________________
૪૦
१२
છાવસ્થા ૩ માસાં | નાલંદા (ઉપનગર) માં | મગધ દેશ
૨, ૩૪, ૩૮ માંક મમણજીવનનું વિ પૂર્વે
તા કેવળશાનની નું વર્ષ મું વર્ષ
૬ માસાં મિથિલા નગરીમાં ૨૭ | વિદેહદેશ ૨૫, ૨૬, ૨૭, ૩૬,૩૯,.
થાઈ ચજગૃહ ૪૭૬ - ૪૭૫
૧ખાનું પાવા મધ્યમા – મગધ દેશ નાલંઘ (રાજ)"| ૪૭૫ - ૪૭૪
પાવાપુરી મિથિલા
૪૭૪ - ૪૭૩
૪૭૩ -૪૭૨ રાજગૃહ ૪૭૨ -૪૭૧
પરિશિષ્ટ સં ૬ પાવા મામા
૪૭૧ -૪૭૦ પિાવાપુરી)
ભગવાન શ્રી મહાવીરનો દીઘ અને મહાન તપ
તેના સમય, સ્થળ આદિ સાથે પરિશિષ્ટ સે ૫
નેધ- સુવર્ણની શુદ્ધિ જેમ અગ્નિથી થાય છે, તેમ આત્માની શ્રેષ્ઠ અને આત્મત્તિક શુદ્ધિ ભગવાનશ્રી મહાવીરે કથા કેટલાં ચાતુર્માસો કર્યા? | ક્ષમાભાવપૂર્વકના તપશ્ચરણ- તપશ્વર્યા રૂપ અગ્નિથી થાય છે. આ શુદ્ધિને ભાવશુદ્ધિ કહેવાય છે.
પણ આ શુદ્ધિ માટે પ્રથમ બાહ્યશુદ્ધિની આવશ્યકતા છે. એની શુદ્ધિ થાય તે શરીર સ્વસ્થ, શાંત નોંધ - નિર્વાણ- મોક્ષમાર્ગના પથિક નિગ્રન્થ મુનિને રાગાદિ દેથી અને આચાર મંદતાથી |
અને સ્થિર બને. તેમ જ મન પણ કેટલેક અંશે નિર્મળ બને. આ બાશુદ્ધિ ભાવશુદ્ધિનું અનન્તર
કારણ છે. બીજા શબ્દોમાં બાહ્યશુદ્ધિ સાધન છે અને ભાવશુદ્ધિ તેનું સાધ્ય છે. સાધનની જેટલી બચવા, તેમ જ સ્વ સાથે પરણ્યાણ ખાતર પણ એક જ સ્થળે વધુ વસવાટ કરવો ઉચિત નથી હોત એટલે શાણા મુજબ વર્ષના આઠ મહિના જૈન સાધુ-સાધ્વીઓને પાદવિહાર દ્રારા |
| શુદ્ધિ તેટલી સાધ્યની શુદ્ધિ શ્રેષ્ઠ બને છે. વિવિધ સ્થળોમાં વિચરવાનું હોય છે. પણ હિંસાદિ દોષથી બચવા અને પોતાની જીવનશુદ્ધિ માટે
ઉકત બન્ને પ્રકારની શુદ્ધિ માટે જૈન શાસ્ત્રોમાં બાહ્ય અને આભ્યનર એમ બે પ્રકારના તપ આધ્યાત્મિક સાધનામાં વૈગ લાવવા તેને વર્ષાવાસ એટલે ચોમાસાના ચાર મહિના તે એક જ સ્થળે
બતાવ્યો છે, સામાન્ય રીતે બાહ્યશુદ્ધિ માટે બાહ્યતાનું અને આભૂત્તરની શુદ્ધિ માટે આભ્યાર ફરજિયાત રહેવાની આશા છે. લગભગ આ જ માર્ગને અનુસરનારા ભગવાન મહાવીર વિવિધ
તપનું પ્રાધાન્ય છે, બાહ્યતાપમાં-(૧) અનશન, (૨) ઉણાદરિકા, (૩) વૃત્તિસંપ, (૪) રસત્યાગ, સ્થળામાં નિર્વસ્ત્ર રહી, સર્વથા અપરિગ્રહી બની, મૌન રાખી આઠ મહિના વિચરતા હતા. અને
