lakSaNasva rUpAdipra rUpaNaM, satyAmRSopa saMhAraH, asatyAmRSA lakSaNodezAdinirUpaNaM ca // // 27 //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir pRcchanI 4, prajJApanI 5, pratyAkhyAnI 6, icchAnulomA 7, anabhigRhItA 8, abhigRhItA 9, saMzayakaraNI 10, vyAkRtA 11, avyAkRtA 12, ceti / / 69-70-71 // tatrAdAvAmantraNImevAha / 4|saMbohaNajuttA jA, avahANaM hoi jaM ca soUNaM / AmaMtaNI ya esA, paNNattA tattadaMsIhiM 1 // 72 // yA sambodhanaiH he-aye-bho-prabhRtipadairyuktA sambaddhA, yAM ca zrutvA avadhAnaM zrotRNAM zravaNAbhimukhyam , sambodhanamAtreNoparame kimAmantrayasIti praznahetujijJAsAphalakaM, bhavati, eSA tattvadarzibhirAmantraNI prajJaptA tadevamatra 'sambodhanapadaghaTitA' ityekaM lakSaNaM 'zravaNAbhimukhyaprayojakabhASAtvaM cAparaM lakSaNaM draSTavyam , asyAzcAsatyAmRSAtve hetutrayamuktam , eSA kilApravartakatvAt , satyAdibhASAtrayalakSaNaviyogataH, tathAvidhada( pudga)lotpatteriti, tatrAdyahetau pravRttipadena satyAdijanyapravRttivizeSo grAhyo, dvitIye tu prakRtalakSaNameva, tRtIye tu bhASAvargaNAvizeSajanyatvametallakSaNamabhipretamiti draSTavyam / / 72 / / uktA''mantraNI 1 / / athA''jJApanImAha / [bhinnnnaa2||73|| ANAvayaNeNa juA,ANavaNI puvvbhnniabhaasaao| karaNAkaraNANiyamA-duhavivakkhAi sA ___ AjJAvacanam , akaraNasya balavadaniSTAnubandhitvAbhidhAyakaM karaNavacanaM paJcamyAdikaM (AkhyAtavibhaktInAM | pANinIye laT liTAdikA, siddhahame ca vartamAnApazcamyAdisaMjJA) tena yuktA sahitA, AjJApanI yathedaM kurviti / nanvasyAH kathaM satyAdito bheda ityAcakSate, Aha pUrvabhaNitabhASAtaH karaNAkaraNAniyamAduSTavivakSAta: |sA bhinneti / ayaM bhAvaH, karaNaniyame satyaiveyaM syAt , akaraNaniyame tu mRNaiva syAdityubhayAniyamAdubhayAtireko / asatyAmRSAbhedavicAre 1 A| maMtraNI 2 AjJApanIbhASayolakSaNasvarUpAdivarNanam // 9% A64 AM For Private and Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir kA zrIbhASA- duSTavivakSApUrvakatvAbhAvAcca mRSAtirekaH satyAmRSAtvapratiSedhastvaprasaktatvAdeva na kRta iti / nanvAjJAviSaye AjJA | asatyAmRrahasyaM sa- dadataH kathaM na satyavAditvaM zrotuH pravRttyabhAvasya nimittAntarAdyadhInatvAditi cet, na, pravartakAdapravRttI |pAbhedavivRttikamA paramArthato'satyatvAdAjJApyasya tathAtvAnirNaye bhAvabhASAtvaniyAmakasamyagupayoganirvAhAceti dig 2 // 73 / / ||cAre 3 yA uktA''jJApanI 2 // sAmprataM yaacniimaah| // 28 // cinIbhASAsAjAyaNI yaNeyA,jaM icchiyapatthaNAparaM vynnN||bhttiputtaa esA,viNAvi visayaM gunnoveyaa||74|| yAH saniyadIpsitasya svecchAviSayasya, prArthanAparaM yAcanapravaNaM, vacanaM mama bhikSA pradehItyAdirUpaM, sA yAcanI darzanaM lajJeyA, caH samuccaye, tanniyamAviSaye'satyaiva, yathA aviniitaadaavaajnyaapnii| evaJca rAgAdyabhAvena kizcidapi kasya kSaNasvarUcidadadataH tIrthaGkarAn prati "AruggabohilAbha, samAhivaramuttamaM ditu" // (ArogyabodhilAbhaM samAdhivaramuttamaM pATivadadatu) iti sUtrasthA'satyAmRSA yAcanI kathaM satyAmRSA syAdityata Aha / rNanaM sopabhaktiprayuktA eSA yAcanI,viSayaM vinApi,guNena satyAmRSAlakSaNena,nizcayatastu satyAntaHpravezalakSaNenopetA pattikaM // | yuktA,na tu duSTeti bhaavH||at evoktam (Ava0bhASye)"bhAsA asacamosA,NavaraM bhattIi bhaasiaaesaa|nnhukhiinnpemmdosaa, diti samAhiM ca bohiM c||1095||" (bhASA asatyAmRSA navaraM bhakyA bhASitaiSA / na khalu kSINapremadveSA dadati samAdhi ca bodhiM ca) paramArthato dAtRtvamapi teSvastyeva ||at evoktm|| "jaMtehiM dAyavaM, taM dinaM jiNavarehiM sbehi| daMsaNanANacarittassa, mokkhamaggassa(esativihassa)uvaesotti ||1096||"(yttairdaatvyN taddattaM jinavaraiH sarvaiH darzanajJAna For Private and Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cAritrasya mokSamArgasyopadeza iti) na cedaM dAtRtvaM gauNam, dAtRtvAntarasya tathAtve vinigamakAbhAvAt prArthitopAyaprAptAvapi tadakaraNe ca prArthanA paramArthato mRSaiva // tduktm|| "laddhilliyaM ca bohiM, akariMto'NAgayaM ca pattheMto / aNNaMdAIM bohiM, labbhisi kayareNa mulleNa // 1100 // tti" (labdhAM ca bodhimakurvannanAgatAM ca prArthayan / anyAmidAnIM bodhiM lapsyase katareNa mUlyena ) evaM svadhiyA'bhyUhyam 3 // 74 // uktA yAcanI 3 // atha pRcchanImAha / [ // 75 // jinnAsiyatthakahaNaM, parUviyA pucchaNI jiNavarehiM 4 / pannavaNI pannattA, viNIyaviNayammi vihivAo5 / jijJAsitasya jJAtumiSTasyArthasya kathanaM tadvidaH pArzve, jinavaraiH pRcchanI prajJaptA / na ca nigrahArthaM vikalpoktAyAm "ege bhavaM duve bhavaM" ityAdisomilAdibhASAyAmavyAptiH, chalavAgbhUtAyAstasyA alakSyatvAt / ' kutaH AgataH' 'kva gamiSyasi' 'kaivihA NaM bhaMte jIvA paNNattA' ityAdibhASANAmeva lakSyatvAt 4 // uktA pRcchanI, 4 // atha prajJApanImAha / vinItaH zikSito vinayo yena etAdRze ziSye, yaH vidhivAdo vidhyupadezaH, sA prajJApanI prajJaptA karttavyatvapratipAdakaH pratyayastadghaTitaM vA, yathA ca vidheH kRtisAdhyatvAdikamevArtho na tvapUrvAdistathA matkRtavAdarahasyAdAvavaseyam / iha tu na pratanyate granthAntaraprasaGgAt / yathA prANivadhAnivRttA jIvA dIrghAyuSo bhavantIti / idamupalakSaNaM hiMsAdipravRtto jIvo duHkhito bhavatItyAdiniSedhopadezasyApi / uktaM ca / / " pANivahAu NiyattA, havaMti dIhAuA arogA ya / emAI pannattA, paNNavaNI vIyarAehiM // 1 // " ti / ( prANivadhAnivRttA bhavanti dIrghAyuSo 'rogAzca / evamAdi prajJaptA prajJApanI vItarAgaiH) evaM ca 'bhayAprayojyapravRttijanakecchAprayojaka bhASAtvam'etala For Private and Personal Use Only asatyA mRSAbheda vicAre 4 pRcchanI 5 prajJApanI bhASAyoH sanidarzanaM sopapattikaM lakSaNa svarUpAdi varNanam //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrIbhASArahasyaM sa vRttikam // // 29 // www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSaNam / AjJApanIvAraNAya bhayAprayojyeti / tAdRzecchAprayojakatvaM ca vidhestajJjanakeSTasAdhanatAjJAnajanakatayA vAkyAntarasya ca vighyunnAyakatayA'hiMsAparA dIrghAyuSaH syurityAdyupadezeSu uddezyavidheyabhAva mahimnaivA hiMsA dIrghAyurAdInAM hetuhetumadbhAvalAbhastata eva cAhatya vivekinAM pravRttirityapi vadanti 5 / / uktA prajJApanI 5|| atha pratyAkhyAnImAha / patthiyaNisehavayaNaM, paccakkhANI jiNehi pannattA 6 / NiyaicchiyattakahaNaM, NeyA icchAnulomA ya 7 // 76 prArthitasya yAcitavastuno, yanniSedhavacanaM, sA jinaiH pratyAkhyAnI prajJaptA, yathA idaM na dadAmItyAdi / prArthitasyetyupalakSaNaM durAcaritaniSedhavacanasyApi pApaM na kariSyAmItyAdyAkArasya tathAtvAt / tasmAnniSedhaviSaye niSepratijJaiva pratyAkhyAnI 6 // uktA pratyAkhyAnI 6 // athecchAnulomAmAha / nijepsitatvaM svecchAviSayatvaM, tatkathanaM cecchAnulomA jJeyA, yathA kazcit kizcitkAryamArabhamANaH kaJcana pRcchati 'karomyetaditi' / sa prAha, karotu bhavAn mamApyetadabhipretamiti / atra cAptecchAviSayatvena sveSTasAdhanatvazaGkApratirodhena tannizcayAtsvecchAyA avilambena prAdurbhAvAdicchAnulomatvam / yatrApi zobhanametadityevocyate tatrApi vaktricchAviSayatvamarthAt pratIyata eva, atha yatra jAtadIkSecchasyApi pitrAdyanumatyarthaM guruM prati praznastatra ca 'yathAsukhaM mA pratibandhaM kuryA' ityuttaraM tatra kathamicchAnulomatvam, icchAyA utpannatvena punaranutpAdanAditi 1, maivaM tatropeyecchAyA utpannatve'pyanumatirUpopAye kAlavilambarUpA'niSTasAdhanatvazaGkAnirAsenopAyecchotpAdanenecchAnulomatva nirvAhAt / ' vidhyAdibhinnapravRtyapratibandhakavacanatvamevecchAnulomatvam ' ityapi kazcit 7 // 76 // uktA icchAnulomA 7 // athA'nabhigRhItAmAha / For Private and Personal Use Only asatyAmRSAbheda vicAre 6 pratyAkhyA nI 7 icchAnulAmA bhASayoH sanidarzana lakSaNa svarUpAdivarNanam // // 29 //
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir RANSARAKASHASHA sA hoi aNabhigahiyA,jattha aNegesu putttthkjesu| egayarANavahAraNa-mahavA DisthAiyaM vayaNaM 8 // 7 // yatra yasyAm , anekeSu pRSTakAryeSu madhye, ekatarasyAnavadhAraNamanizcayo bhavati, 'etAvatsu kAryeSu madhye kiM karomi ?' iti prazne 'yatpratibhAsate tatkuru' iti prativacane kasyApi zRGgagrAhikayA'nirdhAraNAt / sA'nabhigRhItA bhvti| nanvekatarAnavadhAraNaM pratiSedhavacanepyastItyativyAptiriti cet, na, prakRtapravRttyapratibandhakasyAnavadhAraNasya vivakSitatvAdasyAzca phalaM sarveSu karmasu tulyaphalahetutvapratisandhAnena prathamopasthita eva jhaTiti pravRttirna tvadhikecchayA karmAntarasAmagrIvilambena tadvilamba iti dhyeyam / AdezAntaramAha, athavA DitthAdikaM yadRcchAmAtramUlaka, vacanaM anbhigRhiitaa| etanmate prAguktaM vacanamAjJApanIvizeSa evetyvdheym||77||uktaa'nbhigRhiitaa,athaabhigRhiitaamaah / abhigahiyA paDivakkho9,saMsayakaraNI ya sA muNeyavvA 10 jattha aNegatthapayaM, soUNaM hoi saMdeho78 tthipaya, sANahAisarahA ___abhigRhItA pratipakSo viparItA, prastAvAdanabhigRhItAyA iti labhyate / tathA cAnekeSu kAryeSu pRSTeSu | yadekatarasyAvadhAraNam , idamidAnI karttavyamiti sA'bhigRhItA, athavA ghaTa ityAdiprasiddhapravRttinimittakapadAbhidhAnaM | seti draSTavyam / uktAbhigRhItA, 9|| atha saMzayakaraNImAha / / saMzayakaraNI ca sA muNitavyA jJAtavyA, yatra yasyAm , anekArthaM bahvAbhidhAyaka, padaM, zrutvA zrotuH sandeho bhavati / tathA hi-saindhavamAnayetyukte saindhavapadasya lavaNaghoTakAdiSvanekeSvartheSu zaktibahAdanekArthapadajanyazAbdabodhe prakaraNAdInAM viziSya hetutvena tadvirahe zAbdabodhavirahe'pi bhavati vaktrabhiprAyasandehAllavaNAnayanaM ghoTakAnayanaM vA mama karttavyamiti mAnasaH asatyAmRpAbhedavicAre 8 anabhigRhItA 9 abhigRhitA 10 saMzayakaraNI bhASANAM ca | sanidarzanaM lkssnnsvruupaadivrnnnm|| For Private and Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIbhASArahasyaM savRttikam // sandehaH parokSasaMzayAbhyupagame tAtparyanizcayasya pratiniyatArthanizcayahetutvena tatsaMzaye zAbda eva vA sa itIyaM sNshykrnnii| 'anekArthapadaM zrutvetiprAyikaM saMzayahetutvamAtrameva lakSaNam ,' ataH sthANurvA puruSo veti bhASApi pratiyogipadAbhyAM koTidvayaM vAkAreNa ca virodhamupasthApya saMzayaM janayantI tAdRzyeveti dhyeyam 10 // 78 // uktA saMzayakaraNI, 10 // atha vyAkRtAmAha / [ttA 12 // 79 // bhAsA asaccamosA, payaDatthA vAaDA muNeyavA 11 // aigaMbhIramahatthA, avAaDA ahava avva vyAkRtA'satyAmRSA bhASA, prakaTaH sujJAno'rtho yasyAstAdRzI, muNiavvA jJAtavyA, yathA eSa bhrAtA devdttsyetyaadiH| arthasya sujJAnatvaM ca 'tAtparyajJAnAdibahuhetusampattyavilambenAcirakAlotpattikapratisandhAnaviSayatvaM' bodhyam 11 / / uktA vyAkRtA 11 // athA'vyAkRtAmAha / atigambhIro durjJAnatAtparyo mahAn artho yasyAH sA'vyAkRtA bhavati, athavA bAlAdInAmavyaktA bhASA'vyAkRtA, bhavati 12 / / 79 // uktA'vyAkRtA, 12 // tadabhidhAnAccAbhihitA dvAdazApyasatyAmRSAmedAH / / athopasaMharati / evamasaccAmosA, duvAlasavihA parUviA sammaM // davammi bhAvabhAsA,teNa samattA samAseNaM // 8 // spaSTA // 80 // athaitAsAM bhASANAM madhye keSAM kAH sambhavantIti prasaGgAdAha / [rahiyANaM // 81 // savvAvi hu suranAraya-narANa vigalindiyANa caramA y| paMciMdiyatiriyANavi, sA sikkhAladdhi suranArakanarANAM sarvA api hi satyAdyA bhASAH sambhavanti / vikalendriyA dvitricaturindriyAH, SAROKASARSACRECRACAR asatyAmRSAmedavicAre 11 vyAkRtA 12 avyA kRtA bhASayoH sanidarzanaM lakSaNAdi varNanaM, asatyAmRSopasaMhAraH,jIviSu bhASA |saMbhavazca // ARE For Private and Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir teSAM, catasRNAM caramA'satyAmRSA bhASA bhavati, teSAM samyakparijJAnaparavazcanAdyabhiprAyAbhAvena satyAdibhASA'sambhavAt / zikSA saMskAravizeSajanakaH pAThaH, labdhizca jAtismaraNarUpA tathAvidhavyavahArakauzalajanakakSayopazama- rUpA vA, tAbhyAM graharahitAnAM paJcendriyatirazcAmapi sA'satyAmRSA bhavati, te'pi hi na samyagyathAsthitavastupratipAdanAbhiprAyeNa bhASante nApi paravipratAraNabuddhyA, kintu kupitA api paraM mArayitukAmA apyevameva bhASanta iti teSAmasatyAmRSaiva bhASA, na ca kupitAnAM teSAM bhASA krodhaniHsRtA'satyaiva syAditi vAcyam , avyaktatvenAnavadhAraNIyatvAdvilakSaNadalajanyatvAccetyavadheyam / zikSAlabdhisahitAstu zukasArikAdayo'nye ca tiryaJco yathAyogaM caturvidhAmapi bhASAM bhASante zikSAlabdhibhyAM vyaktabhASotpatterityavagheyam // 81 // (paJcadazyAM gAthAyAM bhAvabhASAyA dravya-zruta-cAritrabhedAtraividhyamuktaM tatra ) uktA dravyabhAvabhASA, atha zrutabhAvabhASAmAha / tivihA suammi bhAsA,saccA mosA asaccamosA ya| samma uvauttassa u,saccA sammattajuttassa||82 bhASApadasya prakaraNamahimnA bhAvabhASAparatvAt zrute zrutaviSayA bhAvabhASA, trividhA triprakArA bhavati, tadyathA, satyA mRSA'satyAmRSA ca / tatra samyagupayuktasyAgamAnusAreNa yathAvadvadataH, turvizeSaNe, kiM vizinaSTi bahuzrutatvAdiguNaM, satyA satyaiva bhavati vizuddhAzayatvAditi bhAvaH // 82 // ___astu samyagdRSTarupayuktasya satyA, asatyA tu ksyetyaah| _ [assa // 83 // hoi asaccA bhAsA, tasseva ya aNuvauttabhAveNaM / micchattAviTThassa va, avitahapariNAmarahi RECOR bhAvabhApAyA dravya-zrutacAritrabhedeSu dravyabhAvabhASopasaMhAraH zrutabhAvabhASopakramastatraividhye | satyAbhApAsvAmiprarUpaNaM c|| CESSA For Private and Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrIbhASA rahasyaM sa vRttikam / / // 31 // www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tasyaiva ca samyagdRSTeH, anupayuktabhAvena vadataH zrutaviSayiNI, asatyA bhAvabhASA bhavati / athopayuktAnAM bhASA bhAvabhASeti pUrva pratijJAnAdanupayuktAnAM tadabhidhAne kathaM na pUrvAparavirodha iti cet, na, tatrAbhilApajanakavivakSArUpopayogasyaiva grahaNAdatra ca hetvAdyupayogAbhAvasya grahaNenA'virodhAt / sarvathAnupayoge tUSNImbhAvaprasaGgAt / tvAdyanupayoge kathamahetukaM vadediti cet, viparItavyutpatteriti gRhANa / vA'thavA, avitathapariNAmarahitasya samyak zrutapariNAmavikalasya, mithyAtvAviSTasyopayuktasyAnupayuktasya vA sarvApi zrutagocarA bhASAssatyA | unmattavacanavattadvacanasya ghuNAkSaranyAyenApAtataH saMvAdepi pramANatvenAvyavahArAt / kathaM tarhi zrute avataratyeSA tajjJAnasya sadasadavizeSAdihetunA'jJAnatvAditi ?, satyam | avizeSitazrutapadeno bhayopagrahAt, vizeSitasyaiva prAtisvikarUpAnupravezenAbhilApAditi dig|| tadidamAha bhagavAn bhadrabAhuH ||" sammaddiTThI u suaM-mi aNuvautto aheuaM caiva / jaM bhAsai sA mosA, micchaddiTTIviya taheva || 280|| " tti (daza0 a0 7 niryu0 ) (samyagdRSTistu zrute'nupayuktaH ahetukameva / yad bhApate sA mRSA mithyAdRSTirapi ca tathaiva iti ) ahetukaM tantubhyaH paTa eva bhavatItyAdi // 83 // athA'satyAmRSA zrutabhAvabhASA kasyetyAha / uvarille nANatige, uvautto jaM ca bhAsai suaMmi / sA khalu asacamosA, jaM bAhulleNa sA sutte // 84 // yat zrute parAvarttanAdi kurvan, upayukto bhASate eSA'satyAmRSA yad yasmAtkAraNAt, sUtre siddhAnte, bAhulyena prAyaH, sA AmantraNyAdirUpA, asatyAmRSaivAstIti, caH punaH uparitane jJAnatri For Private and Personal Use Only zrutabhAvabhASAbhedeSu-asa tyA asa tyAmRSA | bhASayoH svAmini rUpaNaM ca // // 31 //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir 18 | ke'vadhimanaHparyAyakevalajJAnalakSaNe pratyekaM pratyekamupayukto yadbhASate sApyasatyAmRpA, AmantraNyAdivattathAvidhA- dhyavasAyapravRtteriti sampradAyaH // nanu zrutabhAvabhASAyAM nirUpaNIyAyAM na jJAnatrikasyAvasaraH kevalajJAnasya zrutajJAnanAzaM vinA'nutpAdAditi cet , satyam , davyazrutaM pratItya bhAvabhASAyAH kevalajJAne'pi sambhavAt / / taduktaM " kevalanANeNatthe, gAuM je tattha pannavaNajogge / te bhAsai titthayaro, vaijoga suaM havai sesaM // 78 // ti" (kevalajJAnenArthAn jJAtvA ye tatra prjnyaapnaayogyaaH| tAnbhASate tIrthakaro vacoyogaH zrutaM bhavati zeSamiti ) [Ava0ni0] prasaGgAdvaitadabhidhAnamiti dhyeyam // 84 // uktA zrutabhAvabhASA, atha cAritrabhAvabhASAmAha / cArittavisohikarI, saccA mosA ya avisohikrii||doeyaau caritte, bhAvaM tu pddcnneyaao||85|| cAritravizodhikarI yAM bhASamANasya sAdhozcAritramutkRSyata ityrthH| sA satyA, mRSA ca yAM bhASamANasyAcAritrapariNAmo barddhata ityarthaH / idamupalakSaNaM yAM bhASamANasya cAritraM tiSThati sA satyA'saMklezakarI, yAM bhASamANasya cAritraM na tiSThati sA tvasatyetyapi draSTavyam / dve ete bhASe, cAritre bhAvaM pratItya jJeye dravyatastvanyAsAmapi bhaassnnsmbhvaaditybhipraayH||85|| dravyato'pi sAdhoH satyAsatyAmRSe eva bhASe vaktumanujJAte nAnye ityAha / do ceva aNumayAo, vottuM saccA ya asaccamosA y||donni ya paDisiddhAo, mosA ya saccamosAya 86 spaSTA / navaraM pratipedho vinA kAraNaM, kAraNe tu tayorapyanujJaiveti draSTavyam / / 86 // anumatayorapi dvayorbhASayovinayazikSAmAha / sAkSepaparihAramasatyAmRSAsvAmiprarUpaNaM cAritrabhAvabhASAbhedavicAraH anujJAtapratiSiddhabhASAsvarUpazca / / IN For Private and Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIbhASArahasyaM savRttikam // lAdhavAdiprasavidhyArAdhanArthamavaNam // // 32 // kAlAisaMkiyA jA, jAviya savvovaghAiNI hoi ||aamNtnniiy saMgA-isiyA jA Na taM bhAse 87/tA anumata___ kAlazaGkitA yA'nirNItakAlasambandhaviSayA yathA gamiSyAmaH sthAsyAma ityAdyA anAgatakAle, idaM karo- bhASAyAmItyAdyA vartamAnakAle, bhavadbhiH sArdhamAgato'hamidaM cA'bhyadhAmityAdyA vA (atItakAle )tAM na bhASeta ||8mpi bhASAtathA bhAvanizcayAbhAvena vyabhicArato mRSAtvopapattervighnato'gamanAdau gRhasthamadhye lAghavAdiprasaGgAcca / yadi punaru- bhASaNavitsargato niSiddhamapi nakSatrAdiyogaM gRhasthAnAM puraH kathayet tadA nimittAdeSyatkAlajJAnepi vidhyArAdhanArthamevaM vekaprarUpavadet yadadya yathedaM nimittaM dRzyate tathA varSeNa bhavitavyam, amuko vA''gamiSyatIti / pada(ra)nizcitApi ca triSvapi kAleSu zakitaiva yathA devadatta idaM kariSyatItyAyeti tAmapi na vadet / kathaM punaH paranizcitAM vadediti dazavaikAcet , ittham / ayamevaM bhaNatyAgamiSyAmIti na punarjAyate AgamiSyatyeveti / kAlAdItyAdinA dezAdiparigraho, likasaptayathA'trai(yai)va yA(sthA)syAma ityAdi / zaGkitetyupalakSaNam , anavadhRtamapyarthaM na vadet , avadhRtaM tu nimittAdinA mAdhyayanakathayet , anavadhRte tu gandhAdau parasya tadanubhavaprazne na vibhAvayAmItyuttarayet / yA ca vyavahArataH satyApi satI sadvAkyakANa-paNDaka-vyAdhita-stenAdiSu kANAdibhASA'prIti-lajjAnAza-sthirarogabuddhi-virAdhanAdidoSajananena kulaputratvA zuddhi-bhAdinA prasiddhe dAsAdibhASA ca paraprANasandehotpAdakatayopaghAtinI bhavati tAmapi na bhASeta / tathA striyamadhikRtya pAjAtAdihe Aryike ! prAjiMke ! ityAdyA, tathA he bhaTTe ! svAminItyAdyA, he hole! gole! ityAdyA vA, yA saGgagardA tatpra proktavidveSapravacanalAghavAdidoSajananI, puruSamadhikRtyApi ca pulliMgAbhilApenoktarUpA yA AmantraNI, tAmapi na caarH|| // 32 // For Private and Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir FACAAAAMRA bhASeta / kAraNe utpanne striyaM puruSa vA nAmadheyenAmantrayet , tadasmaraNe ca he kAzyapagotre ! he kAzyapagotra ! dazavaikAityAdigotrAbhilApena vA''mantrayet / / 87 / / anyacca / likasaptapaMciMdiyapANANaM, thIpurisAniNNae vae jaaiN| iharA u vipariNAmo, jaNavayavavahArasace vi // 88 // mAdhyayananaranArIgatavAgUvidheruktatvAt paJcendriyaprANAnAM gavAdInAM strIpuruSAnirNaya iti bhAvapradhAnanirdezAt sadvAkyaviprakRSTadezAvasthitatvena mithaH strItvapuruSatvAnizcaye sati, jAtiM vadet / mArgapraznAdau prayojane utpanne satyasmA zuddhigadigorUpajAtAtkiyareNedamityevamAdiliGgAviziSTamubhayasAdhAraNadharma pratipAdayedanyathA liGgavyatyayena mRSAvAdA-18 tabhASApatteH / vinA tu kAraNamavyApAra evocitaH sAdhUnAmiti dhyeyam / nanu yadyevaM liGgavyatyayena mRpAvAdastadA prastaramR-12 bhASaNattikAkarakAvasyAyAdInAM niyamato napuMsakatve kathamanyaliGgaprayogaH?, janapadavyavahArasatyAzrayaNAditicet ,satyam , vivekaH kiM prakRte pANipihita ityata Aha satyapi janapadavyavahArasatye itarathA tu viziSyAnirNaye ekataraprayoge sopapatu vipariNAmaH syAdaho ete na sudRSTadharmANa iti viruddhaH pariNAmaH syAt gopAlAdInAmapi / ato vyatireke ttikaH // uktadoSAdanvaye ca pRSTAnAM sAdhusamAcArIkathanena guNasambhavAt yathoktameva vidheyamityavadheyam / / 88 / / kizca / thUlAisu puNa bhAse, parivaDhAINi ceva vayaNANi / dohAisu ya tayaTThaya-siddhANi visesaNANi ve|| sthUlAdiSu manuSyapazupakSisarIsRpAdiSu, parivRddhAdInyeva vacanAni bhASeta kAraNe utpannepi / parivRddhaM | palopacitaM saJjAtaM prINitaM mahAkAyaM vA pariharedityAdau sthUlAdIn parivRddhAdizabdena brUyAt , na tu sthUlo'yaM prame For Private and Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIbhASArahasyaM sa-14 bRttikam // // 33 // duro'yaM vadhyo'yaM pAkyo'yamiti vadet / pAkyaH pAkaprAyogyaH, kAlaprApta ityanye / aprItivyApattyAdidoSaprasaGgAlokaviruddhatvAca / tathA dohyAdiSvapyartheSu sAdhyakriyAbhidhAyIni vacanAni na vadeva , yathA dohyA gAvaH, damyA gorathakA, bAhyA rathayogyA veti / AptavacanAttadAnIM godohAdikartavyatvanizcaye zrotpravRttyAdinAdhikaraNalAghavAdidoSaprasaGgAt / digupalakSaNAdau prayojane punaH, tadarthakAni dohyAdyarthakAni siddhAni, sAdhyavilakSaNAni, vizeSaNAni vadet yathA rasadA dhenuH, yuvA gauH, isvo mahallakaH saMvahano veti / naivamuktadoSa iti bhAvaH / / 89 / / kiJca / pAsAyakhaMbhatoraNa-gihAijoggA yaNo vae rukkhe| kAraNajAe athae, te jaaippbhiigunnjutte||10|| prAsAda ekastambhaH, stambhastu stambha eva, toraNAni nagaratoraNAdIni, gRhANi kuTIrakAdIni, AdipadAt parighArgalAnAvudakadroNopIThakacaGgaverAlAGgalamayikayantrayaSTinAbhigaNDikAsanazayanayAnadvArapAtrAdiparigrahastadyogyAn vRkSAnna vadet / etAdRzaM vadato hi sAdhostadvanasvAmivyantarAt kopAdiH syAt / salakSaNo vA vRkSa iti kazcidabhigRhNIyAdaniyamitabhASiNo lAghavaM vA syAditi / vizramaNatadAsannamArgakathanAdau kAraNajAte ca sati tAJ jAtiprabhRtiguNayuktAn vadet , tathA hi-uttamajAtaya ete vRkSA azokAdayaH, dIrghA vA nAlikerIprabhRtayo, vRttA nandivRkSAdayo, mahAlayA vaTAdayaH, prajAtazAkhAH prazAkhAvanto darzanIyA veti // 90 // kizca / Na phalesu osahIsu ya, pakkAivaovae vynnkuslo| asamatthapparUDhAi, paoaNe puNa vae vynnN|| phaleSvauSadhISu vA, vacanakuzalo vAgvidhinipuNaH, pakkAdivaco na vadet, tathA hi- pakkAni pAka dazavaikAlikasaptamAdhyayanasadvAkyazuddhigaditabhASAbhASaNavivekaH sopapattikaH // // 33 // For Private and Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir prAptAnyetAni phalAni tathA pAkakhAdyAni baddhAsthInIti gartAprakSepakodravapalAlAdinA vipAcya bhakSaNayogyAnIti yAvat / tathA velocitAni pAkAtizayato vA grahaNakAlocitAnyataH paraM kAlaM na vipahanta iti yAvat / tathA TAlAni abaddhAsthIni komalAnIti yAvat / tathA dvaidhikAni pezIsampAdanena dvaidhIbhAvakaraNayogyAnIti / tathA pakkA etAH zAlyAdyA auSadhyastathA nIlAchavimatyo vA lavanayogyA vA bhajanayogyA vA pRthukakhAdyA vA iti / etAdRzAnanumatabhASAbhASaNe phalAdinizritadevatAkopa ita Urddha metannAza eva prakArAntareNaitadbhogo na zobhana ityavadhArya gRhipravRttAvadhikaraNAdidoSopapAtazceti / prayojane punarmArgadezanAdAvasamarthaprarUDhAdivacanaM vadet, tathA hi-asamarthA ete AmrAH phalAnyatibhAreNa na zaknuvanti dhArayitumityarthaH / phalapakkArthapradarzanametadaprAdhAnyeneti draSTavyam / tathA bahunivartitaphalA ete, anena pAkakhAdyatvArtha uktH| tathA bahusambhUtaphalA ete'nena velocitArthaH prdrshitH| tathA bhUtarUpA ete'nena TAlArtha uktaH / na caivamitopi prAguktArthapratItipUrvakapravRttAvadhikaraNAdidoSaprasaGga iti vAcyam , sAkSAdadhikaraNatvAdipravRttijanakavacanasyaiva niSiddhatvAt / prakRte tu zuddhAzayena kAraNato bhASaNe kathaJcitparakIyakupravRtyA doSAbhAvAt , anyathAtiprasaGgAditi dika / auSadhinirdezepyevaM vadeta, yathA prarUDhA ete bahusaMbhUtAvA niSpannaprAyA ityrthH| sthirAvA niSpannA ityrthH| utsRtA vA upaghAtebhyo nirgatA ityrthH| gArbhatA vA'nirgatazIrSakA ityrthH| prasUtA vA nirgatazIrSakA ityarthaH / sasArA vA saJjAtatandulAdisArA ityrthH| ityevamAdividhiH // pakkAdyarthayojanAtadAkSepaparihArAstu prAgvat / / 91 / kiJca / dazavakAlikasamamAdhyayanamadvAkyazuddhigaditabhASAbhASaNavivekaH sopapa ttikaH // For Private and Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIbhASArahasyaM sa. vRttikam // // 34 // saMkhaDiM-teNa-naIo, sNkhddi-pnniytttth-subhusmtitthaa| bhAsejjA paoyaNao, Na keja-haMtavva-|| dazavaikA saGghaDyante prANinAmAyUMSi yasyAM prakaraNakriyAyAM sA saGkhaDI pitRdevatAdyarthabhojanakriyA, tAM prayojane sAdhu- IPAlika saptakathanAdau saGkIrNAdau saGghaDItyeva vadeta , natu pitrAdyartha kAryeyaM kriyeti vadet mithyAtvopabRMhaNadopaprasaGgAt / mAdhyayanatadbhAvenAprayoge'pi tadupavRMhakatvena tatprayoge niSiddhAcaraNAt / / tathA stenamapi bandha(vadha)sthAnaM nIyamAnaM zaikSakA- sadvAkyadikarmavipAkadarzanAdau prayojane paNitArthaM vadet prANadyUtaprayojanamityarthaH, natu vadhyo'yamiti vadet , tadanuma- zuddhigaditatvena bahvaparAdhatayA hantRNAM hanananizcayaprasaGgAt / / tathA sAdhukathanAdiviSaye nadyaH subahusamatIrthA iti vadet na tu tabhASAsutIrthA upalakSaNAt kutIrthA iti vA na vadet / adhikaraNavighAtAdidoSaprasaGgAt // 92 // kizca / bhASaNapunnA u kAyatijA, naIu NAvAhi taarimaaotti||nn vae a pANipijjA, vae puNo suddhvynnennN||13|| vivekaH nadyaH pUrNA iti na vadet, tathAzravaNataH pravRttasya nivRttyAdidoSaprasaGgAt / tathA kAyatIryAH zarIrata- sopaparaNIyA ityapi na vadet sAdhuvacanato'vighnapravRttidhiyA nivartitumudyatAnAmapyanivRttiprasaGgAt / kAyapeyA iti ttikH|| sUtrapAThAntare tuprA(pA)NipeyA ityarthAnnAtivizeSa iti dhyeyam / tathA naubhidroNIbhiH, taraNIyAstaraNayogyA ityapi na vadeta , anyathAvighnazaGkayA tatpravRttiprasaGgAt / tathA prANipeyAstaTasthajantupAnIyapAnIyA vA ityapi na vadet tathaiva pravartanAdidoSAt / vadet punaH sAdhumArgakathanAdau prayojane, zuddhavacanena, tathA hi-bahubhRtA etAH // 34 // prAyazo bhRtA ityarthaH / tathA bahvagAdhAH prAyogambhIrA ityarthaH / tathA bahusalilotpIDodakAH pratizroto RECE For Private and Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir S S********** vAhitAparasarita ityrthH| tathA bahuvistIrNodakAH svatIraplAvanapravRttajalA ityarthaH / atra yadapyetAdRzazuddhavacanAthai damparyaparijJAne zrotRNAM pravRttinivRttyAdipUrvoktadoSatAdavasthyaM tadA''gatapraznApekSayA tUSNImbhAve ca prayojanAsiddhena veDyahamityuttarapradAne ca pratyakSamRSAvAditvena pravacanoDDAhatatpradveSAdidoSopanipAtastathApyetAdRzasthale saMmugdhamevottaraM deyamityabhiprAyeNaitadabhidhAnaM / / tadidamAha bhagavAn dshvkaalikcuurnnikaarH||"tmhaa bahuvAhaDAI bhaNejA tamavi turiyamavakkamaMto bhaNejA jahA Na vibhAvei kimavi esa bhaNatitti // " ( tasmAd bahuvyAhR(bhR) tAdInbhaNettamapi tvaritamapakrAmanbhaNedyathA na vibhAvayati kimapyeSa bhaNatIti ) tathAcaitAdRzasaMmugdhavacanAdvayutpannAnAM praznodyatamunInAM prayojanasiddhiritareSAM tvanuSaGgato'pi nAdhikaraNapravRttiraparijJAnAditi sarvamavadAtam // 93 // kizca / sAvaje sukaDAI,Na vae sukae vae ataM vayaNaM / aNavajaM ciya bhAse, sammaMNAUNa vihibheyaM // 14 // sAvaye Arambhamaye kArye, sukRtAdivacanaM na vadet / tathA hi suSTu kRtametatsamAdi, suSTu pakkametat sahasrapAkAdi, suSTucchinnametadvanAdi, suSTu hRtaM kSudrasya vittaM, suSTu mRtaH pratyanIkaH, suSTu niSThitaM vittAbhimAnino vittaM, suSTu sundarA kanyA ityAdi na bhASeta muniH, anumatyAdidoSaprasaGgAt / / sukRte niravadye tu tatsukRtA| divacanaM vadet / tathA hi-suSTu kRtaM vaiyAvRttyamanena, suSTu pakkaM brahmacaryamasya sAdhoH, suSTu cchinnaM snehabandhanamanena, suSTu hRtaM zikSakopakaraNamupasarge, suSTu mRtaH paNDitamaraNena sAdhuH, suniSThitaM karmApramattasaMyatasya, ASRACTC ANSAR dazavaikA|likasaptamAdhyayanasadvAkyazuddhyAdigaditabhApAbhASaNavivekaH soppcikH|| * ** **** For Private and Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandie zrIbhASA-15 suSTu sundarA sAdhukriyetyAdi / tathA kvacidvayavahAre prakrAnte pRSTo'pRSTovA sAdhu vaM vadet yadutaitatsarvotkRSTa svabhArahasyaM sa-1 vena sundaramityarthaH / parArgha uttamAgha mahApaM krItamiti bhAvaH / atulaM nAstIdRzamanyatra kvcidityrthH| asaMskRtaM vRttikam // sulabhamIdRzamanyatrApItyarthaH / avaktavyaM anirvacanIyaguNopetamityarthaH, acintyamaprItikaraM vetyAdi / etAdRza bhASaNe'dhikaraNAntarAyAdidoSaprasaGgAt / tathA sukrItametat , suvikrItametat , akrayAhamaivaitat , krayAhamevaitat , tathedaM // 35 // samargha bhaviSyati, mahAgha vA bhaviSyati ityAdi na vadet aprItyadhikaraNAdidoSaprasaGgAt / abhidhAnaprayojane tUpasthite samyaktAtparyazuddhyA vidhibhedaM vidhivizeSa jJAtvA niravadyamavabhASeta tathA hi-lAnaprayojane prayatnapakkametat sahasrapAkAdIti vadet / prayatnacchinnametadvanAdIti sAdhunivedanAdau vadet / tathA prayatnasundarA kanyeti dIkSitA satI samyakpAlanIyetyarthaH / tathA sarvameva vA kRtAdi karmanimittamAlapet , gADhaprahAraM ca kvacitprayojane gADhaprahAraM brUyAdevaM hi tadaprItyAdayo doSAH parihatA bhavantIti / / vyavahAraM pRSTazca sAdhurevaM bhASeta yaduta nAhaM bhANDamUlyavizeSa jAnAmi na cAtra krayavikrayAhaM vastu dadAmi kasyacitki vA viratAnAmasmAkamIzena vyApAreNeti // 94 // kizca / anbhuccayaM Na bhAsijjA, ANatti ajayANa ya / asAhulogaM sAhutti sadosAsaMsaNaM tahA // 15 // nA kenacitkasyacitsarvametat tvayA vaktavyamiti sandiSTe sarvametadvakSyAmIti sandezaM prayacchan sarvametaditi vA' bhyuccayaM na bhASeta na vadet , sarvasya tathAsvaravyaJjanAdyupetasya vaktumazakyatvenAsambhavAbhidhAne dvitIyavratavi- CERITAKA dazavaikAlikasaptamAdhyayanasadvAkyazuddhigaditabhASAbhASaNaviveka soppttikH|| kA SHARE J // 35 // For Private and Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ASRA rAdhanaprasaGgAt / tathAca sarve sAdhavo gatA na gatA vetyAdisthale sarvathAnuvicintyaiva vadeta yathA'sambhavAbhidhAnaM na bhavatIti / nanu sarvo grAmo bhoktumAgata ityAdivat sarvametadityAdikaM nAsambhavagrastamiti cet , na, samuccaye tathAvidhavivakSAbhAvAcAritrabhAvAvasthAyAmetAdRzAprayogAcca / tathA'yatAnAmasaMyatAnAM, AjJaptim 'Asva ehi kuru vedaM kArya zeSva tiSTha braja' ityAdirUpAM na bhASeta na vadet ayatanApravartanaprayuktadoSaprasaGgAt / tathA'sAdhulokamAjIvikAdikaM lokaiH sAdhuzabdenAbhilapyamAnaM sAdhurayamiti na vadet mRpAvAdaprasaGgAt / nacaitadvacanasya rUpasatyAdyantargatatayA na mRpAtvamiti zaGkanIyam , guNopabRMhaNapravaNAnAmIdRzAnAmanvarthazabdAnAmaviSaye mohAdeva prayujyamAnatvena doSAnubandhitayA ca mRSAtvopapatteH / ata eva svaviSaye etatprayogasya guNAnubandhitayA jJAnadarzanacAritrasampanne bhAvasAdhau sAdhupadAnabhilApena upabRMhaNAticAradoSaprasaGga iti vadanti / nanu yadyevaM boTikanihmavAderanvarthamAdhuzabdAbhidhAnaM mRSA, kathaM tarhi pASANamayyAM pratimAyAmanvahaMdAdipadagarbhastutikaraNaM sArthakamiti cet , AH pApa? vRthA chidrAnveSaNametat , uktasthale'saMyatopabRMhaNadoSAbhAvataH sthApanAsatyasyAniruddhaprasaratayA