________________ 20 ] [ શ્રીતનવાર્થસૂત્રાનુવાદઃ આઘશબ્દો દ્વિત્રિ-ભેદૌ–૧–૩૫ પહેલો (નૈગમ) નય બે પ્રકારે દેશ પરિક્ષેપી અને સર્વ પરિક્ષેપી, તથા શાબ્દનય ત્રણ પ્રકારે છે–સામૃત, સમભિરૂઢ અને એવંભૂત. ઉકત બૅગમાદિક સપ્ત નયનાં લક્ષણ આ રીતે કહ્યાં છે. શાસ્ત્રોમાં કહેલ શબ્દ, અર્થ અને શબ્દાર્થનું પરિજ્ઞાન તે નગમના દેશગ્રાહી અને સર્વગ્રાહી છે. અર્થોનો સર્વ દેશે કે એકદેશે સંગ્રહ તે સંગ્રહ નય છે. લૌકિકરૂપ, ઔપચારિક અને વિસ્તારાર્થને બોધક વ્યવહાર નય છે. છતા–વિદ્યમાન અર્થોનું કથન અથવા જ્ઞાન તે જુમૂત્રત્ય છે. યથાર્થ વસ્તુનું કથન તે શબ્દનાય છે. શબ્દથી જે અર્થમાં પ્રત્યયજ્ઞાન તે સામ્પ્રત શબ્દનય અને વિદ્યમાન અર્થમાં અસંક્રમ તે સમભિરૂઢ. વ્યંજન અને અર્થમાં પ્રવૃત્ત તે એવંભૂત. દરેક વસ્તુમાં અનંત ધર્મો રહેલા છે, તેમાંના અભીષ્ટ ધર્મને ગ્રહણ કરનાર અને તે સિવાયના બીજા ધર્મોને અપલાપ નહિ કરનાર જે જ્ઞાતાને અધ્યવસાય વિશેષ તે નય કહેવાય છે. તે જ પ્રમાણને એક અંશ હોવાથી પ્રમાણુ અને નયને પરસ્પર ભેદ છે. જેમ સમુદ્રને એક દેશ સમુદ્ર નથી તેમ અસમુદ્ર પણ નથી. તેવી જ રીતે નો પ્રમાણ પણ નથી તેમ અપ્રમાણ પણ નથી. પણ પ્રમાણને એક દેશ છે. તે ન દ્રવ્યાર્થિક અને પર્યાયાર્થિક એમ બે ભેદે છે. દ્રવ્ય માત્રને ગ્રહણ કરનાર દ્રવ્યાર્થિક નય કહેવાય છે. તેમાં નૈગમ, સંગ્રહ અને વ્યવહાર એ ત્રણ નયોને સમાવેશ થાય છે. અને જે પર્યાય માત્રનેજ ગ્રહણ કરે છે, તે પર્યાયાર્થિક નય કહેવાય છે. તેમાં અજુસૂત્ર, સામ્પત (શબ્દ) સમભિરૂઢ અને એવંભૂત એ ચાર નો સમાવેશ થાય છે.