(૫) કાયકલેશ, (૬) સંલીનતા. જયારે આભ્યન્તર તપમાં – (૧) પ્રાયશ્વિન, (૨) વિનય, ચોમાસામાં એક જ સ્થળે રહેતા હતા. તે દરમિયાન તેઓ તપ, સંયમ અને ધ્યાનની કોઇ સાધના કરવા સાથે આવી પડતા વિવિધ પરિષહ અને ઉપસર્ગોને અખૂટ અને અખંડ સમતાથી સહન
(૩) વૈયાવૃત્ય, (૪) સ્વાધ્યાય, (૫) ધ્યાન, (૬) ઉત્સર્ગ આ છપ્રકારો છે. આંતરજીવનની શુદ્ધિ દ્રારા
મકામાર્ગ મેળવવામાં બાધક ઇન્દ્રિયના વિકારો-વાસનાઓ શમે, મનની ચંચળતા અને તુણાકરી આત્માના પૂર્ણ પ્રકાશ તથા લોકકલ્યાણ માટે એકાન્ત જરૂરી એવા કેવલજ્ઞાનના પ્રકાશને
ઓને છાસ તેમ જ ઘાતી કર્મોને ક્ષય થાય એ માટે જ્ઞાન અને વિવેકપૂર્ણ એવા કિલષ્ટ બાહ્ય તપની અવરોધક એવાં કર્મો – દોષની નિર્જરા (ક્ષય) કરતા રહ્યા હતા. અને એ ક્ષય થતાં તેમણે વરસેથી
ઉપે. ન કરવી એ અનિવાર્ય રીતે જરૂરી છે. અને અનિકાચિત કે નિકાચિત કોટિનાં પુરાણાં થાવત્ (અથવા જન્મજન્મોથી) અભિલષિત કેવલજ્ઞાન (ત્રિકાળ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું.
અધાતીકટિનાં કર્મોની નિર્જન્મય કરીને આત્મિક શુદ્ધિવિશુદ્ધિ મેળવીને મોક્ષ પ્રાપ્તિ થાય – જૈન સાધુઓમાં ચોમાસાની ગણતરી કરવાની ખાસ પ્રથા છે. અહીં દીક્ષાના પહેલાં
| એ માટે આભ્યન્તર તપ કરવા એ એથી પણ વધુ જરૂરી છે. ભગવાનને બન્ને પ્રકારને તપ કેવી
સમાંતર રેખાએ થઇ રહ્યો હતો, તેની ઝાંખી નીચે આપેલી તપની તાલિકા પરથી આવશે. ચોમાસાથી લઈને નિર્વાણ સુધીનાં ચોમાસાની યાદી 'કલ્પસૂત્ર'ગ્રન્થનાં આધારે રજૂ કરી છે.
-જેટલી નોંધ ઉપલબ્ધ બની તેટલી અહીં આપી છે. અનુર્માસ સંખ્યા આજ નામ
જ નામ ચોમાસાનો કમાંક
સમય તાપમાન અલ પારણાસ્થળ કેણે કરાવ્યું | શેનાથી? ૧ ચોમાસું અસ્થિક ગામમાં વિદેહ જનપદ ૨ માસાં | ચંપામાં અંગદેશ
દી વખતે -છઠ્ઠ | ક્ષત્રિયકુંડ | કલ્લાક બલબ્રાહ્મણના શીરથી પૃષ્ઠચંપામાં
(બ ઉપવાસ)
પાત્રમાં વાપર્યું ૨ ચમાસા"| ભદ્રિકામાં અંગદેશ
પાસમમણ | મારામાં-૧ ૧પમાસું આલં(લોભિકામાં કાથી
(પંદર ઉપવાસ)| | અસ્થિકમાં૧માસું
પ્રણીતભૂમિમાં (વજભૂમિ નામનાં
જેમાસા બાદ પાસહામણ કનકખલ | ઉત્તરવાચાલા નાગસેને | કીરથી અનાર્ય દેશની)
આશ્રમ ૧ માસું શ્રાવસ્તીમાં
ખાસું ૨
માસક્ષમણ ૧ નાલંદા નાલંદા | વિજય શ્રેએિ કુરાદિથી વૈશાલીમાં વિદેહદેશ ૧૧, ૧૪, ૨૦ ૩૧, ૩૨,
માસામણ ૨
આનંદે રાંધેલાં
અનાજની ૬ માસાં વાણિજ્ય ગ્રામમાં
૧૫, ૧૭, ૨૧, ૨૩, ૨૮, ૩૦ માસક્ષમણ ૩
| સુનાએ | લીરથી
કલ્લાક ૧૧ માસાં.