doSAbhAvAt / anyathA nikSepanaiSphalyAditi dig / tathA sadoSAzaMsanaM na vadet / tathA hi / devAsuranRtirazvAM vigrahe amukasya jayo bhavatu mA vA'mukasya bhavatviti nAlapedadhikaraNatatsvAmidveSAdidoSaprasaGgAt / tathA vAtavRSTizItoSNakSemasubhikSAdikamapi bhavatu mA veti ca na vadet vinAtizayaprAptaM vacanamAtrAt phalAbhAvena mRSAvAdaprasaGgAt / tathAbhavane'pyArttadhyAnabhAvAt , adhikaraNAdidoSaprasaGgAt, vAtAdiSu satsu sattvapIDApattezca, kathaM tarhi " zivamastu sarvajagata" iti ?, dazavaikAlikasaptamAdhyayanasadvAkyazuddhigadinabhASAbhA|paNa viveka moppnikH|| -945 For Private and Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIbhASA-1| zive'pi caurAdInAM cauryAdyantarAyadoSAditi cet ?, sadAzayavazAdetAdRzaprArthanAyA asatyAmRSAGgatayA zrutabhAva-18 dazavaikArahasyaM sa- II bhASAyAmadhikArepi prakRtAnupayogAditi dig // 95 // kiJca / likasaptavRttikam // mehaM NahaM maNussaM vA, devatti na lave muNI // uNNae aMtalikkhatti, iDDimaMtatti vA vae // 96 // |mAdhyayana ___meghaM nabho manuSyaM vA rAjAnaM deva iti munina lapet mithyAvAdalApavAdidoSaprasaGgAt / kathaM tarhi sdvaaky||36|| vadedityAha medhaM dRSTvA unnatoyaM megha iti vadet / AkAzaM punaridamantarikSamiti, rAjAnaM ca RddhimAna- zuddhigadiyamiti / kAraNe ca rAjastutyAdau devAdipadairapi rAjAdyAlapanaM na viruddhyata iti dhyeyam // 96 // tadevamuktaH tabhASAbhAkiyA~zcidanumatabhASAbhASaNavidhiH / atha kiyadvistarato'nuzAsituM zakyamiti sAmAnyato rahasyopadezamAha / paNavivekaH dose guNe ya NAUNaM, juttIe AgameNa ya // guNA jaha Na hAyaMti, vattavvaM sAhuNA tahA // 97 // sopapattiyathA guNAzcAritrapariNAmavRddhihetavo, na hIyante apakarSa nAzaM vA na gacchanti, tathA sAdhunA vaktavyam / kArahakiM kRtvA Agamena yuktyA ca doSAn guNAMzca jnyaatvaa| evaJca guNadoSacintayA kvacidvihitasyAkaraNe viparyaye syopadezaH vA ndossH| puSTAlambanAzrayaNenAjJAnatikramAt / ata evoktaM"tamhA sahANunnA, sabaNiseho ya pavayaNe ntthi| AyaM zuddhabhASAvayaM tulijjA,lAhAkakhitva vaanniyo||392||"tti (tasmAtsarvAnujJA sarvaniSedhazca pravacane nAsti / Aya vyayaM ca tolaye phalaM ca / / | lAbhA''kAMkSIva vANijaka up0)||9||ath kIdRzasyeyaM bhASA cAritraM vishodhytiityaah| [caraNaM visuddhaM // 98 // 2 mahesiNo dhammaparAyaNassa,ajjhappajoge prinniddhiass| pabhAsamANassa hiyaM miyaM ca, karei bhAsA GROCARRCRACACCK For Private and Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir NAASHARA dharme cAritradharme parAyaNasya nityamudyuktasya, tathA'dhyAtmayoge paradravyapravRttinivRttiprAdurbhUtaprabhUtaguNagrAmarAmaNIyakamaye svasvabhAvasamavasthAne, pariniSThitasya prAptaniSThasya, tathA hitamAyatiguNAvahaM, mitaM ca stokaM, prakarSaNAvasarocitatvAdilakSaNena bhASamANasya maharSe SA caraNaM cAritraM, vizuddhaM vipulanirjarApravaNaM, karoti / / 98 // tataH kimityAha / carittasohIha khavittu mohaM, laddhaM tao kevalanANalacchi / selesijogeNa susaMvuDappA, aNuttaraM pAvai mukkhasukkhaM // 19 // cAritrazuddhyA mohamaSTAviMzatiprakRtimayaM karma, kSapayitvA tatastadanantaraM, kevalajJAnalakSmI labdhvA sayogikevalibhAvamanubhUyotkarSataH pUrvakoTI yAvadvihRtya, zailezIyogena yogatrayanirodhakaraNena, susaMvRtaH sarvasaMvarabhAgAtmA yazcaitAdRzo maharSiH, anuttaraM sakalasAMsArikasukhasamUhAdanantaguNatvena duHkhalezAsaMpRktatayA cAtizAyitaM, mokSasaukhyaM, prAmoti // 99 // tadevaM cAritrazuddhermokSaphalatvamuktvA prakRtagranthaprayoga(jana)mAha / tamhA buho bhAsarahassameyaM, carittasaMsuddhikae samikkha / jahA vilijjati hu rAgadosA, tahA pavahija guNesu sammaM // 100 / / tasmAduktahetoH, budho vicakSaNaH, cAritrazuddhaH kRte etadbhASArahasyaM samIkSya hurnizcaye, yathArAgadveSau vilIyete tathA samyag guNeSu cAritrapAlanopAyeSu, pravarteta nAnopAyapravRttAvekAntaH, kintu rAgadveSaparityAga bhASAvizuddheH paramparayA yAvanmokSaparyantaphala| nirUpaNaM | tadabhilApiNazca prvRjyupdeshH|| For Private and Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir binA navizeSasyatastadvizavyabhicA tice bahanAmA zrIbhASArahasyaM savRttikam // lakSaNaphala eva, phalecchAyAH phalasiddhiM vinA'pUrNatvAd , upAyecchApUrtestvanyatarasampattyApi nirvAhAt / na ca phala- granthakartuvizeSasampattaye upAyavizeSe pravRttiniyamaH phlvishesssyaivaasiddhH| rAjarakaimaraNayoravizeSadarzanenAyuHkarmaNa iva karmA- gItArthAntarasyApi kSaye vizeSAbhAvAt / na ca pratiyogivizeSakRtastadvizeSaH / pratiyogivizeSasyApi tathAvidhasyAsiddheH, pratiprArthanaM svarUpAtmakasya ca tasya hetuhetumadbhAvabhedAniyAmakatvAt / kathaM tarhi vyabhicArAdahUnAmupAyAnAmekaphalahetutvamiti guruparamparA ceta?, kiM na dRSTaM tRNAraNimaNInAme kavahnihetutvaM,tRNAdijanyavahau jAtivizeSo'styeveti cet ,na, anupalambhAt / jAti- prshstishc|| trayakalpanAt ekazaktikalpanAyA eva laghutvAcca / yathA tRNAdInAmekazaktyA vahnihetutvaM tathA bahUnAmapyupAyAnAmekayaiva zaktyA karmakSayahetutvaM nAnupannamiti sarvamavadAtam ||100||ath granthaM sampUrya tacchodhanAya gItArthAn prArthayati / evaM (yaM) bhAsarahassaM,raiyaM bhaviANa tattabohatthaM / sohiMtu pasAyaparA,taM gIyatthA visesviuu||101|| ___ spaSTA // 101 // ( // atha granthakAraguruparamparAprazastiH / / ) soma iva govilAsaiH, kuvlybodhprsiddhmhimklH| zrIhIravijayasUri-stapagacchavyomatilakamabhUt // 1 // zrIvijayasenasUri-statpaTTodayaravirivAbhUt / yasya puro dyotante, zalabhA iva bhAnti kumatigaNAH // 2 // tatpaDanandanavane, klptrurvijydevsuurivrH| vibudhairupAsyamAno, jayati jagajantuvAJchitadaH // 3 // tatpadRrohaNagirI, suraratnaM vijysiNhsuuriguruH| bhUpAlabhAlatilakI-bhUtakramanakharucirjayati // 4 // rAjye prAjye vijayini, tasya janAnandakandajaladasya / grantho'yaM niSpannaH, sannayabhAjAM pramodAya // 5 // 5 // 37 // For Private and Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir S 5ASAGARMA yasyAsan guravo'tra jItavijayaprAjJAH prakRSTAzayA, bhrAjante sanayA nayAdivijayaprAjJAzca vidyaaprdaaH| premNAM yasya ca sama padmavijayo jAtaH sudhIH sodaraH, so'yaM nyAyavizAradaH sma tanute bhASArahasyaM mudaa||6|| kRtvA prakaraNametat , yadavApi zubhAzayAnmayA kuzalam / tena mama janmabIje, rAgadveSau vilIyetAm // 7 // sUryAcandramasau yAva-dudayete nabhasthale / tAvannandatvayaM grantho, vAcyamAno vicakSaNaH // 8 // asatAM karNayoH zUlaM, satAM karNAmRtacchaTA / vibhAvyamAno grantho'yaM, yazovijayasampade // 9 // -RDainismmiere ___ nyAyavizArada-nyAyAcArya-kUrcAlasarasvatI-zrIharibhadrasUrilaghubAndhava-mahAmahopAdhyAya zrIyazovijayagaNipraNItaM svopajJavivaraNavibhUSitaM zrIbhASArahasyaprakaraNaM sampUrNam // mA (mUlagAthAsaMskRtAnuvAdaH) praNamya pArzvajinendra bhASArahasyaM samAsato vakSye // yajjJAtvA suvihitAzvaraNavizo- | dhimupalabhante // 1 // nAmAdayo nikSepAzcatvArazcaturaratra jJAtavyAH || dravye trividhA grahaNaM tathA ca nisaraNa parAghAtaH // 2 // gRhAti sthitAni jIvo naiva cAsthitAni bhASAdravyANi / / dravyAdicaturvizeSo jJAtavyaH punaryathAyogam // 3 // spRSTAvagADhAnantarANubAdarodhistiryaggAni // AdiviSayAnupUrvIkalitAni SaDdigbhya eva // 4 // bhinnAni kazcinnisRjati tIvraprayatnaH, paro'bhinnAni // bhinnAni yAnti lokamanantaguNavRddhiyuktAni // 5 // bhidyante'bhinnAni avagAhanavargaNA asNkhyeyaaH|| gatvA vA yojanAni saMkhyeyAni vilIyante // 6||s bhedaH paJcavidhaH khaMDaH pratarazca cUrNikAbhedaH / anutaTikAbhedastathA carima utkArikAbhedaH // 7 // ayaHkhaMDavaMzapippalIcUrNaidairaNDabIjabhedasamAH // ete bheda . INESSORECASS-CA For Private and Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir rahasya mUlagAthA sNskRtaanuvaadH|| zrIbhASA vizeSA dRSTAstrailokyadarzibhiH // 8 // bhavantyanantaguNAni dravyANyebhirbhidyamAnAni / / pazcAnupUrvIbhedAtsarvastokAni caramANi // 9 // dravyairnisRSTastatprAyogyANAM kila praaghaatH|| vizreNyAmeko mizrazca samAyAM zreNyAm // 10 // prAdhAnyaM dravyasya prakaraNam // 3 cAprAdhAnyaM tathaiva kriyANAm / / bhAvasya cAvalambya grahaNAdiSu drvyvypdeshH||11 / / anyathA virudhyate kila dvAbhyAM ca sama yAbhyAM bhASate bhASAM // vacoyogaprabhavA sA bhASA bhASyamANeti // 12 // upayuktAnAM bhASA jJAtavyA'tra bhAvabhASeti // // 38 // XI upayogaH khalu bhAvo'nupayogo dravyamiti kRtvA // 13 // avadhAraNI caiSA zrutAjajJAtametaditi vyavahArAt / / sambhAvanA ca nirNayahetvasAdhyeti draSTavyam // 14 // bhAvepibhavati trividhA dravye ca zrute tathA cAritre ca // dravye caturdhA satyA'satyA mizrA'nubhayA ca // 15 // prathame dve paryApte uparitane ca dve aparyApte / / avadhArayituM zakyate paryAptA'nyA ca viparItA / / 16 / bhASA caturvidheti ca vyavahAranayAcchUte prajJAnam // satyA mRSeti bhASA dvividhaiva handi nizcayataH // 17 // ita evA''jJApanI jAtyA kebalA ca nirdiSTA // prajJApanI prajJApanAsUtre tattvArthadarzibhiH // 18 // ArAdhanAM pratItyApi paribhASaiva caturvibhAge / satyAntarbhAva eva caturNAmArAdhakatvaM yat // 19 // evaM caturvidhatvaM prakalpitaM bhavedyadi matireSA / / sAna yato vyavahArAnugataM vastvapi zrutasiddham // 20 // tasmistadvacanaM khalu satyA'vadhAraNaikabhAvena // ArAdhanI caiSA zrute paribhASitA dazadhA // 21 // janapadasammatasthApanAyAM nAmni rUpe pratItyasatyaM c| vyavahArabhAvayoge dazamamaupamyasatyaM ca / / 22 / / yA janapadasaGketAdartha lokasya pratyAyayati // eSA janapadasatyA prajJaptA dhIrapuruSaH // 23 // nAtikramya ruDhiM yA yogArthena nizcayaM karoti // sammatasatyaiSA paGkajabhASA yathA padma // 24 // sthApanAyAM vartamAnA'vagatabhAvArtharahitasaMketAt // sthApanAsatyA bhaNyate yathA jinapratimAyAM jinazabdaH // 25 // bhAvArthavihInava nAmAbhiprAyalabdhaprasarA yA // sA bhavati nAmasatyA yathA dhanarahitopi dhanavAn // 26 // evameva rUpasatyA navaraM nAmni rUpAbhilASaH // sthApanA punarna pravartate tajAtIye sadoSe ca / / 27 / / avirodhena // 38 // For Private and Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir mUlamAthA sNskRtaanuvaadH|| SACROSAROKAROSAROKAR vilakSaNapratItyabhAvAnAM darzinI bhASA // bhaNyate pratItyasatyA yathaikamaNu mahacca // 28 // bhinnanimittatvato na ca teSAM handi bhaNyate virodhaH / vyaJjakaghaTakAdikaM bhavati nimittamapIha citram // 29 // te bhavanti parApekSA vyaJjakamukhadarzina iti na ca tucchAH // dRSTamidaM vaicitryaM zarAvakarpUragandhayoH // 30 // vyavahAro hi vivakSA 18 lokAnAM yA prayujyate tayA // pIyate nadI ca dahyate giririti vyavahArasatyA sA // 31 // sA bhavati bhAvasatyA yA sadabhiprAyapUrvamevoktA / / yathA paramArthaH kumbhaH sitA balAkA caiSeti // 32 // sA bhavati yogasatyA upacAro yatra vastu- yoge|| chatrAdyabhAve'pi hi yathA chatrI kuNDalI daNDI // 33 // caritaM ca kalpitaM tathA upamAnaM dvividhamatra nirdiSTam / / kalpitamapi rUpakamiva bhAvAbAdhena na nirartham / / 34 // AharaNe taddeze taddoSe tathA punarupanyAse / / ekaikaM taccaturdhA zeyaM sUtrAd bahubhedam // 35 // upamAsatyA sA khalu eteSu sadupamAnaghaTitA yA // nAsambhavidharmagrahaduSTA dezAdigrahaNAt / / 36 / / evaM satyA bhASA zrutAnusAreNa varNitA citrA (cittAt)bhASAyA asatyAyAH svarUpamatha kIrtayiSyAmi | // 37 / / satyAyA viparItA bhavasyasatyA virAdhinI tatra / / dravyAdayazcatvAro bhaGgA dazadhA sA punaH zrute bhaNitA / / 38 // krodhAnmAnAnmAyAyA lobhAtpremNastathaiva dveSAcca / / hAsyAdbhayAdAkhyAyikA-dupaghAtAnizritA dazamA / / 39 // sA krodhanizri(niHsa)tA khalu krodhAviSTaH kathayati yAM bhASAm // yathA na tvaM mama putro'thavA sarvamapi tadvacanam // 40 // sthitirasabandhakarANAM handi kaSAyANAmevAnurUpam // prakRtipradezakarma yogA badhnanti na virUpam / / 41 / / duSTatarA vA satyA krodhAviSTAnAM yena saprasarA || mithyAbhinivezakRte jIvAnAM indi sA bhavati // 42 // sA mAnanidhi(niHsa)tA khalu mAnAviSTaH kathayati yA bhASAm / / yathA bahudhanavAnahaM athavA sarvamapi tadvacanam // 43 / / mAyayA nidhi(niHsa)tA khalu sA mAyAviSTaH kathayati yAM bhASAm // yatheSa devendro'thavA sarvamapi tadvacanam // 44 // sA lobhaniHsRtA khalu lomAviSTaH kathayati yAM bhASAm // yathA pUrNamidaM mAna athavA sarvamapi tadvacanam // 45 // sA premaniHsRtA khalu premAviSTaH kathaya For Private and Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIbhASA rahasya prakaraNam // mUlagAthA sNskRtaanuvaadH|| // 39 // ti yA bhASAm // yathA tabAhaM dAso'thavA sarvamapi tadvacanam // 46 // sA dveSaniHsRtA khalu dveSAviSTaH kathayati yAM bhASAma / yathA na jinaH kRtakRtyo'thavA sarvamapi tadvacanam // 47 // sA hAsyanisRtA khalu hAsyapariNataH kathayati yAM bhASAm / / yathA prekSakahAsyArthAya raaipi na emiti vacanam // 48 // sA ca bhayaniHsRtA khalu yA bhASate bhayavazena / viparItAm // yathA nRpagRhItazcauro nAhaM caura iti bhaNati naraH // 49 // yA kUTakathAkelirANyAyikAniHsRtA bhave-2 deSA // yathA bhAratarAmAyaNazAstre'sambaddhavacanAni // 50 // yadupaghAtapariNato bhASate vacanamalIkamiha jIvaH // upadhAtaniHsRtA sA yathA'caurepi caura iti // 56 // evaM dazadhA'satyA bhASopadarzitA yathAsUtram // eSA'pi bhavati satyA prazastapariNAmayogena // 52 // rAgeNa vA dveSeNa vA mohana vA bhASate mRSAM bhASAm // tathApi dazadhA vibhAgoDanAdinirdezasaMsiddhaH // 53 // sadbhAvasya niSedho'sadbhUtodbhAvanaM cArthe / arthAntaraM ca gardA iti caturdhA vA mRSAbhASA // 54 // ebamasatyAbhASA nirUpitA pravacanasya nItyA // satyAmRSAM bhASAmataH paraM kIrtayiSyAmi // 55 / / aMze yasyA artho viparIto bhavati tathA tathArUpaH // satyAmRSA mizrA zrute paribhASitA dazadhA // 56 // utpannavigatamizraka jIve. 