________________ 34 ]. [ શ્રીતત્વાર્થસૂત્રાનુવાદક ઔપપાતિક ચમહત્તમપુરૂષા-સંખેયવર્ષાયુષઇનપવર્યાયુષઃ ૨-પર ઉપપાત જન્મવાળા [દેવ અને નાર, ] ચરમ શરીરી ( તભવ મોક્ષગામી ), ઉત્તમ પુરુષ (તીર્થકર ચક્રવર્તીદિ શલાકા પુરુષ), અસંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા મનુષ્ય અને તિર્યંચ (યુગલિક) એ સર્વ અનપવર્તન (ઉપક્રમ લાગી ઘટે નહિ તેવા) આયુષ્યવાળા હોય છે. દેવતા અને નારકી ઉપપાત જન્મવાળા છે. અસંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા મનુષ્યો અને તિર્યંચ દેવમુર, ઉત્તરકુર, અંતદ્વીપ વિગેરે અકર્મભૂમિમાં અવસર્પિણીને પહેલા ત્રણ આરામાં અને ઉત્સર્પિણીના છેલ્લા ત્રણ આરામાં ઉપજે છે. અસંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા તિર્થ અઢીકાપમાં અને બહારના દ્વીપ સમુદ્રમાં ઉપજે છે. ઉપપાત જન્મ અને અસંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા નિરૂપક્રમી છે. ચરમ દેહવાળા સેપક્રમી અને નિરૂપક્રમી છે. આ ચરમ દેહવાળાને ઉપક્રમ લાગે છે, પણ તેનું આયુષ્ય ઘટતું નથી બાકીના એટલે–ઔપપાતિક, અસંખ્યય વર્ષવાળા, ઉત્તમ પુરુષ અને ચરમ દેહવાળા સિવાયના તિર્યંચ અને મનુષ્ય સેપક્રમી અને નિરૂપક્રમી છે. જે અપવર્તન આયુષ્યવાળા છે તેનું આયુષ્ય વિષ, શાસ્ત્ર. અગ્નિ, કાંટા, જળ, શૂળી વિગેરેથી ઘટે છે. અપવર્તન થાય એટલે થોડા કાળમાં યાવત અંતર્મુહૂર્ત કાળમાં કર્મફળનો અનુભવ થાય છે. ઉપક્રમ તે અપવર્તનનું નિમિત્ત (કારણુ) છે. જેમ છૂટાં વેરેલાં ઘાસનાં તરણાં અનુક્રમે બાળવાથી વધારે વખત લાગે અને એકત્ર કરી સળગાવે તો તરત સળગી જાય. અથવા ભીનું લુગડું ભેગું રાખ્યાથી ઘણીવારે સૂકાય અને પહેલું કરે તે તરત સૂકાય તેની પેઠે ઘણે વખતે આયુષ્ય ભેગવવાનું હતું તે ક્ષણવારમાં ભેગવી પુરૂં કરે છે, પણ ભોગવવાનું બાકી રહેતું નથી.
