________________ શ્રી ઉમાસ્વાતિ વાચક વિરચિત ] [57 પ્રદેશને સંકોચ અને વિસ્તાર થવાથી નાના અગર મોટા પાંચ પ્રકારના -શરીરસ્કંધને, ધર્મ, અધર્મ, આકાશ, પુરાલ અને જીવપ્રદેશના સમુદાયને જીવ અવગાહના વડે વ્યાપ્ત કરે છે. ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને જીવ અરૂપી હોવાથી માંહમાંહે પુલમાં રહેતાં વિરોધ આવતો નથી. ગતિ સ્થિપગ્રહો ધર્મા–ધર્મ-અપકાર:–૫-૧૭ ગતિ સહાયરૂપ પ્રયોજન ધર્માસ્તિકાયનું અને સ્થિતિ સહાય (કારણ) રૂપ પ્રોજન (ગુણ) અધર્માસ્તિકાયનું છે. આકાશસ્યાવગાહી–૫-૧૮ આકાશનું પ્રયોજન સર્વ દ્રવ્યોને અવગાહ આપવાનું છે. શરીરવામનઃ પ્રાણપાના પુદગલાનામ-૫-૧૯ શરીર, વચન, મન, પ્રાણ ( ઉસ) અને અપાન (નિઃશ્વાસ) એ પુદગલેનું પ્રયોજન જીવને છે. સુખ-દુ:ખ-જીવિત-મરણેપગ્રહાશ્ચ-પ-૨૦ સુખ દુઃખ જીવિત અને મરણના કારણપણે પણ પુગલે જ થાય છે. ઇચ્છિત સ્પર્શ, રસ, ગંધ, વર્ણ અને શબ્દની પ્રાપ્તિ તે સુખનું કારણ, અનિષ્ટ સ્પર્શાદિની પ્રાપ્તિ તે દુઃખનું કારણ, વિધિપૂર્વક સ્નાન, આચ્છાદન, વિલેપન તથા ભોજનાદિ વડે આયુષ્યનું કારણ અને વિષ, શસ્ત્ર, અગ્નિ વગેરે વડે આયુષ્યનું અપવર્તન તે મરણનું કારણ છે. પરપગ્રહે જીવાનામ–પ-૨૧ પરસ્પર હિતાહિતના ઉપદેશ વડે સહાયક થવારૂપ જીવોનું પ્રયોજન છે. વર્તના પરિણામ: ક્રિયા પરત્વાપરત્વે ચ કાલસ્ય-પ-રર વર્તના, પરિણામ, ક્રિયા, પરત્વ અને અપરત્વ એ કાળનું કાર્ય છે.