'jIve ca jIvAjIve / / tathA'nantamizritA khalu pratyekAddhAyAM cA'ddhAddhAyAm // 57 // utpannamizritA sA utpannA yatra mizritA bhavanti // saMkhyAyAH pUraNArtha sArdhamanutpannabhAvaiH // 58 // sA vigatamizritA khalu vigatA bhaNyante mizritA yatra / / saMkhyAyAH pUraNArtha sArdhamavigatairanyaiH / / 59 // utpannavigatamizritAmetAM prabhaNanti yatra khalu yugapat / / utpannA vigatA api ca UnAbhyadhikA bhaNyante // 60 // sA jIvamizritA khalu yA bhaNyate ubhayarAziviSayApi / / varjayitvA | viSayamanyameSo bahujIvarAziriti // 61 // sA'jIvamizritApi ca yA bhaNyate ubhayarAziviSayApi // varjayitvA viSayamanyameSo bahvajIvarAziriti // 62 // sobhayamizritApi ca jIvAjIvayoryatra rAzI // kriyate sphuTaH prayogaH UnAbhyadhikAyAH saMkhyAyAH // 63 / / sA'nantamizritApi ca parittapatrAdiyuktakande // eSo'nantakAya iti yatra sarvatrApi For Private and Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir 454045445CR prayogaH // 64 // paramapuruSairbhaNitA eSA ca paritta (pratyeka) mizritA bhASA // yA'nantayutaparitte bhaNyate eSaH parIta iti mUlagAthA // 65 // satyAmRSA bhASA sAddhAmizritA bhavedyatra // bhaNyate prayojanavazAhivasanizayorviparyAsaH // 66 // rajanyA saMskRtAnudivasasya ca dezo dezena mizrito yatra // bhaNyate satyAmRSA'ddhAddhAmizritaiSA // 67 // evaM satyAmRSAbhedA upadarzitAH samayasiddhAH // bhASAmasatyAmRSAmataH paraM kIrtayiSyAmi // 68|| anadhikRtA yA tisRSyapi na cArAdhanavirAdhanopayuktA // vaadH|| bhASA'satyAmRSA eSA bhaNitA dvAdazadhA // 69 // AmantraNI AjJApanI yAcanI tathA pRcchanI ca prazApanI // pratyAkhyAnI bhASA bhASA icchAnulomA ca // 70 // anabhigRhItA bhASA bhASA cAbhigrahe boddhavyA // saMzayakaraNI bhASA vyAkRtA'vyAkRtA caiva // 71 // sambodhanayuktA yA'vadhAnaM bhavati yAM ca zrutvA / / AmaMtraNI caiSA prajJaptA tattvadarzibhiH | // 72 // AzAvacanena yutA AjJApanI puurvbhnnitbhaassaatH| karaNAkaraNAniyamAduSTavivakSayA sA bhinnA // 73 // sA yAcanI ca zeyA yadIpsitaprArthanAparaM vacanam / / bhaktiprayuktaiSA vinApi viSayaM guNopetA / / 74|| jizAsitArthakathanaM prarUpitA pRcchanI jinavaraiH // prajJApanI prazaptA vinItavinaye vidhivAdaH // 75 / / prArthitaniSedhavacanaM pratyAkhyAnI jinaiH prajJaptA / nijepsitatvakathanaM zeyA icchAnulomA ca // 76 / / sA bhavatyanabhigRhItA yatrAnekeSu pRSTakAryeSu / ekatarAnavadhAraNamathavA DisthA ( yadRcchA )dikaM vacanam / / 77 // abhigRhItA pratipakSaH saMzayakaraNI ca sA muNi(zA)tavyA // yatrAnekArthapadaM zrutvA bhavati sandehaH // 78 // bhASA'satyAmRSA prakaTArthA vyAkRtA muNi(zA) tavyA // atigambhIramahA avyAkRtA'thavA'byaktA // 79 // evamasatyAmRSA dvAdazavidhA prarUpitA samyak // dravye bhAvabhASA tena samAptA samAsena / / 80 // sarvA api hi suranArakanarANAM vikalendriyANAM caramA ca // paJcendriyatirazcAmapi sA zikSA labdhirahitAnAm // 81 / trividhA thute bhASA satyA mRSA'satyAmRSA ca / / samyagupayuktasya tu satyA samyaktvayuktasya | // 82 // bhavatyasatyAbhASA tasyaiva cAnupayuktabhAvena || mithyAtvAviSTasya vA'vitathapariNAmarahitasya // 83 // uparitane kA For Private and Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir DI zrIbhASA- zAnatrike upayukto yacca bhASate zrute // sA khalvasatyAmRSA yadbAhulyena sA sUtre // 84 / / cAritravizodhikarI satyA mUlagAthA rahasya mRSA caavishodhikrii|| dve ete cAritre bhAvaM tu pratItya jJeye // 85 // dve evAnumate vaktuM satyA cAsatyAmRSA ca // dve ca | saMskRtAnupratiSiddhe mRSA ca satyAmRSA ca // 86 // kAlAdizaGkitA yA yApi ca sarvopaghAtinI bhavati // AmaMtraNI va saGgAdidUSitA prakaraNam // yA na tAM bhASeta / / 87 // paJcendriyaprANinAM strIpuruSAnirNaye vadejAtim / / itarathA tu vipariNAmaH janapadavyavahArasatyepi vaadH|| // 88 // sthUlAdiSu punarbhASeta parivRddhAdInyeva vacanAni // dohyAdiSu ca tadarthakasiddhAni vizeSaNAni vadet // 89 // | prAsAdastambhatoraNagRhAdiyogyAMzca no vadeda vRkSAn // kAraNajAte ca vadettAn jAtiprabhRtiguNayuktAn // 20 // na phale-Y vauSadhISu ca pakkAdivaco vadedvacanakuzalaH // asamarthapraruDhAdi prayojane punarvadedvacanam // 11 // saGkhaDIstenanadI pAsakhaDipraNItArthasubahusamatIrthAH // bhASeta prayojanato na kAryA hantavyA sukhatIryA / / 92 / / pUrNAstu na kAyatIryA-1 nadyo naubhistrnniiyaaH|| na vadecca prANipeyA vadetpunaH zuddhavacanena // 93|| sAvadha sukRtAdInna vadetsukRte vadecca tadvacanaM / / | anavadyameva bhASeta samyagjJAtvA vidhibhedam // 94 // abhyuccayaM na bhASeta AjJaptimayatAnAM vA / / asAdhulokaM sAdhuriti | sadoSAzaMsanaM tathA // 95 // meghaM nabho manuSyaM vA deva iti na lapanmuniH // unnato'ntarikSamiti RddhimAniti vA vadet // 96 / / doSAnguNAMzca jJAtvA yuktyA''gamena ca // guNA yathA na hIyante vaktavyaM sAdhunA tathA / / 97 / / 4aa maharSedharmaparAyaNasya adhyAtmayoge pariniSThitasya // prabhASamANasya hitaM mitaM ca karoti bhASA caraNaM vizuddham ||98aacaaritr-| zodhyA kSapayitvA mohaM labdhvA tataH kevalajJAnalakSmI // zailezIyogena susaMvRtAtmA anuttaraM prApnoti moksssaukhy|| 99 / / tasmAd budho bhASArahasyametaccAritrasaMzuddhikRte samIkSya // yathA vilIyete khalu rAgadveSau tathA pravarteta guNeSu samyak // 100 / / etadbhA(vaM bhA)SArahasyaM racitaM bhavyAnAM tattvabodhArtham // zodhayantu prasAdaparAstadgItArthA vizeSavidaH // 101 // pramANa-naya-syAdvAda-upadeza-vAdarahasyAdirahasyapadAGkitaprakaraNasajAtIyabhASArahasyaprakaraNasaMskRtAnuvAdaH sampUrNaH // // 40 // For Private and Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra U www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // auM arham namaH // pUrvadharasamAna kAlavarti - zrIharibhadrasUri sandarbhitaM mahAmahopAdhyAya zrI yazovijayajIgaNipraNItavivaraNa vibhUSitaM // atha zrIyogaviMzikA prakaraNam // mukkheNa joyaNAo, jogo savvo vi dhammavAvAro // parisruddho vinneo, ThANAigao visesaNaM // 1 // aiM namaH // atha yogaviMzikA vyAkhyAyate - mukkheNa tti / mokSeNa mahAnandena, yojanAt sarvo'pi dharmavyApAraH sAdhorAlayavihArabhASAvinayabhikSATanAdikriyArUpaH, yogo vijJeyaH, yojanAdyoga iti vyutpatyarthAnugRhItamokSakAraNIbhUtAtmavyApAratvarUpayogalakSaNasya sarvatra ghaTamAnatvAt / kIdRzo dharmavyApAro yogaH 1 ityAha- parizuddhaH praNidhAnAdyAzayavizuddhimAn, anIdRzasya dravyakriyArUpatvena tucchatvAt // uktaM ca ( SoDazaka 3) AzayabhedA ete, sarve'pi hi tattvato'vagantavyAH // bhAvo'yamanena vinA, ceSTA dravyakriyA tucchA / / 12 / / (vRttiH) ete praNidhAnAdayaH sarve'pi kathaJcitkriyArUpatve'pi tadupalakSyAH, AzayabhedAH, ayaM ca paJcaprakAro'pyAzayo bhAvaH, anena vinA ceSTA kAyavAGmanovyApArarUpA, dravyakriyA tucchA asArA abhilaSitaphalAsAdhakatvAdityetadarthaH // atha ke te praNidhAnAdyAzayAH 1 ucyate - praNidhAnaM pravRttirvizajayaH siddhirviniyogazceti paJca, Aha ca ( SoDazaka 3 ) // praNidhi- pravRtti - vighnajaya-siddhi For Private and Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIyoga viMzikA prakaraNam // // 41 // viniyogabhedataH prAyaH // dharma rAkhyAtaH, zubhAzayaH paJcadhA'tra vidhau||6|| iti / tatra "hInaguNadveSAbhAvaparopakAravAsanAviziSTo'dhikRtadharmasthAnasya kartavyatopayogaH praNidhAnam," uktaM ca-praNidhAnaM tatsamaye, sthitimattadadhaH kRpAnugaM caiva // niravadyavastuviSayaM, parArthaniSpattisAraM ca // 7 // tatsamaye pratipannadharmasthAnamaryAdAyAM, sthitimat avicalitasvabhAvam , tadadhaH svapratipannatharmasthAnAdadhastanaguNasthAnavartiSu jIveSu kRpAnugaM karuNAparam, na tu guNahInatvAtteSu dveSAnvitam , zeSaM sugamam // " adhikRta. dharmasthAnodezena tadupAyaviSaya itikartavyatAzuddhaH zIghrakriyAsamAptIcchAdilakSaNotsukyavirahitaH prayatnAtizayaH pravRttiH," Aha ca-" tatraiva tu pravRttiH, zubhasAropAyasaGgatAtyantam // adhikRtayatnAtizayA. dautsukyavivarjitA caiva // 8 // " tatraiva adhikRtadharmasthAna eva, zubhaH-prakRSTaH sAro-naipuNyAnvito ya upAyastena saGgatA // " vighnajayo nAma vighnasya jayo'smAditi vyutpattyA dharmAntarAyanivartakaH prinnaamH|" sa ca jetavyavinatraividhyAtrividhaH, tathA hi-yathA kasyacitkaNTakAkIrNamArgAvatIrNasya kaNTakavighno viziSTagamanavighAtaheturbhavati, tadapanayanaM tu pathi prasthitasya nirAkulagamanasampAdakaM, tathA mokSamArgapravRttasya kaNTakasthAnIyazItoSNAdiparISaharupadrutasya na nirAkulapravRttiH, tattitikSAbhAvanayA tadapAkaraNe tvanAkulapravRttisiddhiriti kaNTakavighnajayasamaH prathamo hIno vighnjyH1|| tathA tasyaiva jvareNa bhRzamabhibhRtasya nirAkulagamanecchorapi tatkamazaknuvataH kaNTakavighnAdadhiko yathA jvaravighnastajayazca viziSTagamanapravRttihetustathehApi jvarakalpAH zArIrA eva saviva raNam // DAyogazuddhihetUnAMpraNidhAnAdyAzayAnAM svarUpam // ||gaa02|| // 41 // For Private and Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rogA viziSTadharmasthAnArAdhana pratibandhakatvAdvighnAstadapAkaraNaM ca 'hiyAhArA miyAhArA' / ityAdisUtroktarItyA tatkAraNAnAsevanena, 'na matsvarUpasyaite parISahA lezato'pi bAdhakAH kintu dehamAtrasyaiva ' iti bhAvanAvizeSeNa vA samyagdharmArAdhanAya samarthamiti jvaravighnajayasamo madhyamo dvitIyo vighnajayaH 2 // yathA ca tasyaivAdhvani jigamiSordigmohavighnopasthitau ' bhUyo bhUyaH preryamANasyApyadhvanInairna gamanotsAhaH syAttadvijaye tu svayameva samyagjJAnAtparaizcAbhidhIyamAnamArgazraddhAnAnmandotsAhatAtyAgena viziSTagamanasambhavastathehApi mokSamArge digmokalpo mithyAtvA dijanito manovibhramo vighnastajjayastu gurupAratantryeNa mithyAtvAdipratipakSabhAvanayA manovizra mApanayanAdanavacchinnaprayANasampAdaka ityayaM mohavighnajayasama uttamastRtIyo vijayaH 3 // ete ca trayo'pi vijayA AzayarUpAH samuditAH pravRttihetavo'nyataravaikalye'pi tadasiddherityavadheyam // uktaM ca-- vighnajayastrividhaH khalu vijJeyo hInamadhyamotkRSTaH // mArga iha kaNTakajvara-mohajayasamaH pravRttiphalaH // 9 // iti // " aticArarahitAdhikaguNe gurvAdau vinayavaiyAvRttya bahumAnAdyanvitA hInaguNe nirguNe vA dayAdAnavyasanapatitaduHkhApahArAdiguNapradhAnA madhyamaguNe copakAraphalavatyadhikRtadharmasthAnasyAhiMsAdeH prAptiH siddhiH // " uktaM ca-siddhistattaddharma-sthAnAvAptiriha tAttvikI jJeyA / adhike vinayAdiyutA, hIne ca dayAdiguNasArA // 10 // iti // " svaprAptadharmasthAnasya yathopAyaM parasminnapi saMpAdakatvaM viniyogaH // " ayaM cAnekajanmAntarasantAnakrameNa prakRSTadharmasthAnAvApteravandhyo hetuH / uktaM ca- siddhezcottarakArya, viniyo For Private and Personal Use Only praNidhAnA dInAmA zayAnAM svarUpam // // gA0 1 //
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIyogavizikA prakaraNam // go'bandhyametadetasmin // satyanvayasampattyA, sundaramiti tatparaM yAvat // 11 // avandhyaM na kadAciniSphalaM etat dharmasthAnamahiMsAdi, etasmin viniyoge sati, anvayasampattyA avicchedabhAvena, tat viniyogasAdhyaM dharmasthAnaM, sundaram / itiH bhinnakramaH samAptyarthazca, yAvatparamityevaM yogaH, yAvat paraM prakRSTaM dharmasthAnaM, samApyata ityarthaH / idamatra hRdayam-dharmastAvadrAgAdimalavigamena puSTizuddhimaccittameva / puSTizca puNyopacayaH, zuddhizca ghAtikarmaNAM pApAnAM kSayeNa yA kAcinirmalatA, tadubhayaM ca praNidhAnAdilakSaNena bhAvenAnubandhavadbhavati, tadanubandhAcca zuddhiprakarSaH sambhavati, niranubandhaM ca tadazuddhiphalameveti na taddharmalakSaNam , tato yuktamuktaM "praNidhAnAdibhAvena parizuddhaH sarvopi dharmavyApAraH sAnubandhatvAd yogaH" iti / yadyapyevaM nizcayataH parizuddhaH sarvo'pi dharmavyApAro yogastathApi vizeSeNa tAntrikasaGketavyavahArakRtenAsAdhAraNyena sthAnAdigata eva dharmavyApAro yogaH, sthAnAdyanyatama eva yogapadapravRtteH sammatatvAditi bhAvaH // 1 // sthAnAdigato dharmavyApAro vizeSeNa yoga ityuktam , tatra ke te sthAnAdayaH, katibhedaM ca tatra yogatvaM ? ityAhaThANunnatthAlaMbaNa-rahio taMtammi paMcahA eso||dugmitth kammajogo, tahA tiyaM nANajogo u||2|| ThANunnatthetyAdi / sthIyate'neneti sthAnaM-AsanavizeSarUpaM kAyotsargaparyaGkabandhapadmAsanAdi sakalazAstraprasiddham , UrNaH-zabdaH sa ca kriyAdAvuccAryamANasUtravarNalakSaNaH, arthaH-zabdAbhidheyavyavasAyaH, AlambanaMbAhyapratimAdiviSayadhyAnam , ete catvAro bhedAH, rahitaH iti rUpidravyAlambanarahito nirvikalpacinmAtrasamAdhi svivrnnN|| sthAnAdInAM paMcAnAM vyApArANAM yogatvaM tdvivekshc|| ||gaa02|| // 42 // // 42 // For Private and Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir CASAGARMACHA zata yogala rUpaH, ityevaM eSaH yogaH, paJcavidhaH tantre yogapradhAnazAstre, pratipAdita iti zeSaH // uktaM ca SoDazaka. 13 yogatattvasthAnorNAlambana-tadanyayogaparibhAvanaM samyak // paratattvayojanamalaM, yogAbhyAsa iti sama- niSkarSaH, yvidH||4|| iti / sthAnAdiSu yogatvaM ca " mokSakAraNIbhUtAtmavyApAratvaM yogatvam" iti yoga- sthAnorNalakSaNayogAdanupacaritameva / / yattu "yamaniyamAsanaprANAyAmapratyAhAradhAraNAdhyAnasamAdhayo'STAvaGgAni yoH krmyogsy||paatN. yo.da. 2-29 // " iti yogAGgatvena yogarUpatA sthAnAdiSu hetuphalabhAvenopacArAdabhidhIyata iti yogatvamA SoDazakavRttAvuktaM tat "cittavRttinirodho yogH||paa. yo.1-2||" iti yogalakSaNAbhiprAyeNeti dhyeyam / dArthAdInAM atra sthAnAdiSu dvayaM sthAnorNalakSaNaM karmayoga eva, sthAnasya sAkSAd , UrNasyApyuccAryamANasyaiva grahaNAduccAraNAMze ca jJAnakriyArUpatvAt / tathA trayaM arthAlambananirAlambanalakSaNaM jJAnayogaH, tuH evakArArtha iti jJAnayoga eva, arthA yogatvaM, dInAM sAkSAd jJAnarUpatvAt // 2 // eSa karmayogo jJAnayogo vA kasya bhavatIti svAmicintAyAmAha tayoHsvAdese savve ya tahA, niyameNeso carittiNo hoi / / iyarassa bIyamittaM, ittu cciya kei icchaMti // 3 // miprarUpadese savve yati / saptamyAH paJcamyarthatvAddezatastathA sarvatazca, cAritriNa eva eSaH prAguktaH sthAnAdi Nazca // rUpo yogaH, niyamena itaravyavacchedalakSaNena nizcayena bhavati, kriyArUpasya jJAnarUpasya vA'sya cAritramohanI. gAthA 2 // yakSayopazamanAntarIyakatvAt , ata evAdhyAtmAdiyogapravRttirapi cAritraprAptimArabhyaiva granthakRtA yogabindau prarUpitA, tathA hi sa karmayAnalakSaNaM jhAkSAda, R For Private and Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIyogavizikA prakaraNam / / // 43 // IDI. dezAdibhedatazcitra-midaM coktaM mhaatmbhiH|| atra pUrvodito yogo'dhyAtmAdiH sampravartate // 357 / / savivara iti, dezAdibhedataH dezasarvavizeSAd , idaM cAritraM, adhyAtmAdiH adhyAtma 1 bhAvanA 2 AdhyAnaM 3 Nam yogasamatA 4 vRttisaMkSayazca 5 // tatrAdhyAtma "ucitapravRttavratabhRto mainyAdibhAvagarbha zAstrAjIvAditattvacintanam / svaami1"|| bhAvanA " adhyAtmasyaiva pratidinaM pravardhamAnazcittavRttinirodhayukto'bhyAsaH 2" // AdhyAnaM " prazastai- prasaGgenAkArthaviSayaM sthirapradIpasadRzamutpAtAdiviSayamUkSmopayogayutaM cittam 3" // samatA " avidyAkalpiteSTAniSTatva- | dhyAtmAsaMjJAparihAreNa zubhAzubhAnAM viSayANAM tulyatAbhAvanam 4" // vRttisaMkSayazca "manodvArA vikalparUpANAM zarIra-18dInAM yogadvArA parispandarUpANAmanyasaMyogAtmakavRttInAmapunarbhAvena nirodhaH 5 // " arthateSAmadhyAtmAdInAM sthAnAdiSu kutrA medAnAM kasyAntarbhAvaH ? iti ced, ucyate-adhyAtmasya citrabhedasya devasevAjapatattvacintanAdirUpasya yathAkramaM prarUpaNam sthAne UrNe'rthe ca // bhAvanAyA api bhAvyamAnaviSayatvAttatraiva // dhyAnasyAlambane / samatAvRttisaMkSaya sthAnAdiyozca tadanyayoga iti bhAvanIyam / / tato dezataH sarvatazca cAritriNa eva sthAnAdiyogapravRttiH sambhavatIti nvvtaarshc|| siddham / / nanu yadi dezataH sarvatazca cAritriNa eva sthAnAdiyogaH tadA dezaviratyAdiguNasthAnahInasya vyavahAreNa gAthA 3 // zrAddhadharmAdau pravartamAnasya sthAnAdikriyAyAH sarvathA naiSphalyaM syAdityAzaGkayAha-itarasya dezasarvacAritrivyatiriktasya, sthAnAdikaM, ita eva dezasarvacAritraM vinA yogasambhavAbhAvAdeva, bIjamAtraM yogabIjamAtra, kecidU vyavahAranayapradhAnAH, icchanti / "mokSakAraNIbhUtacAritratattvasaMvedanAntarbhUtatvena sthAnAdikaM cAri- / / 43 // OM445OM For Private and Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir A sa 4%95 triNa eva yogaH, apunarbandhakasamyagdRzostu tadyogabIjam" iti nizcayanayAbhimataH pnthaaH|| vyavahAranayastu yogabIjamapyupacAreNa yogamevecchatIti vyavahAranayenApunarbandhakAdayaH sthAnAdiyogasvAminaH // nizcayanayena tu cAritriNa eveti vivekaH / tadidamuktam-"apunarbandhakasyAyaM, vyavahAreNa tAttvikaH // adhyAtmabhAvanArUpo, nizcayenottarasya tu // 369 // " iti / apunarbandhakasya upalakSaNAtsamyagdRSTezca, vyavahAreNa kAraNe kAryatvopacAreNa, tAttvikaH, kAraNasyApi kathaJcitkAryatvAt / nizcayena upacAraparihAreNa, uttarasya tu cAritriNa eva / / sakRdvandhakAdInAM tu sthAnAdikamazuddhapariNAmatvAnizcayato vyavahAratazca na yogaH kintu yogAbhyAsa ityavadheyam , uktaM ca-" sakRdAvartanAdInA-matAttvika udAhRtaH / / pratyapAyaphalaprAya-stathA veSAdimAtrataH // 370 // " sakRd-ekavAramAvartante-utkRSTAM sthiti bannanti ye te sakRdAvartanAH, AdizabdAdvirAvartanAdigrahaH, 'atAttvikaH' vyavahArato nizcayatazcAtattvarUpaH // 3 // tadevaM sthAnAdiyogasvAmitvaM vivecitam , arthateSveva pratibhedAnAhaikviko ya cauddhA, itthaM puNa tattao munneyvvo| icchApavittithirasi-ddhibheyao samayanIIe // 4 // ikkikko ya tti / atra sthAnAdau, punaH karmajJAnavibhedAbhidhAnApekSayA bhUyaH, ekaikazcaturdA tattvataH hai| sAmAnyena dRSTAvapi paramArthataH, samayanItyA yogazAstrapratipAditaparipATyA, icchApravRttisthirasiddhibhedataH kA icchApravRttisthirasiddhibhedAnAzritya, muNeyavvo tti jJAtavyaH // 4 // tAneva bhedAn vivarISurAha nizcayavyavahAranayabhedena yogAdhikAriprarUpaNaM // icchAdiyogabhedo pakramazca // mAgAthA 4 // %A5 For Private and Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir kA zrIyogavizikA prakaraNam // // 44 // ** *** | tajjuttakahApIIi, saMgayA vipariNAmiNI icchA // savvatthuvasamasAraM, tappAlaNamo pavattIu // 5 // savivarataha ceva eyabAhaga-ciMtArahiyaM thirattaNaM neyaM / / savvaM paratthasAhaga-rUvaM puNa hoi siddhi tti // 6 // Nam / / tajjuttakahA ityAdi / tadyuktAnAM-sthAnAdiyogayuktAnAM, kathAyAM prItyA-arthabubhutsayArthabodhena vA janito 4 icchA -pravRyo harSastallakSaNayA, saGgatA-sahitA, vipariNAminI vidhikartRbahumAnAdigarbha svollAsamAtrAdyatkizcidabhyA- tti-sthairyasAdirUpaM vicitraM pariNAmamAdadhAnA, icchA bhavati, dravyakSetrAdyasAmagyeNAGgasAkalyAbhAve'pi yathAvihitasthAnA- siddhiyamAdiyogecchayA yathAzakti kriyamANaM sthAnAdi icchaaruupmityrthH| pravRttistu sarvatra sarvAvasthAyAM, upazamasAraM nAM svarUpaupazamapradhAnaM yathA syAttathA, tatpAlanaM yathAvihitasthAnAdiyogapAlanam , o tti prAkRtatvAt / vIryAtizayAd niruupnnm|| yathAzAstramaGgasAkalyena vidhIyamAnaM sthAnAdi pravRttirUpamityarthaH / / 5 // taha ceva tti / tathaiva pravRttivadeva || gAthA sarvatropazamasAraM sthAnAdipAlanam , etasya-pAlyamAnasya sthAnAderbAdhakacintArahitaM sthiratvaM jJeyam / pravR. 