માસક્ષમણ
| બહુલ બ્રાહ્મણે | મીરથી રાજગૃહ નગર
મગધદેશ ૮, ૧૩, ૧૬, ૧૮, ૧૯ ૨૨, ૨૪, ૨૯, ૩૩, ૩૭, | માર્યા બાદ છઠ્ઠ | બ્રાઠાણ
દહીંમિશ્રિત ભાતથી
કુણાલદેશ
૩૫
૪૧.
૨૧. ભગવાને ગુણીય પતામાં ધણીવાર ઉપદેશ આપ્યા છે. 'કલ્પસૂત્ર' નું વાંચન ત્યાં જ થયું છે. આ થિય નાલનામાં આવ્યું. ત્યામાં ઉપદેશ આપ્યો. એનો તાત્પર્ય વિત્યની બહાર વિશાળ ખાલી પ્રદેશ હોય ત્યાં આવે. પણ ખાલી જગ્યા પ્રાય: અનામી હોય તે તેને ઓળખાવવી શી રીતે આ
માટે સમી પવતિ ચિત્યને નિરાશ કરવામાં આવે છે. ૨. મૂળ નામ ‘અપાપાપુરી” હતું. છે, જેમાસાના શાઆતના ૧૫ દિવસ મારામાં પસાર કરી બાકીનું ચોમાસું અસ્થિા ગામમાં
ગાળ્યું હતું. આનું મૂળ નામ વર્ષમાન હતું. ૨૪, જનપદ-ધન દેશવાચી સમજ. વિદ્ધ જનપદ કહે કે વિરહ મા કહે, બંને સમાનાર્થક છે. ૨૫. આ યાત્રામાં અહીં માસું કર્યાનું શુન્યું છે. ૨૫ અ, નથતિમાં નાલનાના પડામાં અને ત્યાં સળગ ૧૪ મારાં કર્યા હતા એવું સાંભળવા મળે છે.
પણું સાચી હકીકતમાં એકલા નાલન્દામાં નહિ પણ રાજપૂત અને નાના બંનેનાં બેગાં થઈને ૧૪ સમજવાના છે, અલગ ગણીએ તે ૭ નાલન્દા અને ૧૧ રાજગૃહમાં અને તે એક સાર્ધ નહિ પણ.
અલગ અલગ વર્ષમાં કર્યો છે. નાકના રાજગૃહની ઉત્તરદિશાનું મહત્વનું ઉપનગર હતું. ૨૦. મિથિલાનગરીને મિથિલા રશ પણ કહી શકાય. એક વખત આ નગરી વિદેહની રાજધાની હતી.' ૨૮. દીક્ષા, કેવલ, અને મેણ આ ત્રણેય કાણુક વખતે હe (બે ઉપવાસ) હોય છે. એમાં એક ઉપવાસ
આગલા વિકસે હોય અને બીન ઉપવાસે કયાણક હેય. ૨૯. સાપુ પાત્રો રાખે તો ય તેને ધર્મ હોઈ શકે છે, તે જણાવવું પહેલું પારણું પાત્રમાં અને ગ્રહને
ત્યાં કે, ભગવાન તે અપાત્રી જ હતા, એટલે તેમની પાસે પાત્ર-ભાજન હતું નહિ. ૦તીર્ષકનું જયાં પારણું થાય ત્યાં લો આકાશમાંથી સુગંધી, વય અને લાખ કરોડે પાની
કૃષિ વગેરે પંચદિવ્ય દ્વારા દાનનો મહિમા પ્રગટ કરે છે.
હિં અને હાથની
मैत्रीभाव
in Education International
For Personal & Private Use Only
www.lainelibrary.org
