________________ શ્રીઉમાસ્વાતિ વાચક વિરચિત ] [ 13 અને અનિંકિય (મન) નિમિત્તક છે અને શ્રુતજ્ઞાન મતિપૂર્વક તથા પરના ઉપદેશથકી થાય છે. પ્રત્યક્ષમન્યત–૧-૧૨ પૂર્વોક્ત બે જ્ઞાનથી અન્ય ત્રણ જ્ઞાન (અવધિ, મનઃ પર્યાય અને કેવલ) એ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ છે. ઇયિના નિમિત્ત વિના આત્માને પ્રત્યક્ષ હોવાથી આ ત્રણ જ્ઞાન પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ છે, જેના વડે પદાર્થો જાણી શકાય તે પ્રમાણુ કહેવાય છે. અનુમાન, ઉપમાન. આગમ, અયપત્તિ. સંભવ અને અભાવ એ પ્રમાણે પણ કેઈમાને છે. પણ અહીં તેને ગ્રહણ નહી કરતાં ફક્ત બેજ પ્રમાણે કહ્યાં છે, તેનું કારણ એ છે કે–એ સર્વ ઈદ્રિય અને પદાર્થના નિમિત્તભૂત હેવાથી મતિ-સુત જ્ઞાનરૂપ પરોક્ષ પ્રમાણમાં અંતર્ભત થાય છે. મતિ-સ્મૃતિઃ -સંજ્ઞા-ચિન્તાભિનિબોધ ઈત્યનર્થાનત્તરમૂ-૧-૧૩ મતિ [બુદ્ધિ ], સ્મૃતિ (સ્મરણચાદદાસ્ત), સંશા [ઓળખ3, ચિંતા (તક) અને આભિનિબોધ (અનુમાન) એ સર્વ એક જ અર્થવાચક છે. તદિન્દ્રિયાનિન્દ્રિય-નિમિત્તમૂ–૧–૧૪ તે પૂર્વોક્ત મતિજ્ઞાન ઇંદ્રિય નિમિત્તક અને અનિધિ નિમિત્તક [મને વૃત્તિનું અને સર્વ ઈદ્રિયનું ઘજ્ઞાન ] છે. અવગ્રહેહાપાયધારણું:–૧–૧૫ એ મતિજ્ઞાન અવગ્રહ (ઈંદ્રિયને સ્પર્શ વડે કરીને જે સૂક્ષ્મ અવ્યકત જ્ઞાન થાય તે), ઈહા (વિચારણા), અપાય (નિશ્ચય) અને ધારણા એ ચાર ભેદવાળું છે.