5-6 // ttisthirayogayoretAvAn vizeSaH-yaduta pravRttirUpaM sthAnAdiyogavidhAnaM sAticAratvAdvAdhakacintAsahitaM bhavati / sthirarUpaM tvamyAsasauSThavena nirvAdhakameva jAyamAnaM tajAtIyatvena bAdhakacintApratighAtAcchuddhivizeSeNa tadanutthAnAcca tadrahitameva bhavatIti // sarva sthAnAdi svasminnupazamavizeSAdiphalaM janayadeva, parArthasAdhaka-svasannihitAnAM 8 sthAnAdiyogazuddhyabhAvavatAmapi tatsiddhividhAnadvArA paragatasvasadRzaphalasampAdakaM, punaH siddhirbhavati / ata eva siddhA'hiMsAnAM samIpe hiMsAzIlA api hiMsAM kartuM nAlam , siddhasatyAnAM ca samIpe'satyapriyA apyasatyamabhidhAtuM // 44 // %%%ARCA%A9 ** For Private and Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir RechCAKACHCRA nAlam / evaM sarvatrApi jJeyam / itiH icchAdibhedaparisamAptisUcakaH / atrAyaM matkRtaH saMgrahazlokaH-icchA icchAdInAM tadvatkathAprItiH, pAlanaM zamasaMyutam // pAlanaM (pravRttiH), doSabhIhAniH sthairya, siddhiH parArthatA || hetubhedAH // 1 // (zabdabhedena jJAnasAre 27-4) iti // 6 // uktA icchAdayo bhedAH, arthateSAM hetUnAha- kAryabhedA ee ya cittarUvA, tahAkhaovasamajogao huNti|| tassa u saddhApIyAijogao bhvvsttaannN||7|| nirUpitAH ee yatti / ete ca icchAdayaH, citrarUpAH parasparaM vijAtIyAH svasthAne cAsaGghayabhedabhAjaH, tasya tu // gAthA adhikRtasya sthAnAdiyogasyaiva, zraddhA-idamitthameveti pratipattiH, prItiH-tatkaraNAdau harSaH, AdinA dhRtidhAra 47-8 // NAdiparigrahaH, tadyogataH, bhavyasattvAnAM mokSagamanayogyAnAmapunarbandhakAdijantUnAM, tathAkSayopazamayogataH tattatkAryajananAnukUlavicitrakSayopazamasampacyA bhavanti, icchAyogAdivizeSe AzayabhedAbhivyaGgayaH kSayopazamabhedo heturiti prmaarthH| ata eva yasya yAvanmAtraH kSayopazamastasya tAvanmAtrecchAdisampattyA mArge pravarttamAnasya sUkSmabodhAbhAve'pi mArgAnusAritA navyAhanyata iti smprdaayH||7|| icchAdInAmeva hetubhedamabhidhAya kAryabhedamabhidhatteaNukaMpA nivveo, saMvego hoi taha ya psmutti|| eesiM aNubhAvA, icchAINaM jahAsaMkhaM // 8 // ___aNukaMpatti / anukampA dravyato bhAvatazca yathAzakti duHkhitaduHkhaparihArecchA, nirvedaH naiguNyaparijJAnena bhavacArakAdviraktatA, saMvegaH mokSAbhilASaH, tathA prazamazca krodhakaNDaviSayatRSNopazamaH, ityete eteSAM icchAdInAM yogAnAM yathAsaGkhathaM, anu-pazcAd bhAvAH anubhAvAH kAryANi bhavanti / yadyapi samya For Private and Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIyogavizikA prakaraNam // // 45 // ktvasyaivaite kAryabhRtAni liGgAni pravacane prasiddhAni, tathApi yogAnubhavasiddhAnAM viziSTAnAmeteSAmihecchAyogA- icchAdidikAryatvamabhidhIyamAnaM na virudhyata iti draSTavyam / vastutaH kevalasamyaktvalAbhe'pi vyavahAreNecchAdiyogapravRtte- / bhedavizirevAnukampAdibhAvasiddheH / anukampAdisAmAnye icchAyogAdisAmAnyasya tadvizeSe ca tadvizeSasya hetutvamityeva TAnAM sthAnyAyasiddham / ata eva zamasaMveganirvedAnukampA''stikyalakSaNAnAM samyaktvaguNAnAM pazcAnupUvyaiva lAbhakramaH / | nAdInAM prAdhAnyAcetthamupanyAsa iti saddharmaviMzikAyAM pratipAditam // 8 // tadevaM hetu bhedenAnubhAvabhedena cecchAdi pratibheda bhedavivecanaM kRtam , tathA ca sthAnAdAvekakasminnicchAdibhedacatuSTayasamAvezAdetadviSayA azItirbhedAH sampannA vivakSayAsetanivedanapUrvamicchAdibhedabhinnAnAM sthAnAdInAM sAmAnyena yojanAM zikSayannAha zItimedaevaM Thiyammi tatte, nAeNa u joyaNA imA payaDA / / ciivaMdaNeNa neyA, navaraM tattaNNuNA sammaM // 9 // tvasya evaM ityAdi / evaM amunA prakAreNecchAdipratibhedairazItibhedo yogaH, sAmAnyatastu sthAnAdiH pazcabheda iti, tadyojanAtattve yogatatve, sthite vyavasthite, jJAtena tu dRSTAntena tu, caityavandanena iyaM prakaTA kriyAbhyAsaparajanapratyakSa ICI yAzca viSayA, yojanA pratiniyataviSayavyavasthApanA, navaraM kevalaM, tattvajJena samyagavaiparItyena jnyeyaa||9|| tAmevAha prarUpaNam // arihaMtaceiyANaM, karemi ussagga evamAiyaM // saddhAjuttassa tahA, hoi jahatthaM payannANaM // 10 // eyaM ca'tthAlaMbaNa-jogavao pAyamavivarIyaM tu // iyaresiM ThANAisu, jattaparANaM paraM seyaM // 11 // 10-11 // arihaMta ityAdi / arihaMtaceiyANaM karemi kAussaggaM evamAdi caityavandanadaNDakaviSayaM, zraddhAyukta // 45 // SACRACTICE 5 sthAnAdi 4 icchAdi 20 4karmAdi CARANG For Private and Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir caityavandanasUtrAdausthAnAdInAM yojanA || gAthA 10-11 // sya kriyAstikyavataH, tathA tena prakAreNoccAryamANasvarasampanmAtrAdizuddhasphuTavarNAnupUrvIlakSaNena, 'yathArtha' abhrAntaM, padajJAnaM bhavati, parizuddhapadoccAre doSAbhAve sati parizuddhapadajJAnasya zrAvaNasAmagrImAtrAdhInatvAditi bhAvaH // 10 // eyNctti| etacca parizuddhaM caityavandanadaNDakapadaparijJAnam , arthaH-upadezapadaprasiddhapada-vAkya-mahAvAkya-damparyArthaparizuddhajJAnam ,AlambanaM ca-prathame daNDake'dhikRtatIrthakRd ,dvitIye sarve tIrthakRtaH,tRtIye pravacanam , caturthe samyagdRSTiH zAsanAdhiSThAyaka ityAdi, tadyogavataH-tatpraNidhAnavataH, 'prAyaH' bAhulyena, 'aviparItaM tu' abhIpsitaparamaphalasampAdakameva, arthAlambanayogayoniyogatayopayogarUpatvAt , tatsahitasya caityavandanasya bhAvacaityavandanatvasiddhaH, bhAvacaityavandanasya cAmRtAnuSThAnarUpatvenAvazyaM nirvANaphalatvAditi bhAvaH / prAyograhaNaM sApAyayogavavyAvRtyartham / dvividho hi yogaH-sApAyo nirapAyazca, tatra nirupakramamokSapathapratikUlacittavRddhi kAraNaM prAkAlArjitaM karma apAyastatsahito yogaH sApAyaH, tadrahitastu nirapAya iti / tathA ca sApAyArthAlambanayogavataH kadAcitphalavilambasambhave'pi nirapAyatadvato'vilambana phalotpattau na vyabhicAra iti praayogrhnnaarthH| itareSAM arthAlambanayogAbhAvavatAm , etaccaityavandanasUtrapadaparijJAnaM, sthAnAdiSu yatnavatAM gurUpadezAnusAreNa vizuddhasthAnavarNodyamaparAyaNAnAmAlambanayogayozca tIvraspRhAvatAM, paraM kevalaM, zreyaH, arthAlambanayogAbhAve vAcanAyAM pRcchanAyAM parAvartanAyAM vA tatpadaparijJAnasyAnuprekSA'saMvalitatvena 'anupayogo dravyam' itikRtvA dravyacaityavandanarUpatve'pi sthAnorNayogayatnAtizayAdAlambanaspRhayAlutayA ca taddhatvanuSThAnarUpatayA bhAvacaityavandanadvArA para A C4SCRRENCE For Private and Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIyogaviMzikA prakaraNam // sthAnAdyabhAve'nuSThAnasya dravyatvaM caityavandanapradAnAyogyatvaM prruupitm|| // 46 // mparayA svaphalasAdhakatvAditi bhAvaH // 11 / / sthAnAdiyatnAbhAve ca tacaityavandanAnuSThAnamaprAdhAnyarUpadravyatAmAska ndaniSphalaM viparItaphalaM vA syAditi lezato'pi sthAnAdiyogAbhAvavanto naitatpradAnayogyA ityupadizannAhaiharA u kAyavAsiya-pAyaM ahavA mhaamusaavaao||taa aNurUvANaM ciya,kAyavo eyavinnAso // 12 iharA utti / itarathA tu arthAlambanayogAbhAvavatAM sthAnAdiyatnAbhAve tu tat caityavandanAnuSThAna, kAyavAsitaprAya samUchenajapravRttitulyakAyaceSTitaprAya mAnasopayogazUnyatvAt , upalakSaNAdvAgvAsitaprAyamapi draSTavyaM, tathA cAnanuSThAnarUpatvAnniSphalametaditi bhAvaH / athavA iti doSAntare, tacaityavandanAnuSThAnaM mahAmRSAvAdA, "sthAnamaunadhyAnairAtmAnaM vyutsRjAmi" iti pratijJayA vihitasya caityavandanakAyotsargAdeH sthAnAdibhaGge mRSAvAdasya sphuTatvAt , svayaM vidhiviparyayapravRttau pareSAmetadanuSThAne mithyAtvabuddhijananadvArA tasya laukikamRSAvA dAdatigurutvAcca, tathA ca viparItaphalaM teSAmetadanuSThAnaM sampannam / ye'pi sthAnAdizuddhamapyaihikakIAdIcchayA''mu. SmikasvarlokAdivibhUtIcchayA vaitadanuSThAnaM kurvanti teSAmapi mokSArthakapratijJayA vihitametattadviparItArthatayA kriyamANaM viSagarAnuSThAnAntarbhUtatvena mahAmRSAvAdAnubandhitvAdviparItaphalameveti / viSAdyanuSThAnasvarUpaM cetthamupadarzitaM pataJjalyAyuktabhedAn svatantreNa saMvAdayatA granthakRtaiva yogabindau-" viSaM garo'nanuSThAnaM, taddheturamRtaM param // gurvAdipUjAnuSThAna-mapekSAdividhAnataH // 155 // " viSaM sthAvarajaGgamabhedabhinnam , tato viSamiva viSam , evaM gara iva garaH, paraM garaH kudravyasaMyogajo viSavizeSaH, ananuSThAnaM anuSThAnAbhAsaM, tathA taddhetuH ROCHACOCKING gAthA 12 // // 46 // For Private and Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir SOCIA viSa-gara ananuSThAna-taddhetu-amRtAnuSThAnalakSa| NasvarUpA 4 anuSThAnahetuH, amRtamivAmRtaM amaraNahetutvAt , apekSA-ihaparalokaspRhA, AdizabdAdanAbhogAdezca yad vidhAnaMvizeSastasmAt / / "viSaM labdhyAdyapekSAtaH, idaM sacittamAraNAt // mahato'lpArthanAjjJeyaM, laghutvApAda. nAttathA // 156 // " labdhyAdeH-labdhikIAdeH, apekSAtaH-spRhAtaH, idaM anuSThAnaM, viSaM sacittamAraNAt parizuddhAntaHkaraNapariNAmavinAzanAt , tathA mahato'nuSThAnasya, alpArthanAt tucchalabdhyAdiprArthanena, laghutvasyApAdanAdidaM viSaM jJeyam ||"divybhogaabhilaassenn, grmaahurmniissinnH| etadvihitanItyaiva, kAlAntaranipAtanAt // 157 // " etad anuSThAna aihikabhoganispRhasya svargabhogaspRhayA garamAhuH, vihitanItyaiva viSoktanItyaiva, kevalaM kAlAntare-bhavAntararUpe, nipAtanAt-anarthasampAdanAt / viSaM sadya eva vinAzahetuH, garazca kaalaantrennetyevmupnyaasH|| "anAbhogavatazcaita-dananuSThAnamucyate // sampramugdhaM mano'syeti, tatazcaitadyathoditam // 158 // " anAbhogavataH kutrApi phalAdAvapraNihitamanasaH, etad anuSThAnaM, ananuSThAnaM anuSThAnameva na bhvtiityrthH| sam iti samantataH prakarSeNa mugdhaM sannipAtopahatasyevAnadhyavasAyApannaM, mano'sya, itiH paadsmaaptau| yata evaM tato yathoditaM tathaiva // "etadrAgAdidaM hetuH, zreSTho yogavido viduH|| sadanuSThAnabhAvasya, zubhabhAvAMzayogataH // 159 // " etadrAgAt sadanuSThAnabahumAnAt , idaM AdidhArmikakAlabhAvi devapUjAdyanuSThAna, sadanuSThAnabhAvasya tAtvikadevapUjAdyAcArapariNAmasya muktyadveSeNa manAm muktyanusAreNa vA zubhabhAvalezayogAt, zreSThaH avandhyo, heturiti yogavido viduH jAnate ||"jinodi CACOCCALCCCA diprruupnnN|| gAthA 12 // 95%A * For Private and Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir KI zrIyogaviMzikAprakaraNam // // 47 // tamiti tvAhu-rbhAvasAramadaH punaH / / saMvegagarbhamatyanta-mamRtaM munipunggvaaH||160||" jinoditamityeva, bhAvasAraM zraddhApradhAna, adaH anuSThAnaM, saMvegagarbha mokSAbhilASasahitaM atyantaM atIva amaraNahetutvAdamRtasaMjJamAhurmunipuGgavAH gautamAdimahAmunayaH // eteSu trayaM yogAbhAsatvAdahitam , dvayaM tu sadyogatvAddhitamiti tattvam / yata evaM sthAnAdiyatnAbhAvavato'nuSThAne mahAdoSaH, tat tasmAta, anurUpANAmeva yogyAnAmeva, etadvinyAsaH caityavandanasUtrapradAnarUpaH kartavyaH // 12 // ka etadvinyAsAnurUpA ityAkAsAyAmAhaje desaviraijuttA, jamhA iha vosirAmi kAyaM ti / / succai viraIe ima, tA sammaM ciNtiyvvminnN||13|| je ityAdi / ye dezaviratiyuktAH paJcamaguNasthAnapariNatimantaH te iha anurUpA iti shessH| kutaH ? ityAha-yasmAt iha caityavandanasUtre, 'vyutsRjAmi kAyam' iti zrUyate, idaM ca viratau satyAM sambhavati, tadabhAve kAyavyutsargAsambhavAt , tasya guptirUpaviratibhedatvAt , tataH samyak cintitavyametat yaduta kAyaM vyutsRjAmi itipratijJAnyathAnupapalyA dezaviratipariNAmayuktA eva caityavandanAnuSThAne'dhikAriNaH, teSAmevAgamaparatantratayA vidhiyatnasambhavenAmRtAnuSThAnasiddheriti / etacca madhyamAdhikArigrahaNaM tulAdaNDanyAyenAdyantagrahaNArtham , tena paramAmRtAnuSThAnaparAH sarvaviratAstacata eva taddhevanuSThAnaparAH / apunarbandhakA api ca vyavahArAdihAdhikAriNo gRhyante, kugrahavirahasampAdanenApunarbandhakAnAmapi caityavandanAnuSThAnasya phalasampAdakatAyAH pazcAzakAdiprasiddhatvAdityavadheyam / ye tvapunarbandhakAdibhAvamapyaspRzanto vidhibahumAnAdirahitA gatAnugatikatayaiva caityabandanAdya // savivaraNam // caityavandanAdhikArinirUpaNam // gAthA 12-13 // ||47 // on For Private and Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir SC nuSThAnaM kurvanti te sarvathA'yogyA eveti vyavasthitam / / 13 / / nanvavidhinA'pi caityavandanAdyanuSThAne tIrthapravRttira- | avidhyavyavacchinnA syAt , vidherevAnveSaNe tu dvitrANAmeva vidhiparANAM lAbhAt krameNa tIrthocchedaH, syAditi tadanucche- [naSThAnasyAdAyAvidhyanuSThAnamapyAdaraNIyamityAzaGkAyAmAha- [eso asamaMjasavihANA // 14 // pi phala. titthassuccheyAi vi, nAlaMbaNa jaM sasamaemeva (nAlaMbaNijaM jamemevettha ) // suttakiriyAi nAso, vacamiti titthassa ityAdi / atra avidhyanuSThAne, tIrthocchedAdyapi nAlambanaM, tIrthAnucchedAyAvidhyanuSThAnamapi parAzaMkAkartavyamiti nAlambanIyam / yad yasmAt , evameva avidhyanuSThAne kriyamANa eva, asamaJjasavidhAnAt vihitA nivAraNaM nyathAkaraNAdazuddhapAramparyapravRtyA sUtrakriyAyA vinAzaH, sa eSa tiirthocchedH| nahi tIrthanAmnA janasamudAya eva sopapatIrtham , AjJArahitasya tasyAsthisaGghAtarUpatvapratipAdanAt , kintu 'mUtravihitayathocitakriyAviziSTasAdhusAdhvIzrAvakazrAvikAsamudAyaH,' tathA cAvidhikaraNe sUtrakriyAvinAzAtparamArthatastIrthavinAza eveti tIrthocchedAlambanenAvidhi ttikam // sthApane lAbhamicchato mUlakSatirAyAtetyarthaH // 14 // sUtrakriyAvinAzasyaivAhitAvahatAM spaSTayannAha- [ // 15 // gAthA so esa vaMkao ciya, na ya symymaariyaannmviseso|| eyaM pi bhAviyavvaM, iha titthuccheyabhIrUhiM 14-15 // so esa tti / sa eSaH sUtrakriyAvinAzaH, vakra eva tIrthocchedaparyavasAyitayA durantaduHkhaphala eva / nanu zuddhakriyAyA eva pakSapAte kriyamANe zuddhAyAstasyA alAbhAdazuddhAyAzcAnaGgIkArAdAnuzrotasikyA vRtyA'kriyApariNAmasya svata upanipAtAtIrthocchedaH syAdeva, yathAkathaJcidanuSThAnAvalambane ca jainakriyAviziSTajanasamudAyarUpaM COC For Private and Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandie zrIyogavizikA prakaraNam // // 48 // REACCAMERASACCIAS tIrtha na vyavacchi dyate, na ca karturavidhikriyayA gurorupadezakasya kazciddoSaH, akriyAkarturivAvidhikriyAkartustasya hai / savivasvapariNAmAdhInapravRttikatvAt , kevalaM kriyApravartanena gurostIrthavyavahArarakSaNAdguNa evetyAzaGkAyAmAha-na ca svayaM- raNam // mRtamAritayoravizeSaH, kintu vizeSa eva, svayaMmRte svaduSTAzayasyAnimittatvAta , mArite ca mAryamANakarmavipA- avidhyakasamupanipAte'pi svaduSTAzayasya nimittatvAt , tadvadiha svayamakriyApravRttaM jIvamapekSya gurorna dakSaNam , tadIyAvidhi- haiM nuSThAnakartuH prarUpaNamavalambya zroturavidhipravRttau ca tasyonmArgapravartanapariNAmAdavazyaM mahASaNameva, tathA ca zrutakevalino kArayituzca vacanam-"jaha saraNamubagayANa, jIvANa siro nikiMtae jo u|| evaM Ayario vi hu, ussuttaM | doSAvahapaNNaveMto ya / / 518 // " upadezamAlA [yathA zaraNamupagatAnAM jIvAnAM ziro nikRntati yastu / evamAcAryoMpi utsUtraM tvam // prajJApayaMzca] na kevalamavidhiprarUpaNe doSaH, kintvavidhiprarUpaNAbhoge'vidhiniSedhAsambhavAttadAzaMsanAnumodanApatteH emaathaa|| phalatastatpravartakatvAddoSa eva, tasmAt " svayamete'vidhipravRttA nAtrAsmAkaM doSo vayaM hi kriyAmevopadizAmo na tvavidhim" etAvanmAtramapuSTAlambanamavalambya nodAsitavyaM parahitaniratena dharmAcAryeNa, kintu sarvodyamenAvidhiniSedhena vidhAveva zrotAraH pravartanIyAH, evaM hi te mArga pravezitAH, anyathA tUnmArgapravezanena naashitaaH| etadapi bhAvayitavyamiha tIrthocchedabhIrubhiH vidhivyavasthApananenaiva dhekasyApi jIvasya samyag bodhilAme caturdazarajvAtmakaloke'mAripaTahavAdanAttIrthonnatiH, avidhisthApane ca viparyayAtIrthoccheda eveti / yastu zrotA vidhizAstrazravaNakAle'pi na saMvegabhAgI tasya dharmazrAvaNe'pi mahAdoSa eva, tathA coktaM granthakRtaiva 10 SoDazake-- | | 48 // For Private and Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir garbha "yaH zRNvan (zRNvannapi) siddhAnta, viSayapipAsAtirekataH pApaH // prApnoti na saMvegaM, tadApi zAstranirayaH so'cikitsya iti // 14 / / naivaMvidhasya zastaM, maNDalyupavezanapradAnamapi // kurvannetadgururapi, pekSalokatadadhikadoSo'vagantavyaH // 16 // " maNDalyupavezanaM-siddhAntadAne'rthamaNDalyupavezanam / tadadhikadoSaH |4|saMjJAtyAayogyazroturadhikadoSaH, pApakarturapekSayA tatkArayiturmahAdoSatvAt / tasmAdvidhizravaNarasikaM zrotAramuddizya | gopadezavidhiprarUpaNenaiva gurustIrthavyavasthApako bhavati, vidhipravRttyaiva ca tIrthamavyavacchinnaM bhavatIti siddham // 15 // nana kimetAvadrUDhArthagaveSaNayA?, yadbahubhirjanaH kriyate tadeva kartavyaM 'mahAjano yena gataHsa panthAH ' iti vacanAt , samyakajItavyavahArasyaivedAnI bAhulyena pravRttestasyaivA''tIrthakAlabhAvitvena tIrthavyavasthApakatvAdityAzaGkAyAmAha siddhAntAmuttUNa logasannaM, uDDhUNa ya sAhusamayasambhAvaM / sammaM payaTTiyavvaM, buheNamainiuNabuddhIe // 16 // nusArivimuttUNa tti| muktvA lokasaMjJAM loka eva pramANaM ityevaMrUpAM zAstranirapekSAM mati,uDdaNa ya tti boDDavA ca, dhipravRtyusAdhusamayasadbhAvaM samIcInasiddhAntarahasya, samyaga vidhinItyA, pravartitavyaM caityavandanAdau, budhena paNDitena, padezazca // atinipuNabuddhyA atizayitasUkSmabhAvAnudhAvinyA matyA / sAdhusamayasadbhAvazcAyam ( jJAnasAra, 23 a0)|| gAthA"lokamAlambya kartavyaM, kRtaM bahubhireva cet|| tadA mithyAdRzAM dharmo, na tyAjyaH syAtkadAcana // 4 // 16 // stokA AryA anAryebhyaH, stokA jainAzca teSvapi // suzraddhAsteSvapi stokAH stokAsteSvapi stkriyaaH||2||shreyo'rthino hi bhUyAMso,loke lokottare ca n| stokA hi ratnavaNijaH,stokAzca svAtma tinipuNabuddhyA kRtaM bahubhireva ca teSvapi // suzraddhA hi ratnavaNijaH,sta For Private and Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIyogavizikAprakaraNam / // 49 // shodhkaa||5|| eko'pi zAstranItyA yo, vartate sa mhaajnH||kimjnysaathaiH? zatama-pyandhAnAM naiva pshyti||4|| yatsaMvignajanAcIrNa,zrutavAkyairabAdhitam ||tjjiitN vyavahArAkhyaM, pAramparyavizuddhimat // 5 // yadAcIrNamasaMvignaiH, shrutaarthaanvlmbibhiH|| na jItaM vyavahArasta-dandhasantatisambhavam / / 6 / / AkalpavyavahArArtha, zrutaM na vyvhaarkm||iti vaktumahattantre, prAyazcittaM prdrshitm||7|| tasmAcchratAnusAreNa, vidhyekrsikairjnaiH|| saMvigrajItamAlambya-mityAjJA paarmeshvrii||8||" nanu yadyevaM sarvAdareNa vidhipakSapAtaH kriyate tadA "avihikayA varamakayaM,asUyavayaNaM bhaNaMti scnnuu| pAyacchittaM jamhA, akae guruyaM kae lhu||1||"[avidhikRtaadvrmkRtN ? asUyAvacanaM bhaNanti sarvajJAH / prAyazcittaM yasmAdakRte gurukaM kRte laghukaM] ityAdi vacanAnAM kA gatiH ? iti cet , naitAni vacanAni mUlata evAvidhipravRttividhAyakAni, kintu vidhipravRttAvapyanAbhogAdinA'vidhidoSazchadmasthasya bhavatIti tadbhiyA na kriyAtyAgo vidheyaH, prathamAbhyAse tathAvidhajJAnAbhAvAdanyadApi vA prajJApanIyasyAvidhidoSo niranubandha iti tasya tAdRzAnuSThAnamapi na doSAya, vidhibahumAnAd gurvAjJAyogAcca tasya phalato vidhirUpatvAdityetAvanmAtrapratipAdanaparANIti na kshciddossH|| avocAma cAdhyAtmasAraprakaraNe(2 adhi0)"azuddhApi hi zuddhAyAH,kriyA hetuH sdaashyaat||taanN rasAnuvedhena, svrnntvmupgcchti||16||"ystu vidhyabahumAnAdavidhikriyAmAsevate tatkarturapekSayA vidhivyavasthApanarasikastadakartA'pi bhavya eva,taduktaM yogadRSTisamuccaye granthakRtaiva tAttvikA pakSapAtazca,bhAvazUnyA ca yA kriyaa|| savivaraNam / / sayuktikaM zAstrAnusArividhipravRtyupadezasamarthanam // gAthA // 49 // For Private and Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir 59AAAAA pA anayorantaraM jnyeyN,bhaanukhdyotyoriv||222||"ityaadi| na caivaM tAdRzaSaSThasaptamaguNasthAnapariNatiprayojyavidhi- | sayuktikaM vyavahArAbhAvAdasmadAdInAmidAnIntanamAvazyakAdyAcaraNamakartavyameva prasaktamiti zaGkanIyam ,vikalAnuSThAnAnAmapi zAstrAnu"jA jA havija jayaNA,sA sA se NijarA hoi|" (yA yA bhavedyatanA sA sA tasya nirjarA bhavati) ityAdi- sArividhivacanaprAmANyAt yatkiJcidvidhyanuSThAnasyecchAyogasampAdakataditarasyApi bAlAdyanugrahasampAdakatvenAkartavyatvA prvRttyusiddheH| icchAyogavadbhirvikalAnuSThAyibhirgItAthaiH siddhAntavidhiprarUpaNe tu nirbharo vidheyastasyaiva teSAM sakalakalyA padezaNasampAdakatvAt , uktaM ca gacchAcAraprakIrNake "jai viNa sakaM kAuM, sammaM jiNabhAsiyaM annutttthaannN| samarthanam / / to samma bhAsijjA,jaha bhaNiyaM khiinnraagehiN||32||osnnovi vihAre,kammaM sohei sulabhabohI y|| gAthAcaraNakaraNaM visuddhaM, uvahaMto pruuvito||34||" [yadyapi na zakyaM kartuM samyagjinabhASitamanuSThAnaM, tathApi samyagbhASeta yathA bhaNitaM kssiinnraagaiH||avsnnopi vihAre karma zodhayati sulabhabodhizca, caraNakaraNaM vizuddhamupabRhayaprarUpayan] iti / ye tu gItArthAjJAnirapekSA vidhyabhimAnina idAnIntanavyavahAramutsRjanti anyaM ca vizuddhaM vyavahAra sampAdayituM na zaknuvanti te bIjamAtramapyucchindanto mahAdoSabhAjo bhavanti / vidhisampAdakAnAM vidhivyavasthApakAnAM ca darzanamapi pratyUhavyUhavinAzanamiti vayaM vdaamH||16|| athemaM prasaktamartha saMkSipan prakRtaM nigamayannAha-- kayamittha pasaMgaNaM, ThANAisu jattasaMgayANaM tu // hiyameyaM vineyaM, sadaNuhANataNeNa tahA // 17 // kayamittha tti / kRtaM paryApta, atra prasaGgena prarUpaNIyamadhye smRtArthavistAraNena, sthAnAdiSu pradarzita RSSCRIGANGANAGAR For Private and Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIyogaviMzikA ||prkrnnm| % EOASAROKAR yogabhedeSu, yatnasaGgatAnAM tu prayatnavatAmeva, etat caityavandanAdyanuSThAna, hitaM mokSasAdhakaM vijJeyam, caitya- prasaGgasaGgavandanagocarasthAnAdiyogasya mokSahetutve tasyApi tatprayojakatvAditi bhAvaH / tathA iti prakArAntarasamuccaye / 1tyupAttArthasadanuSThAnatvena, yogapariNAmakRtapuNyAnubandhipuNyanikSepAdvizuddhacittasaMskArarUpayA prazAntavAhitayA sahitasya prarUpaNopacaityavandanAdeH svAtantryeNaiva mokSahetutvAditi bhAvaH / / prakArabhedo'yaM nayabhedakRta iti na kazciddoSaH // 17 // sNhaarH|| sadanuSThAnabhedAneva prarUpayaMzcaramatadbhede caramayogabhedamantarbhAvayannAha sthAnAdieyaM ca pIibhattA-gamANugaM taha asaMgayAjuttaM / neyaM cauvvihaM khala, eso caramo havai jogo||18|| yogabhedeSu eyaM ca tti / etacca sadanuSThAnaM, prItibhakkyAgamAnanugacchati tat prItibhaktyAgamAnugaM-prItyanuSThAnaM 1 prayatnavatAbhaktyanuSThAnaM 2 vacanAnuSThAnaM 3 ceti tribhedaM, tathA'saGgatayA yuktaM asaGgAnuSThAnam 4, ityevaM caturvidhaM jnyeym| mevAnuSThAna sAphalyaM eteSAM bhedAnAbhidaM svarUpam-'yatrAnuSThAne prayatnAtizayo'sti paramA ca prItirutpadyate zepatyAgena ca yatkriyate |RMA prItyAdyanutatprItyanuSThAnam // 1 // ' Aha ca (poDazaka 10)" yatrAdaro'sti paramaH, prItizca hitodayA bhavati krtuH|| | SThAnabhedazeSatyAgena karo-ti yacca tatpItyanuSThAnam // 3 // " ' etattulyamapyAlambanIyasya pUjyatvavizeSabuddhyA prruupnnNc|| vizuddhataravyApAraM bhaktyanuSThAnam // 2 // ' Aha ca "gauravavizeSayogA--dvaddhimato yadvizuddhatarayogam / gAthA kriyayetaratulyamapi, jJeyaM tadbhattyanuSThAnam // 4 // " prItitvabhaktitve saMtoSyapUjyakRtyakartavyatAjJAnajanitaha- 17-18 // paMgatau jAtivizeSau,Aha ca"atyantavallabhA khalu,patnI tadvaddhitA ca jananIti||tulyamapi kRtyamanayo-1 // 50 // For Private and Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir FAS prItyAdisadanuSThAna bhedalakSa NAdinirUpaNaM, ACCOCACCRASACRECACANCH jJAtaM syaatpiitibhktigtm||5||"tulympi kRtyaM bhojanAcchAdanAdi,jJAtaMudAharaNam ||'shaastraarthprtisndhaanpuurvaa sAdhoH srvtrocitprvRttirvcnaanusstthaanm||3||'aah ca"vacanAtmikA pravRttiH, sarvatraucityayogato yA | tu||vcnaanusstthaanmidN, cAritravato niyogen||6||" 'vyavahArakAle vacanapratisandhAnanirapekSaM dRDhatarasaMskArA candanagandhanyAyenAtmasAdbhUtaM jinakalpikAdInAM kriyaasevnmsnggaanusstthaanm||4||'aah ca"yattvabhyAsAtizayAtsAtmIbhUtamiva ceSTyate sdbhiH|tdsnggaanusstthaanN,bhvti tvetttdaavedhaat||7||"tdaavedhaadvcnsNskaaraat, yathA''dyaM cakrabhramaNaM daNDavyApArAduttaraM ca tajanitakevalasaMskArAdeva,tathA bhikSATanAdiviSayaM vacanAnuSThAnaM vacanavyApArAd , asaGgAnuSThAnaM ca kevalatajanitasaMskArAditi vizeSaH, Aha ca "cakrabhramaNaM daNDA-ttadabhAve caiva yatparaM bhvti||vcnaasnggaanusstthaa-nyostu tajjJApakaM jnyeym||8||" iti| khalu iti nishcye| eteSvanuSThAnabhedeSu eSaH etadaH samIpataravRttivAcakatvAtsamIpAbhihitA'saGgAnuSThAnAtmA caramo yogo'nAlambanayogo bhavati, saGgatyAgasyaivAnAlambanalakSaNatvAditi bhAvaH // 18 // AlambanavidhayaivAnAlambanasvarUpamupadarzayannAhaAlaMbaNaM pi eyaM, rUvamarUvI ya ittha prmutti||tggunnprinniruuvo, suhumo'NAlaMbaNo nAma // 19 // 'AlaMbaNaM pi'tti / Alambanamapi etat prAkaraNikabuddhisannihitaM, atra yogavicAre, 'rUpi' samavasaraNasthajinarUpatatpratimAdilakSaNam , ca punaH, 'arUpI paramaH' siddhAtmA, ityevaM dvividham / tatra tasyaarUpiparamAtmalakSaNasyAlambanasya ye guNA:-kevalajJAnAdayasteSAM pariNatiH-samApattilakSaNA tayA rUpyata iti GACASSACROSCAME asaGgAnuThAne cAnA| lmbnyogniveshH|| gAthA 18 // For Private and Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIyogaviMzikA prakaraNam // // 51 // ACROCHACHCHOCHOCHOCHACK tadguNapariNatirUpaH sUkSmo'tIndriyaviSayatvAt , anAlambano nAma yogaH, arUpyAlambanasyeSadAlambanatvena "alavaNA yavAgUH" ityatrevAtra napadapravRtteravirodhAt / "suhumo AlaMbaNo nAma"tti kvacitpAThastatrApi sUkSmAlambano nAmaiSa yogastato'nAlambana eveti bhAva unneyaH, uktaM cAtrAdhikAre caturdazaSoDazake granthakRtaiva-"sAlambano nirAla-mbanazca yogaH paro dvidhA jnyeyH|| jinarUpadhyAnaM kha-lvAdyastattattvaga- stvprH||1||" sahAlambanena-cakSurAdijJAnaviSayeNa pratimAdinA vartata iti saalmbnH| AlambanAt-viSayabhAvApattirUpAnniSkrAnto nirAlambanaH, yo hi cchamasthena dhyAyate na ca svarUpeNa dRzyate tadviSayo nirAlambana iti yAvat / jinarUpasya-samavasaraNasthasya dhyAnaM khalu AdyaH sAlambano yogH| tasyaiva-jinasya tattvaM kevalajIvapradezasaGghAtarUpaM kevalajJAnAdisvabhAvaM tasmin gacchatIti tattattvagaH, 'tuH' evArthe, 'aparaH' anAlambanaH, atrArUpitattvasya sphuTaviSayatvAbhAvAdanAlambanatvamuktam / adhikRtagranthagAthAyAM ca viSayatAmAtreNa tasyAlambanatvamanUdyApi tadviSayayogasyeSadAlambanatvAdanAlambanatvameva prAsAdhIti phalato na kazcidvizeSa iti smartavyam / ayaM cAnAlambanayogaH (yogdRsstti.)"shaastrsndrshitopaay-stdtikraantgocrH|| zatayudrekAdvizeSeNa, saamrthyaakhyoymuttmH||3||" itizlokoktasvarUpakSapakazreNIdvitIyApUrvakaraNabhAvikSAyopazamikakSAntyAdidharmasannyAsarUpasAmarthyayogato nissaGgAnavaratapravRttA yA paratavadarzanecchA tallakSaNo mantavyaH, Aha ca (SoDazaka.15) "sAmarthyayogato yA, tatra didRkssetysnggshttyaaddhyaa|| sA'nAlambanayogaH, proktastadadarza savivaraNam // AlambanasvarupapadazanadvArA nAlambana yogavicAraprarUpaNam // gaathaa19|| // 51 // For Private and Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir SACROCAREOGREA4%AA% | (staddarza)[ya0ma0TI0]naM yaavt||8||" 'tatra'paratatve draSTumicchA didRkSA, iti' evaMsvarUpAyA asaGgazaktyA anAlambanirabhiSvaGgAvicchinnapravRttyA, ADhayA-pUrNA, 'sA' paramAtmadarzanecchA, anAlambanayogaH, paratatvasyAdarzanaM nayogasyaiva anupalambhaM yAvat , paramAtmasvarUpadarzane tu kevalajJAnenAnAlambanayogo na bhavati, tasya tadAlambanatvAt / alabdha- yogadRSTiparatattvastallAbhAya dhyAnarUpeNa pravRtto hyanAlambanayogaH, sa ca kSapakeNa dhanurdhareNa kSapakazreNyAkhyadhanurdaNDe lakSyapara- SoDazakAtattvAbhimukhaM tadvedhAvisaMvAditayA vyApArito yo bANastatsthAnIyaH, yAvattasya na mocanaM tAvadanAlambanayoga- disaMvAdena vyApAraH, yadA tu dhyAnAntarikAkhyaM tanmocanaM tadA'visaMvAditatpatanamAtrAdeva lakSyavedha itISupAtakalpaH sAlambanaH | viziSTakevalajJAnaprakAza eva bhavati, na tvanAlambanayogavyApAraH, phalasya siddhatvAditi nirgalitArthaH // Aha ca | svarUpa(SoDazaka.15) "tatrApratiSThito'yaM, yataHpravRttazca tattvatastatra // sarvottamAnujaH khalu, tenAnAlambano varNanam / / giitH|| 9 // drAgasmAttaddarzana-miSupAtajJAtamAtrato jJeyam // etaca kevalaM tat, jJAnaM yattatparaM 4gAthA 19 // jyotiH||10||" tatra paratatve, apratiSThitaH alabdhapratiSThaH, sarvottamasya yogasya-ayogAkhyasya, anujaH-pRSThabhAvI / / taddarzanaM paratavadarzanaM,etaca paratattvadarzanaM,kevalaM sampUrNa, tat prasiddhaM yat tat kevalajJAnaM, X| paraM prakRSTa, jyotiH // syAdatra kasyacidAzaGkA-iSupAtajJAtAtparatattvadarzane sati kevalajJAnottaramanAlambanayoga pravRttirmA bhUta ,sAlambanayogapravRttistu viziSTatarA kAcitsyAdeva, kevalajJAnasya labdhatve'pi mokSasyAdyApi yojanIyatvAt ,maivam ,kevalinaH svAtmani mokSasya yojanIyatve'pi jJAnAkAmAyA aviSayatayA dhyAnAnAlambanatvAtkSapaka For Private and Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrIyogaviMzikA prakaraNam // // 52 // www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zreNikAlasambhaviviziSTatara yogaprayatnAbhAvAdAvarjIkaraNottarayoganirodhaprayatnAbhAvAccArvAktana kevalivyApArasya dhyAnarUpatvAbhAvAduktAnyatarayogapariNatereva dhyAnalakSaNatvAt / Aha ca mahAbhASyakAraH - " sudaDhappayattavAvAraNaM Niroho va vijjamANANa || jhANaM karaNANa mayaM, Na u cittaNirohamittAgaM // 3071 // " ( sudRDhaprayatnavyApAraNaM nirodho vA vidyamAnAnAm / dhyAnaM karaNAnAM mataM na tu cittanirodhamAtram ) iti / syAdetad, yadi kSapakazreNidvitIyA pUrvakaraNabhAvI sAmarthyayoga evAnAlambanayogo granthakRtA'bhihitastadA tadaprAptimatAmapramattaguNasthAnAnAmuparatasakalavikalpakallolamAlAnAM cinmAtrapratibandhopalabdharatnatraya sAmrAjyAnAM jinakalpikAdInAmapi nirAlambanadhyAnamasaGgatAbhidhAnaM syAditi, maitram, yadyapi tattvataH parataccalakSyavedhAbhimukhastadavisaMvAdI sAmarthyayoga eva nirAlambanastathApi paratacca lakSya vedhapraguNatA pariNatimAtrAdarvAktanaM paramAtmaguNadhyAnamapi mukhyanirAlambanaprApakatvAdeka dhyeyAkArapariNatizaktiyogAcca nirAlambanameva / ata evAvasthAtrayabhAvane rupAtItasiddhaguNapraNidhAnavelAyAmapramattAnAM zukladhyAnAMzo nirAlambano'nubhavasiddha eva / saMsAryAtmano'pi ca vyavahAranayasiddhamaupAdhikaM rUpamAcchAdyazuddhanizcayanaya parikalpita sahajAtmaguNavibhAvane nirAlambanadhyAnaM durapahnavameva, paramAtmatulyatayA''tmajJAnasyaiva nirAlambanadhyAnAMzatvAt tasyaiva ca mohanAzakatvAt / Aha ca- "jo jANai arihaMte, davvattaguNattapajjayattehiM / so jANai appANaM, moho khalu jAi tassa layaM // 1 // " ( yo jAnAtyarhato dravyatvaguNatvaparyAyatvaiH / sa jAnAtyAtmAnaM mohaH khalu yAti tasya layam ) iti / tasmAdrUpidravyaviSayaM dhyAnaM For Private and Personal Use Only savivara Nam // iSupAtaha STAntenA nAlambana yoga nirUpaNaM tatra parA zaMkAparihArazca / / gAthA 19 // // 52 //
