________________ 22 ] [ શ્રીસ્વાર્થ સૂત્રાનુવાદ શબ્દોની પ્રવૃત્તિના કારણભૂત ક્રિયા સહિત અર્થને વાચ્ય તરીકે સ્વીકાર કરનાર એવંભૂત નય છે. જેમકે જલધારણાદિ ચેષ્ટા સહિત ઘટને તે કાળેજ ઘટ તરીકે માને છે. પરંતુ જે વખતે ખાલી ઘટ પશે હેય તે વખતે આ નય તેને ઘટ તરીકે સ્વીકાર કરતો નથી. આમાંના આદિના ચાર નય (પ્રાધાન્યથી) અર્થનું પ્રતિપાદન કરતા હોવાથી અર્થનય કહેવાય છે. અને છેલ્લા ત્રણ નયને તે (મુખ્ય રીતે ) શબ્દ વાર્થ વિષય હોવાથી તે બીજા પ્રકારે પણ નયના ભેદે છે, જેમ-વિશેષગ્રાહી જે નો છે તે અર્પિતયો કહેવાય છે, સામાન્યગ્રાહી જે નો છે તે અનર્પિત નો કહેવાય છે. લેક પ્રસિદ્ધ અર્થને ગ્રહણ કરનાર વ્યવહાર નય કહેવાય છે અને તાત્વિક અર્થને સ્વીકાર કરનાર નિશ્ચયનય કહેવાય છે. જેમકે વ્યવહારનયા પાંચ વર્ણને ભ્રમર છતાં શ્યામ ભ્રમર કહે છે અને તેને નિશ્ચયનય પંચવર્ણને ભ્રમર માને છે. જ્ઞાનને મોક્ષ સાધનપણે માનનાર જ્ઞાનનય અને ક્રિયાને તેવી રીતે સ્વીકાર કરનાર ક્રિયાનય કહેવાય છે. હવે પ્રસંગ થકી નયાભાસનું સ્વરૂપ બતાવીએ છીએ. અનન્ત ધર્માત્મક વસ્તુમાં અભિપ્રેત ધર્મને ગ્રહણ કરનાર અને તેથી ઈતર ધર્મોને તિરસ્કાર કરનાર નયાભાસ કહેવાય છે. દ્રવ્ય માત્રને ગ્રહણ કરનાર અને પર્યાયને તિરસ્કાર કરનાર દ્રવ્યાર્થિક નયાભાસ કહેવાય છે અને પર્યાય માત્રને ગ્રહણ કરનાર અને દ્રવ્યને તિરસ્કાર કરનાર પર્યાયાર્થિક નયાભાસ કહેવાય છે. ધર્મ અને ધર્મોને એકાન્ત ભેદ માનનાર નગમાભાસ છે, જેમકે નયાયિક અને વૈશેષિક દર્શન. સત્તારૂપ મહા સામાન્યને સ્વીકાર કરનાર અને સમસ્ત વિશેષનું ખંડન કરનાર સંગ્રહાભાસ છે, જેમકે અતવાદ દર્શન અને સાંખ્ય
