________________ 42 ] [ શ્રીતત્વાર્થસૂત્રાનુવાદક પ્રામાનુષત્તમનુષ્યાઃ-૩-૧૪ માનુષોત્તર પર્વતની પૂર્વે (56 અંતદ્વીપ અને પાંત્રીશ વાસક્ષેત્રમાં) મનુષ્ય ઉત્પન્ન થાય છે. આર્યા ગ્લિશશ્ચ–૩–૧૫ આર્ય અને પ્લેચ્છ એમ બે પ્રકારના મનુષ્ય હેય છે. ભરતાદિ ક્ષેત્રમાં 32 હજાર દેશોમાંથી સાડી પચ્ચીસ દેશમાં આર્યો ઉત્પન્ન થાય છે અને પ્લેચ્છો બીજા દેશમાં ઉત્પન્ન થાય છે. ભરતૈ–રાવત-વિદહાડકર્મભૂમયોન્યત્ર દેવકુરૂત્તરકુરુભ્ય:-૭-૧૬ દેવકુરુ અને ઉત્તરકુરને મૂકી દઈને ભરત, ઐરાવત અને મહાવિદેહ એ કર્મભૂમિ છે. સાત ક્ષેત્રે પ્રથમ ગણ્યાં છે તેથી મહાવિદેહમાં દેવકુ ઉત્તરકુરને સમાવેશ થાય છે માટે અહીં તે એને જૂદાં પાડયાં છે. નૃસ્થિતી પરાશરે ત્રિપાપમાન્તર્મુહૂર્ત–૩–૧૭ મનુષ્યોની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ ત્રણ પોપમની અને જઘન્ય સ્થિતિ અંતર્મુહૂર્તની છે. તિર્થનીનાં ચ-૩-૧૮ તિર્યોનિથી ઉત્પન્ન થયેલા (તિ ) ની પણ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ ત્રણ પાપમની અને જઘન્ય સ્થિતિ અંતમુહૂર્તની છે. પૃથ્વીકાયની 22 હજાર વર્ષની, અપકાયની સાત હજાર વર્ષની, તેઉકાયની, ત્રણ દિવસની, વાઉકાયની ત્રણ હજાર વર્ષની અને પ્રત્યેક વનસ્પતિકાયની દશ હજાર વર્ષની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ જાણવી. બેઈદ્રિયની બાર વર્ષ, * દેવકુર અને ઉત્તરકુરૂની ગણત્રી મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં ભેગી ગણેલ હોવાથી 35 ક્ષેત્ર થાય.