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir OVI CREASACSCRI 3 sAlambanaM, arUpiviSayaM ca nirAlambanamiti sthitam // 16 // atha nirAlambanadhyAnasyaiva phalaparamparAmAha- pAramparyeNa eyammi mohasAgara-taraNaM seDhI ya kevalaM ceva // tatto ajogajogo, kameNa paramaM ca nivvANaM // 20 // | nirvANa 'eyammi'tti / etasmin nirAlambanadhyAne labdhe,mohasAgarasya-durantarAgAdibhAvasantAnasamudrasya taraNaM praaptiprybhvti| tatazca 'zreNiH'kSapakazreNinihDhA bhavati, sA hyadhyAtmAdiyogaprakarSagarbhitAzayavizeSarUpA / eSa eva sampra-lantaM niraa| jJAtaH samAdhistIrthAntarIyairgIyate, etadapi samyag-yathAvat prakarSaNa-savitarkanizcayAtmakatvenAtmaparyAyANAma lambanarthAnAM ca dvIpAdInAmiha jJAyamAnatvAdarthato naanuppnnm|ttshc'kevlmev kevalajJAnameva bhvti| ayaM cAsamprajJAtaH | dhyAnaphalaM | samAdhiriti parairgIyate,tatrApi arthato nAnupapattiH, kevalajJAne'zeSavRttyAdinirodhAllabdhAtmasvabhAvasya mAnasavijJAna // gAthA vaikalyAdasamprajJAtatvasiddheH / ayaM cAsamprajJAtaH samAdhirdvidhA-sayogikevalibhAvI ayogikevalibhAvI ca, Adyo 20 // manovRttInAM vikalpajJAnarUpANAmatyantocchedAtsampadyate / antyazca parispandarUpANAm , ayaM ca kevalajJAnasya phlbhuutH| etadevAha, tatazca kevalajJAnalAbhAdanantaraM ca, ayogayogaH vRttibIjadAhAyogAkhyaH samAdhirbhavati, ayaM ca dharmameghaH iti pAtaJjalairgIyate, amRtAtmA ityanyaiH, bhavazatruH ityaparaiH, zivodayaH ityanyaiH, sattvAnandaH ityekaiH,parazca itypraiH| krameNa upadarzitapAramparyeNa,tato'yogayogAt ,paramaM sarvotkRSTaphalaM, nirvANaM bhvti||20|| // iti mahopAdhyAya zrIkalyANavijayagaNiziSyamukhyapaNDitazrIjItavijayagaNisatIrthyapaNDitazrInayavijayagaNicaraNakamalacaJcarIkapaNDita zrIpadmavijayagaNisahodaropAdhyAyazrIjasa vijayagaNisamarthitAyAM vizikAprakaraNavyAkhyAyAM yogaviMzikA vivaraNaM sampUrNam // For Private and Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrIkUpadRSTAntavizadIkaraNa prakaraNam // // 53 // www.kobatirth.org // nyAyavizArada - nyAyAcArya - mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNipraNItaM svopajJatattvavivekAkhyavivaraNavibhUSitaM // // zrIkUpadRSTAntavizadIkaraNaprakaraNam // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aindrazrIryatpadAbje viluThati satataM rAjahaMsIva yasya, dhyAnaM mukternidAnaM prabhavati ca yataH sarvavidyAvinodaH // zrImantaM vardhamAnaM tribhuvanabhavanA bhogasaubhAgyalIlA - viskUrjatkevalazrI paricayarasikaM taM jinendraM bhjaamH||1|| siddhAnta sudhAsvAdI, paricita cintAmaNirnayollAsI // tattvavivekaM kurute nyAyAcAryoM yazovijayaH // 2 // tatreyamiSTadevatAnamaskArapUrvakaM pratijJAgarbhA prathamagAthAmAhanamiUNa mahAvIraM, tiyasiMdaNamaMsiyaM mahAbhAgaM / visaIkaremi sammaM, davvatthae kUvaditaM // 1 // vyAkhyA - natvA mahAvIraM tridazendrairnamaskRtaM mahAbhAgaM mahAnubhAvaM, mahatI AbhA kevalajJAnazobhA tAM gacchati yaH sa tathA tamiti vA / vizadIkaromi nizcitaprAmANyakajJAnaviSayatayA pradarzayAmi / samyak asambhAvanAviparIta bhAvanAnirAsena, dravyastave svaparopakArajanakatvAnnirdoSatayA sAdhye iti zeSaH / kUpadRSTAntaM avadRSTAntaM, dhUmavattvAdvahnimattayA sAdhye parvate mahAnasadRSTAnta itivad ayaM prayogaH // atra ca bhagavatazcatvAro mUlAtizayAH pratipAditAH / tathA hi mahAvIramityanena "vidArayati yatkarma, tapasA ca virAjate / tapovIryeNa yuktazca, tasmAdvIra iti smRtaH // 1 // " iti niruktAtsakalApAyamUlabhUtakarmavidAraNakSamatapovIryavi For Private and Personal Use Only tattvavivekavivaraNasametam // // 53 //
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir rAjamAnatvAbhidhAnAdapAyApagamAtizayaH 1 // tridazendranamaskRtamityanena pUjAtizayaH 2 // mahAbhAgamityanena jJAnAtizayaH pratipAditaH 3 // vacanAtizayazca sAmarthyagamya iti 4 / pratijJAtamevAha| saparovayArajaNagaM, jaNANa jaha kuuvkhnnnnmaai8|| akasiNapavattagANaM,taha dvvtthovivinnnneyo|2 vyAkhyA-yathA janAnAM kUpakhananaM nirmalajalotpAdanadvArA,svaparopakArajanakamAdiSTaM evaM akRtsnapravartakAnAM kRtsnasaMyame pravRttimatAM gRhiNAM, dravyastavo'pi snAnapUjAdikaH karaNAnumodanadvAreNa svaparayoH / puNyakAraNaM, vijnyeyH|| dRSTAnte upakAro dravyAtmA, dArzantike ca bhaavaatmetibhaavH||2|| nanviyaM yojanA'bhayadevasUriNaiva(caturtha)paJcAzakavRttau dRSitA'nyathAyojanA ca kRtA, tathA hi / / "nhANAivi jayaNAe, AraMbhavao guNAya NiyameNa / / suhabhAvaheuo khalu, viNNeyaM kUvaNAeNaM // 10 // " snAnAdyapi dehazaucaprabhRtikamapi, AstAM pUjA di (tadvarjanaM pUjA vA) AdizabdAdvilepanAdigrahaH, guNAyeti yogaH, yatanayA rakSayituM shkyjiivrkssnnruupyaa| tatki sAdhorapItyAzaMkyAha, ArambhavataH svajanadhanagehAdinimittaM kRSyAdikarmabhiH pRthivyAdijIvopamardanayuktasya gRhiNa ityrthH| na punaH sAdhoH, tasya sarvasAvadyayogaviratatvAdbhAvastavArUDhatvAcca, bhAvastavArUDhasya hi snAnAdipUrvakadravyastavo'nAdeya eva, bhAvastavArthameva tasyAzrayaNIyatvAttasya ca svata eva siddhatvAt / enaM cArtha prakaraNAntare svayameva vakSyatIti // guNAya puNyabandhalakSaNopakArAya, niyamenAvazyambhAvena, atha kathaM svarUpeNa sadoSamapyArambhiNo guNAyetyAha, subhabhAvaheuotti luptabhAvapratyayatvena nirdezasya zubhabhAvahetutvAtprazastabhAvanibandhana For Private and Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIkUpadRSTAntavizadIkaraNa: prakaraNam // tatvavivekavivaraNasametam // // 54 // CARDAMA vAjinapUjArthasnAnAdeH, anubhavanti ca kecitsnAnapUrvakaM jinArcanaM vidadhAnAHzubhabhAvamiti / khalukyAlaGkAre, vijJeyaM jJAtavyam / atha guNakaratvamasya zubhabhAvahetutvAtkathamiva jJeyamityAha-kRpajJAtenAvaTodAharaNena, iha caivaM sAdhanaprayogaH guNakaramadhikAriNi(Na:)kiJcitsadoSamapi snAnAdi,viziSTazubhabhAvahetutvAd, viziSTazubhabhAvahetubhUtaM yattadguNakaraM dRSTaM yathA kRpakhananaM, viziSTazubhabhAvahetuzca yatanayA snAnAdi tato gunnkrmiti'| kRpakhananapakSe zubhabhAvaH tRSNAdivyudAsenAnandAdyavAptiriti // idamuktaM bhavati yathA kUpakhananaM zramatRSNAkardamopalepAdidoSaduSTamapi jalospattAvanantaroktadoSAnapohya svopakArAya paropakArAya ca kila bhavatItyevaM snAnAdikamapyArambhadoSamapohya zubhAdhyavasAyotpAdanena viziSTAzubhakarmanirjaraNapuNyabandhakAraNaM bhavatIti / iha kecinmanyante pUjArthasnAnAdikaraNakAlepi nirmalajalakalpazubhAdhyavasAyasya vidyamAnatvena kardamalepAdikalpapApAbhAvAdviSamamidamudAharaNaM, tadA(tat )kiledamitthaM yojanIyaM yathA kUparakhananaM svaparopakArAya bhavatyevaM snAnapUjAdikaM karaNAnumodanadvAreNa svaparayoH puNyakAraNaM syaaditi||ncaitdaagmaanupaati, yato dharmArthapravRttAvapyArambhajanitasyAlpasya pApasyeSTatvAt , kathamanyathA bhagavatyAmuktaM "tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA paDihayapaccakkhAyapAvakammaM aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAmemANe bhaMte ? kiM" kajai ?, goyamA! appe pAve kamme bahuyayariyA se nijarA kajaI" / / tathA glAnapraticaraNAnantaraM paJcakalyANakaprAyazcittapratipattirapi kathaM syAt / / ityalaM prasaGgenetigAthArtha iti"|| tadetannivatAM kUpadRSTAntavizadIkaraNaM kAkapakSavizadIkaraNavadupahAsapAtratAmabhivyanakti svasammatAbhiyuktavacanaviruddhatvAdi 254%A6% A6%25 // 54 // For Private and Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tyAzaGkAyAM nAbhiyuktavacanavirodho (virodho'virodho ) nmukhAnAmavabhAsate tasya bhinnatAtparyakatvAdityAzayavAnAhaisiM duTThatte jaM, eyassa navagavittikAraNaM // saMjoyaNaM kathaM taM, vihivirahe bhattimahigicca // 3 // vyAkhyA - iSaduSTatve alpapApabahunirjarAkAraNatve, yat, etasya kUpadRSTAntasya, navAGgIvRttikAraNa zrI abhayadevasUriNA paJcAzakASTakavRtyAdau, tadvidhivirahe yatanAdivaikalye, bhaktimAtramadhikRtya, vidhibhaktyAdisAkalye tu svalpamapi pApaM vaktumazakyamevetibhAvaH ||3|| kathamayamAzayaH sUrerjJAta iti cet , tatrAhaiharA kahaMci vayaNaM, kAyavahe kahaM Nu hoja pUyAe / na ya tArisI tavassI, jaMpar3a pubvAvaraviruddhaM ||4|| vyAkhyA - itarathA sUreruktAzayAbhAve, pUjAyAM kAyavadhe kathaJcidvacanaM kathaM nu bhavet na kathaJcidityarthaH, na ca tAdRzastapasvI pUrvAparaviruddhaM vacanaM, jalpati / tasmAdISaddoSaduSTaM jinapUjAdikaM vidhivirahabhaktikAlInava grAhyamityAzaya eva yuktaH / ayaM bhAvaH - pUjApaJcAzake jinArcane kAya vadhena pratikuSTena duSTatvAtkathaM parizuddhatvamityAzaGkAyAM "bhaNNai jiNapUjAe, kAyavaho jaivi hoi u kahiM ci // tahavi taI parisuddhA, gihINaM kUvAharaNajogA || 42 ||" iti zrIharibhadrasUribhissamAhitaM, tatra ca 'yatanAvizeSeNa pravartamAnasya sarvathApi na bhavatIti darzanArthaM kathaJcigrahaNamityabhayadevasUribhirvyAkhyAtaM tena vidhiviraha eva kAyavadhaH paryavasyati / / " pramAdayogena prANavyaparopaNaM hiMseti" tattvArthoktahiMsAla [kSaNamapi jAghaTIti / ita eva zrIharibhadrasUribhirjina varendra pUjAphalaM 1.[ ] etaccihnAntaritaH pAThaH paThanAbhiratAnAmarthasaGgataye saMyojitaH syAccetkasyApi pArzvapUrNAvimau granthau tadAnivedyaM // 10 For Private and Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIkUpadRSTAntavizadIkaraNaprakaraNam // tattvavivekavivaraNasametam // NAGACAAAAAESO samagravidhibhaktibhAjo yathAkhyAtacAritraparyavasAnaM pAramparyeNa alpAyuSkatayA pUjAyA avidhAnepi pUjApraNidhAnasya sanidarzanaM phalavatvaM ca prtipaadit| tathA hi| "uttmgunnbhumaanno,pymuttmsttmjjhyaarNmi|| uttamadhammapasiddhI,pUyAe jiNavariMdANaM // 48 // " uttamaguNeSu pradhAnaguNeSu jineSu vItarAgatvAdiSu vA jinaguNeSu, bahumAnaH pakSapAta uttmgunnbhumaanH| sa jinapUjayA bhavatIti smbndhH| pUjakasyeti gamyaM / tathA padamavasthAna, uttamasattvamadhyakAre pradhAnaprANinAM pradhAnAzayavizeSANAM vA jinagaNadharanAkinaranAyakAdInAM madhye / tathottamadharmaprasiddhiH pradhAnadharmasya pUjAkAle prakRSTapuNyakarmavandharUpasyAzubhakarmakSayarUpasya kAlAntarakrameNa yathAkhyAtacAritrarUpasya niSpattirbhavati / athvottmdhrmprsiddhirjinshaasnprkaashH| pUjayA'bhyarcanena, jinAzchadmasthavItarAgAsteSAM varAH pradhAnAH kevalinasteSAmindrAstIrthakaranAmakarmodayavartitvAnnAnAvidhAtizayasametatvAcca tIrthakarA atasteSAM jinavarendrANAm // iti gaathaarthH|| pUjA tAvanmahAphalaiva, atha pUjApraNidhAnamapi mahAphalamiti dRSTAntena darzayannAha // "subba(ca)i duggainArI, jagaguruNo siMduvArakusumehiM / / pUjApaNihANeNaM, uvavannA tiyasaloMgami // 49 // " zrUyata AkarNyate jinendrapravacane, kiMtadityAha-durgatinArI dAridyopahatayoSA / jagadgurostribhuvananAthasya, sinduvArakusumairnirguNDIpuSpaiH karaNabhUtaiH / yA, pUjArcanaM tatra yatpraNidhAnaM 'pUjAM karomItyeva vidhamaikAgryaM' tatpUjApraNidhAnam / iha ca kusumazabdasApekSatvepi pUjAzabdasya praNidhAnazabdena saha samAso 'devadattasya gurukulam' ityAdAviva na doSAyeti / tena pUjApraNidhAnena karaNabhUtena // pUjAM vinaiva bhAvamAtreNaiveti hRdayam / / upapanno ACANCAROKARESCRECACARE For Private and Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir ACCCCCCC tpannA, tridazaloke svrge|| ityakSarArthaH / kathAnakaM punarevaM pUjyAHpratipAdayanti ||shriimnmhaaviirvrdhmaansvaamiikssvaakukulnndnH prasiddhasiddhArthapArthivaputraH putrIyitanikhilabhuvanajano janitajanamanazcamatkAraguNagrAmo grAmAkaranagarapurapaurapRthu pRthivIM viharannanyadA kadAcitkAkandInAmikAyAM puri samAjagAma, tatra cAmaravaravisaraviracitasamavasaraNamadhyavartini bhagavati dharmadezanAM vidadhati tadA nAnAvidhayAnavAhanasamArUDhaprauDhapattiparigate | sindhuraskandhamadhiSThite chatracchannanabhastale mAgadhodgItaguNagaNe bherImAGkArabharitAmbaratale narapatau tathA dvijavaravaizyAdike purajane tathA gandhadhUpapuSpapaTalaprabhRtipUjApadArthavyagrakarakiGkarInikaraparigate vividhavasanAbharaNaramaNIyatarazarIre nagaranArInikare bhagavato vandanAthaM pravrajati sati ekayA vRddhadaridrayoSitA jalendhanAdyartha bahinirgatayA kazcinaraH pRSTaH 'kvA'yaM loka ekamukhastvaritaM yAti ? tenoktaM 'jagadekabAndhavasya dehinAM janmajarAmaraNarogazokadurgatyAdiduHkhacchidurasya zrImanmahAvIrasya vandanapUjanAdyartha, tatastacchravaNAttasyA bhagavati bhaktirabhavat acintayacca, ahamapi bhagavataH pUjArtha yatnaM karomi kevalamahamatidurgatA puNyarahitA vihitapujAGgavarjiteti tato'raNyadRSTAni mudhAlabhyAni sinduvArakusumAni svayameva gRhItvA bhaktibharanirbharAGgI 'aho dhanyA puNyA kRtArthA kRtalakSaNA'haM sulabdhaM mama janma, jIvitaphalaM cAhamavApa' iti bhAvanayA pulakakaNTakitakAyA pramodajalaplavaplAvitakapolA bhagavantaM prati prayAntI samavasaraNakAnanayorantarAla eva vRddhatayA kSINAyuSkatayA ca jhagiti paJcatvamupagatA / tato'| sAvavihitapUjApi pUjApraNidhAnollasitamAnasatayA devatvamavAptavatI / tatastasyAH kaDevaramavanipIThaloThitamavalo C ESCRIOR For Private and Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIkRpa- kyA'nukampAparItAntaHkaraNo loko mUrchiteyamiti manyamAno'mbhasA siSeca / tatastAmaparispandAmavalokya loko datattvavivekadRSTAntavi- bhagavantaM papraccha, bhagavan ! asau vRddhA kiMmRtota jIvatIti ?, bhagavAMstu vyAjahAra yathA mRtA'sau devatvaM cAvAptA, | vivaraNazadIkaraNa- tataH paryAptibhAvamupAgatya prayuktAvadhiH pUrvabhavAnubhUtamavagamya vandanArthamAgataH, sa cAyaM matpurovartI deva |sametam // prakaraNam // iti // tato bhagavadabhihitamidamanuzrutya samastaH sa samavasaraNadharaNIgato janaH paramaM vismayamagamat // yathA / aho pUjApraNidhAnamAtreNApi kathamamaratAmavAptAsAviti tato bhagavAngambhIrAM dharmakathAmakathayat yathA stokopi // 56 // zubhAdhyavasAyo viziSTaguNapAtraviSayo mahAphalo bhavati / ytH||" ikkaMpi udagavindu , pakkhittaM jaha mahAsamuiMmi // jAyaM akkhayamevaM, pUyAvi jiNesu vinneyA // 47 // uttamaguNabahumANo, payamuttamasattamajjhayAraMbhi / uttamadhammapasiddhI, pUyAe jiNavariMdANaM // 48 // ti // " tato bhagavAMstatsambandhinaM mAvibhavavyatikaramakathayat / yathA // ayaM durgatanArI jIvo devasukhAnyanubhUya tatazyutaH sankanakapure nagare kanakadhvajo nAma nRpo bhaviSyati / sa ca kadAcitprAjyaM rAjyasukhamanubhavan 'maNDUkaM sarpaNa, sarpa kurareNa, kuraramajagareNa, tamapi mahAhinA' grasyamAnamavalokya bhAvayiSyati / yathA "ete maNDkAdayaH parasparaM asamAnA mahAhermukhamavazAdvizanti, evametepi janA balavanto durbalAnyathAbalaM bAdhayanto yamarAjamukhaM vizanti" iti bhAvayaMzca pratyekabuddho bhaviSyati, tato rAjyasampadamavadhUya zramaNa tvamupagamya devatvamavApsyati, evaM bhavaparamparayA'yodhyAyA nagaryAH zakrAvatAranAmni caitye kevalazriyamavApya IPI setsyati iti gaathaarthH||" yatanAM cAtra snAnapUjAdigatAmitthamAdizanti, "bhUmIpehaNajala-cchANaNAi jayaNA u hoi I AMACARROSAGAR RECORECASSAGACOCCC For Private and Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ALSCRECASEASEARCHECCASC nhaannaao||etto visuddhabhAvo,aNuhavasiddhocciya buhaann||1||tthaa||eso ceva ihaM vihI,visesao sabameva jatteNaM // jaha rehati taha samma,kAyabvamaNaNNadveNaM / / 11 // vattheNa baMdhiUNaM, NAsaM ahavA jahA smaahiie| vajjeyavaM tu tadA, dehaH | mmivi kaMDuyaNamAi // 20 // " ityAdi // nanvevaM vidhyaMze'zuddho bhaktyaMze ca zuddho yogaH prAptaH, tathAca kathaM na tata ekavidhakarmabandhaH, naca mizraM karma zAstre proktaM yena mizrAttato mizraM karma badhyetetyAzaGkAyAmAhasuddhAsuddhojogo,eso vvhaardsnnaabhimo|nnicchynno u nnicchii,jogjjhvsaannmissttN||5|| vyAkhyA-eSa durgatinArIsadRzAnAM jIvAnAM vidhivaidhurye'pi bhaktikAlIno jinapUjAyogaH azuddhadAnAdivacchuddhAzuddha AMzikazuddhyazuddhipIna(prApta)vyavahAradarzanasya vyavahAranayasya abhimataH // tatazca vAgvyavahAramAtrasiddhernAnyatphalaM, nizcayanayastu yogAdhyavasAyasthAnAnAM mizratvaM necchati azubharUpANAM zubharUpANAM ca zAstre pratipAdanAt tRtIyarAzerakathanAditi spaSTaM mahAbhASye / nanu samUhAlambanopayogarUpasyAdhyavasAyasya sambhavAtkathaM tadapratipAdanamiti vAcyam , samUhAlambanajJAnasya vizeSaNIyatvAt vidhyaupayikasya viziSTopayogasyaivamadhikRtatvAditi yuktamutpazyAmaH // tathA cAvidhyaMze utkaTatve'zuddha eva bhaktyaMze punarutkaTatve zuddha eva yoga | ityetanmate ekasmAdyogAdekadaika eva bandhaH bandhakAlasya pradIrdhatvAtpariNAmaparAvRtyA ca mizratvaM bhAvanIyam / ekadhArArUDhe tu bhaktibhAve'vidhidoSopi niranubandhatayA dravyarUpatAmaznuvaMstatra mana ivAvatiSThate, ekadhArArUDhe'vidhibhAvepyavidhibhaktiparyavasAyini vidhipakSAdRSakatAmapyasahamAne bhaktibhAvastathA avidhiyutasya viSayepyarcanAderbhA For Private and Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zrIkUpadRSTAntavizadIkaraNaprakaraNam // // 57 // tattvaviveka vivaraNasametam // AAAAAAAAKRE vastavAhetutvena na dravyastavatvamiti pratipAdanAditi viveckaaH|| nanu kimityevamavidhiyutabhaktikarmaNA vyavahArato nizcayato vA bandhapadArthakAlApekSayA mizratvamucyate, yAvatA dravyahiMsayaiva jalapuSpAdijIvopamardarUpayA mizratvamucyatAM uttarakAlikacaityavandanAdibhAvastavena tadoSApanayanAtkUpadRSTAntopapatterityAzaGkAyAmAhajai vihijuyapUyAe, duhRttaM davvamittahiMsAe // to AhAravihAra-ppamuhaM sAhUNa kimaduI // 6 // vyAkhyA-yadi vidhiyutapUjAyAM vidhiyutabhaktikarmaNi, dravyamAtrahiMsayA, duSTatvaM syAt, totti tarhi, sAdhUnAmAhAravihArapramukhaM kimaduSTamucyate ?, tadapi duSTameva vaktumucitaM tatrApi dravyahiMsAdoSasyAvarjanIyatvAt / yatanayA tatra na doSa iti cet , atrApi kiM na tathA, jinapUjAdau dravyahiMsAyA asadArambhapravRttinivRttiphalatvenAhiMsArUpatvAt / / taduktaM // "asadAraMbhapavattA, jaM ca gihI teNa tesi vinnnneyaa|| taNivittiphalacciya, esA paribhAvaNIyamiNaM // 43 // " vyAkhyA-asadArambhapravRttAH prANyupamardanahetutvenAzobhanakRSyAdivyApAraprasaktAH, yadyamAddhetoH, cazabdaH samuccaye / gRhiNo gRhasthAH; tena hetunA, teSAM gRhiNAM, vijJeyA jJAtavyA, tannivRttiphalaiva dehagehAdinimittajIvopamardanarUpAzubhanivRttiprayojanaiva, bhavati hi jinapUjAjanitabhAvavizuddhiprakarSeNa cAritramohanIyakSayopazamasadbhAvAtkAlenAsadArambhebhyo nivRttiH / tathA jinapUjApravRttikAle vA'sadArambhANAmasambhavAt zubhabhAvasambhavAcca tannivRttiphalA'sau bhavatItyucyate // eSA jinapUjA, paribhAvanIyaM paryAlocanIyaM, idaM jinapUjAyA asadArambhanivartanaphalatvaM bhavadbhirapi, yenAvabudhya tathaiva // 57 // For Private and Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir ACROSSAKALSCRICE pratipadyate // iti gaathaarthH|" iti pnycaashkvRttau|| yatanAto naca hiMsA,yasmAdeSaiva tannivRttiphalA tadadhikanivRttibhAvAdvihitamato'duSTametaditi, ata evA''pekSikAlpAyuSkatAdhikAre " nanvevaM prANAtipAtamRSAvAdAvaprAsukadAnaM ca kartavyApannamiti cet , ApadyatAM nAma bhUmikAvizeSApekSayA ko doSaH, ata eva yatidharmA'zaktAnAM dravyastavadvAreNa prANAtipAtAdau pravRttiH pravacane prokteti bhagavatIvRttAvuktaM, atra yatidharmAzaktatvaM asadArambhapravRttatvaM adhikArivizeSaNaM draSTavyaM," AjJAyogAdAhAravihArAdikaM sAdhUnAM na duSTamiti cet, atrApi parimitasaMsAraphalakatvArthavAdenAnukampAdAvivAjJAyogaH kiM na kalpyate // uktaM hi saMsArapratanutAkAraNatvaM dravyastavasya tatra dAnAdicatuSkatulyaphalakatvopavarNanamapyatropaSTambhakameva, kUpajJAtAnyathAnupapatyA pUjAdikAle dravyahiMsAjanitaM pApamavarjanIyameva, atra likhanIyamagre likhitaM vilokyam // atha dravyastave yAvAnArambhastAvatpApamityatra sthUlAnupapattimAhajAvaio AraMbho, tAvaiyaM dUsaNaMti gaNaNAe // appattaM kaha jujai, appaMpi visaM ca mArei // 7 // ___vyAkhyA-dravyastave yAvAnArambhastAvahUSaNamiti gaNanAyAM kriyamANAyAM Rjunatranayena pratijIvaM bhinnabhinnahiMsAzrayaNAdasaGghayajIvavi[rAdhanAsaccAdalpatvamArambhasya kathaM yujyate?,na kathaJcidityarthaH, astu vAkathaJcidalpatvaM tathApyalpo doSaH kiMna nAzayati? apitu nAzayatyeva,atra jJAtamAha,alpamapiviSaMca maaryti]|| // iti nyAyavizAradapraNItaM truTitAvasthameva tattvavivekAkhyavivaraNavibhUSitaM kUpadRSTAntavizadIkaraNaprakaraNaM sampUrNam // 1. kUpadRSTAnto'yaM prAcInapa_vibhAvyate // kazcitpumAnaraNyAnI, vrennysrnnicyutH| aTAvyamAna uttapto, madhyAhe'titRSAturaH // 1 // CACANAGACASSASARAMA For Private and Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir nizAmakte svarUpato kssittvvicaarH|| // 58 // // nijaprajJAsaMsmAritAtItazrutakevali-nyAyavizArada-nyAyAcArya-mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNipraNItaH // ||nishaabhkt svarUpato dRssittvvicaarH|| aindra zreNinataM natvA, vIraM tattvArthadezinam // svarUpeNaiva duSTatvaM, nizAbhakta vibhAvyate // 1 // atha svarUpeNaiva duSTatvamityasya ko'rthaH 1, ucyate, yathA hiMsAmRSAvAdAdikaM AgamaniSiddhatvAtsvarUpeNaiva doSaH, natu tasya doSatve niyamato doSAntarAnuSaGgitvaM prayojaka tathA nizAbhojanamapyAgamaniSiddhatvAtsvarUpeNaiva doSo natu tasya doSatve doSAntarAnuSaGgaH prayojaka iti / etena yaducyate "rAtrau sarvatra bhakSye kunthupanakoraNikAdiravazya jIvotpattiriti taddhisAnuSaGgAdeva varjanIyaM vibhAvarIbhaktamiti" tadapAstaM draSTavyaM, Agantuka-tadudbhavavyatirekeNa bhakSya rAtrisambandhamAtreNa jIvotpatteH sudharmasvAminamArabhyAdya yAvadaprasiddhatvAt / anyathA kasyacidapekSayA kizcidbhakSyamiti sarvatrApi jIvotpattau vastrAderapi raatraavgrhnnprsnggH| naca niyatabhakSyApekSayaiva jIvA cakhAna vivaraM so'tha, nimnAvanyAmudanyakaH // vavRdhe'sya tRDatyartha, tathA paGkazca varmaNi // 2 // tadutthaM zItalaM svacchaM, pAyaM pAyaM payaH pumAn // ciccheda sa durucchedAM, tRSAmeSa kSaNAdapi // 3 // avihastaH svahastena, sevaM sevaM tadambhasA | bhISmagrISmArkasambhUtaM, dehAhAhamajIharat // 4 // prakSAlya tajjalenAGga, kSAlayAmAsa maMzvasau // prAcInaM ca navInaM ca, malaM nirmalabuddhikRt // 5 // atra copanayo bhavya-jIvo bhrAmyanbhavATavIm // | tRSNAtApamalai: klAnto, lobhatRdapApalakSaNaiH // 6 // vivekabhUmimAsAya, so'tha dravyastavaM dadhat / / viSayeSu tRSAM tIkSNAM, kSiNotyakSuNNaharSabhAk // 7 // taM draSTumAgatAndRSTvA, munInzrutvAtha dezanAm // kaSAyazikhisantApaM, nirvApayati zuddhadhIH // 8 // dAnAdikaM ca saddharma, kurvanpApamayaM malam // kSAlayatyakhilaM kSipraM, yukto'taH zrAvakasya saH // 9 // iti prAcInatamapuruSapraNIta: kUpadRSTAntopanayaH sampUrNaH // ACCRGACACAAREGANA For Private and Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir SCSKARANAGAR E-%CAR utpattiM yAntItyAhopuruSikAmAtrametat / kizca rAtrau tadudbhavAgantukajIvAnAM durdarzatvenaiSaNAdyazuddhisambhavena ca hiMsAdoSamudbhAvya tata AgamaniSiddhatvAdeva vibhAvarIbhaktasyAnAsevanIyatvamuktaM tattvArthavRttAviti kimanyAdRzaparikalpanayA prauDhivAdaparANAM zrAddhadinakRtyayogazAstravRttyAdigranthAnAM sampradAyazuddhatAtparyamajAnato devAnAM priyasya / tathA ca tattvArtha (adhyAya 7 sUtra 2) vRttiH| "kaH punardoSo rAtribhojana ? iti cet , evaM manyate udgamAdidoSarahitasya vAsaraparigRhItasyAbhyavahAreNAndhaso naktaM na kila doSa iti / etadayuktaM, kAlAtikrAntasya pratiSiddhatvAt gRhItasyAnItAlocitakSaNavizrAntisamanantarameva ca bhujerabhyanujJAnAt nizAhiNDane cairyApathavizuddharasambhavAt dAyakagamanAgamana-sasnehapANibhAjanAdyadarzanAdAlokitapAnabhojanAsambhavAt , jyotsnAmaNipradIpaprakAzasAdhyamAlokanamiti cet, tadapyasad, agnisamArambhaniSedhAdratnaparigrahAbhAvAjjyotsnAyAH kAdAcitkatvAdAgame tanniSiddhatvAddhiMsAvadanAsevanIyameva vibhAvarIbhaktamiti // " atra hi vibhAvarIbhaktasyAnAsevanIyatve AgamaniSiddhatvameva heturityatra nirbhara iti // bhrAntaH zaGkate hiMsAvadevetyasya hiMsAyuktamevetyartha iti ?, tattuccham / udAharaNaparasyaitadvacanasya hetuparatve pramANAbhAvAt / ekahetoreva caritArthatve hetvantarasyAnAkAkSitatvAdaprayojakatvena hetuhetuparatvasyApyayogAt / tathA sati hiMsAvadityanantaramitItyasyAdhyAhAraprasaGgAcca / | athA'nAsevanIyatvaM balavadaniSTAnanubandhitve sati kRtisAdhyatvAbhAvaH, AgamaniSiddhatvamityatra cAgamAbhidhAnaM pramANadAkya, hetustu niSiddhatvameva, tacca sa eveti hetusAdhyayorabhedaprasaGgAnnedamanumAnaM ghaTA prAzcati ? iti cet, For Private and Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir nizAbhakte svarUpato kssittvvicaarH|| // 59 // SANSARSARALACES na, niSedhavidherlakSaNayA pApajanakatvamevArtha iti pApajanakatvena hetunA uktasAdhyasAdhane'sya doSalezasyApyabhAvA- ba diti yuktmutpshyaamH||ath pApajanakatvameva hiMsAyuktatveneti sa eva heturatra zobhana iti cet , na, hiMsAvadevetya- traivakArasya spaSTatvArthakatvena hiMsAyA iva vibhAvarIbhaktasya svAtaMtryeNaiva pApajanakatvasya siddhAntaprasiddhatvAt / nahi hiMsA hisAntaramantarbhAvya pApaM janayati tadvadeva vibhAvarIbhaktaM hiMsAmantarbhAvyeti, na kiJcidetat / / yattu zrAddha dinakRtyasUtravRttyoruktaM "tajoNiyANa jIvANaM, tahA saMpAimANa y|| nisibhatte vadho diTTho, sabadaMsIhi savahA // 227 // " tasminsaMsaktAnnasaktvAdau bhakte nigodoraNikAdInAM yonirutpattiryeSAM te tadyonikA jIvAsteSAM tathA sampAtimAnAmAgantukakunthupipIlikAdInAM cazabdAt Atmanazca kITikAdermedhAdighAtAta , nizibhakte vadho vinAzo, dRSTaH sarvadarzibhiH sarvatheti // yaduktaM nizIthabhASye, "jaivi hu phAsuadavaM kuMthupaNagAityAdi / " atra sarvatheti prauDhivAda eva, kAlAtikramAdiprayuktasaMsaktAnnasambhavAnAmAgantukasampAtimasaccAnAM ca vyApAdanena doSasambhava ityatra tu nirbhara iti sUkSmadhiyA nibhAlanIyam // yattu, tasminnityanantaraM 'akAraprazleSeNAsaMsaktAnapAnepi rAtriyogAjIvotpattiH iti kenacidabhidhIyate tadabhinivezavijRmbhitaM,akAraprazleSarahitasyaiva pAThasya tADapatrAdipustake darzanAttatsahitapAThasya pradarzayiSyamANabhASyacUAdyAgamaviruddhatvAt // etena yogazAstragranthavRttilezopi (prakAza 3. zloka 52-53.) vyAkhyAtaH / / ayaM hi saH, "api ca nizAbhojane kriyamANe avazyaM pAkaH sambhavI tatra ca SaDjIvanikAyavadho'vazyambhAvI bhAjanadhAvanAdau ca jalagatajantuvinAzaH, jalo // 59 // For Private and Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir SASSASSISTER jjhanena ca bhUmigatakunthupipIlikAdijantughAtazca bhvti|| tatprANirakSaNakAMkSayApi na nizAbhojanaM kartavyaM, ydaahuH|| "jIvANa kuMthumAINa ghAyaNaM-bhANadhoyaNAisu // emAi rayaNibhoyaNa-dose ko sAhiuM trh||1||" iti // 52 // nanu yatrAnasya na pAko navA bhAjanadhAvanAdisambhavastatsiddhaM modakAdi kharjUradrAkSAdi ca bhakSayataH ka iva doSa iti cet ?, (ityaah)| nAprekSyamUkSmajantUni, nizyadyAtprAsukAnyapi / / apyudyatkevalajJAna- dRtaM yannizAzanam / / 53 // prAsukAnyapi acetanAnyapi, upalakSaNatvAttadAnImapakkAnyapi modakaphalAdInyapi, na nishydyaat| kutaH?, aprekSyasUkSmajantUni aprekSyAH prekSitumazakyAHsUkSmAH kunthupanakAdayo jantavo yatra tAni,vizeSaNadvAreNa hetuvcnN,aprekssysuukssmjntutvaadityrthH| yadyasmAd , utpannakevalajJAnaiH kevalajJAnabalenAdhigatasUkSmetarajantusaMghA(pA)taiH, nirjantukasyAhArasyAbhAvAt , nA''dRtaM nizAbhojanaM // yaduktaM nizIthabhASye ||jivi0||53||" atra hi pAkArambha sambhavI bhAjanadhAvanAdisambhavI prAsukeSvapi tadudbhavA''gantukajIvAnAM durdarzatvasambhavI jIvopamardadoSa uktH|| nirjantukasyAhArasyAbhAvAditi tu prauDhivAdamA natu rAtribhakSyasaMsargajIvAntaropamardapratipAdanaparaM 'saMsaggajIvasaMghAta'mityagrepi sambadhyamAnajIvasamUhamityeva vyAkhyAnAt / anyathA nityasaMsaktau utpadyamAnajIvasamUhamityetadva)vyAkariSyat , ata eva nizIthacUrNI caturvidhepi rAtribhojane vicitrasambhavastatra vicitraprAyazcittaprakAracopadarzitaH pratyakSajJAnibhiH prAsukadravye prANivirahitatvadarzanepi tadanyaizca ratnAdyudyotena tathAdarzanepi SaSTho mUlaguNo virAdhyate ityeva hetornaaciirnntvmuktN,tthaacaikaadshoddeshksuutrcuurnniH| "jaiviya0 gaahaa||[jivi hu phAsugadavvaM, kuMthupaNagA CAMERA S For Private and Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir nizAbhakta svarUpato // 60 // dkssittvvicaarH|| vi tahavi duppassA // paJcakkhanANiNo vi hu rAibhattaM pariharaMti // 3399 // ] yadyapi svata odanAdi prAsukaM dravyaM tathApyAgantukAH kunthvAdayaH panakAdayazca tadutthA avizuddhakAle durdarzA(dRzyA)bhavanti / / kizca yepi pratyakSajJAninaste vizuddhaM bhaktAnapAnaM pazyanti tathApi rAtrau na bhuJjate mUlaguNamaGgatvAt / joNhAmaNIdIvuddittAlaMbaNapratiSedhArthamidamAha ||jtiviy0 gAhA[jai vihu pivIligAi, dIsaMti piivmaai[joi]ujjoe| tahavi khalu aNAignaM, mUlavayavirAhaNA jeNa // 3400 // ] tIrthakaragaNagharAcAryairanAcIrNatvAt , jamhA chaTTho mUlaguNo virAhijaitti tamhA rAto na bhocavaM, ahavA rAtIbhoyaNe pANAtivAyAdiyANa mUlaguNANaM jeNaM virAhaNA bhavati ato rAtIe na bhottv|" tathA... Rescec0680son ||iti nyAyavizArada-nyAyAcArya-mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNipraNItaH truTitAvastha eva nizAbhakta svarUpato duussittvvicaarH|| / iti zrItapAgacchAlakArazrIhIravijayasUrIzvaraziSyamahopAdhyAyazrIkalyANavijayagaNiziSyapaM. zrIlAbhavijayagaNiziSyapaM.zrIjItavijayagaNisatIrthyapaM.zrInayavijayagaNicaraNakamalacacarIkapaM.zrIpadmavijayagaNisahodaranyAyavizArada-nyAyAcArya-mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNipraNItaM 1 savivaraNaM bhASArahasyaprakaraNam 2 yogavizikA vyAkhyA 3 tattvavivekavivaraNopetaM kUpadRSTAntavizadIkaraNaprakaraNaM 4 svarUpato nizAbhakta dUSitatvavicArazceti grantharatnacatuSkam // jAnA / // 60 // D For Private and Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ JARINE Menora www kobatirth org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir 3. For Private and Personal Use Only